Бата сөздерінің ғұрыпқа байланысты жіктелуі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ТАҚЫРЫБЫ: БАТА ҰҒЫМЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

АЛМАТЫ, 2019 Ж

МАЗМҰНЫ
I . Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-5
II . Негізгі бөлім
2.1. Көне түркі халықтарының тұрмыс-тіршілігіндегі наным-сенім ғұрып фольклорының алар орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6-15
2.2. Бата ұғымына берілген түсініктемелер ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .16-19
2.3. Бата сөздерінің көркемдік ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... 20-36
2.4. Түркі тілдес халықтардың бата, тілек сөздерімен ұқсастықтарын көрсету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37-44.
2.5. Бата сөздерінің ғұрыпқа байланысты жіктелуі ... ... ... ... ... ... .45 -63
III . Қорытынды бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..65-66
Қосымшалар

КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаты. Әрбір ұлттың өзіне тән ерекшелігі, дүниетанымы, болмысы ғасырдан ғасырға үзілмей, жалғасы тілі арқылы танылады. Қазіргі жаһандану дәуірінде өзіміздің елдігімізді, тілімізді, дінімізді сақтап қалу үшін салт - дәстүрімізді, әдет - ғұрпымызды яғни бір сөзбен айтқанда рухани құндылықтарымызды сақтап, оны жаңғырта білуіміз керек.
Қазақ халқының бата сөздері көнеден келе жатқан қазақ мәдениетінің мұрасы, қазақ этносының даралығын, өзіне тән ерекшелігін көрсететін бірден бір дерек. Бата сөздерінің бүгінгі таңда, көркем шығармаларда молынан кездесуін атап айтуға болады, бұл сан ғасырлар бойы халқымыздың жадында саф алтындай сақталған рухани байлығымыз болғандығымен бірге, қазіргі тілімізде де оның алар орны ерекше десек те, зерттелу аясы тар жанр болып табылады. Тарихи тұрғыдан даму барысында бата сөздерде қазақ халқының менталитеті, дүниетанымы, өмірге деген көзқарасы, тұрмыс - тіршілігінің иісі аңқып тұрғанын, әрбір басқан қадамынан байқауға болады. Көркемдік эстетикалық жағынан басқа сөз құдіреттілігін жете түсіну, бағалау, одан философиялық ой түю, тек жақсылыққа ұмтылу секілді ,яғни мұның барлығы өмірге қажеттіліктен туындаған, осының негізінде батаның айтылуы пайда болды. Халқымыздың менталитетіне тән психологиялық ерекшелігі сөз қуатына бас иетіндігін көрсетеді.
Фольклор мирастары мен әдебиет шығармаларының ұрпақтар дүниетанымындағы адамгершілік, имандылық, кішіпейілділік ұлағатын қалыптастыратын, дамытатын қызмет сөз өнеріндегі тәрбиелік ықпалы зор дүниелермен жүзеге асады.
Бата сөз қазақ фольклорының дербес, шағын жанры ретінде қарастырылады. Ұйқасты, ырғақты болып келетін, тұрақты образдарға негізделген бата сөз халқымыздың жақсылық пен жамандық, адалдық пен арамдық, обал мен сауап турасындағы моральдық этикалық түсініктердің айғағы болып табылады.
Диплом тақырыбының өзектілігі. Бата сөздерінің қазақ халқының фольклорлық мұрасында бүгінгі күнге дейін жиналып, жарық көруіне зерттеу еңбектері өздерінің үлестерін қосты. Атап айтар болсақ, Ел қазынасы - ескі сөз ( В.В.Радлов жинаған қазақ фольклорының үлгілері) (1994), Б.Уахатов Қазақтың тұрмыс - салт жырларының типологиясы (1983), Ә.Қоңыратбаев Қазақ фольклорының тарихы (1991), Ш.Уәлихановтың көп томдық шығармалар жинағы (2010), әртүрлі мұрағаттарда қолжазба күйінде сақталған бата сөздерді топтастырған С. Негимов (1992), Әли Аббас Чинар Қазақ әдебиеті мен фольклоры туралы зерттеулер (2004), Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет - ғұрыптары (2005), Н.Уәлиұлының Бата - тілектер (2005) жинақтары құрастырылып жарыққа шықты. Сонымен қатар З.Б.Үмбеталинаның кандидаттық диссертация жұмысы батаның әдеби жанрлық тұрғыда қарастырылады. Қазақтың салт-дәстүр, әдет-ғұрып үлгілерін жинаушы С.Кенжеахметұлы, А.Жүнісұлы сияқты ғалымдарымыздың еңбегінен бата мен қарғысқа қатысты сөздердің топтамасын көреміз.
Бата сөздері әртүрлі жағдайларға байланысты айтылатын, мазмұны ұқсас болғанымен түрлі формада көрініс табатын, көңіл күйге өзгерістер тудыратын әсерлі сөйлеу үлгісінің бір түрі.
Зерттеу нысаны. Бата сөздердің зерттелу тарихына көз жүгірте отырып, зерттеу әдісіне, қолдану жағдайына, айтылуына қарай оның түрлеріне назар аудару, басқа халықтардың бата сөздерімен салыстыру.
Зерттеу пәні. Халықтың даму тарихына, мәдениетіне, тұрмыс- тіршілігіне сіңіп кеткен бата сөздерінің зерттелуі, даму барысы.
Диплом жұмысының дереккөздері. Бата сөздердің шығу тарихы, зерттелуі , дамуы, қоғамдағы алар орны. Негізгі деректік материалдар Ел қазынасы - ескі сөз ( В.В.Радлов жинаған қазақ фольклорының үлгілері) (1994), Б.Уахатов Қазақтың тұрмыс - салт жырларының типологиясы (1983), Ә.Қоңыратбаев Қазақ фольклорының тарихы (1991), Ш.Уәлихановтың көп томдық шығармалар жинағынан (2010), әртүрлі мұрағаттарда қолжазба күйінде сақталған бата сөздерді топтастырған С. Негимов Ақ бата (1992), Әли Аббас Чинар Қазақ әдебиеті мен фольклоры туралы зерттеулерінен (2004), Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет - ғұрыптары (2005), Н.Уәлиұлының Бата - тілектер (2005) жинақтарынан, С.Кенжеахметұлы, А.Жүнісұлы сияқты ғалымдарымыздың еңбектерінен, бұқаралық ақпарат құралдарынан алынды.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. бітіру жұмысының мақсаты - бата сөздердің зерттелу тарихына тереңірек үңілу. Халқымыз үшін бата сөздерінің алар орнының ерекшелігінің мәні. Күнделікті өмірімізде риза болған адамымызға жақсы тілек айтудың өзі бата болып табылады. Бата сөздерінің шығу тегін, қалыптасуын, дамуын, өмір қажеттілігінен пайда болуын анықтау, тәрбиелік мәнін көрсету.
- Бата туралы ел аузындағы үлгілерін және зерттеуші ғалымдардың зерттеулерін салыстыру;
- Түркі тілдес басқа халықтардың бата, тілек сөздерімен салыстыра отырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын көрсету;
- Бүгінгі таңда қолданыстан шыға бастаған және қоғамның дамуына байланысты, жаңа мағынаға ие бола бастаған бата сөздерінің қолданысын көрсету;
- Бата сөздердің ғұрыпқа тікелей немесе жанама қатыстылығын басты бағыт ете отырып топтастыру;
- Бата сөздердің наным-сенім ғұрып фольклорына жататынын көрсете отырып, ғылыми дәлелдемелер келтіру;
Диплом жұмысының әдістері. Зерттеу барысында сипаттау, салыстыру, талдау әдістері қолданылады.
Диплом жұмысының кіріспе бөлімінде жұмыстың жалпы сипаттамасы, тақырыптың өзектілігі, зерттеу нысаны, пәні, мақсаты мен міндеттері, зерттеу барысында қолданылған әдістер, пайдаланылған дереккөздер беріледі.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұрады. Негізгі бөлім тараушалардан тұрады. Және пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшалардан қралған.

2 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2.1. Көне түркі халықтарының өміріндегі
наным-сенім ғұрып фольклорының алар орны
Исламға дейінгі дәуірде алғыс немесе қарғыс айту даугер абыз, бақсылардың ғана еншісінде болғанға ұқсайды. Кейінде де батаны кім көрінген емес, елге сыйлы, абыройлы адам, қадірлі қария, атақты батыр, билер, шашасына шаң жұқпайтын билер, арқалы ақындар беретін болған.
Қазақ фольклортану ғылымының негізін салушылардың еңбектерінде миф деген атау кездеспегенімен, байырғы адамдардың санасындағы рухани ерекшеліктер арагідік аталып өтеді. Мысалы, А.Байтұрсынұлы Адам анайы шағында бала сияқты жанды, жансыз нәрсені айырмаған. Жанды да, жансызы да бірдей тіршілік ететін, бірдей өмір сүретін сияқты көрінген... табиғаттан ұзап кеткен жері болмаған соң, адамның өзі де табиғатпен қатар, табиғатпен жалғас, сабақтас, өзектес сияқты күйде өмір шеккен. Жансыз нәрселерді жанды деп таныған десе, Х.Досмұхамедұлы қазақ халық әдебиетін саралағанда космогониялық әңгімелерді (аспан шырақтары, күн күркіреу, найзағай, аққан жұлдыз, Темірқазық, Жетіқарақшы, Үркер, кемпірқосақ т.б.) жеке түрге жіктейді.
Мифті отандық ғылымда фольклорлық жанр ретінде 1980 жылы С.А.Қасқабасов алғаш рет анықтады, оның бұл пікірі 1984 жылы жарық көрген Қазақтың халық прозасы деген әйгілі еңбегінде біржолата түйінделді[1, 89б]. С.А.Қасқабасов әлемдік мифологияны алғашқы қауымдық кезеңде пайда болған рух - иелік мифология, содан кейін құл иеленуші қоғам тұсында дәуірлеген көпқұдайлық мифология, ақырында феодалдық мемлекетте пісіп жетілген бірқұдайлық мифология деп үш үлкен кезеңге топтастыруды ұсынды.
М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты тарапынан шығарған Қазақ фольклорының типологиясы, Қазақ фольклорының тарихилығы секілді ұжымдық еңбектерде тақырыпқа қатысты жанама деректер бар. Әсіресе ғалым Ш.Ыбыраев, П.Әуесбаевалар құрастырған Қазақтың мифтік әңгімелері деген жинақ мәтіндерді жинақтауға жасалған алғашқы қадам болды.[2, 5-6 бет]
Халқымыздағы рулардың, ұлыстардың шығу төркінін сипаттап беретін тотемдік шежіре мифтер, Тәңір, Ұмай, Қыдыр ата т.б. көптеген рух иелерді бейнелейтін мифтер, бақсылар туралы шамандық мифтер, ақырзаман туралы мифтер де бар.
Көне түркілердің тәңірлік діні бойынша жер - Ана, аспан - Әке. Екеуінің ортасындағы адам мен табиғат олардың өмірге келген балалары. Яғни адам алғашқы тіршілік иелері, аспан мен жердің қасиетті некесінен жаралған. Бұлайша мифтік ойлау әлем халықтарының бәріне ортақ болған, осының негізінде толып жатқан аңыздар туған, - дейді Э.Тайлор.
Көне мифті әйгілі қолбасшылар өз күш құдіреттерін дәріптеп көрсету үшін пайдаланған. Мысалы, оғыздардың батырлық эпосында Оғыз қаған көз қарықтырар күн сәулесінен жаратылады. Анасы - Ай қағаннан туған баланың беті мөлдір көк аспандай, аузы жалын шашқан оттай, көздері қызғылт, шашы мен қасы қап - қара болады. Оғыз қағанның ұлдарының да аспаннан жаратылғандығын мынадай аңыз білдіреді : Они родились от девы, которая находилась посередине луча. Мифы памятника отражают главным образом тотемические воззрения. Это ярко воплотилось во всех деталях повествования: в описании внешности будущего героя - ноги его стали подобны ногам быка, поясница - пояснице волка, плечи - подобны плечам соболя, а груди медведя в изображении племенного тотема волка .
Міне осыдан келіп ғажайып туу сарындарында аспанды - еркек ұрық себуші, жерді - әйел - ана кейпінде бейнелейтін мифтік образдар туындаған. Түркілер үшін көкті билеуші Тәңір, оның жер бетіндегі әйел сыңары Умай ана. Бұл бізге әлемнің пайда болуы туралы пайымдаудың ешқандай ертегілік дәстүрге енбейтітін, керісінше бұл ұғымның адам санасында өз - өзінен пайда болғандығын дәлелдейді , - дейді орыс фольклорисі В.Пропп еңбегіне сілтеме жасаған авторлар [2., 216 бет].
Осы жерде Ұмай ана туралы аңызды тілге тиек етсек.
Қазақта байғыздың бұрын адам болғандығы, кейіннен қарғыс ұрып құсқа айналғандығы туралы аңыз бар. Түркістан, Жаңақорған, Сырдың төменгі ағысындағы қандастарымыз кейде оны байғыз демей, Мұраталы дейді. Неге Мұраталы? Ертеде Қаратаудың ойында, Жиделі Байсын жерінде, Қоңырат деген елінде бір бай болыпты. Балаға зар болыпты. Етегі жасқа толып жүріп көрген жалғыз ұлына, құдай мұратқа жеткізді ғой деп, Мұраталы деп ат қойыпты. Ол өте ерке болып өседі. Еркелік пен есерліктің арасы тым жақын екен, өсе келе үлкенді үлкен, кішіні кіші демей, албаты сөйлейтін болыпты. Қаралы жиында қарқылдай күліп, той-томалақты төбелессіз таратпапты. Сөйтіп жүріп Ұмай анаға тіл тигізіпті. Ұмай, Ұмай дейді, Ұмайы кім десем, көп қатынның бірі екен дә, нәйеті, - депті бірде. Мұны естіген ел төмен қарап, ұялғаннан жерге кіріп кете жаздайды. Сөйтіп, Ұмай ананың қарғысына ұшыраған Мұраталы бір түнде жұдырықтай құсқа айналып, тоғайға сіңіп жоғалады. Түнімен сұңқылдап жылап шығатыны өткен іске өкініші екен дейді. Жұрт жаман тамның басында жарбиып отырған кішкентай құсты көрген сайын : Е, мынау әлгі Ұмай ананың қарғысы атқан құс ғой, яки байқұс, байғыз болды ғой , - деп аяйды екен. [3., 25 бет]
Кейбір зерттеушілер : Мифтер белгілі бір қоғамдағы құндылықтар жүйесін белгіледі, қандайда бір жүріс - тұрыс құлығын мақұлдап, рұқсат етіп отырды... Миф пен салт - жоралғылар ежелгі мәдениеттерде функционалдық, құрылымдық, дүниетанымдық біртұтастықты құрады деген пікір айтады.[3,17бет] Мифті зерттеуші ғалымдар өздерінің еңбектерінде адамның сана - сезімі кенжелеу кезінде яғни ру, тайпа деңгейіндегі шағында оның маңызды болғанын атап көрсетеді.
Мифтік дүниетанымның архаикалық - мифтік санаға сүйенетіні белгілі. Архаикалық - мифтік сана - сезімнің немесе басқаша айтқанда, синкреттік, тұтастанған, бөлшектенбеген (А.Ф.Лосев бұл мағынаны беру үшін - инкорпораициялық сана; Л.Леви-Брюль - пралогиялық сана терминдерін қолданады) ойлау жүйесінің өзіндік қасиеттеріне - табиғи және мәдени нысандарды бір - бірінен ажыратпау; уақыттық себептілікті есепке алмау, алдыңғы оқиғадан кейінгі оқиғаның үнемі логикалық өрбімеуі, яғни бір жәйттен екінші жәйтке себеп - салдарсыз секірулер; адамның өзі қоршаған ортадан бөлінбеуі, өзін табиғаттан ажырата білмеу; абстрактілік түсініктердің болмауы, тотемизм жатады. [4,17бет]
Ал, Дж.Фрэзер өзінің еңбегінде адамдардың мифтік көзқарасқа байланысты адамдардың пайда болуы тотемдік сенімдерге негізделгенін көрсетеді.Мысалы, Палау аралының тұрғындары алғашқы адамдарды топырақтан жаратқанда топырақтың құрамына әртүрлі жануарлардың, жәндіктердің қанын араластырған, сол себепті адамдардың мінез-құлқы соларға ұқсас келетінін айтады.Бойында егеуқұйрықтың қаны бар адамдар ұры болып келсе, жыланның қаны барлар қорқақ, ал қораздың қаны болса батыр ержүрек болып келеді деп пайымдаған.
Мота аралында жазылған Меланезий аңызы бойынша Кат есімді батыр адамдарды Вануа Лава аралындағы өзен жағасындағы батпақтан алынған қызыл саз балшықтан жасаған делінеді.Ол алдымен адам мен шошқа бейнесін бірдей жасаған екен, оған ағалары қарсы болған соң, шошқаны барлық күшімен жерге соққан екен, содан кейін олар төрт аяқтап жүретін болыпты-мыс, адамдар түзу жүретін болған. Ал Таити аралында кең тараған мынадай аңыз бар.Адамның алғашқы жұбын Тангароа құдайы жаратқан. Әлемді жаратқаннан кейін, адамды қызыл топырақтан жаратқан.Ол топырақ алғашында нан ағашының өнімдерін қолданбай тұрғанда адамдарға тамақ болған. Мұның тағы мынадай варианты бар. Тангароа құдайы адамды есімімен шақырады, ол қасында келгенде, оны ұйықтатып тастайды.Адам ұйықтап жатқанда оның бір сүйегін (иви) алады, сол сүйектен әйелді жасап, оны адамға әйелдікке береді.Осы жұптан адам атаулы тараған делінеді. Бұл аңыз Таити аралында өмір сүрген христиан миссиясының пайда болған кезінде туземдіктердің сөзінен жазылып алынған. Бұл аңызды жазып алған миссионер Вильям Эллис өз атынан мыналарды айтады: Мне эта легенда всегда казалась простым повторением Моисеева рассказа о сотворении мира, который туземцы слышали от эвропейцев, и хотя они неоднократно говорили мне, будто предание сложились среди них еще до того времени, когда иностранцы впервые посетили их, но я придавал этому никакого значения. Некоторые утверждали также, что имя женщины было Иви. Это слово туземное и означает не только кость, но также вдова и военная жертва. Несмотря на уверения туземцев, я склонен думать, что название иви есть единственный туземный элемент во всей этой легенде, поскольку оно применено к праматери человеческого рода [5,18бет].
Түркі халықтары фольклорында кездесетін ендігі бір поэтикалық образ - От-ана. От - түрік сөзі, моңғолдарда бұл ана (еке) деген мағынаны береді. Буряттарда ад сондай, эхэ сөзі бар бастаудың басы (голова, начало, закваска) деген ұғымды берсе, ұйғырларда ана сөзі ақыл, ес, бас деген түсініктің орнына жүреді. Демек, отқа табынып, от - ананың киелі күшіне сену дүниежүзі халықтарының бәрінде де болған. А.Н.Веселовский от - анаға табыну матриархат дәуірінде туып, содан бері жалғасып келе жатқан ескілікті салттың бірі дейді. [4., 46-47 бет]
Жаңа түскен келін (күйеуінің) әкесінің үйіне кіріп, сәлем жасап, аруақ разы болсын деп тағзым етеді, отқа бір қасық май құюы керек. Жас келін сәлем еткенде аруақ разы болсын деп, тізе бүгіп, еңкейіп, маңдайын еденге тигізеді. Отқа тамызған май жанып жатқанда, жас келіннің енесі немесе әйелдердің бірі алақанын отқа қыздырып, келіннің бетін сипайды. Үлкен үйдің отының құрметіне деп, қалыңдық атасының иығына шапан жабады, отағасы жас келінді : иін қандырып илеген терідей мінезің жұмсақ болсын , қарағым деп бата беріп, тулаққа, қой терісіне отырғызады. Жан беру(ант) беру үшін екі жерден от жағып, адам сол екі оттың арасынан өтіп, кісі өлтірген мылтықтың ұңғысын сүюі тиіс.[ 1., 180 бет]
Әйел - отбасының сақшысы, ертеңгі ұрпақты жалғастырушы тәңір иесі, үй - іші, ошақ басының бар жарығы мен қызуы сол әйел - ананың қолында. Сондықтан да болар, түркі халықтарының көбінде от - анаға табыну үйлену салтымен байланысты жиі қолданылады. Айталық, буряттарда жаңа түскен жас келін ата-енесінің үйіне кіре беріп, отқа сыйынып, ақ ( айран, сүт ) құйса, бірде май құяды. Алайда бурят халқының тұрмысында отау тігіп, от жағу ырымының өз ерекшелігі бар. Әдетте жас жұбайлар отауында от тұтату үшін тамыздықты күйеудің әкесінің үйінен алады. Бұл ғұрып галл хубааха (от бөлісу), немесе гал үгэхэ (от беру) деп аталады. Осы салтты орындау рәсімі кезінде негізгі рөлді күйеудің шешесі атқарады, ол өз үйінен тамызық, нан, айран алып шығады да, жас отаудың ішіне алғаш рет түтін түтетеді.
Ал, қазақ ішінде жаңа түскен жас келіннің отқа табыну салты үлкен үйден басталады. Келін үйге кіре бере отқа май құйып: от-ана, май-ана, жарылқа деп тілеу тілейді. Сол кезде әйелдер алақандарын отқа қыздырып, келіннің бетін сипайды. Бұдан соң жиналған жұрт от ананың құрметіне сыйынып, екі жасқа оттай ыстық достық бер! деп тілек етеді.
Қара түнде қағынған,
Ие, кие кегінен,
Монтаны жарғыш ебінен,
Егізімді сен сақта!
Жолдарын жарық, жарқын ет,
Ұлы пана өзіңсің,
От - анасы, жарылқа! , - дейді.
Қазақ өміріндегі осы сияқты отқа, майға табыну салтымен байланысты туған өлеңдер буряттар арасында да болған. Д.Банзаров Отқа сиынудың мынадай бір текстін келтіреді.
Ханоай-хан және Бурхату-хан тауларының басында өсетін ағаштан жасалған от ана, от патшасы аспан мен жер айрылғанда тәңірім ананың өкшесінен жаратқан! Уа, от ана, саған арнап құрбандық, ақ сарбас шаламыз, шарабымыз да, тамағымыз да құрбан! Жас отаудың иелеріне көз қырыңды сала гөр! Тағзым етеміз жалбарына! - дейді[2., 46 бет]. Жаңа туған айды көргенде үш рет ұшып тұрып, үш рет иіледі де, жерден шөп жұлып алып, үйге алып келіп отқа тастайды.[1., 180 бет]
Халқымыз жаңа ай туғанда да бата берген және ол күні бүгінге дейін сақталған.
Ай көрдім, аман көрдім, Ақиреттік заман көрдім, Жаңа айда - жарылқа, ескі айда есірке. Жаңа туған айды көрген әр адам осылайша бата жасап бет сипайды. Бұл діншілдік немесе соқыр сенім емес, ол адамдардың табиғатқа, құбылысқа, ауа райына байланысты таным, түсінігі. Айдың тууына және жатысына қарап жұлдызшылар ауа райын, болашақты болжап отырған [4., 71 бет].
Екі қолды жоғары көтеру кезіндегі физикалық қимыл, бүкіл болмысымен тілек тілеу, психикалық күштің эмоциялық әсері, денеден бөлінген жылу арқылы саусақтарының бастарына жиналып, жоғары көтеріледі де екі алақан ортасындағы чакра арқылы космостан келген энергияны бастан төмен қарай жіберді. Шығыс медицинасы мамандарының ауруды алақанынан ажырататыны осыдан. Бұдан бабаларымыздың хиромантиялық ұғымдарының бір кездері жақсы дамығанын, бірақ белгісіз бір себептермен жойылып кеткендігі аңғарылады. Бабаларымыздың түсінігі бойынша жамандық та, жақсылық та адамның басы арқылы кіреді, адамның басында сиқырлы күш бар. Төңірегіндегілерге жақсылық пен жамандық жасау туралы алғашқы ниеттер алдымен ми орталығында қорытылып шешілетін себебінің сырын ғылыми тұрғыдан білмесе де, физиологиялық түйсік арқылы сезінген. Дж. Фрэзердің: Ертедегі адамдар ел басқарған адамдар мен батырлардың басында магиялық күш бар дегенге сенген -, деп отырғаны осыдан шыққан.[6,193бет ]
Осы жерде магияға толықтай түсінік бере кеткеніміз жөн болар: Магия дегеніміз материалды дүниеге табиғаттан тысқары жолмен әсер ету үшін қолданылатын ғұрыптар. Ал маг сөзінің көне парсы тіліндегі түрі - магуш. Көне Иранда магуш деп зорастризм дініндегі абыздырды айтқан. Олар да халдей абыздары сияқты арбаушылықпен, көріпкелдік пен айналысқан. Кейіннен алдын ала болжаушыларды, адам тағдырын күні бұрын айтушыларды, астрологтарды, арбаушыларды жиынтық түрде маг деп атау өріс алды.
Дж.Фрезер магиялық ғұрыптарды екі салаға жіктейді:
1. Гомеопатиялық немесе имитативті магия;
2. Контасгиозды магия.
Бұлай бөлудің себебін ол магиялық ойлаудың психологиялық принциптерінен шығарған. Бірінші принцип бойынша, ұқсастық ұқсастықты туғызады, яки салдар өзінің себебіне ұқсайды. Екінші принцип бойынша, бір рет жанасқан заттар ара қашықтығы алыстағанына қарамастан өзара байланысын үзбейді. Алғашқы принцип негізінде маг кез келген құбылысқа әсер ету үшін соған ұқсаса жеткілікті деп есептесе, соңғы принцип негізінде затқа, құбылысқа бұрынғы жанастық бойынша әсер етуге болады деп ойлайды. Қазақ тұрмысындағы жыланның басына ақ құйып (ақ-ізгілік нышаны) шығарып салу рәсімі имитативті магияға жатса, орыс халқындағы әйел денесінен шыққан терді басқа нәрсеге қосып, білдірмей жігітке ішкізу арқылы жадылау әдісі контагиозды магияға айқын мысал бола алады.
С.А.Токаревтің мерзімді баспасөзде жарияланған пікірін келтірсек магия түрлерін:
Зиянкестік магия (вредноносная магия),
Әскери магия (военная магия),
Жыныстық магия (половая магия),
Емдік және сақтану магиясы (лечебная и предохранительная магия),
Кәсіпшілік магиясы (промысловая магия),
Ауа райына қатысты магия (метеорологическая магия),
Тағы басқа екінші қатарлы магия түрлері (прочие второстепенные виды магии) - деп бөледі[7, 52-53 бет].
Қазақтың тілек-бата сөздерінің мәтіндік мазмұнынан ой түймейтін қазақ жоқ. Әрбір жағдайда айтылатын тілек-бата сөздерінде адам сезімі мен санасына қатты әсер ететін, анығырақ айтсақ, сендіретін сөз магиясы бар. Ұлт мәдениетінің бүгінгі тұрмыстық салтында бата беру, тілек айту дәстүрі мазмұн жағынан түрленіп, тақырыптық жағынан толығып келе жатқаны белгілі. Осы орайда тіл, сөз құдіретінің адам психикасынан әсері бірден байқалады. Демек адамар қарым-қатынасының бір компоненті ретінде қарастырылады. Сөзбен сендіру күшін дәстүрлі жағдайда магия, дін, медицина, психология ерекше пайдаланады. Олай болса тілек-бата сөздерінің де тыңдаушысы үшін құпия әсері бар.[8,80 ]
Сөздің сиқырлы күшінің құдіретті екенін сездіретін бата сөздерінің адамға сенім ұялатып, өзіндік әсерін тигізетінін байқаймыз.
Ю.Липстің магиялық сөз құдіретіне байланысты пікірін зерттеуші қазақ ғалымы былай тұжырымдайды: Магия слова в наиболее яркой своей форме проявляется тогда, когда угрожающего жеста вовсе не делают и он заменяется исключительно живой речью [8., 188 бет].
Магияның құдіретіне қатты сенген кейбір адамдар қарғысқа ұшырадым деп өзін іштей жеп, жан азабына түсіп, өліп кеткен жағдайларда болған. Сондықтан да халқымыз Бір ауыз сөзбен жерге де кіргізуге болады, бір ауыз сөзбен көкке де шығаруға болады деген. Медицинада адамның ауруына шипа, жанына медет болатын үш нәрсені көрсеткен, олар : шөп, пышақ, сөз.
Табиғат құбылыстарын халық тылсым рух- иелермен байланыста түсінген. Мәселен, Су иесі - Сүлеймен, судан балық тілеймін, Жел иесі - Мірхайдар, қара тұман бұлтты айдар деген сөздер бар.
Қазақтардың айтуына қарағанда, күннің күркіреуі - періштенің айғайы, ал найзағай оның оғы, шайтандарды қуып жүріп, сол оқпен атады...
Халық табиғат құбылыстары кезінде арнайы жалбарынулар айтып, ырым - сырым жасайды. Мысалы күн алғаш күркірегенде, отанасы шөмішке су құйып береді де, балалар үйді айнала жүгіріп, Сүт көп, көмір аз деп дөдегені қағады. Моңғолдар да алғаш нажағай ойнағанда осыған ұқсас ырым жасап, үйде отырған жандар ыдыста қалған сүтті бөлісіп, ауыз тиетін болған.Тувалықтар үйді күннің бағытымен үш рет айналып:
Жыл басы келді, хайыракан,
Жылан басы түледі, хайыракан.
Ақ тағам мол болсын, хайыракан,
Ақ сүт бозасы дәмдә болсын, хайыракан,- дейтін. Көктемде нажағай ойнағанда хакастар үйді айналып шөмішпен қағу рәсімін жасаған. Олар жасынды жауыз - рухты қуып жатқан Тәңірдің оғы деп ұққан. Сахалар да күн күркірегенде үйдің сыртына шығып пәле - жаланы қуып, ырым жасаған.Оларда нажағай иесі - Сюгэ Тойон. Мұндағы Сюге моңғолша сүх, сүхээ, яғни балта деген ұғымды білдіреді. [9,130бет] Көріп отырғандарыңыздай, нажағайды аспандағы рух - иесінің жауыздыққа қарсы қолданатын оғы, қаруы ретінде түсінуі түрік - моңғол халықтарына ортақ нәрсе. Қыстан аман - есен шыққан халық көктемді қуана қарсы алған. Көктемдегі күннің күркіреуін жаз айларының жақсы болатынның белгісі деп білген. Көкке тойған малдан сүт мол шығатынын жақсы түсінген халық, үйді айналдыра ақ шашып, тылсым күш иесінен мейір тілеген.
Төрт түлік малдың өсіп - өніп, көбеюі үшін жасалынатын қадамның бірі - көшпелі ел дәстүріндегі малға ен салу. Ен, таңба салу кезінде кесілген қанды құлақтарды жинап, үстіне ақ тамызып құмырсқаның илеуіне тастау ырымы болған. Малымыз құмырсқадай көп болсын! деп гомеопатиялық магия арқылы, илеу үстінде қанды құлақты қан талапай жасаудағы ғұрыптық түсініктің этимологиялық ассоциациясыда, магиялық тәсіл арқылы - құмырсқадай быжынаған, көп мал бітсін деп жасаған бұл істің семантикасы да мал да осындай көп болсын деген сенімнен туындаған.[9., 73 бет]
Тіршілік көзі су екенін жақсы түсінген ерте кездегі ата-бабаларымыз жаңбырға, суға қатысты да әртүрлі іс шаралар өткізген. Оның көрінісі наным-сенім ғұрып фольклорынан орын алған. Мысалы, жауын шақыру ғұрпын бақташылықпен, диқаншылықпен т.б. шаруашылық түрімен айналысқан тайпалардың тарихынан кездестіруге болады. Сонымен қатар отбасы, үй шаруасында да жауын-шашынның орны ерекше болды, тіпті соған тәуелді болған десек те болады.Жаңбырдың таулы, жоталы жерге үйір келетінін адамдар ерте кезден-ақ білген.Сол себепті ондай жерлердегі бұлақтарды, қайнарларды қадірлеп, қасиет тұтқан киелі санап оларға табынған. Осыған байланысты жауын шақыру ғұрпы жоталы, сулы жерлерде өткізетін болған. Ата - бабаларымыздың жауын шақыратын жай тасы туралы түсінік тотемдік наным - сенімнен шыққан болу керек. Ол фольклорда жауын шақыру ғұрпын қалыптастырған. Б.Абылқасым жауын шақыруды дүниежүзіне кең тараған магиялық ғұрыптың бірі екенін айтады. Бұл жайында С.Сейфуллин: Жай тасы деген, күн жайлатады, жауын жаудырады дейтін тас, ақ, қылаң жылқының ішінен шығады деген нанымнан. Ақ қылаң жылқы жай тартады деп ақ биенің сүті, ақ байталдың еті дертке дәрмен болады деп сенетін. Тастың тотемдік қасиетін мыс, қола, темір дәуірлеріндегі сенімдер ығыстырған:
Темір,темір,Теміржан,
Темірдің ұлы Қауғажан,
Тасырласаң тас жаудыр,
Қаһарлансаң қар жаудыр [10,14бет] - деп келеді.
Қайнардың көзін аршыса, жауын жауады деп ойлау- гомепатиялық магияға тән әдет [10,70]. Қазақтар да басқа халықтар сияқты бұл ғұрыпты өзеннің бойында өткізетін болған. Б.Абылқасым славяндықтардың түрлі тамақтар немесе заттар тастайтындығын, кавказдық әйелдер соқаға жегіліп, өзеннің кеуіп қалған арнасын жыртқандығын атап кетеді. Авар халқында нөсер жаңбырды тоқтату үшін құмырсқаның илеуін бұзатын салт пайдаланылғандығын көрсетеді. Өзбек халқындағы жауын шақыру ғұрпы Суст хотин деп аталады.Оны өткері тәртібі былай.Көктемде немесе жаз басында бір топ әйел (олардың бірі қолына қуыршақ ұстайды) үй - үйді аралап:
Суст хотин, султон хотин,
Куланкаси майдон хотин.
Суст хотинге не керек,
Шаррос - шаррос емгри керек, - деп өлеңдетеді. Үй иелері қуыршаққа су шашу рәсімін орындайды, әйелдерге кәде таратады [10,71] .
Көріп отырғанымыздай, бұл жерде барлығына ортақ нәрсе әйелдің- дүниеге ұрпақ әкелуші, жалғастырушы, яғни өмір бастауы екенін көрсетсе, ал су - барлық тіршілік атауының бастамасы екенін дәлелдеп отыр.
Сөз арқылы сендіру, иландыру халқымыздың тұрмыстық жағдайында, мысалы, бата бергенде, бал ашқанда, ауруды емдегенде орын алған. Жалпы бата, тілек, қарғыс сөздерінің магиялық күші бар екенін тағы да дәлелдейді.
Қазақтың ескілікті әдет- ғұрпынан туған, батагөй қариялар айтатын сөз өнерінің бір түрі - алғыс. Адам бойына жабысқан әртүрлі ауру - сырқауды сиқырлы сөзбен қуып, аластауға болады деп сенген халық бір замандарда бақ пен дәулетті де, бас амандығы мен байлықтаы да ақ тілеу алғыс айтып, бата беру арқылы дарытуға болады деп түсінген. Тегінде бата беріп, ақ тілеу айтып, алғыс білдіру ежелгі ата - бабалар дәуірінен келе жатқан түркі халықтарының ескілікті дәстүрі екені ақиқат. Бұл мазмұны мен мақсаты жағынан да, көне сөздері мен түсінік - танымы жағынан да көшпелі түркі тайпаларының ортақ тірлігінен туған. Ш.Уәлиханов түркі - моңғол халықтарында жиі айтылып жүретін тәңірі жарылқасын (жарылғамақ), көк соққан, көк соқыр сөздерінің арғы түп төркіні шамандықтан басталады деп көрсетеді.
Қашаннан тату тұрып, тел өскен Сібір, Орта Азия, Кавказ халықтарының заттық, рухани мәдениетінде бізге ұқсас белгілер көп. Қазақты бір туған, өзімен тектес жұрт тұтатын бұл елдерде бұрынғысын айтатын, бүгінгісін баяндайтын өнерлік деректерді мол ұшыратамыз. Бұлардың фольклорындағы үндес үлгілер, типтес, тұрпаттас тұратын келісім кейіпкер, эпикалық, мифтік мотивтер мен салттық жыр нұсқалары түбі бір туыстықтың төркінін танытады. Әр халық бұл мұраларға өз топырағында өнген, өздері шығарған, әйтпесе біреуден - біреу үйренген, сатылап жеткен жырлар, өлеңдер есепті қарайды. Фольклорлық шығармалардың, сюжеттердің әр елде көше жүріп, сол жердің табиғатына, тарихына сіңісіп, жаратылысына жанаса қалыптасып жататын кезеңдері де бар. Ал, салттық халық өлеңдерінің ұқсас түрлері ұшырасса - одан қауымдық өмір ұқсастықтарын, экономикалық, мәдени тірліктегі бірыңғайлықты, әдет-ғұрып, жол-жора бірлігін аңғару қиын емес.
Адамзат баласы табиғаттың сыр - сипатын, жұмбағын, қоғам өміріндегі түрлі болмыстың мәні мен мақсатын, шындығы мен қайшылығын ой - сана қуатымен, ғылыми- диалектикалық әдіспен зерттеп білсе, енді бірде көркем сөз өнері, соның ішінде өмір құбылыстарын образдық ой арқылы жеткізетін халықтың коллективтік творчествосы - фольклор шығармаларынан танып біледі [11,6-15].
Көнеден сарыны жетіп жаңғырып, жасарып жатқан мәдени мұраларымыздың қомақтысы ауыз әдебиеті үлгілерінің баспа бетін көруге зәру жанрларының бірі - наным - сенімдер фольклоры еді. Кезінде Ә.Диваев, С.Малов, А.Байтұрсынов, С.Сейфуллин, Ә.Марғұлан тәрізді ғұламаларымыз там-тұмдап жинастырған, жұқана жұрнақтарын жүйелеп, ел ризығына айналдыру - фольклортанушылар алдына зор міндет жүктеді. Ескіге есіркей қарап, көнеге көңіл бөлмей, дінді у деп уағыздаған кезең саясатының сапысымен сылынып тасталған қазақтың ғұрып, салт, жора рәсімдері ескінің сарқыншағы аталып аластатылды. халық наным - сенімінің, ырым - тыйымдарының ұлттың тәрбие берудегі маңыздылығын жаңа пролетарлық мәдениет көсемдері жақсы түсінгендіктен жоюға, жоқ етуге кірісті [11., 17 бет].

2.2. Бата сөзіне берілген түсініктемелер
Көне түркі тілінде алкыш сөзінің болуының өзі - оның өте ерте заманда қолданылғанын айғақтайды. Мысалы, Көне түркі сөздігінде былай деп жазылған: Алкыш - 1. Хвала, благословение, прославление; 2. Рел. молитвенно - хвалебное песнопение, моление, молитва, гимн. Демек, алғыс дегеніміз: 1) мақтау, тілек, даңқтау болса, 2) діни мазмұндағы жалбарына мадақтау өлеңі, жалыну, жалбарыну екен. Түркі халықтарының фольклорында алғыстың осы екі мағынасы да сақталған, рас, әрқайсысында сәл айырмашылық бар (1-кестені қараңыз).
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде алғыс сөзіне мынадай түсінік берілген: 1. Ізгі ниет, ықылас. 2. Үздік еңбегі үшін айтылатын ресми құрмет (2-кестені қараңыз). Алайда, қазақтағы алғыс сөзінің мағынасы осымен ғана шектелмейді. Оның этикалық, этнографиялық, фольклорлық мәнісі кең. Рас, қазақтың алғысы көнелікке тән синкретті емес, бірақ ол тек ізгі ниетті ғана білдірмейді. Бұл - бір ғана сипаты. Кең мағынада қарайтын болсақ, біз алғыс қай кезде қандай жағдайда айтылады және оны кім айтады, соғ ан көңіл бөлейік
Біздегі алғыс сөзі, әдетте, үлкен бір істің атқарылып біткен кезінде, яки болмаса жас адамның үлкен қарияға жасаған игілікті іс- әрекетіне қатысты айтылады. Яғни қазақтағы алғыс ежелгі сипатын өзгерткен, ол рух иеге немесе басқа бір құдіретке жалыну емес. Керісінше, қазақ алғысы ризашылық белгісі, игі іс атқарған адамға деген ерекше қатынасты көрсетеді. Сол себепті қазақ жастары үлкеннің алғысын алуға тырысқан. Мәселен, олар тойда, аста жиналған үлкендердің алдынан шығып, аттарынан қолтықтап түсіріп, үйге енгізеді. Сол кезде риза болған ақсақал Қарағым, ғұмырлы бол! деп, өзінің рахметін айтады. Немесе, үйде жағалай отырған адамдардың қолына жылы су құйып, орамал беріп, жастар қызмет етеді, ал үлкендер қолын сүртіп, жастарға Көп жаса, шырағым! - деп, ризашылық сезімін білдіреді. Сол сияқты жас келін үйге келген кісіге, яки жасы үлкен адамға ізет көрсетіп, сәлем етеді, оған Жасың ұзақ болсын! - деген сияқты алғыс айтып, екі жақтың да көңілі хош болады. Міне, қазақ фольклорындағы алғыс жанры тұрмыспен, ғұрыппен тікелей байланысын жоғалтпаса да, ежелгі синкретті сипатын өзгертіп, негізінен, этикалық тұрғыда қолданылатын болған. Оның басты мақсаты - жақсылық істеген адамға ризашылық білдіру, сол себепті алғыс ерте замандағыдай іс-әрекетті бастаудың алдында емес, сол шаруа атқарылған соң айтылады және ол рух иеге немесе бір құдіретке жалынып, оны жұмсарту үшін айтылмайды.[12.,167-168 бет ]
Қазақ әдебиеті энциклопедиясында бата мынадай түсінік берген. Бата(араб. фатиха - алғыс, ризашылық, тілек) - әлем халықтарының баршасында дерлік кездесетін, адамзат қоғамы сөздің магиялық құдіретіне күмәнсіз сенген қадым заманда қалыптасқан көне дәстүр (Дж.Фрезер). Бата сөзінің міндетті түрде адам еркінен тыс күштермен (құдай, пайғамбар, аруақ т.б) байланысты болып келетіні де сондықтан. Әуел баста басқа да түркі халықтарындағы сияқты қазақ халқында да алғыс деп аталатын тілекші сөздің (мәселен, алтайлық түркілерде - алқыш сөс, сахаларда - алқыыс, балқарларда - алғыш т.б) батаменен алмастырылуы - ислам дінінің ықпалы арта түсуінің нәтижесі. Исламға дейінгі дәуірде алғыс және қарғыс айту даугер абыз, бақсылардың ғана еншісі болғанға ұқсайды[13.,156 бет].
Қазақ сөздігінде 1. ... өзіндік шартымен, рәсімімен орындалатын тілек айтудың ерекше формасы ретіндегі қазақ халқының ұлттық этикеті көрінісінің, салт-дәстүрінің бірі (бата бергенде дәм-тұздың болуы шарт; батаны, әдетте, ел-жұртқа сыйлы, ағайын арасында беделді, жолы үлкен адам береді). 2.діни. Құранның бірінші сүресі-Фатиханың өзгеріске ұшыраған атымен аталатын, өзғндік рәсімі бар Аллаға құлшылық етудің бір түрі (Құран сүрелері, дұға оқылған соң екі қолдың алақанын жайып, тілек сөздерден кейін алақанымен бет сипау қимылдарын орындау түрінде рәсімделеді). 3.діни. Өлген адамға бағышталып оқылатын Құран сүрелері, дұғадан кейін айтылатын тілек рәсімі. 4.этн. Некелесуші жақтар, туыстар арасындағы құдалықты растайтын, тиісті рәсіммен бекітілген бәтуаластық келісім.
Бата алды.этн.а) Жасы үлкен кісінің немесе құрметті, елге сыйлы, беделді адамның алғысына бөленді, игі тілегін, ырзалығын алды. ә) Бір нәрсенің басталуына, атының қойылуына және т.б. себепші болуы деген мағынада [12., 204 бет].
Қазақ алғысы нақты адамға қарата айтылады, сөйтіп ол екі адамның бір-біріне деген ізгі ықыласын білдіреді. Алғысты риза болған адам айтады, оны сұрап алмайды, сондықтан бізде сахалардағыдай арнайы алғысшылар болмайды. Сахаларда үлкен тойлар мен қуанышты жиындар басталмас бұрын алғысшылар әртүрлі рух иелерге, құдіретке қарата көлемді алғыс айтатын болған. Ондай алғыстардың құрылымы да біршама күрделі: бірталай рух иені, кереметтерді мадақтаған кіріспеден, содан соң соларға бағышталған тоғыз түрлі жалыну, жалбарынудан, одан кейін қорытынды өтініштен тұрады. Алғыс айтылған соң сол құдіреттерге арнап қымыз шашады. Мұндай көнелік белгі қазақ алғысында жоқ. Жалпы қазақ фольклорында алғыс жанры өзінің байырғы мән - мағынасын, әлеуметтік - тұрмыстық қызметін жоғалтумен бірге жеке бір жанр ретінде де өмір сүруден қала бастаған болу керек. Оның себебі көп. Біріншіден ислам дінін ертерек қабылдаған қазақ халқы бұрынғы алғыс сөзін бата сөзімен алмастырып, бата сөзіне алғыстың мән - мағынасын көшірген, сөйтіп күнделікті өмірде алғыс айтудың орнына бата беру орныққан. Байқайтынымыз: алғысты риза болған жақ өзі айтса, батаны екінші жақ көбінесе батаңызды беріңіз! - деп сұрап алады. Екіншіден, алғыс сөзі кейінгі уақыттарда ресми сипат алған. Яғни мекеме басшысы, я болмаса басқа лауазым иесі белгілі бір істі атқарып, еңбек сіңірген адамға алғыс жариялайтын болған. Мұнда алғыстың ризашылық белгісі сақталған, бірақ екі жақ таза ресми қатынаста болып, бұрынғы жеке адамның ішкі, шынайы сезімі көрініс бермейді.
Батаны халқымыз киелі тілеу деп бағалайды. Оған дәлел Бата - сөздің анасы , Атаңнан бота қалмасын, бата қалсын , Ботаның құны бір-ақ жұт, бата - балаға мәңгі құт деген секілді аталы сөздің ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып келе жатқандығы. [9., 70 бет]
Бата - деген сөз арабтың фата деген сөзінен алынған, бұл қазақша қайырма, қайыру дегенді білдіреді.[6., 33 бет]
Батаның қасиетті саналатыны оның атауы - Құранның бірінші сүресі Фатихадан туындаған. Мұны баталардың мәтінінен де көруге мүмкіндік бар:
Менің берген фатихам,
Жаман қатынды алмаңыз деп,
Өтінемін, асылан.

... Аллаң жар болсын,
Фатихам қабыл болсын.

Кеткенің келіп,
Кемтігің толсын. [12., 171-172 бет ]
2.3. Батаның көркемдік ерекшеліктері. Қазақ әдет-ғұрыптары мен ислам діні құндылықтарының байланысын зерттеу - қазіргі таңдағы өзекті мәселенің бірі. Себебі, қаншама ғасырлар бойы ислам дінін ұстанған қазақ халқының рухани жүйесі кеңестіккезеңде үлкен соққыға ұшырап, көптеген дінге қатысты терминдердің мазмұны қалғанымен атауы қолданыстан шықса, кейбіреуінің керісінше аты қалып мазмұны өзгеріске түсті. Егер әрбір терминнің бұрын қазақ қоғамында қалай қолданылғандығы терең зерттеліп, жүйеленбесе, онда оның мағынасы уақыт ағымымен өзгеріске ұшырау арқылы қазақ халқы өзінің көптеген мәдени құндылықтарынан көз жазып қалуы мүмкін. Қазақ мәдениетіндегі ислам дінімен байланысты ұғымдарының бірі бата сөзі қазіргі таңда көп жағдайда алғыс, тілек ретінде ғана қолданылатын болып жүр. Алайда, алғыс пен қарғысты кез-келген адам айта алады, ал батаны тек арнайы батагөй қариялар береді. Батаның ерекшеліктерін көрсету үшін батаның және ислам дініндегі фәтуаның қоғамды тәрбиелеуде, бағыт-бағдар берудегі ұқсас жақтарын талдап көрелік.
Бата сөзінің қазақ қоғамындағы көрінісін қарастыра отырып, бата ұғымының тек тілек немесе жүрекжарды сөздер ғана емес, оның қолдану аясы әлдеқайда кең әрі әмбебап дүние екенін аңғаруға болады.Бата беру қазақ халқында әртүрлі жағдайларда орындалып отырған. Салт-дәстүрдегі белгілі бір рәсімдердің орындалуы кезінде,мысалы, қыз ұзату кезінде ұзатылып бара жатқан қызға үлкендер бата берген. Бата айту арқылы қызға рухани күш жігер беріп, бақыт тілеген. Барған жеріндегі қызға келін болудың қыр-сырын түсіндіретін болған. Бата - қазақ халқымен ғасырлар бойы бірге өмір сүріп келе жатқан қасиетін, қадірін жоғалтпаған. Қайта жылдар өткен сайын жасарып, жаңарып, ұрпақ санасында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.