Критериалды бағалау жүйесінің маңызы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті
Қазақ тілі білімінің теориясы мен әдістемесі кафедрасы
Төлен Үкі Мұсақызы
Оқушылардың білімін бағалаудың критериалды жүйесі
(8-9 сыныптар)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B020500 - Филология мамандығы бойынша
4-курс, 4 жылдық
Алматы, 2019
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
Қазақ тіл білімінің
теориясы мен әдістемесі
кафедрасының меңгерушісі
__________профессор Т.Н.Ермекова
___________2019 ж.
Оқушылардың білімін бағалаудың критериалды жүйесі
(8-9 сынып)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған: Төлен Ү.М.
Ғылыми жетекші,
п.ғ.д., профессор Сүлейменова Ж.Н.
Норма бақылаушы,
ф.ғ.к, доцент Отарбекова Ж.К.
Алматы, 2019
Реферат
Жұмыстың көлемі-: 62 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер саны: 30.
Тірек сөздер: критериалды бағалау, орта мектеп, білім беру мазмұнын жаңғырту, қазақ тілі, қалыптастырушы, жиынтық бағалау.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Зерттеудің мақсаты - 8-9-сынып оқушыларының білімін критериалды бағалау жүйесі.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
oo Критериалды бағалау жүйесінің маңызын анықтау;
oo Критериалды бағалаудың өзекті мәселелерді зерттеу;
oo Критериалды бағалаудың түрлерін саралау;
oo 8-9-сынып оқушыларының қазақ тілінен алған білімін бағалау жүйесі
Қолданылған зерттеу әдістері: жинау, түсіндіру, статистикалық талдау, салыстыру, жинақтау, жүйелеу, саралау қорытындылау, тұжырым жасау, тәжірибе жасау әдістері қолданылды.
Зерттеудің теориялық маңызы мен практикалық мәні: Зерттеудің теориялық маңызы мен практикалық мәні: Критериалды бағалау жүйесін анықтау дидактикада, оқыту әдістемесінде теориялық (теория) және тәжірибелік зерттеулер үшін маңызды. Теориялық жағынан зерттеу қазақ тілін оқыту әдістемесі теориясын жетілдіруге үлес қосады. Жұмыстың практикалық материалдарын жоғарғы оқу орындарындағы қазақ тілін оқыту, қазақ тілін оқытудың жаңа технологиялары теориясын оқытуда пайдалануға болады. Тәжірибе көрсеткендей, тіл үйрету сабақтарында да пайдалануда тиімділігі бар.
Нәтиже: Қазақ тілі сабағында оқушылардың білімін критериалды бағалау жүйесі орта мектепте білім мазмұнын жаңартудың негізгі құралы болып табылады. Білім сапасы оқушының өмірге, қоғамға бейімділігін қалыптастырады, олардың функционалдық сауаттылығын арттырады. Қазақ тілі сабағаныда 8-9 сынып оқушыларының білімін қалыптастырушы бағалау мен жиынтық бағалау арқылы білім сапасын көтерудің маңыздылыңы - аталған пәннің барлық ғылым негіздерін меңгеруге негіз болатындығында.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Критериалды бағалау жүйесінің маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...7
1.2.Критериалды бағалаудың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІ:ӘДІСТЕМЕЛІК ҚЫРЛАРЫ
2.1. Қазақ тілі сабағында критериалды бағалауды ұйымдастырудың
психологиялық-дидактикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.2. Қазақ тілі сабағында оқушылардың білімін критериалды
бағалау:тәжірибелік сабақтар үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .61
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі
Қазіргі әлемде білімнің қоғамдағы барлық саладағы ілгерілеуді қамтамасыз ететін стратегиялық ресурс ретіндегі рөлі жүйелі өзгерістерді талап етеді. Білімнің негізгі және ең ұзақ сатысы ретінде мектеп білімінің жаңа сапасын қамтамасыз етудің түйінді сәті болып отыр, оған әр азаматтың және тұтас қоғамның келешектегі өмірлік табыстылығына байланысты.
Оқушылардың және олардың ата-аналарының әрбір индивидумның жеке қажеттіліктерін қанағаттандыратын толыққанды білімге құқықтарын қамтамасыз ету үшін жағдай жасаған маңызды. Оқудың нұсқалары мен әдістерінің көптүрлілігі көрсетілетін білім беру қызметінің сапасы туралы объективті ақпаратпен ілесуі тиіс, оны білім алушылардың жетістіктерін бағалау үрдісінде айқындауға болады.
Бағалау үрдісін қайта қарастырудың өзектілігі осы күні білімдегі заманауи стратегиялық міндеттермен, білім сапасына қойылатын халықаралық стандарттарды және заман талаптарын ескеріп, білім сапасының деңгейін арттыру қажеттілігімен, білім беру нәтижелерінің объективтілігін және қазақстандық мектеп түлектерінің ел сыртындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатымен, білім алушылардың оқу жетістіктерінің бағасына және оны бағалауға бірыңғай талаптарды әзірлеу қажеттілігімен анықталуда. Қазақстанның PISA (Programme for International Student Assessment- Оқушылардың білімін бағалаудың халықаралық бапғдарламасы) - 2009 нәтижелерін талдау ұлттық білім беру жүйесін, Қазақстан Республикасында Білім беруді 2011-2020 жылдарда дамытудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде білім саясатындағы басым бағыт ретінде бағалау жүйесі және білім сапасының мониторингін жетілдіру үшін өзекті келешегін көрсетуде.
Ең алдымен бастауыш мектептің бірінші сыныбында ресми білім алу бірінші сынып оқушыларының мектепке жайлы бейімделуі үшін бағалаусыз оқыту қағидаттары негізінде құрылған. Іс жүзінде бастауыш мектеп білім алушыларының жетістіктерін бақылаудың және бағалаудың балама жүйесі табысты қолданылуда. Білім алушылардың, соның ішінде бастауыш мектеп оқушыларының да жетістіктерін бағалаудың ұтымды нұсқасы критериймен бағалау жүйесі болып табылады. Бұл - ортаңғы буын сыныптары үшін негіз болды.
Зерттеу тақырыбымызға сәйкес Қазақ тілі пәнінен 8-9 сынып оқушыларының білімін критериалды бағалау технологиясының қолданысы білім алушылардың жетістіктерін нақты анықталған, алдын ала белгілі критерийлермен салыстыруды көздейді, әлдебір оқу материалының қаншалықты сәтті меңгерілгенін, әлдебір практикалық дағдының қаншалықты қалыптасқанын анықтап, әр білім алушының жалпы дайындығы деңгейіндегі өзгерістерді де, оның түрлі танымдық аяларындағы табыстарын өсу динамикасында тіркеуге мүмкіндік береді. Бұл мәселе дидактикада өзекті болып табылады.
Педагогикалық практикада қазіргі күні жиі қолданылып жүрген бес ұпайлық жүйемен бағалау әдістемесі қарапайым да, үйреншікті екені сөзсіз. Бірақ ол саралауға қабілетсіз және бағалардың объективтілігін қадағалауға мүмкіндік бермейді, өйткені оның білім алушылармен өз жетістіктерін өздігінен бағалауын қолдайтын және дамытатын, сонымен қатар, білім беру үрдісінде білім алушы өзінің сәттіліктері мен сәтсіздіктері туралы ақпаратты меншікті жетістіктерін жақсарту үшін ұсыныс түрінде алып отыратындай, кері байланысты жүзеге асыратын нақты және анық критерийлері жоқ.
Критерийлік бағалау жүйесінің білім беру үрдісіндегі қолданысы білім алушылардың жетістіктерін бағалау жүйесін жеке пәннің мақсатты нұсқамаларымен байланыстыруға, сонымен қатар білім алушылардың орта мектептегі құзыреттіліктерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін белгілі параметрлерді (критерйилерді) қолдану арқылы анықтап, көтеруге мүмкіндік береді. Бұл мәселе зерттеудің өзектілігін дәлелдейді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Зерттеудің мақсаты - 8-9-сынып оқушыларының білімін критериалды бағалау жүйесі.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
oo Критериалды бағалау жүйесінің маңызын анықтау;
oo Критериалды бағалаудың өзекті мәселелерді зерттеу;
oo Критериалды бағалаудың түрлерін саралау;
oo 8-9-сынып оқушыларының қазақ тілінен алған білімін бағалау жүйесі
Зерттеудің нысаны. Критериалды бағалау жүйесінінің жүзеге асуы.
Зерттеудің пәні - критериалды бағалау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo Критериалды бағалау жүйесінің даму кезеңдері анықталды;
oo Критериалды бағалау жүйесінің өзіндік ерекшеліктері анықталды;
oo Критериалды бағалаудың түрлері нақтыланды;
oo Критериалды бағалау жүйесінің жүзеге асу жолдарының ерекшеліктері, 8-9-сыныпта қазақ тіліне қатысты құрылуы мазмұндық қырынан ашылды.
Зерттеудің әдістері: зерттеуде жинау, түсіндіру, статистикалық талдау, жинақтау, қорытындылау, тұжырым жасау әдістері қолданылды.
Зерттеудің теориялық маңызы мен практикалық мәні: Критериалды бағалау жүйесін анықтау дидактикада, оқыту әдістемесінде теориялық (теория) және тәжірибелік зерттеулер үшін маңызды. Теориялық жағынан зерттеу қазақ тілін оқыту әдістемесі теориясын жетілдіруге үлес қосады. Жұмыстың практикалық материалдарын жоғарғы оқу орындарындағы қазақ тілін оқыту, қазақ тілін оқытудың жаңа технологиялары теориясын оқытуда пайдалануға болады. Тәжірибе көрсеткендей, тіл үйрету сабақтарында да пайдалануда тиімділігі бар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Критериалды бағалау жүйесінің маңызы
Жаңартылған мазмұндағы оқу пәндері бойынша білім мазмұны білім алушылардың нақты оқу мақсаттарына қол жеткізуіне бағытталған, бұл тек белгілі бір білім көлемін алу ғана емес, сонымен қатар оларды оқуда және өмірлік мәселелерді шешуде қолдана білу, яғни білім алушыларда функционалдық сауаттылық пен сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Отандық орта білім беру мазмұнын жаңарту жөніндегі шараларда қазіргі өмірде кеңінен қолданылатын дағдыларға баса назар аударылады. Жалпыадамзаттық және этномәдени құндылықтарға негізделе отырып, бұл дағдылар білім алушыларға оқу және өмірлік сипаттағы мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Кең ауқымды дағдылар мынадай әрекет түрлерін қамтиды:
білімді шығармашылықпен қолдану;
сыни ойлау;
зерттеу жұмыстарын орындау;
АКТ пайдалану;
тілдік дағдыларды қоса алғанда, коммуникативтік қарым-қатынас тәсілдерін қолдану;
топта және жеке жұмыс істей білу.
Жаңарту жағдайындағы бағдарлама оқу жетістіктерінің өнімділік сипатымен ерекшеленеді, ал оқу процесі әрбір сабақта білім алу бойынша білім алушылардың белсенді әрекетімен сипатталады. Бұл жағдайда оқушы - таным субъектісі, ал мұғалім - білім алушылардың танымдық әрекетін ұйымдастырушы болып табылады.
Әрбір оқушы жасына және табыстылығына қарамастан, жеке тұлға ретінде қабылдануына ұмтылу қажет. Оқу мақсаттары оқушы мен мұғалім үшін ортақ болған кезде білім беру мазмұнын жаңартудың педагогикалық аспектісі болып табылады.
Осыған қол жеткізу үшін білім алушының дамуына қолайлы достық орта құру маңызды болып табылады.
Жаңартылған мазмұн бойынша оқу пәндерін оқыту мыналарды қамтамасыз етеді:
энциклопедиялық сипаттағы фактологиялық материалды беруден ақпарат алу тәсілдерін үйретуге бағытталған оқытуға баса назар аудару;
серіктестік пен дербестікке қабілетті тұлғаның өзін-өзі реттеуі;
ақпаратты өз бетімен табу, талдау және тиімді пайдалану білігін қалыптастыру;
оқу бағдарламаларында көрсетілген білім мазмұны анықталатын оқу процесінің дәстүрлі ұйымдастырылуынан алшақтап, білім беру салалары бойынша анықталатын және іс-әрекет аспектісін көрсететін күтілетін нәтижелерге назар аудару, яғни білім алушылар біледі, түсінеді, қолданады, талдайды, синтездейді, бағалайды.
Білім берудің жаңартылған мазмұнын іске асыру аясында озық тәжірибелерді, сабақ беру мен оқытуда, бағалау жүйесінде жаңа технологиялар мен тәсілдемелерді енгізу, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізудің тиімді жолдарын күшейту, оқытуда әртүрлі цифрлық білім беру ресурстарын, мектепаралық желілік өзара іс-қимыл, мектепаралық оқу жоспарлары мен бағдарламалары, мұғалімдермен алмасуды пайдалануды кеңейту, мектепте пәндерді оқытуда жаңа технологияларды қолдану бойынша шеберлік сағаттарын өткізу қажет.
Жаңа стандарт құзыреттілік тәсілдемеге негізделген, сәйкесінше, оқу бағдарламаларының құрылуы өзгертілді: біз мұғалімнің үйренгеніндей міндетті түрде меңгеруге тиісті материалдың белгілі бір көлемін емес, күтілетін нәтижелерді көздейміз. Бұл оқушының қабылдауының өзгеруін, оқытудағы авторитарлықтан ынтымақтастыққа көшуді білдіреді.
Бүгінгі мектеп оқушылары - ұлттың зияткерлік әлеуеті және оларға еліміздің болашағы тәуелді. Жаһандық өзгерістер мен әлемдік үрдістер мектеп білімінің мазмұнын жаңартудың жедел қарқынын талап етеді.
2017-2018 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы: Әдістемелік нұсқау хатта: Критериалды бағалаудың негізгі мақсаты сапалы бағалау мен тұлғаны дамытуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін, қоршаған әлеммен тиімді өзара әрекет етуге, өздігінен білім алуға және дамуға дайын, алдына ала белгілі және нақты критерийлер бойынша объективті бағалау болып табылады, -делінген [1, 21].
Жаңа бағалау жүйесі білім алушыда өз әрекетін бақылау мен бағалау, туындаған қиындықтардың себептерін анықтау мен қалпына келтіру қабілетін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Оқыту процесі білім алушылардың бойында функционалдық сауаттылықты және кең ауқымды дағдыларды қалыптастыруға бағытталған. Бұл оқыту процесінде оқу процесін дәстүрлі ұйымдастырудан алшақтап, білім берудің 6 саласы бойынша айқындалып күтілетін нәтижелерге негізделеді және білім алушылар біледі, түсінеді, қолданады, талдайды, жинақтайды, бағалайды, яғни іс-әрекеттік аспектіні болжайтынын ескеру маңызды.
Оқыту мақсаттары күтілетін нәтижелер түрінде ұсынылып отыр. Әрбір бөлімшелерге дәйекті түрде енгізілген оқыту мақсаттары, мұғалімдерге өз жұмысын жоспарлауға және білім алушылардың жетістіктерін бағалауға мүмкіндік береді. Оқушының өз бетінше бағалауының негізгі функциясы - өзін прогрессивті түрде тану және өзінің үнемі оқуға деген қабілеттерін дамыту. Оның мақсаты - оқушыны өз қабілеттерін шындыққа сүйеніп бағалауға, оны өз жетістіктерін қадағалауға, оқуда белгіленген мақсаттарын түсінуге, өзіне өз оқуындағы мақсаттарды белгілеуге үйрету. Өз бетінше бағалау жолымен оқушы өз жетістіктерін, өзінің оқу және жұмыс қабілеттерін бақылап, талдауға алады. Бұл жағдайда оқушыға мұғалім тарапынан үнемі көмек пен қолдау көрсетіліп отырады [2].
Мысалы, Финляндия мектебіндегі оқушылар жетістігін бағалаудың уәжді функциясын да атап өткен жөн, ол оқушы мен оның ата-аналарының назарын оқушының не білетініне және не істей алатынына аударады. Жетістіктерді бағалау оқушының оң бейнесін, ең алдымен, оның өзі үшін қалыптастыру үшін қызмет етеді, бұл оны жаңа оқу міндеттерін орындауға ынталандыруы мүмкін [3].
Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау оқыту мақсаттарымен жоспарланған, қол жеткізген нәтижелері дәрежесіне сай алдын ала белгіленген нақты критерийлерге сәйкес жүзеге асырылады.
Осыған байланысты білім алушының жеке тұлғасы емес, оның жұмысы ғана бағаланады; білім алушының жұмысы басқа білім алшылардың жұмыстарымен емес, оларға алдын ала белгілі (өте жақсы орындалған жұмыс түрінде) эталонымен салыстырылады. Не нәрсеге үйретеді, соны ғана бағалауға болады, сондықтан бағалау критерийі - оқу мақсаттарының нақты көрсетілуі.
Мұғалімге критериалды бағалауды оқу процесін барынша тиімді ұйымдастыруға болатындай түрде пайдалану, білім алушыларға дер кезінде қолдау көрсету және олардың оқудағы алға жылжуын қамтамасыз ету, мүдделі тараптарға оқу нәтижелері туралы ақпаратты беріп отыру ұсынылады. Мұндай бағалау жүйесі алдымен білім алушыларды табысты оқуға ынталандыруға, білімдегі олқылықтарын анықтауға және олардың өсуін көрнекі түрде көрсетіп отыруға бағытталған. Критериалды бағалау жүйесі қалыптастырушы бағалау мен ішкі жиынтық бағалаудан тұрады. Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың жаңа жүйесін педагогтер мен ата-аналар әртүрлі қабылдады. Сол себепті, жыл бойы сұрақтар туындады.
Білім алушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесі:
- оқыту мен бағалаудың біртұтастығына негізделеді;
- білім алушылардың ілгерілеушілігі мен үлгерімін қамтамасыз етуде біртұтас тәсілді қалыптастыруға бағытталады;
- оқу бағдарламаларына сәйкес дағдыларды дамыту және білім алуға дәлелдемелер жинақтау мен оқыту мақсаттарын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді;
- әрбір сынып үшін пән бойынша оқу бағдарламасының мазмұны негізінде бағалау түрлері мен әдіс-тәсілдерінің алуан түрлерін қамтиды.
Критериалды бағалау жүйесі оқыту, оқу мен бағалаудың өзара байланысына негізделгенін есте сақтау маңызды. Критериалды бағалаудың нәтижелері білім беру процесін тиімді жоспарлау мен ұйымдастыру үшін пайдаланылады.
Критериалды бағалау білім алушылардың дағдыларының даму дәрежесін бағалауға мүмкіндік береді.
Әрбір сабақ оқыту мақсаттары мен оларға жету критерийлерін айтукөрсетуден басталуы керек. Білім алушы қойылған оқу мақсатын түсінуі, ұғынуы және оған қалай қол жеткізуге болатынын білуі тиіс [2].
Критериалды бағалау технологиясын пайдалану қандай да бір практикалық дағдының қалыптастырылғанын, оқу материалының қаншалықты табысты меңгерілгенін анықтауға мүмкіндік беретін анық айқындалған, алдын ала белгілі критерийлермен білім алушылардың жетістіктерін салыстыру. Осыған сәйкес, әрбір білім алушының жалпы дайындық деңгейінің өзгерістері сияқты, оның алдыңғы жетістіктерімен салыстырғандағы табыстарының динамикасын да тіркеуге мүмкіндік бар.
Мұғалімге критериалды бағалауды оқу процесін неғұрлым тиімді ұйымдастыру, білім алушыларға уақытылы қолдау көрсету және олардың оқудағы жетістіктерін қамтамасыз ету, мүдделі тараптарға оқытудың нәтижелері туралы ақпарат ұсыну үшін қолдану ұсынылады. Бағалаудың бұндай жүйесі біріншіден балаларды табысты оқуға ынталандыруға, біліміндегі олқылықтарды анықтауға және олардың өсуін көрнекті түрде көрсетуге бағытталған
Критериалды бағалау жүйесінің үлкен артықшылығы білім алушыға түсетін күйзеліс жүктемесінің төмендеуі болып табылады. Бірлескен ынтымақтастықта өзіндік, жұптық, топтық жұмыс дағдыларын иелену процесі белгісінен, маңызды әлеуметтік құзыреттілікті дамытуға өзгереді.
Критериалды бағалау білім алушылардың оқуға деген қызығушылығын дамыту, оқытудың ізгілікті, достық ортасын құру, оқу процесінде білім алушыларды қолдау, білім алушылардың оқуға деген ынтасын одан әрі нығайту, зерттеу, шығармашылық іс-әрекеттерге қатысу үшін пайдаланылады.
Бағалаудың жаңа жүйесі мұғалімнің ата-аналармен түсіндіру жұмыстарын жүргізуді және ата-аналармен тығыз байланыс орнатуды талап етеді.
Білім алушылардың ата-аналарына бағалаудың жаңа жүйесінің мақсаты мен негізгі принциптері түсіндіріледі, ата-аналар үшін практикалық тренинг немесе шеберлік сыныптары өткізіледі.
Мұғалім ата-аналар жиналысын критерийлері алдын-ала белгілі тапсырмалар тарату, дескрипторларды талқылау және ата-аналармен топтық немесе жұптық жұмыс жүргізу арқылы, сабақ түрінде өткізуіне болады. Сабақта ата-аналарға да олардың балаларына берілген сияқты өзін-өзі бағалауға, өзара бағалауға, нәтижелерді талқылауға мүмкіндіктер беріледі. Мұндай жағдайда, ата-аналар жаңартылған оқу бағдарламалары бойынша оқу процесімен танысады, бағалау механизмдерін түсінеді, өз балаларының жетістіктерімен бөліседі, жаңартылған бағдарлама туралы практикаға бағытталған нақты ақпарат алады. Бұл тәжірибе жаңа білім стандартын ата-аналардың түсінуі мен қанағаттануын қамтамасыз етудің үлгісі болып табылады.
Ата-аналарға бағалаудың жаңа жүйесі білім алушылар үшін қолайлы білім ортасын құруға ықпал ететінін түсіндірудің маңызы зор.
Мұғалім бағалауды өткізу кезінде тек мұғалімдерге ғана емес, сонымен қатар ата-аналар мен білім алушыларға да көмек ретінде әзірленген кешенді әдістемелік материалдарды міндетті түрде пайдалануы керек:
:: Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын жүзеге асыратын білім беру ұйымдарында білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау өткізудің үлгілік қағидалары (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығы, 2017 жылғы 6 маусым № 265 бұйрығымен өзгеріс енгізілген);
:: 2017-2018 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы әдістемелік нұсқау хат;
:: Жалпы орта білім беретін мектеп мұғалімдеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулық;
:: Сыныптар, пәндер және тілдер бөлінісінде қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы;
:: Сыныптар, пәндер және тілдер бөлінісінде жиынтық бағалауға арналған тапсырмалар жинағы;
:: Сыныптар, пәндер және тілдер бөлінісінде жиынтық бағалау бойынша әдістемелік ұсынымдама.
Әдістемелік нұсқаулықтар, жинақтар мен басқа да материалдар мектеп кітапханаларында бар, олардың nao.kz, smk.edu.kz сайттарынан табуға болады.
Оқытудағы ілгерілік туралы деректер жинау үшін әр сабақ барысында қалыптастырушы бағалау жүзеге асырылады. Оны ағымдағы немесе қалыптастырушы бағалау деп те атауға болады.
Кесте -1. -Критериалды бағалаудың қағидаттары.
№
Қағидаттар
Мазмұны
1
білім беру
және тәрбиелеу
үрдісімен
байланыс
Өлшеу параметрлері оқу бағдарламаларының оқу және тәрбиелеудің нәтижелеріне қойылатын
талаптарына сай анықталады.
2
мәнділігі
Оқушылардың оқуы және қызметінің анағүрлым мәнді нәтижелерін бағалауға көңіл бөлінеді.
3
объективтілік
және әділдік
Бағалаудың нақты критерийлерін тиянақты таңдап алуды орындау. Бүп жағдайда бағалаудың қысым жасау құралы (нәтижесі) болмауы ескеріледі.
4
сәйкестік
Білімнің, біліктің, дағдының бағалануының құндылықтардың, қүзыреттіліктердің оқытудың мақсатына және нәтижелеріне сай болуы;
5
интеграциялық
Бағалау оқыту үрдісінің құрама бөлігі ретінде іске
асырылады.
6
ашықтығы
және мәлім
болуы
Бағалаудың критерийлері және стратегиясы оқушыларға алдын-ала хабарланады; оқушылар бағалаудың критерийлерін жасуға қатысады.
7
сенімділігі
Сенімділік дәрежесі сенімділік коэффицентімен
анықталады (түзету және сәйкестендіру коэффициенті), ол бірдей жағдайларда жүргізілген өлшемдердің қаншалықты сәйкес келетіндігін көрсетеді.
8
тиімділігі
уақытпен, кеткен қаражатпен, мақсатқа жетудің
дәрежесімен байланысты белгіленген талаптарға сай мақсаттардың және жоспарлардың іске асуына қабілеттілігі.
9
нақтылығы
Нақтылығы зерттеліп отырған педагогикалық құбылысты талап етілген критерийлері (немесе сипаттамалары) бойынша берілген әдістеменің
көмегімен нақты өлшеуді көрсетеді. Нақтылықтың түрлері: мазмұн бойынша нақтылық - диагностикалық материалдың бақылауға алынған пән саласы бойынша бағдарламаға және оқытудың негізгі мақсаттарына
сәйкестігінің сараптамалық расталуы, диагностика-лаудың нәтижелерінің білімді бақылаудың басқа да
тәуелсіз түрлерімен келісімділігі. Критериалдық тип -
жекеленген тесттердің және пәндік тұтас тесттердің
нәтижелерінің сәйкестігінің жеткілікті деңгейі;
техникалық - өлшеудің эквиваленттік түрлерінің
жеткілікті санының қамтамасыздалуы (тапсырмалардың, сұрақтардың үлгілерінің бірнеше нұсқада болуы), ол дұрыс жауаптарды механикалық түрде жаттап алудың алдын алады.
10
жүйелілігі
Бағалаудың процедуралары кезекпен және кезеңмен іске асырылады. Кезеңмен жүргізілетін өлшеулер жалпы алғанда жекеленген бөлімдер бойынша және толық мазмұны бойынша бақылау іс-шараларынан құралған тұтас жүйені көрсетуі керек.
11
жан-
жақтылығы
Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру міндеті
пәннің мазмұны бойынша нәтижелерді өлшеуді, басты
құзыреттілектердің қалыптастырылуын талап етеді.
12
тілеулестік
Мұғалімнің және оқушының арасында жетістіктердің
өсуін қолдайтын серіктестік арақатынастың жағдайының жасалуы, оқушылардың дамуының және қолдау берудің бағыттылығы.
Оқушылардың білімін дәстүрлі түрде бағалау көп жағдайда объективті көрсеткіштерге негізделмей, тек мұғалімнің субъективтік көзқарасы мен ұйғарымдарынан тұратындығы бәріміздің есімізде. Мұнда ұстаз сыныптың орта деңгейін негізгі көрсеткіш ретінде таңдап, оқушылардың білімін осы шәкілмен бағалайды. Көбіне көп талаптар оқулық мазмұны мен мұғалімнің айтқанын неғұрлым түпнұсқаға жақын қайталаумен байланысты. Егер бағалауды оқушының үйрену деңгейін анықтап, оны дамытатын бағыт пен мазмұнды айқындау деп түсінсек, онда дәстүрлі бағалауды оқушының қателерді жіберужібермеуін қадағалап, дұрысбұрыс жауаптардың санын ескеретін жүйе деп атау керек. Мұнда бағалаудың мақсаты - баға қою.
Дәстүрлі оқытудағы тағы да бір мәселеге назар аударайық. Ол бағалаудың субъективтілігімен байланысты. Мәселен, бұрынғы жүйеде сабақта мұғалім өзі білетін еді қай оқушыға қандай баға қою керектігін. Оның ақ дегені алғыс, қара дегені қарғыс іспеттес еді, бұл тұрғыда ұстазға толық ерік берілген: Қазаншының өз еркі, қайдан құлақ шығарса дегендей. Мұғалім баға қоюда негізінен өзі ойдан шығарған талап-критерийлерді, стереотиптерді ұстанатын, мұнда ол көбіне оқушыларды жіктеп, олар қандай жауап берсе де сол жіктеудің ар жақ-бер жағынан ауытқымайтын.
Дәстүрлі бағалауда оқушы өзінің оқу нәтижелерін бағалауға және өз білімінің деңгейін өсіру мен жақсартуға да еш қатынаспайды. Бұған қоса мұнда мұғалімнің әр оқушыны қалай қабылданатындығы мен көңіл-күйі де ерекше маңызды рөл орындайтындығы белгілі. Мысалы, (бауыры, бүйрегі, асқазаны, т.б.) ауырып отырған мұғалімнің бүкіл сыныпқа төменгі бағалардың қойып шыққан сабақтар немесе ұстаз жақтырмайтын оқушылардың қаншалықты тырысқанымен жоғары баға ала алмайтындығы туралы көп естігенбіз?! Ондай жәйттерді көптеп келтіруге болады емес пе?
Әрине, дәстүрлі бағалау тек мұғалім тарапынан жүзеге асырылады, бұған қоса баға қою оқу процесінің ең маңызды бөлігі болып табылып, мұғалімнің оқушыларды ынталандыру мен тәртіпке шақырудың негізгі құралы болады: сондықтан да оқушы баға үшін оқып, білім алу процесін алған бағаларымен өлшейді. Оқушы өз білімін қалай бағалайтынын білмейді, яғни оны қандай үлгімен (оқу мақсаты болып табылатын үлгіэталонмен) салыстыруды білмей, тек ақпарат көзіне ұқсастығы мен жақындығымен өлшейді. Эталон - дұрыс жауап болады, ал дұрыс жауап жалғыз, оның баламалары жоқ.
Дәстүрлі оқытуда мұғалім оқушылардың білімін (олардың түсінгентүсінбегендігін) формалды түрде анықтайды: мұндайда шәкірттерге қарапайым Түсіндіңіздер ме? немесе Сұрақтарыңыз бар ма? секілді сұрақтар қойылады. Әрине, оқушылар да мұндай кезекші сұрақтарға формалды жауап береді: Түсіндік!, Сұрақтарымыз жоқ! деп. Нәтижесінде мұғалім мен оқушы арасында сенімге толы қатынас орнықпайды, оқушылардың білімін объективті түрде бағалау жүзеге асырылмайды, үйрену үдерісінің қалайша өтіп жатқандығы анықталмайды.
Алексеенко Е.А. дәстүрлі бағалау туралы былай деп жазады: Оқушы жұмысына баға қойғанда мұғалім нені бағалайды? Тек үйреткен нәрсені ғана бағалауға болады. Мектеп не нәрсеге үйретеді? Оқушыға ересек өмірде қажетті нәрселерге. Балаларға теориялық білімдер қажет, сол себепті біз оқушыларды пән бойынша білім, білік, дағдыларға үйретеміз, содан кейін олардың жұмысын дұрыс және бұрыс жауаптарды салыстырып, шешілген есептер мен жіберілген қателердің санын ескеріп баға шығарамыз. Бағалаудың мұндай жүйесі мұғалімнің оқу материалын түсінікті түрде ұғындырып, ал оқушының оны жақсы сіңіріп және есте сақтауына негізделінген оқытудың дәстүрлі әдісіне жақсы бейімделінген [3,38].
Ал егер бағаланатын жұмыс шығармашылық, зерттеу, іздену жұмысы болса ше? Авторы өзіне маңызды проблемаға жаңашыл, соны көзқараспен қарайтын, өзіндік ішкі логикаға ғана бағынатын жұмыс болса? Бүгінгі күні мектеп осындай жәйттерге де үйретуі керек: проблеманы көре білу, мақсат қою, жоспар құрастыру, оны жүзеге асыру, өз жұмысын талдау, қорытынды жасау, жұмысын жақсарту жолдарын қарастыру, болашақты болжау және сол сияқты. Мүмкін үнемі өзгеріп отыратын, тек академиялық білімдерді иемдену жеткіліксіз болған әлемде оқушылар үшін осы мәселелер ең маңызды болып табылатын шығар. Бүгінде оқытудың әрекеттік технологияларына деген қызығушылықтың өсу себептерінің бірі осы: әрекеттік технологиялар бағалауды жаңа тұрғыдан қарастырады, оған басқа мағына береді. Мәселен, зерттеу жұмысын дәстүрлі жүйесі көмегімен қалайша бағалауға болады? Үздік немесе әлсіз деп қандай жұмыстарды санауға болады? Балалардың кез келген жобасын салыстырып, оның жақсы не жаман екендігін білуге болатын жұмыстың үлгісі (эталоны) бар ма екен?
Сабақ барысында қадағалау мен бағалауды үздіксіз түрде жүзеге асыру мүмкіндігі мұғалімдерде көп емес. Шындығында да, мұғалім үшін 45 минут ішінде оқушылардың барлығының да қалайша үйреніп жатқандығын, олардың әрқайсының түсінігі қандай дәрежеде екендігін білу - қиын шаруа. Бағалауды мұндайда қалайша жүзеге асыруға болады? Әрине, егер бұл жұмысқа мұғалім өзі ғана қатысатын болса, онда оның уақыты да жетпес, мүмкіндіктері де шектеулі болады. Сол себептен бағалауға оқушылар да белсенді түрде қатысуы керек. Бұл арқылы оқушылар өзін-өзі және бір-бірінің білімдері қандай дәрежеде екендігін анықтап, үйренуге қандай өзгерістер енгізу керектігін айқындайды. Осылайша, оқушылар талдау және рефлексиялау дағдыларын қалыптастырады, өзіне өзі есеп беру арқылы үйренудің нәтижелерін бағалайды: Не үйрендім? Қалай үйрендім? Не үйренгім келеді? Үйренуімді қалайша жақсарта аламын? деген сұрақтарға жауап береді, өз жұмысы мен үйрену деңгейін басқалардың әрекеттері мен үйренгенімен салыстырады.
Сонымен бүгінде бағалау тек мұғалім тарапынан жүзеге асырылмай, оқушылардың өзін-өзі және бірін-бірі бағалау жағына ойысқан. Әр сабақта оқушылар өзінің және өзгелердің әрекеттері мен білім деңгейіне талдау жасап, оларға баға беріп отырады. Алайда оқушы олардың жақсы болғанболмағанын қайдан біледі? Сондықтан да бағалау жасау үшін оқушы өз жұмыстары мен білімін қандай да бір үлгі, эталондармен салыстыруы керек. Ал салыстыру жасау үшін осындай эталондар туралы хабардар болуы керек. Оны қайдан білуі керек? Әрине, ол үшін мұндай эталондарды анықтап, оларды жан-жақты сипаттап, олардың қандай болуын тәптіштеу керек. Басқаша сөзбен айтқанда, эталондардың критерийлерін нақты көрсету керек. Бұл мүмкіншілікті критериалды бағалау береді.
Шынтуайтқа келгенде, әр мұғалім әр оқушының біліміне, оның үйренуіне мүдделі болғаны шарт. Ұстаздың мақсаты Оқушылар жақсылап ұғынса екен, көптеп білсе екен! Олар оқуда қандай қиыншылықтарға кезігеді екен? Ол қиыншылықтарды қалайша жеңуге болады? Оқушылардың білімін қалайша толықтыруға болады? деген ойдың маңайында болуы қажет. Сонда шәкірттерінің білімі мен үйренуіне ыстық ықылас танытатын мұғалім оқушыларын білім игеруге ынталандырып, жігерлендіріп, оларды әр сабақта қолдап, қолпаштап, жәрдем-көмегін аямай, оларға қолғабыс тигізіп отырады. Шәкірттерінің білімге деген уәж, ықыласын дамытып, оларды талаптандырады, шабыттандырады. Ең жақсы ұстаз - шабыттандыратын ұстаз (Дж.Уорд) деп бекер айтылмаған да болар. Бұған қоса әр оқушы өзінің қалай оқып-үйреніп жатқандығын, қай деңгейде екендігін, өз білім-біліктерін, машық-дағдыларын, құзырлықтарын қалайша өсіруге, дамытуға, тереңдетуге болатындығын айқындайды. Бұл үшін шәкірт өз білімін белгілі бір өлшемдермен, талап-критерийлермен, үлгі-эталондармен салыстырып, өзін-өзі бағалайды.
Оқушылардың бағалау критерийлерін білуі мен түсінуі:
Критерийлерді құрастыру бағалауды барлық оқушылар үшін ашық қылып, түсінікті жасайды.
Критерийлерді бірлесе құрастыру бағалауға деген позитивті көзқарасты қалыптастырады.
Критерийлер негізінде бағалау білігі адамның өмір бойғы дағдысына айналады.
Критерийлерді құрастыру бағалауды барлық оқушылар үшін ашық қылып, түсінікті жасайды.
Критерийлерді бірлесе құрастыру бағалауға деген позитивті көзқарасты қалыптастырады.
Критерийлер негізінде бағалау білігі адамның өмір бойғы дағдысына айналады.
Сонымен, критериалды бағалауды мектептерге оқыту үрдісіне енгізудің басты мақсаты оқушылардың білім сапасын артырту, олардың өз бетінше жұмыс жүргізе білуіне, шешімдер шығара білуіне, зерттеушілік жұмыстар жүргізуге, логикалық ойлау қабілетін дамуына көмектеседі. Сонымен қатар мектеп оқушыларының білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіруге негіз болады.
Критериалды бағалау жүйесі параметрлері оқушылардың білімін объективті түрде бағалауға мүмкіндік береді. Оның мазмұнын төмендегідей көрсетуге болады.
Кесте-2. Жағдайлардың түрлері және критерийлер.
Жағдайлардың
түрлері және критерийлер
Критерийлердің параметрлері
Типтік жағдай
Білу және түсіну
Тілдік кұзыреттілік
Оқушы тілдік ережелерді білетіндігін,
терминдермен таныс екендігін, олардың
мәнін түсінетіндігін (тек жаттап алу
ғана емес, өз сөзімен алған білімін еркін
жеткізе білуі) көрсетсе алады, көрнекілік
материалдарды оқу мәтінінен табады,
тілдік құбылыстардағы түрлі қатынастарды, зерттелетін нысанның өзіне ұқсас нысандарды арасындағы орнын, оның белгілерін таниды, оны
басқалармен салыстыра және сәйкестендіре алады.
Репродуктивтік
қолдану
Тілдік құзыреттілік:
Оқушы игерген білімдерін пайдалана
отырып берілген алгоритм немесе
сызбалар бойынша тілдік құбылыс-
тардың жаңа мысалдарын талдай алады.
Мысалы, берілген мәтіннен ез бетінше
сөйлемнің семантикалық, морфология-
лық және синтактикалық белгілері
бойынша кешендік түрде талдауын
жасай алады. Сөйлемдегі тілдік
құралдардың грамматикалық және
семантикалық байланыстарын дұрыс
құрайды және жазбадағы орфографияның және пунктуацияның нормаларын сақтай біледі.
Сөйлеу құзыреттілігі:
Оқушы мәтіннің стилін сақтай отырып
оны қайталай алады. Мысалы, берілген
үлгі бойынша ресми-іскерлік құжаттың
мәтінін құрастыра алады. Сонымен
бірге оқушы ресми жағдайдағы қалып-
тасқан араласу немесе сөйлесу ернегін
пайдалана, берілген үлгі бойынша
анықталған функционалдык-семантикалық түрдің мәтінін құрастыра алады және т.б.
Нұсқалық
жағдай
Өнімдік қолдану
Оқушы зерттелген құралдарды
Өнімділік жазуда және ауызша сөйлеуде
дұрыс және белсенді пайдаланады.
Коммуникативтік құзыреттілік:
Адамдармен қарым-қатынас жасауда
оқушы дұрыс және белсенді түрде
зерттелген құралдарды пайдаланады.
Мәселелік
жағдай
Шығармашылық
деңгейде
қолдану
Сөйлеу құзыреттілігі:
Оқушы зерттелген құбылыстарды өзінің
шығармашылық жұмыстарында қандай
да бір тақырыпты ашу барысында, эссе
жазу кезінде пайдалана алады.
Коммуникатттік құзыреттілік:
Оқушы зерттелген тілдік құбылыстарды
өзіне таныс емес жағдайда өзінің ойына
сәйкес бағытта қолдана алады. Мысалы,
сөйлесу барысында өзінің серіктесін
ресми жаздайда өтінішіне келісуін оята
алады.
Жүйелеу және
жалпыламалау
Лингвистикалық құзыреттілік:
Оқушы тілдік құбылыстардағы талдау-
дағы заңдылықтарды анықтайды, тілдік
кубалықтың қызметтік қасиеттерін көрнекілеу үшін өзінің мысалдарын пайдалана алады, біркелкі құбылыстарды
жіктей алады, тілдік бірлік ретінде
мәтіннің талдауының өзіндік алгоритмін
жасай алады және т.с.с.
Сөйлеу құзыреттілігі:
Оқушы нақты мақсат үшін нормативтік
талаптар бойынша анықталған қандай
да бір стильде және жанрда мәтінді
жасай алады.
Коммуникативтік құзыреттілік:
Оқушы тілдік жүйенің бар қажет
көлемін пайдалана отырып ресми және
бейресми жағдайда статусы әр түрлі
адамдармен сөйлесе алады және ауызша
және жазбаша түрде іскерлік қарым-
қатынас жасай алады және осындай
жағдайда тілдің барлық нормаларын
сақтайды.
Жалып алғанда, критериалды бағалаудың басты ерекшеліктерін атап көрсететін болсақ, олар мыналар:
:: Жоспарлы түрде білім бағалау шарттарының белгілі болуы;
:: Баға стратегиясының әділдігі;
:: Оқушының өзін-өзі, өзара бағалауына мүмкіндік беруі;
:: Ата-анасының баласының оқу үлгірімін қарап қадағалап танысып отыруына мүмкіндік беруі;
:: Оқушының жаттығуларды орындауын және оны бағалау әр тапсырмаға сай ұсынылған дескрипторға негізделеді.
:: Оқушыға өзінің білім деңгейін нақты бақылап отыра алады.
:: Білім сапасының артуы;
:: Кері байланыс жасауға мүмкіндік береді
:: Кемшіліктерді дер кезінде анықтауға және болдырмауға мүмкіндік береді.
:: рефлексия жасауға жағдайдың дұрыс жасалуы;
:: оқушылардың сын тұрғысынан ойлай және логикалық ойлау қабілетін дамытуға көмектеседі.
:: Сын тұрғысынан ойлай білуге зор ықпалын тигізеді.
:: Оқушылардың оқу белсенділігін артыруға;
:: Оқушыға қолдау көрсетудің мүмкіндігінің артуы;
:: Критериалды бағалаудың қағидаттары:
:: Білім беру мен бағалаудың өзара қатысының айқындылығы және өзара тығыз байланысы.
:: Бағалау оқыту үрдісінің - басты буыны. оқу бағдарламасы мазмұнында белгіленген мақсаттармен, күтілетін нәтижелермен сәйкес құрылуы;
:: Білімді бағалаудың үздіксіз жүруі.
:: Сенімділігі: бағалаудың критерийлері алдын ала белгілі болады.
:: Дамыта оқытуға бағытталуы.
Критериалды бағалау жұмыстары барысында оқушылар өз ойын жеткізу жолдарын, әңгімелерді баяндау және өздерінің армандары мен үміттері, жоспарлары туралы сөйлесу барсында айтып, тілдесім мен аудиовизуалды материалды тыңдауда өз көзқарастарын білдіре отырып жауап беру; әдеби және әдеби емес мәтіндерге мақсатқа сай қорытынды жасау және анализ жасау; қысқа жүйелі мәтіндерді жазу барысында қажетті және қызықты ақпараттарды пайдалана білу дағдыларын меңгеруде. Және бұл әлі де тереңірек зерттеуді, нақтылай түсуді қажет ететін мәселе [4,102].
Критериалды бағалаудың маңыздылығын мына кестеден көруге болады. Кесте-3.
Сонымен, критериалды бағалау білім беру үрдісінде ең тиімді болып есептеледі, себебі басты мақсат - оқушының әр түрлі құзіреттілігін дамыту , оның жеке тұлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған ортамен дұрыс қарым-қатынас жасау, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін, оқушы бойындағы ішкі және сыртқы уәжін көтеру , бағалаудың түрлі тәсілдері арқылы оқушының оқу-білімге, ізденімпаздыққа деген құлшынысын арттырып, жігерлендіруге байланысты мақсаттар қойылған. Құзыреттіліктерді қалыптастыруға негізделген жаңадан қалыптасқан білім беру парадигмасы, жаңадан пайда болған білім стандарттары оқушылардың жетістіктерін бағалаудың бірыңғай критериалды технологиясын жасауға және қолдауға келіп тоқтайды. [4] Критериалды бағалау бұл мақсаттар мен міндеттердің барлық талаптарына сай орайластырылған.
Кесте -3. Критериалды бағалаудың ерекшеліктері [5,5]
1.2.Критериалды бағалаудың түрлері
Критериалды бағалау жүйесі - оқушы білім деңгейін бағалаудың жаңа жүйесі. Бұл аталған жүйенің екі түрлі формасы бар:
1) қалыптастырушы бағалау;
2) жиынтық бағалау.
Жалпы алғанда, критериалды бағалауды мына сызбадан көруге болады. Кесте -4.
1. Қалыптастырушы бағалау оқу үрдісінде білім алушылардың білімді меңгеруі мен дағдылары қалыптасуы деңгейін анықтау үшін қызмет атқарады, білім беру процесін түзетуге мүмкіндік береді, мұғаліммен кері байланысты жүзеге асыру үшін жүргізіледі. Кері байланыстың формаларын, түрлерін мұғалім өзінің жинақтаған тәжірибесін пайдаланып өз қалауы бойынша таңдайды. Осыған байланысты, кері байланыс ұсынуда тиімді және дұрыс түрлеріне көңіл аударған жөн.
Кесте-4. Критериалды бағалау жүйесі [6].
Қалыптастырушы бағалауды өткізер алдында білім алушыларды оқыту мақсаттары және бағалау критерийлерімен таныстыру маңызды. Тапсырманы орындау кезінде неге назар аудару қажет екенін білім алушыларға түсінікті болу үшін бағалау критерийлерінің мағынасын түсіндіру қажет.
Оқыту процесінде білім алушының қойылған оқыту мақсаттарын түсінгендігін растау ретінде басқа да оқу міндеттері қойылып және тиімді сыныптық пікірталас қалыптасқаны маңызды. Мұғалімнің тұрақты түрде кері байланыс жасауы білім алушыларды алға қарай жылжуға, жақсы нәтижеге жетуге ынталандыратын болады.
Ойлау дағдыларын деңгейін дәл бағалай білу критериалды бағалаудың маңызды аспектісі болып табылады. Кестеде оқу бағдарламасына енгізілген ойлау дағдыларының деңгейлері және қалыптастырушы және жиынтық бағалау барысында қарастырылған даму немесе қалыптасу дәрежесі берілген.
Кесте-5. Блум таксономиясы бойынша ойлау әрекетінің деңгейлері.
Дағдылар
Сипаттамасы
Білім
Нақты фактілерді, ақпараттарды және олардың сипаттамасын білу және көрсету
Түсіну
Ақпаратты дұрыс көрсету, болжау немесе түсіндіру арқылы ұғынуды көрсету
Қолдану
Ақпаратты және бұрын алынған білімдерді жаңа немесе таныс емес мәнмәтінде немесе жағдаятта қолдану
Талдау
Ақпараттық материалдарды құрылымдық бөліктерге бөлу қабілетін көрсету, дәлелін немесе себебін анықтау арқылы түрлі қорытынды алу үшін ақпаратты зерделеу, жалпы ережелерді негіздеу үшін ой қорытындысын жәненемесе дәлелдер табу
Синтез
Бұрын алынған білімдердің түрлі бөліктерін жаңа мәнмәтінде қайта қарау қабілетін көрсету
Бағалау
Белгіленген критерийлер бойынша идеялардың немесе фактілердің маңыздылығы туралы пікір қалыптастыру
Білім алушылардың дайындық деңгейі әрбір білім беру саласы бойынша жобаланған оқытудың күтілетін нәтижелері арқылы анықталады.
Төмендегі кестеде ойлау дағдыларының барлық деңгейлері бойынша күтілетін нәтижелерді анықтауға арналған етістіктерді қолдану үлгілері берілген (6-кесте).
Кесте-6. Ойлау дағдыларының түрлері.
№ рс
Ойлау дағдыларының деңгейі
Ойлау дағдылары деңгейіне сәйкес келетін етістіктердің тізбесі
1
Білу
Атап өту, есте сақтау, атау, көрсету, аяқтау, қайталау, елестету, әңгімелеу, еске түсіру және т.б.
2
Түсіну
Талқылау, анықтау, әңгімелеу, сұрау, түсіндіру, тұжырымдау, түрлендіру, көрсету және т.б.
3
Қолдану
Қолдану, есептеу, өзгерту, таңдау, жіктеу, аяқтау, көрсету, табу, сахналау, қатыстыру, зерттеу, эксперимент өткізу, суреттермен суреттеу, түсіндіру, сүйену, жаттықтыру, ара қатынасын белгілеу, жоспарлау, көрсету, нобай жасау, шығару, пайдалану және т.б.
4
Талдау
Талдау, топтастыру, есептеу, санаттау, жіктеу, салыстыру, байланыстыру, қарама-қарсы қою, талқылау, саралау, ажырату, бөлу, зерттеу, эксперимент жасау, түсіндіру, қорытынды шығару, реттеу, күдіктену, ара қатынасын белгілеу, таңдау, бөлу, тексеру және т.б.
5
Синтез
Топтастыру, жинау, араластыру, құрастыру, жасау, әзірлеу, тұжырымдау, жинақтау, біріктіру, ойластыру, түрлендіру, ұйымдастыру, жоспарлау, дайындау, ұсыну, қайта топтастыру, көшіру, белгілеу, алмастыру, қайта анықтау және т.б.
6
Бағалау
Дәлелдеу, таңдау, салыстыру, қорытынды жасау, сендіру, дәлел келтіру, шығару, негіздеу, түсіндіру, өлшеу, болжау, ұсыну, белгілеу, жинақтау, қолдау, тексеру, бағалау, кеңес беру, эксперименттеу, рецензиялау, зерттеу, шығару
Мұғалім білім алушылармен бірлесе отырып оқу мақсатына жетудің табыс критерийлерін талқылай алады және қажет болған жағдайда оларды толықтырады.
Қалыптастырушы бағалау барысында мұғалім белгілі дағдыларды бағалаудың тиімді тәсілі ретінде топтық жұмыстарды қолдана алады.
Топтық жұмыс барысында мұғалім әрбір топтағы білім алушылардың талқылауын тыңдайды және бақылайды: кейбір білім алушылар бағалау критерийлеріне сәйкес оқу мақсатына жеткендігін жылдам көрсете алады.
Мұғалім одан әрі оқу мақсатына жетуге ұмтылған білім алушылардың іс-әрекетін бақылауы және қосымша сұрақтар қоюы тиіс:
oo Бұл туралы не ойлайсыздар?
oo Сіздің топта не талқыланғаны туралы түсінік бере аласыз ба?
Егер білім алушылар практикалық жұмыс орындаса, онда сұрақты әр тапсырма бойынша қоюға болады:
oo Сіздер қазір не істеп жатырсыздар?
oo Сіздің ойыңызша бұдан әрі не болады?
oo Сіз бұл тапсырманы орындау барысында ерекше бірдеңені байқадыңыз ба?
Топтық жұмыс барысында мұғалім барлық топтардың жұмысын бақылауы тиіс. Топты бақылауды тапсырманы орындауға қатысумен бірге жүргізуге де болады.
Жауаптарды бағалаудан кейін мұғалім оқу мақсатына жетуге ұмтылған топтарға қайтадан келіп, олардың оқу мақсатына жетулеріне тағы бір мүмкіндік беруіне болады. Бұл жағдайда білім алушыларға:
* жаңа идеяны тұжырымдауды;
* екі (немесе одан да көп) идеяны салыстыруды;
* идеяларды бағалауды;
* топтық талқылаулар негізінде қорытынды жасауды;
* сұрақтарға жауап беруді ұсынады.
Жоғарыда айтылған барлық тармақтар оқытудың нақты мақсатына жетудің дәлелі болады.
Осылайша, қалыптастырушы бағалау негізгі бес стратегиядан тұрады:
* күтілетін нәтижелерді және бағалау критерийлерін түсіндіру;
* білім алушылардың түсінігі туралы дәлел беретін сыныптағы тиімді талқылау және қарым-қатынасты қалыптастыру;
* білім алушыларды нәтижеге жетуге ынталандыратын кері байланыс орнату;
* білім алушыларды өзара оқытудың дереккөзі және ресурсы ретінде қатыстыру;
* білім алушының өз білімінің негізін қалаушы ретінде қалыптасуы.
Қалыптастырушы бағалау барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті
Қазақ тілі білімінің теориясы мен әдістемесі кафедрасы
Төлен Үкі Мұсақызы
Оқушылардың білімін бағалаудың критериалды жүйесі
(8-9 сыныптар)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B020500 - Филология мамандығы бойынша
4-курс, 4 жылдық
Алматы, 2019
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
Қазақ тіл білімінің
теориясы мен әдістемесі
кафедрасының меңгерушісі
__________профессор Т.Н.Ермекова
___________2019 ж.
Оқушылардың білімін бағалаудың критериалды жүйесі
(8-9 сынып)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған: Төлен Ү.М.
Ғылыми жетекші,
п.ғ.д., профессор Сүлейменова Ж.Н.
Норма бақылаушы,
ф.ғ.к, доцент Отарбекова Ж.К.
Алматы, 2019
Реферат
Жұмыстың көлемі-: 62 бет.
Пайдаланылған әдебиеттер саны: 30.
Тірек сөздер: критериалды бағалау, орта мектеп, білім беру мазмұнын жаңғырту, қазақ тілі, қалыптастырушы, жиынтық бағалау.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Зерттеудің мақсаты - 8-9-сынып оқушыларының білімін критериалды бағалау жүйесі.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
oo Критериалды бағалау жүйесінің маңызын анықтау;
oo Критериалды бағалаудың өзекті мәселелерді зерттеу;
oo Критериалды бағалаудың түрлерін саралау;
oo 8-9-сынып оқушыларының қазақ тілінен алған білімін бағалау жүйесі
Қолданылған зерттеу әдістері: жинау, түсіндіру, статистикалық талдау, салыстыру, жинақтау, жүйелеу, саралау қорытындылау, тұжырым жасау, тәжірибе жасау әдістері қолданылды.
Зерттеудің теориялық маңызы мен практикалық мәні: Зерттеудің теориялық маңызы мен практикалық мәні: Критериалды бағалау жүйесін анықтау дидактикада, оқыту әдістемесінде теориялық (теория) және тәжірибелік зерттеулер үшін маңызды. Теориялық жағынан зерттеу қазақ тілін оқыту әдістемесі теориясын жетілдіруге үлес қосады. Жұмыстың практикалық материалдарын жоғарғы оқу орындарындағы қазақ тілін оқыту, қазақ тілін оқытудың жаңа технологиялары теориясын оқытуда пайдалануға болады. Тәжірибе көрсеткендей, тіл үйрету сабақтарында да пайдалануда тиімділігі бар.
Нәтиже: Қазақ тілі сабағында оқушылардың білімін критериалды бағалау жүйесі орта мектепте білім мазмұнын жаңартудың негізгі құралы болып табылады. Білім сапасы оқушының өмірге, қоғамға бейімділігін қалыптастырады, олардың функционалдық сауаттылығын арттырады. Қазақ тілі сабағаныда 8-9 сынып оқушыларының білімін қалыптастырушы бағалау мен жиынтық бағалау арқылы білім сапасын көтерудің маңыздылыңы - аталған пәннің барлық ғылым негіздерін меңгеруге негіз болатындығында.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Критериалды бағалау жүйесінің маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...7
1.2.Критериалды бағалаудың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
2 ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІ:ӘДІСТЕМЕЛІК ҚЫРЛАРЫ
2.1. Қазақ тілі сабағында критериалды бағалауды ұйымдастырудың
психологиялық-дидактикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.2. Қазақ тілі сабағында оқушылардың білімін критериалды
бағалау:тәжірибелік сабақтар үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .61
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі
Қазіргі әлемде білімнің қоғамдағы барлық саладағы ілгерілеуді қамтамасыз ететін стратегиялық ресурс ретіндегі рөлі жүйелі өзгерістерді талап етеді. Білімнің негізгі және ең ұзақ сатысы ретінде мектеп білімінің жаңа сапасын қамтамасыз етудің түйінді сәті болып отыр, оған әр азаматтың және тұтас қоғамның келешектегі өмірлік табыстылығына байланысты.
Оқушылардың және олардың ата-аналарының әрбір индивидумның жеке қажеттіліктерін қанағаттандыратын толыққанды білімге құқықтарын қамтамасыз ету үшін жағдай жасаған маңызды. Оқудың нұсқалары мен әдістерінің көптүрлілігі көрсетілетін білім беру қызметінің сапасы туралы объективті ақпаратпен ілесуі тиіс, оны білім алушылардың жетістіктерін бағалау үрдісінде айқындауға болады.
Бағалау үрдісін қайта қарастырудың өзектілігі осы күні білімдегі заманауи стратегиялық міндеттермен, білім сапасына қойылатын халықаралық стандарттарды және заман талаптарын ескеріп, білім сапасының деңгейін арттыру қажеттілігімен, білім беру нәтижелерінің объективтілігін және қазақстандық мектеп түлектерінің ел сыртындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мақсатымен, білім алушылардың оқу жетістіктерінің бағасына және оны бағалауға бірыңғай талаптарды әзірлеу қажеттілігімен анықталуда. Қазақстанның PISA (Programme for International Student Assessment- Оқушылардың білімін бағалаудың халықаралық бапғдарламасы) - 2009 нәтижелерін талдау ұлттық білім беру жүйесін, Қазақстан Республикасында Білім беруді 2011-2020 жылдарда дамытудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде білім саясатындағы басым бағыт ретінде бағалау жүйесі және білім сапасының мониторингін жетілдіру үшін өзекті келешегін көрсетуде.
Ең алдымен бастауыш мектептің бірінші сыныбында ресми білім алу бірінші сынып оқушыларының мектепке жайлы бейімделуі үшін бағалаусыз оқыту қағидаттары негізінде құрылған. Іс жүзінде бастауыш мектеп білім алушыларының жетістіктерін бақылаудың және бағалаудың балама жүйесі табысты қолданылуда. Білім алушылардың, соның ішінде бастауыш мектеп оқушыларының да жетістіктерін бағалаудың ұтымды нұсқасы критериймен бағалау жүйесі болып табылады. Бұл - ортаңғы буын сыныптары үшін негіз болды.
Зерттеу тақырыбымызға сәйкес Қазақ тілі пәнінен 8-9 сынып оқушыларының білімін критериалды бағалау технологиясының қолданысы білім алушылардың жетістіктерін нақты анықталған, алдын ала белгілі критерийлермен салыстыруды көздейді, әлдебір оқу материалының қаншалықты сәтті меңгерілгенін, әлдебір практикалық дағдының қаншалықты қалыптасқанын анықтап, әр білім алушының жалпы дайындығы деңгейіндегі өзгерістерді де, оның түрлі танымдық аяларындағы табыстарын өсу динамикасында тіркеуге мүмкіндік береді. Бұл мәселе дидактикада өзекті болып табылады.
Педагогикалық практикада қазіргі күні жиі қолданылып жүрген бес ұпайлық жүйемен бағалау әдістемесі қарапайым да, үйреншікті екені сөзсіз. Бірақ ол саралауға қабілетсіз және бағалардың объективтілігін қадағалауға мүмкіндік бермейді, өйткені оның білім алушылармен өз жетістіктерін өздігінен бағалауын қолдайтын және дамытатын, сонымен қатар, білім беру үрдісінде білім алушы өзінің сәттіліктері мен сәтсіздіктері туралы ақпаратты меншікті жетістіктерін жақсарту үшін ұсыныс түрінде алып отыратындай, кері байланысты жүзеге асыратын нақты және анық критерийлері жоқ.
Критерийлік бағалау жүйесінің білім беру үрдісіндегі қолданысы білім алушылардың жетістіктерін бағалау жүйесін жеке пәннің мақсатты нұсқамаларымен байланыстыруға, сонымен қатар білім алушылардың орта мектептегі құзыреттіліктерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін белгілі параметрлерді (критерйилерді) қолдану арқылы анықтап, көтеруге мүмкіндік береді. Бұл мәселе зерттеудің өзектілігін дәлелдейді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Зерттеудің мақсаты - 8-9-сынып оқушыларының білімін критериалды бағалау жүйесі.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
oo Критериалды бағалау жүйесінің маңызын анықтау;
oo Критериалды бағалаудың өзекті мәселелерді зерттеу;
oo Критериалды бағалаудың түрлерін саралау;
oo 8-9-сынып оқушыларының қазақ тілінен алған білімін бағалау жүйесі
Зерттеудің нысаны. Критериалды бағалау жүйесінінің жүзеге асуы.
Зерттеудің пәні - критериалды бағалау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo Критериалды бағалау жүйесінің даму кезеңдері анықталды;
oo Критериалды бағалау жүйесінің өзіндік ерекшеліктері анықталды;
oo Критериалды бағалаудың түрлері нақтыланды;
oo Критериалды бағалау жүйесінің жүзеге асу жолдарының ерекшеліктері, 8-9-сыныпта қазақ тіліне қатысты құрылуы мазмұндық қырынан ашылды.
Зерттеудің әдістері: зерттеуде жинау, түсіндіру, статистикалық талдау, жинақтау, қорытындылау, тұжырым жасау әдістері қолданылды.
Зерттеудің теориялық маңызы мен практикалық мәні: Критериалды бағалау жүйесін анықтау дидактикада, оқыту әдістемесінде теориялық (теория) және тәжірибелік зерттеулер үшін маңызды. Теориялық жағынан зерттеу қазақ тілін оқыту әдістемесі теориясын жетілдіруге үлес қосады. Жұмыстың практикалық материалдарын жоғарғы оқу орындарындағы қазақ тілін оқыту, қазақ тілін оқытудың жаңа технологиялары теориясын оқытуда пайдалануға болады. Тәжірибе көрсеткендей, тіл үйрету сабақтарында да пайдалануда тиімділігі бар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Критериалды бағалау жүйесінің маңызы
Жаңартылған мазмұндағы оқу пәндері бойынша білім мазмұны білім алушылардың нақты оқу мақсаттарына қол жеткізуіне бағытталған, бұл тек белгілі бір білім көлемін алу ғана емес, сонымен қатар оларды оқуда және өмірлік мәселелерді шешуде қолдана білу, яғни білім алушыларда функционалдық сауаттылық пен сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Отандық орта білім беру мазмұнын жаңарту жөніндегі шараларда қазіргі өмірде кеңінен қолданылатын дағдыларға баса назар аударылады. Жалпыадамзаттық және этномәдени құндылықтарға негізделе отырып, бұл дағдылар білім алушыларға оқу және өмірлік сипаттағы мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Кең ауқымды дағдылар мынадай әрекет түрлерін қамтиды:
білімді шығармашылықпен қолдану;
сыни ойлау;
зерттеу жұмыстарын орындау;
АКТ пайдалану;
тілдік дағдыларды қоса алғанда, коммуникативтік қарым-қатынас тәсілдерін қолдану;
топта және жеке жұмыс істей білу.
Жаңарту жағдайындағы бағдарлама оқу жетістіктерінің өнімділік сипатымен ерекшеленеді, ал оқу процесі әрбір сабақта білім алу бойынша білім алушылардың белсенді әрекетімен сипатталады. Бұл жағдайда оқушы - таным субъектісі, ал мұғалім - білім алушылардың танымдық әрекетін ұйымдастырушы болып табылады.
Әрбір оқушы жасына және табыстылығына қарамастан, жеке тұлға ретінде қабылдануына ұмтылу қажет. Оқу мақсаттары оқушы мен мұғалім үшін ортақ болған кезде білім беру мазмұнын жаңартудың педагогикалық аспектісі болып табылады.
Осыған қол жеткізу үшін білім алушының дамуына қолайлы достық орта құру маңызды болып табылады.
Жаңартылған мазмұн бойынша оқу пәндерін оқыту мыналарды қамтамасыз етеді:
энциклопедиялық сипаттағы фактологиялық материалды беруден ақпарат алу тәсілдерін үйретуге бағытталған оқытуға баса назар аудару;
серіктестік пен дербестікке қабілетті тұлғаның өзін-өзі реттеуі;
ақпаратты өз бетімен табу, талдау және тиімді пайдалану білігін қалыптастыру;
оқу бағдарламаларында көрсетілген білім мазмұны анықталатын оқу процесінің дәстүрлі ұйымдастырылуынан алшақтап, білім беру салалары бойынша анықталатын және іс-әрекет аспектісін көрсететін күтілетін нәтижелерге назар аудару, яғни білім алушылар біледі, түсінеді, қолданады, талдайды, синтездейді, бағалайды.
Білім берудің жаңартылған мазмұнын іске асыру аясында озық тәжірибелерді, сабақ беру мен оқытуда, бағалау жүйесінде жаңа технологиялар мен тәсілдемелерді енгізу, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізудің тиімді жолдарын күшейту, оқытуда әртүрлі цифрлық білім беру ресурстарын, мектепаралық желілік өзара іс-қимыл, мектепаралық оқу жоспарлары мен бағдарламалары, мұғалімдермен алмасуды пайдалануды кеңейту, мектепте пәндерді оқытуда жаңа технологияларды қолдану бойынша шеберлік сағаттарын өткізу қажет.
Жаңа стандарт құзыреттілік тәсілдемеге негізделген, сәйкесінше, оқу бағдарламаларының құрылуы өзгертілді: біз мұғалімнің үйренгеніндей міндетті түрде меңгеруге тиісті материалдың белгілі бір көлемін емес, күтілетін нәтижелерді көздейміз. Бұл оқушының қабылдауының өзгеруін, оқытудағы авторитарлықтан ынтымақтастыққа көшуді білдіреді.
Бүгінгі мектеп оқушылары - ұлттың зияткерлік әлеуеті және оларға еліміздің болашағы тәуелді. Жаһандық өзгерістер мен әлемдік үрдістер мектеп білімінің мазмұнын жаңартудың жедел қарқынын талап етеді.
2017-2018 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы: Әдістемелік нұсқау хатта: Критериалды бағалаудың негізгі мақсаты сапалы бағалау мен тұлғаны дамытуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін, қоршаған әлеммен тиімді өзара әрекет етуге, өздігінен білім алуға және дамуға дайын, алдына ала белгілі және нақты критерийлер бойынша объективті бағалау болып табылады, -делінген [1, 21].
Жаңа бағалау жүйесі білім алушыда өз әрекетін бақылау мен бағалау, туындаған қиындықтардың себептерін анықтау мен қалпына келтіру қабілетін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Оқыту процесі білім алушылардың бойында функционалдық сауаттылықты және кең ауқымды дағдыларды қалыптастыруға бағытталған. Бұл оқыту процесінде оқу процесін дәстүрлі ұйымдастырудан алшақтап, білім берудің 6 саласы бойынша айқындалып күтілетін нәтижелерге негізделеді және білім алушылар біледі, түсінеді, қолданады, талдайды, жинақтайды, бағалайды, яғни іс-әрекеттік аспектіні болжайтынын ескеру маңызды.
Оқыту мақсаттары күтілетін нәтижелер түрінде ұсынылып отыр. Әрбір бөлімшелерге дәйекті түрде енгізілген оқыту мақсаттары, мұғалімдерге өз жұмысын жоспарлауға және білім алушылардың жетістіктерін бағалауға мүмкіндік береді. Оқушының өз бетінше бағалауының негізгі функциясы - өзін прогрессивті түрде тану және өзінің үнемі оқуға деген қабілеттерін дамыту. Оның мақсаты - оқушыны өз қабілеттерін шындыққа сүйеніп бағалауға, оны өз жетістіктерін қадағалауға, оқуда белгіленген мақсаттарын түсінуге, өзіне өз оқуындағы мақсаттарды белгілеуге үйрету. Өз бетінше бағалау жолымен оқушы өз жетістіктерін, өзінің оқу және жұмыс қабілеттерін бақылап, талдауға алады. Бұл жағдайда оқушыға мұғалім тарапынан үнемі көмек пен қолдау көрсетіліп отырады [2].
Мысалы, Финляндия мектебіндегі оқушылар жетістігін бағалаудың уәжді функциясын да атап өткен жөн, ол оқушы мен оның ата-аналарының назарын оқушының не білетініне және не істей алатынына аударады. Жетістіктерді бағалау оқушының оң бейнесін, ең алдымен, оның өзі үшін қалыптастыру үшін қызмет етеді, бұл оны жаңа оқу міндеттерін орындауға ынталандыруы мүмкін [3].
Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау оқыту мақсаттарымен жоспарланған, қол жеткізген нәтижелері дәрежесіне сай алдын ала белгіленген нақты критерийлерге сәйкес жүзеге асырылады.
Осыған байланысты білім алушының жеке тұлғасы емес, оның жұмысы ғана бағаланады; білім алушының жұмысы басқа білім алшылардың жұмыстарымен емес, оларға алдын ала белгілі (өте жақсы орындалған жұмыс түрінде) эталонымен салыстырылады. Не нәрсеге үйретеді, соны ғана бағалауға болады, сондықтан бағалау критерийі - оқу мақсаттарының нақты көрсетілуі.
Мұғалімге критериалды бағалауды оқу процесін барынша тиімді ұйымдастыруға болатындай түрде пайдалану, білім алушыларға дер кезінде қолдау көрсету және олардың оқудағы алға жылжуын қамтамасыз ету, мүдделі тараптарға оқу нәтижелері туралы ақпаратты беріп отыру ұсынылады. Мұндай бағалау жүйесі алдымен білім алушыларды табысты оқуға ынталандыруға, білімдегі олқылықтарын анықтауға және олардың өсуін көрнекі түрде көрсетіп отыруға бағытталған. Критериалды бағалау жүйесі қалыптастырушы бағалау мен ішкі жиынтық бағалаудан тұрады. Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың жаңа жүйесін педагогтер мен ата-аналар әртүрлі қабылдады. Сол себепті, жыл бойы сұрақтар туындады.
Білім алушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесі:
- оқыту мен бағалаудың біртұтастығына негізделеді;
- білім алушылардың ілгерілеушілігі мен үлгерімін қамтамасыз етуде біртұтас тәсілді қалыптастыруға бағытталады;
- оқу бағдарламаларына сәйкес дағдыларды дамыту және білім алуға дәлелдемелер жинақтау мен оқыту мақсаттарын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді;
- әрбір сынып үшін пән бойынша оқу бағдарламасының мазмұны негізінде бағалау түрлері мен әдіс-тәсілдерінің алуан түрлерін қамтиды.
Критериалды бағалау жүйесі оқыту, оқу мен бағалаудың өзара байланысына негізделгенін есте сақтау маңызды. Критериалды бағалаудың нәтижелері білім беру процесін тиімді жоспарлау мен ұйымдастыру үшін пайдаланылады.
Критериалды бағалау білім алушылардың дағдыларының даму дәрежесін бағалауға мүмкіндік береді.
Әрбір сабақ оқыту мақсаттары мен оларға жету критерийлерін айтукөрсетуден басталуы керек. Білім алушы қойылған оқу мақсатын түсінуі, ұғынуы және оған қалай қол жеткізуге болатынын білуі тиіс [2].
Критериалды бағалау технологиясын пайдалану қандай да бір практикалық дағдының қалыптастырылғанын, оқу материалының қаншалықты табысты меңгерілгенін анықтауға мүмкіндік беретін анық айқындалған, алдын ала белгілі критерийлермен білім алушылардың жетістіктерін салыстыру. Осыған сәйкес, әрбір білім алушының жалпы дайындық деңгейінің өзгерістері сияқты, оның алдыңғы жетістіктерімен салыстырғандағы табыстарының динамикасын да тіркеуге мүмкіндік бар.
Мұғалімге критериалды бағалауды оқу процесін неғұрлым тиімді ұйымдастыру, білім алушыларға уақытылы қолдау көрсету және олардың оқудағы жетістіктерін қамтамасыз ету, мүдделі тараптарға оқытудың нәтижелері туралы ақпарат ұсыну үшін қолдану ұсынылады. Бағалаудың бұндай жүйесі біріншіден балаларды табысты оқуға ынталандыруға, біліміндегі олқылықтарды анықтауға және олардың өсуін көрнекті түрде көрсетуге бағытталған
Критериалды бағалау жүйесінің үлкен артықшылығы білім алушыға түсетін күйзеліс жүктемесінің төмендеуі болып табылады. Бірлескен ынтымақтастықта өзіндік, жұптық, топтық жұмыс дағдыларын иелену процесі белгісінен, маңызды әлеуметтік құзыреттілікті дамытуға өзгереді.
Критериалды бағалау білім алушылардың оқуға деген қызығушылығын дамыту, оқытудың ізгілікті, достық ортасын құру, оқу процесінде білім алушыларды қолдау, білім алушылардың оқуға деген ынтасын одан әрі нығайту, зерттеу, шығармашылық іс-әрекеттерге қатысу үшін пайдаланылады.
Бағалаудың жаңа жүйесі мұғалімнің ата-аналармен түсіндіру жұмыстарын жүргізуді және ата-аналармен тығыз байланыс орнатуды талап етеді.
Білім алушылардың ата-аналарына бағалаудың жаңа жүйесінің мақсаты мен негізгі принциптері түсіндіріледі, ата-аналар үшін практикалық тренинг немесе шеберлік сыныптары өткізіледі.
Мұғалім ата-аналар жиналысын критерийлері алдын-ала белгілі тапсырмалар тарату, дескрипторларды талқылау және ата-аналармен топтық немесе жұптық жұмыс жүргізу арқылы, сабақ түрінде өткізуіне болады. Сабақта ата-аналарға да олардың балаларына берілген сияқты өзін-өзі бағалауға, өзара бағалауға, нәтижелерді талқылауға мүмкіндіктер беріледі. Мұндай жағдайда, ата-аналар жаңартылған оқу бағдарламалары бойынша оқу процесімен танысады, бағалау механизмдерін түсінеді, өз балаларының жетістіктерімен бөліседі, жаңартылған бағдарлама туралы практикаға бағытталған нақты ақпарат алады. Бұл тәжірибе жаңа білім стандартын ата-аналардың түсінуі мен қанағаттануын қамтамасыз етудің үлгісі болып табылады.
Ата-аналарға бағалаудың жаңа жүйесі білім алушылар үшін қолайлы білім ортасын құруға ықпал ететінін түсіндірудің маңызы зор.
Мұғалім бағалауды өткізу кезінде тек мұғалімдерге ғана емес, сонымен қатар ата-аналар мен білім алушыларға да көмек ретінде әзірленген кешенді әдістемелік материалдарды міндетті түрде пайдалануы керек:
:: Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын жүзеге асыратын білім беру ұйымдарында білім алушылардың үлгеріміне ағымдық бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау өткізудің үлгілік қағидалары (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығы, 2017 жылғы 6 маусым № 265 бұйрығымен өзгеріс енгізілген);
:: 2017-2018 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы әдістемелік нұсқау хат;
:: Жалпы орта білім беретін мектеп мұғалімдеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулық;
:: Сыныптар, пәндер және тілдер бөлінісінде қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы;
:: Сыныптар, пәндер және тілдер бөлінісінде жиынтық бағалауға арналған тапсырмалар жинағы;
:: Сыныптар, пәндер және тілдер бөлінісінде жиынтық бағалау бойынша әдістемелік ұсынымдама.
Әдістемелік нұсқаулықтар, жинақтар мен басқа да материалдар мектеп кітапханаларында бар, олардың nao.kz, smk.edu.kz сайттарынан табуға болады.
Оқытудағы ілгерілік туралы деректер жинау үшін әр сабақ барысында қалыптастырушы бағалау жүзеге асырылады. Оны ағымдағы немесе қалыптастырушы бағалау деп те атауға болады.
Кесте -1. -Критериалды бағалаудың қағидаттары.
№
Қағидаттар
Мазмұны
1
білім беру
және тәрбиелеу
үрдісімен
байланыс
Өлшеу параметрлері оқу бағдарламаларының оқу және тәрбиелеудің нәтижелеріне қойылатын
талаптарына сай анықталады.
2
мәнділігі
Оқушылардың оқуы және қызметінің анағүрлым мәнді нәтижелерін бағалауға көңіл бөлінеді.
3
объективтілік
және әділдік
Бағалаудың нақты критерийлерін тиянақты таңдап алуды орындау. Бүп жағдайда бағалаудың қысым жасау құралы (нәтижесі) болмауы ескеріледі.
4
сәйкестік
Білімнің, біліктің, дағдының бағалануының құндылықтардың, қүзыреттіліктердің оқытудың мақсатына және нәтижелеріне сай болуы;
5
интеграциялық
Бағалау оқыту үрдісінің құрама бөлігі ретінде іске
асырылады.
6
ашықтығы
және мәлім
болуы
Бағалаудың критерийлері және стратегиясы оқушыларға алдын-ала хабарланады; оқушылар бағалаудың критерийлерін жасуға қатысады.
7
сенімділігі
Сенімділік дәрежесі сенімділік коэффицентімен
анықталады (түзету және сәйкестендіру коэффициенті), ол бірдей жағдайларда жүргізілген өлшемдердің қаншалықты сәйкес келетіндігін көрсетеді.
8
тиімділігі
уақытпен, кеткен қаражатпен, мақсатқа жетудің
дәрежесімен байланысты белгіленген талаптарға сай мақсаттардың және жоспарлардың іске асуына қабілеттілігі.
9
нақтылығы
Нақтылығы зерттеліп отырған педагогикалық құбылысты талап етілген критерийлері (немесе сипаттамалары) бойынша берілген әдістеменің
көмегімен нақты өлшеуді көрсетеді. Нақтылықтың түрлері: мазмұн бойынша нақтылық - диагностикалық материалдың бақылауға алынған пән саласы бойынша бағдарламаға және оқытудың негізгі мақсаттарына
сәйкестігінің сараптамалық расталуы, диагностика-лаудың нәтижелерінің білімді бақылаудың басқа да
тәуелсіз түрлерімен келісімділігі. Критериалдық тип -
жекеленген тесттердің және пәндік тұтас тесттердің
нәтижелерінің сәйкестігінің жеткілікті деңгейі;
техникалық - өлшеудің эквиваленттік түрлерінің
жеткілікті санының қамтамасыздалуы (тапсырмалардың, сұрақтардың үлгілерінің бірнеше нұсқада болуы), ол дұрыс жауаптарды механикалық түрде жаттап алудың алдын алады.
10
жүйелілігі
Бағалаудың процедуралары кезекпен және кезеңмен іске асырылады. Кезеңмен жүргізілетін өлшеулер жалпы алғанда жекеленген бөлімдер бойынша және толық мазмұны бойынша бақылау іс-шараларынан құралған тұтас жүйені көрсетуі керек.
11
жан-
жақтылығы
Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру міндеті
пәннің мазмұны бойынша нәтижелерді өлшеуді, басты
құзыреттілектердің қалыптастырылуын талап етеді.
12
тілеулестік
Мұғалімнің және оқушының арасында жетістіктердің
өсуін қолдайтын серіктестік арақатынастың жағдайының жасалуы, оқушылардың дамуының және қолдау берудің бағыттылығы.
Оқушылардың білімін дәстүрлі түрде бағалау көп жағдайда объективті көрсеткіштерге негізделмей, тек мұғалімнің субъективтік көзқарасы мен ұйғарымдарынан тұратындығы бәріміздің есімізде. Мұнда ұстаз сыныптың орта деңгейін негізгі көрсеткіш ретінде таңдап, оқушылардың білімін осы шәкілмен бағалайды. Көбіне көп талаптар оқулық мазмұны мен мұғалімнің айтқанын неғұрлым түпнұсқаға жақын қайталаумен байланысты. Егер бағалауды оқушының үйрену деңгейін анықтап, оны дамытатын бағыт пен мазмұнды айқындау деп түсінсек, онда дәстүрлі бағалауды оқушының қателерді жіберужібермеуін қадағалап, дұрысбұрыс жауаптардың санын ескеретін жүйе деп атау керек. Мұнда бағалаудың мақсаты - баға қою.
Дәстүрлі оқытудағы тағы да бір мәселеге назар аударайық. Ол бағалаудың субъективтілігімен байланысты. Мәселен, бұрынғы жүйеде сабақта мұғалім өзі білетін еді қай оқушыға қандай баға қою керектігін. Оның ақ дегені алғыс, қара дегені қарғыс іспеттес еді, бұл тұрғыда ұстазға толық ерік берілген: Қазаншының өз еркі, қайдан құлақ шығарса дегендей. Мұғалім баға қоюда негізінен өзі ойдан шығарған талап-критерийлерді, стереотиптерді ұстанатын, мұнда ол көбіне оқушыларды жіктеп, олар қандай жауап берсе де сол жіктеудің ар жақ-бер жағынан ауытқымайтын.
Дәстүрлі бағалауда оқушы өзінің оқу нәтижелерін бағалауға және өз білімінің деңгейін өсіру мен жақсартуға да еш қатынаспайды. Бұған қоса мұнда мұғалімнің әр оқушыны қалай қабылданатындығы мен көңіл-күйі де ерекше маңызды рөл орындайтындығы белгілі. Мысалы, (бауыры, бүйрегі, асқазаны, т.б.) ауырып отырған мұғалімнің бүкіл сыныпқа төменгі бағалардың қойып шыққан сабақтар немесе ұстаз жақтырмайтын оқушылардың қаншалықты тырысқанымен жоғары баға ала алмайтындығы туралы көп естігенбіз?! Ондай жәйттерді көптеп келтіруге болады емес пе?
Әрине, дәстүрлі бағалау тек мұғалім тарапынан жүзеге асырылады, бұған қоса баға қою оқу процесінің ең маңызды бөлігі болып табылып, мұғалімнің оқушыларды ынталандыру мен тәртіпке шақырудың негізгі құралы болады: сондықтан да оқушы баға үшін оқып, білім алу процесін алған бағаларымен өлшейді. Оқушы өз білімін қалай бағалайтынын білмейді, яғни оны қандай үлгімен (оқу мақсаты болып табылатын үлгіэталонмен) салыстыруды білмей, тек ақпарат көзіне ұқсастығы мен жақындығымен өлшейді. Эталон - дұрыс жауап болады, ал дұрыс жауап жалғыз, оның баламалары жоқ.
Дәстүрлі оқытуда мұғалім оқушылардың білімін (олардың түсінгентүсінбегендігін) формалды түрде анықтайды: мұндайда шәкірттерге қарапайым Түсіндіңіздер ме? немесе Сұрақтарыңыз бар ма? секілді сұрақтар қойылады. Әрине, оқушылар да мұндай кезекші сұрақтарға формалды жауап береді: Түсіндік!, Сұрақтарымыз жоқ! деп. Нәтижесінде мұғалім мен оқушы арасында сенімге толы қатынас орнықпайды, оқушылардың білімін объективті түрде бағалау жүзеге асырылмайды, үйрену үдерісінің қалайша өтіп жатқандығы анықталмайды.
Алексеенко Е.А. дәстүрлі бағалау туралы былай деп жазады: Оқушы жұмысына баға қойғанда мұғалім нені бағалайды? Тек үйреткен нәрсені ғана бағалауға болады. Мектеп не нәрсеге үйретеді? Оқушыға ересек өмірде қажетті нәрселерге. Балаларға теориялық білімдер қажет, сол себепті біз оқушыларды пән бойынша білім, білік, дағдыларға үйретеміз, содан кейін олардың жұмысын дұрыс және бұрыс жауаптарды салыстырып, шешілген есептер мен жіберілген қателердің санын ескеріп баға шығарамыз. Бағалаудың мұндай жүйесі мұғалімнің оқу материалын түсінікті түрде ұғындырып, ал оқушының оны жақсы сіңіріп және есте сақтауына негізделінген оқытудың дәстүрлі әдісіне жақсы бейімделінген [3,38].
Ал егер бағаланатын жұмыс шығармашылық, зерттеу, іздену жұмысы болса ше? Авторы өзіне маңызды проблемаға жаңашыл, соны көзқараспен қарайтын, өзіндік ішкі логикаға ғана бағынатын жұмыс болса? Бүгінгі күні мектеп осындай жәйттерге де үйретуі керек: проблеманы көре білу, мақсат қою, жоспар құрастыру, оны жүзеге асыру, өз жұмысын талдау, қорытынды жасау, жұмысын жақсарту жолдарын қарастыру, болашақты болжау және сол сияқты. Мүмкін үнемі өзгеріп отыратын, тек академиялық білімдерді иемдену жеткіліксіз болған әлемде оқушылар үшін осы мәселелер ең маңызды болып табылатын шығар. Бүгінде оқытудың әрекеттік технологияларына деген қызығушылықтың өсу себептерінің бірі осы: әрекеттік технологиялар бағалауды жаңа тұрғыдан қарастырады, оған басқа мағына береді. Мәселен, зерттеу жұмысын дәстүрлі жүйесі көмегімен қалайша бағалауға болады? Үздік немесе әлсіз деп қандай жұмыстарды санауға болады? Балалардың кез келген жобасын салыстырып, оның жақсы не жаман екендігін білуге болатын жұмыстың үлгісі (эталоны) бар ма екен?
Сабақ барысында қадағалау мен бағалауды үздіксіз түрде жүзеге асыру мүмкіндігі мұғалімдерде көп емес. Шындығында да, мұғалім үшін 45 минут ішінде оқушылардың барлығының да қалайша үйреніп жатқандығын, олардың әрқайсының түсінігі қандай дәрежеде екендігін білу - қиын шаруа. Бағалауды мұндайда қалайша жүзеге асыруға болады? Әрине, егер бұл жұмысқа мұғалім өзі ғана қатысатын болса, онда оның уақыты да жетпес, мүмкіндіктері де шектеулі болады. Сол себептен бағалауға оқушылар да белсенді түрде қатысуы керек. Бұл арқылы оқушылар өзін-өзі және бір-бірінің білімдері қандай дәрежеде екендігін анықтап, үйренуге қандай өзгерістер енгізу керектігін айқындайды. Осылайша, оқушылар талдау және рефлексиялау дағдыларын қалыптастырады, өзіне өзі есеп беру арқылы үйренудің нәтижелерін бағалайды: Не үйрендім? Қалай үйрендім? Не үйренгім келеді? Үйренуімді қалайша жақсарта аламын? деген сұрақтарға жауап береді, өз жұмысы мен үйрену деңгейін басқалардың әрекеттері мен үйренгенімен салыстырады.
Сонымен бүгінде бағалау тек мұғалім тарапынан жүзеге асырылмай, оқушылардың өзін-өзі және бірін-бірі бағалау жағына ойысқан. Әр сабақта оқушылар өзінің және өзгелердің әрекеттері мен білім деңгейіне талдау жасап, оларға баға беріп отырады. Алайда оқушы олардың жақсы болғанболмағанын қайдан біледі? Сондықтан да бағалау жасау үшін оқушы өз жұмыстары мен білімін қандай да бір үлгі, эталондармен салыстыруы керек. Ал салыстыру жасау үшін осындай эталондар туралы хабардар болуы керек. Оны қайдан білуі керек? Әрине, ол үшін мұндай эталондарды анықтап, оларды жан-жақты сипаттап, олардың қандай болуын тәптіштеу керек. Басқаша сөзбен айтқанда, эталондардың критерийлерін нақты көрсету керек. Бұл мүмкіншілікті критериалды бағалау береді.
Шынтуайтқа келгенде, әр мұғалім әр оқушының біліміне, оның үйренуіне мүдделі болғаны шарт. Ұстаздың мақсаты Оқушылар жақсылап ұғынса екен, көптеп білсе екен! Олар оқуда қандай қиыншылықтарға кезігеді екен? Ол қиыншылықтарды қалайша жеңуге болады? Оқушылардың білімін қалайша толықтыруға болады? деген ойдың маңайында болуы қажет. Сонда шәкірттерінің білімі мен үйренуіне ыстық ықылас танытатын мұғалім оқушыларын білім игеруге ынталандырып, жігерлендіріп, оларды әр сабақта қолдап, қолпаштап, жәрдем-көмегін аямай, оларға қолғабыс тигізіп отырады. Шәкірттерінің білімге деген уәж, ықыласын дамытып, оларды талаптандырады, шабыттандырады. Ең жақсы ұстаз - шабыттандыратын ұстаз (Дж.Уорд) деп бекер айтылмаған да болар. Бұған қоса әр оқушы өзінің қалай оқып-үйреніп жатқандығын, қай деңгейде екендігін, өз білім-біліктерін, машық-дағдыларын, құзырлықтарын қалайша өсіруге, дамытуға, тереңдетуге болатындығын айқындайды. Бұл үшін шәкірт өз білімін белгілі бір өлшемдермен, талап-критерийлермен, үлгі-эталондармен салыстырып, өзін-өзі бағалайды.
Оқушылардың бағалау критерийлерін білуі мен түсінуі:
Критерийлерді құрастыру бағалауды барлық оқушылар үшін ашық қылып, түсінікті жасайды.
Критерийлерді бірлесе құрастыру бағалауға деген позитивті көзқарасты қалыптастырады.
Критерийлер негізінде бағалау білігі адамның өмір бойғы дағдысына айналады.
Критерийлерді құрастыру бағалауды барлық оқушылар үшін ашық қылып, түсінікті жасайды.
Критерийлерді бірлесе құрастыру бағалауға деген позитивті көзқарасты қалыптастырады.
Критерийлер негізінде бағалау білігі адамның өмір бойғы дағдысына айналады.
Сонымен, критериалды бағалауды мектептерге оқыту үрдісіне енгізудің басты мақсаты оқушылардың білім сапасын артырту, олардың өз бетінше жұмыс жүргізе білуіне, шешімдер шығара білуіне, зерттеушілік жұмыстар жүргізуге, логикалық ойлау қабілетін дамуына көмектеседі. Сонымен қатар мектеп оқушыларының білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіруге негіз болады.
Критериалды бағалау жүйесі параметрлері оқушылардың білімін объективті түрде бағалауға мүмкіндік береді. Оның мазмұнын төмендегідей көрсетуге болады.
Кесте-2. Жағдайлардың түрлері және критерийлер.
Жағдайлардың
түрлері және критерийлер
Критерийлердің параметрлері
Типтік жағдай
Білу және түсіну
Тілдік кұзыреттілік
Оқушы тілдік ережелерді білетіндігін,
терминдермен таныс екендігін, олардың
мәнін түсінетіндігін (тек жаттап алу
ғана емес, өз сөзімен алған білімін еркін
жеткізе білуі) көрсетсе алады, көрнекілік
материалдарды оқу мәтінінен табады,
тілдік құбылыстардағы түрлі қатынастарды, зерттелетін нысанның өзіне ұқсас нысандарды арасындағы орнын, оның белгілерін таниды, оны
басқалармен салыстыра және сәйкестендіре алады.
Репродуктивтік
қолдану
Тілдік құзыреттілік:
Оқушы игерген білімдерін пайдалана
отырып берілген алгоритм немесе
сызбалар бойынша тілдік құбылыс-
тардың жаңа мысалдарын талдай алады.
Мысалы, берілген мәтіннен ез бетінше
сөйлемнің семантикалық, морфология-
лық және синтактикалық белгілері
бойынша кешендік түрде талдауын
жасай алады. Сөйлемдегі тілдік
құралдардың грамматикалық және
семантикалық байланыстарын дұрыс
құрайды және жазбадағы орфографияның және пунктуацияның нормаларын сақтай біледі.
Сөйлеу құзыреттілігі:
Оқушы мәтіннің стилін сақтай отырып
оны қайталай алады. Мысалы, берілген
үлгі бойынша ресми-іскерлік құжаттың
мәтінін құрастыра алады. Сонымен
бірге оқушы ресми жағдайдағы қалып-
тасқан араласу немесе сөйлесу ернегін
пайдалана, берілген үлгі бойынша
анықталған функционалдык-семантикалық түрдің мәтінін құрастыра алады және т.б.
Нұсқалық
жағдай
Өнімдік қолдану
Оқушы зерттелген құралдарды
Өнімділік жазуда және ауызша сөйлеуде
дұрыс және белсенді пайдаланады.
Коммуникативтік құзыреттілік:
Адамдармен қарым-қатынас жасауда
оқушы дұрыс және белсенді түрде
зерттелген құралдарды пайдаланады.
Мәселелік
жағдай
Шығармашылық
деңгейде
қолдану
Сөйлеу құзыреттілігі:
Оқушы зерттелген құбылыстарды өзінің
шығармашылық жұмыстарында қандай
да бір тақырыпты ашу барысында, эссе
жазу кезінде пайдалана алады.
Коммуникатттік құзыреттілік:
Оқушы зерттелген тілдік құбылыстарды
өзіне таныс емес жағдайда өзінің ойына
сәйкес бағытта қолдана алады. Мысалы,
сөйлесу барысында өзінің серіктесін
ресми жаздайда өтінішіне келісуін оята
алады.
Жүйелеу және
жалпыламалау
Лингвистикалық құзыреттілік:
Оқушы тілдік құбылыстардағы талдау-
дағы заңдылықтарды анықтайды, тілдік
кубалықтың қызметтік қасиеттерін көрнекілеу үшін өзінің мысалдарын пайдалана алады, біркелкі құбылыстарды
жіктей алады, тілдік бірлік ретінде
мәтіннің талдауының өзіндік алгоритмін
жасай алады және т.с.с.
Сөйлеу құзыреттілігі:
Оқушы нақты мақсат үшін нормативтік
талаптар бойынша анықталған қандай
да бір стильде және жанрда мәтінді
жасай алады.
Коммуникативтік құзыреттілік:
Оқушы тілдік жүйенің бар қажет
көлемін пайдалана отырып ресми және
бейресми жағдайда статусы әр түрлі
адамдармен сөйлесе алады және ауызша
және жазбаша түрде іскерлік қарым-
қатынас жасай алады және осындай
жағдайда тілдің барлық нормаларын
сақтайды.
Жалып алғанда, критериалды бағалаудың басты ерекшеліктерін атап көрсететін болсақ, олар мыналар:
:: Жоспарлы түрде білім бағалау шарттарының белгілі болуы;
:: Баға стратегиясының әділдігі;
:: Оқушының өзін-өзі, өзара бағалауына мүмкіндік беруі;
:: Ата-анасының баласының оқу үлгірімін қарап қадағалап танысып отыруына мүмкіндік беруі;
:: Оқушының жаттығуларды орындауын және оны бағалау әр тапсырмаға сай ұсынылған дескрипторға негізделеді.
:: Оқушыға өзінің білім деңгейін нақты бақылап отыра алады.
:: Білім сапасының артуы;
:: Кері байланыс жасауға мүмкіндік береді
:: Кемшіліктерді дер кезінде анықтауға және болдырмауға мүмкіндік береді.
:: рефлексия жасауға жағдайдың дұрыс жасалуы;
:: оқушылардың сын тұрғысынан ойлай және логикалық ойлау қабілетін дамытуға көмектеседі.
:: Сын тұрғысынан ойлай білуге зор ықпалын тигізеді.
:: Оқушылардың оқу белсенділігін артыруға;
:: Оқушыға қолдау көрсетудің мүмкіндігінің артуы;
:: Критериалды бағалаудың қағидаттары:
:: Білім беру мен бағалаудың өзара қатысының айқындылығы және өзара тығыз байланысы.
:: Бағалау оқыту үрдісінің - басты буыны. оқу бағдарламасы мазмұнында белгіленген мақсаттармен, күтілетін нәтижелермен сәйкес құрылуы;
:: Білімді бағалаудың үздіксіз жүруі.
:: Сенімділігі: бағалаудың критерийлері алдын ала белгілі болады.
:: Дамыта оқытуға бағытталуы.
Критериалды бағалау жұмыстары барысында оқушылар өз ойын жеткізу жолдарын, әңгімелерді баяндау және өздерінің армандары мен үміттері, жоспарлары туралы сөйлесу барсында айтып, тілдесім мен аудиовизуалды материалды тыңдауда өз көзқарастарын білдіре отырып жауап беру; әдеби және әдеби емес мәтіндерге мақсатқа сай қорытынды жасау және анализ жасау; қысқа жүйелі мәтіндерді жазу барысында қажетті және қызықты ақпараттарды пайдалана білу дағдыларын меңгеруде. Және бұл әлі де тереңірек зерттеуді, нақтылай түсуді қажет ететін мәселе [4,102].
Критериалды бағалаудың маңыздылығын мына кестеден көруге болады. Кесте-3.
Сонымен, критериалды бағалау білім беру үрдісінде ең тиімді болып есептеледі, себебі басты мақсат - оқушының әр түрлі құзіреттілігін дамыту , оның жеке тұлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған ортамен дұрыс қарым-қатынас жасау, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін, оқушы бойындағы ішкі және сыртқы уәжін көтеру , бағалаудың түрлі тәсілдері арқылы оқушының оқу-білімге, ізденімпаздыққа деген құлшынысын арттырып, жігерлендіруге байланысты мақсаттар қойылған. Құзыреттіліктерді қалыптастыруға негізделген жаңадан қалыптасқан білім беру парадигмасы, жаңадан пайда болған білім стандарттары оқушылардың жетістіктерін бағалаудың бірыңғай критериалды технологиясын жасауға және қолдауға келіп тоқтайды. [4] Критериалды бағалау бұл мақсаттар мен міндеттердің барлық талаптарына сай орайластырылған.
Кесте -3. Критериалды бағалаудың ерекшеліктері [5,5]
1.2.Критериалды бағалаудың түрлері
Критериалды бағалау жүйесі - оқушы білім деңгейін бағалаудың жаңа жүйесі. Бұл аталған жүйенің екі түрлі формасы бар:
1) қалыптастырушы бағалау;
2) жиынтық бағалау.
Жалпы алғанда, критериалды бағалауды мына сызбадан көруге болады. Кесте -4.
1. Қалыптастырушы бағалау оқу үрдісінде білім алушылардың білімді меңгеруі мен дағдылары қалыптасуы деңгейін анықтау үшін қызмет атқарады, білім беру процесін түзетуге мүмкіндік береді, мұғаліммен кері байланысты жүзеге асыру үшін жүргізіледі. Кері байланыстың формаларын, түрлерін мұғалім өзінің жинақтаған тәжірибесін пайдаланып өз қалауы бойынша таңдайды. Осыған байланысты, кері байланыс ұсынуда тиімді және дұрыс түрлеріне көңіл аударған жөн.
Кесте-4. Критериалды бағалау жүйесі [6].
Қалыптастырушы бағалауды өткізер алдында білім алушыларды оқыту мақсаттары және бағалау критерийлерімен таныстыру маңызды. Тапсырманы орындау кезінде неге назар аудару қажет екенін білім алушыларға түсінікті болу үшін бағалау критерийлерінің мағынасын түсіндіру қажет.
Оқыту процесінде білім алушының қойылған оқыту мақсаттарын түсінгендігін растау ретінде басқа да оқу міндеттері қойылып және тиімді сыныптық пікірталас қалыптасқаны маңызды. Мұғалімнің тұрақты түрде кері байланыс жасауы білім алушыларды алға қарай жылжуға, жақсы нәтижеге жетуге ынталандыратын болады.
Ойлау дағдыларын деңгейін дәл бағалай білу критериалды бағалаудың маңызды аспектісі болып табылады. Кестеде оқу бағдарламасына енгізілген ойлау дағдыларының деңгейлері және қалыптастырушы және жиынтық бағалау барысында қарастырылған даму немесе қалыптасу дәрежесі берілген.
Кесте-5. Блум таксономиясы бойынша ойлау әрекетінің деңгейлері.
Дағдылар
Сипаттамасы
Білім
Нақты фактілерді, ақпараттарды және олардың сипаттамасын білу және көрсету
Түсіну
Ақпаратты дұрыс көрсету, болжау немесе түсіндіру арқылы ұғынуды көрсету
Қолдану
Ақпаратты және бұрын алынған білімдерді жаңа немесе таныс емес мәнмәтінде немесе жағдаятта қолдану
Талдау
Ақпараттық материалдарды құрылымдық бөліктерге бөлу қабілетін көрсету, дәлелін немесе себебін анықтау арқылы түрлі қорытынды алу үшін ақпаратты зерделеу, жалпы ережелерді негіздеу үшін ой қорытындысын жәненемесе дәлелдер табу
Синтез
Бұрын алынған білімдердің түрлі бөліктерін жаңа мәнмәтінде қайта қарау қабілетін көрсету
Бағалау
Белгіленген критерийлер бойынша идеялардың немесе фактілердің маңыздылығы туралы пікір қалыптастыру
Білім алушылардың дайындық деңгейі әрбір білім беру саласы бойынша жобаланған оқытудың күтілетін нәтижелері арқылы анықталады.
Төмендегі кестеде ойлау дағдыларының барлық деңгейлері бойынша күтілетін нәтижелерді анықтауға арналған етістіктерді қолдану үлгілері берілген (6-кесте).
Кесте-6. Ойлау дағдыларының түрлері.
№ рс
Ойлау дағдыларының деңгейі
Ойлау дағдылары деңгейіне сәйкес келетін етістіктердің тізбесі
1
Білу
Атап өту, есте сақтау, атау, көрсету, аяқтау, қайталау, елестету, әңгімелеу, еске түсіру және т.б.
2
Түсіну
Талқылау, анықтау, әңгімелеу, сұрау, түсіндіру, тұжырымдау, түрлендіру, көрсету және т.б.
3
Қолдану
Қолдану, есептеу, өзгерту, таңдау, жіктеу, аяқтау, көрсету, табу, сахналау, қатыстыру, зерттеу, эксперимент өткізу, суреттермен суреттеу, түсіндіру, сүйену, жаттықтыру, ара қатынасын белгілеу, жоспарлау, көрсету, нобай жасау, шығару, пайдалану және т.б.
4
Талдау
Талдау, топтастыру, есептеу, санаттау, жіктеу, салыстыру, байланыстыру, қарама-қарсы қою, талқылау, саралау, ажырату, бөлу, зерттеу, эксперимент жасау, түсіндіру, қорытынды шығару, реттеу, күдіктену, ара қатынасын белгілеу, таңдау, бөлу, тексеру және т.б.
5
Синтез
Топтастыру, жинау, араластыру, құрастыру, жасау, әзірлеу, тұжырымдау, жинақтау, біріктіру, ойластыру, түрлендіру, ұйымдастыру, жоспарлау, дайындау, ұсыну, қайта топтастыру, көшіру, белгілеу, алмастыру, қайта анықтау және т.б.
6
Бағалау
Дәлелдеу, таңдау, салыстыру, қорытынды жасау, сендіру, дәлел келтіру, шығару, негіздеу, түсіндіру, өлшеу, болжау, ұсыну, белгілеу, жинақтау, қолдау, тексеру, бағалау, кеңес беру, эксперименттеу, рецензиялау, зерттеу, шығару
Мұғалім білім алушылармен бірлесе отырып оқу мақсатына жетудің табыс критерийлерін талқылай алады және қажет болған жағдайда оларды толықтырады.
Қалыптастырушы бағалау барысында мұғалім белгілі дағдыларды бағалаудың тиімді тәсілі ретінде топтық жұмыстарды қолдана алады.
Топтық жұмыс барысында мұғалім әрбір топтағы білім алушылардың талқылауын тыңдайды және бақылайды: кейбір білім алушылар бағалау критерийлеріне сәйкес оқу мақсатына жеткендігін жылдам көрсете алады.
Мұғалім одан әрі оқу мақсатына жетуге ұмтылған білім алушылардың іс-әрекетін бақылауы және қосымша сұрақтар қоюы тиіс:
oo Бұл туралы не ойлайсыздар?
oo Сіздің топта не талқыланғаны туралы түсінік бере аласыз ба?
Егер білім алушылар практикалық жұмыс орындаса, онда сұрақты әр тапсырма бойынша қоюға болады:
oo Сіздер қазір не істеп жатырсыздар?
oo Сіздің ойыңызша бұдан әрі не болады?
oo Сіз бұл тапсырманы орындау барысында ерекше бірдеңені байқадыңыз ба?
Топтық жұмыс барысында мұғалім барлық топтардың жұмысын бақылауы тиіс. Топты бақылауды тапсырманы орындауға қатысумен бірге жүргізуге де болады.
Жауаптарды бағалаудан кейін мұғалім оқу мақсатына жетуге ұмтылған топтарға қайтадан келіп, олардың оқу мақсатына жетулеріне тағы бір мүмкіндік беруіне болады. Бұл жағдайда білім алушыларға:
* жаңа идеяны тұжырымдауды;
* екі (немесе одан да көп) идеяны салыстыруды;
* идеяларды бағалауды;
* топтық талқылаулар негізінде қорытынды жасауды;
* сұрақтарға жауап беруді ұсынады.
Жоғарыда айтылған барлық тармақтар оқытудың нақты мақсатына жетудің дәлелі болады.
Осылайша, қалыптастырушы бағалау негізгі бес стратегиядан тұрады:
* күтілетін нәтижелерді және бағалау критерийлерін түсіндіру;
* білім алушылардың түсінігі туралы дәлел беретін сыныптағы тиімді талқылау және қарым-қатынасты қалыптастыру;
* білім алушыларды нәтижеге жетуге ынталандыратын кері байланыс орнату;
* білім алушыларды өзара оқытудың дереккөзі және ресурсы ретінде қатыстыру;
* білім алушының өз білімінің негізін қалаушы ретінде қалыптасуы.
Қалыптастырушы бағалау барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz