Туризмді дамытудың шетелдік тәжірибесі
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
Туризм және журналистика кафедрасы
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
_______Ф. Түркмен
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамытудың тиімді әдістері
5В090200 - Туризм мамандығы бойынша
Орындаған: Расұл Сұңқар
Ғылыми жетекшісі: Абубакирова Ақтолқын
Түркістан 2019
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
0.1 Туризмнің ұғымы мен даму тарихы
0.2 Туризмнің дамуына әсер етуші факторлар
0.3 Туризмнің негізгі ерекшеліктері және түрлері
0.4 Туризмді дамытудың шетелдік тәжірибесі
2. ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ САКРАЛДЫ ТУРИЗМ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ТАЛДАНУЫ
2.1 Түркістан облысындағы сакралды туристік нысандарының потенциалы
2.2 Түркістан облысындағы сакралды туризмнің қазіргі таңдағы жағдайын бағалау
2.3 Түркістан облысының сакралді туризміне SWOT анализ
3. ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ САКРАЛДЫ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамытудағы мәселелері
3.2 Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамыту жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
БЕЛГІЛЕНУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Институттар мен компаниялар:
IUOTO (ағыл. International Union of Official Travel Organisation) - Ресми Туристік ұйымдардың халықаралық одағы
ДТҰ - Дүниежүзілік туристік ұйым
БҰҰ - Біріккен ұлттар ұйымы
ВТА (ағыл. British Nourist Authority) - Британдық туристік билік
ENIT (ағыл. Italian National Agency for Tourism) - Италияның ұлттық туристік ұйымы
Елдер мен өңірлер:
ЕО - Еуропа Одағы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
РСРФСР - Ресей Федерациясы
КСРО - Кеңістік Социалистік Республикалар Одағы
Басқа да пайдаланылатын терминдер мен қысқартулар:
АҚ - акционерлік қоғам
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
TTMTR (ағыл. Tyuratam Missile and Space Complex) - ғарыш айлағы
ЭКСПО - халықаралық көрме
ЖК - жеке кәсіпкер
FGUP "ZENKI" - жерге негізделген ғарыш инфрақұрылымының обьектілерін пайдалану орталығы
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Туризм Түркістан облысының экономикасындағы қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі. Халықаралық сарапшылардың пікірінше қазіргі кезде туризм әлемдік экономикадағы қарқыны төмендемейтін саланың біріне жатады. Туризм көп елдерде жалпы ішкі өнімнің қалыптасуына, қосымша жұмыс орнын құруға және сыртқы сауда балансының белсенділігіне ықпал етеді. Соңғы жылдары туризм - әлемдегі ең табысты бизнестің бірі. Туризмнің маңызы жылдан-жылға өсуде, оның халықаралық байланыста және валюталық түсім көз ретінде маңызы артуда. Елдердің шикізат көзі азайады, ал туристік индустрия қалпына келетін ресурстармен жұмыс істеген. Туризмнің басқа да салаларға тигізетін әсері мол, оның 32 салаға жанама ыкпалы бар (турфирмалар, көлік түрлері, мейманхана кешендері, демалыс үйлері, санаториялар, ұлттық парктер, тамақтану сферасы, т.б.). Бұл дегеніміз - әлемдік өндірісте әр 9 адамның жұмыс орны деуге болады.
Тұңғыш Елбасының 2018 жылғы Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері Жолдауының 8-ші бағытында туризм саласына айрықша көңіл бөлініп, 2023 жылға дейін жалпы ішкі өнімінің үлесін 1%-дан 8%-ға дейін арттыру көзделген.
Қазақстан Республикасында туристік индустрияны дамыту бойынша 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасында облыс Ұлы Жібек жолын қайта жаңғырту кластеріне енгізіліп, Түркістан қаласы кластердің негізгі нысаны ретінде айқындалған.
Қазақстанда 2020 жылға дейін туристік саланы дамыту тұжырымдамасы аясында аумақтық түрде бес кластер құрылды. Олар: Шығыс Қазақстан облысы экологиялық туризмді, ал Алматы тау туризмін дамыту орталығы ретінде қабылданды. Оған қоса, Алматы мен Астана қалалары іскерлік туризмді дамыту орталығы ретінде белгіленді. Оңтүстік Қазақстан аумағы мәдени туризмді дамыту орталығы, ал Батыс Қазақстан мәдени және жағажайлық демалыс орны ретінде анықталды. Осы бес кластердің бірі Оңтүстік Қазақстан облысындағы мәдени туризмнің ошағы Түркістан қаласындағы Қ.А.Ясауи мавзолейімен қала аумағындағы 96 тарихи-археологиялық, архитектуралық ескерткіштер сақталған. Олардың 23-і әлемдік маңызы бар ескерткіштер болып саналады. Мұндағы тарихи-археологиялық ескерткіштердің туристік маңыздылығы Грекияның, Италияның, Үндістанның, Қытай мен Мысырдың және Иерусалимнің туристік кешендерінен кем емес. Түркістан қаласының туризм нарығын жетілдіру бүгінгі күннің басты мәселесі.
Туризм индустриясының мемлекеттік бюджетке түсіретін валюталық түсімі, орта және шағын бизнеске көмегі, тауар мен қызмет көрсету нарығы арқылы аймақтардың экономикасының дамуына ықпалы өте зор.
Демек, айтылғандардан шығатын қорытынды, туризм - экономика саласындағы маңызды сфералардың бірі. Түркістан облысының туризм потенциалы енді қолға алынып, зерттелуде. Облыста көптеген тарихи жерлер мен туристік орталықтар бар. Оларға деген қызығушылық күн өткен сайын артуда. Осы тұрғыдан тақырып өзекті.
Диплом жұмысының мақсаты. Түркістан облысындағы сакралды туризмді жетік зерттеу, дамыту жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
Туризм дамуының тоериялық аспектілерін қарастыру;
Түркістан облысындағы сакралды туристік нысандарының потенциялын анықтау;
Түркістан облысындағы сакралды туризмнің қазіргі жағдайын бағалау;
Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамытудағы мәселелерін зерттеу;
Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамыту жолдарын ұсыну;
Зерттеу пәні болып Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамуындағы мәселелер және оны шешу жолдары болып табылады.
Зерттеудің нысаны Түркістан облысындағы сакралды кешендер алынды
Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негіздері болып отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі іргелі және қолданбалы тұжырымдамалары, салалық және әдістемелік материалдар, Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдаулары қолданылды.
Практикалық маңыздылығы. Түркістан облысындағы сакралды туризмді зерттеу арқылы қазіргі жағдайын білу. Түркістан облысының экономикасына, жергілікті тұрғындарға жаңа жұмыс орындары ашылуына деген ықпалын анықтау. Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамыту арқылы жалпы Қазақстанның экономикасын дамытуға ықпалын тигізу. Зерттеу барысында шығарылған мәселелер мен оларды шешу жолдарын қолға алған жағдайда өңірді жаңа деңгейге көтеру, өңірдің болашағын гүлдендіру, диплом жұмысының маңызды мүмкіндіктері деп ойлаймын.
Диплом жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрпды. Сонымен қатар дипломдық жұмыста 2 кесте, 3 сурет орын алған.
Бірінші бөлімде туризмнің негізіне талдау жасалынды. Осының негізінде диплом жұмысының мақсаты, нысаны анықталды.
Екінші бөлімде Түркістан облысының сакралды орталықтары мен кешендері зерттелді. Орталықтардың қазіргі жағдайы, туристерді тарту қабілеті қарастырылды.
Үшінші бөлімде облыстағы сакралды туризмді дамыту мәселелері мен болашақтағы перспективалары анықталды.
I БӨЛІМ. ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Туризм ұғымы мен даму тарихы.
Кез келген қызметте, әсіресе халықаралық мәмілелермен байланысты кәсіпте, анықтамалар мәселесі ең маңызды болып табылады, яғни, мәміленің нысанын, объектісі мен шарттарын, нормативтік актілердің қағидаттары мен ережелерін лайықты түсіндіруге мүмкіндік беретін анықтамалар, тұжырымдар, терминдер негізінде келісіліп және қабылданған анықтама. Пайдаланылған терминдерді түсіндірудегі вариациялар туристік қызмет субъектілерінің практикалық іс-әрекеттерінде ең қолайсыз салдарларға әкелуі мүмкін.
Туризм терминологиясы қоғамдық қатынастар мен туризм, оның салалары мен түрлері ретінде дамуы мен қалыптасуы жедел қарқынына сәйкес елеулі өзгерістерге ұшырауда. Туристік терминдерді интерпретациялау - туризм теориясының апологтарының қатал пікірталастарының тақырыбы.
Туризм дегенде, біз достары мен туыстарына баратын, демалыста демалатын және уақытты жақсы өткізетін адамдарды елестетеміз. Бос уақытында олар әртүрлі спорт түрлерімен айналысуы, күн ваннасын алуы, аттарға мініп, жаяу серуендеуі, кітап оқуы, сөйлесуі және жәй ғана айналадағы әлемнен ләззат алуы мүмкін.
Туризм туралы анықтамаға әр түрлі конгресстерге, конференцияларға немесе басқа да іскерлік және кәсіптік іс-шараларға қатысатын, оқу сапарларына немесе зерттеу жұмыстарына қатысатын адамдарды айтуға болады.
Бұл адамдар (оларды туристер деп атайық) саяхат кезінде велосипедтерден реактивті ұшақтарға дейінгі әртүрлі көлік түрлерін пайдаланады. Көптеген адамдар автомобильдерде, автобустарда, пойыздар және тіпті мотоциклдерде саяхат жасайды.
Туризмнің құндылығын анықтау және оның қызметінің ауқымдылығын толық сипаттау үшін ең алдымен туризммен өзара іс-қимыл жасайтын әртүрлі субьектілерді анықтау керек.
1. Туристер. Бұл түрлі ақыл-ой және физикалық қажеттілігі бар адамдар, ол қажеттіліктердің табиғаты осы адамдардың туристік құбылысқа қатысуының бағыттары мен түрлерін айқындайды.
2. Туристерді тауарлар мен қызметтермен қамтамасыз ететін ұйымдар. Бұл туристік нарықтағы сұранысты ескере отырып, тауарлар мен қызметтерді ұсыну арқылы пайда табу мүмкіндіктерін аңғарған кәсіпкерлер.
3. Жергілікті билік органдары. Туризмді жергілікті бюджетке түсетін салықтар түрінде, жергілікті тұрғындар ала алатын табыстармен байланысты экономиканың маңызды факторы ретінде қарастырады.
4. Қабылдаушы тарап. Туризмді бірінші кезекте жұмыспен қамту факторы ретінде қабылдайтын жергілікті тұрғындар. Бұл топ үшін туристермен, соның ішінде шетелдіктермен өзара іс-қимылдың нәтижесі маңызды.
Осылайша, туризмді туристердің, жеткізушілердің, жергілікті билік органдарының және жергілікті тұрғындардың туризм үдерісінде өзара әрекеттесуінен туындайтын құбылыстар мен қарым-қатынастар жиынтығы ретінде анықтауға болады. Саяхат, туризм - бизнеспен байланысты салалардың жиынтығы болып табылады. Туристік мамандыққа ең жақын қызмет турларды жасау, яғни туристік агенттіктердің қызметі. Туризмге тікелей қатыстылар авиакомпания, автокөлік жалдау компаниялары, теміржолдар, автобустар, қонақ үйлер мен мейрамханалар. Туризмге жанама қатысы бар бизнес түрлеріне қызмет көрсету секторын дамытуды қаржыландыратын қаржы құрылымдары және т.б. жатқызылуы мүмкін.
Туризм тұжырымдамасын толыққанды анықтау үшін туризмнің көпдеңгейлігін және оның басқа қызметтермен өзара әрекеттесуін ескеру қажет. Жалпы анықтамалардың жоқтығы туризмді пән ретінде қарастыруды қиындатады.
Ғылыми тұрғыдан туризмді зерттеу (басқа да пәндермен бір қатарда) жақын уақыттан бастап. білімнің көптеген салаларындағы ғалымдардың назарын аудартты. Осыған байланысты дәл анықтамалар мен терминдерді әзірлеу қажеттілігі туындады. Бұл мәселе бір қарағандағыдай қарапайым емес. Бұл мәселемен жыл сайын әртүрлі ұйымдар, соның ішінде Ұлттар Лигасы, Біріккен Ұлттар Ұйымы, Дүниежүзілік туристік ұйым, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы айналысады.
Халықаралық ұйымдар үнемі халықаралық статистиканың принциптерін үйлестіру мақсатында, терминдерді түсіндіру тақырыбына көңіл бөледі. Сондықтан, 1937 жылы, халықаралық турист анықтамасы Ұлттар лигасы статистикасының сарапшылар Конференциясында берілді. 1950 жылы, International Union of Official Travel Organization (IUOTO) - Ресми Туристік ұйымдардың халықаралық одағы, 1975 жылы өзгертілген Дүниежүзілік туристік ұйым (ДТҰ), турист анықтамасын, транзиттік саяхатшы және экскурсант жаңа ұғымдарын енгізу арқылы ашықтады. Осылаған байланысты бұл ұғымдар мен турист ұғымы басқа санат болғандығы нақтыланды.
Елдердің белгілі бір топтары мен экономикалық мүдделері туризм саласында белгілі бір қатынастарды реттейтін ұлттық ережелерде негізделген тұжырымдамаларды түсіндіруге айтарлықтай әсер етеді.
Туризмнің классикалық анықтамасын беріп, оның компоненттерінің егжей-тегжейлі сипаттамасын берейік.
Туризм - тұрақты тұратын жерінен адамдардың өз елінің аумағындағы басқа аумаққа немесе елге, бос уақытында демалу үшін, сауықтыру, қонақтау, қызығу немесе кәсіптік-іскерлік мақсаттарында, бірақ ақша табу үшін емес уақытша қозғалыс.
Туризм - қоғамдық, шаруашылық, кеңістік қатынас. Туризм тарихының тамыры өте тереңде жатыр. Біз туризмнің даму кезеңін үшке бөлеміз:
І. ХVШ ғасырдың соңына дейінгі туризм;
а) ерте заманғы туризм;
ә) жаңадан пайда болған туризм және орта ғасырлар уақытындағы туризм;
б) ХVП-ХVШ ғғ. туризм.
П. ХІХ-ХХ ғғ. туризм - екінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі;
Ш. Қазіргі туризм
Туризм - туристік саяхаттар, сауда-саттық сапарлар өзінің мәнін жоғалтқанда басталды. Алғашқы діни саяхаттар б.э.д. төртінші мыңжылдықта жүргізілді. Ежелгі Египетте басталды. Б.э.д. 1501-1484 жылдары Египет ханшасы Хатшеспуттың ұйымдастыруымен Пунт деген теңіз аралына саяхат жасалды. Ал, б.э.д. VІ ғасырда египеттік Фараон Нехао Африка төңірегінде атақты үшжылдық саяхат құрған. Осы кезеңде көптеген саяхаттар болды.
Туризмнің алғашқы қадамдары ХVП-ХVШ ғасырларда басталды. Ең бірінші туристік саяхат Англияда пайда болған. Онда 1841 жылы Томас Кук 600 адамнан құрылған топты Лейстерден Лафбороға дейін апарып, темір жолмен саяхат жасаған.
1882 жылы ең алғашқы әлемдік "Куктың жер шарын айналған" саяхаты болды. Ол темір жол және пароход компанияларымен, қонақ үй және мейрамханалармен келісім құжат жасады. Томас Кук ең алғашқы болып туристік "тур" деген сөзді ашты. Ол бірінші болып туристік маркетинг пен менеджментке жол ашты. Сол үшін Кук бірінші туризм менеджері болып саналады.
Халықаралық курорттардың дамуы Германия, Швейцария, Франция, Италия, Чехия - мемлекеттерін халықаралық дәрежеге жеткізді. ХVШ ғасырдың аяғында басқа елдерге барып саяхат жасап жүрген адамдарды туристер деп атай бастады.
1.2. Туризм дамуына әсер етуші факторлар.
Туризм индустриясы - әлемдік экономиканың қарқынды дамып келе жатқан серпінді салаларының бірі. Туризм - мұнай өнеркәсібі мен автомобиль өнеркәсібінен артта қалғанымен, үш ірі экспорттық салаларының бірі. Қазіргі уақытта туризм әлемдік экономикадағы ең тиімді сала болып табылады. Туризм индустриясын дамытудың негізі, келесі маңызды сәттермен қалыптасады:
- кіретін туризм үлесін ұлғайту;
- ресурстық қамтамасыз ету мен оны пайдалану дәрежесі арасындағы сәйкессіздікті төмендету;
- ұлттық туристік өнімді насихаттау;
- Ішкі туризмді мемлекеттік қолдау.
Туризм индустриясы барлық мемлекеттік әкімшіліктермен және қызметтермен жақсы қарым-қатынаста болғандықтан сектораралық кешен ретінде жұмыс істейді. Атап айтқанда, құқықтық (заңнамалық және нормативтік базаны, кедендік және консулдық қызметтерді қамтиды), қаржылық және экономикалық (салық салу және сақтандыру жүйесі, қаржылық қатынастар), қызметкерлер (туризм қызметіне кадрлар дайындау, ғылыми зерттеулер және т.б.) сияқты құрылымдармен байланыстар бар. Мемлекеттік қолдау тұрғындардың туристік қызметтерге қажеттілігін ынталандыру болып табылады. Туризм индустриясының рентабельділігі және оның ұлттық экономикаға қосқан үлесі мемлекеттік туристік саясаттың нәтижелілігінің көрінісі болып табылады.
Көптеген отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми жұмыстары, әртүрлі факторлардың әсерінен туристік қызметтер нарығының даму проблемаларын және ерекшеліктерін зерттеуге арналған. Ғалымдар өз жұмыстарында туризмді дамытудың реттеуші саясатының экономикалық және ұйымдастырушылық тетіктерін айқындайтын мемлекеттік және аймақтық туристік саясатты әзірлеу мен енгізудің әдіснамасына, рекреациялық және туристік кешен кәсіпорындарының түрлері мен түрлерінің жіктелуіне, олардың пайда болуы мен принциптері алғышарттарына, туристік кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызметін жоспарлауына, аймақтық туристік қызметтер нарығының дамуын болжауға, экономикалық бағалау механизмі және аумақтың туристік тартымдылықты реттеуге назар аударады.
Туристік қызмет көрсету нарығын дамыту жөніндегі жарияланған жұмыстарды зерттеу, туризм индустриясында факторлардың әсері жеткілікті зерттелмегендігі туризмнің жалпы дамуына кері әсерін тигізуде және бұл мәселе өзекті мәселелердің қатарында екендігін ортаға шығарды.
Туризмнің тұтастай дамуы көптеген табиғи жағдайларға байланысты: табиғи-географиялық, тарихи-саяси, әлеуметтік-экономикалық, демографиялық және қоғамды қалыптастыратын факторларға байланысты. Туристік қызметтер нарығын дамыту факторлары сыртқы және ішкі деп бөлінеді.
Туризмде факторы - бұл туристік тәжірибенің маңызды жағдайлары.
Сыртқы (экзогендік) факторлар демографиялық және әлеуметтік өзгерістер; экономикалық және қаржылық даму; саяси және құқықтық реттеудегі өзгерістер; технологиялық өзгерістер; сауданы дамыту; көлік инфрақұрылымы және саяхат қауіпсіздігі арқылы туризмге әсер етеді .
Сыртқы факторларға аймақтың географиялық орналасуы, елдер арасындағы саяси қатынастар, халықаралық еңбек бөлінісі, халықаралық нарықта және әртүрлі елдерде бағалардың деңгейі және басқалары кіреді.
Туристік қызметтер нарығын дамытудың ішкі факторлары негізгі болып табылады. Олардың ішінде - елдің табиғи-географиялық ерекшеліктері мен климаттық жағдайлары, табиғи ресурстардың қол жетімділігі мен сапасы және оларды ыңғайлы пайдалану мүмкіндігі, елдегі экономикалық жағдай, елдің ішкі саясаты, әлеуметтік жүйенің саяси тұрақтылығы, өндіруші күштердің даму деңгейі, халықтың әл-ауқатының құрылымы мен деңгейі, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың, кәсіпорындар мен мекемелердің есебінен туристік қызметтерге жеңілдіктер мен льготалар алу мүмкіндігі, туристік инфрақұрылымды, транспорттық желілерді дамыту жағдайы, қоғам өмірінің деңгейі, халықтың білім беру және мәдени деңгейі.
Туризмге әсер ету тұрғысынан алғанда, барлық факторлар көңіл тарту факторлары (саяхат жасауға ынталандыру - туристік ағымдар пайда болатын елдегі табиғи, мәдени және әлеуметтік жағдай) және сұраныстың дифференциациялау факторларына (саяхат орнын таңдауға әсер етеді - туристік ресурстар, инфрақұрылымның дамуы, елдің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі) бөлінеді.
Туризмді дамытуға ықпал ету тетігінің тұрғысынан алғанда, қоғамның тарихи дамуымен қалыптасқан объективті факторларды анықтауға болады,олар туристік қызметті мақсатты түрде реттейді және бірінші топ факторларына кіреді. Екінші факторларға, туризм саласындағы мемлекеттік саясат, туризм туралы заңнаманың болуы және мазмұны, қоғамда туризм мамандарын оқыту және т.б. жатады.
Туризмнің дамуына әсер ететін факторлар әртүрлі және көп қырлы. Қолайлы факторлардың болуы жеке аймақтар мен елдердің әлемдік туризмде лидерлікке әкеледі немесе керісінше, жағымсыз факторлар туристік ағынды азайтады.
Туризмді дамытуға әсер ететін негізгі факторлар екі топқа бөлінуі мүмкін: статикалық және динамикалық.
Статикалық фактор тұрақты мәнге ие (табиғи климаттық, географиялық, мәдени және тарихи факторлар). Динамикалық факторларға мыналар жатады:
- Демографиялық (халықтың жиынтық өсуі, урбанизация, яғни ауыл тұрғындарының санының азайту арқылы қала халқының үлесін арттыру, халықтың жас құрылымын өзгерту (көптеген елдерде өмір сүрудің орташа ұзақтығының ұлғаюы шетелдерге бару үшін көбірек уақыт пен ақшаға ие болуына әкеледі);
- Әлеуметтік (дамыған елдердің тұрғындарының әл-ауқатының өсуі туризмге әсерін тигізеді, ақылы демалыс уақытын ұзарту және жұмыс аптасын қысқарту, жұмыс істейтін әйелдердің саны көбеюі және әр отбасының (үй шаруашылығының) табысы арттуы, жалғыз адамдар үлесінің ұлғаюы, кеш неке мен отбасын құру үрдісі, халық арасында баласыз жұптардың саны өте тез өсуі, иммиграцияның төмендеуі, зейнеткерлікке ерте шығу, туристік мүмкіндіктер туралы хабардарлықтың артуы);
Экономикалық (халықтың тұтыну қоржынында туризмді қоса алғанда, түрлі қызметтердің үлесі тауарлар мен қызметтерді тұтыну үлесінен көбірек болудан тұрады);
Мәдениет (көптеген елдердің тұрғындарының мәдени деңгейінің өсуі және осыған байланысты халықтардың шетелдік мәдени құндылықтармен танысу ниеті);
ғылыми-техникалық прогресс (туризм индустриясының материалдық-техникалық базасының қарқынды дамуын анықтайды, бұқаралық туризм үшін қажетті жағдайлар жасайды);
Халықаралық факторлар (халықаралық климатты төмендету, мемлекеттер арасындағы ынтымақтастыққа және өзара түсіністікке қарсы тұру, жаһандану үдерістеріне, келіссөздер үрдісі арқылы даулы халықаралық мәселелерді шешуге көшу.
Туризмнің шетелде дамуын анықтайтын ең маңызды факторларға мыналар жатады:
Мемлекеттік органдар тарапынан қолдау көрсету (әртүрлі елдердің тәжірибесі туризмді дамытуы мемлекеттің бұл саланы қалай қабылдағанына, мемлекеттік қолдау қаншалықты болатынына байланысты екендігін көрсетеді);
әлеуметтік әл-ауқаттың өсуі;
жұмыс уақытының қысқаруы;
Урбанизация (қалалардағы халықтың шоғырлануы, табиғаттан бөліну, бос уақытты тұрақты тұру аймақтарынан тыс өткізуді қажет етеді);
Қоғамдық сананың деңгейі.
Батыс сарапшыларының пікірінше, туристік аймақтың тартымдылығын анықтайтын негізгі факторлар: облыстың қол жетімделегі, оның сипаты мен климаты, жергілікті тұрғындардың келушіге қарым-қатынасы; өңірдің инфрақұрылымы, баға деңгейі, бөлшек сауданың жағдайы; спорттық, сауықтыру және білім алу мүмкіндіктері; мәдени және әлеуметтік сипаттамалары. Соңғы фактор, өз кезегінде, келесі себептер бойынша туристерді тартады: жұмыс, ұлттық киімдер, архитектура, қолөнер, тарих, тіл, дін, білім, дәстүр, демалыс, сурет салу, музыка, гастрономия.
Көптеген факторлар туристік қызмет тұтынушыларының мінез-құлық сипаттамаларының шығу тегі мен сипатын анықтайды, олар мынадай көрсеткіштермен көрсетілуі мүмкін:
* Туризмнің жиілігі;
* туристік орталықты және туризм географиясын таңдаудағы артықшылықтар;
* тұтынушыға арналған экскурсияны ұйымдастыру формасы;
* туристің тур құны туралы түсінігі;
* туристік фирманың сауда маркасының түсінігі;
* туристің коммуникативтік мінез-құлқы;
* тур сатып алу туралы шешім қабылдау процесінде сыртқы қоздырғыштардың рөлі.
Туристік қызмет көрсету нарығының дамуына әсер ететін тағы бір фактор - бұл жеке-мінез-құлық факторлары. Туризмді дамытуға әсер ететін барлық факторлардың арасында қазіргі заманғы әлемде жеке-мінез-құлық факторлары жетекші рөл атқаратындығын атап өту керек. Олар туристердің қажеттіліктеріне сай, тұтынушылардың қалаған саяхаттау жолдарын қамтамасыз ететін себептерден тұрады. Туристік қызметтер нарығын қалыптастырудағы психологиялық факторлардың рөлін талдау, экономикалық, терапевтік-профилактикалық немесе сентиментальды себептер болған жағдайларды қоспағанда, бұрын болған туристік жерлерге аз ғана туристер саны келетіндігін дәлелдеді. Табыстың артуы нәтижесінде адам жаңа сапарды таңдағанда психологиялық себептерге басымдық бере бастайды. Тұтынылатын туристік өнімнің сапасы туралы пікірі сапардан біраз уақыт өткен соң қалыптасады, себебі сапарға дейін тұтынушы қолда бар ақпарат негізінде болжамдарды ғана модельдеуі мүмкін. Сондықтан, жағдайдың маңыздылығы өнімнің идеясы тұтынушыға белгілі бір үміт беріп, ал егер олар өнімнің нақты сапасы бойынша ақталмаса, онда тұтынушы одан оңай көңілі қалатынында. Туризмнің мақсаты тұтынушының бос уақытын ұтымды ұйымдастыру болып табылады. Тиісінше, туризмді дамыту екі негізгі ұстанымға байланысты болуы мүмкін: бос уақыт пен оның ұтымды ұйымдастырылуы үшін қаржылық ресурстар.
Сарапшылар ойынша, туризмнің дамуына елдегі және әлемдегі саяси, құқықтық және әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты оң және теріс факторлар ықпал етеді. Туристік қызмет көрсету нарығын дамытудың оң факторлары:
Саясат пен экономика тұрақтылығы мен ашықтығы
халықтың әлеуметтік әл-ауқаты мен табысының өсуі;
жұмыс уақытын қысқарту және бос уақытты ұлғайту;
көлік, байланыс және ақпараттық технологияларды дамыту;
урбанизацияны нығайту;
интеллектуалды қоғам құру;
туризм индустриясын дамытуға ұлттық және шетелдік инвестицияларды ынталандыру;
салық, валюталық, кеден, шекара және реттеудің өзге де нысандарын оңайлату және үйлестіру;
жеңілдіктер беру арқылы балаларға, жастарға, қарттарға, мүгедектерге және аз қамтылған отбасыларға туризмді насихаттау;
басымды туристік қызметтің саласын дамытуға жәрдемдесу.
Туристік қызметтер нарығының дамуының жағымсыз факторларына мыналар кіреді:
- Халықаралық қатынастардағы кернеу;
- Саясаттың тұрақсыздығы және экономиканы жабықтығы;
- Экономиканың тоқырауы және халықтың әл-ауқатының төмендеуі;
- Реттелмеген туристік ресурстар;
- Туризм индустриясының дамымауы;
- Мәдени, тарихи және діни мұраны және қоршаған ортаны бейресми түрде пайдалану;
- Халықтың кірісінің төмен деңгейі және бос уақыттың жоқтығы;
- Қоршаған ортаның ластануы және қоршаған ортаға зиян тигізуі;
- Қоғамның интеллектуализациясындағы туризмнің рөлін бағаламау;
- Туризм индустриясын тең және әлемдік стандарттарға сәйкес инвестициялау үшін тиімді ынталандырудың жоқтығы;
- Бюджетті толтыру кезінде туристік бизнестің рөлін бағаламау.
Туризмді дамытуға әсер ететін факторлар мемлекеттік реттеудің мақсаттарын және туристік бизнесті дамытудың басым бағыттарын айқындауы керек.
1.3 Туризмнің негізгі ерекшеліктері және түрлері
1. Саяхатқа қарағанда, туризм - қысқа уақыт ішінде адамдардың орын ауыстыруы.
Ұзын сапарларды бірен-саран тұлғалар ғана жасайды. Туризм - дамыған қоғамда қалыптасқан саяси және экономикалық жағдайдың салдарынан дамыған XX ғасырдағы жаппай құбылыс. Адамдар (көбінесе жалдамалы жұмысшылар) барлық жерде қысқа (орташа 2-3 апта) демалысқа құқығы бар. Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін (1939-1945 жж.) адамдардың көпшілігі, демалысқа және демалыс үшін қысқа мерзімді саяхатқа қаражат бөлуге мүмкіндік беретіндей молшылықта тұрды. Авиакомпанияларда трансконтинентальды ұшулар дәуірін ашқан дамыған көлік құралдары әлемнің кез-келген жеріне баруға мүмкіндік берді.
Статистикаға сәйкес, ең үлкен үлесті демалыс күндердегі туризм (2-3 күн), одан кейін кішігірім туристік сапарлар (6-7 күн), ал аз мөлшерде 8-12 күндік экскурсиялар алып жатыр. Ұзағырақ туристік сапарлар жалпылама көлемі шамалы болғандықтан статистикадан түсіп кетеді.
2. Туризм үшін тұрақты тұру (тұрғылықты) жерінің санатын анықтау маңызды. Туризм тұрғындардың тұрақты тұрғылықты жерінен басқа елді мекенге, туристік мақсаттар үшін кетуін қамтамасыз етеді. Тұрақты тұру аумағындағы жүріс-тұрыстар, мысалы, күнделікті жұмысқа шығуды туризмге жатқызуға болмайды.
3. Бос уақыт көлемінің анықтамасы туризмнің жалпы демалудың тәсілі ретіндегі түсінігінен шығады.Туризмнің кейбір түрлеріне, мысалы, жұмыс барысымен саяхат жасайтын кәсіптік турлар үшін бұл анықтама әділетсіз болып саналады.
4. Ең маңызды санат туризмнің мақсаты болып табылады, ол туризммен байланысты іс-әрекеттерді нақты анықтауға мүмкіндік береді және мемлекеттер тарапынан тек туризм үшін құрылған жеңілдетілген кедендік, салықтық және басқа да жеңілдетілген режимдерден тұрады. Туризмнің негізгі мақсаттары: көңіл көтеру, рекреациялық және когнитивті. Екінші орында, сауықтыру және медициналық мақсаттар,кейін кәсіби-іскерлік, қонақтау және т.б. мақсаттар.
5. Туризм көптеген елдердің экономикасының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, ол жергілікті тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етеді, қонақ үйлер мен мейрамханалардың сыйымдылығын, ойын-сауық шараларын, валюта айырбастау түсілімін және т.б. қамтамасыз етеді. Туризм аумаққа немесе мемлекетке кіріс әкелетін жергілікті туристік ресурстарды пайдалануға негізделген. Туризм, қызметтердің компоненттеріне және халықтың қызмет көрсетілетін санаттарына байланысты ішкі және халықаралық деңгейге бөлінеді.
Ішкі туризм - белгілі бір елдің азаматтарының демалыс, танымдық мүдде, спорттық және басқа да туристік мақсаттар үшін бір елдің ұлттық шекарасында тұрақты тұратын жерінен уақытша кетуі. Ішкі туризм жеке саланы білдірмейді, бірақ ұлттық өмірдің барлық басқа салаларымен байланысты.
Халықаралық туризм - бұл Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік туристерге туристік қызмет көрсету және туристік өнімдерді ұсыну (кіру туризмі) және туристік қызметтер мен туристік өнімдерді шетелде ұсыну (шығу туризмі) туралы туристік кәсіпорындардың жүйеленген және мақсатты қызметі.
Көптеген елдерде туризм - экономикалық жағынан тиімді және табысты сала ретінде мемлекеттің қадағалауындағы қызмет.
Сонымен қатар, ұлттық туризм тұжырымдамасы бар - ішкі және сыртқы туризм саласындағы қызмет түрлерінің жиынтығы, яғни мемлекеттің тұрғындары арасындағы туристерге қызмет көрсету.
Туризм ұйымдастыру жолдарына байланысты , жоспарланған және әуесқойлық туризм болып бөлінеді.
Жоспарланған туризм - туризм ұйымдастырушылары - туроператорлармен әзірлеген және іске асырылатын туризмнің кез келген түрі. Жоспарлы туризм мемлекетпен заңнамалық және нормативтік актілер арқылы реттеледі. Бұл жаппай туризм индустриясының негізін құрайды. Жоспарланған туризмнің басталуын Томас Кук қойды. Ол 1849 жылы пакетте туристік қызметтерді сату идеясын ойлап тапты: орын ауыстыру, экскурсия және тамақтану.
Негізінен жоспарланған туризм әртүрлі коммерциялық ұйымдар мен кәсіпкерлердің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады.
Әуесқойлық туризм - ерікті әуесқойлық негізде жүзеге асырылатын қоғамдық туристік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Әуесқой туризм өздерінің туристік әдістемелік әдебиеттерін және мерзімді басылымдарын жариялайтын, турларды, туристік кездесулер мен жарыстарын реттейтін өз ережелері бар туристік қауымдастықтар, одақтар және туристік қызметтен негізделген. Әуесқой туризм, туризм дағдыларын меңгеру үшін қойылатын талаптарын, туристік қоғамдық практиканың бағытын, сипаты мен мазмұнын анықтайтын бағдарламалық - нормативтік негіздерге ие.
Әлеуметтік туризм - бұл оқушыларға, жастарға, зейнеткерлерге, мүгедектерге, соғыс және еңбек ардагерлеріне, халықтың ең аз қамтамасыз етілген бөлігі ретінде мемлекеттік пен мемлекеттік емес қорлар және басқа да қайырымдылық ұйымдар, әлеуметтік қолдау көрсететін басқа да орталықтар тарапынан бөлінетін қаражатпен демалысқа шығу. Бұл ереже 1980 жылы Дүниежүзілік туризм бойынша Манила Декларациясында бекітілген.
1.4 Туризмді дамытудың шетелдік тәжірибесі
Соңғы жылдары туристік бизнес әлемнің барлық елдерінде қарқынды дами бастады. Әртүрлі шет елдердің тәжірибесімен танысу барысында, туристік бизнестің дамуының табыстылығы, бұл саланың мемлекеттік деңгейде қалай қабылданатынына және мемлекеттік мекемелердің осы саланы қалай қолдайтынына байланысты екенін аңғаруға болады. Туристік бизнестен табыс алу үшін кез келген өркениетті мемлекет туристік әлеуетті бағалау үшін, өз аумақтарын зерттеуге елеулі ресурстарды инвестициялауы керек. Мемлекеттік бағдарламалар туристік бизнесті дамытуға, туристік орталықтарды дамытуға, қажетті инфрақұрылымды құруға және дамытуға, сондай-ақ жарнамалық және ақпаратпен қамтамасыз етуге қолдау көрсетуге тиіс.
Практика көрсеткендей, жеке меншік сектор ешқашан курорттық туристік кәсіпорындардың, сондай-ақ туристік инфрақұрылымның негізгі элементтерінің дамуына қолмақты инвестиция жасай алмайды, Ұлттық Туристік Администрация функцияларын орындай алмайды. Туризмнің дамыған елдерінде туризмді дамытудың ұлттық бағдарламаларын әзірлеуге қатысатын министрліктерге бағынатын ұйымдар бар. Оларда мұндай ұйымдар үшін әртүрлі атаулар бар, мысалы Ұлыбританияда олар ВТА (British Nourist Authority), Италияда - ENIT, Ирландияда - Irish Board, Испанияда - Turespana, Норвегияда - NOTRA. Мұндай ұйымдар басқа елдерде туризмге арналған өз өкілдіктеріне ие. Бұл ұйымдар туристік ағындарды тартатын және туристік ақпаратты ұсынатын бағдарламалар әзірлейді.
Кез келген жеке мемлекетте туристік агенттік - мемлекет, турист - мемлекет, турист - туристік агенттік жақтарының арасындағы қатынастар тиісті заңдармен реттеледі. Мұндай заңнама осы тараптардың өзара қарым-қатынастарының әр элементін толығымен қамтуы тиіс..
Бүгінгі күні туризмді мемлекеттік реттеудің ұйымдастыру процесіне бірнеше көзқарас бар. Осылайша дамыған нарықтық экономикасы бар көптеген елдерде мемлекеттік реттеу мүлдем жоқ, көп жағдайда нарық субъектілері реттеуді өздері жүзеге асырады. Туристік қызметтер нарығын мемлекеттік реттеуі бар елдерде екі модель пайдаланылады - реттеуді арнайы мемлекеттік органдар немесе көпсалалы органдар жүзеге асырады.
Енді бірнеше мемлекеттің жағдайында мемлекеттік мекемелер қалай жұмыс істейтінін қарастырайық.
1. Австрияда туризм индустриясын Экономика министрлігі бақылайды. Әлемнің 26 еліндегі кеңселері бар, Австрия ұлттық туристік офисі, мемлекеттің туристік мүмкіндіктерін жарнамалайды.
2. Ұлыбританияда туризм аясын туризмге жауапты орган (British Nourist Authority (ВТА) тікелей бағынатын әмдениет, көрнекілік және спорт Министрлігі басқарады. Бұл ұйым Ұлыбританияға шетелдік туристер ағындарын тартумен және ішкі туризмді дамытумен айналысады. Сонымен қатар, ұйым туризммен айналысатын үкіметпен және басқа да мемлекеттік органдармен кеңеседі. Осы мақсатта әкімшіліктің бастамасы бойынша өздерінің кеңселері мен өкілдерінің желісі арқылы елден тыс жерде жарнамалық кампаниялар өткізіледі. Бұл мақсаттарда баспасөз, радио, теледидар қолданылады. Әкімшілік халықаралық конференцияларды ұйымдастырады, халықаралық туризм мәселелері бойынша консультациялық және маркетингтік қызметтер көрсетеді және түрлі ақпараттық және анықтамалық материалдарды жариялаумен айналысады. BTA-ның ұйымдастырушылық-құқықтық формасы бойынша, сондай-ақ, сыртқы нарықтардағы дәстүрлі қызметтермен қатар бірқатар ақылы маркетингтік және консалтингтік қызметтерді ұсынатын, семинарлар мен көрмелер ұйымдастыратын, шетел капиталын тартатын бірқатар жобаларды жүзеге асыратын, туристік гидтерді, бейнефильмдерді және басқа да жарнамалық және ақпараттық өнімдерді шығаратын және жүзеге асыратын жеке меншіктік мекеме болып табылады. BTA-ға бес мүшеден және президенттен тұратын директорлар кеңесі басшылық етеді. Осы ұйымның штатында шамамен 300 қызметкер жұмыс істейді, оның ішінде үштен бірі Лондонда жұмыс істейді, ал қалғандары шет елдердегі 26 кеңседе жұмыс істейді. Қажетті қаражаттардың 68% -ы BTA-ға мемлекеттік бюджеттен түседі.
3. Германияда туристік ұйымды Германияның туристік өнімін насихаттауға және елге туристік ағынды ұлғайтуға жауап беретін Экономика министрлігінің Ұлттық туристік комитеті ұйымдастырады. Бұл комитеттің өкілдігі әлемнің 27 елінде жұмыс істейді.
4. Туризм министрлігі Израильде жұмыс істейді. 2007 жылы бұл ұйымның бюджеті 150 млн АҚШ долларын құрады. Бұл қаражат бүкіл әлем бойынша презентация, ақпарат, көрме іс-шараларына қатысты түрлі іс-шараларды қаржыландыру үшін пайдаланылды. Ақшалардың бір бөлігі түрлі конференциялар өткізуге, кеңес беру қызметтерін ұйымдастыруға, жарнамалық материалдар мен буклеттерді шығаруға жұмсалды.
5. Индонезияда туристердің құқықтарын қорғау саласындағы кең өкілеттіктеге ие, туризм үшін арнайы бөлім бар. Мысалыға: елде туристік бизнестің барлық кәсіпорындарын қадағалау мен бақылауды жүзеге асыратын туристік полиция бар. Сонымен қатар, ол шетелдік туристерге байланысты жанжалды жағдайларды шешуге тікелей қатысады.
6. Италияда 1983 жылы туризм және қонақжайлылық индустриясын жетілдіру және дамыту туралы заң қабылданды. Заңды өңірлік деңгейдегі туристік бизнесті басқарудың негізгі органдары анықтайды. Туристік кəсіпорынның нақты анықтамасы жəне оны тіркеу шарттары беріледі. Заңда сондай-ақ қонақ үй индустриясының жіктелуі берілген, туристік бюро, көлік және қоғамдық бірлестіктердің, туристік бизнесте жұмыс істеуге рұқсат етілген бірқатар шарттар берілген. Бұдан басқа, заңнама туризм саласындағы кәсіпқойлардың қызметін реттейді, мемлекет тарапынан туристік бизнесті қолдауға бағытталған шараларды белгілейді. Туризм Департаменті өндіріс Министрлігінің құрамына кіреді. Департамент аймақтық туризм әкімшіліктерінің қызметін үйлестіреді, ұлттық сипатта нормативтік және салалық құжаттарды әзірлейді, статистикалық деректерді қарайды және өңдейді. Халықаралық қызмет саласында депортамент басқа халықаралық туристік ұйымдармен үкіметаралық келісімдер мен қарым-қатынастарды жасаумен айналысады. Жергілікті әкімшіліктердің өкілеттіктері кең. Олар өз аумағында туристік қызметті лицензиялаудың барлық мәселелеріне, қонақ үйлерді жіктеуге, олардың туристік өнімдерін ел ішінде және шетелде жарнамалауға және ілгерілетуге жауапты. Дегенмен, Италияның халықаралық туризм нарығында маңызды рөлін Туризмнің Ұлттық Кеңесі (ENIT) атқарады. Бұл ұйымның негізгі қызметі - жарнамалық және ақпараттық жұмыстарды ұйымдастыру, маркетингтік зерттеулер жүргізу, шетелдік және жергілікті туристік ұйымдардың әрекеттерін үйлестіру. ENIT туризм департаментіне бағынады және оның қызметі толық мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады.
7. Испанияда ұлттық деңгейдегі барлық туристік қызмет Туризм саласындағы құзыреттілік туралы және Жеке туристік кәсіпорындардың қызметі туралы 1965 жылғы 14 қаңтардағы Жарлықпен анықталады. Ұлттық заңнамаға қоса, он жеті автономияның әр-қайсысының өз туризм туралы заңнамасы бар, оның негізгі ережелері жоғарыда көрсетілген заңға сәйкес келеді. Туризм туралы баптар туристік өнім сатушысы мен туристің арасындағы қарым-қатынасты реттейді, сондай-ақ заңды тұлғалар мен жеке тұлғаларға туристік бизнеспен айналысуға мүмкіндік беретін бірқатар шарттарды, туристерді қызметтерімен қамтамасыз ету тәртібін және мемлекет тарапынан бақылау шараларын және тәртіп бұзушыларға санкциялар қолдануды қарастырады. 1996 жылғы сәуірде Испания Парламенті біріккен саяхат туралы заң бекітті. Бұл заңда туристік ұйымның да, туристік қызметті тұтынушының да құқықтары мен міндеттерін нақты берілді. Бірлескен сапар - үш негізгі элементтің кем дегенде екіеуін қамтитын туристік өнім - саяхат, тасымалдау және басқа да туристік қызметтер. Бұл заң туристік қызмет аясындағы жауапкершілікті нақты бөлуді қамтамасыз етеді және туристік өнімнің әртүрлі аспектілері мен бірлескен саяхатқа түсініктеме береді. Испаниядағы туризмнің барлық мәселелерін сауда, туризм және шағын бизнес жөніндегі Мемлекеттік Хатшылық жүзеге асырады, ол тікелей Экономика Министрлігіне есеп береді. Мемлекеттік хатшылықтан басқа, Экономика министрлігі келесі ұйымдарға бағынады: - әкімшілік мәселелермен айналысатын және туристік бизнестегі мемлекеттік саясаттың жалпы бағыттарын дамытатын Туризм жөніндегі орталық басқармасы. - Тарихи құндылығы бар 83 қонақүйді қамтитын қонақ үй шынжыры Paradores. - Мадридте және Малагада екі көрме-конгресс орталықтары, сондай-ақ Испан туризм институты Turespaca. Экономика министрлігінің өкілеттігі шектеулі. Қызмет көрсетуді сертификаттау, лицензиялау, туризм саласын дамыту стратегиялары сияқты маңызды мәселелер жергілікті билік органдарына тиісті. Испаниядағы осы ұйымдардың қызметін үйлестіру мақсатында туризмді дамыту жөніндегі кеңес құрылды, оның құрамына барлық деңгейдегі үкімет өкілдері, сондай-ақ жеке бизнес өкілдері кіреді. Көптеген жағдайларда Кеңес шешімдері тек консультативтік болып табылады. Турецкая туризм институты Тюреспака шетелдік туристерді тартады. Институт сондай-ақ испандық курорттар мен шетелде жарнамалық қызметті жүргізеді. Институттың қызметі толығымен мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады. Көптеген жағдайларда Кеңес шешімдері тек консультативтік болып табылады. Испан туризм институты Turespaca шетелдік туристерді тартумен айналысады. Институт сондай-ақ испандық курорттар мен шетелде жарнамалық қызметті жүргізеді. Институттың қызметі толығымен мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады.
8. Францияда Туризм туралы заң турларды сату мүмкіндігін анықтайды. Осы заңның әсерінде болатын заңды және жеке тұлғалардың шеңбері белгіленген, туристік қызмет ретінде қарастырылатын қызметтер тізімі көрсетілген. Бұдан басқа, туристік агенттіктер, түрлі қоғамдық ұйымдар, жергілікті туристік ұйымдар және жеке тұлғалар үшін туристік қызметті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін бірқатар жағдайлар жасалды. Мұнда Заңда белгіленген нысан бойынша туристік қызметпен айналысу үшін ресми рұқсат алу мүмкіндігі туралы меңзелген. Осы Заңның арнайы бөлiмiнде тұтынушы мен туристiк қызметтердi өндiрушi арасындағы барлық қатынастар белгiленген. Осы жерде, шартта міндетті түрде болуы тиіс қызметкер мен сатып алушының негізгі құқықтары мен міндеттері берілген. Заң туристік өнім сатушысының өзі ұсынатын қызметтер сапасына деген жауапкершілік шараларын реттейді. Бұдан басқа, Заң заңды бұзғаны үшін және осы Заңның қолданылу аясына кіретін заңды және жеке тұлғалардың қызметін жүзеге асыру үшін мемлекеттік ұйымдардың мониторинг механизміне жауапкершілікті көздейді. Туристік қызметті реттеуге қатысады көлік және коммуникация министрлігі. Оның құрамына Туризм бойынша Мемлекеттік хатшылық және Туризм департаменті кіреді. Бұл органдар туризм саласын басқару мен реттеуді, туризм бизнесі саласындағы инвестициялық және халықаралық қатынаста мәселесімен айналысады. Сонымен қатар, кеңесші де ретіндауыс беру құқығымен, туристік қызметті басқаруға қатысатын бірқатар органдар жұмыс істейді: - Көлік және коммуникация министрлігінің Туризм басқармасы. - Қоршаған ортаны қорғау және қаланы көгалдандыру мәселелерімен айналысатын Францияның өркендеу жөніндегі ұлттық комитеті. - Ұлттық демалыс агенттігі. - Туризмді дамыту жөніндегі Француз агенттігі және құзыреттілігіне туристік бизнестегі маркетингтік зерттеулер мен статистика кіретін Туризм жөніндегі ұлттық қадағалау кеңесі. Сондай-ақ, міндеттеріне туризмді дамыту мәселелерін шешу және тікелей префектілерге бағыну кіретін аймақтық деңгейде орталық атқарушы биліктің өкілдері жұмыс істейді. 1987 жылы көркемөнер объектілерінің әкімшіліктері, туристік фирмалар және жергілікті әкімшіліктер арасындағы серіктестік туралы келісім негізінде құрылған Maison de la France қауымдастығы Францияны халықаралық нарықта туристік орталық ретінде бейнелейді. Бұл ұйымның қызметі ішінара мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады, оның үлесі 60% құрайды.
9. Финляндияда туристік іс-шаралар Турларды сату құқығы бар субьектілер жайлы және Турлар және туристік қызмет туралы Заңдарымен реттеледі. Осы заңның қабылдануы Финляндияның ЕО-ға кіруі және Финляндияның заңдарын ЕО талаптарына сәйкес келтіру қажеттігінен туындады. Бұл заңдар клиенттің және туристік фирманың экскурсияны сату сұрақтарына байланысты қарым-қатынасын, сондай-ақ даулы мәселелерді шешу тәртібін реттеді. 1995 жылғы наурызда Финляндия Үкіметінің Туристік қызметпен тайналысу туралы қаулысы қабылданды. Бұл қаулыда туристік қызметпен айналу үшін тіркелу кезінде қажетті негізгі ақпараттар берілген. Кәдімгі сұрақтардан басқа, фирма шетелдік туристік компания делдалы болып болмағандығын көрсету қажет болды.
10. Америка Құрама Штаттарында АҚШ-тың Халықаралық туризм туралы Бірінші заңы 1961 жылы қабылданды. Бұл заң АҚШ-тың Федералдық сауда министрлігі құрамында жұмыс істейтін Саяхат және туризм басқармасының құрылуын қарастырды. Біраз уақыттан кейін, 1981 жылы Туризм саласындағы ұлттық саясат туралы Заң қабылданды. 1992 жылдың мамыр айында саяхат және туризм басқармасына мынадай міндеттер қойылған Туризм және экспортты дамыту саласындағы саясат туралы Заң қабылданды: АҚШ-тың мүддесінде мемлекеттік туристік саясатты үйлестіру, туристік статистиканы қамтамасыз ету, туристік нарық жағдайын зерттеу, мемлекеттерге, округтерге, қалаларға және ауылдық жерлерге қолдау көрсету, туризмді дамыту бағдарламасын басқару. Федералдық деңгейде туристік қызметті реттейтін Ұлттық органға қосымша, АҚШ-тың әр штатында туристік бизнесті дамытуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
Туризм және журналистика кафедрасы
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
_______Ф. Түркмен
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамытудың тиімді әдістері
5В090200 - Туризм мамандығы бойынша
Орындаған: Расұл Сұңқар
Ғылыми жетекшісі: Абубакирова Ақтолқын
Түркістан 2019
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
0.1 Туризмнің ұғымы мен даму тарихы
0.2 Туризмнің дамуына әсер етуші факторлар
0.3 Туризмнің негізгі ерекшеліктері және түрлері
0.4 Туризмді дамытудың шетелдік тәжірибесі
2. ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ САКРАЛДЫ ТУРИЗМ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ТАЛДАНУЫ
2.1 Түркістан облысындағы сакралды туристік нысандарының потенциалы
2.2 Түркістан облысындағы сакралды туризмнің қазіргі таңдағы жағдайын бағалау
2.3 Түркістан облысының сакралді туризміне SWOT анализ
3. ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ САКРАЛДЫ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамытудағы мәселелері
3.2 Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамыту жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
БЕЛГІЛЕНУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Институттар мен компаниялар:
IUOTO (ағыл. International Union of Official Travel Organisation) - Ресми Туристік ұйымдардың халықаралық одағы
ДТҰ - Дүниежүзілік туристік ұйым
БҰҰ - Біріккен ұлттар ұйымы
ВТА (ағыл. British Nourist Authority) - Британдық туристік билік
ENIT (ағыл. Italian National Agency for Tourism) - Италияның ұлттық туристік ұйымы
Елдер мен өңірлер:
ЕО - Еуропа Одағы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
РСРФСР - Ресей Федерациясы
КСРО - Кеңістік Социалистік Республикалар Одағы
Басқа да пайдаланылатын терминдер мен қысқартулар:
АҚ - акционерлік қоғам
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік
TTMTR (ағыл. Tyuratam Missile and Space Complex) - ғарыш айлағы
ЭКСПО - халықаралық көрме
ЖК - жеке кәсіпкер
FGUP "ZENKI" - жерге негізделген ғарыш инфрақұрылымының обьектілерін пайдалану орталығы
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Туризм Түркістан облысының экономикасындағы қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі. Халықаралық сарапшылардың пікірінше қазіргі кезде туризм әлемдік экономикадағы қарқыны төмендемейтін саланың біріне жатады. Туризм көп елдерде жалпы ішкі өнімнің қалыптасуына, қосымша жұмыс орнын құруға және сыртқы сауда балансының белсенділігіне ықпал етеді. Соңғы жылдары туризм - әлемдегі ең табысты бизнестің бірі. Туризмнің маңызы жылдан-жылға өсуде, оның халықаралық байланыста және валюталық түсім көз ретінде маңызы артуда. Елдердің шикізат көзі азайады, ал туристік индустрия қалпына келетін ресурстармен жұмыс істеген. Туризмнің басқа да салаларға тигізетін әсері мол, оның 32 салаға жанама ыкпалы бар (турфирмалар, көлік түрлері, мейманхана кешендері, демалыс үйлері, санаториялар, ұлттық парктер, тамақтану сферасы, т.б.). Бұл дегеніміз - әлемдік өндірісте әр 9 адамның жұмыс орны деуге болады.
Тұңғыш Елбасының 2018 жылғы Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері Жолдауының 8-ші бағытында туризм саласына айрықша көңіл бөлініп, 2023 жылға дейін жалпы ішкі өнімінің үлесін 1%-дан 8%-ға дейін арттыру көзделген.
Қазақстан Республикасында туристік индустрияны дамыту бойынша 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасында облыс Ұлы Жібек жолын қайта жаңғырту кластеріне енгізіліп, Түркістан қаласы кластердің негізгі нысаны ретінде айқындалған.
Қазақстанда 2020 жылға дейін туристік саланы дамыту тұжырымдамасы аясында аумақтық түрде бес кластер құрылды. Олар: Шығыс Қазақстан облысы экологиялық туризмді, ал Алматы тау туризмін дамыту орталығы ретінде қабылданды. Оған қоса, Алматы мен Астана қалалары іскерлік туризмді дамыту орталығы ретінде белгіленді. Оңтүстік Қазақстан аумағы мәдени туризмді дамыту орталығы, ал Батыс Қазақстан мәдени және жағажайлық демалыс орны ретінде анықталды. Осы бес кластердің бірі Оңтүстік Қазақстан облысындағы мәдени туризмнің ошағы Түркістан қаласындағы Қ.А.Ясауи мавзолейімен қала аумағындағы 96 тарихи-археологиялық, архитектуралық ескерткіштер сақталған. Олардың 23-і әлемдік маңызы бар ескерткіштер болып саналады. Мұндағы тарихи-археологиялық ескерткіштердің туристік маңыздылығы Грекияның, Италияның, Үндістанның, Қытай мен Мысырдың және Иерусалимнің туристік кешендерінен кем емес. Түркістан қаласының туризм нарығын жетілдіру бүгінгі күннің басты мәселесі.
Туризм индустриясының мемлекеттік бюджетке түсіретін валюталық түсімі, орта және шағын бизнеске көмегі, тауар мен қызмет көрсету нарығы арқылы аймақтардың экономикасының дамуына ықпалы өте зор.
Демек, айтылғандардан шығатын қорытынды, туризм - экономика саласындағы маңызды сфералардың бірі. Түркістан облысының туризм потенциалы енді қолға алынып, зерттелуде. Облыста көптеген тарихи жерлер мен туристік орталықтар бар. Оларға деген қызығушылық күн өткен сайын артуда. Осы тұрғыдан тақырып өзекті.
Диплом жұмысының мақсаты. Түркістан облысындағы сакралды туризмді жетік зерттеу, дамыту жолдарын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
Туризм дамуының тоериялық аспектілерін қарастыру;
Түркістан облысындағы сакралды туристік нысандарының потенциялын анықтау;
Түркістан облысындағы сакралды туризмнің қазіргі жағдайын бағалау;
Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамытудағы мәселелерін зерттеу;
Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамыту жолдарын ұсыну;
Зерттеу пәні болып Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамуындағы мәселелер және оны шешу жолдары болып табылады.
Зерттеудің нысаны Түркістан облысындағы сакралды кешендер алынды
Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негіздері болып отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі іргелі және қолданбалы тұжырымдамалары, салалық және әдістемелік материалдар, Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдаулары қолданылды.
Практикалық маңыздылығы. Түркістан облысындағы сакралды туризмді зерттеу арқылы қазіргі жағдайын білу. Түркістан облысының экономикасына, жергілікті тұрғындарға жаңа жұмыс орындары ашылуына деген ықпалын анықтау. Түркістан облысындағы сакралды туризмді дамыту арқылы жалпы Қазақстанның экономикасын дамытуға ықпалын тигізу. Зерттеу барысында шығарылған мәселелер мен оларды шешу жолдарын қолға алған жағдайда өңірді жаңа деңгейге көтеру, өңірдің болашағын гүлдендіру, диплом жұмысының маңызды мүмкіндіктері деп ойлаймын.
Диплом жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрпды. Сонымен қатар дипломдық жұмыста 2 кесте, 3 сурет орын алған.
Бірінші бөлімде туризмнің негізіне талдау жасалынды. Осының негізінде диплом жұмысының мақсаты, нысаны анықталды.
Екінші бөлімде Түркістан облысының сакралды орталықтары мен кешендері зерттелді. Орталықтардың қазіргі жағдайы, туристерді тарту қабілеті қарастырылды.
Үшінші бөлімде облыстағы сакралды туризмді дамыту мәселелері мен болашақтағы перспективалары анықталды.
I БӨЛІМ. ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Туризм ұғымы мен даму тарихы.
Кез келген қызметте, әсіресе халықаралық мәмілелермен байланысты кәсіпте, анықтамалар мәселесі ең маңызды болып табылады, яғни, мәміленің нысанын, объектісі мен шарттарын, нормативтік актілердің қағидаттары мен ережелерін лайықты түсіндіруге мүмкіндік беретін анықтамалар, тұжырымдар, терминдер негізінде келісіліп және қабылданған анықтама. Пайдаланылған терминдерді түсіндірудегі вариациялар туристік қызмет субъектілерінің практикалық іс-әрекеттерінде ең қолайсыз салдарларға әкелуі мүмкін.
Туризм терминологиясы қоғамдық қатынастар мен туризм, оның салалары мен түрлері ретінде дамуы мен қалыптасуы жедел қарқынына сәйкес елеулі өзгерістерге ұшырауда. Туристік терминдерді интерпретациялау - туризм теориясының апологтарының қатал пікірталастарының тақырыбы.
Туризм дегенде, біз достары мен туыстарына баратын, демалыста демалатын және уақытты жақсы өткізетін адамдарды елестетеміз. Бос уақытында олар әртүрлі спорт түрлерімен айналысуы, күн ваннасын алуы, аттарға мініп, жаяу серуендеуі, кітап оқуы, сөйлесуі және жәй ғана айналадағы әлемнен ләззат алуы мүмкін.
Туризм туралы анықтамаға әр түрлі конгресстерге, конференцияларға немесе басқа да іскерлік және кәсіптік іс-шараларға қатысатын, оқу сапарларына немесе зерттеу жұмыстарына қатысатын адамдарды айтуға болады.
Бұл адамдар (оларды туристер деп атайық) саяхат кезінде велосипедтерден реактивті ұшақтарға дейінгі әртүрлі көлік түрлерін пайдаланады. Көптеген адамдар автомобильдерде, автобустарда, пойыздар және тіпті мотоциклдерде саяхат жасайды.
Туризмнің құндылығын анықтау және оның қызметінің ауқымдылығын толық сипаттау үшін ең алдымен туризммен өзара іс-қимыл жасайтын әртүрлі субьектілерді анықтау керек.
1. Туристер. Бұл түрлі ақыл-ой және физикалық қажеттілігі бар адамдар, ол қажеттіліктердің табиғаты осы адамдардың туристік құбылысқа қатысуының бағыттары мен түрлерін айқындайды.
2. Туристерді тауарлар мен қызметтермен қамтамасыз ететін ұйымдар. Бұл туристік нарықтағы сұранысты ескере отырып, тауарлар мен қызметтерді ұсыну арқылы пайда табу мүмкіндіктерін аңғарған кәсіпкерлер.
3. Жергілікті билік органдары. Туризмді жергілікті бюджетке түсетін салықтар түрінде, жергілікті тұрғындар ала алатын табыстармен байланысты экономиканың маңызды факторы ретінде қарастырады.
4. Қабылдаушы тарап. Туризмді бірінші кезекте жұмыспен қамту факторы ретінде қабылдайтын жергілікті тұрғындар. Бұл топ үшін туристермен, соның ішінде шетелдіктермен өзара іс-қимылдың нәтижесі маңызды.
Осылайша, туризмді туристердің, жеткізушілердің, жергілікті билік органдарының және жергілікті тұрғындардың туризм үдерісінде өзара әрекеттесуінен туындайтын құбылыстар мен қарым-қатынастар жиынтығы ретінде анықтауға болады. Саяхат, туризм - бизнеспен байланысты салалардың жиынтығы болып табылады. Туристік мамандыққа ең жақын қызмет турларды жасау, яғни туристік агенттіктердің қызметі. Туризмге тікелей қатыстылар авиакомпания, автокөлік жалдау компаниялары, теміржолдар, автобустар, қонақ үйлер мен мейрамханалар. Туризмге жанама қатысы бар бизнес түрлеріне қызмет көрсету секторын дамытуды қаржыландыратын қаржы құрылымдары және т.б. жатқызылуы мүмкін.
Туризм тұжырымдамасын толыққанды анықтау үшін туризмнің көпдеңгейлігін және оның басқа қызметтермен өзара әрекеттесуін ескеру қажет. Жалпы анықтамалардың жоқтығы туризмді пән ретінде қарастыруды қиындатады.
Ғылыми тұрғыдан туризмді зерттеу (басқа да пәндермен бір қатарда) жақын уақыттан бастап. білімнің көптеген салаларындағы ғалымдардың назарын аудартты. Осыған байланысты дәл анықтамалар мен терминдерді әзірлеу қажеттілігі туындады. Бұл мәселе бір қарағандағыдай қарапайым емес. Бұл мәселемен жыл сайын әртүрлі ұйымдар, соның ішінде Ұлттар Лигасы, Біріккен Ұлттар Ұйымы, Дүниежүзілік туристік ұйым, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы айналысады.
Халықаралық ұйымдар үнемі халықаралық статистиканың принциптерін үйлестіру мақсатында, терминдерді түсіндіру тақырыбына көңіл бөледі. Сондықтан, 1937 жылы, халықаралық турист анықтамасы Ұлттар лигасы статистикасының сарапшылар Конференциясында берілді. 1950 жылы, International Union of Official Travel Organization (IUOTO) - Ресми Туристік ұйымдардың халықаралық одағы, 1975 жылы өзгертілген Дүниежүзілік туристік ұйым (ДТҰ), турист анықтамасын, транзиттік саяхатшы және экскурсант жаңа ұғымдарын енгізу арқылы ашықтады. Осылаған байланысты бұл ұғымдар мен турист ұғымы басқа санат болғандығы нақтыланды.
Елдердің белгілі бір топтары мен экономикалық мүдделері туризм саласында белгілі бір қатынастарды реттейтін ұлттық ережелерде негізделген тұжырымдамаларды түсіндіруге айтарлықтай әсер етеді.
Туризмнің классикалық анықтамасын беріп, оның компоненттерінің егжей-тегжейлі сипаттамасын берейік.
Туризм - тұрақты тұратын жерінен адамдардың өз елінің аумағындағы басқа аумаққа немесе елге, бос уақытында демалу үшін, сауықтыру, қонақтау, қызығу немесе кәсіптік-іскерлік мақсаттарында, бірақ ақша табу үшін емес уақытша қозғалыс.
Туризм - қоғамдық, шаруашылық, кеңістік қатынас. Туризм тарихының тамыры өте тереңде жатыр. Біз туризмнің даму кезеңін үшке бөлеміз:
І. ХVШ ғасырдың соңына дейінгі туризм;
а) ерте заманғы туризм;
ә) жаңадан пайда болған туризм және орта ғасырлар уақытындағы туризм;
б) ХVП-ХVШ ғғ. туризм.
П. ХІХ-ХХ ғғ. туризм - екінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі;
Ш. Қазіргі туризм
Туризм - туристік саяхаттар, сауда-саттық сапарлар өзінің мәнін жоғалтқанда басталды. Алғашқы діни саяхаттар б.э.д. төртінші мыңжылдықта жүргізілді. Ежелгі Египетте басталды. Б.э.д. 1501-1484 жылдары Египет ханшасы Хатшеспуттың ұйымдастыруымен Пунт деген теңіз аралына саяхат жасалды. Ал, б.э.д. VІ ғасырда египеттік Фараон Нехао Африка төңірегінде атақты үшжылдық саяхат құрған. Осы кезеңде көптеген саяхаттар болды.
Туризмнің алғашқы қадамдары ХVП-ХVШ ғасырларда басталды. Ең бірінші туристік саяхат Англияда пайда болған. Онда 1841 жылы Томас Кук 600 адамнан құрылған топты Лейстерден Лафбороға дейін апарып, темір жолмен саяхат жасаған.
1882 жылы ең алғашқы әлемдік "Куктың жер шарын айналған" саяхаты болды. Ол темір жол және пароход компанияларымен, қонақ үй және мейрамханалармен келісім құжат жасады. Томас Кук ең алғашқы болып туристік "тур" деген сөзді ашты. Ол бірінші болып туристік маркетинг пен менеджментке жол ашты. Сол үшін Кук бірінші туризм менеджері болып саналады.
Халықаралық курорттардың дамуы Германия, Швейцария, Франция, Италия, Чехия - мемлекеттерін халықаралық дәрежеге жеткізді. ХVШ ғасырдың аяғында басқа елдерге барып саяхат жасап жүрген адамдарды туристер деп атай бастады.
1.2. Туризм дамуына әсер етуші факторлар.
Туризм индустриясы - әлемдік экономиканың қарқынды дамып келе жатқан серпінді салаларының бірі. Туризм - мұнай өнеркәсібі мен автомобиль өнеркәсібінен артта қалғанымен, үш ірі экспорттық салаларының бірі. Қазіргі уақытта туризм әлемдік экономикадағы ең тиімді сала болып табылады. Туризм индустриясын дамытудың негізі, келесі маңызды сәттермен қалыптасады:
- кіретін туризм үлесін ұлғайту;
- ресурстық қамтамасыз ету мен оны пайдалану дәрежесі арасындағы сәйкессіздікті төмендету;
- ұлттық туристік өнімді насихаттау;
- Ішкі туризмді мемлекеттік қолдау.
Туризм индустриясы барлық мемлекеттік әкімшіліктермен және қызметтермен жақсы қарым-қатынаста болғандықтан сектораралық кешен ретінде жұмыс істейді. Атап айтқанда, құқықтық (заңнамалық және нормативтік базаны, кедендік және консулдық қызметтерді қамтиды), қаржылық және экономикалық (салық салу және сақтандыру жүйесі, қаржылық қатынастар), қызметкерлер (туризм қызметіне кадрлар дайындау, ғылыми зерттеулер және т.б.) сияқты құрылымдармен байланыстар бар. Мемлекеттік қолдау тұрғындардың туристік қызметтерге қажеттілігін ынталандыру болып табылады. Туризм индустриясының рентабельділігі және оның ұлттық экономикаға қосқан үлесі мемлекеттік туристік саясаттың нәтижелілігінің көрінісі болып табылады.
Көптеген отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми жұмыстары, әртүрлі факторлардың әсерінен туристік қызметтер нарығының даму проблемаларын және ерекшеліктерін зерттеуге арналған. Ғалымдар өз жұмыстарында туризмді дамытудың реттеуші саясатының экономикалық және ұйымдастырушылық тетіктерін айқындайтын мемлекеттік және аймақтық туристік саясатты әзірлеу мен енгізудің әдіснамасына, рекреациялық және туристік кешен кәсіпорындарының түрлері мен түрлерінің жіктелуіне, олардың пайда болуы мен принциптері алғышарттарына, туристік кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызметін жоспарлауына, аймақтық туристік қызметтер нарығының дамуын болжауға, экономикалық бағалау механизмі және аумақтың туристік тартымдылықты реттеуге назар аударады.
Туристік қызмет көрсету нарығын дамыту жөніндегі жарияланған жұмыстарды зерттеу, туризм индустриясында факторлардың әсері жеткілікті зерттелмегендігі туризмнің жалпы дамуына кері әсерін тигізуде және бұл мәселе өзекті мәселелердің қатарында екендігін ортаға шығарды.
Туризмнің тұтастай дамуы көптеген табиғи жағдайларға байланысты: табиғи-географиялық, тарихи-саяси, әлеуметтік-экономикалық, демографиялық және қоғамды қалыптастыратын факторларға байланысты. Туристік қызметтер нарығын дамыту факторлары сыртқы және ішкі деп бөлінеді.
Туризмде факторы - бұл туристік тәжірибенің маңызды жағдайлары.
Сыртқы (экзогендік) факторлар демографиялық және әлеуметтік өзгерістер; экономикалық және қаржылық даму; саяси және құқықтық реттеудегі өзгерістер; технологиялық өзгерістер; сауданы дамыту; көлік инфрақұрылымы және саяхат қауіпсіздігі арқылы туризмге әсер етеді .
Сыртқы факторларға аймақтың географиялық орналасуы, елдер арасындағы саяси қатынастар, халықаралық еңбек бөлінісі, халықаралық нарықта және әртүрлі елдерде бағалардың деңгейі және басқалары кіреді.
Туристік қызметтер нарығын дамытудың ішкі факторлары негізгі болып табылады. Олардың ішінде - елдің табиғи-географиялық ерекшеліктері мен климаттық жағдайлары, табиғи ресурстардың қол жетімділігі мен сапасы және оларды ыңғайлы пайдалану мүмкіндігі, елдегі экономикалық жағдай, елдің ішкі саясаты, әлеуметтік жүйенің саяси тұрақтылығы, өндіруші күштердің даму деңгейі, халықтың әл-ауқатының құрылымы мен деңгейі, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың, кәсіпорындар мен мекемелердің есебінен туристік қызметтерге жеңілдіктер мен льготалар алу мүмкіндігі, туристік инфрақұрылымды, транспорттық желілерді дамыту жағдайы, қоғам өмірінің деңгейі, халықтың білім беру және мәдени деңгейі.
Туризмге әсер ету тұрғысынан алғанда, барлық факторлар көңіл тарту факторлары (саяхат жасауға ынталандыру - туристік ағымдар пайда болатын елдегі табиғи, мәдени және әлеуметтік жағдай) және сұраныстың дифференциациялау факторларына (саяхат орнын таңдауға әсер етеді - туристік ресурстар, инфрақұрылымның дамуы, елдің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі) бөлінеді.
Туризмді дамытуға ықпал ету тетігінің тұрғысынан алғанда, қоғамның тарихи дамуымен қалыптасқан объективті факторларды анықтауға болады,олар туристік қызметті мақсатты түрде реттейді және бірінші топ факторларына кіреді. Екінші факторларға, туризм саласындағы мемлекеттік саясат, туризм туралы заңнаманың болуы және мазмұны, қоғамда туризм мамандарын оқыту және т.б. жатады.
Туризмнің дамуына әсер ететін факторлар әртүрлі және көп қырлы. Қолайлы факторлардың болуы жеке аймақтар мен елдердің әлемдік туризмде лидерлікке әкеледі немесе керісінше, жағымсыз факторлар туристік ағынды азайтады.
Туризмді дамытуға әсер ететін негізгі факторлар екі топқа бөлінуі мүмкін: статикалық және динамикалық.
Статикалық фактор тұрақты мәнге ие (табиғи климаттық, географиялық, мәдени және тарихи факторлар). Динамикалық факторларға мыналар жатады:
- Демографиялық (халықтың жиынтық өсуі, урбанизация, яғни ауыл тұрғындарының санының азайту арқылы қала халқының үлесін арттыру, халықтың жас құрылымын өзгерту (көптеген елдерде өмір сүрудің орташа ұзақтығының ұлғаюы шетелдерге бару үшін көбірек уақыт пен ақшаға ие болуына әкеледі);
- Әлеуметтік (дамыған елдердің тұрғындарының әл-ауқатының өсуі туризмге әсерін тигізеді, ақылы демалыс уақытын ұзарту және жұмыс аптасын қысқарту, жұмыс істейтін әйелдердің саны көбеюі және әр отбасының (үй шаруашылығының) табысы арттуы, жалғыз адамдар үлесінің ұлғаюы, кеш неке мен отбасын құру үрдісі, халық арасында баласыз жұптардың саны өте тез өсуі, иммиграцияның төмендеуі, зейнеткерлікке ерте шығу, туристік мүмкіндіктер туралы хабардарлықтың артуы);
Экономикалық (халықтың тұтыну қоржынында туризмді қоса алғанда, түрлі қызметтердің үлесі тауарлар мен қызметтерді тұтыну үлесінен көбірек болудан тұрады);
Мәдениет (көптеген елдердің тұрғындарының мәдени деңгейінің өсуі және осыған байланысты халықтардың шетелдік мәдени құндылықтармен танысу ниеті);
ғылыми-техникалық прогресс (туризм индустриясының материалдық-техникалық базасының қарқынды дамуын анықтайды, бұқаралық туризм үшін қажетті жағдайлар жасайды);
Халықаралық факторлар (халықаралық климатты төмендету, мемлекеттер арасындағы ынтымақтастыққа және өзара түсіністікке қарсы тұру, жаһандану үдерістеріне, келіссөздер үрдісі арқылы даулы халықаралық мәселелерді шешуге көшу.
Туризмнің шетелде дамуын анықтайтын ең маңызды факторларға мыналар жатады:
Мемлекеттік органдар тарапынан қолдау көрсету (әртүрлі елдердің тәжірибесі туризмді дамытуы мемлекеттің бұл саланы қалай қабылдағанына, мемлекеттік қолдау қаншалықты болатынына байланысты екендігін көрсетеді);
әлеуметтік әл-ауқаттың өсуі;
жұмыс уақытының қысқаруы;
Урбанизация (қалалардағы халықтың шоғырлануы, табиғаттан бөліну, бос уақытты тұрақты тұру аймақтарынан тыс өткізуді қажет етеді);
Қоғамдық сананың деңгейі.
Батыс сарапшыларының пікірінше, туристік аймақтың тартымдылығын анықтайтын негізгі факторлар: облыстың қол жетімделегі, оның сипаты мен климаты, жергілікті тұрғындардың келушіге қарым-қатынасы; өңірдің инфрақұрылымы, баға деңгейі, бөлшек сауданың жағдайы; спорттық, сауықтыру және білім алу мүмкіндіктері; мәдени және әлеуметтік сипаттамалары. Соңғы фактор, өз кезегінде, келесі себептер бойынша туристерді тартады: жұмыс, ұлттық киімдер, архитектура, қолөнер, тарих, тіл, дін, білім, дәстүр, демалыс, сурет салу, музыка, гастрономия.
Көптеген факторлар туристік қызмет тұтынушыларының мінез-құлық сипаттамаларының шығу тегі мен сипатын анықтайды, олар мынадай көрсеткіштермен көрсетілуі мүмкін:
* Туризмнің жиілігі;
* туристік орталықты және туризм географиясын таңдаудағы артықшылықтар;
* тұтынушыға арналған экскурсияны ұйымдастыру формасы;
* туристің тур құны туралы түсінігі;
* туристік фирманың сауда маркасының түсінігі;
* туристің коммуникативтік мінез-құлқы;
* тур сатып алу туралы шешім қабылдау процесінде сыртқы қоздырғыштардың рөлі.
Туристік қызмет көрсету нарығының дамуына әсер ететін тағы бір фактор - бұл жеке-мінез-құлық факторлары. Туризмді дамытуға әсер ететін барлық факторлардың арасында қазіргі заманғы әлемде жеке-мінез-құлық факторлары жетекші рөл атқаратындығын атап өту керек. Олар туристердің қажеттіліктеріне сай, тұтынушылардың қалаған саяхаттау жолдарын қамтамасыз ететін себептерден тұрады. Туристік қызметтер нарығын қалыптастырудағы психологиялық факторлардың рөлін талдау, экономикалық, терапевтік-профилактикалық немесе сентиментальды себептер болған жағдайларды қоспағанда, бұрын болған туристік жерлерге аз ғана туристер саны келетіндігін дәлелдеді. Табыстың артуы нәтижесінде адам жаңа сапарды таңдағанда психологиялық себептерге басымдық бере бастайды. Тұтынылатын туристік өнімнің сапасы туралы пікірі сапардан біраз уақыт өткен соң қалыптасады, себебі сапарға дейін тұтынушы қолда бар ақпарат негізінде болжамдарды ғана модельдеуі мүмкін. Сондықтан, жағдайдың маңыздылығы өнімнің идеясы тұтынушыға белгілі бір үміт беріп, ал егер олар өнімнің нақты сапасы бойынша ақталмаса, онда тұтынушы одан оңай көңілі қалатынында. Туризмнің мақсаты тұтынушының бос уақытын ұтымды ұйымдастыру болып табылады. Тиісінше, туризмді дамыту екі негізгі ұстанымға байланысты болуы мүмкін: бос уақыт пен оның ұтымды ұйымдастырылуы үшін қаржылық ресурстар.
Сарапшылар ойынша, туризмнің дамуына елдегі және әлемдегі саяси, құқықтық және әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты оң және теріс факторлар ықпал етеді. Туристік қызмет көрсету нарығын дамытудың оң факторлары:
Саясат пен экономика тұрақтылығы мен ашықтығы
халықтың әлеуметтік әл-ауқаты мен табысының өсуі;
жұмыс уақытын қысқарту және бос уақытты ұлғайту;
көлік, байланыс және ақпараттық технологияларды дамыту;
урбанизацияны нығайту;
интеллектуалды қоғам құру;
туризм индустриясын дамытуға ұлттық және шетелдік инвестицияларды ынталандыру;
салық, валюталық, кеден, шекара және реттеудің өзге де нысандарын оңайлату және үйлестіру;
жеңілдіктер беру арқылы балаларға, жастарға, қарттарға, мүгедектерге және аз қамтылған отбасыларға туризмді насихаттау;
басымды туристік қызметтің саласын дамытуға жәрдемдесу.
Туристік қызметтер нарығының дамуының жағымсыз факторларына мыналар кіреді:
- Халықаралық қатынастардағы кернеу;
- Саясаттың тұрақсыздығы және экономиканы жабықтығы;
- Экономиканың тоқырауы және халықтың әл-ауқатының төмендеуі;
- Реттелмеген туристік ресурстар;
- Туризм индустриясының дамымауы;
- Мәдени, тарихи және діни мұраны және қоршаған ортаны бейресми түрде пайдалану;
- Халықтың кірісінің төмен деңгейі және бос уақыттың жоқтығы;
- Қоршаған ортаның ластануы және қоршаған ортаға зиян тигізуі;
- Қоғамның интеллектуализациясындағы туризмнің рөлін бағаламау;
- Туризм индустриясын тең және әлемдік стандарттарға сәйкес инвестициялау үшін тиімді ынталандырудың жоқтығы;
- Бюджетті толтыру кезінде туристік бизнестің рөлін бағаламау.
Туризмді дамытуға әсер ететін факторлар мемлекеттік реттеудің мақсаттарын және туристік бизнесті дамытудың басым бағыттарын айқындауы керек.
1.3 Туризмнің негізгі ерекшеліктері және түрлері
1. Саяхатқа қарағанда, туризм - қысқа уақыт ішінде адамдардың орын ауыстыруы.
Ұзын сапарларды бірен-саран тұлғалар ғана жасайды. Туризм - дамыған қоғамда қалыптасқан саяси және экономикалық жағдайдың салдарынан дамыған XX ғасырдағы жаппай құбылыс. Адамдар (көбінесе жалдамалы жұмысшылар) барлық жерде қысқа (орташа 2-3 апта) демалысқа құқығы бар. Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін (1939-1945 жж.) адамдардың көпшілігі, демалысқа және демалыс үшін қысқа мерзімді саяхатқа қаражат бөлуге мүмкіндік беретіндей молшылықта тұрды. Авиакомпанияларда трансконтинентальды ұшулар дәуірін ашқан дамыған көлік құралдары әлемнің кез-келген жеріне баруға мүмкіндік берді.
Статистикаға сәйкес, ең үлкен үлесті демалыс күндердегі туризм (2-3 күн), одан кейін кішігірім туристік сапарлар (6-7 күн), ал аз мөлшерде 8-12 күндік экскурсиялар алып жатыр. Ұзағырақ туристік сапарлар жалпылама көлемі шамалы болғандықтан статистикадан түсіп кетеді.
2. Туризм үшін тұрақты тұру (тұрғылықты) жерінің санатын анықтау маңызды. Туризм тұрғындардың тұрақты тұрғылықты жерінен басқа елді мекенге, туристік мақсаттар үшін кетуін қамтамасыз етеді. Тұрақты тұру аумағындағы жүріс-тұрыстар, мысалы, күнделікті жұмысқа шығуды туризмге жатқызуға болмайды.
3. Бос уақыт көлемінің анықтамасы туризмнің жалпы демалудың тәсілі ретіндегі түсінігінен шығады.Туризмнің кейбір түрлеріне, мысалы, жұмыс барысымен саяхат жасайтын кәсіптік турлар үшін бұл анықтама әділетсіз болып саналады.
4. Ең маңызды санат туризмнің мақсаты болып табылады, ол туризммен байланысты іс-әрекеттерді нақты анықтауға мүмкіндік береді және мемлекеттер тарапынан тек туризм үшін құрылған жеңілдетілген кедендік, салықтық және басқа да жеңілдетілген режимдерден тұрады. Туризмнің негізгі мақсаттары: көңіл көтеру, рекреациялық және когнитивті. Екінші орында, сауықтыру және медициналық мақсаттар,кейін кәсіби-іскерлік, қонақтау және т.б. мақсаттар.
5. Туризм көптеген елдердің экономикасының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, ол жергілікті тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз етеді, қонақ үйлер мен мейрамханалардың сыйымдылығын, ойын-сауық шараларын, валюта айырбастау түсілімін және т.б. қамтамасыз етеді. Туризм аумаққа немесе мемлекетке кіріс әкелетін жергілікті туристік ресурстарды пайдалануға негізделген. Туризм, қызметтердің компоненттеріне және халықтың қызмет көрсетілетін санаттарына байланысты ішкі және халықаралық деңгейге бөлінеді.
Ішкі туризм - белгілі бір елдің азаматтарының демалыс, танымдық мүдде, спорттық және басқа да туристік мақсаттар үшін бір елдің ұлттық шекарасында тұрақты тұратын жерінен уақытша кетуі. Ішкі туризм жеке саланы білдірмейді, бірақ ұлттық өмірдің барлық басқа салаларымен байланысты.
Халықаралық туризм - бұл Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік туристерге туристік қызмет көрсету және туристік өнімдерді ұсыну (кіру туризмі) және туристік қызметтер мен туристік өнімдерді шетелде ұсыну (шығу туризмі) туралы туристік кәсіпорындардың жүйеленген және мақсатты қызметі.
Көптеген елдерде туризм - экономикалық жағынан тиімді және табысты сала ретінде мемлекеттің қадағалауындағы қызмет.
Сонымен қатар, ұлттық туризм тұжырымдамасы бар - ішкі және сыртқы туризм саласындағы қызмет түрлерінің жиынтығы, яғни мемлекеттің тұрғындары арасындағы туристерге қызмет көрсету.
Туризм ұйымдастыру жолдарына байланысты , жоспарланған және әуесқойлық туризм болып бөлінеді.
Жоспарланған туризм - туризм ұйымдастырушылары - туроператорлармен әзірлеген және іске асырылатын туризмнің кез келген түрі. Жоспарлы туризм мемлекетпен заңнамалық және нормативтік актілер арқылы реттеледі. Бұл жаппай туризм индустриясының негізін құрайды. Жоспарланған туризмнің басталуын Томас Кук қойды. Ол 1849 жылы пакетте туристік қызметтерді сату идеясын ойлап тапты: орын ауыстыру, экскурсия және тамақтану.
Негізінен жоспарланған туризм әртүрлі коммерциялық ұйымдар мен кәсіпкерлердің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады.
Әуесқойлық туризм - ерікті әуесқойлық негізде жүзеге асырылатын қоғамдық туристік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Әуесқой туризм өздерінің туристік әдістемелік әдебиеттерін және мерзімді басылымдарын жариялайтын, турларды, туристік кездесулер мен жарыстарын реттейтін өз ережелері бар туристік қауымдастықтар, одақтар және туристік қызметтен негізделген. Әуесқой туризм, туризм дағдыларын меңгеру үшін қойылатын талаптарын, туристік қоғамдық практиканың бағытын, сипаты мен мазмұнын анықтайтын бағдарламалық - нормативтік негіздерге ие.
Әлеуметтік туризм - бұл оқушыларға, жастарға, зейнеткерлерге, мүгедектерге, соғыс және еңбек ардагерлеріне, халықтың ең аз қамтамасыз етілген бөлігі ретінде мемлекеттік пен мемлекеттік емес қорлар және басқа да қайырымдылық ұйымдар, әлеуметтік қолдау көрсететін басқа да орталықтар тарапынан бөлінетін қаражатпен демалысқа шығу. Бұл ереже 1980 жылы Дүниежүзілік туризм бойынша Манила Декларациясында бекітілген.
1.4 Туризмді дамытудың шетелдік тәжірибесі
Соңғы жылдары туристік бизнес әлемнің барлық елдерінде қарқынды дами бастады. Әртүрлі шет елдердің тәжірибесімен танысу барысында, туристік бизнестің дамуының табыстылығы, бұл саланың мемлекеттік деңгейде қалай қабылданатынына және мемлекеттік мекемелердің осы саланы қалай қолдайтынына байланысты екенін аңғаруға болады. Туристік бизнестен табыс алу үшін кез келген өркениетті мемлекет туристік әлеуетті бағалау үшін, өз аумақтарын зерттеуге елеулі ресурстарды инвестициялауы керек. Мемлекеттік бағдарламалар туристік бизнесті дамытуға, туристік орталықтарды дамытуға, қажетті инфрақұрылымды құруға және дамытуға, сондай-ақ жарнамалық және ақпаратпен қамтамасыз етуге қолдау көрсетуге тиіс.
Практика көрсеткендей, жеке меншік сектор ешқашан курорттық туристік кәсіпорындардың, сондай-ақ туристік инфрақұрылымның негізгі элементтерінің дамуына қолмақты инвестиция жасай алмайды, Ұлттық Туристік Администрация функцияларын орындай алмайды. Туризмнің дамыған елдерінде туризмді дамытудың ұлттық бағдарламаларын әзірлеуге қатысатын министрліктерге бағынатын ұйымдар бар. Оларда мұндай ұйымдар үшін әртүрлі атаулар бар, мысалы Ұлыбританияда олар ВТА (British Nourist Authority), Италияда - ENIT, Ирландияда - Irish Board, Испанияда - Turespana, Норвегияда - NOTRA. Мұндай ұйымдар басқа елдерде туризмге арналған өз өкілдіктеріне ие. Бұл ұйымдар туристік ағындарды тартатын және туристік ақпаратты ұсынатын бағдарламалар әзірлейді.
Кез келген жеке мемлекетте туристік агенттік - мемлекет, турист - мемлекет, турист - туристік агенттік жақтарының арасындағы қатынастар тиісті заңдармен реттеледі. Мұндай заңнама осы тараптардың өзара қарым-қатынастарының әр элементін толығымен қамтуы тиіс..
Бүгінгі күні туризмді мемлекеттік реттеудің ұйымдастыру процесіне бірнеше көзқарас бар. Осылайша дамыған нарықтық экономикасы бар көптеген елдерде мемлекеттік реттеу мүлдем жоқ, көп жағдайда нарық субъектілері реттеуді өздері жүзеге асырады. Туристік қызметтер нарығын мемлекеттік реттеуі бар елдерде екі модель пайдаланылады - реттеуді арнайы мемлекеттік органдар немесе көпсалалы органдар жүзеге асырады.
Енді бірнеше мемлекеттің жағдайында мемлекеттік мекемелер қалай жұмыс істейтінін қарастырайық.
1. Австрияда туризм индустриясын Экономика министрлігі бақылайды. Әлемнің 26 еліндегі кеңселері бар, Австрия ұлттық туристік офисі, мемлекеттің туристік мүмкіндіктерін жарнамалайды.
2. Ұлыбританияда туризм аясын туризмге жауапты орган (British Nourist Authority (ВТА) тікелей бағынатын әмдениет, көрнекілік және спорт Министрлігі басқарады. Бұл ұйым Ұлыбританияға шетелдік туристер ағындарын тартумен және ішкі туризмді дамытумен айналысады. Сонымен қатар, ұйым туризммен айналысатын үкіметпен және басқа да мемлекеттік органдармен кеңеседі. Осы мақсатта әкімшіліктің бастамасы бойынша өздерінің кеңселері мен өкілдерінің желісі арқылы елден тыс жерде жарнамалық кампаниялар өткізіледі. Бұл мақсаттарда баспасөз, радио, теледидар қолданылады. Әкімшілік халықаралық конференцияларды ұйымдастырады, халықаралық туризм мәселелері бойынша консультациялық және маркетингтік қызметтер көрсетеді және түрлі ақпараттық және анықтамалық материалдарды жариялаумен айналысады. BTA-ның ұйымдастырушылық-құқықтық формасы бойынша, сондай-ақ, сыртқы нарықтардағы дәстүрлі қызметтермен қатар бірқатар ақылы маркетингтік және консалтингтік қызметтерді ұсынатын, семинарлар мен көрмелер ұйымдастыратын, шетел капиталын тартатын бірқатар жобаларды жүзеге асыратын, туристік гидтерді, бейнефильмдерді және басқа да жарнамалық және ақпараттық өнімдерді шығаратын және жүзеге асыратын жеке меншіктік мекеме болып табылады. BTA-ға бес мүшеден және президенттен тұратын директорлар кеңесі басшылық етеді. Осы ұйымның штатында шамамен 300 қызметкер жұмыс істейді, оның ішінде үштен бірі Лондонда жұмыс істейді, ал қалғандары шет елдердегі 26 кеңседе жұмыс істейді. Қажетті қаражаттардың 68% -ы BTA-ға мемлекеттік бюджеттен түседі.
3. Германияда туристік ұйымды Германияның туристік өнімін насихаттауға және елге туристік ағынды ұлғайтуға жауап беретін Экономика министрлігінің Ұлттық туристік комитеті ұйымдастырады. Бұл комитеттің өкілдігі әлемнің 27 елінде жұмыс істейді.
4. Туризм министрлігі Израильде жұмыс істейді. 2007 жылы бұл ұйымның бюджеті 150 млн АҚШ долларын құрады. Бұл қаражат бүкіл әлем бойынша презентация, ақпарат, көрме іс-шараларына қатысты түрлі іс-шараларды қаржыландыру үшін пайдаланылды. Ақшалардың бір бөлігі түрлі конференциялар өткізуге, кеңес беру қызметтерін ұйымдастыруға, жарнамалық материалдар мен буклеттерді шығаруға жұмсалды.
5. Индонезияда туристердің құқықтарын қорғау саласындағы кең өкілеттіктеге ие, туризм үшін арнайы бөлім бар. Мысалыға: елде туристік бизнестің барлық кәсіпорындарын қадағалау мен бақылауды жүзеге асыратын туристік полиция бар. Сонымен қатар, ол шетелдік туристерге байланысты жанжалды жағдайларды шешуге тікелей қатысады.
6. Италияда 1983 жылы туризм және қонақжайлылық индустриясын жетілдіру және дамыту туралы заң қабылданды. Заңды өңірлік деңгейдегі туристік бизнесті басқарудың негізгі органдары анықтайды. Туристік кəсіпорынның нақты анықтамасы жəне оны тіркеу шарттары беріледі. Заңда сондай-ақ қонақ үй индустриясының жіктелуі берілген, туристік бюро, көлік және қоғамдық бірлестіктердің, туристік бизнесте жұмыс істеуге рұқсат етілген бірқатар шарттар берілген. Бұдан басқа, заңнама туризм саласындағы кәсіпқойлардың қызметін реттейді, мемлекет тарапынан туристік бизнесті қолдауға бағытталған шараларды белгілейді. Туризм Департаменті өндіріс Министрлігінің құрамына кіреді. Департамент аймақтық туризм әкімшіліктерінің қызметін үйлестіреді, ұлттық сипатта нормативтік және салалық құжаттарды әзірлейді, статистикалық деректерді қарайды және өңдейді. Халықаралық қызмет саласында депортамент басқа халықаралық туристік ұйымдармен үкіметаралық келісімдер мен қарым-қатынастарды жасаумен айналысады. Жергілікті әкімшіліктердің өкілеттіктері кең. Олар өз аумағында туристік қызметті лицензиялаудың барлық мәселелеріне, қонақ үйлерді жіктеуге, олардың туристік өнімдерін ел ішінде және шетелде жарнамалауға және ілгерілетуге жауапты. Дегенмен, Италияның халықаралық туризм нарығында маңызды рөлін Туризмнің Ұлттық Кеңесі (ENIT) атқарады. Бұл ұйымның негізгі қызметі - жарнамалық және ақпараттық жұмыстарды ұйымдастыру, маркетингтік зерттеулер жүргізу, шетелдік және жергілікті туристік ұйымдардың әрекеттерін үйлестіру. ENIT туризм департаментіне бағынады және оның қызметі толық мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады.
7. Испанияда ұлттық деңгейдегі барлық туристік қызмет Туризм саласындағы құзыреттілік туралы және Жеке туристік кәсіпорындардың қызметі туралы 1965 жылғы 14 қаңтардағы Жарлықпен анықталады. Ұлттық заңнамаға қоса, он жеті автономияның әр-қайсысының өз туризм туралы заңнамасы бар, оның негізгі ережелері жоғарыда көрсетілген заңға сәйкес келеді. Туризм туралы баптар туристік өнім сатушысы мен туристің арасындағы қарым-қатынасты реттейді, сондай-ақ заңды тұлғалар мен жеке тұлғаларға туристік бизнеспен айналысуға мүмкіндік беретін бірқатар шарттарды, туристерді қызметтерімен қамтамасыз ету тәртібін және мемлекет тарапынан бақылау шараларын және тәртіп бұзушыларға санкциялар қолдануды қарастырады. 1996 жылғы сәуірде Испания Парламенті біріккен саяхат туралы заң бекітті. Бұл заңда туристік ұйымның да, туристік қызметті тұтынушының да құқықтары мен міндеттерін нақты берілді. Бірлескен сапар - үш негізгі элементтің кем дегенде екіеуін қамтитын туристік өнім - саяхат, тасымалдау және басқа да туристік қызметтер. Бұл заң туристік қызмет аясындағы жауапкершілікті нақты бөлуді қамтамасыз етеді және туристік өнімнің әртүрлі аспектілері мен бірлескен саяхатқа түсініктеме береді. Испаниядағы туризмнің барлық мәселелерін сауда, туризм және шағын бизнес жөніндегі Мемлекеттік Хатшылық жүзеге асырады, ол тікелей Экономика Министрлігіне есеп береді. Мемлекеттік хатшылықтан басқа, Экономика министрлігі келесі ұйымдарға бағынады: - әкімшілік мәселелермен айналысатын және туристік бизнестегі мемлекеттік саясаттың жалпы бағыттарын дамытатын Туризм жөніндегі орталық басқармасы. - Тарихи құндылығы бар 83 қонақүйді қамтитын қонақ үй шынжыры Paradores. - Мадридте және Малагада екі көрме-конгресс орталықтары, сондай-ақ Испан туризм институты Turespaca. Экономика министрлігінің өкілеттігі шектеулі. Қызмет көрсетуді сертификаттау, лицензиялау, туризм саласын дамыту стратегиялары сияқты маңызды мәселелер жергілікті билік органдарына тиісті. Испаниядағы осы ұйымдардың қызметін үйлестіру мақсатында туризмді дамыту жөніндегі кеңес құрылды, оның құрамына барлық деңгейдегі үкімет өкілдері, сондай-ақ жеке бизнес өкілдері кіреді. Көптеген жағдайларда Кеңес шешімдері тек консультативтік болып табылады. Турецкая туризм институты Тюреспака шетелдік туристерді тартады. Институт сондай-ақ испандық курорттар мен шетелде жарнамалық қызметті жүргізеді. Институттың қызметі толығымен мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады. Көптеген жағдайларда Кеңес шешімдері тек консультативтік болып табылады. Испан туризм институты Turespaca шетелдік туристерді тартумен айналысады. Институт сондай-ақ испандық курорттар мен шетелде жарнамалық қызметті жүргізеді. Институттың қызметі толығымен мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады.
8. Францияда Туризм туралы заң турларды сату мүмкіндігін анықтайды. Осы заңның әсерінде болатын заңды және жеке тұлғалардың шеңбері белгіленген, туристік қызмет ретінде қарастырылатын қызметтер тізімі көрсетілген. Бұдан басқа, туристік агенттіктер, түрлі қоғамдық ұйымдар, жергілікті туристік ұйымдар және жеке тұлғалар үшін туристік қызметті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін бірқатар жағдайлар жасалды. Мұнда Заңда белгіленген нысан бойынша туристік қызметпен айналысу үшін ресми рұқсат алу мүмкіндігі туралы меңзелген. Осы Заңның арнайы бөлiмiнде тұтынушы мен туристiк қызметтердi өндiрушi арасындағы барлық қатынастар белгiленген. Осы жерде, шартта міндетті түрде болуы тиіс қызметкер мен сатып алушының негізгі құқықтары мен міндеттері берілген. Заң туристік өнім сатушысының өзі ұсынатын қызметтер сапасына деген жауапкершілік шараларын реттейді. Бұдан басқа, Заң заңды бұзғаны үшін және осы Заңның қолданылу аясына кіретін заңды және жеке тұлғалардың қызметін жүзеге асыру үшін мемлекеттік ұйымдардың мониторинг механизміне жауапкершілікті көздейді. Туристік қызметті реттеуге қатысады көлік және коммуникация министрлігі. Оның құрамына Туризм бойынша Мемлекеттік хатшылық және Туризм департаменті кіреді. Бұл органдар туризм саласын басқару мен реттеуді, туризм бизнесі саласындағы инвестициялық және халықаралық қатынаста мәселесімен айналысады. Сонымен қатар, кеңесші де ретіндауыс беру құқығымен, туристік қызметті басқаруға қатысатын бірқатар органдар жұмыс істейді: - Көлік және коммуникация министрлігінің Туризм басқармасы. - Қоршаған ортаны қорғау және қаланы көгалдандыру мәселелерімен айналысатын Францияның өркендеу жөніндегі ұлттық комитеті. - Ұлттық демалыс агенттігі. - Туризмді дамыту жөніндегі Француз агенттігі және құзыреттілігіне туристік бизнестегі маркетингтік зерттеулер мен статистика кіретін Туризм жөніндегі ұлттық қадағалау кеңесі. Сондай-ақ, міндеттеріне туризмді дамыту мәселелерін шешу және тікелей префектілерге бағыну кіретін аймақтық деңгейде орталық атқарушы биліктің өкілдері жұмыс істейді. 1987 жылы көркемөнер объектілерінің әкімшіліктері, туристік фирмалар және жергілікті әкімшіліктер арасындағы серіктестік туралы келісім негізінде құрылған Maison de la France қауымдастығы Францияны халықаралық нарықта туристік орталық ретінде бейнелейді. Бұл ұйымның қызметі ішінара мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады, оның үлесі 60% құрайды.
9. Финляндияда туристік іс-шаралар Турларды сату құқығы бар субьектілер жайлы және Турлар және туристік қызмет туралы Заңдарымен реттеледі. Осы заңның қабылдануы Финляндияның ЕО-ға кіруі және Финляндияның заңдарын ЕО талаптарына сәйкес келтіру қажеттігінен туындады. Бұл заңдар клиенттің және туристік фирманың экскурсияны сату сұрақтарына байланысты қарым-қатынасын, сондай-ақ даулы мәселелерді шешу тәртібін реттеді. 1995 жылғы наурызда Финляндия Үкіметінің Туристік қызметпен тайналысу туралы қаулысы қабылданды. Бұл қаулыда туристік қызметпен айналу үшін тіркелу кезінде қажетті негізгі ақпараттар берілген. Кәдімгі сұрақтардан басқа, фирма шетелдік туристік компания делдалы болып болмағандығын көрсету қажет болды.
10. Америка Құрама Штаттарында АҚШ-тың Халықаралық туризм туралы Бірінші заңы 1961 жылы қабылданды. Бұл заң АҚШ-тың Федералдық сауда министрлігі құрамында жұмыс істейтін Саяхат және туризм басқармасының құрылуын қарастырды. Біраз уақыттан кейін, 1981 жылы Туризм саласындағы ұлттық саясат туралы Заң қабылданды. 1992 жылдың мамыр айында саяхат және туризм басқармасына мынадай міндеттер қойылған Туризм және экспортты дамыту саласындағы саясат туралы Заң қабылданды: АҚШ-тың мүддесінде мемлекеттік туристік саясатты үйлестіру, туристік статистиканы қамтамасыз ету, туристік нарық жағдайын зерттеу, мемлекеттерге, округтерге, қалаларға және ауылдық жерлерге қолдау көрсету, туризмді дамыту бағдарламасын басқару. Федералдық деңгейде туристік қызметті реттейтін Ұлттық органға қосымша, АҚШ-тың әр штатында туристік бизнесті дамытуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz