Қазіргі заман газеттеріндегі фото жанрлар
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Казбекова Н
Қазақстан фотопублицистикасының даму процессі
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Мамандығы 5В050400 - Журналистика
Алматы, 2019
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Журналистика факультеті
Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасы
Қорғауға жіберілді
____ хаттама
Кафелра меңгерушісі, ф.ғ.д, профессор_______ Сұлтанбаева Г
__ __ 2019 жыл
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Қазақстан фотопублицистикасының даму процессі
5В050400 - Журналистика
Орындаған: _______________________ Казбеков Н
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы _______________________ Абдраим А
Норма бақылаушы:
аға оқытушы _______________________
Алматы, 2019
РЕФЕРАТ
Диплом жұмысының тақырыбы: Қазақстан фотопублицистикасының даму процесі
Диплом жұмыстың көлемі: 60
Диплом жұмыста пайдаланылған әдебиеттер саны:
Жұмыстың құрлымы: Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, сілтемелер мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Жұмыстың бірінші бөлімінде фотопублицистикасының даму кезеңдері, еліміздегі фотожурналистиканың даму процестері туралы сөз болса, келесі тарауларда осы салада үздіксіз қызмет еткен Рысқали Дүйсенқалиев, Нұрғожа Жұбановтардың еңбектерімен қатар өзекті мәселелер қарастырылған.
Жұмыстың нысаны: Фотопублицистиканың даму процессі
Диплом жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Еліміздегі фотопублицистиканың даму процесіне сипаттама беріп, талдау.
Фотожурналистиканың мәселелерін дәлелді түрде , деректермен салыстырып, қазақ журналистикасында алатын орны мен маңызын зерделеу.
Диплом жұмысында қолданылған әдіс-тәсілдер: Зерттеу барысында сұхбат, саралау, салыстыру, талдау, мазмұн мен түр ерекшеліктерін анықтау, тарихи әдіс пайдаланылды.
Диплом жұмыстың дерек көздері: зерттеу еңбектер, отандық диссертациялық зерттеулер, оқу құралдары, ғылыми мақалалар, ресми сайттар, электронды басылымдар.
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасы егемендігін алғалы бері өңірлік БАҚ құрылымының,сондай-ақ, көтерер тақырыптық аясының өзгерісі айқындалды, ерекшеліктеріне талдаулар жүргізілді. Елімізде жүргізіліп отырған мемлекеттің ақпарат саясатын өңірлік журналистикада берілу үрдісі мен маңыздылығы толықтай зерделенді. Мерзімді басылымдарды түрлі мамандық иелері, әр түрлі мақсаттармен, әр түрлі қырынан зерттеуі мүмкін. Егер журналисттерді нақтылы басылымның әдеби - публицистикалық сапасы, автордың материалды бере білу шеберлігі қызықтырса, тарихшыны өзі зерттеп жүрген тақырыбы бойынша жарияланған фактылық материалдар қызықтырады. Ал, дерек танушы баспасөзде оның деректілік маңызы мен ерекшеліктерін көрсету үшін жалпы тарих дерегі ретіндегі ғылыми құндылығы анықтау үшін зерттейді. Міне, сол деректердің бір түрі фото болып табылады. Фото болған оқиғаны дәл етіп көрсетеді. Оның баспасөз арасынан орын тебуі өте орынды десек те болады. Фотожурналистика өзіне керекті тақырыпқа сай объектіні іздейді және оны дәл табиғи етіп көрсете алады. Менің диплом жұмысымның өзектілігі осы. Фотожурналистика Қазақстанда өте кеш дамыған мамандық. Десек те, ол журналистика саласында өзінің ақпарат беру ерекшелігімен, дер кезінде қағаз бетіне түсіріп, халыққа ұсыну қабілетімен көзге түсіп келеді. Фотожурналистика Қазақстанда жас ғылымдардың бірі болып табылады. Сондықтан да фотожурналистиканың қыр - сырын ашу, оның жанрларының түрлілігін ажырату, жаңа жаңалықтарын жария ету, оның журналистика саласымен бірге дамуындағы бір - бірімен ерекшелігімен ұқсастықтары секілді мәселелердің барлығы тақырыбымның өзектілігі болып табылады.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
І. Фотожурналистика және оның мерзімдік баспасөзде орын алуы ... ..9-24
1.1 Фотожурналистиканың қалыптасуы мен жүйеленуі ... ... ... ... ... ... .. ... ...9
1.2 Халқымыздың алғашқы кәсіпқой фотосуретшілері ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Түсіру кезіндегі қиындықтар мен қызықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ІІ. Қазіргі фотожурналистика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24-53
2.1 Фотожурналистика жанрлары және баспасөзде орын алуы ... ... ... ... ... ...24
2.2 Қазіргі заман газеттеріндегі фото жанрлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.3 Қазіргі фотожурналистиканың сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .56
СІЛТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Кіріспе
"Мен үшін фотосурет - бұл ойлау өнері.
Оның мәні қарапайым жерден
қызықты нәрсе табу... Мен бұл жерде
сіз көріп отырған нәрсені емес, оны
қалай көретіндігіңізді анықтадым".
Эллиотт Эрвитт
Адамзат өмiрiн мәндi де сәндi етуге зор септiгiн тигiзген жаңалықтардың бiрi - фотография. Фотожурналистика басқа фотографиялық өнерге қарағанда күнделікті өмірде біз байқамайтын шынайылықты көрсетуге көбірек бағытталған.
Фотожурналистика-журналистиканың ерекше түрі. Ол қоғамның ақпараттық өмірінің айнасына айналды. Ол ақпаратты суретке түсіріп қана қоймай, онда болып жатқан іс - әрекеттер жөнінде ой тастайды, қоғамға жол сілтейді, бағыт-бағдар алуына көмек береді. Осылайша уақыт ағымында фотожурналистика маңызды рөл атқарып, жұртшылықта әлеуметтік белсенділік туғызып, дамудың жаңа жолдарын жариялап отырады. Фотожурналистика - көзқарас пен пікірді сурет арқылы білдіру. Дұрыс түсірілген сурет мәтіннен гөрі бәрін нақтылап айқындап береді. Себебі фотожурналистика - сөйлеп тұратын жанр.
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезеңде фотожурналистика өзінің ақпараттық дамуында биік белестерді бағындырып, дамуының жаңа бір бағытына көшуде. Бұл бағыт жаңа белестерді бағындыруға бағытталған талпыныстар бағыты болып табылады. Зерттеудің ғылыми жаңалығы кәсіби фотожурналистердің қызметін қалыптастыру, дамыту және реттеу үдерістерін кешенді бағалау. Мерзімді басылымдарды түрлі мамандық иелері, әр түрлі мақсаттармен, әр түрлі қырынан зерттеуі мүмкін. Егер журналисттерді нақтылы басылымның әдеби - публицистикалық сапасы, автордың материалды бере білу шеберлігі қызықтырса, тарихшыны өзі зерттеп жүрген тақырыбы бойынша жарияланған фактылық материалдар қызықтырады. Ал, дерек танушы баспасөзде оның деректілік маңызы мен ерекшеліктерін көрсету үшін жалпы тарих дерегі ретіндегі ғылыми құндылығы анықтау үшін зерттейді. Міне, сол деректердің бір түрі фото болып табылады. Фото болған оқиғаны дәл етіп көрсетеді. Оның баспасөз арасынан орын тебуі өте орынды десек те болады. Фотожурналистика өзіне керекті тақырыпқа сай объектіні іздейді және оны дәл табиғи етіп көрсете алады. Менің диплом жұмысымның өзектілігі осы. Фотожурналистика Қазақстанда өте кеш дамыған мамандық. Десек те, ол журналистика саласында өзінің ақпарат беру ерекшелігімен, дер кезінде қағаз бетіне түсіріп, халыққа ұсыну қабілетімен көзге түсіп келеді. Фотожурналистика Қазақстанда жас ғылымдардың бірі болып табылады. Сондықтан да фотожурналистиканың қыр - сырын ашу, оның жанрларының түрлілігін ажырату, жаңа жаңалықтарын жария ету, оның журналистика саласымен бірге дамуындағы бір - бірімен ерекшелігімен ұқсастықтары секілді мәселелердің барлығы тақырыбымның өзектілігі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Бүгінгі фотожурналистиканың хәл- жағдайына теориялық сипаттама беріп, талдау, бағалау. Қазіргі фотожурналистиканың технологиялық даму үдерістерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың міндеттері: Төменде көрсетілген мәселелерді дәлелді түрде , деректермен салыстырып сараптау.
Фотожурналистиканың тарихи тәжірибесіне тоқталу;
Фотосуреттердің берілу кезеңдері мен қалыптасу, даму заңдылықтарын зерттеу;
Фотожурналистердің тілдік, стильдік, ерекшеліктерін талдау;
Фотожурналистиканың қулығы мен қыр-сырын қарастыру;
Жарнама және сауда маркаларымен жұмыс ерекшелігіне баға беру;
Фотожурналистердің сайттарын ашу мәселесін көтеріп, ғаламторда жаңалықтарды насихаттау;
Диплом жұмысының деректері. Деректер бүгінгі фотожурналистердің еңбегінен алынды. Еліміздегі фотожурналистердің шығармалары, ғаламтордағы ақпараттар зерттеу жұмысына ықпалын тигізді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Бұл ғасыр - жаңа технологиялар мен ұлттық менталитеттің жаһанданған ғасыры. Елімізде фото сурет әлемі жаңа қарқында өрісі кеңейіп, жыл өткен сайын дамып келеді. Ел стратегиясының басты бағыты - аймақтық эканомика, мәдениет, кен ошақтарын, әлеуметті дамыту болса, оның барлық бағыты аймақтық жаңалықтармен тікелей сабақтас. Сондықтан барлық қазақ тілді бұқаралық ақпарат құралдарына сурет, басылым, бейне, дыбыс, сілтеме арқылы қол жеткізу - коммуникативтілік трендтін іске асыруымыз қажет.
Зерттеу әдістері. Диплом жұмысында баяндау, шолу, салыстырмалы талдау, жинақтау, ой қорыту әдістері кеңінен қолданылды. Бітіру жұмысының негізгі бағыты - зерттеу, ғылыми, журналистік сипатта өрбіді.
Диплом жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, сілтемелер мен алуан пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
І. Фотожурналистика жанры және оның мерзімдік баспасөзде орын алуы
1.1 Фотожурналистиканың қалыптасуы мен жүйеленуі
Фотожурналистика бүгінгі күні аса жоғары қарқынмен дамып жатқан мамандықтың бірі. Қаншама тарихы бар фотожурналистика қоғамдық маңызға ие болуда. Журналист - әмбебеп . Бұл теңеу тіпті біздің санамызға сіңіп қалғандай. Соның дәлелі, журналист фото тілші қызметін де атқара алады. СУРЕТ - журналистің қосымша қаруы, серігі, архиві, ақылшысы тіпті дәлелі. Бұл сөздер журналистика саласындағы фотографияның маңыздылығы, қажеттілігін білдіреді. Түсірілген суреттер адам өміріндегі қас - қағым сәттерді еске салып, журналистің сезім түйсігі, талғамын, шеберлігін айқын көрсетеді. Суретке қарап журналистің қаншалықты білімді екенін, даналығы мен даралығын байқауға болады.
Бір ғана сурет он мың сөзді ауыстыра алады, егер ол он сөзбен жарияланса ғана ,- дейді Эдварл Стейхен. Расыменде бүгінгі кез келген басылымдарда, газет-журнал, кітап болсын сурет өте көп орналасады. Неге? Себебі, жүз рет естігенше бір рет көрген жақсы емес пе? Көзге сенімді көрінген сурет кез келген жердің сәнін келтіреді және рөлі ерекше екені сөзсіз. Фотожурналист қас-қағым сәттерді жібермей, жылдам түсіріп алуға міндетті. Яғни, дәл уақытында бір нәрсенің ерекшелігін алуға оны көрсетуге міндетті. Фотожурналист үшін сурет ақпаратты хабарлайтын жедел , тиімді құндылық. Фотожурналист өзінің еңбегінде аса шеберлікті таныта білсе, мұны талант яғни өнер деп айтуға болады [2].
Фотожурналистика - фотографияны негізгі ақпарат көзі ретінде пайдаланатын жрналистиканың ерекше түрі. Фотожурналистика фотографияның негізгі туыстас жанрларынан төмендегідей қасиеттерімен ерекшеленеді:
Уақыт - суреттердің хронологиялық оқиғаның дамуы барысында
маңызы зор.
Объективтілік - фотосуреттер шынайы болады және дәл түсірілген, оқиғаларды қайта жаңғыртуға мүмкіндік береді.
Баяндау - жаңалықтың басқа элементтерімен астасып, оқырман мен көрерменге қосымша әрі толық ақпарат беруге септігін тигізеді.
Фотожурналистика терминін 29 жыл қатарынан Миссури Университетінде сабақ берген Клифф Эдом (1907-1991) шығарды деп есептеушілер көп. [2].
Ол жерде Эдом 1946 жылы алғашқы фотожурналистер тобын ұйымдастырған. Тағы бір ғалымдар Фотожурналистер мектебінің деканы Френка Л.Моттаны атайды. Фотожурналистика тарихы - салыстырмалы түрде жас ғылым және пән болып табылады. ХІХ ғасырдың аяғынан бастап дами бастады.
Тағы басқа деректерге сүйенсек, тұңғыш фото тілші Роджер Фентон екен. Ол 1855 жылы ағылшын экспедициялық кешенімен Қырымға аттанып, бір жылдан кейін жүздеген суреттермен оралған. Сол кездің өзінде фотокамера шынайы өмірді, шынайы тіршілікті көрсетуге зор үлесін қосты. Ал, Мээтью Брейди - алғашқы әскери фототілшілердің қатарында болған. Ол азаматтық соғыс туралы шындықты айтып, оларды суретке түсіру үшін Нью-Йорк пен Вашингтондағы портреттік кәсіптерінен бас тартқан. Сол кезде түсірген суреттері Америка тарихында аса құнды құжат ретінде бағаланады. Ал біздің елімізге бұл сала 1841 жлдың 6 желтоқсанында аяқ басқан. Дәл сол күні Ордада Жәңгiр мектебiнiң ашылу салтанатына Жәңгiрхан Ресейден арнайы фотограф шақыртып, осы мектепке алғаш қабылданған оқушылардың ортасында отырып түскен фотосуретi тарихтан белгiлi. Фотография Еуропа төрінен орын алса да, біздің елімізге өте жылдам, қарқынды түрде жетті. Елімізге жылдам жеткенімен, баспасөз беттерінде тез көрініс таба алмады. Оның белгілі бір себептері жоқ емес, бар. Ең бастапқы себебі, елімізде мерзімдік баспасөзді басып шығаратын баспаханалардың жоқтың қасы еді. Екінші себебі, суретті басып шығаратын қағаздармен, клишелердің жоқ болуы. Анда-санда ғана газет беттерінде фотосуреттер жарияланып тұрды. Мәскеуден дайын клишелер келген уақытта ғана.
Фотографияға деген қызығушылық күн санап артып жатты. Оның мысалы ретiнде бүкiл саналы ғұмыры, 1899 жылмен 1958 жылдың аралығын қамтыған Дмитрий Поликарпович Багаевтың фотографиялық қызметi тек бiр ғана Павлодар облысының өсiп-өркендеу жолына бағытталса, Евсей Ефимович Блехманның шығармашылық қызметi Қазақстан Республикасының алғашқы АССР болып құрылған кезiнен кешегi тың және тыңайған жерлердi игеру кезеңiне дейiнгi тыныс тiршiлiгiн әсте қалт жiбермей, фото-кино аппараттарына арқау еттi . Және ерекше атап өтетін Шәңгерей Бөкеев. Ол Петерборда өткен салтанатты жиында ІІ Николай патшадан фотоқұрылғыны құралдарымен бірге алған. Содан бастап, бетке ұстар азаматтарды суретке түсіріп, ұрпаққа өшпес мұра қалдырған тұлға. Фотография саласында өзіндік орны бар Әліби Жангелдинді атап өтпесе болмас. Жер шарын жаяу аралап, қазақ халқының қиын да күрделі тұрмыс тіршілігін , қызықты да қуанышты сәттерін түсіргендігі баға жетпес байлық. Бірақ, сол суреттердің барлығы ұстағанның қолында кеткені өкінішті... Сол суреттер бүгінгі таңда музейлерде сақталғанда осы салада жеткен жетістіктеріміз биік болар еді...
Фотожурналистика күн санап өзінің ерекшелігі мен артықшылығын арттырып жатты. Адамдарды жан - жақты болуға , көрмегенді көруге үлкен мүмкіндік жасады. Француздың белгілі суретшісі Поля Делароманынь: Сурет өнерге үлкен қызмет көрсетеді,- деп жарық пен сызудың артықшылығын айтқан екен. Расында да, уақыт өте бұл сөз шындыққа жанасып, сурет үлкен қызмет атқаруда. Соның ішінде фотожурналистердің суреті аса мағыналы, тың дүние болуы міндетті. Осы дүниелермен өзге сурешілерден ерекшеленеді. Фотожурналистке жасандылық емес, қас - қағым сәт маңызды. Әлемде қандай жағдай болмасын, кез келген сәтте фотосуретшілер жұмысын тоқтатқан жоқ. Мысалы, соғыс кезінде қаншама қиындыққа мойымай өз ісіне адал болған ең танымал фототілші - Роберт Капа. 1931 жылдан бастап суретке түсіріп жұмысын бастаған. Соғыс кезңіндеріндегі суреттерді түсіру үшін ең алғаш Испанияға барған. Дәл сол жерде ол Республиканшының өлімі немесе Құрбан болған жауынгер деген атпен де белгілі ең танымал соғыс суреттерінің бірін түсірді. 1935 жылы түсірілген осы бір фото бүкіл әлемді шарлаған болатын. Фотожурналистика үлкен еңбек пен мықты жүректі талап ететін қызмет түрі.
Фотожурналистика - журналистиканың функцияларын атқарушы сала. Ал, М.Бугаев: Фотоөнер мен журналистиканың егіз жаралғандығына көз жеткіздік. Ол екеуін бөліп - жарып қарауға болмайды , - деген пікірімен толықтай келісемін. Ал, кейбір ғалымдарымыз екеуінің екі бөлек дүние екенін, екеуі етене жақын болғанымен , екеуінің қызметі екі бөлек екенін алға тартады Бірақ, екеуі бірін - бірі қай уақытта болмасын толықтырып тұрады[3].
Бұндай түсірілген фотосуреттер мерзімді басылымдарда сәндендіру, безендіру мақсатында қолданылды. Тұрақты түрде газет- журнал беттерінде 1932 жылдың 9 мамырынан бастап жариялана бастады. Дәл осы күні Алматыда ВКП (б) Орталық Комитетiнiң партиялық баспасының Қазақстандағы филиалы ашылды. Соған байланысты баспахана техникалық тұрғыдан жаңартылып, газет-журнал беттерiнде жарияланатын фотосуреттердiң клишелерiн жасайтын цех iске қосылды. Бұл өз кезегiне орай мерзiмдiк баспасөздiң сапасын арттырумен қатар олардың бiр орталыққа шоғырландырылуына мүмкiндiк туғызды. Осылай фотография мерзiмдiк баспасөздiң бетiндегi безендiру, көркемдеу құралынан бiрте-бiрте кеңейiп, журналистиканың жеке саласына қарай аяқ басты. Газет-журналдардың штаттық кестесiне фототiлшi мамандығы енгiзiлдi . Елімізде болып жатқан қиын кезеңдерде облыстық, аудандық газеттер жабылып қалған болатын. Бірақ, уақыт өте әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің журналистика факультетінің студенттері осы саланың дамуына, өркендеуіне зор үлесін қосты.
Фото тілші ең әуелі әлемге, әлемдік жаратылыстарға, кез келген нәрсенің ерекшелігін аша білетін қасиетке ие болуы керек. Ондай сезім, мамандыққа деген махаббат болмаса, халықтың және фотожурналистердің көңілінен шығу, өнердің талабын орындау оңай нәрсе емес. Кез келген жасалынған еңбекке қарап, еңбекшінің еңбекқорлығын, еңбекшінің мінезін байқауға болады. Г.Григорьев: Фотосурет фотожурналистің нәзік тұстарын бейнелейді. Фотосуретпен айналысқан адамның уақыт өте мінезі өзгереді, әрине сезімталдылыққа қарай,-деген екен. Осы уақытқа дейінгі ақпараттарға көз жүгіртсек, біздің елімізде фотожурналистика саласы өте кеш дамыған . Десек те, бұл өнерді өзге салалар сияқты бірнеше құрамға, жеке сала етіп, жеке жанр ретінде қарастыруға болады.
Алғашында фото тек фото болғанда оның маңызы қазіргідей емес еді. Оны тек сурет қана яки бір нысанды сол қалпында көрсетуші ғана, - деп түсіндірді. Уақыт өте бұл түрлене берді, жаңа технологиялар енгізіле бастады. Бұл фотоны өмірге тек бір ғана адам алып келген жоқ. Көптеген ғалымдардың ұйқысыз өткен күндеріндегі еңбегі орасан зор. Бұл саланың қазіргі уақытта орны ерекше. Фотожурналистикадан бұрын, фотоның қандай мағына беретінін , қалай пайда болғанын айтып өттім. Ал, фото - жарық, граф - сызу, жазу деген мағынаны білдіреді.
1.2 Халқымыздың алғашқы кәсіпқой фотосуретшілері
Фототiлшiлер - өздерiнше үлкен қауым. Оларсыз бiрде-бiр (жалпы)
басылым шықпаған, шықпайды да, - дейді Зәкiр АСАБАЕВ. Расында да суретті түсіру де, оны әзірлеуде үлкен машақат. Қарабайыр сурет түсіретін фототілшілер көп жауапкершілікпен, еңбекті алғысы келмеді.
Фотожурналистика 1932 жылдан бастау алып білімді, білікті тұлғалардың арқасында елімізде жақсы нәтиже көрсетті. Қазақтың алғашқы фотографы Шәңгерей Бөкеевті білмейтін қазақ кемде кем шығар. Себебі, бұл ұлы тұлға тарихта ойып тұрып орын алған суретші. 1901 жылы Бөкей ордасының 100 жылдығы аталып өткенде Петерборға қонақ ретінде шақырылған Шәңгерей Бөкеевке Николай ІІ патша барлық құрал-жабдықтарымен фотоаппарат сыйлаған [5].
Шәңгерей Сейіткерейұлы Бөкеев 1847 жылы Батыс Қазақстан облысының Бөкей ордасы ауданы, Жасқұстағы хан ордасында дүниеге келген. Шәңгерей - Жәңгір ханның немересі. Ол 5 жасқа келгенде әкесі қайтыс болып, шешесі Ермектің тәрбиесінде қалады. Әйтсе де ол жетімдік көрмейді. Ата дәулетінің арқасында жасынан оқып, ғылымға қолы жетеді. Астраханда реальдық училищені бітіргеннен кейін, Орынбордағы әскер бастықтарын даярлайтын кадет корпусына түседі. Бірақ Шәңгерей онда екі-ақ жыл оқиды. Самара губерниясында мировой судья болып біразырақ істейді де, ол қызметін тастап, өз еліне келеді. Бұдан кейін кеңсе жұмысына араласпай, өзіне меншікті жер алып, Самар губернаторындағы дворяндардың тізіміне тіркеледі де, қалған өмірінің көпшілігін өз имениесінде өткізеді. Суретшінің 1911-12 жылдары Шайыр, Көксілдер, 1926 жылы 23 жоқтау жинақтарында жарық көрген. 1934 жылы жеке жинағы, кейінгі жылдарда шығармалары оқулықтар мен жинақтарда жарияланып отырды.
Фотография Қазақстанға 1841 жылдың 6 желтоқсанында аяқ басты. Тура сол күні Ордада Жәңгір мектебінің ашылу салтанатына Жәңгірхан Ресейден арнайы фотограф шақыртып, осы мектепке алғаш қабылданған оқушылардың ортасында отырып түскен фотосуреті тарихтан белгілі.
Елімізде фото журналистиканың қыр - сыры толықтай ашыла қоймаған сала. Советтік кезеңдерде бұл ғылымның ерекшеліктеріне мән беріп, түсіндірілгенімен бәрі сол қалпында қалып қойды десек артық айтқандық емес. Фотожурналистика болашақта қоғамда болып жатқан жағдайларға байланысты өзгереді, тоқтаусыз процестермен қоғамға өзгеріс енгізеді ,- дейді Дуглос Керкланд. Расында да бүгінгі фотожурналистика болашақта жаңа технологиялармен толықтырылатынына сенім бар. Журналистикамен фото тығыз байланыста боландықтан, үнемі жылжу үстінде болуы шарт. Бұл тақырыптың маңыздылығы да сонда.
Халқымыздың кәсіпқой фотосуретшілерінің бірі, өз ісінің шебері - Нұрғожа Жұбанов. Есімі ел көңілінде сақталған кәсіби фотожурналист. Фотожурналистің өміріне сәл шолу жасап көрейікші. Бар ғұмырын сүйіспеншілік пен мейірімділікке арнаған Нұрғожа Жұбановқа қызықпайтын журналистер кемде кем шығар. Ол кісінің жүзінен нұр төгіліп тұрғандай көрінетін болған екен. Фототілшілердің ішінде ең зиялысы да, ұқыптысы да осы кісі болған екен. Қазақ фотожурналистикасына сіңірген үлес қосқан еңбектерінде өзінің ерекше стилімен ерекшеленеді. Бала күнінен зерек болып өскен бала, кейіннен С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика бөлімінде оқып жүргенінде, фотожурналистикадан дәріс беретін ұстазы студенттерді тау төсіне апарып, барлығын фотоаппаратпен жұмыс істетіп көрді. Кімнің не түсіргісі келеді, қалауынша еркіндік берілген. Студенттер жалтақтамай білгенін суретке басып, мәз-мейрам. Нұрғожа аға да барынша әспеттеп, сырт еткен бір кадрдың ішіне үлкен ой сыйдырып көруге талпынған еді. Сәтті шыққан болар, кейіннен оқытушы ағайы арнайы шақырып, бұған фотожурналистикамен айналысуға кеңес берді. Кәсіби фотожурналистің биографиясын айтып өтпесе болмас [6].
Н.Жұбанов 1929 жылы ақпан айының 12-ші жұлдызында Атырау облысында дүниеге келген.1949-1952 жылдары Совет Армиясы қатарында әскери міндетін өтеген.1956 - 1961жылдар аралығында С.М.Киров атындағы (қазіргі Әл-Фараби атындағы) Қазақ мемлекеттік университетін журналист мамандығы бойынша аяқтаған. 1961-2000 жылдар аралығында Республикалық Қазақстан әйелдері, Шалқар, Қазақ елі, Заман Қазақстан, Ұлан газеттерінде фототілші қызметін атқарған. Танымал фотожурналист Нұрғожа Жұбанов түсірген фотосуреттер кеңестік дәуірде еліміздің газет-журналдарында және шетел баспасөзінде жиі жарияланып отырды. Әр жылдарда Мәскеу, Канада (Монреаль), Жапонияда (Осака) өткен көркемсурет конкурстарына қатысып, фотожұмыстары жоғары бағаланған. 1989 жылы Мәскеуде өткен КСРО Фотосуретшілер одағының сьезінде Қазақстан фотосуретшілер одағының бірінші хатшысы болып тағайындалған. Н.Жұбанов еліне сіңірген еңбегі үшін КСРО еңбек медалімен, Қазақстан Жоғарғы Кеңесі грамотасы және Құрмет грамоталарымен марапатталды. Ол КСРО Журналистер одағының мүшесі, Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының лауреаты, Қазақстанның Мәдениет қайраткері. Өмірінің соңғы күндеріне дейін ФОТОӨНЕР қоғамдық бірлестігінің, ақылдастар алқасының төрағасы ретінде жастарға ақыл-кеңес, үлгі - өнеге тәжірибелерімен бөлісіп келді.
Дүйсенғалиев Рысқали - 1916 жылы Тайпақ ауданы, Қаракөл ауылында дүниеге келген. Ол қазақтың алғашқы фото-кино журналистерінің бірі. КСРО Журналистер одағының мүшесі (1961), Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері (1978). Ұлы Отан соғысының ардагері . 1945-50 ж. ҚазМу-дың филология факультетін бітірген. 1952 жылдан фототілшілікпен айналысып, жетістікке жеткен. Дүйсенғалиев түсірген 30000-нан астам фотосурет мерзімді басылымдарда, кітаптарда жарық көрді. Бірнеше рет Дүйсенғалиевтың республикалық деңгейдегі фотокөрмелері ұйымдастырылды. Ол ТМД елдері мен шетелдерде өткен көрмелер мен байқауларға қатысып, жүлделерге ие болған, ондағы газет журналдарда Дүйсенғалиев түсірген көптеген фотосурет жарық көрді.
Петр Редько (1906-1976) - Лениншіл Жас (қазіргі Жас Алаш) газетінде ұзақ жыл, одан соң Мәдениет және тұрмыс журналында жұмыс істеген. Сол заманның өз тұлғасын паш еткен әр сурете Перт Яковлевичтің жүрек жылуы бар еді.
Бекмұхамбет Тілекметов (1925-1970) - 1943 жылы 18-ге толғанда әскерге алынып, 1950 жылға дейін қызмет етті. Қазақ Университетінің журналистика факультетіне түсіп, оны 1956 жылы бітіріп шықты. Отыздан асқанда Социалистік Қазақстан қазіргі Егемен Қазақстан қазіргі Егемен Қазақстан газетіне жұмысқа орналасты.
Қайрат Мұстафин (1932-2005) - Қарағанды қаласы, Ғабиден Мұстафиннің отбаында дүниеге келген. ҚР Журналистер Одағының мүшесі. Ұзақ жылда бойы Қазақ Телеграф агенттігінде еңбек етті. Зейнетке шыққанға дейін Өнер баспасында қызмет атқарды.
Жүнісбек Пайызов (1930-2002) - Білім және еңбек қазіргі Зерде журналында қызмет атқарған.Негізінен Ұлттық Академияның ғылыми зерттеу институттарының және жоғарғы оқу орындарының өмірінен фотосуреттер түсіріп отырған. Сондықтан да оның жеке мұрағатында Қазақстан ғылымының фотошежіресі хатталған деуге болады.
Сиез Бәсібеков (1936-2000) - Қазақ журналистикасында айшықты орны бар тұлға. Республикамызда фотожурналистер арасында алғашқы болып Құрмет белгісі орденімен марапатталған.
Сайлау Пернебаев ( 1939 - 2007) - Қазақстан мұғалімі, Социалистік Қазақстан (қазіргі Егемен Қазақстан) газетінде жұмыс істеген. 1981 жылдан бастап зейнеткерлікке шыққанға дейін республикалық Қазақ әдебиеті газетінде қызмет атқарған. Оның газет беттерінде жариялаған фотосуреттері одақтық газет - журналдар конкурстарында 16 дүркін бас жүлдені жеңіп алған.
Дендірбай Егізов (1939-2007) - қазақтың спорт журналистикасының негізін қалады. Бір ғана басылымда - республикалық Спорт газетінде қызмет істеді. Бір ғана соқпақпен жүрді. Спорт фототілшісі болып өмірден өтті.
Нұрманбет Қизатұлы (1941 жылы туған) - Қазақ фотожурналистикасының айтулы шеберлерінің бірі. Суретке түсірумен жастайынан әуестенген. Республикалық Заң газетінде , одан кейін Жетісу газетінде қызмет атқарған.
Алашыбай Есмағамбетов (1945-1996) - әскерден кейін 1971-72 жж. аралығында қазақ радиосында редакторлық қызметтен бастап , кейін Лениншіл жас қазіргі Жас Алаш газетінде секретариатта қызмет істеген. Жан - жақты талантын көрсете білді, оған қоса фототілшілік үлкен еңбегін атауға болады.
Рахымбай Ханалы (1951-2005) - қазақ фотожурналистикасында өзіндік қолтаңбасын қалдырған. Еңбек жолын Қазақ әдебиеті газетінен басталып, Ұлан, Жас Алаш газеттерінде жалғастырған. Ал өмірінің соңғы он шақты жылы еларалық Қазақстан - Заман газетімен тығыз байланысты.
Әскер Исақов (1941-2009) - қазақ фотожурналистикасын зерттеуші. Сонымен қатар, республикалық басылымдарда қызмет атқарған. Өмірінің соңғы кездерінде Қ.А.Яссауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университетіндегі филология факультетінің журналистика кафедрасында аға оқытушы болып жұмыс істеді [7].
1.3 Фото жанрларын түсіру кезіндегі қиындықтар мен құрбандықтар.
Белгілі бір обьектіні белгілеген журналист әр түрлі сатылардан өтеді. Мынадай мынадай деп нақты айтуғада болады , десек те , әр оқиға барысында әр түрлі жайттар болатындықтан ондағы кездесетін кедергілер де алуан түрлі болатыны айдан анық. Жанрмен жұмыс істейтін журналистке ерекше шыдамдылық пен ыждаһаттылықтың көрінісі көбірек табылады. Фотожурналиистиканың нәзік туыстарының бір де осы жанрлармен жұмыс атқару болып табылады. Жанрлардың өз алдына бөлек мінез - құлқы, қыр - сыры , қиындығы болады. Соның салдарынан кей- кейде фотожурналистің жумысы қиындап та жатады. Фотожурналистикада оң қымбат оқиға болса, оқиға белгілі- бір уақытта орын алып , белгілі уақытта аяқталатыны белгілі. Сондықтан фотожурналис үшін уақытта өз маңыздылығын дәлелдейді. Демек пунктуальдылықты серік ете алмаған фотожурналистің жұмымысы қиынға түсетіні, оның алдында көптеген кедергілердің тұратыны сөзсіз [8]. Фотожурналист үшін туындайтын қиындықтардың шегі жоқ, десек те, төзімділікті жүрек төркініне орналастырып , шыдамдылықты шабытпен ұштастырған журналист үшін бір кезде қиындық деген артта қалатыны айтпай - ақ белгілі. Дегенмен, әр бір нәрсенің өз уақыты бар -демекші фотожурналистика мамандығын игеру үшін ондағы кедір - бұдырлы жерлерін, сүрініп кететін жерлерін немесе тұстарын айтпай өтіп кете алмаймыз. Фотожурналистиканың жүгінің соншалықты ауыр екенің маман иесі өз жұмысына кіріскен күннен бастап - ақ белгілі бола бастайды. Жоғарыда айтқандай нысанды суретке түсірмес бұрын бірнеше сатыдан өтеді. Олар алдын - ала фотоаппаратты жұмысқа дайындау процесі, объектіні алдын - ала біліп, оқиға жемісін түсініп алу процесі, егер нысан өзінің фотографтың объектісі екендігін білетін жағдайда алдын - ала нысанды дайындау сияқты процестер жүреді. Негізінен нысанды табиғи түрде алу өте тиімді және өтімді болып саналады. Редактор фотожурналист түсіріп алып келген суреттерді сынға алатын да алмайтын да кезедері болады. Ол қандай жағдайда Республикалық газет болған болса немесе әкімшілік, әлде аудандық, қалалық газеттердің фотожурналисттері бағынышты яғни, мәдениетті түрде тәуелді десек те болады. Міне осындай жағдайларда фотожурналисттің еңбегі қатаң түрде қадағаланады. Дегенмен, ақпараттың аты ақпарат болғандықтан, ешқандай бүкпесіз, жасырынсыз, жариялаудың орны қашанда бөлек. Кейбір жағдайларда фотожурналист әкелген фотосуреттер редактордың көңілінен шықпай қалуы да ғажап емес. Мәселен, фотосуреттің сапасының нашарлығы. Фотожурналист сурет түсірер алдында жарықты мейлінше дұрыс ықшам падаланғаны дұрыс. Себебі суретте фонның бұзылуы жарықты дұрыс пайдаланбағаннан туындауы ғажап емес. Екінші бір сатыда фотожурналист өзін қоршаған адамдармен қарым - қатынас орнатуға тырысуы керек, және олар туралы өзінің еңбегінде көрсетуі білуі қажет. Фотожурналист мәселен, делік, фотоочерек түіруге дайындалуда. Бірақ объекті оның тақырыбына еш сай келмейтін тірліктер жасауда. Мұндай жағдайда тағы да қиындықтар туындайды және уақыттың да өтіп кетуіне әкеліп соқтырады. "Фотографтың объектіні жандандыруы өз қолында, тек, ол сол тар қарым - қатынастан шешім іздеп табуы фотожурналисттің шеберлігіне жатады". Дегенмен, кей жағдайларда шешім табылмай, адам жаны құрбан болатын жағдайларда болады. Мәселен: А.Зись табиғаттағы ғажайып бір сәттерді түсіру кезіндегі өзінің жақын досы американдық Рой Кендидің қаза тапқанын өзінің еңбектерінің бірінде жазып кетеді. Рой Кенди тау басындағы құс ұясын көрем дегенде құлап мерт болады. Әрине, мұндай жағдайлар тарих бетіне шыға бермегеннен, Зись өзінің досын қимастықпен айтатынын шығармасынан көресіз. Қиындықтар мен құрбандықтардың тек қана бұл түрі емес. Табиғат жаратылысының бір үзік секундын түсіру үшін кейбір фотосурет авторлары күндеп талдың төбесінде немесе су астында, тау басында жүргендігін айтады. Сондай - ақ "Қазақстан" кітабының суреттерінің авторы Драголюб Замурович былай дейді: "Табиғи суреттеді адамға эмоционалды әсер беретіндей етіп, сезімге толтырып түсіру өте қиынның қиыны. Табиғат аясында жұмыс атқаратын фотограф тек уақытты емес, тіпті өзінің де кім екендігін ұмытатын кездер болады". Бұл да әрине, құрбандық қиындығымен жүретін қауіпті де қызықты мамандықтың срылары осылайша ашыла түспек.
"Тыңнан түрең салу оңай емес. Күшті мемлекет ретінде қалыптасу жолының бұралаң - бұлтарысы көп екеніне қазір айқын көз жеткізіп отырғандаймыз. Халқымыз нарықтық қатынастармен спатталып отырған қиын кезеңді бастан кешіруде". Қиын кезеңді фотожурналистика да бастан кешірген кездері аз емес. Фотожурналистика негізінен өте ұзақ тарихи даму кезеңдерінен өткен ондағы Қазақ жерінен табылған алғашқы фотосуреттер Жәңгірдің сомдамасы болатын. Фотожурналистика Қазақстанға орыс зиялыларынан келді. Одан кейін Абай Құнанбайдың әкесі Құнанбай тоқалымен түскен фотосуреттер табыла бастаған. Фотожурналистика да сол ағартушылық демократтық кезеңде пайда бола бастаған десек те қателеспейміз. Фотожурналисттің бір тағы да майда десек те болар, үнемі аппаратты өзімен бірге алып жүру. Бұл әрине, айтарлықтай іс болмағанымен, фотожурналист үшін бұл өте қиынға түсетін ауыр зат. Әсіресе, оның халық арасында бекем ұстап жүрудің өзі үлкен мәселе. Ал, тау - тастың арасында бұл жайында айтпай - ақ түсінікті болуы керек. Журналист мамандығының қиныдығы көп дегенмен, сана - сезіміңнің ары қарай дамып өсуіне бірден - бір себеп болатынын ұмытпауымыз керек болса, фотожурналистика мамандығы одан да қиын десек те болады. Aл, онда рухани байлығың, жан - дүниеңнің тазалығы, санаңның сан қырларды аралауына мүмкіндік беретін мамандық екенін тағы естен шығармағанымыз жөн болар. Фотожурналистикада түсірілген сурет объектінің өзіне ұнамай қалуы да әбден мүмкін, сонда нысанның өзі адам болғандығы. Мұндай жағдайда фотосуретке қайтадан толықтырулар мен өңдеулер енгзіліп, бір тірлікті жалпақ тілмен айтқанда, екі тірлік ету деген сөз. Елімізде туындаған кез - келген кәсіпорын проблемалары фотожурналисттер қауымының кәсіби шеберліктерін шыңдай түсіп, еңбектерінің қалың бұқараға әсерін күшейтуді талап етеді. Бұл фотоаппарат иелерінің әлеуметтік - саяси мәселелердегі компоненттілігіне, жоғары эрудициясына азаматтық позициясына тікелей қатысты. Таза ұлттық сана - сезімді қалыптастыру үшін кез - келген мәселеге ұлттық мүдде тұрғысынан қарап, байыппен саралау, ой елегінен өткізу аса маңызды. "Ой еркіндігі сын материалдардың өрісін алып, арнасын кеңейте түсті. Әділ де батыл сынның қоғамдағы таза моральдық - психологиялық ахуалды қалыптастыруға ықпалы зор екендігі күмәнсіз" [10].
Техника жүрген жерде қосыла механика немесе маманы жүру керек. Техниканың аты техника. Съемка болып жатқан кезде, фотоаппараттың түсірмей қалатын жағдайлары да кездесіп жатады. Міне, осындай оқиғалар кезінде нендей шаралар қолдану керектігін айтуымыз білуіміз қажет. Себебі, фотожурналистика мамандығының алдында бұл секілді кедергілердің көп тұратыны анық. Кез - келген мамандықтың өз қиындықтары бар екендігі анық. Фотожурналисттің еңбегінде нақты фактілер де сипат алғаны да абзал. Себебі, фактісіз материал бос кәуәк секілді болады. Фотожурналист нысанды алар сәтте, оның қай тұрғысынан тақырыпқа сай факті табамын деп ойлана тұруы қажет. Ал, кейде сол түсіретін сәт өтіп кете жататын кез туындайды. Мұндай сәт қайта қайталанбауы да мүмкін. Міне, фотожурналистиканың қиындығы да осындай кездер болып табылады. Фотожурналист мамандығын жоғарыда айтып өткендей кез - келген адам игеріп кете алуы қиынға түседі. "Фотожурналистика мамандығы алғырлықты, қырағылықты өзге мамандықтан да көп талап етеді. Себеі ол үнемі оқиға арасында, іс үстінде жүреді, ол оқиғадағы қозғалыс, қарбалас, қапталдас үстінде арасында жүреді". Оқырмандар психологиясымен қарайтын болсақ, мәселен, бір репортажда 3 - 4 немес одан да көп суреттермен жарияланар болса, онда әрбір суреттің өзіндік ерекшелігі, өзіндік сол бір оқиға аясында жаңалығы болғанды қалайды. Оларды бір сарынды фотосуреттер тез жалықтырады. Себеі, бүгінгі таңда Бұқаралық ақпарат құралдарында газет журнал деген қуантарлық жағдай өте көп. Ал, оның әрқайсысында жариялау дәстүрі әр түрлі болып келеді. Жариялаудың да макеттік ерекшелігі болады. Фотосурет неғұрлым ойлы, терең ұғымды, сәтті, тыңғылықты орындалса, соғұрлым өз санын азайта түседі. Яки, екі фотосурет бірігіп беретін мағынаны бір ғана фотосурет берсе, ондағы шеберліктің бағасы да өте зор болмақ. Фотожурналисттің біліктілігі осында білінеді. Тағы бір айта кететін жайт фотоагенттіктер жайлы болмақ. Мұндағы туындайтын бір қиындықты айта кету экономикаға әсерін тигізері хақ. Қаржыға жасалынатын фотосурет болғандықтан, ондағы фотосуреттер сапасыз болып, клиенттің көңілінен шықпаған жағдайда фотоагенттік бірнеше шығындарға ұшырап, кететіні анық. Жалпы, фотожурналистика мамандығының қиындықтарының легі осындай болып келетіні тәжірибе жүзінде дәлелденген. Және бұл қиындықтарды осы салаға қатысы бар адамдардың барлығы да өз шынайы өмірінде басынан өткергендігі өтірік емес. Міне, осындай қиындықтармен таза еңбекпен келетін дүниелердің бет - пердесі газет - журнал, жалпы баспасөз құралдары болып табылады. Демек, олардың халыққа ұсынылатын нағыз кездері де газет баспадан шыққан күннен бастап - ақ екені белгілі болады. Ендеше сол баспа ісінде біздің фотосуреттеріміз, фотожанрларымыз қалай орын алатындығы дайлы практикалық түрде зерттеу жасап көрелік.
ІІ. Қазіргі фотожурналистика
2.1 Фотожурналистика жанрлары және баспасөзде орын алуы
Кез келген журналистиканың түрі сияқты фотожурналистика да шығармашылық процесс белгілі бір жанрдың шеңберінде жүзеге асады. Жанр - нысаны мен мазмұны нақты қасиеттері жағынан ұқсас келетін өнім түрі. Жанр деген ұғым бірнеше суреттер түсірілгенде анық байқалады. Фотожурналистиканың жанрлары туралы зерттеулер де пікірлер де өте көп. Мысалы, осы саланы зерттеген В.Юоданис : Фотожурналистика жанры - бір уақытта сурет пен мәтін - дейді.
Фотожурналистика - көзқарас пен пікірді, ойды фотосурет арқылы білдіретін ерекше сала. Фотожурналистикада фотосуреттерді түсіру үшін келесі қасиеттер ерекшеленеді.
Уақыт - суреттер оқиға барысының хронологиялық өрбуіне байланысты белгілі мәнге ие болады.
Объективтілік - фотосуреттердің оқиғаны дәл әрі боямасыз сипаттауы.
Хабар - автор мақаласымен қатар фотосуреттердің де оқырманға оқиғаның мән-мазмұнын жеткізуі.
Фотожурналистика жанрлары - қоршаған әлемдi сурет арқылы танып бiлу.
ЖАНР
Публицистикалық
Ақпараттық
Ақпараттық
Фотоайғақ Суреттеме
Фоторепортаж
Публицистикалық
Фотоочерк Фототілшілік
фотомонтаж
Фотоайғақ - күнделiктi өмiрдегi болып жатқан маңызды нақты оқиғаларды суреттейтiн, күнделiктi қоғам өмiрiн жағымды немесе жағымсыз жағынан әшкерелейтiн жанр. Фотоайғақ жанрын өзiнiң шындықты ашып көрсете алатын жанрлық ерекшелiгiне байланысты фотоайыптау деп те атауға болады.
Фотосуреттеме - ақпараттық жанрға жатады. Ол қысқа әрi нұсқа баяндау тәсiлiмен түсiрiледi. Заман тынысын дәл, ұтымды көрсетiп, көрермендерiне әрi ақпараттық хабар жеткiзе алады. Журнал беттерiнде жарияланған фотосуреттемелер болған оқиғадан арнайы тiкелей хабар беруге арналмаса да, бiрақ шұғыл түсiрiлгенi сезiлiп тұрады. Фотосуреттемелiк көрiнiстердi көбiне әсерлi, лирикалық туындылар қатарына жатқызуға болады.
Фоторепортаж - ақпараттық жанр. Ол шұғыл түсiрiлiп, болған оқиғаларды жеткiзуде өзiнiң деректiлiгiмен құнды материал ретiнде пайдаланылады. Фоторепортаж формалары бiрнеше кадрлардан тұрады. Әр кадры рет-ретiмен құрастырылады. Көрiнiстер композициялық тұрғыдан өңделедi. Және триптих түрiнде де жасалады.
Мәтіндік, радио және телерепортаж сияқты фоторепортаждың да пайда болуы оқиғаның анық - қанығы барғысы келетін оқырманның сұранысынан туды және журналист көз алдында болып жатқан оқиғаны даму сатысымен бірге адамдарға таратып отырды. Фоторепортаждың ерекшелігі - оның сюжеттік желісі. Репортер оқиғаның басы - қасында болып,ол туралы көрерменге жеткізеді. Сюжеттік оқиғаның қалай біткенін көрсете алады. Тағы бір ерекшелігі - оқиға жалғасып жатса, оның қалай басталғаны туралы ақпарат бере алады. Хронологиялық тізбек арқылы ортасында келсе де, репортажды түсіре алады. Ең басты шарт сюжеттің шарықтау шегін өткізіп алмау.
Фоторепортажда фотожурналистиканың басқа да жанрлары сияқты кім? не? қайда? қашан? деген сұрақтарға жауап береді. Қалай деген сұраққа да жауап береді. Фоторепортаж көркем өнермен байланысты түсіріледі. Және ол суретті түсіру туындаған оқиғаның мүмкіндіктеріне де байланысты екені сөзсіз. Сонымен бірге, фоторепортажды түсіру алдында өте жақсы дайындық қажет. Себебі, суретті , объектіні алар алдында бір ғана сәттік оқиға немесе түсіретін жағдайятты басып ұстап қалып мәңгілік ету деген өте көп дайындықты қажет ететіндігі айтпай - ақ түсінікті болар.фоторепортажда бір кеткен жайт қайта қайталанбайды және репортажда бастың орнына қалды түсіре саламын деген ойдан аулақ болған жөн. Манадан көркемділік пен біліктілікті, сезімділікті қажет етеді деп неге айтудамыз. Түсіретін жерде жарықты да дұрыс пайдалана білу үшін де.
Диплом жұмысы болғандықтан барлық жанрларға жеке - жеке тоқталуым керек деп білем. Тым болмады дегенде, үлкен мағынасы зор жанрлардың мән - жайын түсіндіріп кетейін. Репортажды қарастырғанда көптеген фотожурналист, фоторепортерлердің жұмысына терең үңілуді қажет етті. Ендігі жерде тағы да қоғам өмірімен соның ішінде қоғамның бір мүшесі жеке тұлғамен тығыз байланысты жүретін жанр түрі бұл фотоочерк болып табылады.
Фотоочерк - публицистикалық жанр. Негiзгi бағыты қоғам өмiрiндегi айшықты бетбұрысқа толы құбылыстарды фотосурет арқылы беру. Фотоочерк жанрында адамның жеке өмiрi қамтылып қана қоймай, оның қоршаған ортаға деген қарым-қатынасы көрсетiледi. Ағылшын тілінен аударғанда тарих деген сөз, яғни өмір ағымындағы өтіп жатқан жылдар тізбегінің көріністерін, айқын және нақты көрсетіп тұратын суреттер жиынтығы деген мағынаны береді. Фотоочерк бірнеше суреттен құралады. Фотоочерк бір тақырып, бір арқаумен бірлескен көптеген кадрдан тұрады. Фото суреттер бір-бірімен тізбектеліп, болған оқиғаның баяндаушысы қызметін атқарады. Фотоочерк әдеби ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Казбекова Н
Қазақстан фотопублицистикасының даму процессі
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Мамандығы 5В050400 - Журналистика
Алматы, 2019
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Журналистика факультеті
Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасы
Қорғауға жіберілді
____ хаттама
Кафелра меңгерушісі, ф.ғ.д, профессор_______ Сұлтанбаева Г
__ __ 2019 жыл
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Қазақстан фотопублицистикасының даму процессі
5В050400 - Журналистика
Орындаған: _______________________ Казбеков Н
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы _______________________ Абдраим А
Норма бақылаушы:
аға оқытушы _______________________
Алматы, 2019
РЕФЕРАТ
Диплом жұмысының тақырыбы: Қазақстан фотопублицистикасының даму процесі
Диплом жұмыстың көлемі: 60
Диплом жұмыста пайдаланылған әдебиеттер саны:
Жұмыстың құрлымы: Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, сілтемелер мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Жұмыстың бірінші бөлімінде фотопублицистикасының даму кезеңдері, еліміздегі фотожурналистиканың даму процестері туралы сөз болса, келесі тарауларда осы салада үздіксіз қызмет еткен Рысқали Дүйсенқалиев, Нұрғожа Жұбановтардың еңбектерімен қатар өзекті мәселелер қарастырылған.
Жұмыстың нысаны: Фотопублицистиканың даму процессі
Диплом жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Еліміздегі фотопублицистиканың даму процесіне сипаттама беріп, талдау.
Фотожурналистиканың мәселелерін дәлелді түрде , деректермен салыстырып, қазақ журналистикасында алатын орны мен маңызын зерделеу.
Диплом жұмысында қолданылған әдіс-тәсілдер: Зерттеу барысында сұхбат, саралау, салыстыру, талдау, мазмұн мен түр ерекшеліктерін анықтау, тарихи әдіс пайдаланылды.
Диплом жұмыстың дерек көздері: зерттеу еңбектер, отандық диссертациялық зерттеулер, оқу құралдары, ғылыми мақалалар, ресми сайттар, электронды басылымдар.
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасы егемендігін алғалы бері өңірлік БАҚ құрылымының,сондай-ақ, көтерер тақырыптық аясының өзгерісі айқындалды, ерекшеліктеріне талдаулар жүргізілді. Елімізде жүргізіліп отырған мемлекеттің ақпарат саясатын өңірлік журналистикада берілу үрдісі мен маңыздылығы толықтай зерделенді. Мерзімді басылымдарды түрлі мамандық иелері, әр түрлі мақсаттармен, әр түрлі қырынан зерттеуі мүмкін. Егер журналисттерді нақтылы басылымның әдеби - публицистикалық сапасы, автордың материалды бере білу шеберлігі қызықтырса, тарихшыны өзі зерттеп жүрген тақырыбы бойынша жарияланған фактылық материалдар қызықтырады. Ал, дерек танушы баспасөзде оның деректілік маңызы мен ерекшеліктерін көрсету үшін жалпы тарих дерегі ретіндегі ғылыми құндылығы анықтау үшін зерттейді. Міне, сол деректердің бір түрі фото болып табылады. Фото болған оқиғаны дәл етіп көрсетеді. Оның баспасөз арасынан орын тебуі өте орынды десек те болады. Фотожурналистика өзіне керекті тақырыпқа сай объектіні іздейді және оны дәл табиғи етіп көрсете алады. Менің диплом жұмысымның өзектілігі осы. Фотожурналистика Қазақстанда өте кеш дамыған мамандық. Десек те, ол журналистика саласында өзінің ақпарат беру ерекшелігімен, дер кезінде қағаз бетіне түсіріп, халыққа ұсыну қабілетімен көзге түсіп келеді. Фотожурналистика Қазақстанда жас ғылымдардың бірі болып табылады. Сондықтан да фотожурналистиканың қыр - сырын ашу, оның жанрларының түрлілігін ажырату, жаңа жаңалықтарын жария ету, оның журналистика саласымен бірге дамуындағы бір - бірімен ерекшелігімен ұқсастықтары секілді мәселелердің барлығы тақырыбымның өзектілігі болып табылады.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
І. Фотожурналистика және оның мерзімдік баспасөзде орын алуы ... ..9-24
1.1 Фотожурналистиканың қалыптасуы мен жүйеленуі ... ... ... ... ... ... .. ... ...9
1.2 Халқымыздың алғашқы кәсіпқой фотосуретшілері ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Түсіру кезіндегі қиындықтар мен қызықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ІІ. Қазіргі фотожурналистика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24-53
2.1 Фотожурналистика жанрлары және баспасөзде орын алуы ... ... ... ... ... ...24
2.2 Қазіргі заман газеттеріндегі фото жанрлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.3 Қазіргі фотожурналистиканың сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .56
СІЛТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Кіріспе
"Мен үшін фотосурет - бұл ойлау өнері.
Оның мәні қарапайым жерден
қызықты нәрсе табу... Мен бұл жерде
сіз көріп отырған нәрсені емес, оны
қалай көретіндігіңізді анықтадым".
Эллиотт Эрвитт
Адамзат өмiрiн мәндi де сәндi етуге зор септiгiн тигiзген жаңалықтардың бiрi - фотография. Фотожурналистика басқа фотографиялық өнерге қарағанда күнделікті өмірде біз байқамайтын шынайылықты көрсетуге көбірек бағытталған.
Фотожурналистика-журналистиканың ерекше түрі. Ол қоғамның ақпараттық өмірінің айнасына айналды. Ол ақпаратты суретке түсіріп қана қоймай, онда болып жатқан іс - әрекеттер жөнінде ой тастайды, қоғамға жол сілтейді, бағыт-бағдар алуына көмек береді. Осылайша уақыт ағымында фотожурналистика маңызды рөл атқарып, жұртшылықта әлеуметтік белсенділік туғызып, дамудың жаңа жолдарын жариялап отырады. Фотожурналистика - көзқарас пен пікірді сурет арқылы білдіру. Дұрыс түсірілген сурет мәтіннен гөрі бәрін нақтылап айқындап береді. Себебі фотожурналистика - сөйлеп тұратын жанр.
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі кезеңде фотожурналистика өзінің ақпараттық дамуында биік белестерді бағындырып, дамуының жаңа бір бағытына көшуде. Бұл бағыт жаңа белестерді бағындыруға бағытталған талпыныстар бағыты болып табылады. Зерттеудің ғылыми жаңалығы кәсіби фотожурналистердің қызметін қалыптастыру, дамыту және реттеу үдерістерін кешенді бағалау. Мерзімді басылымдарды түрлі мамандық иелері, әр түрлі мақсаттармен, әр түрлі қырынан зерттеуі мүмкін. Егер журналисттерді нақтылы басылымның әдеби - публицистикалық сапасы, автордың материалды бере білу шеберлігі қызықтырса, тарихшыны өзі зерттеп жүрген тақырыбы бойынша жарияланған фактылық материалдар қызықтырады. Ал, дерек танушы баспасөзде оның деректілік маңызы мен ерекшеліктерін көрсету үшін жалпы тарих дерегі ретіндегі ғылыми құндылығы анықтау үшін зерттейді. Міне, сол деректердің бір түрі фото болып табылады. Фото болған оқиғаны дәл етіп көрсетеді. Оның баспасөз арасынан орын тебуі өте орынды десек те болады. Фотожурналистика өзіне керекті тақырыпқа сай объектіні іздейді және оны дәл табиғи етіп көрсете алады. Менің диплом жұмысымның өзектілігі осы. Фотожурналистика Қазақстанда өте кеш дамыған мамандық. Десек те, ол журналистика саласында өзінің ақпарат беру ерекшелігімен, дер кезінде қағаз бетіне түсіріп, халыққа ұсыну қабілетімен көзге түсіп келеді. Фотожурналистика Қазақстанда жас ғылымдардың бірі болып табылады. Сондықтан да фотожурналистиканың қыр - сырын ашу, оның жанрларының түрлілігін ажырату, жаңа жаңалықтарын жария ету, оның журналистика саласымен бірге дамуындағы бір - бірімен ерекшелігімен ұқсастықтары секілді мәселелердің барлығы тақырыбымның өзектілігі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Бүгінгі фотожурналистиканың хәл- жағдайына теориялық сипаттама беріп, талдау, бағалау. Қазіргі фотожурналистиканың технологиялық даму үдерістерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың міндеттері: Төменде көрсетілген мәселелерді дәлелді түрде , деректермен салыстырып сараптау.
Фотожурналистиканың тарихи тәжірибесіне тоқталу;
Фотосуреттердің берілу кезеңдері мен қалыптасу, даму заңдылықтарын зерттеу;
Фотожурналистердің тілдік, стильдік, ерекшеліктерін талдау;
Фотожурналистиканың қулығы мен қыр-сырын қарастыру;
Жарнама және сауда маркаларымен жұмыс ерекшелігіне баға беру;
Фотожурналистердің сайттарын ашу мәселесін көтеріп, ғаламторда жаңалықтарды насихаттау;
Диплом жұмысының деректері. Деректер бүгінгі фотожурналистердің еңбегінен алынды. Еліміздегі фотожурналистердің шығармалары, ғаламтордағы ақпараттар зерттеу жұмысына ықпалын тигізді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Бұл ғасыр - жаңа технологиялар мен ұлттық менталитеттің жаһанданған ғасыры. Елімізде фото сурет әлемі жаңа қарқында өрісі кеңейіп, жыл өткен сайын дамып келеді. Ел стратегиясының басты бағыты - аймақтық эканомика, мәдениет, кен ошақтарын, әлеуметті дамыту болса, оның барлық бағыты аймақтық жаңалықтармен тікелей сабақтас. Сондықтан барлық қазақ тілді бұқаралық ақпарат құралдарына сурет, басылым, бейне, дыбыс, сілтеме арқылы қол жеткізу - коммуникативтілік трендтін іске асыруымыз қажет.
Зерттеу әдістері. Диплом жұмысында баяндау, шолу, салыстырмалы талдау, жинақтау, ой қорыту әдістері кеңінен қолданылды. Бітіру жұмысының негізгі бағыты - зерттеу, ғылыми, журналистік сипатта өрбіді.
Диплом жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, сілтемелер мен алуан пайдаланған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
І. Фотожурналистика жанры және оның мерзімдік баспасөзде орын алуы
1.1 Фотожурналистиканың қалыптасуы мен жүйеленуі
Фотожурналистика бүгінгі күні аса жоғары қарқынмен дамып жатқан мамандықтың бірі. Қаншама тарихы бар фотожурналистика қоғамдық маңызға ие болуда. Журналист - әмбебеп . Бұл теңеу тіпті біздің санамызға сіңіп қалғандай. Соның дәлелі, журналист фото тілші қызметін де атқара алады. СУРЕТ - журналистің қосымша қаруы, серігі, архиві, ақылшысы тіпті дәлелі. Бұл сөздер журналистика саласындағы фотографияның маңыздылығы, қажеттілігін білдіреді. Түсірілген суреттер адам өміріндегі қас - қағым сәттерді еске салып, журналистің сезім түйсігі, талғамын, шеберлігін айқын көрсетеді. Суретке қарап журналистің қаншалықты білімді екенін, даналығы мен даралығын байқауға болады.
Бір ғана сурет он мың сөзді ауыстыра алады, егер ол он сөзбен жарияланса ғана ,- дейді Эдварл Стейхен. Расыменде бүгінгі кез келген басылымдарда, газет-журнал, кітап болсын сурет өте көп орналасады. Неге? Себебі, жүз рет естігенше бір рет көрген жақсы емес пе? Көзге сенімді көрінген сурет кез келген жердің сәнін келтіреді және рөлі ерекше екені сөзсіз. Фотожурналист қас-қағым сәттерді жібермей, жылдам түсіріп алуға міндетті. Яғни, дәл уақытында бір нәрсенің ерекшелігін алуға оны көрсетуге міндетті. Фотожурналист үшін сурет ақпаратты хабарлайтын жедел , тиімді құндылық. Фотожурналист өзінің еңбегінде аса шеберлікті таныта білсе, мұны талант яғни өнер деп айтуға болады [2].
Фотожурналистика - фотографияны негізгі ақпарат көзі ретінде пайдаланатын жрналистиканың ерекше түрі. Фотожурналистика фотографияның негізгі туыстас жанрларынан төмендегідей қасиеттерімен ерекшеленеді:
Уақыт - суреттердің хронологиялық оқиғаның дамуы барысында
маңызы зор.
Объективтілік - фотосуреттер шынайы болады және дәл түсірілген, оқиғаларды қайта жаңғыртуға мүмкіндік береді.
Баяндау - жаңалықтың басқа элементтерімен астасып, оқырман мен көрерменге қосымша әрі толық ақпарат беруге септігін тигізеді.
Фотожурналистика терминін 29 жыл қатарынан Миссури Университетінде сабақ берген Клифф Эдом (1907-1991) шығарды деп есептеушілер көп. [2].
Ол жерде Эдом 1946 жылы алғашқы фотожурналистер тобын ұйымдастырған. Тағы бір ғалымдар Фотожурналистер мектебінің деканы Френка Л.Моттаны атайды. Фотожурналистика тарихы - салыстырмалы түрде жас ғылым және пән болып табылады. ХІХ ғасырдың аяғынан бастап дами бастады.
Тағы басқа деректерге сүйенсек, тұңғыш фото тілші Роджер Фентон екен. Ол 1855 жылы ағылшын экспедициялық кешенімен Қырымға аттанып, бір жылдан кейін жүздеген суреттермен оралған. Сол кездің өзінде фотокамера шынайы өмірді, шынайы тіршілікті көрсетуге зор үлесін қосты. Ал, Мээтью Брейди - алғашқы әскери фототілшілердің қатарында болған. Ол азаматтық соғыс туралы шындықты айтып, оларды суретке түсіру үшін Нью-Йорк пен Вашингтондағы портреттік кәсіптерінен бас тартқан. Сол кезде түсірген суреттері Америка тарихында аса құнды құжат ретінде бағаланады. Ал біздің елімізге бұл сала 1841 жлдың 6 желтоқсанында аяқ басқан. Дәл сол күні Ордада Жәңгiр мектебiнiң ашылу салтанатына Жәңгiрхан Ресейден арнайы фотограф шақыртып, осы мектепке алғаш қабылданған оқушылардың ортасында отырып түскен фотосуретi тарихтан белгiлi. Фотография Еуропа төрінен орын алса да, біздің елімізге өте жылдам, қарқынды түрде жетті. Елімізге жылдам жеткенімен, баспасөз беттерінде тез көрініс таба алмады. Оның белгілі бір себептері жоқ емес, бар. Ең бастапқы себебі, елімізде мерзімдік баспасөзді басып шығаратын баспаханалардың жоқтың қасы еді. Екінші себебі, суретті басып шығаратын қағаздармен, клишелердің жоқ болуы. Анда-санда ғана газет беттерінде фотосуреттер жарияланып тұрды. Мәскеуден дайын клишелер келген уақытта ғана.
Фотографияға деген қызығушылық күн санап артып жатты. Оның мысалы ретiнде бүкiл саналы ғұмыры, 1899 жылмен 1958 жылдың аралығын қамтыған Дмитрий Поликарпович Багаевтың фотографиялық қызметi тек бiр ғана Павлодар облысының өсiп-өркендеу жолына бағытталса, Евсей Ефимович Блехманның шығармашылық қызметi Қазақстан Республикасының алғашқы АССР болып құрылған кезiнен кешегi тың және тыңайған жерлердi игеру кезеңiне дейiнгi тыныс тiршiлiгiн әсте қалт жiбермей, фото-кино аппараттарына арқау еттi . Және ерекше атап өтетін Шәңгерей Бөкеев. Ол Петерборда өткен салтанатты жиында ІІ Николай патшадан фотоқұрылғыны құралдарымен бірге алған. Содан бастап, бетке ұстар азаматтарды суретке түсіріп, ұрпаққа өшпес мұра қалдырған тұлға. Фотография саласында өзіндік орны бар Әліби Жангелдинді атап өтпесе болмас. Жер шарын жаяу аралап, қазақ халқының қиын да күрделі тұрмыс тіршілігін , қызықты да қуанышты сәттерін түсіргендігі баға жетпес байлық. Бірақ, сол суреттердің барлығы ұстағанның қолында кеткені өкінішті... Сол суреттер бүгінгі таңда музейлерде сақталғанда осы салада жеткен жетістіктеріміз биік болар еді...
Фотожурналистика күн санап өзінің ерекшелігі мен артықшылығын арттырып жатты. Адамдарды жан - жақты болуға , көрмегенді көруге үлкен мүмкіндік жасады. Француздың белгілі суретшісі Поля Делароманынь: Сурет өнерге үлкен қызмет көрсетеді,- деп жарық пен сызудың артықшылығын айтқан екен. Расында да, уақыт өте бұл сөз шындыққа жанасып, сурет үлкен қызмет атқаруда. Соның ішінде фотожурналистердің суреті аса мағыналы, тың дүние болуы міндетті. Осы дүниелермен өзге сурешілерден ерекшеленеді. Фотожурналистке жасандылық емес, қас - қағым сәт маңызды. Әлемде қандай жағдай болмасын, кез келген сәтте фотосуретшілер жұмысын тоқтатқан жоқ. Мысалы, соғыс кезінде қаншама қиындыққа мойымай өз ісіне адал болған ең танымал фототілші - Роберт Капа. 1931 жылдан бастап суретке түсіріп жұмысын бастаған. Соғыс кезңіндеріндегі суреттерді түсіру үшін ең алғаш Испанияға барған. Дәл сол жерде ол Республиканшының өлімі немесе Құрбан болған жауынгер деген атпен де белгілі ең танымал соғыс суреттерінің бірін түсірді. 1935 жылы түсірілген осы бір фото бүкіл әлемді шарлаған болатын. Фотожурналистика үлкен еңбек пен мықты жүректі талап ететін қызмет түрі.
Фотожурналистика - журналистиканың функцияларын атқарушы сала. Ал, М.Бугаев: Фотоөнер мен журналистиканың егіз жаралғандығына көз жеткіздік. Ол екеуін бөліп - жарып қарауға болмайды , - деген пікірімен толықтай келісемін. Ал, кейбір ғалымдарымыз екеуінің екі бөлек дүние екенін, екеуі етене жақын болғанымен , екеуінің қызметі екі бөлек екенін алға тартады Бірақ, екеуі бірін - бірі қай уақытта болмасын толықтырып тұрады[3].
Бұндай түсірілген фотосуреттер мерзімді басылымдарда сәндендіру, безендіру мақсатында қолданылды. Тұрақты түрде газет- журнал беттерінде 1932 жылдың 9 мамырынан бастап жариялана бастады. Дәл осы күні Алматыда ВКП (б) Орталық Комитетiнiң партиялық баспасының Қазақстандағы филиалы ашылды. Соған байланысты баспахана техникалық тұрғыдан жаңартылып, газет-журнал беттерiнде жарияланатын фотосуреттердiң клишелерiн жасайтын цех iске қосылды. Бұл өз кезегiне орай мерзiмдiк баспасөздiң сапасын арттырумен қатар олардың бiр орталыққа шоғырландырылуына мүмкiндiк туғызды. Осылай фотография мерзiмдiк баспасөздiң бетiндегi безендiру, көркемдеу құралынан бiрте-бiрте кеңейiп, журналистиканың жеке саласына қарай аяқ басты. Газет-журналдардың штаттық кестесiне фототiлшi мамандығы енгiзiлдi . Елімізде болып жатқан қиын кезеңдерде облыстық, аудандық газеттер жабылып қалған болатын. Бірақ, уақыт өте әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің журналистика факультетінің студенттері осы саланың дамуына, өркендеуіне зор үлесін қосты.
Фото тілші ең әуелі әлемге, әлемдік жаратылыстарға, кез келген нәрсенің ерекшелігін аша білетін қасиетке ие болуы керек. Ондай сезім, мамандыққа деген махаббат болмаса, халықтың және фотожурналистердің көңілінен шығу, өнердің талабын орындау оңай нәрсе емес. Кез келген жасалынған еңбекке қарап, еңбекшінің еңбекқорлығын, еңбекшінің мінезін байқауға болады. Г.Григорьев: Фотосурет фотожурналистің нәзік тұстарын бейнелейді. Фотосуретпен айналысқан адамның уақыт өте мінезі өзгереді, әрине сезімталдылыққа қарай,-деген екен. Осы уақытқа дейінгі ақпараттарға көз жүгіртсек, біздің елімізде фотожурналистика саласы өте кеш дамыған . Десек те, бұл өнерді өзге салалар сияқты бірнеше құрамға, жеке сала етіп, жеке жанр ретінде қарастыруға болады.
Алғашында фото тек фото болғанда оның маңызы қазіргідей емес еді. Оны тек сурет қана яки бір нысанды сол қалпында көрсетуші ғана, - деп түсіндірді. Уақыт өте бұл түрлене берді, жаңа технологиялар енгізіле бастады. Бұл фотоны өмірге тек бір ғана адам алып келген жоқ. Көптеген ғалымдардың ұйқысыз өткен күндеріндегі еңбегі орасан зор. Бұл саланың қазіргі уақытта орны ерекше. Фотожурналистикадан бұрын, фотоның қандай мағына беретінін , қалай пайда болғанын айтып өттім. Ал, фото - жарық, граф - сызу, жазу деген мағынаны білдіреді.
1.2 Халқымыздың алғашқы кәсіпқой фотосуретшілері
Фототiлшiлер - өздерiнше үлкен қауым. Оларсыз бiрде-бiр (жалпы)
басылым шықпаған, шықпайды да, - дейді Зәкiр АСАБАЕВ. Расында да суретті түсіру де, оны әзірлеуде үлкен машақат. Қарабайыр сурет түсіретін фототілшілер көп жауапкершілікпен, еңбекті алғысы келмеді.
Фотожурналистика 1932 жылдан бастау алып білімді, білікті тұлғалардың арқасында елімізде жақсы нәтиже көрсетті. Қазақтың алғашқы фотографы Шәңгерей Бөкеевті білмейтін қазақ кемде кем шығар. Себебі, бұл ұлы тұлға тарихта ойып тұрып орын алған суретші. 1901 жылы Бөкей ордасының 100 жылдығы аталып өткенде Петерборға қонақ ретінде шақырылған Шәңгерей Бөкеевке Николай ІІ патша барлық құрал-жабдықтарымен фотоаппарат сыйлаған [5].
Шәңгерей Сейіткерейұлы Бөкеев 1847 жылы Батыс Қазақстан облысының Бөкей ордасы ауданы, Жасқұстағы хан ордасында дүниеге келген. Шәңгерей - Жәңгір ханның немересі. Ол 5 жасқа келгенде әкесі қайтыс болып, шешесі Ермектің тәрбиесінде қалады. Әйтсе де ол жетімдік көрмейді. Ата дәулетінің арқасында жасынан оқып, ғылымға қолы жетеді. Астраханда реальдық училищені бітіргеннен кейін, Орынбордағы әскер бастықтарын даярлайтын кадет корпусына түседі. Бірақ Шәңгерей онда екі-ақ жыл оқиды. Самара губерниясында мировой судья болып біразырақ істейді де, ол қызметін тастап, өз еліне келеді. Бұдан кейін кеңсе жұмысына араласпай, өзіне меншікті жер алып, Самар губернаторындағы дворяндардың тізіміне тіркеледі де, қалған өмірінің көпшілігін өз имениесінде өткізеді. Суретшінің 1911-12 жылдары Шайыр, Көксілдер, 1926 жылы 23 жоқтау жинақтарында жарық көрген. 1934 жылы жеке жинағы, кейінгі жылдарда шығармалары оқулықтар мен жинақтарда жарияланып отырды.
Фотография Қазақстанға 1841 жылдың 6 желтоқсанында аяқ басты. Тура сол күні Ордада Жәңгір мектебінің ашылу салтанатына Жәңгірхан Ресейден арнайы фотограф шақыртып, осы мектепке алғаш қабылданған оқушылардың ортасында отырып түскен фотосуреті тарихтан белгілі.
Елімізде фото журналистиканың қыр - сыры толықтай ашыла қоймаған сала. Советтік кезеңдерде бұл ғылымның ерекшеліктеріне мән беріп, түсіндірілгенімен бәрі сол қалпында қалып қойды десек артық айтқандық емес. Фотожурналистика болашақта қоғамда болып жатқан жағдайларға байланысты өзгереді, тоқтаусыз процестермен қоғамға өзгеріс енгізеді ,- дейді Дуглос Керкланд. Расында да бүгінгі фотожурналистика болашақта жаңа технологиялармен толықтырылатынына сенім бар. Журналистикамен фото тығыз байланыста боландықтан, үнемі жылжу үстінде болуы шарт. Бұл тақырыптың маңыздылығы да сонда.
Халқымыздың кәсіпқой фотосуретшілерінің бірі, өз ісінің шебері - Нұрғожа Жұбанов. Есімі ел көңілінде сақталған кәсіби фотожурналист. Фотожурналистің өміріне сәл шолу жасап көрейікші. Бар ғұмырын сүйіспеншілік пен мейірімділікке арнаған Нұрғожа Жұбановқа қызықпайтын журналистер кемде кем шығар. Ол кісінің жүзінен нұр төгіліп тұрғандай көрінетін болған екен. Фототілшілердің ішінде ең зиялысы да, ұқыптысы да осы кісі болған екен. Қазақ фотожурналистикасына сіңірген үлес қосқан еңбектерінде өзінің ерекше стилімен ерекшеленеді. Бала күнінен зерек болып өскен бала, кейіннен С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика бөлімінде оқып жүргенінде, фотожурналистикадан дәріс беретін ұстазы студенттерді тау төсіне апарып, барлығын фотоаппаратпен жұмыс істетіп көрді. Кімнің не түсіргісі келеді, қалауынша еркіндік берілген. Студенттер жалтақтамай білгенін суретке басып, мәз-мейрам. Нұрғожа аға да барынша әспеттеп, сырт еткен бір кадрдың ішіне үлкен ой сыйдырып көруге талпынған еді. Сәтті шыққан болар, кейіннен оқытушы ағайы арнайы шақырып, бұған фотожурналистикамен айналысуға кеңес берді. Кәсіби фотожурналистің биографиясын айтып өтпесе болмас [6].
Н.Жұбанов 1929 жылы ақпан айының 12-ші жұлдызында Атырау облысында дүниеге келген.1949-1952 жылдары Совет Армиясы қатарында әскери міндетін өтеген.1956 - 1961жылдар аралығында С.М.Киров атындағы (қазіргі Әл-Фараби атындағы) Қазақ мемлекеттік университетін журналист мамандығы бойынша аяқтаған. 1961-2000 жылдар аралығында Республикалық Қазақстан әйелдері, Шалқар, Қазақ елі, Заман Қазақстан, Ұлан газеттерінде фототілші қызметін атқарған. Танымал фотожурналист Нұрғожа Жұбанов түсірген фотосуреттер кеңестік дәуірде еліміздің газет-журналдарында және шетел баспасөзінде жиі жарияланып отырды. Әр жылдарда Мәскеу, Канада (Монреаль), Жапонияда (Осака) өткен көркемсурет конкурстарына қатысып, фотожұмыстары жоғары бағаланған. 1989 жылы Мәскеуде өткен КСРО Фотосуретшілер одағының сьезінде Қазақстан фотосуретшілер одағының бірінші хатшысы болып тағайындалған. Н.Жұбанов еліне сіңірген еңбегі үшін КСРО еңбек медалімен, Қазақстан Жоғарғы Кеңесі грамотасы және Құрмет грамоталарымен марапатталды. Ол КСРО Журналистер одағының мүшесі, Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының лауреаты, Қазақстанның Мәдениет қайраткері. Өмірінің соңғы күндеріне дейін ФОТОӨНЕР қоғамдық бірлестігінің, ақылдастар алқасының төрағасы ретінде жастарға ақыл-кеңес, үлгі - өнеге тәжірибелерімен бөлісіп келді.
Дүйсенғалиев Рысқали - 1916 жылы Тайпақ ауданы, Қаракөл ауылында дүниеге келген. Ол қазақтың алғашқы фото-кино журналистерінің бірі. КСРО Журналистер одағының мүшесі (1961), Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері (1978). Ұлы Отан соғысының ардагері . 1945-50 ж. ҚазМу-дың филология факультетін бітірген. 1952 жылдан фототілшілікпен айналысып, жетістікке жеткен. Дүйсенғалиев түсірген 30000-нан астам фотосурет мерзімді басылымдарда, кітаптарда жарық көрді. Бірнеше рет Дүйсенғалиевтың республикалық деңгейдегі фотокөрмелері ұйымдастырылды. Ол ТМД елдері мен шетелдерде өткен көрмелер мен байқауларға қатысып, жүлделерге ие болған, ондағы газет журналдарда Дүйсенғалиев түсірген көптеген фотосурет жарық көрді.
Петр Редько (1906-1976) - Лениншіл Жас (қазіргі Жас Алаш) газетінде ұзақ жыл, одан соң Мәдениет және тұрмыс журналында жұмыс істеген. Сол заманның өз тұлғасын паш еткен әр сурете Перт Яковлевичтің жүрек жылуы бар еді.
Бекмұхамбет Тілекметов (1925-1970) - 1943 жылы 18-ге толғанда әскерге алынып, 1950 жылға дейін қызмет етті. Қазақ Университетінің журналистика факультетіне түсіп, оны 1956 жылы бітіріп шықты. Отыздан асқанда Социалистік Қазақстан қазіргі Егемен Қазақстан қазіргі Егемен Қазақстан газетіне жұмысқа орналасты.
Қайрат Мұстафин (1932-2005) - Қарағанды қаласы, Ғабиден Мұстафиннің отбаында дүниеге келген. ҚР Журналистер Одағының мүшесі. Ұзақ жылда бойы Қазақ Телеграф агенттігінде еңбек етті. Зейнетке шыққанға дейін Өнер баспасында қызмет атқарды.
Жүнісбек Пайызов (1930-2002) - Білім және еңбек қазіргі Зерде журналында қызмет атқарған.Негізінен Ұлттық Академияның ғылыми зерттеу институттарының және жоғарғы оқу орындарының өмірінен фотосуреттер түсіріп отырған. Сондықтан да оның жеке мұрағатында Қазақстан ғылымының фотошежіресі хатталған деуге болады.
Сиез Бәсібеков (1936-2000) - Қазақ журналистикасында айшықты орны бар тұлға. Республикамызда фотожурналистер арасында алғашқы болып Құрмет белгісі орденімен марапатталған.
Сайлау Пернебаев ( 1939 - 2007) - Қазақстан мұғалімі, Социалистік Қазақстан (қазіргі Егемен Қазақстан) газетінде жұмыс істеген. 1981 жылдан бастап зейнеткерлікке шыққанға дейін республикалық Қазақ әдебиеті газетінде қызмет атқарған. Оның газет беттерінде жариялаған фотосуреттері одақтық газет - журналдар конкурстарында 16 дүркін бас жүлдені жеңіп алған.
Дендірбай Егізов (1939-2007) - қазақтың спорт журналистикасының негізін қалады. Бір ғана басылымда - республикалық Спорт газетінде қызмет істеді. Бір ғана соқпақпен жүрді. Спорт фототілшісі болып өмірден өтті.
Нұрманбет Қизатұлы (1941 жылы туған) - Қазақ фотожурналистикасының айтулы шеберлерінің бірі. Суретке түсірумен жастайынан әуестенген. Республикалық Заң газетінде , одан кейін Жетісу газетінде қызмет атқарған.
Алашыбай Есмағамбетов (1945-1996) - әскерден кейін 1971-72 жж. аралығында қазақ радиосында редакторлық қызметтен бастап , кейін Лениншіл жас қазіргі Жас Алаш газетінде секретариатта қызмет істеген. Жан - жақты талантын көрсете білді, оған қоса фототілшілік үлкен еңбегін атауға болады.
Рахымбай Ханалы (1951-2005) - қазақ фотожурналистикасында өзіндік қолтаңбасын қалдырған. Еңбек жолын Қазақ әдебиеті газетінен басталып, Ұлан, Жас Алаш газеттерінде жалғастырған. Ал өмірінің соңғы он шақты жылы еларалық Қазақстан - Заман газетімен тығыз байланысты.
Әскер Исақов (1941-2009) - қазақ фотожурналистикасын зерттеуші. Сонымен қатар, республикалық басылымдарда қызмет атқарған. Өмірінің соңғы кездерінде Қ.А.Яссауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университетіндегі филология факультетінің журналистика кафедрасында аға оқытушы болып жұмыс істеді [7].
1.3 Фото жанрларын түсіру кезіндегі қиындықтар мен құрбандықтар.
Белгілі бір обьектіні белгілеген журналист әр түрлі сатылардан өтеді. Мынадай мынадай деп нақты айтуғада болады , десек те , әр оқиға барысында әр түрлі жайттар болатындықтан ондағы кездесетін кедергілер де алуан түрлі болатыны айдан анық. Жанрмен жұмыс істейтін журналистке ерекше шыдамдылық пен ыждаһаттылықтың көрінісі көбірек табылады. Фотожурналиистиканың нәзік туыстарының бір де осы жанрлармен жұмыс атқару болып табылады. Жанрлардың өз алдына бөлек мінез - құлқы, қыр - сыры , қиындығы болады. Соның салдарынан кей- кейде фотожурналистің жумысы қиындап та жатады. Фотожурналистикада оң қымбат оқиға болса, оқиға белгілі- бір уақытта орын алып , белгілі уақытта аяқталатыны белгілі. Сондықтан фотожурналис үшін уақытта өз маңыздылығын дәлелдейді. Демек пунктуальдылықты серік ете алмаған фотожурналистің жұмымысы қиынға түсетіні, оның алдында көптеген кедергілердің тұратыны сөзсіз [8]. Фотожурналист үшін туындайтын қиындықтардың шегі жоқ, десек те, төзімділікті жүрек төркініне орналастырып , шыдамдылықты шабытпен ұштастырған журналист үшін бір кезде қиындық деген артта қалатыны айтпай - ақ белгілі. Дегенмен, әр бір нәрсенің өз уақыты бар -демекші фотожурналистика мамандығын игеру үшін ондағы кедір - бұдырлы жерлерін, сүрініп кететін жерлерін немесе тұстарын айтпай өтіп кете алмаймыз. Фотожурналистиканың жүгінің соншалықты ауыр екенің маман иесі өз жұмысына кіріскен күннен бастап - ақ белгілі бола бастайды. Жоғарыда айтқандай нысанды суретке түсірмес бұрын бірнеше сатыдан өтеді. Олар алдын - ала фотоаппаратты жұмысқа дайындау процесі, объектіні алдын - ала біліп, оқиға жемісін түсініп алу процесі, егер нысан өзінің фотографтың объектісі екендігін білетін жағдайда алдын - ала нысанды дайындау сияқты процестер жүреді. Негізінен нысанды табиғи түрде алу өте тиімді және өтімді болып саналады. Редактор фотожурналист түсіріп алып келген суреттерді сынға алатын да алмайтын да кезедері болады. Ол қандай жағдайда Республикалық газет болған болса немесе әкімшілік, әлде аудандық, қалалық газеттердің фотожурналисттері бағынышты яғни, мәдениетті түрде тәуелді десек те болады. Міне осындай жағдайларда фотожурналисттің еңбегі қатаң түрде қадағаланады. Дегенмен, ақпараттың аты ақпарат болғандықтан, ешқандай бүкпесіз, жасырынсыз, жариялаудың орны қашанда бөлек. Кейбір жағдайларда фотожурналист әкелген фотосуреттер редактордың көңілінен шықпай қалуы да ғажап емес. Мәселен, фотосуреттің сапасының нашарлығы. Фотожурналист сурет түсірер алдында жарықты мейлінше дұрыс ықшам падаланғаны дұрыс. Себебі суретте фонның бұзылуы жарықты дұрыс пайдаланбағаннан туындауы ғажап емес. Екінші бір сатыда фотожурналист өзін қоршаған адамдармен қарым - қатынас орнатуға тырысуы керек, және олар туралы өзінің еңбегінде көрсетуі білуі қажет. Фотожурналист мәселен, делік, фотоочерек түіруге дайындалуда. Бірақ объекті оның тақырыбына еш сай келмейтін тірліктер жасауда. Мұндай жағдайда тағы да қиындықтар туындайды және уақыттың да өтіп кетуіне әкеліп соқтырады. "Фотографтың объектіні жандандыруы өз қолында, тек, ол сол тар қарым - қатынастан шешім іздеп табуы фотожурналисттің шеберлігіне жатады". Дегенмен, кей жағдайларда шешім табылмай, адам жаны құрбан болатын жағдайларда болады. Мәселен: А.Зись табиғаттағы ғажайып бір сәттерді түсіру кезіндегі өзінің жақын досы американдық Рой Кендидің қаза тапқанын өзінің еңбектерінің бірінде жазып кетеді. Рой Кенди тау басындағы құс ұясын көрем дегенде құлап мерт болады. Әрине, мұндай жағдайлар тарих бетіне шыға бермегеннен, Зись өзінің досын қимастықпен айтатынын шығармасынан көресіз. Қиындықтар мен құрбандықтардың тек қана бұл түрі емес. Табиғат жаратылысының бір үзік секундын түсіру үшін кейбір фотосурет авторлары күндеп талдың төбесінде немесе су астында, тау басында жүргендігін айтады. Сондай - ақ "Қазақстан" кітабының суреттерінің авторы Драголюб Замурович былай дейді: "Табиғи суреттеді адамға эмоционалды әсер беретіндей етіп, сезімге толтырып түсіру өте қиынның қиыны. Табиғат аясында жұмыс атқаратын фотограф тек уақытты емес, тіпті өзінің де кім екендігін ұмытатын кездер болады". Бұл да әрине, құрбандық қиындығымен жүретін қауіпті де қызықты мамандықтың срылары осылайша ашыла түспек.
"Тыңнан түрең салу оңай емес. Күшті мемлекет ретінде қалыптасу жолының бұралаң - бұлтарысы көп екеніне қазір айқын көз жеткізіп отырғандаймыз. Халқымыз нарықтық қатынастармен спатталып отырған қиын кезеңді бастан кешіруде". Қиын кезеңді фотожурналистика да бастан кешірген кездері аз емес. Фотожурналистика негізінен өте ұзақ тарихи даму кезеңдерінен өткен ондағы Қазақ жерінен табылған алғашқы фотосуреттер Жәңгірдің сомдамасы болатын. Фотожурналистика Қазақстанға орыс зиялыларынан келді. Одан кейін Абай Құнанбайдың әкесі Құнанбай тоқалымен түскен фотосуреттер табыла бастаған. Фотожурналистика да сол ағартушылық демократтық кезеңде пайда бола бастаған десек те қателеспейміз. Фотожурналисттің бір тағы да майда десек те болар, үнемі аппаратты өзімен бірге алып жүру. Бұл әрине, айтарлықтай іс болмағанымен, фотожурналист үшін бұл өте қиынға түсетін ауыр зат. Әсіресе, оның халық арасында бекем ұстап жүрудің өзі үлкен мәселе. Ал, тау - тастың арасында бұл жайында айтпай - ақ түсінікті болуы керек. Журналист мамандығының қиныдығы көп дегенмен, сана - сезіміңнің ары қарай дамып өсуіне бірден - бір себеп болатынын ұмытпауымыз керек болса, фотожурналистика мамандығы одан да қиын десек те болады. Aл, онда рухани байлығың, жан - дүниеңнің тазалығы, санаңның сан қырларды аралауына мүмкіндік беретін мамандық екенін тағы естен шығармағанымыз жөн болар. Фотожурналистикада түсірілген сурет объектінің өзіне ұнамай қалуы да әбден мүмкін, сонда нысанның өзі адам болғандығы. Мұндай жағдайда фотосуретке қайтадан толықтырулар мен өңдеулер енгзіліп, бір тірлікті жалпақ тілмен айтқанда, екі тірлік ету деген сөз. Елімізде туындаған кез - келген кәсіпорын проблемалары фотожурналисттер қауымының кәсіби шеберліктерін шыңдай түсіп, еңбектерінің қалың бұқараға әсерін күшейтуді талап етеді. Бұл фотоаппарат иелерінің әлеуметтік - саяси мәселелердегі компоненттілігіне, жоғары эрудициясына азаматтық позициясына тікелей қатысты. Таза ұлттық сана - сезімді қалыптастыру үшін кез - келген мәселеге ұлттық мүдде тұрғысынан қарап, байыппен саралау, ой елегінен өткізу аса маңызды. "Ой еркіндігі сын материалдардың өрісін алып, арнасын кеңейте түсті. Әділ де батыл сынның қоғамдағы таза моральдық - психологиялық ахуалды қалыптастыруға ықпалы зор екендігі күмәнсіз" [10].
Техника жүрген жерде қосыла механика немесе маманы жүру керек. Техниканың аты техника. Съемка болып жатқан кезде, фотоаппараттың түсірмей қалатын жағдайлары да кездесіп жатады. Міне, осындай оқиғалар кезінде нендей шаралар қолдану керектігін айтуымыз білуіміз қажет. Себебі, фотожурналистика мамандығының алдында бұл секілді кедергілердің көп тұратыны анық. Кез - келген мамандықтың өз қиындықтары бар екендігі анық. Фотожурналисттің еңбегінде нақты фактілер де сипат алғаны да абзал. Себебі, фактісіз материал бос кәуәк секілді болады. Фотожурналист нысанды алар сәтте, оның қай тұрғысынан тақырыпқа сай факті табамын деп ойлана тұруы қажет. Ал, кейде сол түсіретін сәт өтіп кете жататын кез туындайды. Мұндай сәт қайта қайталанбауы да мүмкін. Міне, фотожурналистиканың қиындығы да осындай кездер болып табылады. Фотожурналист мамандығын жоғарыда айтып өткендей кез - келген адам игеріп кете алуы қиынға түседі. "Фотожурналистика мамандығы алғырлықты, қырағылықты өзге мамандықтан да көп талап етеді. Себеі ол үнемі оқиға арасында, іс үстінде жүреді, ол оқиғадағы қозғалыс, қарбалас, қапталдас үстінде арасында жүреді". Оқырмандар психологиясымен қарайтын болсақ, мәселен, бір репортажда 3 - 4 немес одан да көп суреттермен жарияланар болса, онда әрбір суреттің өзіндік ерекшелігі, өзіндік сол бір оқиға аясында жаңалығы болғанды қалайды. Оларды бір сарынды фотосуреттер тез жалықтырады. Себеі, бүгінгі таңда Бұқаралық ақпарат құралдарында газет журнал деген қуантарлық жағдай өте көп. Ал, оның әрқайсысында жариялау дәстүрі әр түрлі болып келеді. Жариялаудың да макеттік ерекшелігі болады. Фотосурет неғұрлым ойлы, терең ұғымды, сәтті, тыңғылықты орындалса, соғұрлым өз санын азайта түседі. Яки, екі фотосурет бірігіп беретін мағынаны бір ғана фотосурет берсе, ондағы шеберліктің бағасы да өте зор болмақ. Фотожурналисттің біліктілігі осында білінеді. Тағы бір айта кететін жайт фотоагенттіктер жайлы болмақ. Мұндағы туындайтын бір қиындықты айта кету экономикаға әсерін тигізері хақ. Қаржыға жасалынатын фотосурет болғандықтан, ондағы фотосуреттер сапасыз болып, клиенттің көңілінен шықпаған жағдайда фотоагенттік бірнеше шығындарға ұшырап, кететіні анық. Жалпы, фотожурналистика мамандығының қиындықтарының легі осындай болып келетіні тәжірибе жүзінде дәлелденген. Және бұл қиындықтарды осы салаға қатысы бар адамдардың барлығы да өз шынайы өмірінде басынан өткергендігі өтірік емес. Міне, осындай қиындықтармен таза еңбекпен келетін дүниелердің бет - пердесі газет - журнал, жалпы баспасөз құралдары болып табылады. Демек, олардың халыққа ұсынылатын нағыз кездері де газет баспадан шыққан күннен бастап - ақ екені белгілі болады. Ендеше сол баспа ісінде біздің фотосуреттеріміз, фотожанрларымыз қалай орын алатындығы дайлы практикалық түрде зерттеу жасап көрелік.
ІІ. Қазіргі фотожурналистика
2.1 Фотожурналистика жанрлары және баспасөзде орын алуы
Кез келген журналистиканың түрі сияқты фотожурналистика да шығармашылық процесс белгілі бір жанрдың шеңберінде жүзеге асады. Жанр - нысаны мен мазмұны нақты қасиеттері жағынан ұқсас келетін өнім түрі. Жанр деген ұғым бірнеше суреттер түсірілгенде анық байқалады. Фотожурналистиканың жанрлары туралы зерттеулер де пікірлер де өте көп. Мысалы, осы саланы зерттеген В.Юоданис : Фотожурналистика жанры - бір уақытта сурет пен мәтін - дейді.
Фотожурналистика - көзқарас пен пікірді, ойды фотосурет арқылы білдіретін ерекше сала. Фотожурналистикада фотосуреттерді түсіру үшін келесі қасиеттер ерекшеленеді.
Уақыт - суреттер оқиға барысының хронологиялық өрбуіне байланысты белгілі мәнге ие болады.
Объективтілік - фотосуреттердің оқиғаны дәл әрі боямасыз сипаттауы.
Хабар - автор мақаласымен қатар фотосуреттердің де оқырманға оқиғаның мән-мазмұнын жеткізуі.
Фотожурналистика жанрлары - қоршаған әлемдi сурет арқылы танып бiлу.
ЖАНР
Публицистикалық
Ақпараттық
Ақпараттық
Фотоайғақ Суреттеме
Фоторепортаж
Публицистикалық
Фотоочерк Фототілшілік
фотомонтаж
Фотоайғақ - күнделiктi өмiрдегi болып жатқан маңызды нақты оқиғаларды суреттейтiн, күнделiктi қоғам өмiрiн жағымды немесе жағымсыз жағынан әшкерелейтiн жанр. Фотоайғақ жанрын өзiнiң шындықты ашып көрсете алатын жанрлық ерекшелiгiне байланысты фотоайыптау деп те атауға болады.
Фотосуреттеме - ақпараттық жанрға жатады. Ол қысқа әрi нұсқа баяндау тәсiлiмен түсiрiледi. Заман тынысын дәл, ұтымды көрсетiп, көрермендерiне әрi ақпараттық хабар жеткiзе алады. Журнал беттерiнде жарияланған фотосуреттемелер болған оқиғадан арнайы тiкелей хабар беруге арналмаса да, бiрақ шұғыл түсiрiлгенi сезiлiп тұрады. Фотосуреттемелiк көрiнiстердi көбiне әсерлi, лирикалық туындылар қатарына жатқызуға болады.
Фоторепортаж - ақпараттық жанр. Ол шұғыл түсiрiлiп, болған оқиғаларды жеткiзуде өзiнiң деректiлiгiмен құнды материал ретiнде пайдаланылады. Фоторепортаж формалары бiрнеше кадрлардан тұрады. Әр кадры рет-ретiмен құрастырылады. Көрiнiстер композициялық тұрғыдан өңделедi. Және триптих түрiнде де жасалады.
Мәтіндік, радио және телерепортаж сияқты фоторепортаждың да пайда болуы оқиғаның анық - қанығы барғысы келетін оқырманның сұранысынан туды және журналист көз алдында болып жатқан оқиғаны даму сатысымен бірге адамдарға таратып отырды. Фоторепортаждың ерекшелігі - оның сюжеттік желісі. Репортер оқиғаның басы - қасында болып,ол туралы көрерменге жеткізеді. Сюжеттік оқиғаның қалай біткенін көрсете алады. Тағы бір ерекшелігі - оқиға жалғасып жатса, оның қалай басталғаны туралы ақпарат бере алады. Хронологиялық тізбек арқылы ортасында келсе де, репортажды түсіре алады. Ең басты шарт сюжеттің шарықтау шегін өткізіп алмау.
Фоторепортажда фотожурналистиканың басқа да жанрлары сияқты кім? не? қайда? қашан? деген сұрақтарға жауап береді. Қалай деген сұраққа да жауап береді. Фоторепортаж көркем өнермен байланысты түсіріледі. Және ол суретті түсіру туындаған оқиғаның мүмкіндіктеріне де байланысты екені сөзсіз. Сонымен бірге, фоторепортажды түсіру алдында өте жақсы дайындық қажет. Себебі, суретті , объектіні алар алдында бір ғана сәттік оқиға немесе түсіретін жағдайятты басып ұстап қалып мәңгілік ету деген өте көп дайындықты қажет ететіндігі айтпай - ақ түсінікті болар.фоторепортажда бір кеткен жайт қайта қайталанбайды және репортажда бастың орнына қалды түсіре саламын деген ойдан аулақ болған жөн. Манадан көркемділік пен біліктілікті, сезімділікті қажет етеді деп неге айтудамыз. Түсіретін жерде жарықты да дұрыс пайдалана білу үшін де.
Диплом жұмысы болғандықтан барлық жанрларға жеке - жеке тоқталуым керек деп білем. Тым болмады дегенде, үлкен мағынасы зор жанрлардың мән - жайын түсіндіріп кетейін. Репортажды қарастырғанда көптеген фотожурналист, фоторепортерлердің жұмысына терең үңілуді қажет етті. Ендігі жерде тағы да қоғам өмірімен соның ішінде қоғамның бір мүшесі жеке тұлғамен тығыз байланысты жүретін жанр түрі бұл фотоочерк болып табылады.
Фотоочерк - публицистикалық жанр. Негiзгi бағыты қоғам өмiрiндегi айшықты бетбұрысқа толы құбылыстарды фотосурет арқылы беру. Фотоочерк жанрында адамның жеке өмiрi қамтылып қана қоймай, оның қоршаған ортаға деген қарым-қатынасы көрсетiледi. Ағылшын тілінен аударғанда тарих деген сөз, яғни өмір ағымындағы өтіп жатқан жылдар тізбегінің көріністерін, айқын және нақты көрсетіп тұратын суреттер жиынтығы деген мағынаны береді. Фотоочерк бірнеше суреттен құралады. Фотоочерк бір тақырып, бір арқаумен бірлескен көптеген кадрдан тұрады. Фото суреттер бір-бірімен тізбектеліп, болған оқиғаның баяндаушысы қызметін атқарады. Фотоочерк әдеби ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz