Ток - шоу тақырыптары
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті
Ж. Ғаниқызы
Д. Мұхтар
Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар
бағдарламасын дайындау
ДИПЛОМ ЖОБАСЫ
5В050400 - Электрондық журналистика мамандығы бойынша
Алматы 2019
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
Ақпараттық технологиялар факультеті
Медиакоммуникация және Қазақстан тарихы кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедра меңгерушісі ф.ғ.к., ассоц.
профессор А.А.Ниязғұлова
___ ______________2019ж.
Диплом жұмысына
ТҮСІНДІРМЕ ХАТ
Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар
бағдарламасын дайындау
Студент: Ж. Ғаниқызы __________________
___ _________2019ж. (қолы)
Студент: Д.Мұхтар __________________
___ _________2019ж. (қолы)
Жетекші:
МжҚТ кафедрасының сениор-лекторы
Ш. Қалиаждарова __________________
___ _________2019ж. (қолы)
Рецензент:
Қазақстан ұлттық арнасы
Қарекет бағдарламасының продюсері
С.Айдаболова __________________
___ _________2019ж. (қолы)
Алматы 2019
Жоба (жұмыс) бойынша кеңес берушілер (оларға қатысты жоба (жұмыс) бөлімдерін көрсетуімен)
Бөлім
Кеңес беруші
Қолы, күні
Тапсырманың берілген мерзімі
Тапсырманы қабылдау мерзімі
Мамандық бойынша кеңес беруші
Ш.Ы.Қалиаждарова
Жалпы бақылау (нормоконтроль)
Тапсырманың берілген мерзімі ___________________________________ _
(қолы)
Жетекші: Ш.Ы.Қалиаждарова ___________________________________ _
(қолы)
Тапсырма орындалуға берілді ___________________________________ _
(қолы)
Студент: Д.Мұхтар __________________
(қолы)
Студент: Ж.Ғаниқызы __________________
(қолы)
Жетекші: Ш.Ы.Қалиаждарова __________________
(қолы)
Күні ___ _________2019ж.
МАЗМҰНЫ
І ТАРАУ
ТЕЛЕВИЗИЯДАҒЫ ТОК-ШОУ
Телевизиядағы ток-шоу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
ІІ ТАРАУ
ҚАЗАҚ ТЕЛЕВИЗИЯСЫНДАҒЫ ТОК-ШОУ
Қазақстан телеарналарындағы ток-шоудың жанрлық жіктелуі ... ... ... ..20
Отандық ток-шоу: шындық па, әлде шоу ма? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.3 Ток-шоу тақырыптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ТОК-ШОУ ЖАНРЫНДА ӘЛЕУМЕТТІК МӘСЕЛЕЛЕР КӨТЕРІЛЕТІН ЖАСТАР БАҒДАРЛАМАСЫН ДАЙЫНДАУ
3.1 Зерде ток-шоуының көтеретін мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.2. Зердені түсіру барысындағы тәжірибелік әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3.3. Зерде ток-шоуының нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ІІІ ТАРАУ
ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ
4.1. Ток-шоу аудиториясы. Жастарға не берді? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
4.2. Классикалық ТВ және әлеуметтік желі аудиториясы ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4.3. Зерде ток-шоуынан алынған тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ДИПЛОМ ЖОБАСЫН ӘЗІРЛЕУ КЕСТЕСІ
Халықаралық ақпараттық технологиялар университетінің
4-курсы, 5В050400-журналистика мамандығы, 1501к, 1502к тобы
Жанар Ғаниқызы
Динара Мұхтар
Тақырыбы: Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар
бағдарламасын дайындау
№
Атқарылатын жұмыстар
Күнтізбелік жұмыс жоспары
Орындалу уақыты
(күні, айы)
Ескертулер
1
Дипломдық жоба тақырыбын бекіту
30 қарашаға дейін
2
Дипломдық жобаны орындау үшін мәліметтер жинау
қараша - желтоқсан
3
Дипломдық жобаның талдамалық бөлімін дайындау (1 тарау)
қаңтар - ақпан
Өндірістік тәжірибеге барғанға дейін
4
Дипломдық жобаның талдамалық бөлімін дайындау (2 тарау)
наурыз - сәуір
Тәжірибе өту барысында
5
Дипломдық жобаның толық мәтінінің алғашқы нұсқасын аяқтау
15 сәуірге дейін
Тәжірибе аяқталғаннан кейін, 1 апта аралығында
6
Дипломдық жобаны алдын-ала қорғауға ұсыну
29 Сәуір
Шолулық дәрістер кезінде
7
Дипломдық жобаның сын пікірге ұсыну
30 сәуір
Көрсетілген сындарды түзету
8
Дипломдық жобаның соңғы нұсқасын ұсыну (жетекшінің пікірі мен сын пікірмен қоса)
20 Мамыр
Толық нұсқаны өткізу
9
Дипломдық жұмысты қорғау
05 маусым
Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті
Ақпараттық технологиялар факультеті
Медиакоммуникация және Қазақстан тарихы кафедрасы
5В050400 - Электрондық журналистика мамандығы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНА (ЖОБАСЫНА)
ТАПСЫРМА
Студенттердің аты-жөні: Жанар Ғаниқызы, Динара Мұхтар
Дипломдық жобаның тақырыбы: Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар бағдарламасын дайындау
Халықаралық ақпараттық технологиялар университетінің 10 11. 2019ж.
№391-С бұйрығы бойынша бекітілді.
Аяқталған диплом жобасын тапсыру мерзімі ___ 05.2019ж.
Жобаға пайдаланылған негізгі мәліметтер:
Дипломдық жобасын жазу барысында біз Ж.Әбдіжәділқызының Тележурналистика: оқу құралы (2018), Ш.Қалиаждарованың Телевизиялық хабар дайындау технологиясы (2016), В.Третьяковтың Теория телевидения: ТВ как неоязычество и как карнавал (2018), және К.Қабылғазының Телерадиожурналистика: теория, тәжірибе, түйін (2017) оқулықтарынан дипломдық жұмысқа керекті ақпараттар алынды.
Диплом жобасында зерттеуге жататын сұрақтар тізімі немесе дипломдық жобаның қысқаша мазмұны:
Дипломдық жобада андатпа, кіріспе бөлімі, үш тарау және әдебиеттер ұсынылған. Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеті тұжырымдалады және зерттеу нысанына анықтама беріледі.
Бірінші тарауда жалпы ток-шоу тарихы, оның Қазақстанда дамуы мен қалыптасуы жайлы жазылды. Екінші тарауда ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар бағдарламасын дайындау процесі жайлы, Зерде жастар ток-шоуының жасалу жолы, көтерілген мәселелері мен оның нәтижелілігі туралы айтылған. Үшінші тарауда жоба аудиториясы, классикалық телевизия мен әлеуметтік желі аудиториясының айырмашылықтары айтылып, салыстырмалы талдау нәтижелерімен дипломдық жобаны қорытындыладық.
Диплом жобасы мен қосымшалары көшірілген CD лазерлік дискісі
Аңдатпа
Дипломдық жоба тақырыбы - Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар бағдарламасын дайындау.
Дипломдық жоба аңдатпа, екі тарау, қорытынды және әдебиеттер тізімінен тұрады.
1-тарауда жалпы ток-шоу жанрына анықтама, жанрыдың пайда болу тарихы, жіктелімі мен әлемдік ток-шоулар туралы жазылады.
2-тарауда Қазақстандағы ток-шоулар, олардың көтеретін тақырыптары, артықшылығы мен кемшіліктері айтылады.
Негізгі бөлімде Зерде ток-шоуының көтеретін тақырыптары, жастар арасында жүргізілген сауалнама мен практикалық әдістер, жобаның нәтижесі қамтылады.
Қорытынды бөлімде ток-шоудың телевизиядағы, ұлт тәрбиесі мен қоғамның дамуына ықпалы жайлы деректермен толықтырылады. Өз тәжірибемізден түйгенімізді ғылыми тұжырымдамамен түйіндедік
Дипломдық жоба 60 беттен тұрады. Сонымен қатар әдебиеттер тізімі ұсынылған. Әдебиеттер саны - 35.
Аннотация
Тема дипломных проект - Создание молодежной программы в жанре ток-шоу на тему социальной проблематики.
Работа состоит из аннотаций, двух раздела, заключения и списка источников.
В первом разделе дается пояснение, история становления, классификация жанра ток-шоу и мировые практики.
Во втором разделе говорится о программах в жанре ток-шоу в казахской телевидений. Взвешиваются плюсы и минусы отечественных программ.
В основной части был сделан анализ опроса проведенный среди молодежи, балгодаря которому были определены темы выпусков ток-шоу Зерде. Также весь творческий процесс практического метода и эффективность проделанной работы.
В заключений дается краткое разъяснение роли ток-шоу в телевидений и в воспитаний наций. Также освоенный опыт тесно свзяан с научными концепциями.
Дипломный проект содержит 60 страниц. А также 35 источников.
Abstract
Theme of diploma project - Creation of youth talk-show program on the subject of social issues.
The project consists of annotation, 2 sections, main chapter, conclusion and list of sources.
The first section provides an explanation, the history, formation and classification of the talk-show genre. As well as a summary of the programs in the genre of talk- show in world programs.
The second section is about talk-show programs in kazakh channels. There were deliberated pros and cons of them.
In the main chapter was made an analyses of a survey conducted among young people, on whom the topics of the `Zerde` talk-show releases were identified. As well as the whole creative process of the practical method and the effectiveness of the work done.
The conclusion gives a definition about the importance of talk-show in TV and upbringing nation. Also mastered experience was connected with science concept.
Diploma project contains 60 pages and 35 sources.
Тақырыптың өзектілігі:
Телеарналардағы ток-шоу жанры қазіргі таңда жоғары сұранысқа ие. Елде болған соңғы жаңалықтар, келеңсіз оқиғалар, ерекше жайттар мен түрлі мәселелер қозғалатын бұл телевизиялық жанрдың қоғамға пайдасы мол. Zerde ток-шоуы - жастар арасындағы әлеуметтік мәселелерді көтеретін бағдарлама. Дипломдық жобада әлемдік және отандық ток-шоулардың артықшылығы мен кемшілігі сараланып, ток-шоу жанрына тән ерекшеліктер мен қойылатын талаптар жазылады.
Тақырыптың зерттеу деңгейі.
Әлеуметтік мәселелерді көтеретін бағдарламалар отандық телеарналарда көрініс тапқанымен, арнайы зерттеуге нысан болмаған.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері:
Жастар арасында сауалнама жүргізілді. Мақсаты - оларды толғандыратын мәселелерді анықтап, шешімін табу. Көптің көкейіндегі сұрақтардың бағдарлама барысында көтеру.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы.
Еліміздің арналарында ток-жанрындағы бағдарламалар түрлі мәселелерді қамтып жүргенімен, жастар бағытындағы бағдарламалар жоқтың қасы. Ал жастардың жастарға арналған дүниелерін тіпті таппаймыз. Сондықтан, осы жоба аясында маңызы бар мәселелерді жастардың баяндауы мен мамандардың көзқарасы, аға буын өкілдерінің пікірімен ұштастырып, бұқараға ұсындық.
Зерттеу тәсілдері:
Дипломдық жобада баяндау, салыстыру, талдау, сараптау, баға беру, ғылыми тұрғыда тұжырымдау, теориялық деңгейде жүйелеу, практикалық әдіспен ұштастыру, қорыту әдістері пайдаланылды.
Зерттеудің нысаны:
Дипломдық жобаның нысаны - жастар арасындағы өзекті әлеуметтік мәселелер. Сан сұраққа жауап іздеген бағдарлама шығарылымдарында көтерген сұрақтардың шешімін табуға талпындық.
Бітіру жұмысының құрылымы:
Әлемдік және отандық ток-шоу жанрының пайда болу, қалыптасу, даму үрдісіне тоқталу. Шетелдік және Қазақстандық ток-шоу жанрындағы бағдарламаларды талдау. Теориялық білімді практикамен ұштастырып, 4 шығарылымнан тұратын ток-шоу жанрындағы бағдарлама әзірлеу. Дипломдық жоба 2 тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ТАРАУ
Телевизиядағы ток-шоу
Бүгінде телеарналардың барлығын жаулап алып, көрерменнің ықыласына бөленген жанрлардың бірі - ток-шоу. Жалпы бұл жанрдың ерекшелігі неде? Неліктен ол Ток-шоу деп аталады? Телевизия жанрының зерттеушісі Ш. Қалиаждардың тұжырымдамасына сәйкес, ток-шоу - студияға арнайы қонақтардың шақырылуымен болатын әңгімеге құрылған жанр. [1] Онда басты назар студияға шақырылған кейіпкерлерде болады. Себебі олар ақпараттың басты көзі және қалың бұқараның назарын аудартқан негізгі тұлға іспеттес. Сондықтан журналист студияға келген кез-келген сарапшы, маман, кейіпкер, қонақтармен жақсы қарым-қатынас орнатуы шарт. Aл тoк-шoу ұғымы cөздiк қoйылым дeгeндi бiлдipeдi. Aғылшын тiлiнeн aудapғaндa talk show, яки cөйлeйтiн шoу дeгeн мaғынaғa дa иe. [2] Битлы перестройки кітабындағы Иван Демидовтың қолданысынан кейін толк шоу атауының орнын ток-шоу сөзі алмастырған. [3]
Ток-шоу жанрының өзге жанрлардан ерекшелігі - алдын-ала жазылған сценарий арқылы өрбуі. Қағаз бетіне түскен жоспар іспеттес сценарий болғанымен, бағдарлама барысына сәйкес ол өзгеріп отыруы мүмкін. Сондықтан да жүргізушіге қойылатын талаптар орасан зор:
Кейіпкер сөзін мағыналы жерден бөлу. Кей кездері жүргізуші қонақ жақсы пікір айтып жатқан тұста телефон қоңырауына, жарнамаға кезек беріп жатады. Бұл дұрыс емес;
Жүргізуші кейіпкерлердің тақырыптан ауытқып кетпеуіне ықпал жасап, бағыт-бағдар беріп отырушы;
Ток-шоуда аяқ-асты әртүрлі пікірлер айтылып,оған қатысушылар өз ойларын әртүрлі көңіл-күймен жткізіп жатады. Міне, осындай жағдайлардың орын алуына ықпал ету;
Жүргізуші бейтарап пікір ұстануы қажет. Ол ешқандай тараптың ой-пікіріне қосылмауы керек. Ток-шоу жүргізушісі өзінің келіспейтін тұстарын айтуға және пікірлерге байланысты сауал қоюға мүмкіндігі бар;
Жүргізушінің эфирдегі мәдениеті де басты назарда болуы тиіс. Киім киісі, студиядағы жүріс-тұрысы және әлеуметтік топ өкілдерімен сөйлесу мәнеріне де аудитория ерекше көңіл бөледі.
Ток-шоу студиясында әртүрлі жағдайлар болып тұрады. Сол себепті жүргізушіге жылдам шешім шығаратын, тез арада қарым-қатынасты байланыстыру шеберлігі мен терең ойлылық, жан-жақты білімділік аса қажет. [4]
Бағдарлама тізгінін ұстайтын жүргізушінің кәсібилігі мен біліктілігі көп нәрсені шешеді. Оның ұстанымы, көзқарасы, мақсаты қандай болса, бағдарламаның мәні мен мазмұны да сол қарқында өрбитіні сөзсіз. Неше түрлі күтпеген жағдайлар орын алғанда да, оны ұтымды пайдаланып, бағдарлама шығарылымының шынайы шығуына атсалыса білу керек. Отандық арналардағы ток-шоулардың өміршеңдігі де осы жүргізушілерге тікелей байланысты. Мысалы, Қазақстан арнасында алтыншы жыл көрсетіліп жатқан Айтуға оңай немесе Қарекет бағдарламасының имиджі оның жүргізушісі - Бейсен Құранбек десек артық айтпаймыз. Оның сөз саптауы, өзін өзі ұстауы, кейіпкерлереге, қозғалып жатқан тақырыпқа деген көзқарасы, еңбек жолы - барлығы да бағдарламаның стиліне сай келеді. Түрлі әлеуметтік мәселелерді, тағдыр тауқыметін тартқан кейіпкерлерді көрсетіп, қоғамдағы олқылықтың орнын толтыруға атсалысып жүрген бірден-бір ток-шоу да осы. Осы бағдарламаның продюссері Әлия Құдайберген қазір көп жастардың арасында Қайтсем танымал боламын? деген ұран пайда болғандығын айтады. Олар танымалдылығы артқан сайын, жағдайы жақсарып, қалтасы тола түседі деген қате пікірге бой алдыратын болса керек. Бұндай пікірдегі адамдар терең ойланбай, тек атын шығарудың қамын жасайды. Өз кезегінде, бұндай мамандар отандық арнаның сапасына нұқсан келтіретіні сөзсіз. [5] Расында да, отандық бағдарламалардың тізгінін ұстаған жастар танымал болуды түрлі айла-тәсілдерін ойлап табады. Бүгінде рейтингтың соңынан қуған бағдарламалардың көбейіп, сапаның төмендеуі де осыған тікелей байланысты. Ток-шоу жанрына қойылатын тағы бір талап : түсірілетін нақты орны мен қатаң сақталатын циклділігі, яғни, бағдарламаның жүйелілігі. Бұл жанр сұрақ-жауап түрінде өрбиді. Жүйелік сұрақтың сапасы, бағыты мен қисыны бағдарламаға қажетті шиеленіс пен серпін беріп, сюжеттік желісін ашады. Негізгі сұрақтар жүргізуші тарапынан қойылады. Ал оған ток-шоудың әртүрлі санаттағы көрермендері (кейіпкерлер, сарапшылар, көрермендер) жауап береді.
Қазіргі таңда ешбір ток-шоу бағдарламасы белгілі-бір тақырыпқа немесе кейіпкерге байланысты видео сюжетсіз өтпейді. Өйткені, жүргізушінің ұзақ-сонар баяндамасынан гөрі 1-2 минуттық бейне материал көрген көрерменге әлде қайда ыңғайлы. Тағдырдың тауқыметін тарқан жандар, ерекше дарын иелерін қысқа-нұсқа әрі көрерменге әсерлі етіп жеткізудің ең оңтайлы жолы да осы видео сюжет. [6] Жалпы алғанда, қазіргі таңда қай елде болмасын шынайы болмысты жеткізуге барынша жағдай жасалған. Жаһандық технологиялардың дамуымен ток-шоу режиссурасы жаңа бір деңгейге көтерілді. Барлық түстерді қанық, яғни, ақты ақ, қараны қара етіп бейнелеуімен қатар, кейіпкерлердің түрлі эмоцияларын (жанарындағы жас тамшысы) немесе әжімдерін анық көрсететін болды. Бұндай сюжеттердің дайындалуы ток-шоу тақырыбының ашылып, көрерменге әсерінің жоғары болуына әсер етеді.
Бүгінде ток-шоу рейтингісі ең жоғары телебағдарламалардың қатарында. Аудиторияның қызығушылығын сақтап қалу үшін көрермендердің қызығушылығын тудыратын түрлі айла-әрекеттер бар. Басты мақсат - олардың сана- сезіміне әсер ету. Телевизиялық коммуникацияны зерттеген Л.В. Матвеева жетекшілік еткен авторлардың еңбектерінде ток-шоудың адам санасына әсер ету жолдарын былайша көрсетеді :
Баса көктеп кіру - көрерменнің санасына оның қаншалықты ақпаратты қабылдауға екендігіне қарамастан, белсенді түрде әсер ету арқылы өзіңе қарату; мұндай жайт, көбіне, аудиторияның мінез-құлқы мен ондағы жағдайдың белгісіздігінен тундап жатады.
Шегіну - бұл жағдайда жүргізуші коммуникатор мен аудитория арасындағы байланыстың болмауы, бір-бірлерін дұрыс түсінбеуі, қабылдамауы әсер етеді. Көрермен оның ішкі дүниесіне жол таба алмаған немесе оған асықпаған хабар авторын түсінгісі келмейді.
Өз тарапынан ашылу, ақтарылу - коммуникатор - жүргізушінің өз тарапынан өзіндік келбетін таныту, ұстанымын көрерменге жеткізу, оның авторлық монологынан көрермен тыс қалады.
Ішке тарту - коммуникатор мен көрерменнің бір бағытта әрекет етуі, олардың бір-бірін түсінісуі, іс-әрекеті, шығармашылығы, қызмет етулері, өткенге, бүгінге, ертеңге бірге айғыруы, бір сөзбен айтқанда, іштей ұғынысу. [7]
Бұл әсер ету жолдарының әрқайсысында ең маңыздысы - жүргізуші-коммуникатордың кәсібилігі мен аудиториямен дұрыс байланыс құра алуында деген тоқтамға келуге болады.
Ток-шоу жанрындағі тілдік ерекшеліктерді төмендегідей жіктеуге болады:
Ауызекі сөйлеу тілінің элементтері;
Сыпайылық категориясы;
Қалжың категориясы;
Диалог, монолог;
Тақырыпқа сәйкес қойылатын дәстүрлі сұрақтардың болуы;
Бағалаушылық категориясын анықтайтын тілдік құралдар;
Бейвербалды амалдар [8]
Ток-шоу қарапайым адамдардың қатысуымен белгілі-бір тақырыпты талдау негізінде жүзеге асатын жанр. Сондықтан, бағдарламалардың қай-қайсысын алып қарасақ та,ауызекі сөйлеу тілінің элементтерін кездестіреміз. Оның ішінде кең тарағаны - диалог пен монолог. Қарапайым мысал ретінде бағдарлама басында жүргізуші студияға келіп, қонақтар, кейіпкерлер, сарапшылар, көрермендермен танысып, тақырыпты жариялауын монолог есебінде қарастыруға болады. Кейіннен бағдарлама кейіпкерлері мен сарапшалармен өзара қарым-қатынасқа түсіп, сұрақ-жауап форматына өткеннен кейін диалог форматы көрініс табады. Ток-шоу бағдарламаларында сөз бастау амалы ретіндежүргізуші қатысушымен арада байланыс орнату үшін бірнеше мәтіндік, жанама өтініш сияқты тіркестерді көп қолданады. Мысалы:
Әңгімемізді мына мәселеден бастаған дұрыс қой деймін Сіз қалай ойлайсыз Егер сіз қарсы болмасаңыз Менің білгім келетіні Әңгімеміз нақтырақ болуы үшін сіздің жанұяңызға толығырқ тоқталсақ Бар мәселенің ішіндегі ең өзектісіне назар аударсақ Ойыңызды ортаға салсаңыз, т.с.с. [8]
Диалог барысында егер кейіпкер жүргізушінің қойған сұрағына жауап бергісі келмесе, сырғу тактикасын қолдануға көшеді. Мысалы:
Көп адамдар екі әйел алушыларды шариғаттың жолы деп түсініп, екі әйел алып жатады. Біздің естуімізше, сіздің екі әйеліңіз бар. Сіздің бірінші әйеліңіз бұған қалай жол береді?
Айталық, мен бұл әңгімені қозғамаған болар едім. Себебі мен үшін ең бастысы - отбасымның тыныштығы. (Қазақстан , Ақжүніс). [8]
Ток-шоуға келген адамдардың ойы алуан түрлі екендігі белгілі. Сондықтан кей сәттерде студия пікірталас алаңына айналады. Яғни, екі түрлі ұстанымдағы адамдар бір-бірінің сөзін тыңдамай, қбаттасып сөйлеп кетуі мүмкін. Бұл да бағдарламаға белгілі бір дәрежеде шынайылылық береді. Десек те, отандық бағдарламаларда ондай сәттерде ерсі қылықтар танытатын ток-шоулар жоқтың қасы. Бұл стиль көбіне көршілес Ресейге тән. Елімізде жүргізушілер де, қатысушылар мен көрермендер де бір-бірімен сыпайы сөйлесіп, өзгенің коммуникациялық кеңістігіне құрметпен қарайды. Мысалы:
Мен бұл пікірмен келсі алмаймын, дегенмен әріптестерімді ренжітіп, олармен қарым-қатынасымды үзгім келмейді (31 арна, Дода).
Мен бұнымен келіспеймін, әйтсе де әріптесімнің пікіріне жол беремін, себебі ол өз көзқарасын білдіруге толық құқылы (Қазақстан, төрт тарап). [8]
Қалжың - сөйлеу жанрын жүзеге асырудың ең негізгі көріністерінің бірі. Юмор да ирония да сөйлеу қарым-қатынасына қатысуға толық құқылы аспектілер. [8] Бұл категориялар көбіне-көп түрлі ыңғайсыз, келеңсіз жағдайлардан шығуға көмектеседі. Сонымен қатар, студиядағы белгілі-бір қолайсыз аураны жоюға септігін тигізеді. Бірақ бұндай кезде асқан мұқияттылық танытқан жөн. Екінші тараптың жасын, қызметін, басқа да факторларды ескерген абзал. Қалжыңдаймын деп көпке күлкі болудан алулақ болу керек. Жүргізуші де қалжың категориясын ұтымды пайдалана білуі шарт. Әйтпесе, кейіпкерлердің жүйкесіне тиіп, жағымсыз жағдай туу ықтималдығы жоғары. Мысалы:
Сіздерді халық тек әнші ретінде танып жүр. Сіздердің араларыңызда қайсысыңыз музыкалық аспаптарда ойнайсыздар?
Біздің арнайы музыкалық біліміміз жоқ. Сондықтан біздің ешқайсысымыз музыкалық аспапта ойнамаймыз.
Анда-санда тек нервте ойнаймыз десеңіздерші. (Таң қалмаңыз!) [8]
Тақырыпқа қатысты қойылатын дәстүрлі сұрақтар сұрақ-жауаптың ажырамас бөлігі.Өз кезегінде, диалог, ауызекі сөйлеу стилінің компоненттерін қамтиды. Бұл кезде жүргізуші көрермендерді қызықтыру үшін тақырыпқа қатысты тікелей сұрақтарды қояды. Мысалы:
Бағдарламамыздың бүгінгі тақырыбын Жанар Хамитоваға арнап, Қайдасың Жанар? деп қойып отырмыз. Жанар, 11 жылдан бері қайда жүрсің?
11 жылда менің басымнан түрлі қиындықтар өтті. Негізі, осы уақытқа дейін тұрмыста болдым. Өмірге 2 бла әкелдім. Отбасымызбен шетелде тұрдық. (КТК, Астарлы ақиқат).
Ток-шоуда бағалаушылық принципі кеңінен қолданылады. Себебі, бағдарламада өзі белгілі-бір тақырып аясында немесе бір шешімдерді, әлде кейіпкерлердің өмірі жайлы ойды ортаға салады. Сондықтан, бағалау құзіреті көбіне студияға шақырылған сарапшылар мен мамандарға беріледі. Олар кәсіби тұрғыдан өздерінің ойын айтып, кей кездері ақыл-кеңес беріп жатады. Мысалы:
Мен бағанадан бері сіздің өз-өзіңізді ұстауыңызға аса мән беріп отырмын. Әкеңіз жайлы айтқанда қолдарыңызды бір-біріне үйкеп, тынып таппай отырдыңыз. Психологиялық тұрғыдан алғанда, бұл - қорқыныш, үрейдің көрсеткіші. Немсе, өтірік айтып отырғандығыңызды көрсетеді. (КТК, Астарлы ақиқат).
Бейвербалды амалдар да ток-шоудың ажырамас бір бөлігі іспеттес. Себебі жанрдың өзі шынайылылыққа құрылғандықтан, көрермендерге біршама жақын болып келеді. Көптің көңілінен шығуының бірден-бір себебі - эмоционалдылығында. Айқай-шу, ұрыс-керіс, реніш, көз жасы, қуаныш секілді түрлі эмоцияға толы бағдарламалардың рейтнгісі де жоғары болатыны сөзсіз. Ал бейвербалды амалдар эмоцияның шиеленісу кезеңінде өте ұтымды болады. Мысалы, 70-ке келіп ажырасып жатқан ата-апаның арасындағы дауы студия қонақтарын танданысын туғызды. Болған жайттар қызу талқыға түсе бастағанында, ата қолын бір сілтеп, Әй, қойшы, сендерді,-деді де студиядан шығып кетті. Бұл жерде кейіпкердің ашу-ызасы ен таусылған төзімі көрермендерге де әсер етпей қоймайтыны анық.
Ток-шоудың шартты компоненттері ретінде, жүргізушіден бөлек, кейіпкерлер танылады. Ол адамдар қандай-да бір нәрсемен танымал болған немесе өз іс-әрекеттері, көзқарасы мен өмір сүру салтымен ерекшеленеді. Телестудияда міндетті түрде көрермендер отыруы керек. Олар кейде сұрақ қойып, бағдарламаға қатысады. Негізінен, қол шапалақтап немесе өздерінің эмоцияларын (күлкі, аяныш, таңырқау) көрсетіп отырады. Бұл - көрерменнің де эмоционалды қабылдауына әсер етеді. Кейбір ток-шоуларда тікелей эфир кезінде көрермендер телефон шалып не SMS жолдау арқылы өз ойларын білдіріп жатады. Осы жайлы Владимер Познер ток-шоу кәдімгі адамдарға телебағдарламаларға еш қиндықсыз қатысуға жасалған зор мүмкіндік екендігін атап өтті. [9]
В.Третьяков ток-шоу жанрын төмендегідей жіктейді:
Синтетикалық (жүргізуші танымал адам болуы керек)
Медициналық
Аспаздық
Махаббат жайлы
Отбасылық
Тұтынушылық
Астрологиялық
Әйелдерге арналған
Әлеуметтік
Әлеуметтік-терапиялық
Аналитикалық
Қоғамдық-саяси [10]
Медициналық, аспаздық, тұтынушылық ток-шоулар көбіне әйелдер аудиториясына бағытталған. Олардың арасында киім үлгісі, сән әлеміндегі жаңалықтар мен түрлі махаббат хикаялары, танысу мен отбасын құруға бағытталған бағдарламалар бар.
Соңғы кездері ток-шоу жанрында әйелдерге арналған бағдарламалар көбейіп кетті. Олардың алдыңғы (медециналық, аспаздық, тұтынушылық) ток-шоу түрлеріне қарағанда айырмашылығы - тікелей нәзік жандылар аудиториясына бағытталған. Бұндай бағдарламаның жүргізушісі міндетті түрде әйел адам болуы керек, ал ондағы көтерілетін тақырыптар әйелдер арасындағы мәселелер болады. Мысалы, бала тәрбиесі, ер адамдармен қарым-қатынас тағы басқа.
Әлеуметтік және әлеуметтік-терапиялық ток-шоу қалың бұқараның психологиялық жағдайын жақсартуға бағытталған. Сондай-ақ, мәселенің түйінін ортаға салу арқылы шешу. Дискуссия, мамандардың кеңесі, танымал адамдардың тәжірибесі арқылы тұрмыстық мәселелердің(отбасылық мәселелер, ажырасу салдары, балалар мен ата-аналар арасындағы қиын қарым-қатынас) оңтайлы шешімін табуға септігін тигізеді.
Қазіргі таңда заманауи телеарналарада аналитикалық ток-шоулар саны өте аз. Журналистика жанрын зерттеуші ғалымдар бағдарламалардың бұл түрін дөңгелек үстел үстіндегі дискуссия-деп те жатады. Аналитикалық ток-шоу өзге ток-шоулардан мұнда аз ғана дискутанттардың қатысатындығымен (сонда берілген уақытта мәселені жан-жақты талқылауға мүмкіндік болады), екіншіден, қонақтар қозғалатын мәселе аясындағы мамандар болуымен (тек өзіндік пікір білдірентіндер емес), үшіншіден, дискуссия ортасында өзге бағдарламадағыдай жүргізуші емес, мәселенің өзі болатындығымен ерекшеленеді.
Аналитикалық ток-шоу совет одағы кезеңінде пайда болған. Мысал ретінде, Сергей Капицтің Очевидное - невероятное, Валентина Зоринаның 9 студия бағдарламаларын атауға болады.
Қоғамдық саяси ток-шоу қазір ең көп тараған телеформат. Жанры жағынан күрделі болып келеді. Онда жүргізуші, бағдарлама қатысушылары (қонақтар, сарапшылар), әр шығарылымның нақты тақырыбы болады. Көбіне арнайы түсірілеген бейнематериал, деректі не көркем фильм талқылауға түседі.
Сирек кездесетін ток-шоу түріне қайырымдылық ток-шоуларын жатқызуға болады. Ол ауру балалар, мүгедек жандар мен тағдыр тауқыметін тартқандардың өмірін көрсетеді. Оның негізгі мақсаты - қалың бұқараны мұқтаж жандарға көмек қолын созуға шақыру.
Әр арнаның өзінің негізігі ток-шоуы болады. Ол көрермендердің қызығушылығын тудыратын кез-келген тақырыпты көтере алады. Мәселен, бірінші арнадағы Пусть говорят тоу-шоуы. В Третьяков тұжырымдамасына сәйкес ток-шоулар қарапайым адамдардың өмірін негізге алуы керек. Дей тұра, қалың бұқараға онсыз да түсінікті жайттардың ғана төңірегінде сөз қозғаудан алшақ болған жөн.
Негізінен, заманауи телеарналарда баламалы сұрақ қою тәсілі кеңінен қолданылады. Мұндай тәсіл көбіне Ресейлік телеарналардағы ток-шоуға тән. Мысалы, Свобода слова, Основной принцип, Принцип домино бағдарламалары бүгінде жоғары танымалдылыққа ие. Қойылған сұрақтың түп негізінде жанжал жатады. Аудитория екіге бөлініп, әр тарап өз тұжырымдамасының дұрыстығын алға тартады. Бастысы - екі жақ тең дәрежеде болып, әрқайсысы өз позициясын айқын дәлелдеуі керек.
Ашық, мақсатты сұрақ қою тәсілін қолданатын ток-шоудың мысалы ретінде Владимер Познердің Времена бағдарламасын алуға болады. Владимер Путин халыққа жолдауында Ресейге тұнған қандай қатерлер жайлы айтты? деп нақты қойылған сұрақ бағдарлама барысында талқыланады. Бұндай ток-шоу өткізудің қиын тұсы - қонақтарды, сарапшылар мен кейіпкерлерді дүрыс шақыру. Өйткені онда ойы барлық көрермендерге қызық болатындай жоғарғы шендегі адамдар болуы керек.
Ток шоу жанры алғаш рет ХХ ғасырдың 60-жылдары Америкада пайда болған. Жанрдың негізін салған журналист Фил Донахью. Бұл туралы ел арасында түрлі аңыздар бар. Соның бірі - тікелей эфир кезінде Фил Донахьюдың қонаққа қояр сұрағы таусылып, келеңсіз жағдайға тап болады. Тығырықтан шығу үшін ол студиядағы көрермендерден Қонағымызға қояр сұрағыңыз бар ма? деп сұраған. Бір мезетте көрерменнің көкейіндегі сұрақ қойылып, әсерлі әрі табиғи әңгіме өрбиді. Осылайша, әйгілі журналист ток-шоу жанрын дүниеге әкелген. [7] Алғашында ток-шоуға бөлінген қаржы аз болып, Фил Донахью студияға әйгілі адамдарды шақыра алмады. Алайда, көрерменнің көңілінен шығу үшін ол әлеуметтік маңызы бар, қалың бұқараның қызу қызығушылығын тудыратын тақырыптарды тікелей эфир барысында талқылай бастады. Мәселен, Маделин О Хэйр есімді атеистік көзқарастағы азаматшаны шақырып, ойын ортаға салуды ұсынған. Кейін, 1967 жылы перзентханада арнайы жасалған фоторепортажды эфирге шығарып, нәрестенің дүниеге келу үрдісін тікелей эфир барысында талқылады. Осы шығарылымнан соң оның бағдарламасы, жалпы ток-шоу жанры көрермендердің үлкен сұранысына ие бола бастады. 2002 жылы TV GUIDE санатына сәйкес Фил Донахьюдың шоуы барлық кезеңнің 50 ұлы шоуы тізімінде 29 орынға ие болды.
Ток-шоудың ғаламдық деңгейде қалыптасуына зор үлес қосқан журналистің бірі - Опра Уинфри. Оның The Oprah Winfrey Talk Show бағдарламасы 1986-2011 жылдар аралығында 25 маусымды қамтып, үздіксіз шығып отырған. Бұл бағдарлама АҚШ-тың поп мәдениетін қалыптастыруға зор үлес қосқан. Синдикациондық ток-шоудың хронометражы 45 минут. [11]
3000-ға жуық шығарылымы сәтті шыққан, телевизия саласында ойып орын алатын бұл бағдарламаның артықшылығы неде
The Oprah Winfrey ток-шоуының мақсатты аудиториясы - әйелдер қауымы. Алғашында бұл ток-шоу Фил Донахьюдың тәжірибесі негізінде, айғай-шу мен елді дүрліктірген сюжеттер арқылы өрбіді. Уақыт өте келе, Опра өзіндік стилін қалыптастырып, шынайылық пен позитивті эмоциялар, қатысушыларға деген шынайы жанашырлық негізінде қайталанбас өзіндік стилін қалыптастырды.
20 жылдан стам уақыт ішінде АҚШ-тағы ең сәтті ток-шоуда мыңдаған адамдар - қарапайым жандар, жұлдыздар мен саясаткерлер қонақта болды. Түсірілім барысында танымал адамдар өздерін ешкім күтпеген қырынан көрсететін. Мысалы, Том Круз диванда секіріп, құрбысы Кэти Холмсқа өз сезімін білдірді. Джорд Буш ешкімге айтпаған құпияларымен бөліссе, Феллисити Хаффман әнші Тина Тернермен бірге ән айтып, өзінің арманын орындаған. The Oprah Winfrey ток-шоуы аясында Wildest dreams атты маусымдық жоба жұмыс жасаған. Онда мыңдаған көрермен қатысушылардың таңғажайып армандарының (зәулім үй салу, көлік тізгіндеу, саяхатқа шығу, кумирімен кездесу) орындалуына куә болған. 2004 жылдың күзінде Опра студиядағы барлық адамға PontaicG6 көлігінің кілтін табыстаған. Көліктер General Motors демеушілігімен берілсе де, бұл - телевизия тарихындағы ең әсерлі сәт саналады.
Көпшіліктің көңілінен шыққан бұл ток-шоудың пайдалы бірнше тақырыптық шығарылымдары болған. Олар:
Опраның кітап клубы (The Oprah's Book Club) - кітап әлеміндегі жаңалықтармен таныстырып, әлемдік бестселлерлар жайлы сөз қозғап, бұқараны кітап оқуға шақырады
Көпшіліктің аузында (What's the buzz) - Опра ешкім танымайтын жас талантты студияға шақырып, талайдың жұлдызын жаққан.
Опраның сүйікті заттары (Oprah's favorite things) - бұндай шығарылымдар, әдетте, көктемнің басында немесе жеңілдіктер кезінде болады. Студия қонақтары мен қатысушылары қарапайым сыйлықтан кредит картасына дейін алады.
Дәрігермен сейсенбілік күн (Tuesdays with doctor) - Дәрігер Мехмет Оз Опра Унифридің ток-шоуының арқасында бүкіл Америкаға танымал болды. Бағдарлама барысында ол көптің сұрағына жауап беріп, медецина саласынан хабардар етіп отырған. Бүгінде оның кеңестеріне мыңдаған адам жүгінеді.
Жұма күнгі тікелей эфир (Fridays Live) - бұл шығарылымды Опра өзінің әріптестері Марк Консуэлос пен Эли Вентворт және жақын құрбысы Гэйл Кингпен бірге жүргізеді. Эфир барысында түрлі тақырыптарда ой қозғап, қызықты ақпараттармен бөліседі.
Опра Уинфридің сәтті жобасының құпиясы - халыққа жақын болғандығында деп айтуға болады. Әр саладан хабардар етіп, өатысушыларды және көрермендерді толғандырған мәселелерді шешуге тырысатындығында. Яғни, мәселені тек талқылап қана қоймай, шешуге ықпалын тигузетін бағдарлама болғанында.
Ал көршілес Ресейдегі ток-шоудың дамуын екі типке бөліп қарауға болады. Біріншісі - 1980 жылдың орта кезі мен 1991 жылдар аралығы. Бұл кезде ток-шоу жанры ұлттық ерекшелікке ие болмады. Тек сол заманның өзекті мәселелерін қозғайтын алаң ретінде жұмыс істеді. Екінші кезең ретінде - 1991-1993 жылдардан бастап бүгінге дейінгі кезді қарастырамыз. Бұл кезеңді шетелдік жанрлардың отандық экранды жаулап алу кезеңі деп қарастыруға болады. Себебі ток-шоулардың негізгі идеясы - батыс бағдарламаларының тікелей көшірмесі. Бүгінде тек ресейліктерді ғана емес, посткеңестік елдердің де көрерменін жаулап алған Большая стирка, Страна советов, Принцип домино, Что хочет женщина, Короткое замыкание, қазіргі Пусть говорят сияқты ток-шоулар танымалдылыққа ие.
СЮДА Я ЗАВТРА УТРОМ РОЖУ ТЕКСТ...
II ТАРАУ
ҚАЗАҚ ТЕЛЕВИДЕНИЕСІНДЕГІ ТОК-ШОУ
2.1. Қазақстан телеарналарындағы ток-шоудың жанрлық жіктелуі.
1958 жылдың сегізінші наурызында қазақ телевизиясы өз бастауын алды. Дәл осы жылы Өскемен, Қарағанды, кейінгі жылдары Жезқазған және Петропавлда эфир жүргізуге арналған студиялар ашыла бастады. Еліміздің телевизия саласына өзінің бірегей еңбегін сіңірген, оның дамып, қалыптасуына арқау болған: Қанапия Мұстафин мен Совет Масғұтов. Қазақ КСР-і Министрлер кеңесінің кезеңінде радиохабарлар және теледидар жөніндегі комитетті егемендік алғанға дейін Қанапия Мұстафин, Құрманбек Сағындықов, Кенжеболат Шалабаев, Кеңесбай Үсебаев, Хамит Хасенов, Камал Смайылов, Ғаділбек Шалахметов, Сағат Әшімбаев сынды басшылар басқарды. [12]
1960 жылы КОКП ОК және КСРО Министрлер Кеңесі Кеңес теледидарының дамуын жақсарту туралы қаулы қабылдады. Осы жылдар аралығында бағдарлама кейіпкерлері студияға шақырылды. Қонақтар, тіпті дикторлар да материалды алдын-ала дайындалған мәтінге сәйкес түсірді. Сондықтан, редакторлардың жұмысы ең басты рөл атқарды, қонақтардың әрбір сөзі бас редакторлар тарапынан мұқият тексерілді. Цензура қатты сыналды.
Бағдарламалардың атаулары кәсіби суретшілер дайындаған қатты картоннан жасалған қағаздарға жазылды. Бағдарламаны түсіру кезінде үш камера ғана жұмыс істеді. Бірінші камера титр мен бағдарламаның атын түсіретін болса, келесі камера студиядағы әрекетті түсіре бастайтын. Үшінші камера - мұрағатта сақталған дайын материалдарды түсірумен айналысқан.
Сол күндері теледидарда алғаш рет ғылым мен техниканың жетістіктері туралы тақырыптар көтеріле бастады. Атап айтқанда, Ғылым мен техника әлемінде бағдарламасы. Студияға сол салада жұмыс істейтін әйгілі тұлғалар жиі шақырылды: Қазақстанның ғалымдары мен инженерлері. Сондай-ақ, адамзаттың алғаш ғарышқа ұшуы сынды ең маңызды оқиғалар көрсетілді.
1966 жылы эфирге Айтыс-асыл қазына атты бағдарлама шықты. Ғалым Көбей Сейдеханов айтысты бөлек өнер түрі ретінде зерттеп, оны тек қазақтар мен қырғыздарға тиесілі екенін айтқан. Бұл бағдарламада 20-30 жылдардағы айтыстың тарихи сәттері сөзге тиек етілген. Алайда экранға айтыскерлердің өздері шыққан жоқ. Ал әдеби бағдарлама Қайнар деп аталды. Оны ақын Әбділда Тәжібаев пен жазушы Әбіш Кекілбаев жүргізді. Кейіннен мемлекет қайраткері Мырзатай Жолдасбеков Айдын атты бағдарламаны жүргізді.
Елуінші жылдардың соңы мен алпысыншы жылдары Қазақ теледидарының қалыптасуы мен жаңа бір дүниеге үйрену кезеңі болды. Телевизия саласына келгендерді бұл салаға қызықтырып, үйрететін мамандардың жоқтығы көп жұмысқа кедергі болды. Теледидардың алғашқы дикторы Совет Масғұтов, Ләскер Сейітов, Мәриям Айымбетова және комментаторлық топтағы Қадыр Даутов, Жарылқасын Нұсқабайұлы, Қажы Қорғанов, Құсыман Игісінов, Амангелді Жақсыбеков, Сұлтанғали Қаратаев, Сұлтан Оразалинов сынды мамандардың ізденісі мен талпынысының арқасында азғана жылдар ішінде жинаған тәжірибелері уақыт өте келе ұстаздыққа, жетекшілікке айналды.
Жарты сағаттық тікелей эфирге шығатын Терме бағдарламасына Камал Смайылов үлкен үлесін қосты. Оны Қазақ телевизиясы мәселелерін зерттеуші, филология ғылымдарының докторы Құдайберген Тұрсын ертеректе студия ішінде небәрі 1 не 2 камера болса, енді Камал Смайылов оның санын көбейту жағын ойластыру, әрі тақырыпқа сай сахналық безендіруді де әрлендіру керектігін қоса тапсырып отырды. Көктем, жаз айларында жылжымалы телевизиялық стансаны көркем табиғат аясына шығартып, әншілер мен домбырашы, жыршы-термешілердің орындауындағы дүниелерді табиғаттың әсем көркімен астастыра отырып жазу жұмысы жүйелі түрде жолға қойылғанын айтты [13].
Алматыдағы 10 телеарнадан тәулігіне 160-170 сағат хабар берілді. Соның 12-14 сағаты ғана қазақша болды.
1970 жылы эфирге Қымызхана бағдарламасы шықты. Көптің көңілінен шыққан бұл ток-шоу Мәскеудің Кабачок 13 стульев бағдарламасына негізделіп жасалған. Бағдарламаны түсіруші топ формасын ұқсастырып, оны ұлттық мінезімізге сай икемдеді. Қазақ қоғамында ерекше орын алған, халық арасында талқыға салынған көптеген мәселелерді көтерген Сағат Әшімбаевтың Қарыз бен парыз бағдарламасы телевизия тарихында мәңгі қалды. Бұл бағдарлама пішіні жағынан көне болып көрінгенімен, онда технологияның барша мүмкіндіктері, журналистің шеберлігі, парасатты ойлары қоғамдық пікір қалыптастырушы рөл атқарды. Сол секілді Ұят болмасын, Еркектің аты еркек, Мың бір мақал бағдарламаларын да айтпасқа болмайды. Себебі халыққа берері көп болды. Мысалы, Ұят болмасын студиясының безендірілуі, өнер адамдарын дастарқан басына отырғызып, көрерменге көтеріңкі көңіл-күй сыйлайтын, тәрбиелік мәні зор бағдарлама болды [14].
Сексенінші жылдардың басында Көктөбе тауында орнатылған 370 метрлік телемұнара теледидар бағдарламаларының қабылдау аймағын кеңейтіп, олардың сапасын арттырды. Сонымен қатар, теледидарда журналистік жиынтықтар - мобильді бейне камералар пайда болды. Сол кезде ұлттық және жергілікті теледидар студияларының хабар таратуының орташа тәуліктік көлемі 30 сағатқа жетті.
Дәл осы жылдары Ритм операциясы циклды проблемалық телетоптамасы шықты. Ол Орта Азия мен Қазақстанда ғана емес, жалпы Одақ көлеміндегі жаңалық ретінде бағаланғанды. Бағдарламаның авторлары - Ғ. Шалахметов пен Г.Күзембаева. Сан алуан процестер мен оқиғаларды хабарлаушы болып қана қалмай, бір мезгілде өндіріс орындары арасында жасалынған келісімнің орындалуын әрі оның жүзеге асырылуын бақылаушы ретінде де өздерін танытты. Қазанның 15-нен сәуірдің 15-не дейін қақаған суықта Ритм операциясы хабарының үзіліссіз көрсетілімі басталды.
Екібастұз отын-энергетика кешеніне арналған хабарлар Орталық телевидениеден көрсетіліп, халық арасында жоғары баға алды. Бізде шешілмейтін, тек Одақтық минмистрлікте шешілетін мәселелерді Одақ министрі Б.Ф. Братченко мен С.Н. Непорожнийге айтып, оларға мәселеге байланысты сұрақтар қойып, нақты жауаптарын алды. Бұл бағдарламаның елімізде өнеркәсіп саласында, жалпы телевизиядағы хабарлардың қалыптасуына қосқан үлесі орасан зор. Бұған Құдайберген Тұрсынның мына сөздері дәлел: Бұл хабардың республика үшін пайдасының мол болғандығы сөзсіз. Уақыт өте келе, ол хабарлар циклі басқаша сипат, басқа бағыт алды. Алайда, қазақ телевизиясы тарихында ерекше орын алатыны даусыз [15].
Телевизия технологиялардың дамуына байланысты түрлі-түсті хабар таратуға көшті. 1981 жылдың қаңтар айынан бастап мемлекеттік бағдарламалар толғымен түсті хабар таратуды бастады. 1984 жылы жаңа аппараттық-студияның түсті-теледидарлық кешені (АСК-2) пайдалануға берілді. Бұл сәулет өнерінің түпнұсқасы, республиканың оңтүстік астанасын безендіріп қана қоймай, телевизия қызметкерлерінің шығармашылық және техникалық мүмкіндіктерін кеңейтті. Халықтың 30% -ы түсті теледидарларға ие болды.
1983 жылы екі ірі студия орналасқан ақпараттық-студия кешені жұмысын бастады. Теледидар күн сайын өсті, жаңа идеялар пайда болды, көптеген көрермендерді өз таланттарымен жаулап алған жаңа журналистер жұмыс істей бастады. Көп ұзамай Өнерпаз болсаң, арқалаң... телевизиялық байқауы жарияланды. Ойын-сауық бағдарламалары мен салт-дәстүрді насихаттайтын телетуындылар пайда бола бастады.
Қазіргі таңда теледидар мен радиодан халыққа ақпаратты жедел тарату ғана емес, фактілер мен оқиғалардың толық зерттелуі талап етіледі. Бұл мақсатты орындауды От факта к проблеме бағдарламасы бастады, оны көрермендер ұнатты. Бағдарлама ауылға жас мамандарды шақыру, жастар топтарындағы еңбек ұйымдарын ұйымдастыру, ауыл шаруашылық өндірісін басқарудың заманауи әдістері және т.б. сияқты мәселелерді көтерді. Атап айтқанда, бағдарламалардың бірі ауылдық жерлерде автоматтандырылған басқару жүйесіне арналған. Оны Қазақ КСР-нің механикаландыру және электрлендіру Қазақ ғылыми-зерттеу институтының жас ғалымдары, Қазақстанның Ленин комсомол жүлдесінің лауреаттары Акчурин және Абормин әзірлеп, іске асырған. Циклдің бір бөлігі ретінде Ленин атындағы Павлодар трактор зауыты және Целиноградқа қарсы эрозия техникасы зауыты өндірістік бірлестігінің машина жасаушыларының қатысуымен дөңгелек үстел өткізілді. Бұл машина жасаушылардың осы кәсіпорындар шығаратын машиналарда жұмыс істеуді қалайтын ауылдық жастармен қарым-қатынасы туралы болды. Бұл студиядағы пікір алмасу жастардың бірқатар ауылшаруашылық техникасына қызығушылығын арттыруға ықпал етті.
1980 жылдардағы ең танымал бағдарлама Көкпар болды. Бұл бағдарламаны іске асыруда ресейлік Не? Қайда? Қашан? бағдарламасының авторы Владимир Ворошилов өз үлесін қосты. Ал ең танымал журналист Бейбіт Құсанбек болды. Сол кездегі журналистер Мәскеуден келген диктатураға қарамастан, Шалқар бағдарламасында белгілі бір мемлекеттік проблемаларды ашты. Камал Смайылов батылдық танытып, журналистерді әрдайым қорғады.
Сұрақ-Жауап бағдарламасы телевизиялық көрермендердің сұрақтарына жауап берді, атап айтқанда, министрліктің өкілдері студияға шақырылды және олар халықтың сұрақтарына жауап берді. 80-ші жылдардың басында Темір қорша ашылып, Шалахметов телекөпір өткізу идеясын ұсынды. Нәтижесінде, Отырар сазы атты бағдарлама Дели қаласында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті
Ж. Ғаниқызы
Д. Мұхтар
Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар
бағдарламасын дайындау
ДИПЛОМ ЖОБАСЫ
5В050400 - Электрондық журналистика мамандығы бойынша
Алматы 2019
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
Ақпараттық технологиялар факультеті
Медиакоммуникация және Қазақстан тарихы кафедрасы
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедра меңгерушісі ф.ғ.к., ассоц.
профессор А.А.Ниязғұлова
___ ______________2019ж.
Диплом жұмысына
ТҮСІНДІРМЕ ХАТ
Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар
бағдарламасын дайындау
Студент: Ж. Ғаниқызы __________________
___ _________2019ж. (қолы)
Студент: Д.Мұхтар __________________
___ _________2019ж. (қолы)
Жетекші:
МжҚТ кафедрасының сениор-лекторы
Ш. Қалиаждарова __________________
___ _________2019ж. (қолы)
Рецензент:
Қазақстан ұлттық арнасы
Қарекет бағдарламасының продюсері
С.Айдаболова __________________
___ _________2019ж. (қолы)
Алматы 2019
Жоба (жұмыс) бойынша кеңес берушілер (оларға қатысты жоба (жұмыс) бөлімдерін көрсетуімен)
Бөлім
Кеңес беруші
Қолы, күні
Тапсырманың берілген мерзімі
Тапсырманы қабылдау мерзімі
Мамандық бойынша кеңес беруші
Ш.Ы.Қалиаждарова
Жалпы бақылау (нормоконтроль)
Тапсырманың берілген мерзімі ___________________________________ _
(қолы)
Жетекші: Ш.Ы.Қалиаждарова ___________________________________ _
(қолы)
Тапсырма орындалуға берілді ___________________________________ _
(қолы)
Студент: Д.Мұхтар __________________
(қолы)
Студент: Ж.Ғаниқызы __________________
(қолы)
Жетекші: Ш.Ы.Қалиаждарова __________________
(қолы)
Күні ___ _________2019ж.
МАЗМҰНЫ
І ТАРАУ
ТЕЛЕВИЗИЯДАҒЫ ТОК-ШОУ
Телевизиядағы ток-шоу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
ІІ ТАРАУ
ҚАЗАҚ ТЕЛЕВИЗИЯСЫНДАҒЫ ТОК-ШОУ
Қазақстан телеарналарындағы ток-шоудың жанрлық жіктелуі ... ... ... ..20
Отандық ток-шоу: шындық па, әлде шоу ма? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.3 Ток-шоу тақырыптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ТОК-ШОУ ЖАНРЫНДА ӘЛЕУМЕТТІК МӘСЕЛЕЛЕР КӨТЕРІЛЕТІН ЖАСТАР БАҒДАРЛАМАСЫН ДАЙЫНДАУ
3.1 Зерде ток-шоуының көтеретін мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.2. Зердені түсіру барысындағы тәжірибелік әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3.3. Зерде ток-шоуының нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ІІІ ТАРАУ
ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ
4.1. Ток-шоу аудиториясы. Жастарға не берді? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
4.2. Классикалық ТВ және әлеуметтік желі аудиториясы ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4.3. Зерде ток-шоуынан алынған тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ДИПЛОМ ЖОБАСЫН ӘЗІРЛЕУ КЕСТЕСІ
Халықаралық ақпараттық технологиялар университетінің
4-курсы, 5В050400-журналистика мамандығы, 1501к, 1502к тобы
Жанар Ғаниқызы
Динара Мұхтар
Тақырыбы: Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар
бағдарламасын дайындау
№
Атқарылатын жұмыстар
Күнтізбелік жұмыс жоспары
Орындалу уақыты
(күні, айы)
Ескертулер
1
Дипломдық жоба тақырыбын бекіту
30 қарашаға дейін
2
Дипломдық жобаны орындау үшін мәліметтер жинау
қараша - желтоқсан
3
Дипломдық жобаның талдамалық бөлімін дайындау (1 тарау)
қаңтар - ақпан
Өндірістік тәжірибеге барғанға дейін
4
Дипломдық жобаның талдамалық бөлімін дайындау (2 тарау)
наурыз - сәуір
Тәжірибе өту барысында
5
Дипломдық жобаның толық мәтінінің алғашқы нұсқасын аяқтау
15 сәуірге дейін
Тәжірибе аяқталғаннан кейін, 1 апта аралығында
6
Дипломдық жобаны алдын-ала қорғауға ұсыну
29 Сәуір
Шолулық дәрістер кезінде
7
Дипломдық жобаның сын пікірге ұсыну
30 сәуір
Көрсетілген сындарды түзету
8
Дипломдық жобаның соңғы нұсқасын ұсыну (жетекшінің пікірі мен сын пікірмен қоса)
20 Мамыр
Толық нұсқаны өткізу
9
Дипломдық жұмысты қорғау
05 маусым
Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті
Ақпараттық технологиялар факультеті
Медиакоммуникация және Қазақстан тарихы кафедрасы
5В050400 - Электрондық журналистика мамандығы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНА (ЖОБАСЫНА)
ТАПСЫРМА
Студенттердің аты-жөні: Жанар Ғаниқызы, Динара Мұхтар
Дипломдық жобаның тақырыбы: Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар бағдарламасын дайындау
Халықаралық ақпараттық технологиялар университетінің 10 11. 2019ж.
№391-С бұйрығы бойынша бекітілді.
Аяқталған диплом жобасын тапсыру мерзімі ___ 05.2019ж.
Жобаға пайдаланылған негізгі мәліметтер:
Дипломдық жобасын жазу барысында біз Ж.Әбдіжәділқызының Тележурналистика: оқу құралы (2018), Ш.Қалиаждарованың Телевизиялық хабар дайындау технологиясы (2016), В.Третьяковтың Теория телевидения: ТВ как неоязычество и как карнавал (2018), және К.Қабылғазының Телерадиожурналистика: теория, тәжірибе, түйін (2017) оқулықтарынан дипломдық жұмысқа керекті ақпараттар алынды.
Диплом жобасында зерттеуге жататын сұрақтар тізімі немесе дипломдық жобаның қысқаша мазмұны:
Дипломдық жобада андатпа, кіріспе бөлімі, үш тарау және әдебиеттер ұсынылған. Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеті тұжырымдалады және зерттеу нысанына анықтама беріледі.
Бірінші тарауда жалпы ток-шоу тарихы, оның Қазақстанда дамуы мен қалыптасуы жайлы жазылды. Екінші тарауда ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар бағдарламасын дайындау процесі жайлы, Зерде жастар ток-шоуының жасалу жолы, көтерілген мәселелері мен оның нәтижелілігі туралы айтылған. Үшінші тарауда жоба аудиториясы, классикалық телевизия мен әлеуметтік желі аудиториясының айырмашылықтары айтылып, салыстырмалы талдау нәтижелерімен дипломдық жобаны қорытындыладық.
Диплом жобасы мен қосымшалары көшірілген CD лазерлік дискісі
Аңдатпа
Дипломдық жоба тақырыбы - Ток-шоу жанрында әлеуметтік мәселелер көтеретін жастар бағдарламасын дайындау.
Дипломдық жоба аңдатпа, екі тарау, қорытынды және әдебиеттер тізімінен тұрады.
1-тарауда жалпы ток-шоу жанрына анықтама, жанрыдың пайда болу тарихы, жіктелімі мен әлемдік ток-шоулар туралы жазылады.
2-тарауда Қазақстандағы ток-шоулар, олардың көтеретін тақырыптары, артықшылығы мен кемшіліктері айтылады.
Негізгі бөлімде Зерде ток-шоуының көтеретін тақырыптары, жастар арасында жүргізілген сауалнама мен практикалық әдістер, жобаның нәтижесі қамтылады.
Қорытынды бөлімде ток-шоудың телевизиядағы, ұлт тәрбиесі мен қоғамның дамуына ықпалы жайлы деректермен толықтырылады. Өз тәжірибемізден түйгенімізді ғылыми тұжырымдамамен түйіндедік
Дипломдық жоба 60 беттен тұрады. Сонымен қатар әдебиеттер тізімі ұсынылған. Әдебиеттер саны - 35.
Аннотация
Тема дипломных проект - Создание молодежной программы в жанре ток-шоу на тему социальной проблематики.
Работа состоит из аннотаций, двух раздела, заключения и списка источников.
В первом разделе дается пояснение, история становления, классификация жанра ток-шоу и мировые практики.
Во втором разделе говорится о программах в жанре ток-шоу в казахской телевидений. Взвешиваются плюсы и минусы отечественных программ.
В основной части был сделан анализ опроса проведенный среди молодежи, балгодаря которому были определены темы выпусков ток-шоу Зерде. Также весь творческий процесс практического метода и эффективность проделанной работы.
В заключений дается краткое разъяснение роли ток-шоу в телевидений и в воспитаний наций. Также освоенный опыт тесно свзяан с научными концепциями.
Дипломный проект содержит 60 страниц. А также 35 источников.
Abstract
Theme of diploma project - Creation of youth talk-show program on the subject of social issues.
The project consists of annotation, 2 sections, main chapter, conclusion and list of sources.
The first section provides an explanation, the history, formation and classification of the talk-show genre. As well as a summary of the programs in the genre of talk- show in world programs.
The second section is about talk-show programs in kazakh channels. There were deliberated pros and cons of them.
In the main chapter was made an analyses of a survey conducted among young people, on whom the topics of the `Zerde` talk-show releases were identified. As well as the whole creative process of the practical method and the effectiveness of the work done.
The conclusion gives a definition about the importance of talk-show in TV and upbringing nation. Also mastered experience was connected with science concept.
Diploma project contains 60 pages and 35 sources.
Тақырыптың өзектілігі:
Телеарналардағы ток-шоу жанры қазіргі таңда жоғары сұранысқа ие. Елде болған соңғы жаңалықтар, келеңсіз оқиғалар, ерекше жайттар мен түрлі мәселелер қозғалатын бұл телевизиялық жанрдың қоғамға пайдасы мол. Zerde ток-шоуы - жастар арасындағы әлеуметтік мәселелерді көтеретін бағдарлама. Дипломдық жобада әлемдік және отандық ток-шоулардың артықшылығы мен кемшілігі сараланып, ток-шоу жанрына тән ерекшеліктер мен қойылатын талаптар жазылады.
Тақырыптың зерттеу деңгейі.
Әлеуметтік мәселелерді көтеретін бағдарламалар отандық телеарналарда көрініс тапқанымен, арнайы зерттеуге нысан болмаған.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері:
Жастар арасында сауалнама жүргізілді. Мақсаты - оларды толғандыратын мәселелерді анықтап, шешімін табу. Көптің көкейіндегі сұрақтардың бағдарлама барысында көтеру.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы.
Еліміздің арналарында ток-жанрындағы бағдарламалар түрлі мәселелерді қамтып жүргенімен, жастар бағытындағы бағдарламалар жоқтың қасы. Ал жастардың жастарға арналған дүниелерін тіпті таппаймыз. Сондықтан, осы жоба аясында маңызы бар мәселелерді жастардың баяндауы мен мамандардың көзқарасы, аға буын өкілдерінің пікірімен ұштастырып, бұқараға ұсындық.
Зерттеу тәсілдері:
Дипломдық жобада баяндау, салыстыру, талдау, сараптау, баға беру, ғылыми тұрғыда тұжырымдау, теориялық деңгейде жүйелеу, практикалық әдіспен ұштастыру, қорыту әдістері пайдаланылды.
Зерттеудің нысаны:
Дипломдық жобаның нысаны - жастар арасындағы өзекті әлеуметтік мәселелер. Сан сұраққа жауап іздеген бағдарлама шығарылымдарында көтерген сұрақтардың шешімін табуға талпындық.
Бітіру жұмысының құрылымы:
Әлемдік және отандық ток-шоу жанрының пайда болу, қалыптасу, даму үрдісіне тоқталу. Шетелдік және Қазақстандық ток-шоу жанрындағы бағдарламаларды талдау. Теориялық білімді практикамен ұштастырып, 4 шығарылымнан тұратын ток-шоу жанрындағы бағдарлама әзірлеу. Дипломдық жоба 2 тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ТАРАУ
Телевизиядағы ток-шоу
Бүгінде телеарналардың барлығын жаулап алып, көрерменнің ықыласына бөленген жанрлардың бірі - ток-шоу. Жалпы бұл жанрдың ерекшелігі неде? Неліктен ол Ток-шоу деп аталады? Телевизия жанрының зерттеушісі Ш. Қалиаждардың тұжырымдамасына сәйкес, ток-шоу - студияға арнайы қонақтардың шақырылуымен болатын әңгімеге құрылған жанр. [1] Онда басты назар студияға шақырылған кейіпкерлерде болады. Себебі олар ақпараттың басты көзі және қалың бұқараның назарын аудартқан негізгі тұлға іспеттес. Сондықтан журналист студияға келген кез-келген сарапшы, маман, кейіпкер, қонақтармен жақсы қарым-қатынас орнатуы шарт. Aл тoк-шoу ұғымы cөздiк қoйылым дeгeндi бiлдipeдi. Aғылшын тiлiнeн aудapғaндa talk show, яки cөйлeйтiн шoу дeгeн мaғынaғa дa иe. [2] Битлы перестройки кітабындағы Иван Демидовтың қолданысынан кейін толк шоу атауының орнын ток-шоу сөзі алмастырған. [3]
Ток-шоу жанрының өзге жанрлардан ерекшелігі - алдын-ала жазылған сценарий арқылы өрбуі. Қағаз бетіне түскен жоспар іспеттес сценарий болғанымен, бағдарлама барысына сәйкес ол өзгеріп отыруы мүмкін. Сондықтан да жүргізушіге қойылатын талаптар орасан зор:
Кейіпкер сөзін мағыналы жерден бөлу. Кей кездері жүргізуші қонақ жақсы пікір айтып жатқан тұста телефон қоңырауына, жарнамаға кезек беріп жатады. Бұл дұрыс емес;
Жүргізуші кейіпкерлердің тақырыптан ауытқып кетпеуіне ықпал жасап, бағыт-бағдар беріп отырушы;
Ток-шоуда аяқ-асты әртүрлі пікірлер айтылып,оған қатысушылар өз ойларын әртүрлі көңіл-күймен жткізіп жатады. Міне, осындай жағдайлардың орын алуына ықпал ету;
Жүргізуші бейтарап пікір ұстануы қажет. Ол ешқандай тараптың ой-пікіріне қосылмауы керек. Ток-шоу жүргізушісі өзінің келіспейтін тұстарын айтуға және пікірлерге байланысты сауал қоюға мүмкіндігі бар;
Жүргізушінің эфирдегі мәдениеті де басты назарда болуы тиіс. Киім киісі, студиядағы жүріс-тұрысы және әлеуметтік топ өкілдерімен сөйлесу мәнеріне де аудитория ерекше көңіл бөледі.
Ток-шоу студиясында әртүрлі жағдайлар болып тұрады. Сол себепті жүргізушіге жылдам шешім шығаратын, тез арада қарым-қатынасты байланыстыру шеберлігі мен терең ойлылық, жан-жақты білімділік аса қажет. [4]
Бағдарлама тізгінін ұстайтын жүргізушінің кәсібилігі мен біліктілігі көп нәрсені шешеді. Оның ұстанымы, көзқарасы, мақсаты қандай болса, бағдарламаның мәні мен мазмұны да сол қарқында өрбитіні сөзсіз. Неше түрлі күтпеген жағдайлар орын алғанда да, оны ұтымды пайдаланып, бағдарлама шығарылымының шынайы шығуына атсалыса білу керек. Отандық арналардағы ток-шоулардың өміршеңдігі де осы жүргізушілерге тікелей байланысты. Мысалы, Қазақстан арнасында алтыншы жыл көрсетіліп жатқан Айтуға оңай немесе Қарекет бағдарламасының имиджі оның жүргізушісі - Бейсен Құранбек десек артық айтпаймыз. Оның сөз саптауы, өзін өзі ұстауы, кейіпкерлереге, қозғалып жатқан тақырыпқа деген көзқарасы, еңбек жолы - барлығы да бағдарламаның стиліне сай келеді. Түрлі әлеуметтік мәселелерді, тағдыр тауқыметін тартқан кейіпкерлерді көрсетіп, қоғамдағы олқылықтың орнын толтыруға атсалысып жүрген бірден-бір ток-шоу да осы. Осы бағдарламаның продюссері Әлия Құдайберген қазір көп жастардың арасында Қайтсем танымал боламын? деген ұран пайда болғандығын айтады. Олар танымалдылығы артқан сайын, жағдайы жақсарып, қалтасы тола түседі деген қате пікірге бой алдыратын болса керек. Бұндай пікірдегі адамдар терең ойланбай, тек атын шығарудың қамын жасайды. Өз кезегінде, бұндай мамандар отандық арнаның сапасына нұқсан келтіретіні сөзсіз. [5] Расында да, отандық бағдарламалардың тізгінін ұстаған жастар танымал болуды түрлі айла-тәсілдерін ойлап табады. Бүгінде рейтингтың соңынан қуған бағдарламалардың көбейіп, сапаның төмендеуі де осыған тікелей байланысты. Ток-шоу жанрына қойылатын тағы бір талап : түсірілетін нақты орны мен қатаң сақталатын циклділігі, яғни, бағдарламаның жүйелілігі. Бұл жанр сұрақ-жауап түрінде өрбиді. Жүйелік сұрақтың сапасы, бағыты мен қисыны бағдарламаға қажетті шиеленіс пен серпін беріп, сюжеттік желісін ашады. Негізгі сұрақтар жүргізуші тарапынан қойылады. Ал оған ток-шоудың әртүрлі санаттағы көрермендері (кейіпкерлер, сарапшылар, көрермендер) жауап береді.
Қазіргі таңда ешбір ток-шоу бағдарламасы белгілі-бір тақырыпқа немесе кейіпкерге байланысты видео сюжетсіз өтпейді. Өйткені, жүргізушінің ұзақ-сонар баяндамасынан гөрі 1-2 минуттық бейне материал көрген көрерменге әлде қайда ыңғайлы. Тағдырдың тауқыметін тарқан жандар, ерекше дарын иелерін қысқа-нұсқа әрі көрерменге әсерлі етіп жеткізудің ең оңтайлы жолы да осы видео сюжет. [6] Жалпы алғанда, қазіргі таңда қай елде болмасын шынайы болмысты жеткізуге барынша жағдай жасалған. Жаһандық технологиялардың дамуымен ток-шоу режиссурасы жаңа бір деңгейге көтерілді. Барлық түстерді қанық, яғни, ақты ақ, қараны қара етіп бейнелеуімен қатар, кейіпкерлердің түрлі эмоцияларын (жанарындағы жас тамшысы) немесе әжімдерін анық көрсететін болды. Бұндай сюжеттердің дайындалуы ток-шоу тақырыбының ашылып, көрерменге әсерінің жоғары болуына әсер етеді.
Бүгінде ток-шоу рейтингісі ең жоғары телебағдарламалардың қатарында. Аудиторияның қызығушылығын сақтап қалу үшін көрермендердің қызығушылығын тудыратын түрлі айла-әрекеттер бар. Басты мақсат - олардың сана- сезіміне әсер ету. Телевизиялық коммуникацияны зерттеген Л.В. Матвеева жетекшілік еткен авторлардың еңбектерінде ток-шоудың адам санасына әсер ету жолдарын былайша көрсетеді :
Баса көктеп кіру - көрерменнің санасына оның қаншалықты ақпаратты қабылдауға екендігіне қарамастан, белсенді түрде әсер ету арқылы өзіңе қарату; мұндай жайт, көбіне, аудиторияның мінез-құлқы мен ондағы жағдайдың белгісіздігінен тундап жатады.
Шегіну - бұл жағдайда жүргізуші коммуникатор мен аудитория арасындағы байланыстың болмауы, бір-бірлерін дұрыс түсінбеуі, қабылдамауы әсер етеді. Көрермен оның ішкі дүниесіне жол таба алмаған немесе оған асықпаған хабар авторын түсінгісі келмейді.
Өз тарапынан ашылу, ақтарылу - коммуникатор - жүргізушінің өз тарапынан өзіндік келбетін таныту, ұстанымын көрерменге жеткізу, оның авторлық монологынан көрермен тыс қалады.
Ішке тарту - коммуникатор мен көрерменнің бір бағытта әрекет етуі, олардың бір-бірін түсінісуі, іс-әрекеті, шығармашылығы, қызмет етулері, өткенге, бүгінге, ертеңге бірге айғыруы, бір сөзбен айтқанда, іштей ұғынысу. [7]
Бұл әсер ету жолдарының әрқайсысында ең маңыздысы - жүргізуші-коммуникатордың кәсібилігі мен аудиториямен дұрыс байланыс құра алуында деген тоқтамға келуге болады.
Ток-шоу жанрындағі тілдік ерекшеліктерді төмендегідей жіктеуге болады:
Ауызекі сөйлеу тілінің элементтері;
Сыпайылық категориясы;
Қалжың категориясы;
Диалог, монолог;
Тақырыпқа сәйкес қойылатын дәстүрлі сұрақтардың болуы;
Бағалаушылық категориясын анықтайтын тілдік құралдар;
Бейвербалды амалдар [8]
Ток-шоу қарапайым адамдардың қатысуымен белгілі-бір тақырыпты талдау негізінде жүзеге асатын жанр. Сондықтан, бағдарламалардың қай-қайсысын алып қарасақ та,ауызекі сөйлеу тілінің элементтерін кездестіреміз. Оның ішінде кең тарағаны - диалог пен монолог. Қарапайым мысал ретінде бағдарлама басында жүргізуші студияға келіп, қонақтар, кейіпкерлер, сарапшылар, көрермендермен танысып, тақырыпты жариялауын монолог есебінде қарастыруға болады. Кейіннен бағдарлама кейіпкерлері мен сарапшалармен өзара қарым-қатынасқа түсіп, сұрақ-жауап форматына өткеннен кейін диалог форматы көрініс табады. Ток-шоу бағдарламаларында сөз бастау амалы ретіндежүргізуші қатысушымен арада байланыс орнату үшін бірнеше мәтіндік, жанама өтініш сияқты тіркестерді көп қолданады. Мысалы:
Әңгімемізді мына мәселеден бастаған дұрыс қой деймін Сіз қалай ойлайсыз Егер сіз қарсы болмасаңыз Менің білгім келетіні Әңгімеміз нақтырақ болуы үшін сіздің жанұяңызға толығырқ тоқталсақ Бар мәселенің ішіндегі ең өзектісіне назар аударсақ Ойыңызды ортаға салсаңыз, т.с.с. [8]
Диалог барысында егер кейіпкер жүргізушінің қойған сұрағына жауап бергісі келмесе, сырғу тактикасын қолдануға көшеді. Мысалы:
Көп адамдар екі әйел алушыларды шариғаттың жолы деп түсініп, екі әйел алып жатады. Біздің естуімізше, сіздің екі әйеліңіз бар. Сіздің бірінші әйеліңіз бұған қалай жол береді?
Айталық, мен бұл әңгімені қозғамаған болар едім. Себебі мен үшін ең бастысы - отбасымның тыныштығы. (Қазақстан , Ақжүніс). [8]
Ток-шоуға келген адамдардың ойы алуан түрлі екендігі белгілі. Сондықтан кей сәттерде студия пікірталас алаңына айналады. Яғни, екі түрлі ұстанымдағы адамдар бір-бірінің сөзін тыңдамай, қбаттасып сөйлеп кетуі мүмкін. Бұл да бағдарламаға белгілі бір дәрежеде шынайылылық береді. Десек те, отандық бағдарламаларда ондай сәттерде ерсі қылықтар танытатын ток-шоулар жоқтың қасы. Бұл стиль көбіне көршілес Ресейге тән. Елімізде жүргізушілер де, қатысушылар мен көрермендер де бір-бірімен сыпайы сөйлесіп, өзгенің коммуникациялық кеңістігіне құрметпен қарайды. Мысалы:
Мен бұл пікірмен келсі алмаймын, дегенмен әріптестерімді ренжітіп, олармен қарым-қатынасымды үзгім келмейді (31 арна, Дода).
Мен бұнымен келіспеймін, әйтсе де әріптесімнің пікіріне жол беремін, себебі ол өз көзқарасын білдіруге толық құқылы (Қазақстан, төрт тарап). [8]
Қалжың - сөйлеу жанрын жүзеге асырудың ең негізгі көріністерінің бірі. Юмор да ирония да сөйлеу қарым-қатынасына қатысуға толық құқылы аспектілер. [8] Бұл категориялар көбіне-көп түрлі ыңғайсыз, келеңсіз жағдайлардан шығуға көмектеседі. Сонымен қатар, студиядағы белгілі-бір қолайсыз аураны жоюға септігін тигізеді. Бірақ бұндай кезде асқан мұқияттылық танытқан жөн. Екінші тараптың жасын, қызметін, басқа да факторларды ескерген абзал. Қалжыңдаймын деп көпке күлкі болудан алулақ болу керек. Жүргізуші де қалжың категориясын ұтымды пайдалана білуі шарт. Әйтпесе, кейіпкерлердің жүйкесіне тиіп, жағымсыз жағдай туу ықтималдығы жоғары. Мысалы:
Сіздерді халық тек әнші ретінде танып жүр. Сіздердің араларыңызда қайсысыңыз музыкалық аспаптарда ойнайсыздар?
Біздің арнайы музыкалық біліміміз жоқ. Сондықтан біздің ешқайсысымыз музыкалық аспапта ойнамаймыз.
Анда-санда тек нервте ойнаймыз десеңіздерші. (Таң қалмаңыз!) [8]
Тақырыпқа қатысты қойылатын дәстүрлі сұрақтар сұрақ-жауаптың ажырамас бөлігі.Өз кезегінде, диалог, ауызекі сөйлеу стилінің компоненттерін қамтиды. Бұл кезде жүргізуші көрермендерді қызықтыру үшін тақырыпқа қатысты тікелей сұрақтарды қояды. Мысалы:
Бағдарламамыздың бүгінгі тақырыбын Жанар Хамитоваға арнап, Қайдасың Жанар? деп қойып отырмыз. Жанар, 11 жылдан бері қайда жүрсің?
11 жылда менің басымнан түрлі қиындықтар өтті. Негізі, осы уақытқа дейін тұрмыста болдым. Өмірге 2 бла әкелдім. Отбасымызбен шетелде тұрдық. (КТК, Астарлы ақиқат).
Ток-шоуда бағалаушылық принципі кеңінен қолданылады. Себебі, бағдарламада өзі белгілі-бір тақырып аясында немесе бір шешімдерді, әлде кейіпкерлердің өмірі жайлы ойды ортаға салады. Сондықтан, бағалау құзіреті көбіне студияға шақырылған сарапшылар мен мамандарға беріледі. Олар кәсіби тұрғыдан өздерінің ойын айтып, кей кездері ақыл-кеңес беріп жатады. Мысалы:
Мен бағанадан бері сіздің өз-өзіңізді ұстауыңызға аса мән беріп отырмын. Әкеңіз жайлы айтқанда қолдарыңызды бір-біріне үйкеп, тынып таппай отырдыңыз. Психологиялық тұрғыдан алғанда, бұл - қорқыныш, үрейдің көрсеткіші. Немсе, өтірік айтып отырғандығыңызды көрсетеді. (КТК, Астарлы ақиқат).
Бейвербалды амалдар да ток-шоудың ажырамас бір бөлігі іспеттес. Себебі жанрдың өзі шынайылылыққа құрылғандықтан, көрермендерге біршама жақын болып келеді. Көптің көңілінен шығуының бірден-бір себебі - эмоционалдылығында. Айқай-шу, ұрыс-керіс, реніш, көз жасы, қуаныш секілді түрлі эмоцияға толы бағдарламалардың рейтнгісі де жоғары болатыны сөзсіз. Ал бейвербалды амалдар эмоцияның шиеленісу кезеңінде өте ұтымды болады. Мысалы, 70-ке келіп ажырасып жатқан ата-апаның арасындағы дауы студия қонақтарын танданысын туғызды. Болған жайттар қызу талқыға түсе бастағанында, ата қолын бір сілтеп, Әй, қойшы, сендерді,-деді де студиядан шығып кетті. Бұл жерде кейіпкердің ашу-ызасы ен таусылған төзімі көрермендерге де әсер етпей қоймайтыны анық.
Ток-шоудың шартты компоненттері ретінде, жүргізушіден бөлек, кейіпкерлер танылады. Ол адамдар қандай-да бір нәрсемен танымал болған немесе өз іс-әрекеттері, көзқарасы мен өмір сүру салтымен ерекшеленеді. Телестудияда міндетті түрде көрермендер отыруы керек. Олар кейде сұрақ қойып, бағдарламаға қатысады. Негізінен, қол шапалақтап немесе өздерінің эмоцияларын (күлкі, аяныш, таңырқау) көрсетіп отырады. Бұл - көрерменнің де эмоционалды қабылдауына әсер етеді. Кейбір ток-шоуларда тікелей эфир кезінде көрермендер телефон шалып не SMS жолдау арқылы өз ойларын білдіріп жатады. Осы жайлы Владимер Познер ток-шоу кәдімгі адамдарға телебағдарламаларға еш қиндықсыз қатысуға жасалған зор мүмкіндік екендігін атап өтті. [9]
В.Третьяков ток-шоу жанрын төмендегідей жіктейді:
Синтетикалық (жүргізуші танымал адам болуы керек)
Медициналық
Аспаздық
Махаббат жайлы
Отбасылық
Тұтынушылық
Астрологиялық
Әйелдерге арналған
Әлеуметтік
Әлеуметтік-терапиялық
Аналитикалық
Қоғамдық-саяси [10]
Медициналық, аспаздық, тұтынушылық ток-шоулар көбіне әйелдер аудиториясына бағытталған. Олардың арасында киім үлгісі, сән әлеміндегі жаңалықтар мен түрлі махаббат хикаялары, танысу мен отбасын құруға бағытталған бағдарламалар бар.
Соңғы кездері ток-шоу жанрында әйелдерге арналған бағдарламалар көбейіп кетті. Олардың алдыңғы (медециналық, аспаздық, тұтынушылық) ток-шоу түрлеріне қарағанда айырмашылығы - тікелей нәзік жандылар аудиториясына бағытталған. Бұндай бағдарламаның жүргізушісі міндетті түрде әйел адам болуы керек, ал ондағы көтерілетін тақырыптар әйелдер арасындағы мәселелер болады. Мысалы, бала тәрбиесі, ер адамдармен қарым-қатынас тағы басқа.
Әлеуметтік және әлеуметтік-терапиялық ток-шоу қалың бұқараның психологиялық жағдайын жақсартуға бағытталған. Сондай-ақ, мәселенің түйінін ортаға салу арқылы шешу. Дискуссия, мамандардың кеңесі, танымал адамдардың тәжірибесі арқылы тұрмыстық мәселелердің(отбасылық мәселелер, ажырасу салдары, балалар мен ата-аналар арасындағы қиын қарым-қатынас) оңтайлы шешімін табуға септігін тигізеді.
Қазіргі таңда заманауи телеарналарада аналитикалық ток-шоулар саны өте аз. Журналистика жанрын зерттеуші ғалымдар бағдарламалардың бұл түрін дөңгелек үстел үстіндегі дискуссия-деп те жатады. Аналитикалық ток-шоу өзге ток-шоулардан мұнда аз ғана дискутанттардың қатысатындығымен (сонда берілген уақытта мәселені жан-жақты талқылауға мүмкіндік болады), екіншіден, қонақтар қозғалатын мәселе аясындағы мамандар болуымен (тек өзіндік пікір білдірентіндер емес), үшіншіден, дискуссия ортасында өзге бағдарламадағыдай жүргізуші емес, мәселенің өзі болатындығымен ерекшеленеді.
Аналитикалық ток-шоу совет одағы кезеңінде пайда болған. Мысал ретінде, Сергей Капицтің Очевидное - невероятное, Валентина Зоринаның 9 студия бағдарламаларын атауға болады.
Қоғамдық саяси ток-шоу қазір ең көп тараған телеформат. Жанры жағынан күрделі болып келеді. Онда жүргізуші, бағдарлама қатысушылары (қонақтар, сарапшылар), әр шығарылымның нақты тақырыбы болады. Көбіне арнайы түсірілеген бейнематериал, деректі не көркем фильм талқылауға түседі.
Сирек кездесетін ток-шоу түріне қайырымдылық ток-шоуларын жатқызуға болады. Ол ауру балалар, мүгедек жандар мен тағдыр тауқыметін тартқандардың өмірін көрсетеді. Оның негізгі мақсаты - қалың бұқараны мұқтаж жандарға көмек қолын созуға шақыру.
Әр арнаның өзінің негізігі ток-шоуы болады. Ол көрермендердің қызығушылығын тудыратын кез-келген тақырыпты көтере алады. Мәселен, бірінші арнадағы Пусть говорят тоу-шоуы. В Третьяков тұжырымдамасына сәйкес ток-шоулар қарапайым адамдардың өмірін негізге алуы керек. Дей тұра, қалың бұқараға онсыз да түсінікті жайттардың ғана төңірегінде сөз қозғаудан алшақ болған жөн.
Негізінен, заманауи телеарналарда баламалы сұрақ қою тәсілі кеңінен қолданылады. Мұндай тәсіл көбіне Ресейлік телеарналардағы ток-шоуға тән. Мысалы, Свобода слова, Основной принцип, Принцип домино бағдарламалары бүгінде жоғары танымалдылыққа ие. Қойылған сұрақтың түп негізінде жанжал жатады. Аудитория екіге бөлініп, әр тарап өз тұжырымдамасының дұрыстығын алға тартады. Бастысы - екі жақ тең дәрежеде болып, әрқайсысы өз позициясын айқын дәлелдеуі керек.
Ашық, мақсатты сұрақ қою тәсілін қолданатын ток-шоудың мысалы ретінде Владимер Познердің Времена бағдарламасын алуға болады. Владимер Путин халыққа жолдауында Ресейге тұнған қандай қатерлер жайлы айтты? деп нақты қойылған сұрақ бағдарлама барысында талқыланады. Бұндай ток-шоу өткізудің қиын тұсы - қонақтарды, сарапшылар мен кейіпкерлерді дүрыс шақыру. Өйткені онда ойы барлық көрермендерге қызық болатындай жоғарғы шендегі адамдар болуы керек.
Ток шоу жанры алғаш рет ХХ ғасырдың 60-жылдары Америкада пайда болған. Жанрдың негізін салған журналист Фил Донахью. Бұл туралы ел арасында түрлі аңыздар бар. Соның бірі - тікелей эфир кезінде Фил Донахьюдың қонаққа қояр сұрағы таусылып, келеңсіз жағдайға тап болады. Тығырықтан шығу үшін ол студиядағы көрермендерден Қонағымызға қояр сұрағыңыз бар ма? деп сұраған. Бір мезетте көрерменнің көкейіндегі сұрақ қойылып, әсерлі әрі табиғи әңгіме өрбиді. Осылайша, әйгілі журналист ток-шоу жанрын дүниеге әкелген. [7] Алғашында ток-шоуға бөлінген қаржы аз болып, Фил Донахью студияға әйгілі адамдарды шақыра алмады. Алайда, көрерменнің көңілінен шығу үшін ол әлеуметтік маңызы бар, қалың бұқараның қызу қызығушылығын тудыратын тақырыптарды тікелей эфир барысында талқылай бастады. Мәселен, Маделин О Хэйр есімді атеистік көзқарастағы азаматшаны шақырып, ойын ортаға салуды ұсынған. Кейін, 1967 жылы перзентханада арнайы жасалған фоторепортажды эфирге шығарып, нәрестенің дүниеге келу үрдісін тікелей эфир барысында талқылады. Осы шығарылымнан соң оның бағдарламасы, жалпы ток-шоу жанры көрермендердің үлкен сұранысына ие бола бастады. 2002 жылы TV GUIDE санатына сәйкес Фил Донахьюдың шоуы барлық кезеңнің 50 ұлы шоуы тізімінде 29 орынға ие болды.
Ток-шоудың ғаламдық деңгейде қалыптасуына зор үлес қосқан журналистің бірі - Опра Уинфри. Оның The Oprah Winfrey Talk Show бағдарламасы 1986-2011 жылдар аралығында 25 маусымды қамтып, үздіксіз шығып отырған. Бұл бағдарлама АҚШ-тың поп мәдениетін қалыптастыруға зор үлес қосқан. Синдикациондық ток-шоудың хронометражы 45 минут. [11]
3000-ға жуық шығарылымы сәтті шыққан, телевизия саласында ойып орын алатын бұл бағдарламаның артықшылығы неде
The Oprah Winfrey ток-шоуының мақсатты аудиториясы - әйелдер қауымы. Алғашында бұл ток-шоу Фил Донахьюдың тәжірибесі негізінде, айғай-шу мен елді дүрліктірген сюжеттер арқылы өрбіді. Уақыт өте келе, Опра өзіндік стилін қалыптастырып, шынайылық пен позитивті эмоциялар, қатысушыларға деген шынайы жанашырлық негізінде қайталанбас өзіндік стилін қалыптастырды.
20 жылдан стам уақыт ішінде АҚШ-тағы ең сәтті ток-шоуда мыңдаған адамдар - қарапайым жандар, жұлдыздар мен саясаткерлер қонақта болды. Түсірілім барысында танымал адамдар өздерін ешкім күтпеген қырынан көрсететін. Мысалы, Том Круз диванда секіріп, құрбысы Кэти Холмсқа өз сезімін білдірді. Джорд Буш ешкімге айтпаған құпияларымен бөліссе, Феллисити Хаффман әнші Тина Тернермен бірге ән айтып, өзінің арманын орындаған. The Oprah Winfrey ток-шоуы аясында Wildest dreams атты маусымдық жоба жұмыс жасаған. Онда мыңдаған көрермен қатысушылардың таңғажайып армандарының (зәулім үй салу, көлік тізгіндеу, саяхатқа шығу, кумирімен кездесу) орындалуына куә болған. 2004 жылдың күзінде Опра студиядағы барлық адамға PontaicG6 көлігінің кілтін табыстаған. Көліктер General Motors демеушілігімен берілсе де, бұл - телевизия тарихындағы ең әсерлі сәт саналады.
Көпшіліктің көңілінен шыққан бұл ток-шоудың пайдалы бірнше тақырыптық шығарылымдары болған. Олар:
Опраның кітап клубы (The Oprah's Book Club) - кітап әлеміндегі жаңалықтармен таныстырып, әлемдік бестселлерлар жайлы сөз қозғап, бұқараны кітап оқуға шақырады
Көпшіліктің аузында (What's the buzz) - Опра ешкім танымайтын жас талантты студияға шақырып, талайдың жұлдызын жаққан.
Опраның сүйікті заттары (Oprah's favorite things) - бұндай шығарылымдар, әдетте, көктемнің басында немесе жеңілдіктер кезінде болады. Студия қонақтары мен қатысушылары қарапайым сыйлықтан кредит картасына дейін алады.
Дәрігермен сейсенбілік күн (Tuesdays with doctor) - Дәрігер Мехмет Оз Опра Унифридің ток-шоуының арқасында бүкіл Америкаға танымал болды. Бағдарлама барысында ол көптің сұрағына жауап беріп, медецина саласынан хабардар етіп отырған. Бүгінде оның кеңестеріне мыңдаған адам жүгінеді.
Жұма күнгі тікелей эфир (Fridays Live) - бұл шығарылымды Опра өзінің әріптестері Марк Консуэлос пен Эли Вентворт және жақын құрбысы Гэйл Кингпен бірге жүргізеді. Эфир барысында түрлі тақырыптарда ой қозғап, қызықты ақпараттармен бөліседі.
Опра Уинфридің сәтті жобасының құпиясы - халыққа жақын болғандығында деп айтуға болады. Әр саладан хабардар етіп, өатысушыларды және көрермендерді толғандырған мәселелерді шешуге тырысатындығында. Яғни, мәселені тек талқылап қана қоймай, шешуге ықпалын тигузетін бағдарлама болғанында.
Ал көршілес Ресейдегі ток-шоудың дамуын екі типке бөліп қарауға болады. Біріншісі - 1980 жылдың орта кезі мен 1991 жылдар аралығы. Бұл кезде ток-шоу жанры ұлттық ерекшелікке ие болмады. Тек сол заманның өзекті мәселелерін қозғайтын алаң ретінде жұмыс істеді. Екінші кезең ретінде - 1991-1993 жылдардан бастап бүгінге дейінгі кезді қарастырамыз. Бұл кезеңді шетелдік жанрлардың отандық экранды жаулап алу кезеңі деп қарастыруға болады. Себебі ток-шоулардың негізгі идеясы - батыс бағдарламаларының тікелей көшірмесі. Бүгінде тек ресейліктерді ғана емес, посткеңестік елдердің де көрерменін жаулап алған Большая стирка, Страна советов, Принцип домино, Что хочет женщина, Короткое замыкание, қазіргі Пусть говорят сияқты ток-шоулар танымалдылыққа ие.
СЮДА Я ЗАВТРА УТРОМ РОЖУ ТЕКСТ...
II ТАРАУ
ҚАЗАҚ ТЕЛЕВИДЕНИЕСІНДЕГІ ТОК-ШОУ
2.1. Қазақстан телеарналарындағы ток-шоудың жанрлық жіктелуі.
1958 жылдың сегізінші наурызында қазақ телевизиясы өз бастауын алды. Дәл осы жылы Өскемен, Қарағанды, кейінгі жылдары Жезқазған және Петропавлда эфир жүргізуге арналған студиялар ашыла бастады. Еліміздің телевизия саласына өзінің бірегей еңбегін сіңірген, оның дамып, қалыптасуына арқау болған: Қанапия Мұстафин мен Совет Масғұтов. Қазақ КСР-і Министрлер кеңесінің кезеңінде радиохабарлар және теледидар жөніндегі комитетті егемендік алғанға дейін Қанапия Мұстафин, Құрманбек Сағындықов, Кенжеболат Шалабаев, Кеңесбай Үсебаев, Хамит Хасенов, Камал Смайылов, Ғаділбек Шалахметов, Сағат Әшімбаев сынды басшылар басқарды. [12]
1960 жылы КОКП ОК және КСРО Министрлер Кеңесі Кеңес теледидарының дамуын жақсарту туралы қаулы қабылдады. Осы жылдар аралығында бағдарлама кейіпкерлері студияға шақырылды. Қонақтар, тіпті дикторлар да материалды алдын-ала дайындалған мәтінге сәйкес түсірді. Сондықтан, редакторлардың жұмысы ең басты рөл атқарды, қонақтардың әрбір сөзі бас редакторлар тарапынан мұқият тексерілді. Цензура қатты сыналды.
Бағдарламалардың атаулары кәсіби суретшілер дайындаған қатты картоннан жасалған қағаздарға жазылды. Бағдарламаны түсіру кезінде үш камера ғана жұмыс істеді. Бірінші камера титр мен бағдарламаның атын түсіретін болса, келесі камера студиядағы әрекетті түсіре бастайтын. Үшінші камера - мұрағатта сақталған дайын материалдарды түсірумен айналысқан.
Сол күндері теледидарда алғаш рет ғылым мен техниканың жетістіктері туралы тақырыптар көтеріле бастады. Атап айтқанда, Ғылым мен техника әлемінде бағдарламасы. Студияға сол салада жұмыс істейтін әйгілі тұлғалар жиі шақырылды: Қазақстанның ғалымдары мен инженерлері. Сондай-ақ, адамзаттың алғаш ғарышқа ұшуы сынды ең маңызды оқиғалар көрсетілді.
1966 жылы эфирге Айтыс-асыл қазына атты бағдарлама шықты. Ғалым Көбей Сейдеханов айтысты бөлек өнер түрі ретінде зерттеп, оны тек қазақтар мен қырғыздарға тиесілі екенін айтқан. Бұл бағдарламада 20-30 жылдардағы айтыстың тарихи сәттері сөзге тиек етілген. Алайда экранға айтыскерлердің өздері шыққан жоқ. Ал әдеби бағдарлама Қайнар деп аталды. Оны ақын Әбділда Тәжібаев пен жазушы Әбіш Кекілбаев жүргізді. Кейіннен мемлекет қайраткері Мырзатай Жолдасбеков Айдын атты бағдарламаны жүргізді.
Елуінші жылдардың соңы мен алпысыншы жылдары Қазақ теледидарының қалыптасуы мен жаңа бір дүниеге үйрену кезеңі болды. Телевизия саласына келгендерді бұл салаға қызықтырып, үйрететін мамандардың жоқтығы көп жұмысқа кедергі болды. Теледидардың алғашқы дикторы Совет Масғұтов, Ләскер Сейітов, Мәриям Айымбетова және комментаторлық топтағы Қадыр Даутов, Жарылқасын Нұсқабайұлы, Қажы Қорғанов, Құсыман Игісінов, Амангелді Жақсыбеков, Сұлтанғали Қаратаев, Сұлтан Оразалинов сынды мамандардың ізденісі мен талпынысының арқасында азғана жылдар ішінде жинаған тәжірибелері уақыт өте келе ұстаздыққа, жетекшілікке айналды.
Жарты сағаттық тікелей эфирге шығатын Терме бағдарламасына Камал Смайылов үлкен үлесін қосты. Оны Қазақ телевизиясы мәселелерін зерттеуші, филология ғылымдарының докторы Құдайберген Тұрсын ертеректе студия ішінде небәрі 1 не 2 камера болса, енді Камал Смайылов оның санын көбейту жағын ойластыру, әрі тақырыпқа сай сахналық безендіруді де әрлендіру керектігін қоса тапсырып отырды. Көктем, жаз айларында жылжымалы телевизиялық стансаны көркем табиғат аясына шығартып, әншілер мен домбырашы, жыршы-термешілердің орындауындағы дүниелерді табиғаттың әсем көркімен астастыра отырып жазу жұмысы жүйелі түрде жолға қойылғанын айтты [13].
Алматыдағы 10 телеарнадан тәулігіне 160-170 сағат хабар берілді. Соның 12-14 сағаты ғана қазақша болды.
1970 жылы эфирге Қымызхана бағдарламасы шықты. Көптің көңілінен шыққан бұл ток-шоу Мәскеудің Кабачок 13 стульев бағдарламасына негізделіп жасалған. Бағдарламаны түсіруші топ формасын ұқсастырып, оны ұлттық мінезімізге сай икемдеді. Қазақ қоғамында ерекше орын алған, халық арасында талқыға салынған көптеген мәселелерді көтерген Сағат Әшімбаевтың Қарыз бен парыз бағдарламасы телевизия тарихында мәңгі қалды. Бұл бағдарлама пішіні жағынан көне болып көрінгенімен, онда технологияның барша мүмкіндіктері, журналистің шеберлігі, парасатты ойлары қоғамдық пікір қалыптастырушы рөл атқарды. Сол секілді Ұят болмасын, Еркектің аты еркек, Мың бір мақал бағдарламаларын да айтпасқа болмайды. Себебі халыққа берері көп болды. Мысалы, Ұят болмасын студиясының безендірілуі, өнер адамдарын дастарқан басына отырғызып, көрерменге көтеріңкі көңіл-күй сыйлайтын, тәрбиелік мәні зор бағдарлама болды [14].
Сексенінші жылдардың басында Көктөбе тауында орнатылған 370 метрлік телемұнара теледидар бағдарламаларының қабылдау аймағын кеңейтіп, олардың сапасын арттырды. Сонымен қатар, теледидарда журналистік жиынтықтар - мобильді бейне камералар пайда болды. Сол кезде ұлттық және жергілікті теледидар студияларының хабар таратуының орташа тәуліктік көлемі 30 сағатқа жетті.
Дәл осы жылдары Ритм операциясы циклды проблемалық телетоптамасы шықты. Ол Орта Азия мен Қазақстанда ғана емес, жалпы Одақ көлеміндегі жаңалық ретінде бағаланғанды. Бағдарламаның авторлары - Ғ. Шалахметов пен Г.Күзембаева. Сан алуан процестер мен оқиғаларды хабарлаушы болып қана қалмай, бір мезгілде өндіріс орындары арасында жасалынған келісімнің орындалуын әрі оның жүзеге асырылуын бақылаушы ретінде де өздерін танытты. Қазанның 15-нен сәуірдің 15-не дейін қақаған суықта Ритм операциясы хабарының үзіліссіз көрсетілімі басталды.
Екібастұз отын-энергетика кешеніне арналған хабарлар Орталық телевидениеден көрсетіліп, халық арасында жоғары баға алды. Бізде шешілмейтін, тек Одақтық минмистрлікте шешілетін мәселелерді Одақ министрі Б.Ф. Братченко мен С.Н. Непорожнийге айтып, оларға мәселеге байланысты сұрақтар қойып, нақты жауаптарын алды. Бұл бағдарламаның елімізде өнеркәсіп саласында, жалпы телевизиядағы хабарлардың қалыптасуына қосқан үлесі орасан зор. Бұған Құдайберген Тұрсынның мына сөздері дәлел: Бұл хабардың республика үшін пайдасының мол болғандығы сөзсіз. Уақыт өте келе, ол хабарлар циклі басқаша сипат, басқа бағыт алды. Алайда, қазақ телевизиясы тарихында ерекше орын алатыны даусыз [15].
Телевизия технологиялардың дамуына байланысты түрлі-түсті хабар таратуға көшті. 1981 жылдың қаңтар айынан бастап мемлекеттік бағдарламалар толғымен түсті хабар таратуды бастады. 1984 жылы жаңа аппараттық-студияның түсті-теледидарлық кешені (АСК-2) пайдалануға берілді. Бұл сәулет өнерінің түпнұсқасы, республиканың оңтүстік астанасын безендіріп қана қоймай, телевизия қызметкерлерінің шығармашылық және техникалық мүмкіндіктерін кеңейтті. Халықтың 30% -ы түсті теледидарларға ие болды.
1983 жылы екі ірі студия орналасқан ақпараттық-студия кешені жұмысын бастады. Теледидар күн сайын өсті, жаңа идеялар пайда болды, көптеген көрермендерді өз таланттарымен жаулап алған жаңа журналистер жұмыс істей бастады. Көп ұзамай Өнерпаз болсаң, арқалаң... телевизиялық байқауы жарияланды. Ойын-сауық бағдарламалары мен салт-дәстүрді насихаттайтын телетуындылар пайда бола бастады.
Қазіргі таңда теледидар мен радиодан халыққа ақпаратты жедел тарату ғана емес, фактілер мен оқиғалардың толық зерттелуі талап етіледі. Бұл мақсатты орындауды От факта к проблеме бағдарламасы бастады, оны көрермендер ұнатты. Бағдарлама ауылға жас мамандарды шақыру, жастар топтарындағы еңбек ұйымдарын ұйымдастыру, ауыл шаруашылық өндірісін басқарудың заманауи әдістері және т.б. сияқты мәселелерді көтерді. Атап айтқанда, бағдарламалардың бірі ауылдық жерлерде автоматтандырылған басқару жүйесіне арналған. Оны Қазақ КСР-нің механикаландыру және электрлендіру Қазақ ғылыми-зерттеу институтының жас ғалымдары, Қазақстанның Ленин комсомол жүлдесінің лауреаттары Акчурин және Абормин әзірлеп, іске асырған. Циклдің бір бөлігі ретінде Ленин атындағы Павлодар трактор зауыты және Целиноградқа қарсы эрозия техникасы зауыты өндірістік бірлестігінің машина жасаушыларының қатысуымен дөңгелек үстел өткізілді. Бұл машина жасаушылардың осы кәсіпорындар шығаратын машиналарда жұмыс істеуді қалайтын ауылдық жастармен қарым-қатынасы туралы болды. Бұл студиядағы пікір алмасу жастардың бірқатар ауылшаруашылық техникасына қызығушылығын арттыруға ықпал етті.
1980 жылдардағы ең танымал бағдарлама Көкпар болды. Бұл бағдарламаны іске асыруда ресейлік Не? Қайда? Қашан? бағдарламасының авторы Владимир Ворошилов өз үлесін қосты. Ал ең танымал журналист Бейбіт Құсанбек болды. Сол кездегі журналистер Мәскеуден келген диктатураға қарамастан, Шалқар бағдарламасында белгілі бір мемлекеттік проблемаларды ашты. Камал Смайылов батылдық танытып, журналистерді әрдайым қорғады.
Сұрақ-Жауап бағдарламасы телевизиялық көрермендердің сұрақтарына жауап берді, атап айтқанда, министрліктің өкілдері студияға шақырылды және олар халықтың сұрақтарына жауап берді. 80-ші жылдардың басында Темір қорша ашылып, Шалахметов телекөпір өткізу идеясын ұсынды. Нәтижесінде, Отырар сазы атты бағдарлама Дели қаласында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz