Алаш қозғалысының тарихнамасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы

Қарағанды мемлекеттік университеті

Пернебек Б.

Алаш қозғалысының тарихнамасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В011400 - «Тарих»

Қарағанды 2019

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы

Қарағанды мемлекеттік университеті

«Қорғауға жіберілді»

Археология, этнология және

Отан тарихы кафедрасының

меңгерушісі т. ғ. к., доцент

Ускембаев Қ. С.

«» 2019 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

тақырыбы: «Алаш қозғалысының тарихнамасы»

5В011400 - «Тарих»

Орындаған: Пернебек Б.

Ғылыми жетекші

т. ғ. к., доцент Бейсенбекова Н. А.

Қарағанды 2019

Мазмұны

Kipicпe . . .

1 Кеңестік билік кезеңіндегі Алаш тарихнамасы… . . .

1. 1 1920-1930 жылдардағы мерзімді басылымдардағы Алаш мәселесі . . .

1. 2 1930-1990 жж. Кеңестік және шетелдік тарихнамадағы зерттелуі . . .

2 Қазіргі кезеңдегі (1995-2018 жж. ) Алаш тарихының зерттелуі . . .

2. 1 Алаш тарихын зерттеудегі қазіргі заманғы тұжырымдамалар… . . .

2. 2 Алаш қозғалысы отандық және шетелдік тарихнамада . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . .

Қосымша . . .

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасы өзін егемен, тәуелсіз мемлекет ретінде жариялай отырып, өткен тарихы мен келешек мемлекеттің дамуында демократиялық ел болуды таңдап алды. Азаматтық қоғам құра отырып, заңның барлық жағдайда жоғары тұруын қалайтын қоғамдық институттар, елдің, халық әлеуетінің жоғары тұруын бірінші жолға қояды. Қазақ халқы текті ұрпақтың өкілі ретінде, ежелден, яғни алғашқы тайпалық одақтар мен мемлекеттер құрылған тұстан бастап ақ, табиғатына сай, ғасырлар бойы сұрыпталып, өмірге бейімделген ұлттық идеологияны жоғары қойды.

Әртүрлі жағдайлармен, саяси ойынмен Патшалық Ресейдің ықпалына түскен Қазақ хандығының хандары қашан да ел мүддесі үшін күресті. Қазақ жері талай күрескер, батыр тұлғаларды дүниеге әкелді. ХІХ ғасырдың соңы ХХ ғасырдың басында Ресейдің білім беру жүйесін тәмамдаған, қазақ халқының ұлттық мәдениетін бойына сіңірген жаңа зиялы ұрпақ дүниеге келді. Бұған дейінгі кезеңде ашық қақтығысқа келіп, көтерілістер ұйымдастырып, қарулы күреске шығатын тұлғалардан ерекшелігі сонда, олар білім-ілімді негізгі күрес құралына айналдыра алуында еді. Батысша білім алған, сол заманның озық ойлары мен жетістіктерінен хабардар болды. Қазақша тәлім-тәрбие мен ұлт құндылықтарын дәстүрлі қазақ қоғамында тәрбиелене отырып сіңірді.

ХІХ ғасырдағы Еуропаның дамыған бірқатар елдеріндегі халық игілігі үшін күрестің жетістіктерін оқып білген олар, осы жолды қазақ халқының егеменді үшін, қазақ халқының әл-ауқатының көтерілуі үшін күресте қолдануға бел байлады.

ХІХ ғасырдың соңында алғаш мерзімді баспасөздер пайда болып, патшалық Ресей мүддесі үшін қызмет етті. Осы сәтте қоғамдағы айтылуы тиіс, ауыр да өзекті мәселелерді көтерген мерзімді баспасөздер пайда болды. Басылымдар басында тұрғандар, келешек алашордашылар еді. Мерзімді баспасөз беттері үлкен даулы, қоғамдағы сол сәтте шешімін табуы тиіс жағдаяттардың бетін ашты, халық санасын оятты.

Патшалық Ресейдің түрлі реформалары нәтижесінде өз жерінде өгейдің күйін кеше бастаған қазақ халқының жоқтаушылары пайда болды. Бұл мәселеге де қырын келіп, патша әкімшілігінің назарын аудартуға тырысқан да болашақ алашордашылар.

Мемлекеттің дамуының ең негізгі көрсеткіштерінің бірі халқының әл-ауқатының жоғары болуы болса, халқының жағдайын көтеру үшін инженер, орман шаруашылығы маманы, кенші, заңгер, ұстаз, психолог т. б. мамандықтарды игерген де алашордашылар еді.

Жалпы айтқанда Отандық тарих ғылымында көлемді орын алған тақырыптардың бірі - Алаш тарихы. Алаш тарихы қарастырылды дегеннің өзінде, көп зерттелмеген тақырыптардың бірі қозғалыс, кейін партияның тарихнамасы. Отандық және шетелдік тарихшылардың еңбектеріндегі Алаш көсемдері, бағдарламаларын жүзеге асырудағы әрекеттері жайлы тұжырымдар бір зерттеу жұмысы ретінде жарияланбады. Отандық тарихшылардың алашорда мәселесімен жарияланған еңбектері өте көп. Дегенмен тарихнамасының кезеңдер бойынша бөлінуі кездеспейді.

Патшалық өкіметке де ашық сындарымен қолайсыз болған, кеңес өкіметі үшін де қазақ жерін әрі қарай отарлауға мүмкіндік бермеген алашордашылардың сол тұстардағы тарихнамасы билік тапсырысымен жазылғандықтан кері пікір қалыптасқаны белгілі. Тәуелсіз тарихымызды жазудағы негізі міндеттердің бірі, сол зерттеулерді сараптау мақсатында осы диплом жұмысы таңдалып алынды.

Диплом жұмысының зерттелу деңгейі. Алаш тарихы көп жылдар бойы тыйым салынған тақырыптардың бірі болды. Билік ауысқанымен, билік басына келген саяси күштердің жоспарларына пікірлері қарама-қайшы болған алашордалықтар халық санасынан мүлдем жойылуы тиіс еді. Мемлекеттік Думаға әртүрлі жолдар арқылы сайлана отырып, көкейкесті мәселелерді көтергендіктен қудаланған қазақ зиялылары, кеңес өкіметі орнаған тұста да саяси қуғындалды.

Ф. Голощекин Қазақ өлкелік партия комитетінің басшылығына келген кезден бастап «Алаш» деген атқа қатысы бар өнер, ғылым, мәдениеттің түрлі салаларында халық үшін жемісті еңбек етіп жүрген барлық қазақ зиялыларының соңына түсіп, қудалай бастады. Қазақ халқына қарсы жасалған геноцидтік саясатын іске асыру үшін Голощекин 20-шы жылдардың өзінде жекелеген қызметкерлерге алаштың «контрреволюциялық ұлтшылдық мәнін» әшкерелейтін еңбектер жазуға арнайы тапсырмалар береді.

Сондай тапсырма алған республика мемелекеттік баспаның директоры А. К. Богачов «Алашорда» [1] деген кітапша жазып, онда алашты бастан-аяқ қаралап шығады.

«Алаш» жөнінде құжаттар жинағын жазған БК(б) П Қазақ өлкелік комитетінің насихат бөлімінің меңгерушісі Николай Мартыненко «Алаш» жинағына енгізді [2] . «Алаш» партиясы бағдарламасының орыс тіліне А. Кенжин аударған, түпнұсқаға жақын нұсқа бола тұра, сапасыз аударма түпнұсқасын енгізген жинақ, Алаш партиясының бағдарламасы, мүшелерінің қызметі мен назар аударған негізгі мәслелерін көтерген жинақ болды. Кейіннен бұл нұсқа шетелдік басылымдарға да енді.

Богачев пен Мартыненко еңбектері шыққан тұста, алаш зиялыларын қудалап, сотқа тарту ісі қатар жүрді. Бұл еңбектер Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін қайта басылып шықты.

БКП (б) Қазақ өлкелік комитетінің жанындағы Партия тарихы институтының ұйымдастыруымен 1933 жылдың желтоқсанында өткен «Алашорда және Алаш партиясы тарихына» арналған пікір-сайыста институт қызметкерлері С. Брайнин мен Ш. Шафиро «Алашорданың тарихи рөлі» деген баяндама жасады. 1935 жылы екеуінің авторлығымен «Алашорда тарихы бойынша очерктер» [3] деген кітабын жарыққа шықты.

Аталған еңбектер «Правда» газетінде (1935 жылы 14 сәуір) жарияланып. П. Русановтың «Алашординская контрабанда» мақаласына орай БК (б) П Қазақ Өлкелік Комитеті 1935 жылы 15 сәуірде пленум өткізіп, «контрреволюциялық ұлтшылдық идеологияны таратуға қызмет етуіне» байланысты «Алаш» атауын пайдаланудан шұғыл алып тастауға қаулы қабылдады. Осылау, 1989 жылдың шілде айына дейін «Алашты» айтуға тиым салынады.

Қазақ ұлт-азаттық қозғалысын бүгінгі қоғамдық сұранысқа сай зерттеуде М. Қозыбаев еңбектерінің орны ерекше [4] . Ол бұл күрделі мәселені ескі, ұлыдержавалық мүдде тұрғысынан емес, ұлттық ерекшеліктер мен мүддеге, жалпы адамзаттық қасиеттерге негізделген жаңа әдістемелік және теориялық деңгейде зерттеуді меңзейді. Академик М. Қозыбаев «Алаш» партиясының бағдарламасының жобасын және бүкілодақтық екінші съездің құжаттарын талдай келіп, партияны ұлтшыл саяси ұйым деп айыптаудың негізсіз екендігін дәлелдеп берді.

Интеллигенция тарихын зерттеудегі жаңа кезеңнің тағы бір белгісі бұл мәселені кең тарихи хронологиялық ауқымда және нақты деректік негізде зерттеуді қуаттайтын еңбектердің жарық көре бастауы. Ұлттық интеллигенция тарихын Кеңес билігі дәуірімен шектеген Қарағұсов және басқа авторлардың пікірін Х. Әбжанов орынды сынаған [5] .

М. Қойгелдиев пен Т. Омарбеков «Алаш» қайраткерлерінің негізгі мақсаттары қазақ елін отарлық езгіден азат ету және қазақ қоғамын ортағасырлық мешеуліктен өркениетті әлеуметтік-экономикалық, мәдени даму жолына алып шығу болғандықтан, «Алаш» партиясын «Ұлттық демократиялық партия» деп атады [6] .

М. Қойгелдиевтің тұжырымы бойынша - «сол тарихи кезеңде қазақ қоғамына терең дағдарыстан өркениетті жолға шығу үшін, тарихи тәжірибе көрсеткендей, большевиктер ұсынған жол анағұрлым тиімді және азабы кем еді. Себебі алаштық интеллигенция ұсынған жол қазақ елінің сан ғасырлық даму тәжірибесін, салт-дәстүрін революциялық әдіспен күрт өзгертуді емес, қайта оларды эволюциялық жолмен, басқа өркениетті елдердің өмір тәжірибесін ескере отырып, одан әрі жетілдіре түсуді көздеді.

Қазіргі таным тарихында кеңестік саясатқа ұлттық тұрғыдан баға берген академик Манаш Қозыбаев «Кеңестік Орталық пен большевизм жүргізген геноцид-отаршылдық шыңы болды» [7] деп ой қорытуы негізсіз еместі. Осы орайда ұлт зиялыларын зерттеп жүрген белгілі тарихшы Мәмбет Қойгелдиевтің «Алаш өкілдерінің осы аралықтағы ұстанған позициясы мен көздеген мақсаты біреу, ол мақсат қазақ қоғамын ояту, халқын, жұртын тәуелсіздікке үндеу болатын» [8] деген тұжырымы да орынды.

Алаш қозғалысы мен Алашорда үкіметінің шын тарихы тек Қазақстан тәуілсіздік алғаннан кейінгі жылдары жаңаша парадигма негізінде зерттеле бастады. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, тарихымыздың осы мәселесін зерттеуге бет бұрған тарихшы ғалымдардың бірі академик М. Қозыбаев болды. 1992 жылы М. Қозыбаевтың осы тақырыпқа және Қазақстан тарихының басқа да өзекті мәселелеріне арналған «Ақтаңдақтар ақиқаты» атты еңбегі жарық көрді. Осы еңбектің «Тарихтың ащы сабағы» дейтін мақаласы [4, 17-18. б. ] аталмыш мәселеге арналған. Академиктің пікірінше И. Сталин кезіндегі жеке басқа табынушылық идеологиясының әсерінен тарихшылар «Алашорда» қозғалысын арнайы зерттеген емес, Ресейдегі үш төңкеріс кезіндегі қазақ зиялыларының Алаш қозғалысына саяси топталуы кеңес үкіметіне қарсы контрреволюциялық ұйым ретінде беріліп, оларға «ұлтшыл», пиғылдағы «зиялылар» дейтін айдар тағылды. М. Қозыбаев пікірінше, «Алаш»- қазақ халқының ежелгі атауы. Ендеше, Алаш қозғалысы- ұлт-азаттық қозғалысы. Осылайша М. Қозыбаев «Алаш» қозғалысын ұлт-азаттық қозғалысқа теңеп, қазақ сахарасындағы ұлт-азаттық қозғалыс тек таза пролетарлық қозғалысы болуы мүмкін еместігін, бұл қозғалыс ортағасырлықтан буржуазиялық демократияға төңкерісінен кейін қазақ даласындағы ұлт-азаттық қозғалысының туын жоғары байқуатты отбасылардан шыққан, оқыған, зиялы қауымның саяси аренаға көтергенін жазады [7, 18 б] .

Қазақ мемлекеттігін жаңғырту жолында күрес жүргізген Алаш қозғалысы туралы жазылған іргелі зерттеу К. Нұрпейісов Алаш қозғалысы туралы жазылған іргелі зерттеу К. Нұрпейісовтің «Алаш һәм Алашорда» атты монографиясы. Қ. Нұрпейісов Алаш қозғалысы бірнеше құрамдас бөлімдерден тұратын күрделі ұғым екендігін, бұл ұғымға біріншіден, саяси партия ретіндегі Алаш, екіншіден, мемлекеттік құрылым түріндегі Алаш автономиясы, үшіншіден, осы автономияны (Алаш атты қазақтың мемлекеттігін) бақаруға тиісті болған Алаштың ордасы (Алашорда үкіметі) кіретіндігін жазады [9] . Д. Аманжолованың «Казахский автономизм в России. История движения Алаш» [10] Р. Нұрмағанбетованың «Проблемы Алаш и Алашорды в казахстанской историографии 20-90 годов XX века» [11] еңбектерін бөліп көрсеткен жөн. Бұларда Алаш қозғалысы тарихын зерттеудегі жетістіктерімен қатар, әлі де назардан тыс қалып келе жатқан мәселелер кеңінен талданды.

Е. А. Бөкетов атындағы ҚарМУ ұстаздары да ХХ ғасырдың басындағы зиялы қауым тақырыбымен, оның ішінде Алаш мәселесімен де айналасып келеді. Монографиялар мен оқу құралдары жазылып, Алашордашылар көтерген мәселелер насихатталып отыр. Университет ғалымдарының еңбектері арасында Н. А. Бейсенбекова, Л. К. Шотбакова мен Қ. С. Өскембаевтың «Алаш» қозғалысының тарихы» оқу құралын ерекше атап өту керек [12] . «Алаш» партиясы мен Алашорда үкіметінің қызметі жайлы жазылған оқу құралы, диплом жұмысын жазудағы негізгі ұстанымдарды айқындаған еңбектердің бірі болды.

Осы мәселемен бірнеше жылдар айналысып келе жатқан ғалым Қ. С. Өскембаевтың зерттеулері бар. «Алаштың Әлімханы» [13], «Ә. Ә. Ермековтің қоғамдық-саяси және ағартушылық қызметі (1891-1970 жж. ) » [14] монографиялары Алаш тарихының белді мүшелерінің бірі Әлімхан Ермековтың қоғамдық-саяси қызметіне арналды.

Кешегі таптық саясат келмеске кетті десек те, кеңестік саясат пен кеңестер билігі бүгіндері ұлттық тұрғыдан қайта жазылуы керек. Қазіргі тәуелсіз Қазақстан тарихында ұлт зиялыларының саяси қызметтері қайтадан жазыла бастады. Бұл - құптарлық жайт. Болашақ ұлт бірлігі, мемлекет тұтастығы қазақ қоғамының болуында десек, қоғамның бірлігі ұлт өкілдерінің саяси танымының, біліктілігінің болуына байланысты.

Зерттеулерге сараптама жасауда бір қуантарлық жайт, КСРО дәуіріндегідей тақырыптарды тек қана үлкен ғылыми зерттеу ордаларында ғана емес, аймақта орналасқан тұлғалардың, ЖОО ұстаздары мен кәсіпқой тарихшы, өлкетанушылардың ат салысуында. Бірақ солай болуы заңдылық, себебі «Алаш» ол жалпы қазаққа, аймағына, тегіне бөлінбей қолданылатын ортақ түсінік.

Дипломдық жұмыстың деректік базасын Алаш қозғалысының тарихтағы орны, тарихнамасы туралы бүгіндер біршама бар. Мысалы: зерттеудің деректік негізін Қазақстан Республикасының және Ресей Федерациясы мұрағат қорларының құжаттары мен кітапханаларының сирек кездесетін кітаптар мен қолжазбалар бөлімінде сақталған материалдар негізінде жарық көрген дерек жинақтары құрады. Түрлі материалдар жинақтары, мерзімді басылымдар, кітапхана қорында сақталған материалдар құрайды.

Алаш зиялыларының еңбектері және оларға байланысты түрлі деректер көптеп кездеседі. Деректердің ерекше бір тобын Алаш зиялыларының еңбектері және жеке адамға байланысты құжаттардың ішінде «түрмеден жазылған хаттар» құрайды. Оның ішіпде олардың қазақ халқының тарихына байланысты зерттеулері, әдебиет пен мәдениетке катысты, экономика, жер мәселесі және мемлекетшілдік, ағартушылық пен білім беру мәселесіне арналған еңбектері құнды дерек болып табылады. Мысалы, Әлихан Бөкейханның тарих саласында «Исторические судьбы Киргизского края и культурные его успехи», «Материалы по киргизскому землепользованию, собранные и обработанные по исследованию степных областей Семипалатинской области Каркаралинского уезда», «Русские поселения в глубине Степного края», «Сказания по киргизской былине «Кобланды», «Овцеводство в степном крае» және басқа еңбектері жатады.

Алаш зиялылары, жалпы Алашорда тарихына қатысты деректер тек Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін ғана жарық көре бастады. Сондай алғашқы деректік рөл атқаратын жинақтар кітап болып басылып шыққан «Қазақ» газеті мен «Айқап» журналын айтуға болады. Аталған мерзімді басылымдардың жарық көруіне үлкен еңбек сіңірген, жинақтарды құрастырушы ғалымдар Ү. Субханбердинаның, Қ. Саховтардың Қазақстан тарихында алатын орындары жоғары.

Ал 1990 ж. бастап Алаш зиялыларының еңбектері жеке жинақ болып шыға бастады. Мысалы, Мұстафа Шоқайдың шндамалы шығармаларының XII томдығы шықты, Ахмет Байтұрсынұлының VI томдық шығармалары, Сұлтанхан Жүсіп Аққұлұлы құрастыруымен Әлихан Бөкейханның XV томдық шығармалары 2016 ж. және тағы басқа Алаш партиялыларының еңбектері жарық көрді. Бұл жинақтар да деректердің бір тобын құрайды.

XX ғ. басында қазақ қоғамында орын алған оқиғалар мен саяси ахуалды сипаттап көрсететін Қазақстанның қазіргі заман тарихына қатысты құжаттардың жинақтары бар. Олардың ішінде «Общественное движение в Степном крае в 1895 -марте 1917 гг. : хроника, материалы, документы», екі тілде жарық көрген «Алаш» қозғалысы: құжаттар мен материалдар жинағы. Сэуір 1901 ж. - желтоқсан 1917 ж., «Движение «Алаш»: сборник документов и материалов. апрель 1901 г. - декабрь 1917 г. » жинақтарды айтуға болады. Мысалы, соңғы екі томдық жинақта «Алаш» қозғалысының пайда болуын айқындайтын, қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін жақсартудың жолдарын іздеген қазақ зиялыларының қызметін және осы жолда олардың демократиялық ұстаным танытқан Ресейдің көпұлтты интеллигенциясымен өзара ықпалдастығын көрсететін деректер келтірілген.

Зерттеу тақырыбы бойынша деректер тобының толыға берері сөзсіз. Себебі, алаш мұрасын зерттеу өз жалғасын табуда.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері: Диплом жұмысының мақсаты отандық және шетелдік тарихшылардың зерттеулеріндегі Алаш қозғалысының қалыптасу тарихы мен дамуы, бағдарламалық ұстанымдары, көтерген ел проблемалары мен оған жетудегі күрес жолын, кезеңдер бойынша жарияланған еңбектер негізінде талдау.

Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер айқындалды:

- Ұлт-азаттық «Алаш» қозғалысының қалыптасуын, осыған байланысты ХХ ғасырдың басындағы қазақ өлкесіндегі Ресей империясының отарлау саясатын, ұлт зиялыларының теңдік және бостандық туралы ой-пікірлерін талдау;

- Алаш қозғалысының саяси рөлін тарихи тұрғыдан кезеңдеу;

- Алаш қозғалысының бастау көздерін және тарихшы ғалымдардың тұжырымдамалары негізінде тарихнамалық шолу жасау;

- Қазіргі таңда жарық көрген әдебиеттер мен материалдар негізінде алаш мұрасы жайлы тұжырымдамалар жасау;

- Кеңес дәуірінде жарияланған еңбектер мен қазіргі уақытта жарияланған зерттеулерді салыстыра отырып, Алаш қозғалысының тарихтағы орнын анықтау;

- Қазақ халқының тәуелсіздік жолындағы ұлт-азаттық күресінің қалыптасу, өрістеу, бәсеңдеу сатыларындағы Алаш, Алаш қозғалысына құқықтық тұрғыдан баға беру;

- Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов Ж. Ақбаев бастаған қазақ зиялыларының саяси мұрасын және Алаш және Алаш қозғалысының конституциялық құжаттарын саралай келіп, олардың Қазақстанда зайырлы қоғам құруды мақсат еткенін дәлелдеу.

Зерттеу жұмысының нысаны. Алаш қозғалысының осы уақыт аралығындағы зерттелген тарихнамасы.

Зерттеу жұмысының пәні. Алаш қозғалысының тарихнамасынасының негізгі тұжырымдамалары мен оған қатысты мәселелерді жаңартудың ерекшеліктері және маңызы.

Жұмыстың методологиялық негізі . Тарих ғылымындағы мәселенің методологиялық негізін осы уақытқа дейінгі зерттеулерде айтылған пікірлер мен тұжырымдар құрайды. Отандық және шетелдік тарихшылардың ХХ ғасырдың басындағы ұлттық қозғалыстардың шынай тарихын жазудағы объективтілік құрайды.

Сонымен қатар, тарих ғылымының тарихилық, жүйелік, салыстырмалық талдау мен жинақтау сияқты ғылыми таным принциптері негізге алынды. Ұлт болашағы үшін күрескен, жанын құрбан еткен бабаларымыздың қазақ халқының мәдени, рухани, азаттық, мемлекетттілік принциптерін қазіргі кезеңнмен салыстыра отырып, болашақ ұрпаққа насихаттау Отандық тарих ғылымының негізгі ұстанымы болуы керек.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.

1 Кеңестік билік кезеңіндегі Алаш тарихнамасы

1. 1 1920-1930 жылдардағы мерзімді басылымдардағы Алаш мәселесі

Ресейдегі қосөкіметгілік жүйесінде болып өткен қазақ съездерінің күн тәртібі, олардың өтілу барысы және қабылдаған қаулы-қарарларының орындалу деңгейі туралы алғашқы түпнұсқалық деректерді Алаш қозғалысының өзі тудырғаны баршамызға аян. Сондай тарихи деректерді болашақ ұрпаққа мұра етіп қалдыру да ұлт зиялыларының назарынан тыс қалмаған.

1917 жылғы ақпан төңкерісі жеңіске жетіп, патшаның тақтан түсірілуі Ресей империясы құрамында болып келген халықтардың ұлттық қозғалыстарының жаппай өрбуіне ерекше ықпал етті. Ресейлік басқа ұлттар сияқты қазақ халқы да ендігі сәтте жаңа қоғам құру ісіне белсене араласу қажеттілігін түсінді. Өйткені, ақпан революциясы бүкіл ресей халықгарына жаңа тұрғыда даму мүмкіндігін туғызды. Ақпан төңкерісінің қазақ халқының саяси санасының жандануына ерекше ықпалды болғанын сол кездің өзінде-ақ жазылды. Мәселен, қазақ өлкесінде ерекше беделді басылым болған «Қазақ» газетінің 1917 жылғы көктем айларындағы сандарында «Зор өзгеріс», «Реттелу керек», «Тендік» және «Алаш ұлына» атты мақалалар жарық көрді [15] . Бұл мақалалардың мазмұның Ресейдегі ақпан төңкерісінің ең басты жемісі азаттық, бостандық пен теңдіктің қадыр-қасиетін жете түсініп, елдің жаңару жолындағы жасап жатқан алғашқы қадамдарына жақтас болып, қолдау көрсету. Сонымен қатар қазақ үшін бұл зор өзгеріс азаттық таңы атқанмен бірдей деп бағалаған пікір алдымен айтылған. Азаттық, теңдік пен бостандыкқа ие болған шақга жаңа үкіметке (Уақытша Үкімет) қолдау көрсете отырып, ұлттық мақсат-мүддемізді іске асыратын шараларды бастау керектігі, алаш ұлдарының қоғамдық-саяси қызметтерге белсене араласуы қажеттілігі осы мақалаларда баса айтылады [15, 521 б] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.