Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
1
Спорттық.сауықтыру туризмі жəне оның теориялық негіздері
1.1
Спорттық - сауықтыру туризмі ұғымы жəне оның мəні
1.2
Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасы
2
ҚР спорттық - сауықтыру туризмінің дамуы жəне оның болашағы
2.1
Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау жəне оның спорттық туризмді дамытудағы əлеуетті мүмкіндіктері
2.2
Қазақстандағы спорттық іс-шараларды ұйымдастыруды жетілдіру шаралары
3
Спорттық - жарыстарының ұйымдастырылуы
3.1
Велосипед туризмін ұйымдастыру мен өткізудің ерекшеліктері
3.2
Шаңғы туризмінің ұйымдастырылуы
КІРІСПЕ
Қазiргі заман ағысына iлесу уақыт талабы. Сол орайда елiміздiң əр саласын жетілдіріп, дамытуда түрлi шаралар қолға алынып жатыp. Спoрттық - сауықеыру туризмі - көптеген демалу түрінің бір түрі болып есептеледі. Спорттық - сауықтыруі туризмi түрлері жай туристер оpтасында үлкен танымалдылықта болып жүр. Шаршағанды басуға көмектесетiн тек қана жағажайдағы демалу емес, сонымен қатаp созылған жүйке жүйе мен физикалық төзімділікте көмектеседi. Көптен көп адамдар таулардың сұлулығын, шығанақтарды, сарқырамаларды көргiсі келедi, таулы өзендеpде жүзгісі келеді, тау шaңғысымен немесе жылқымен жүргісi келедi жəне осы арқылы белсенді туризмге туристер үйрене бaстайды. Көп уaқыттан бері белсендi туризм табиғатқа немесе спортқа тікелей қатысты болып келеді. Бұл туризм түрінің қазіргі таңда дaмуы - оның табиғат сыйлаған жерлерді бастапқы күйінде көру мүмкіншілігінде. Қазіргi таңда адам баласы үшін ол көрген, болған жерлер еш қызық тудырмaйды, ал спортқa жaй ғана жанкүйер болу қызықты сезімдердi бастан кeшуге, адрeналинді толығымен алуға мүмкіндік береді. Дəл осы туpизм адамдарға бірталай уақыт бойы таза ауаны, таулы жердің əсемдігін, сулы жердің көріктігiн сезiнумен демалып, iшкі жан дүниемен, тұла бойымен демалысты қамтaмасыз етeді. Сондықтaн қазіргі таңда спорттық - сауықтыру туризмі түрлерін дамыту мəселелері өзекті болып табылады. ҚР 2011 жылғы халыққа жолдауында Салауатты өмір салты мен адамның өз денсаулығы үшін ынтымақты жауапкершілігі қағидаты - міне, осылар денсаулық саласындағы жəне халықтың күнделікті тұрмысындағы мемлекеттік саясаттың ең басты мəселесі болуы тиіс делінген. Яғни осы мақсатты жүзеге асыру жолында əр бір саланы жетілдіру маңызды шарттардың бірі болып табылады. [1]. Қазaқстан Рeспубликасының Прeзидентінің 2012 жылдың 27-қаңтардағы Əлeуметтік - эконoмикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының бaсты бағыты атты Жoлдауында спорттық туризмнің дамуына үлкен мəн беретіндігі байқалады: Ағымдағы дамудың маңызды мəселелерінің бірі Қазақстан экoномикасына тікелей шетел инвестицияларын әртараптандыру болады. Оларды перспективалы салаларға, мысалы, туризм саласына бағыттау қажет. Дамыған елдерде туристік кластердің үлесіне ІЖӨ - нің 10 пайызына дейіні тиесілі. Бізде 1 пайызға да жетпейді. Тұтастай ел бойынша туризм өсімінің нүктелерін зерттеу қажет, олар аз емес. Осымен байланысты Алматы жанындағы əлемдік деңгейдегі тау шаңғысы курорттарын дамыту маңызды жоба болуы тиіс. Сарапшылар тау шаңғысы курортына келген бір турист теңізге барған сапарына қарағанда 6 есе көп шығынданады деп есептейді. Бұл мемлекет үшін өте тиімді. [2]. Туризм - адамның бос уақытындағы саяхаты, белсенді демалыстың бір түрі. Туризм - халықтың рекреациялық қажеттілігін (денсаулығын жақсарту, күш - қуатын қалпына келтіру, т.б.) қанағаттандырудың ең тиімді жолы. Өзінің физикалық күш - қуатын жұмсау арқылы бағыт бойынша саяхаттау түрлерін туризмнің белсенді түрлері дейміз. Туризмнің белсенді түрлеріне жаяу, шаңғы, тау, су, велосипеджəне бағыттың бойында құрамдасқан туристік саяхаттардың басқада түрлері жатады. Кейде жоспарлы түрде жүргізілетін туристік саяхаттар барысынд көлік түрлерін тайдаланатын туризмнің белсенді түрлеріне жатқызылады. Соңғы 10 - 12 жылда қазақстандық туристік фирмалары шетелдіктер қатысатын турларға енгізуде. Мамандар спорттық туризмнің негізгі қызметі табиғи кедергілерден өтуді спорттық жағынан жетілдіру, арқылы адамның жер бедері күрделі өтуге қиын жерлердегі кедергілерден қауіпсіз өтудің іскерлік дағдыларын қалыптастыру болып саналады. Саяхаттың белсенді түрлерін туризм индустриясында пайдаланудың ғаламдық жəне өңірлік маңызы бар. Өйткені белсенді туристік жорықтарда əлемдік əлеуметтік құбылыс ретіндегі туризмнің танымдық, əлеуметтік - коммуникативтік, спорттық, эмоциялық - психологиялық, эстетикалық, сауықтыру, шығармашылық, жекелеген жағдайда зияраттық қызметтерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Туризмнің белсенді түрлерімен айналысу барысында үш мəселеге баса назар аудару қажет.
Біріншіден, туризмнің белсенді түрлерімен айналысу туристердің физикалық дайындығын қамтамасыз етеді.
Екіншіден, туристік техникадан өтетін жарыстарға қажетті арнайы шеберліктері мен іскерлік-дағдыларын қалыптастырады.
Үшіншіден, туристік жорық жетекшілері мен қатысушылардың спорттық біліктіліктері мен жаяу туризммен айналысу барысында ағзаға түсірілетін ең жоғарғы салмақты реттеуге мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың мақсаты: ҚР спорттық - сауықтыру туризмі жəне оның даму ерекшеліктерін қарастыру. Алға қойған мақсатқа жету үшін бірнеше міндеттер қойылды: спорттық - сауықтыру туризмі ұғымы жəне оның мəнін ашу;
спорттық - ауықтыру туризмінің түрлері жəне ерекшеліктерін көрсету;
Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау жəне оның əлеуетті мүмкіндіктерін айқындау;
Туризм жəне спорт салаларының қазіргі жағдайы мен даму үрдісін талдау;
Курстық жұмыстың құрылымы мен көлемі: Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан жəне қолданылған əдебиеттер тізімінен тұрады. Бөлімдердің атауы, құрылымы жəне мазмұны жұмыстың тақырыбына, мақсатына жəне міндеттеріне сəйкес келеді.
1 спорттық - ауықтыру туризмі жəне оның теориялық негіздері
1.1 Спорттық - сауықтыру туризмі ұғымы жəне оның мəні
Туризм - бұл қоғамның белгілі бір санатының өмір салты, тұлғаның рухани жəне физикалық дамуының тиімді құралы, отанға деген сүйіспеншілікті жəне табиғатқа деген нəзік қарым - қатынас тəрбиесі, халықтар мен ұлттар арасындағы өзара сыйластық пен түсіністік болып табылады.
Туризмнің дамуы мемлекеттік, əлеуметтік-экономикалық саясаттың маңызды бөлігі болып табылады.
Туризмнің дамуы көптеген факторларға байланысты болады:
- туристік рекреациялық ресурстар;
- туризмді мемлкеттік деңгейдегі қолдау;
- демографиялық жəне əлеуметтік факторлар;
- тəуекел факторлары;
- саяси жəне экономикалық факторлар;
- ғылыми-техникалық үрдістің, салттардың болуы жəне т.б.
Бүгінгі таңда туризмнің келесі біліктілік түрлері мен формалары қалыптасқан:
1. Қызмет мақсаты бойынша: маршрутты, танымдылық, спорттық, денсаулық түзетуші, оның ішінде белсенді қозғалыс түрімен, іскер жəне конгресс туризм, курортты, емдеу, тау шаңғылы, фестивальді, аң аулау, экологиялық, шоп туризм, діни, жаттығу жəне т.б.
2. Жылдамдығы бойынша: қозғалысты, стационарлы, аралас.
3. Қатысу түріне қарай: жеке, топтық, отбасылық.
4. Жас мөлшеріне байланысты: үлкен, жас, балалар, аралас.
5. Мезгілі бойынша: бір күндік, көп күндік, транзитті.
6. Көлік құралын пайдалану бойынша: автомобильді, темір жолды, авиациялық, су, велосипедті, салт жəне аралас.
7. Маусымы бойынша: белсенді турист маусымы, маусым арасы (жартылай маусымды) жəне маусымдық емес.
8. Географиясы бойынша: құрлық аралық, халықаралық (өңіраралық), өңірлік, жергілікті жəне шекара маңы.
9. Қозғалу тəсілі бойынша: жаяу, дəстүрлі көліктерді қолдана отырып, экзотикалық көлік түрлерін қолданып (канат жолы, фуникулер, дирижабль, əуе шары, дельтаплан).
Туризм дегеніміз өзінің бойында табиғи - ғылыми (онымен айналысқанда денені сауықтыруды негізге алатын), ғылыми - əдістемелік (туристік топтарда жетекшілікке алынатын педагогикалық процесс сабағының негізі), ұйымдастыру - басқару (басқару, кадр жəне материалдық базасы), бағдарламалық нормативті негіздемелерді (туристік жұмыстың бағытын, сипатын жəне мазмұнын анықтайды) компонент ретінде жинақтаған шаралар жүйесі.
Спорттық-сауықтыру туризмі - дара жəне əлеуметтік бағыты бар сала, қоғамның белгілі бір бөлігінің өмір салты; тұлғаның рухани жəне физикалық дамуындағы, табиғатқа деген нəзік сезіміндегі, халықтар мен ұлттар арасындағы өзара түсіністік пен сыйластықтың тиімді құралы; халықтардың мəдениетімен, өмірімен, таррихымен, салттарымен танысуға негізделген халықтық демократияның формасы; əр ұлтқа тəн халық шығармашылығын, барлық əлеуметтік демографиялық топтардың, мектепке дейінгі жастағы балалардан бастап зейнеткерлерге дейін жеке белсенділік формасының еркіндігін сипаттайтын көрнекті демалыс түрі.[3]. Спорттық туризмнің негізгі түрлері деп келесі дəстүрлі түрлерін атаймыз: жаяу, таулы, шаңғы, су, велосипед, авто - мототуризм.
Жас мөлшері жəне əлеуметтік жағдайы бойынша спорттық сауықтыру туризмі үлкен, студенттік (жастар), балалар мен жасөспірімдер, жас аралас, мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған туризм деп бөлінеді. Спорттық сауықтыру туризмі азаматтардың қоғамдық қозғалысы ретінде түсетін түсімді есептемейді жəне ұйымдастырылған, ұйымдастырылмаған спорттық туризмнен тұрады.
Спорт түрі ретінде ол қоғамдық ұйымдарды спорт туризмін жеке клубтарға, секцияларға, федерацияларға жəне одақтарға біріктіріп, сондай - ақ мемлекеттің қолдауымен туристік білікті маршруттарды ойластыруға бағытталған. Оның құрылымында негізгі басқару органы болып Қазақстанның Туристік Одағы аясындағы Қазақстан Республикасының спорттық туризм жəне туристік көпсайыс федерациясы табылады, бұл одақ мемлекеттік спорттық құрылымдар директиваларын басшылыққа алады жəне Туризм жəне спорт министрлігімен бірлесіп жұмыс жасайды. [4]. Спорттық - сауықтыру туризмі өзінің мақсаты бойынша спорттық, танымдық, оқу, зерттеу, экологиялық бағыттарға бөлінеді жəне оларды біріктіреді.
Серуендеулер бұл сауықтыру, ағзаны шынықтыру мақсатында болатын көпшілік халықтың қолы жетерлік, қарапайым қысқа мерзімді туризмнің формасы (жаяу, шаңғымен, велосипедпен, қайықпен қозғалу). Экскурсиялар - бұл қандай да бір объектіні көруге ұжымның ғылыми немесе оқу мақсатында, жалпы мəдени даму үшін баруы. Жорықтар - бұл қозғалыстың белсенді түрлерін қолдану арқылы болатын физикалық жетілдіру, өлкені тану, қоғамдық пайдалы іс-əрекет мақсатында ұйымдасқан топтық қозғалыс. Тəжірибе жүзінде туристік жорықтардың көп түрлері қалыптасқан. Физикалық тəрбие жағынан олардың негізгілері дайындық, туристік жəне үгіттеу-жаппай жорықтары болып саналады. Дайындық жорықтары алда тұрған туристік жорықтарда негізінен жорық қозғалыстары мен біртіндеп ағзаны үлкен жəне ұзақ қозғалыс күшіне үйретуге қызмет етеді. Дайындық жорықтарына серуендеулер мен экскурсиялар элементтерін енгізу пайдалы. Дайындық жорықтарының негізгі мазмұны туристік экипировкадан, жорықтық өмір тəртібінен игеру; қозғалыс тəсілдерін жетілдіру; аялдама орындарын таңдау мен дайындауға, түнеу жабдықтарына, от жағуға байланысты арнайы іс-əрекеттерге үйрену; күрделі жəне ұзақ уақытты жорықтарға қатысу үшін қажетті мысалы, ұстамдылық, күштілік, жылдамдылық т.б. қасиеттерге тəрбиелеу болып табылады. Туристік жорықтар туризмнің ең типті түрі болып табылады. Олар айтарлықтай ұзақтылығымен (бірнеше күннен бір-екі айға дейін), бағыттарының əртүрлілігімен жəне қозғалыс тəсілдерімен ерекшеленеді. Оларды денешынықтыру жəне спорт комитеттерінде немесе аранйы туристік мекемелерде тіркеу қажет, ал күрделі жорықтардың өткізілуіне арнайы рұқсат болуы керек. Бұл жорықтарды жетекші-нұсқаушы, топтың құрамындағы ең білікті əрі тəжірибелі турист басқарады
Спорттық туристік мектептерді ұйымдастыру жəне жүргізу кезінде өзінің мақсаттарын жүзеге асырады. Спорттық - сауықтыру туризмінің материалдық техникалық қорын құру дегеніміз туристік жабдықтар, техникалық жəне басқа қозғалыс құралдары, туристік полигондар, туристік базалар, жас туристер станциясы жəне туристік клубтар болып табылады. Өзінің физикалық күш - қуатын жұмсау арқылы бағыт бойынша саяхаттау түрлерін туризмнің белсенді түрлері дейміз. Туризмнің белсенді түрлеріне жаяу, шаңғы, тау, су, велосипед жəне бағыттың бойында құрамдасқан туристік саяхаттардың басқа да түрлері жатады. Кейде жоспарлы түрде жүргізілетін туристік саяхаттар барысында көлік түрлерін пайдаланатын туризмнің белсенді түрлеріне жатқызылады. Соңғы 10 - 12 жылда қазақстандық туристік фирмалары шетелдіктер қатысатын турларға енгізілуде. Мамандар спорттық туризмнің негізгі қызметі табиғи кедергілерден өтуді спорттық жағынан жетілдіру арқылы адамның жер бедері күрделі өтуге қиын жерлердегі кедергілерден қауіпсіз өтудің іскерлік дағдыларын қалыптастыру болып саналады. Саяхаттың белсенді түрлерін туризм индустриясында пайдаланудың ғаламдық жəне өңірлік маңызы бар. Өйткені белсенді туристік жорықтарда əлемдік əлеуметтік құбылыс ретіндегі туризмнің танымдық, əлеуметтік - коммуникативтік, спорттық, эмоциалық-психологиялық, эстетикалық, сауықтыру, шығармашылық жекелеген жағдайда зияраттық қызметтерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Туризмнің белсенді түрлерімен айналысу барысында үш мəселеге баса назар аудару қажет. Біріншіден, туризмнің белсенді түрлерімен айналысу туристердің физикалық дайындығын қамтамасыз етеді. Екіншіден, туристік техникадан өтетін жарыстарға қажетті арнайы шеберліктері мен іскерлік-дағдыларын қалыптастырады. Үшіншіден, туристік жорық жетекшілері мен қатысушылардың спорттық біліктіліктері мен жаяу туризммен айналысу барысында ағзаға түсірілетін ең жоғарғы салмақты реттеуге мүмкіндік береді. Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасының жеке міндеттері қандайда бір жаяу, су немесе басқа да белсенді туристік жорықтарды ұйымдастыруға қатысты туристердің арнайы дайындығын қамтамасыз етумен тығыз байланысты. Туризмнің белсенді түрлерінің тəрбиелік, білімдік, сауықтыру жəне спорттық міндеттерін шешуі рекреанттардың жасына, арнайы физикалық дайындығына тығыз байланысты болады. Тəрбиелік мақсатымен қатар жорық барысында білімдік мақсаты да шешіледі. Ол өлкетану, топографиялық, табиғаттану бағытында алған теориялық білім жорық барысында іс жүзінде бекумен қатар қозғалу əдіс - тəсілдері қалыптасып бекиді. Сауықтыру міндеті туристік бағытты бойлай қозғалу мен денеге түсірілетін физикалық салмақты дұрыс ұйымдастыру, белсенді демалыс барысында табиғат факторларының ағза қызметіне оң əсер етуін, жеке жəне қоғамдық гигиенены сақтау арқылы жүзеге асырылады.
Сауықтыру жүгіруімен немесе жүзумен айналысатын адамдарды туристік жорықтарға тарту адамдардың ағзасына түсетін физикалық салмаққа бейімделуінен арылуына мүмкіндік береді. Өйткені бейімделу ағзаға түсетін біртекті физикалық салмақтың тұрақты түрде ұзақ қайталануынан туындайды. [5].
Оқу-жаттығу жорықтары сəйкес келетін туризмнің техникасы мен тактикасын меңгертетін теориялық білімді, қонатын орынды, өтетін өткелдер мен қажетті құрал-жабдықтарды пайдалану дағдыларын меңгертуді қажет етеді. Күрделі дəрежелі жорықтар ұйымдастыру туристік құрал - жабдықтарды пайдалану əдістерін меңгеріп, мұздықтарды, қолжетімділігі қиын аудандардың өсімдіктері мен жануарлар дүниесін оқып-үйренуді қажет етеді. Туризмнің белсенді түрлерінің ғылыми - жаратылыстану негізі онымен айналысу барысында сауықтыру нəтижелерінің болуын қамтамасыз етеді. Туризммен айналысу барысында адам ағзасының физиологиясы мен қызметіндегі өзгерістерді оқып үйрену туризммен айналысушыларды жас ерекшеліктеріне қарай жіктеуге, тиімді тамақтануды, жеке жəне қоғамдық гигиенаны сақтауды, жорық барысында қауіпсіздікті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Туризмнің белсенді түрлерінің ғылыми-əдістемелік негіздеріне басқарылатын педагогикалық үрдіс ретінде туристік топтар мен секцияларда ғылыми негізделген сабақтар мен жаттығулар жүргізу жатады.
Туризмде іс - əрекет сипаты мен бағытына қарай мынадай түрлерін серуендеулер, экскурсиялар, жорықтар, экспедициялар деп бөліп қарастырады. Серуендеулер мен экскурсиялар туризмнің элементарлы түрлері болып табылады. Олар жеке де өткізілуі жəне туристік жорықтың құрамдас бөлігі де болуы мүмкін. Серуендеулер - Өткен төрт жылдық кезеңде спартакиадалар, спорт түрлерінен турнирлер бұл сауықтыру, ағзаны шынықтыру мақсатында болатын көпшілік халықтың қолы жетерлік, қарапайым қысқа мерзімді туризмнің формасы (жаяу, шаңғымен, велосипедпен, қайықпен қозғалу).
Экскурсиялар - бұл қандай да бір объектіні көруге ұжымның ғылыми немесе оқу мақсатында, жалпы мəдени даму үшін баруы. Жорықтар - бұл қозғалыстың белсенді түрлерін қолдану арқылы болатын физикалық жетілдіру, өлкені тану, қоғамдық пайдалы іс - əрекет мақсатында ұйымдасқан топтық қозғалыс. Тəжірибе жүзінде туристік жорықтардың көп түрлері қалыптасқан. Физикалық тəрбие жағынан олардың негізгілері дайындық, туристік жəне үгіттеу жаппай жорықтары болып саналады. Дайындық жорықтары алда тұрған туристік жорықтарда негізінен жорық қозғалыстары мен біртіндеп ағзаны үлкен жəне ұзақ қозғалыс күшіне үйретуге қызмет етеді. Дайындық жорықтарына серуендеулер мен экскурсиялар элементтерін енгізу пайдалы. Дайындық жорықтарының негізгі мазмұны туристік экипировкадан, жорықтық өмір тəртібінен игеру; қозғалыс тəсілдерін жетілдіру; аялдама орындарын таңдау мен дайындауға, түнеу жабдықтарына, от жағуға байланысты арнайы іс - əрекеттерге үйрену; күрделі жəне ұзақ уақытты жорықтарға қатысу үшін қажетті мысалы, ұстамдылық, күштілік, жылдамдылық т.б. қасиеттерге тəрбиелеу болып табылады. Туристік жорықтар туризмнің ең типті түрі болып табылады. Олар айтарлықтай ұзақтылығымен (бірнеше күннен бір - екі айға дейін), бағыттарының əртүрлілігімен жəне қозғалыс тəсілдерімен ерекшеленеді. Оларды денешынықтыру жəне спорт комитеттерінде немесе аранйы туристік мекемелерде тіркеу қажет, ал күрделі жорықтардың өткізілуіне арнайы рұқсат болуы керек. Бұл жорықтарды жетекші - нұсқаушы, топтың құрамындағы ең білікті əрі тəжірибелі турист басқарады. [6,12б].
- спорттық;
- оқу - жаттығу;
- ғылыми - танымдық;
- қызық оқиғалы (экзотикалық).
Спорттық жорықтар спорт саласына жатқызылады: олар үшін маршруттардың белгілі бір күрделілігі, жолдың ұзақтылығы, бөгет - кедергілердің күрделілігі, қоныстанылмаған жерлерде болудың жағдайлары, əртүрлі қиындықтағы сынақ жорықтарының саны бекітіледі. Спорттық жорықтар дəл физикалық тəрбие мақсатында ең мамандандырылған түрі болып табылады. Үгіттеу - бұқаралық жорықтары қандай да бір ірі қоғамдық-саяси немесе спорттық оқиғалар құрметіне өткізіледі, халықты туризмге тарту жəне туристік жұмыстар тəжірибесімен алмасу мақсатында жүргізіледі.
Экспедициялар - қандай да бір объектіні (географиялық, геологиялық, өлкетану, тарихи жəне т.б.) зерттеу мақсатында іздестіру мақсатында болатын туристік саяхаттар. Экспедицияларда қозғалыс түрі белсенді (жаяу, шаңғы т.б.) жəне белсенді емес (көлік) түрде болуы мүмкін. Экспедицияларда физикалық тəрбие құралы ретінде тек белсенді қозғалыс іс - қимыл көмегімен болатын туристік шаралар ғана қарастырылады. Территориялық белгі бойынша жорықтар жергілікті жəне ұзақ, ұйымдастыру сипаты бойынша - жоспарланған (жолдамалар бойынша) жəне өзіндік болып бөлінеді. Жолдамалар бойынша саяхаттар белгілі бір, алдын ала əзірленген, сипатталған, ал кейде белгіленген маршруттар бойынша өткізіледі.Туристер жол бойында түнеу орындарымен, тамақтанумен, жергілікті көлікпен, экскурсия жүргізушінің қызметімен қамтамасыз етіледі. Өздік саяхаттарын денешынықтыру ұжымдарының кеңестері, туристердің клубтары, туристік лагерьлер мен базалар, балалар экскурсиялық - туристік станциялары, мектептер, жеке туристік топтар ұйымдастырады. Бұл жерде туристер өздері маршрутты таңдайды жəне оны əзірлейді, жолда туристер өздері - өздеріне қызмет көрсетеді. Бұндай саяхаттар ақылы саяхаттардан арзан болады жəне топтың қанша уақыты болса, соншаға есептеліп өткізіледі. Туристер өздеріне қолайлы əрі қызықты, жастарына, физикалық дайындылықтарына сəйкес келетін қозғалыстың тəсілдерін қолданады. Бұндай саяхаттар денешынықтыру қозғалыстарының міндеттеріне толығымен жауап береді.
Қозғалу тəсілі бойынша саяхаттар жаяу, тау, су, шаңғы, велосипед, аралас, автомобильді жəне мотоцикльді болып бөлінеді. Күрделілігінің өсуіне байланысты өздік саяхаттар 1, 2, 3, 4 жəне 5 - ші дəрежелі күрделіліктегі демалыс күнгі жорықтар жəне көпкүнді саяхаттар болып жіктеледі. Жорықтардың күрделіліктері оның ұзақтылығымен, санымен, бөгет - кедергілерінің сипатымен жəне сол туризм түріне тəн басқа да факторлармен анықталады. Жорықтардың қарапайым түрлерінен ең күрделі түрлеріне ауысу жорық жетекшілері мен оның қатысушыларының біртіндеп, жүйелі түрде жинақтаған тəжірибелері жағдайында мүмкін болады. Демалыс күнгі жорықтарының мақсаты белсенді түрдегі демалыс, барған жердің табиғатымен, өмірімен танысу болып келеді. Олар бүкіл халықты туризмге шақыруға бейім болып саналады. Демалыс күнгі жорықтар көпкүнді саяхаттарға жəне туристік жарыстарға жаттығу үшін де ұйымдастырылады. Кез келген ұзақтылықтағы жəне күрделіліктегі саяхаттар белсенді жəне танымдық демалыс мақсатында болады. [7].
1.2 Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасы
Спорттық - сауықтыру туризмі нысаналы мақсатты функцияға ие, ол табиғи кедергілерді өтудегі спорттық жетілдіру. Бұл адамның кесіп өткен жері бойынша қауіпсіз қозғалысы үшін қажетті біліктер мен дағдыларды, білімдердің барлық кешенін жетілдіру жəне күрделі табиғи кедергілерді өту үшін физикалық дайындықты барынша жетілдіру болып табылады.
- шаңғы (қыс мезгілінде шаңғымен саяхаттау);
- тау (арнайы техникалық құралдарды қолдану арқылы таулы жерлерде саяхат жасау);
- су (қайық - құралдардың көмегімен су бетінде саяхаттау);
- велосипед (велосипедті пайдалану арқылы саяхаттау);
- авто - мото (моторлы қозғалыс құралдарын пайдалану);
- спелео (жердің табиғи қуыс, үңгірлеріне саяхаттау);
- салт атты (демалыс үшін қозғалыс құралы ретінде жылқылар пайдаланылады);
- комбинирленген (қозғалыстың əр түрлі тəсілдері пайдаланылғанда жəне маршрут əр түрлі туризм түрлерінен құралғанда).
Туристік бағыттың бойымен қозғалу барысында жеке бөліктеріндегі табиғи кедергілерден өтудің тəсілдері мен іскерлік - дағдыларын қалыптастырып қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құрал - жабдықтарды пайдалану дағдыларын қалыптастыруды туристік техника дейміз.
Туризмнің түрлеріне сəйкес спортшы туристер кедергілердің түрлеріне сəйкес төменде көрсетілген іскерлік дағдыларды меңгеріп, оларды білуі тиіс:
А) туристік бағыт бойындағы қандайда бір кедергілерді білуі;
Ə) туризмнің белсенді түрлеріне тəн кедергілерден қауіпсіз өту іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруы;
Б) өтетін кедергілердің сипатына сай құрал - жабдықтарды іріктеп оларды пайдалана білуі тиіс.
Бағыт Күндізгі жүру километражын есептеу орташа бүкіл маршрутқа есептеліп жүргізіледі, ол маршруттың жеке бөліктерінің техникалық күрделіліктерін, азық-түліктерді жұмсауға байланысты жеке кезеңдерде рюкзактардың салмағын есепке алына жүргізіледі. Жаяу саяхатта магниттік жіктеуді есепке ала отырып алдын ала барлық азимуттарды есептеу қажет. Азимуттар карта нақты көрсетілген жəне жергілікті жерде оңай табылатын орындардан басталуы жəне жергілікті жер линиясына (өзен арансы, көл, теңіз жағалауы, теміржол жолы, тау массиві) негізделген болуы тиіс. Жергілікті жердің нүктесіне азимут бойынша шығуды жоспарлау ұсынылмайды, себебі кішігірім қателіктің өзі апатты жғдайға əкелуі мүмкін. Азимут бойынша қозғалыс бірден қиысқан жерлерде əсіресе, таулы жерде болмайды. Тау маршрутын жоспарлай отырып, жорық кезінде жергілікті жерде маршруттың асу нүктелерін айтарлықтай биіктіктерде табу үшін алдын ала азимуттарды есептеп алған пайдалы. Арнайы қауіпсіздік шараларын əзірлеу қажет: егер топ өз ішінде бөлінетін болса, байланыс жəне сигнал беру тəсілдерін, барлаушы топтарын бөлу, апатты жағдайлар болған кезде іс-əрекет жоспарын құру керек. [8].
Келесі жөндеу жиыны жəне материалдар, қосымша бөліктер қажет: бұрағыштар, қысқыштар, напильник, шило, балға, қайшылар, жеңіл қыстыртпалар, қыстыртпалар құлыптары, дөңгелектер, 5 адамға бір запас шаңғы, фанер, алюминий қаңылтыр пластинкалар, жез жəне темір сымдар, шпагат, ұсақ жəне ірі шегелер, əртүрлі размерлі шуруптар, арқан, жіптер. Жөндеу үшін жалпы инстументтер мен материалдар үшін жолда əрбір турист рюкзагында пышақ, сым, шпагат болуы керек. Бахилалар - ботинканы қардан қорғауға арналған қарға қарсы брезент чулкилар. Олар көпкүнді жорықтарда терең бұдырлы қарлы жерлермен жүрген кездерде қажет. Бахилалардың тиімді формасы тік төртбұрышты мешоктар түрінде болады. Оның ені ботинка периметрінің жартысынан артық, биіктігі тізеге дейін немесе одан жоғары. Оның жоғары бөлігіне жəнетабанына резинка тігіледі. Ботинка биіктігінен төмен мықтылық үшін қосымша брезент қабаты тігіледі. Жел мен бораннан қорғану үшін размері 2*20 см болатын фланелден жасалған, көз бен ауызға арналған тесігі бар маска қолданылады. [9,73б]. Су туризмін ұйымдастыру мен өткізу ерекшеліктері Cу туристік тобындағы қатысушылар саны оларды бір адамның қиындықсыз жетекшілік ете алатындай құрамда, барлық мүшелер үшін шаруашылық міндеттерді орындауда кедергі болмайтындай болуы тиіс. Ал қайықтар саны апат болған жағдайда өзара көмек көрсете алатындай болғаны дұрыс. Бұл талаптарды адамдар мен қайықтардың келесі минимальді əрі оптимальді санын қабылдай отырып қанағаттандыра аламыз.
Ойымен қозғалу барысында кететін техникалық қателердің саны мен сапасы туристік жорыққа қатысушылар мен жетекшілердің техникалық дайындығына тікелей байланысты болады. Жорық барысында қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құрал жабдықтарды пайдалануға қойылатын талаптарды білмеуден жəне кедергілерден өту тəсілдерін дұрыс пайдаланбаудан туындайтын қателіктерді техникалық қателіктер дейміз. Туристік бағытпен қозғалу барысында аз күш жігерді, қаржыны, уақытты жұмсай отырып қауіпсіздікті қамтамасыз ете отырып алдыға қойған мақсатқа жетуді көдейтін іс əрекеттердің жиынтығын туризмнің белсенді түрлерінің тактикасы дейміз. Туризмнің тактикасы жорықтың жоспар кестесін құрудан жəне оларды нақты жағдайда жүзегеасыруды, қозғалатын бағыттың бойында жүретін жолды, жол бойында қозғалу барысында жол бойындағы кедергілерден қауіпсіз өтуді қамтамасыз ету, сəйкес келетін құрал - жабдықтарды іріктеуді қамтиды. Туристік жорықтың тактикасын жорықалды жəне жорықтық деп екіге бөледі.
Жорық алды тактикасына:
1) бағытты таңдау;
2)жорықтың жоспар - кестесін құру;
3) жорық қа қажетті азықтүлік пен құрал - жабдықтардың тізімін жасау;
4) физикалық күш - қуаты мен дайындығы таңдап алынған бағыт бойымен толық жүріп өтетін жорыққа қатысатын туристер мен жетекшілерді іріктеу жатады.
Жорықтық тактикаға
1) туристік жорықтың жалпы жоспары үздіксіз талдап қажет болған жағдайда бағыттың əр бір жеке бөліне өзгеріс енгізу;
3) жер бедерінің нақты бір пішіні мен қалыптасқан жағдайға сəйкестоптың жүретін жолын таңдау;
4) туристің белгілі бір бөлігінен өту барысында кедергіден өту шаралары мен тəсілдерін таңдау жатады.
Жаяу жорық барысында туындайтын барлық тактикалық мəселелер жыл мезгілдері мен тəуліктің кезеңдерін, жер бедері мен ауа райының жағдайын, катысушылар ағзасына түсірілетін физикалық салмақ пен қолда бар құрал - жабдықтар ескеріле отырып шешіледі. Жорық жетекшісінің білместігінен жүретін бағыттан ауытқудың салдарынан туристер жарақат алып соңы қайғылы жағдайға душар етуі мүмкін. Сонымен қатар мамандардың туризмнің тактикасын жетік меңгермеуі қаржы мен уақытты, жорыққа қатысушылардың күш - қуатын шектен тыс артық жұмсауына əкеп соқтырады. Сондықтан жорықтың жетекшісі жүретін жол бойындағы барлық кедер мен əсер ететін факторларды ескере отырып туристердің өмірлеріне қауіп - қатер төндірмейтін дұрыс тактикалық шешім қабылдауы тиіс. Қорыта айтқанда техникалық - тактикалық дайындыққа маманның оңтайлы туристік бағыт құру, туристік жорықтар мен саяхаттардың белсенді түрлерін ұйымдастырып, оған қатысушылар өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету қабілетін жатқызады. Туристік жорық барысында шешілетін тактикалық міндеттерді көптеген динамикалық факторларға байланысты туындайды. Олардың қатарына ауа райының жағдайы, табиғи апаттар, жарақат алып немесе ауырып қалған топ мүшелеріне немесе апат салдарынан өмірлеріне қауіп төнген басқа туристік топтарға көрсетілетін қажетті көмектер тағыда басқалар жатады. Негізгі тактикалық түсініктерге жорықтың мақсаты, күш-жігер, қаржы, уақыт, туристік бағыттың қосымша жəне апаттық нұсқалары, туристік саяхаттың қауіпсіздігі жатады. Кез - келген тактикалық құрулар туристік іс-шараның мақсатын нақты айқындау болып табылады. Туризмнің белсенді түрлері спорттық, рекреациялық, оқу, зерттеу (экологиялық, рекреациялық, гидрологиялық, минерологиялық, медициналық, психологиялық) іздестіру - құтқару мақсатын көздейді.
1.Спорттық жорықтар қатысушылардың туристік тəжірибесін арттырып, спорттық разрядтарды орындауды, жарыстарға қатысуды көздейді.
2. Рекреациялық жорықтар көпнесе өткелдері қатысушыларды шаршатып зеріктірмейтін эстетикалық тартымды шипалы бұлақтары, жайлы жағалаулы көлдер мен өзендері бар көрікті орындарға демалу үшін бару мақсатында жоспарланады.
3. Оқу жорықтары арнайы құрылған кестеге сəйкес жер бедерінің белгілі пішіндерінде тəжірибелік сабақтар өткізу мақсатында ұйымдастырылады.
4.Зерттеу жорықтары мен жаңа құралдарды сынау көпнесе шеңберлі жəне сəулелі тактикадық сызба - нұсқа бойынша жүргізіліп оларға сəйкес келетін арнайы құрал - жабдықтардың сынақтық үлгілері жасалып олар сынақтан өткізу мақсатында ұйымдастырылады.
Туризмде қолданылатын қауіпсіздік түсінігі оған қарама - қарсы қауып немесе қауіп - қатер түсінігімен тығыз байланысты. Жорық барысына туристердің немесе тұтас топ мүшелерінің аман - есен оралуына кедергі келтіріп, өмірлеріне қауіп - қатер төндіретін табиғи үрдістер мен құбылыстардың жиынтығын қауіп дейміз. Қауіп - қатер жетекшінің немесе топ мүшелерінің жіберген тактикалық қателіктерінен немесе жолда жүру ережелерін бұзудан туындайды. Қалыптасқан жағдайда талапқа сай келмейтін іс əрекеттерге көшуінен туындайтын қателікті туристің қателігі дейміз. Тактикалық ережелерді білмеуден туындайтын қателікті тактикалық қателік дейміз. Жорықтың мақсаты мен сипатына, жергілікті жердің жүріп өту мүмкіндігіне байланысты туристік бағыттар тактикалық сызбасы шеңберлі, желілі (сызықты), сəулелі, желілі (сызықты) шеңберлі сəулелішеңберлі жəне құрамдасқан болады. Белгілі бір күрделілік дəрежесіне сəйкес келетін бағытты анықтауды туризмнің белсенді түрлеріндегі дəрежелі туристік жорық (саяхат) дейміз. Туристік бағыт - бұл белгілі бір уақыт ішінде қызмет көрсету бағдарламасы мен қосымша туристік - саяхаттық (экскурсиялық) қызмет көрсету бағдарламасына сəйкес алдын - ала жоспарланған туристер жүретін жол. Туристік бағытты жіктеу туризмнің белсенді түрлерінің ерекшеліктерінен туындайды. Туристік жорық барысындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету ұйымдастырылатын жорықтың күрделілігіне сəйкес жүргізілетін дайындық арқылы жүзеге асырылады. Туристік бағыттарды біліктілігі мен күрделілік дəрежесіне қарай нақты жіктеу жорық өтетін ауданның алуан түрлі табиғи ландшафттармен танысу, туристердің бағыт бойымен қозғалу барысында табиғи кедергілерден өту, ағзаға түсірілетін физикалық, психологиялық, техникалық салмақты дұрыс бөлу үшін қажет.
Туристік бағыттарды біліктілігі мен күрделілік дəрежесіне қарай нақты жіктеу туристік жорықты ұйымдастырушы (менеджер) құрылым үшін төмендегі мəселелерді шешу үшін қажет:
1) тапсырыс берушінің талабына сəйкес біліктілік бағыттарын құру немесе бұрын құрылған бағыттарды жетілдіру;
2) қандайда бір туристік бағыттың күрделілік дəрежесіне сай пайдалану маусымы алдында қызымет көрсетуші қызыметкерлерді дайындау;
3) туризмнің белсенді түрімен айналысатын туристердің бағыттың бойымен қозғалу барысындағы қауіпсіздігін қамтамасыз ететін білікті жолбасшылар тобын даярлау.
Кез - келген туристік бағытты күрделілік дəрежесіне қарай жіктеу оларды бағалау нəтижесінің қорытындысына сəйкес жүргізіледі. Қиындығы мен күрделілік дəрежесіне қарай барлық туристік бағыттар 11 дəрежеге жіктеледі. (1а,б, 2а, 2б, 3а, 3б, 4а, 4б, 5а, 5б, 6а, 6б). Күрделілік дəрежесі І - ІІІ жоғары туристік бағыттар Алтай, Жетісу Алатауы, Іле, Күңгей, Теріскей Алатауларындағы биік таулы туристік бағыттарға жатады. Белсенді туристердің техникалық дайындығы мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету көзқарасы тұрғысынан алғанда бірнеше маңызды мəселелерге мəн беру қажет. Күрделілігі І дəрежелі жаяу, шаңғы, су, велосипедтік туристік бағыттар жазық немесе аласа таулы алқаптарда өтетіндіктен табиғи кедергілерден өтудің арнайы техникалық дайындық түрлері көрсетілмейтіндіктен жалпы дайындық жүргізіледі. Күрделілігі 1А дəрежелі таулы туристік бағыттарда ең кем дегенде екі асу болатындықтан қозғалу техникасы, қауіпсіздікті қамтамасыз ететін сақтандыру құралдары мен жіптерін пайдалану дағдыларын қамтамасыз ету жаттығулары жүргізіледі.
І Өту қиындығы төмен І дəрежелі туристік бағыттар қиындығы төмен топқа жатады. Бағытпен қозғалу барысында кейде қолдың көмегі қажет жер бедері қатты тілімделгенімен биік жартастар болмайды немесе олар өтуге қауіп төндірмейді. Одан өту үшін өз-өзіңе деген сенімділік пен санаңды қорыныш билемеуі тиіс. Оған күрделілігі дəрежелі 1А, 1Б бағыттары жатады. Тау, жаяу туризміндегі табиғи кедергілер. Асу, су кедергілері, шатқалдар, каньондар, ну орман, үйінділер, мұздықтар, қар, фирн, жартастар.
ІІ Өту қиындығы қиындығы орташа ІІ дəрежелі туристік бағыттар тепе-теңдікті сақтау қолдың көмегінсіз мүмкін болмайды. Əсіресе тік беткейлерде бұзылған жартасьтардың болуына байланысты өту барысында сақтандыру жіптері мен арқандарды пайдаланады. Байлаулары бар қысқа жіптерді тек тəжірибелі альпенистер мен тау туритстері ғана пайдалана алады. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 2а,2б туристік бағыттары жатады.
ІІІ Өту шамалы қиын ІІІ дəрежелі туристік бағыттар. Күрделілігімен қиындығы ІІІ дəрежелі туристік бағыттардың бұл түрінен жартасқа өрмелеумен айналысатын альпинистер өте алады. Онда ұстайтын жерлер өте аз жəне олар бір - бірінен бір шама алыс орналасады. Күрделілік дəрежесі ІІІ дəрежелі жердерден тек қауіпсіздік арқанының көмегімен ғана өте алады. Сондықтан өзіңмен бірге қосымша жіптер, карабин, жұмар, төмен түсу құралын алып жүру қажет. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 3а, 3б туристік бағыттары жатады.
ІV Өту біршама қиын ІV дəрежелі туристік бағыттар тік беткейлерге еркін спорттық өрмелеу жатады. туристікжорыққа қатысушылар мен топ жетекшісі үшін ұзақ арнайы дайындықты, кедергілерден өтудің көптеген тəсілдері мен дағдыларын меңгерудіқажет етеді. Жол бойындағы күрделі кедергілерден өту үшін ілгек, түсу (сегіздік), көтерілу ( жұмар), арқан тарту (полиспаз) құралдарын пайдалануды қажет етеді. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 4а, 4 туристік бағыттары жатады.
V Өту өте қиын V дəрежелі туристік бағыттарда кездесетін аса қиын кедергілерден өтутұрақты дайындықты, іскерлік дағды мен техникалық тəсілдерді жетілдіруді, қосымша күш - қуат пен құрал - жабдықтарды, əсіресе көш басшылар үшін байлауд мен байланыстыру тжағынан сапалық қасиеттерді қажет етеді. Туристік бағыт бойындағы V дəрежелі аса қиын бөліктерден өту барысында туристерді сақтандыру үшін сақтандыр белбеулерін, карабин мен ілгектерді пайдаланады. Жүріп баражатқанда қосарланған арқанды пайдалану қажет. Өту аса қиын бағыттарға қатысатын туристер үшін жартасқа өрмелеу дағдыларын меңгерудің маңызы зор. Өту аса қиын ты, н дайындығы жақсы жартасқа өрмелеушінің өзі сақтандыру жібі мен арқанын пайдалануды қажет етеді. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 5а, 5б туристік бағыттары жатады.
VІ Өту аса қиын VІ дəрежелі туристік бағыттарда Ең жақсы деген жартасқа өрмелеушілер еркін өте алады. Қолға ұстайтын жерлер өте аз көптеген бөліктерінің өту мүмкіндігі шектеулі болғандықтан аралықтары қысқа көптеген сақтандыру қосындарын құруды қажет етеді. VІ дəрежелі туристік бағыттар бойындағы өту аса қиын бөліктеріне өту үшін ілгектерге байланған жіп сатылар, арқандартұғырлар сыяқты жасанды тірек нүктелерін құру қажет. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 4а, 4 туристік бағыттары жатады. Кедергілердің қиындық дəрежесі дегеніміз белсенді туристік саяхаттағы кедергілерді сипаттайтын көрсеткіш. Оны саяхаттың өзін сипаттайтын күрделілік дəрежесімен шатастырмау керек.
Асулардың қиындық дəрежесін төрт негізгі көрсеткіш бағалайды:
1) жолдың ең күрделі кесінділерінің сипаты;
2) асудан өту үшін қажетті техника мен тактика, түнеу орындарының ерекшеліктері;
3) бағыттың сандық сипаттамалары (жүру уақыты, сақтандыру нүктелерінің саны);
4) қажетті арнайы құрал-жабдықтардың болуы. Асудың қиындық дəрежесі төрт көрсеткіштің барлығының жиынтығымен анықталады. Жоғары категорияның кейбір көрсеткіштері кездесетін болса, оларды өтуді қиындататын фактор ретінде белгіленеді, бірақ асудың қиындық дəрежесін жоғарылатпайды.
Туристік жорық бағыттарының күрделілік дəрежесін бағалау Туристік жорықтар күрделілігі мен қиындық дəрежесіне қарай алты дəрежеге бөлінеді. Жорықтардың күрделілік дəрежесі:
1. Ұзақтығы,
2. Ұзындығы,
3. Бағыттың техникалық күрделілігі сияқты үш біліктілік дəрежесіне жіктеледі.
Туристік бағыттың ұзқтығы топтың бағыттың бойымен жүріп өтетін уақыты дайындығы мен күрделілігін ескере отырып жасалады Оны анықтау барысында демалатын жəне бағыттың күрделілігіне, ауа райының қолайсыздығына байланысты жұмсалатын артық уақыт ескерілмейді.жоғарыда келтірілген кедергілерге кететін уақыт туристік бағыт ұзақтығының 20% құрайды. Егер табиғи кедергілерден өту ұзаққа созылса жорықтың ұзақтығына ұзгеріс енгізу жөнінде ұсыныс жасалып, оңтайлы шешім қабылданады. Туристік бағыттың ұзындығы - саяхат күрделілінінің белгілі дəрежесінің ең кіші мөлшерін Ұзындығын тек қана асқан техникалық қиындығы болса ғана азайтуға болады, оның өзінде азайту мөлшері 25% аспайды. Күрделілік дəрежені анықтағанда белгілі нүктелерден өтетін жол есептеледі, кейбір объектілерге радиалдық шығулар арқылы жетуге болады. Бағыттың негізгі бөлігі сызықтық немесе айналма, жəне ережеде нұсқауланған қашықтықтың 75 % кем болмауы тиіс, тау маршруты болса, осы күрделілікке нұсқауланған ең қиын екі асудан кем асулар саны болмауы тиіс. Сəуле тəрізді шығу дегеніміз бағыттық кітапшада белгіленген, жолдың бастапқы нүктеге қайтатын кесіндісі. Айналмалы(басқа жолмен қайту) сəуле тəрізді шығуларда өткен қашықтықтар мен кедергілер толығымен, сызықтық - сəулелі шығулардікі - жартылай есептеледі. Кедергілер қиындығы өзгермесе, туристік бағыттың қашытығының ұзартылуы бағыттың күрделілігін көбейтпейді.
2. ҚР спорттық - сауықтыру туризмінің дамуы жəне оның болашағы
2.1 Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау жəне оның спорттық туризмді дамытудағы əлеуетті мүмкіндіктері
2011 жылдың басында Қазақстан Республикасында дене шынықтыру мен спортты дамытудың 2011 - 2015 жылдарға арналған салалық бағдарламасы қабылданды. Республикада 2007 - 2010 жылдары саланы дамыту Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылы 28 желтоқсандағы № 230 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында дене шынықтыруды жəне спортты дамытудың 2007 - 2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыруға негізделді. Осы кезеңде дене шынықтырумен жəне спортпен шұғылданушылар санының тұрақты өсу үрдісі байқалды. Егер Мемлекеттік бағдарламаны іске асырудың басында 2007 жылы спортпен шұғылданушылар саны ел тұрғындарының (15%) 2,3 млн. адамды құраса, 2008 жылы 2,35 млн. адамға артқан, 2009 жылы 2,4 млн. адам, 2010 жылы 2,8 млн. адам немесе 17,7% құраған. Шетелде бұқаралық спорт бірінші кезекте халықты сауықтырудың, өзін - өзі жетілдіруге қол жеткізудің, өзін көрсетудің жəне дамытудың тетігі, сондай - ақ зиянды əрекеттерге қарсы күрестің құралы болып табылады. Сондықтан мемлекеттер халықты бұқаралық спортпен айналысуға тартуды негізгі мақсат етіп қоя отырып, бұқаралық спортты дамыту мəселесіне ерекше мəн береді. Бұқаралық спортты дамыту үдерісінде мыналар негізгі ерекшеліктер болып табылады: бұқаралық спортты қолдауда мемлекеттің рөлін, сондай - ақ осы саладағы қызметті ұйымдастырудың барлық нысандарының рөлін арттыру, бұқаралық спортты алдын алу жəне емдік іс - шараларда пайдалану, əлеуметтік жағымсыз құбылыстардың алдын алу, жастарды адамгершілік, эстетикалық жəне интеллектуалдық тұрғыда дамытуда спортты пайдалану.
Осы үдерістердің ықпалы мыналардан:
* спорттық думандардан жəне спорттық қызмет көрсету секторынан;
* спорттық телерадио хабарларды тарату көлемінің артуынан;
* халықтың қажеттілігін есепке ала отырып, дене шынықтыру - сауықтыру инфрақұрылымын дамытудан;
* қызмет көрсету нысандарының, бұқаралық спорт қызметін көрсету ұсыныстарының əдістері мен құралдарының алуандығынан түсетін табыстың өсуіне алып келді.
Қазіргі таңда бүкіл еліміз бойынша өткізілетін спорттық - бұқаралық жəне дене шынықтыру - сауықтыру ісшараларының саны артып келеді, тек 2010 жылдың өзінде 17 мыңнан астам бұқаралық Өткен төрт жылдық кезеңде спартакиадалар, спорт түрлерінен турнирлер спорттық іс - шара өткізіліп, оған 3,5 млн. - нан астам адам қатысқан.
Маршрутты таңдай кезінде тек су туризміне тəн бірнеше ерекшеліктерін ескерген жөн. Суда турист тек өзен мен жағалауды ғана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1
Спорттық.сауықтыру туризмі жəне оның теориялық негіздері
1.1
Спорттық - сауықтыру туризмі ұғымы жəне оның мəні
1.2
Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасы
2
ҚР спорттық - сауықтыру туризмінің дамуы жəне оның болашағы
2.1
Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау жəне оның спорттық туризмді дамытудағы əлеуетті мүмкіндіктері
2.2
Қазақстандағы спорттық іс-шараларды ұйымдастыруды жетілдіру шаралары
3
Спорттық - жарыстарының ұйымдастырылуы
3.1
Велосипед туризмін ұйымдастыру мен өткізудің ерекшеліктері
3.2
Шаңғы туризмінің ұйымдастырылуы
КІРІСПЕ
Қазiргі заман ағысына iлесу уақыт талабы. Сол орайда елiміздiң əр саласын жетілдіріп, дамытуда түрлi шаралар қолға алынып жатыp. Спoрттық - сауықеыру туризмі - көптеген демалу түрінің бір түрі болып есептеледі. Спорттық - сауықтыруі туризмi түрлері жай туристер оpтасында үлкен танымалдылықта болып жүр. Шаршағанды басуға көмектесетiн тек қана жағажайдағы демалу емес, сонымен қатаp созылған жүйке жүйе мен физикалық төзімділікте көмектеседi. Көптен көп адамдар таулардың сұлулығын, шығанақтарды, сарқырамаларды көргiсі келедi, таулы өзендеpде жүзгісі келеді, тау шaңғысымен немесе жылқымен жүргісi келедi жəне осы арқылы белсенді туризмге туристер үйрене бaстайды. Көп уaқыттан бері белсендi туризм табиғатқа немесе спортқа тікелей қатысты болып келеді. Бұл туризм түрінің қазіргі таңда дaмуы - оның табиғат сыйлаған жерлерді бастапқы күйінде көру мүмкіншілігінде. Қазіргi таңда адам баласы үшін ол көрген, болған жерлер еш қызық тудырмaйды, ал спортқa жaй ғана жанкүйер болу қызықты сезімдердi бастан кeшуге, адрeналинді толығымен алуға мүмкіндік береді. Дəл осы туpизм адамдарға бірталай уақыт бойы таза ауаны, таулы жердің əсемдігін, сулы жердің көріктігiн сезiнумен демалып, iшкі жан дүниемен, тұла бойымен демалысты қамтaмасыз етeді. Сондықтaн қазіргі таңда спорттық - сауықтыру туризмі түрлерін дамыту мəселелері өзекті болып табылады. ҚР 2011 жылғы халыққа жолдауында Салауатты өмір салты мен адамның өз денсаулығы үшін ынтымақты жауапкершілігі қағидаты - міне, осылар денсаулық саласындағы жəне халықтың күнделікті тұрмысындағы мемлекеттік саясаттың ең басты мəселесі болуы тиіс делінген. Яғни осы мақсатты жүзеге асыру жолында əр бір саланы жетілдіру маңызды шарттардың бірі болып табылады. [1]. Қазaқстан Рeспубликасының Прeзидентінің 2012 жылдың 27-қаңтардағы Əлeуметтік - эконoмикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының бaсты бағыты атты Жoлдауында спорттық туризмнің дамуына үлкен мəн беретіндігі байқалады: Ағымдағы дамудың маңызды мəселелерінің бірі Қазақстан экoномикасына тікелей шетел инвестицияларын әртараптандыру болады. Оларды перспективалы салаларға, мысалы, туризм саласына бағыттау қажет. Дамыған елдерде туристік кластердің үлесіне ІЖӨ - нің 10 пайызына дейіні тиесілі. Бізде 1 пайызға да жетпейді. Тұтастай ел бойынша туризм өсімінің нүктелерін зерттеу қажет, олар аз емес. Осымен байланысты Алматы жанындағы əлемдік деңгейдегі тау шаңғысы курорттарын дамыту маңызды жоба болуы тиіс. Сарапшылар тау шаңғысы курортына келген бір турист теңізге барған сапарына қарағанда 6 есе көп шығынданады деп есептейді. Бұл мемлекет үшін өте тиімді. [2]. Туризм - адамның бос уақытындағы саяхаты, белсенді демалыстың бір түрі. Туризм - халықтың рекреациялық қажеттілігін (денсаулығын жақсарту, күш - қуатын қалпына келтіру, т.б.) қанағаттандырудың ең тиімді жолы. Өзінің физикалық күш - қуатын жұмсау арқылы бағыт бойынша саяхаттау түрлерін туризмнің белсенді түрлері дейміз. Туризмнің белсенді түрлеріне жаяу, шаңғы, тау, су, велосипеджəне бағыттың бойында құрамдасқан туристік саяхаттардың басқада түрлері жатады. Кейде жоспарлы түрде жүргізілетін туристік саяхаттар барысынд көлік түрлерін тайдаланатын туризмнің белсенді түрлеріне жатқызылады. Соңғы 10 - 12 жылда қазақстандық туристік фирмалары шетелдіктер қатысатын турларға енгізуде. Мамандар спорттық туризмнің негізгі қызметі табиғи кедергілерден өтуді спорттық жағынан жетілдіру, арқылы адамның жер бедері күрделі өтуге қиын жерлердегі кедергілерден қауіпсіз өтудің іскерлік дағдыларын қалыптастыру болып саналады. Саяхаттың белсенді түрлерін туризм индустриясында пайдаланудың ғаламдық жəне өңірлік маңызы бар. Өйткені белсенді туристік жорықтарда əлемдік əлеуметтік құбылыс ретіндегі туризмнің танымдық, əлеуметтік - коммуникативтік, спорттық, эмоциялық - психологиялық, эстетикалық, сауықтыру, шығармашылық, жекелеген жағдайда зияраттық қызметтерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Туризмнің белсенді түрлерімен айналысу барысында үш мəселеге баса назар аудару қажет.
Біріншіден, туризмнің белсенді түрлерімен айналысу туристердің физикалық дайындығын қамтамасыз етеді.
Екіншіден, туристік техникадан өтетін жарыстарға қажетті арнайы шеберліктері мен іскерлік-дағдыларын қалыптастырады.
Үшіншіден, туристік жорық жетекшілері мен қатысушылардың спорттық біліктіліктері мен жаяу туризммен айналысу барысында ағзаға түсірілетін ең жоғарғы салмақты реттеуге мүмкіндік береді.
Курстық жұмыстың мақсаты: ҚР спорттық - сауықтыру туризмі жəне оның даму ерекшеліктерін қарастыру. Алға қойған мақсатқа жету үшін бірнеше міндеттер қойылды: спорттық - сауықтыру туризмі ұғымы жəне оның мəнін ашу;
спорттық - ауықтыру туризмінің түрлері жəне ерекшеліктерін көрсету;
Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау жəне оның əлеуетті мүмкіндіктерін айқындау;
Туризм жəне спорт салаларының қазіргі жағдайы мен даму үрдісін талдау;
Курстық жұмыстың құрылымы мен көлемі: Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан жəне қолданылған əдебиеттер тізімінен тұрады. Бөлімдердің атауы, құрылымы жəне мазмұны жұмыстың тақырыбына, мақсатына жəне міндеттеріне сəйкес келеді.
1 спорттық - ауықтыру туризмі жəне оның теориялық негіздері
1.1 Спорттық - сауықтыру туризмі ұғымы жəне оның мəні
Туризм - бұл қоғамның белгілі бір санатының өмір салты, тұлғаның рухани жəне физикалық дамуының тиімді құралы, отанға деген сүйіспеншілікті жəне табиғатқа деген нəзік қарым - қатынас тəрбиесі, халықтар мен ұлттар арасындағы өзара сыйластық пен түсіністік болып табылады.
Туризмнің дамуы мемлекеттік, əлеуметтік-экономикалық саясаттың маңызды бөлігі болып табылады.
Туризмнің дамуы көптеген факторларға байланысты болады:
- туристік рекреациялық ресурстар;
- туризмді мемлкеттік деңгейдегі қолдау;
- демографиялық жəне əлеуметтік факторлар;
- тəуекел факторлары;
- саяси жəне экономикалық факторлар;
- ғылыми-техникалық үрдістің, салттардың болуы жəне т.б.
Бүгінгі таңда туризмнің келесі біліктілік түрлері мен формалары қалыптасқан:
1. Қызмет мақсаты бойынша: маршрутты, танымдылық, спорттық, денсаулық түзетуші, оның ішінде белсенді қозғалыс түрімен, іскер жəне конгресс туризм, курортты, емдеу, тау шаңғылы, фестивальді, аң аулау, экологиялық, шоп туризм, діни, жаттығу жəне т.б.
2. Жылдамдығы бойынша: қозғалысты, стационарлы, аралас.
3. Қатысу түріне қарай: жеке, топтық, отбасылық.
4. Жас мөлшеріне байланысты: үлкен, жас, балалар, аралас.
5. Мезгілі бойынша: бір күндік, көп күндік, транзитті.
6. Көлік құралын пайдалану бойынша: автомобильді, темір жолды, авиациялық, су, велосипедті, салт жəне аралас.
7. Маусымы бойынша: белсенді турист маусымы, маусым арасы (жартылай маусымды) жəне маусымдық емес.
8. Географиясы бойынша: құрлық аралық, халықаралық (өңіраралық), өңірлік, жергілікті жəне шекара маңы.
9. Қозғалу тəсілі бойынша: жаяу, дəстүрлі көліктерді қолдана отырып, экзотикалық көлік түрлерін қолданып (канат жолы, фуникулер, дирижабль, əуе шары, дельтаплан).
Туризм дегеніміз өзінің бойында табиғи - ғылыми (онымен айналысқанда денені сауықтыруды негізге алатын), ғылыми - əдістемелік (туристік топтарда жетекшілікке алынатын педагогикалық процесс сабағының негізі), ұйымдастыру - басқару (басқару, кадр жəне материалдық базасы), бағдарламалық нормативті негіздемелерді (туристік жұмыстың бағытын, сипатын жəне мазмұнын анықтайды) компонент ретінде жинақтаған шаралар жүйесі.
Спорттық-сауықтыру туризмі - дара жəне əлеуметтік бағыты бар сала, қоғамның белгілі бір бөлігінің өмір салты; тұлғаның рухани жəне физикалық дамуындағы, табиғатқа деген нəзік сезіміндегі, халықтар мен ұлттар арасындағы өзара түсіністік пен сыйластықтың тиімді құралы; халықтардың мəдениетімен, өмірімен, таррихымен, салттарымен танысуға негізделген халықтық демократияның формасы; əр ұлтқа тəн халық шығармашылығын, барлық əлеуметтік демографиялық топтардың, мектепке дейінгі жастағы балалардан бастап зейнеткерлерге дейін жеке белсенділік формасының еркіндігін сипаттайтын көрнекті демалыс түрі.[3]. Спорттық туризмнің негізгі түрлері деп келесі дəстүрлі түрлерін атаймыз: жаяу, таулы, шаңғы, су, велосипед, авто - мототуризм.
Жас мөлшері жəне əлеуметтік жағдайы бойынша спорттық сауықтыру туризмі үлкен, студенттік (жастар), балалар мен жасөспірімдер, жас аралас, мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған туризм деп бөлінеді. Спорттық сауықтыру туризмі азаматтардың қоғамдық қозғалысы ретінде түсетін түсімді есептемейді жəне ұйымдастырылған, ұйымдастырылмаған спорттық туризмнен тұрады.
Спорт түрі ретінде ол қоғамдық ұйымдарды спорт туризмін жеке клубтарға, секцияларға, федерацияларға жəне одақтарға біріктіріп, сондай - ақ мемлекеттің қолдауымен туристік білікті маршруттарды ойластыруға бағытталған. Оның құрылымында негізгі басқару органы болып Қазақстанның Туристік Одағы аясындағы Қазақстан Республикасының спорттық туризм жəне туристік көпсайыс федерациясы табылады, бұл одақ мемлекеттік спорттық құрылымдар директиваларын басшылыққа алады жəне Туризм жəне спорт министрлігімен бірлесіп жұмыс жасайды. [4]. Спорттық - сауықтыру туризмі өзінің мақсаты бойынша спорттық, танымдық, оқу, зерттеу, экологиялық бағыттарға бөлінеді жəне оларды біріктіреді.
Серуендеулер бұл сауықтыру, ағзаны шынықтыру мақсатында болатын көпшілік халықтың қолы жетерлік, қарапайым қысқа мерзімді туризмнің формасы (жаяу, шаңғымен, велосипедпен, қайықпен қозғалу). Экскурсиялар - бұл қандай да бір объектіні көруге ұжымның ғылыми немесе оқу мақсатында, жалпы мəдени даму үшін баруы. Жорықтар - бұл қозғалыстың белсенді түрлерін қолдану арқылы болатын физикалық жетілдіру, өлкені тану, қоғамдық пайдалы іс-əрекет мақсатында ұйымдасқан топтық қозғалыс. Тəжірибе жүзінде туристік жорықтардың көп түрлері қалыптасқан. Физикалық тəрбие жағынан олардың негізгілері дайындық, туристік жəне үгіттеу-жаппай жорықтары болып саналады. Дайындық жорықтары алда тұрған туристік жорықтарда негізінен жорық қозғалыстары мен біртіндеп ағзаны үлкен жəне ұзақ қозғалыс күшіне үйретуге қызмет етеді. Дайындық жорықтарына серуендеулер мен экскурсиялар элементтерін енгізу пайдалы. Дайындық жорықтарының негізгі мазмұны туристік экипировкадан, жорықтық өмір тəртібінен игеру; қозғалыс тəсілдерін жетілдіру; аялдама орындарын таңдау мен дайындауға, түнеу жабдықтарына, от жағуға байланысты арнайы іс-əрекеттерге үйрену; күрделі жəне ұзақ уақытты жорықтарға қатысу үшін қажетті мысалы, ұстамдылық, күштілік, жылдамдылық т.б. қасиеттерге тəрбиелеу болып табылады. Туристік жорықтар туризмнің ең типті түрі болып табылады. Олар айтарлықтай ұзақтылығымен (бірнеше күннен бір-екі айға дейін), бағыттарының əртүрлілігімен жəне қозғалыс тəсілдерімен ерекшеленеді. Оларды денешынықтыру жəне спорт комитеттерінде немесе аранйы туристік мекемелерде тіркеу қажет, ал күрделі жорықтардың өткізілуіне арнайы рұқсат болуы керек. Бұл жорықтарды жетекші-нұсқаушы, топтың құрамындағы ең білікті əрі тəжірибелі турист басқарады
Спорттық туристік мектептерді ұйымдастыру жəне жүргізу кезінде өзінің мақсаттарын жүзеге асырады. Спорттық - сауықтыру туризмінің материалдық техникалық қорын құру дегеніміз туристік жабдықтар, техникалық жəне басқа қозғалыс құралдары, туристік полигондар, туристік базалар, жас туристер станциясы жəне туристік клубтар болып табылады. Өзінің физикалық күш - қуатын жұмсау арқылы бағыт бойынша саяхаттау түрлерін туризмнің белсенді түрлері дейміз. Туризмнің белсенді түрлеріне жаяу, шаңғы, тау, су, велосипед жəне бағыттың бойында құрамдасқан туристік саяхаттардың басқа да түрлері жатады. Кейде жоспарлы түрде жүргізілетін туристік саяхаттар барысында көлік түрлерін пайдаланатын туризмнің белсенді түрлеріне жатқызылады. Соңғы 10 - 12 жылда қазақстандық туристік фирмалары шетелдіктер қатысатын турларға енгізілуде. Мамандар спорттық туризмнің негізгі қызметі табиғи кедергілерден өтуді спорттық жағынан жетілдіру арқылы адамның жер бедері күрделі өтуге қиын жерлердегі кедергілерден қауіпсіз өтудің іскерлік дағдыларын қалыптастыру болып саналады. Саяхаттың белсенді түрлерін туризм индустриясында пайдаланудың ғаламдық жəне өңірлік маңызы бар. Өйткені белсенді туристік жорықтарда əлемдік əлеуметтік құбылыс ретіндегі туризмнің танымдық, əлеуметтік - коммуникативтік, спорттық, эмоциалық-психологиялық, эстетикалық, сауықтыру, шығармашылық жекелеген жағдайда зияраттық қызметтерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Туризмнің белсенді түрлерімен айналысу барысында үш мəселеге баса назар аудару қажет. Біріншіден, туризмнің белсенді түрлерімен айналысу туристердің физикалық дайындығын қамтамасыз етеді. Екіншіден, туристік техникадан өтетін жарыстарға қажетті арнайы шеберліктері мен іскерлік-дағдыларын қалыптастырады. Үшіншіден, туристік жорық жетекшілері мен қатысушылардың спорттық біліктіліктері мен жаяу туризммен айналысу барысында ағзаға түсірілетін ең жоғарғы салмақты реттеуге мүмкіндік береді. Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасының жеке міндеттері қандайда бір жаяу, су немесе басқа да белсенді туристік жорықтарды ұйымдастыруға қатысты туристердің арнайы дайындығын қамтамасыз етумен тығыз байланысты. Туризмнің белсенді түрлерінің тəрбиелік, білімдік, сауықтыру жəне спорттық міндеттерін шешуі рекреанттардың жасына, арнайы физикалық дайындығына тығыз байланысты болады. Тəрбиелік мақсатымен қатар жорық барысында білімдік мақсаты да шешіледі. Ол өлкетану, топографиялық, табиғаттану бағытында алған теориялық білім жорық барысында іс жүзінде бекумен қатар қозғалу əдіс - тəсілдері қалыптасып бекиді. Сауықтыру міндеті туристік бағытты бойлай қозғалу мен денеге түсірілетін физикалық салмақты дұрыс ұйымдастыру, белсенді демалыс барысында табиғат факторларының ағза қызметіне оң əсер етуін, жеке жəне қоғамдық гигиенены сақтау арқылы жүзеге асырылады.
Сауықтыру жүгіруімен немесе жүзумен айналысатын адамдарды туристік жорықтарға тарту адамдардың ағзасына түсетін физикалық салмаққа бейімделуінен арылуына мүмкіндік береді. Өйткені бейімделу ағзаға түсетін біртекті физикалық салмақтың тұрақты түрде ұзақ қайталануынан туындайды. [5].
Оқу-жаттығу жорықтары сəйкес келетін туризмнің техникасы мен тактикасын меңгертетін теориялық білімді, қонатын орынды, өтетін өткелдер мен қажетті құрал-жабдықтарды пайдалану дағдыларын меңгертуді қажет етеді. Күрделі дəрежелі жорықтар ұйымдастыру туристік құрал - жабдықтарды пайдалану əдістерін меңгеріп, мұздықтарды, қолжетімділігі қиын аудандардың өсімдіктері мен жануарлар дүниесін оқып-үйренуді қажет етеді. Туризмнің белсенді түрлерінің ғылыми - жаратылыстану негізі онымен айналысу барысында сауықтыру нəтижелерінің болуын қамтамасыз етеді. Туризммен айналысу барысында адам ағзасының физиологиясы мен қызметіндегі өзгерістерді оқып үйрену туризммен айналысушыларды жас ерекшеліктеріне қарай жіктеуге, тиімді тамақтануды, жеке жəне қоғамдық гигиенаны сақтауды, жорық барысында қауіпсіздікті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Туризмнің белсенді түрлерінің ғылыми-əдістемелік негіздеріне басқарылатын педагогикалық үрдіс ретінде туристік топтар мен секцияларда ғылыми негізделген сабақтар мен жаттығулар жүргізу жатады.
Туризмде іс - əрекет сипаты мен бағытына қарай мынадай түрлерін серуендеулер, экскурсиялар, жорықтар, экспедициялар деп бөліп қарастырады. Серуендеулер мен экскурсиялар туризмнің элементарлы түрлері болып табылады. Олар жеке де өткізілуі жəне туристік жорықтың құрамдас бөлігі де болуы мүмкін. Серуендеулер - Өткен төрт жылдық кезеңде спартакиадалар, спорт түрлерінен турнирлер бұл сауықтыру, ағзаны шынықтыру мақсатында болатын көпшілік халықтың қолы жетерлік, қарапайым қысқа мерзімді туризмнің формасы (жаяу, шаңғымен, велосипедпен, қайықпен қозғалу).
Экскурсиялар - бұл қандай да бір объектіні көруге ұжымның ғылыми немесе оқу мақсатында, жалпы мəдени даму үшін баруы. Жорықтар - бұл қозғалыстың белсенді түрлерін қолдану арқылы болатын физикалық жетілдіру, өлкені тану, қоғамдық пайдалы іс - əрекет мақсатында ұйымдасқан топтық қозғалыс. Тəжірибе жүзінде туристік жорықтардың көп түрлері қалыптасқан. Физикалық тəрбие жағынан олардың негізгілері дайындық, туристік жəне үгіттеу жаппай жорықтары болып саналады. Дайындық жорықтары алда тұрған туристік жорықтарда негізінен жорық қозғалыстары мен біртіндеп ағзаны үлкен жəне ұзақ қозғалыс күшіне үйретуге қызмет етеді. Дайындық жорықтарына серуендеулер мен экскурсиялар элементтерін енгізу пайдалы. Дайындық жорықтарының негізгі мазмұны туристік экипировкадан, жорықтық өмір тəртібінен игеру; қозғалыс тəсілдерін жетілдіру; аялдама орындарын таңдау мен дайындауға, түнеу жабдықтарына, от жағуға байланысты арнайы іс - əрекеттерге үйрену; күрделі жəне ұзақ уақытты жорықтарға қатысу үшін қажетті мысалы, ұстамдылық, күштілік, жылдамдылық т.б. қасиеттерге тəрбиелеу болып табылады. Туристік жорықтар туризмнің ең типті түрі болып табылады. Олар айтарлықтай ұзақтылығымен (бірнеше күннен бір - екі айға дейін), бағыттарының əртүрлілігімен жəне қозғалыс тəсілдерімен ерекшеленеді. Оларды денешынықтыру жəне спорт комитеттерінде немесе аранйы туристік мекемелерде тіркеу қажет, ал күрделі жорықтардың өткізілуіне арнайы рұқсат болуы керек. Бұл жорықтарды жетекші - нұсқаушы, топтың құрамындағы ең білікті əрі тəжірибелі турист басқарады. [6,12б].
- спорттық;
- оқу - жаттығу;
- ғылыми - танымдық;
- қызық оқиғалы (экзотикалық).
Спорттық жорықтар спорт саласына жатқызылады: олар үшін маршруттардың белгілі бір күрделілігі, жолдың ұзақтылығы, бөгет - кедергілердің күрделілігі, қоныстанылмаған жерлерде болудың жағдайлары, əртүрлі қиындықтағы сынақ жорықтарының саны бекітіледі. Спорттық жорықтар дəл физикалық тəрбие мақсатында ең мамандандырылған түрі болып табылады. Үгіттеу - бұқаралық жорықтары қандай да бір ірі қоғамдық-саяси немесе спорттық оқиғалар құрметіне өткізіледі, халықты туризмге тарту жəне туристік жұмыстар тəжірибесімен алмасу мақсатында жүргізіледі.
Экспедициялар - қандай да бір объектіні (географиялық, геологиялық, өлкетану, тарихи жəне т.б.) зерттеу мақсатында іздестіру мақсатында болатын туристік саяхаттар. Экспедицияларда қозғалыс түрі белсенді (жаяу, шаңғы т.б.) жəне белсенді емес (көлік) түрде болуы мүмкін. Экспедицияларда физикалық тəрбие құралы ретінде тек белсенді қозғалыс іс - қимыл көмегімен болатын туристік шаралар ғана қарастырылады. Территориялық белгі бойынша жорықтар жергілікті жəне ұзақ, ұйымдастыру сипаты бойынша - жоспарланған (жолдамалар бойынша) жəне өзіндік болып бөлінеді. Жолдамалар бойынша саяхаттар белгілі бір, алдын ала əзірленген, сипатталған, ал кейде белгіленген маршруттар бойынша өткізіледі.Туристер жол бойында түнеу орындарымен, тамақтанумен, жергілікті көлікпен, экскурсия жүргізушінің қызметімен қамтамасыз етіледі. Өздік саяхаттарын денешынықтыру ұжымдарының кеңестері, туристердің клубтары, туристік лагерьлер мен базалар, балалар экскурсиялық - туристік станциялары, мектептер, жеке туристік топтар ұйымдастырады. Бұл жерде туристер өздері маршрутты таңдайды жəне оны əзірлейді, жолда туристер өздері - өздеріне қызмет көрсетеді. Бұндай саяхаттар ақылы саяхаттардан арзан болады жəне топтың қанша уақыты болса, соншаға есептеліп өткізіледі. Туристер өздеріне қолайлы əрі қызықты, жастарына, физикалық дайындылықтарына сəйкес келетін қозғалыстың тəсілдерін қолданады. Бұндай саяхаттар денешынықтыру қозғалыстарының міндеттеріне толығымен жауап береді.
Қозғалу тəсілі бойынша саяхаттар жаяу, тау, су, шаңғы, велосипед, аралас, автомобильді жəне мотоцикльді болып бөлінеді. Күрделілігінің өсуіне байланысты өздік саяхаттар 1, 2, 3, 4 жəне 5 - ші дəрежелі күрделіліктегі демалыс күнгі жорықтар жəне көпкүнді саяхаттар болып жіктеледі. Жорықтардың күрделіліктері оның ұзақтылығымен, санымен, бөгет - кедергілерінің сипатымен жəне сол туризм түріне тəн басқа да факторлармен анықталады. Жорықтардың қарапайым түрлерінен ең күрделі түрлеріне ауысу жорық жетекшілері мен оның қатысушыларының біртіндеп, жүйелі түрде жинақтаған тəжірибелері жағдайында мүмкін болады. Демалыс күнгі жорықтарының мақсаты белсенді түрдегі демалыс, барған жердің табиғатымен, өмірімен танысу болып келеді. Олар бүкіл халықты туризмге шақыруға бейім болып саналады. Демалыс күнгі жорықтар көпкүнді саяхаттарға жəне туристік жарыстарға жаттығу үшін де ұйымдастырылады. Кез келген ұзақтылықтағы жəне күрделіліктегі саяхаттар белсенді жəне танымдық демалыс мақсатында болады. [7].
1.2 Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасы
Спорттық - сауықтыру туризмі нысаналы мақсатты функцияға ие, ол табиғи кедергілерді өтудегі спорттық жетілдіру. Бұл адамның кесіп өткен жері бойынша қауіпсіз қозғалысы үшін қажетті біліктер мен дағдыларды, білімдердің барлық кешенін жетілдіру жəне күрделі табиғи кедергілерді өту үшін физикалық дайындықты барынша жетілдіру болып табылады.
- шаңғы (қыс мезгілінде шаңғымен саяхаттау);
- тау (арнайы техникалық құралдарды қолдану арқылы таулы жерлерде саяхат жасау);
- су (қайық - құралдардың көмегімен су бетінде саяхаттау);
- велосипед (велосипедті пайдалану арқылы саяхаттау);
- авто - мото (моторлы қозғалыс құралдарын пайдалану);
- спелео (жердің табиғи қуыс, үңгірлеріне саяхаттау);
- салт атты (демалыс үшін қозғалыс құралы ретінде жылқылар пайдаланылады);
- комбинирленген (қозғалыстың əр түрлі тəсілдері пайдаланылғанда жəне маршрут əр түрлі туризм түрлерінен құралғанда).
Туристік бағыттың бойымен қозғалу барысында жеке бөліктеріндегі табиғи кедергілерден өтудің тəсілдері мен іскерлік - дағдыларын қалыптастырып қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құрал - жабдықтарды пайдалану дағдыларын қалыптастыруды туристік техника дейміз.
Туризмнің түрлеріне сəйкес спортшы туристер кедергілердің түрлеріне сəйкес төменде көрсетілген іскерлік дағдыларды меңгеріп, оларды білуі тиіс:
А) туристік бағыт бойындағы қандайда бір кедергілерді білуі;
Ə) туризмнің белсенді түрлеріне тəн кедергілерден қауіпсіз өту іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруы;
Б) өтетін кедергілердің сипатына сай құрал - жабдықтарды іріктеп оларды пайдалана білуі тиіс.
Бағыт Күндізгі жүру километражын есептеу орташа бүкіл маршрутқа есептеліп жүргізіледі, ол маршруттың жеке бөліктерінің техникалық күрделіліктерін, азық-түліктерді жұмсауға байланысты жеке кезеңдерде рюкзактардың салмағын есепке алына жүргізіледі. Жаяу саяхатта магниттік жіктеуді есепке ала отырып алдын ала барлық азимуттарды есептеу қажет. Азимуттар карта нақты көрсетілген жəне жергілікті жерде оңай табылатын орындардан басталуы жəне жергілікті жер линиясына (өзен арансы, көл, теңіз жағалауы, теміржол жолы, тау массиві) негізделген болуы тиіс. Жергілікті жердің нүктесіне азимут бойынша шығуды жоспарлау ұсынылмайды, себебі кішігірім қателіктің өзі апатты жғдайға əкелуі мүмкін. Азимут бойынша қозғалыс бірден қиысқан жерлерде əсіресе, таулы жерде болмайды. Тау маршрутын жоспарлай отырып, жорық кезінде жергілікті жерде маршруттың асу нүктелерін айтарлықтай биіктіктерде табу үшін алдын ала азимуттарды есептеп алған пайдалы. Арнайы қауіпсіздік шараларын əзірлеу қажет: егер топ өз ішінде бөлінетін болса, байланыс жəне сигнал беру тəсілдерін, барлаушы топтарын бөлу, апатты жағдайлар болған кезде іс-əрекет жоспарын құру керек. [8].
Келесі жөндеу жиыны жəне материалдар, қосымша бөліктер қажет: бұрағыштар, қысқыштар, напильник, шило, балға, қайшылар, жеңіл қыстыртпалар, қыстыртпалар құлыптары, дөңгелектер, 5 адамға бір запас шаңғы, фанер, алюминий қаңылтыр пластинкалар, жез жəне темір сымдар, шпагат, ұсақ жəне ірі шегелер, əртүрлі размерлі шуруптар, арқан, жіптер. Жөндеу үшін жалпы инстументтер мен материалдар үшін жолда əрбір турист рюкзагында пышақ, сым, шпагат болуы керек. Бахилалар - ботинканы қардан қорғауға арналған қарға қарсы брезент чулкилар. Олар көпкүнді жорықтарда терең бұдырлы қарлы жерлермен жүрген кездерде қажет. Бахилалардың тиімді формасы тік төртбұрышты мешоктар түрінде болады. Оның ені ботинка периметрінің жартысынан артық, биіктігі тізеге дейін немесе одан жоғары. Оның жоғары бөлігіне жəнетабанына резинка тігіледі. Ботинка биіктігінен төмен мықтылық үшін қосымша брезент қабаты тігіледі. Жел мен бораннан қорғану үшін размері 2*20 см болатын фланелден жасалған, көз бен ауызға арналған тесігі бар маска қолданылады. [9,73б]. Су туризмін ұйымдастыру мен өткізу ерекшеліктері Cу туристік тобындағы қатысушылар саны оларды бір адамның қиындықсыз жетекшілік ете алатындай құрамда, барлық мүшелер үшін шаруашылық міндеттерді орындауда кедергі болмайтындай болуы тиіс. Ал қайықтар саны апат болған жағдайда өзара көмек көрсете алатындай болғаны дұрыс. Бұл талаптарды адамдар мен қайықтардың келесі минимальді əрі оптимальді санын қабылдай отырып қанағаттандыра аламыз.
Ойымен қозғалу барысында кететін техникалық қателердің саны мен сапасы туристік жорыққа қатысушылар мен жетекшілердің техникалық дайындығына тікелей байланысты болады. Жорық барысында қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құрал жабдықтарды пайдалануға қойылатын талаптарды білмеуден жəне кедергілерден өту тəсілдерін дұрыс пайдаланбаудан туындайтын қателіктерді техникалық қателіктер дейміз. Туристік бағытпен қозғалу барысында аз күш жігерді, қаржыны, уақытты жұмсай отырып қауіпсіздікті қамтамасыз ете отырып алдыға қойған мақсатқа жетуді көдейтін іс əрекеттердің жиынтығын туризмнің белсенді түрлерінің тактикасы дейміз. Туризмнің тактикасы жорықтың жоспар кестесін құрудан жəне оларды нақты жағдайда жүзегеасыруды, қозғалатын бағыттың бойында жүретін жолды, жол бойында қозғалу барысында жол бойындағы кедергілерден қауіпсіз өтуді қамтамасыз ету, сəйкес келетін құрал - жабдықтарды іріктеуді қамтиды. Туристік жорықтың тактикасын жорықалды жəне жорықтық деп екіге бөледі.
Жорық алды тактикасына:
1) бағытты таңдау;
2)жорықтың жоспар - кестесін құру;
3) жорық қа қажетті азықтүлік пен құрал - жабдықтардың тізімін жасау;
4) физикалық күш - қуаты мен дайындығы таңдап алынған бағыт бойымен толық жүріп өтетін жорыққа қатысатын туристер мен жетекшілерді іріктеу жатады.
Жорықтық тактикаға
1) туристік жорықтың жалпы жоспары үздіксіз талдап қажет болған жағдайда бағыттың əр бір жеке бөліне өзгеріс енгізу;
3) жер бедерінің нақты бір пішіні мен қалыптасқан жағдайға сəйкестоптың жүретін жолын таңдау;
4) туристің белгілі бір бөлігінен өту барысында кедергіден өту шаралары мен тəсілдерін таңдау жатады.
Жаяу жорық барысында туындайтын барлық тактикалық мəселелер жыл мезгілдері мен тəуліктің кезеңдерін, жер бедері мен ауа райының жағдайын, катысушылар ағзасына түсірілетін физикалық салмақ пен қолда бар құрал - жабдықтар ескеріле отырып шешіледі. Жорық жетекшісінің білместігінен жүретін бағыттан ауытқудың салдарынан туристер жарақат алып соңы қайғылы жағдайға душар етуі мүмкін. Сонымен қатар мамандардың туризмнің тактикасын жетік меңгермеуі қаржы мен уақытты, жорыққа қатысушылардың күш - қуатын шектен тыс артық жұмсауына əкеп соқтырады. Сондықтан жорықтың жетекшісі жүретін жол бойындағы барлық кедер мен əсер ететін факторларды ескере отырып туристердің өмірлеріне қауіп - қатер төндірмейтін дұрыс тактикалық шешім қабылдауы тиіс. Қорыта айтқанда техникалық - тактикалық дайындыққа маманның оңтайлы туристік бағыт құру, туристік жорықтар мен саяхаттардың белсенді түрлерін ұйымдастырып, оған қатысушылар өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету қабілетін жатқызады. Туристік жорық барысында шешілетін тактикалық міндеттерді көптеген динамикалық факторларға байланысты туындайды. Олардың қатарына ауа райының жағдайы, табиғи апаттар, жарақат алып немесе ауырып қалған топ мүшелеріне немесе апат салдарынан өмірлеріне қауіп төнген басқа туристік топтарға көрсетілетін қажетті көмектер тағыда басқалар жатады. Негізгі тактикалық түсініктерге жорықтың мақсаты, күш-жігер, қаржы, уақыт, туристік бағыттың қосымша жəне апаттық нұсқалары, туристік саяхаттың қауіпсіздігі жатады. Кез - келген тактикалық құрулар туристік іс-шараның мақсатын нақты айқындау болып табылады. Туризмнің белсенді түрлері спорттық, рекреациялық, оқу, зерттеу (экологиялық, рекреациялық, гидрологиялық, минерологиялық, медициналық, психологиялық) іздестіру - құтқару мақсатын көздейді.
1.Спорттық жорықтар қатысушылардың туристік тəжірибесін арттырып, спорттық разрядтарды орындауды, жарыстарға қатысуды көздейді.
2. Рекреациялық жорықтар көпнесе өткелдері қатысушыларды шаршатып зеріктірмейтін эстетикалық тартымды шипалы бұлақтары, жайлы жағалаулы көлдер мен өзендері бар көрікті орындарға демалу үшін бару мақсатында жоспарланады.
3. Оқу жорықтары арнайы құрылған кестеге сəйкес жер бедерінің белгілі пішіндерінде тəжірибелік сабақтар өткізу мақсатында ұйымдастырылады.
4.Зерттеу жорықтары мен жаңа құралдарды сынау көпнесе шеңберлі жəне сəулелі тактикадық сызба - нұсқа бойынша жүргізіліп оларға сəйкес келетін арнайы құрал - жабдықтардың сынақтық үлгілері жасалып олар сынақтан өткізу мақсатында ұйымдастырылады.
Туризмде қолданылатын қауіпсіздік түсінігі оған қарама - қарсы қауып немесе қауіп - қатер түсінігімен тығыз байланысты. Жорық барысына туристердің немесе тұтас топ мүшелерінің аман - есен оралуына кедергі келтіріп, өмірлеріне қауіп - қатер төндіретін табиғи үрдістер мен құбылыстардың жиынтығын қауіп дейміз. Қауіп - қатер жетекшінің немесе топ мүшелерінің жіберген тактикалық қателіктерінен немесе жолда жүру ережелерін бұзудан туындайды. Қалыптасқан жағдайда талапқа сай келмейтін іс əрекеттерге көшуінен туындайтын қателікті туристің қателігі дейміз. Тактикалық ережелерді білмеуден туындайтын қателікті тактикалық қателік дейміз. Жорықтың мақсаты мен сипатына, жергілікті жердің жүріп өту мүмкіндігіне байланысты туристік бағыттар тактикалық сызбасы шеңберлі, желілі (сызықты), сəулелі, желілі (сызықты) шеңберлі сəулелішеңберлі жəне құрамдасқан болады. Белгілі бір күрделілік дəрежесіне сəйкес келетін бағытты анықтауды туризмнің белсенді түрлеріндегі дəрежелі туристік жорық (саяхат) дейміз. Туристік бағыт - бұл белгілі бір уақыт ішінде қызмет көрсету бағдарламасы мен қосымша туристік - саяхаттық (экскурсиялық) қызмет көрсету бағдарламасына сəйкес алдын - ала жоспарланған туристер жүретін жол. Туристік бағытты жіктеу туризмнің белсенді түрлерінің ерекшеліктерінен туындайды. Туристік жорық барысындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету ұйымдастырылатын жорықтың күрделілігіне сəйкес жүргізілетін дайындық арқылы жүзеге асырылады. Туристік бағыттарды біліктілігі мен күрделілік дəрежесіне қарай нақты жіктеу жорық өтетін ауданның алуан түрлі табиғи ландшафттармен танысу, туристердің бағыт бойымен қозғалу барысында табиғи кедергілерден өту, ағзаға түсірілетін физикалық, психологиялық, техникалық салмақты дұрыс бөлу үшін қажет.
Туристік бағыттарды біліктілігі мен күрделілік дəрежесіне қарай нақты жіктеу туристік жорықты ұйымдастырушы (менеджер) құрылым үшін төмендегі мəселелерді шешу үшін қажет:
1) тапсырыс берушінің талабына сəйкес біліктілік бағыттарын құру немесе бұрын құрылған бағыттарды жетілдіру;
2) қандайда бір туристік бағыттың күрделілік дəрежесіне сай пайдалану маусымы алдында қызымет көрсетуші қызыметкерлерді дайындау;
3) туризмнің белсенді түрімен айналысатын туристердің бағыттың бойымен қозғалу барысындағы қауіпсіздігін қамтамасыз ететін білікті жолбасшылар тобын даярлау.
Кез - келген туристік бағытты күрделілік дəрежесіне қарай жіктеу оларды бағалау нəтижесінің қорытындысына сəйкес жүргізіледі. Қиындығы мен күрделілік дəрежесіне қарай барлық туристік бағыттар 11 дəрежеге жіктеледі. (1а,б, 2а, 2б, 3а, 3б, 4а, 4б, 5а, 5б, 6а, 6б). Күрделілік дəрежесі І - ІІІ жоғары туристік бағыттар Алтай, Жетісу Алатауы, Іле, Күңгей, Теріскей Алатауларындағы биік таулы туристік бағыттарға жатады. Белсенді туристердің техникалық дайындығы мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету көзқарасы тұрғысынан алғанда бірнеше маңызды мəселелерге мəн беру қажет. Күрделілігі І дəрежелі жаяу, шаңғы, су, велосипедтік туристік бағыттар жазық немесе аласа таулы алқаптарда өтетіндіктен табиғи кедергілерден өтудің арнайы техникалық дайындық түрлері көрсетілмейтіндіктен жалпы дайындық жүргізіледі. Күрделілігі 1А дəрежелі таулы туристік бағыттарда ең кем дегенде екі асу болатындықтан қозғалу техникасы, қауіпсіздікті қамтамасыз ететін сақтандыру құралдары мен жіптерін пайдалану дағдыларын қамтамасыз ету жаттығулары жүргізіледі.
І Өту қиындығы төмен І дəрежелі туристік бағыттар қиындығы төмен топқа жатады. Бағытпен қозғалу барысында кейде қолдың көмегі қажет жер бедері қатты тілімделгенімен биік жартастар болмайды немесе олар өтуге қауіп төндірмейді. Одан өту үшін өз-өзіңе деген сенімділік пен санаңды қорыныш билемеуі тиіс. Оған күрделілігі дəрежелі 1А, 1Б бағыттары жатады. Тау, жаяу туризміндегі табиғи кедергілер. Асу, су кедергілері, шатқалдар, каньондар, ну орман, үйінділер, мұздықтар, қар, фирн, жартастар.
ІІ Өту қиындығы қиындығы орташа ІІ дəрежелі туристік бағыттар тепе-теңдікті сақтау қолдың көмегінсіз мүмкін болмайды. Əсіресе тік беткейлерде бұзылған жартасьтардың болуына байланысты өту барысында сақтандыру жіптері мен арқандарды пайдаланады. Байлаулары бар қысқа жіптерді тек тəжірибелі альпенистер мен тау туритстері ғана пайдалана алады. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 2а,2б туристік бағыттары жатады.
ІІІ Өту шамалы қиын ІІІ дəрежелі туристік бағыттар. Күрделілігімен қиындығы ІІІ дəрежелі туристік бағыттардың бұл түрінен жартасқа өрмелеумен айналысатын альпинистер өте алады. Онда ұстайтын жерлер өте аз жəне олар бір - бірінен бір шама алыс орналасады. Күрделілік дəрежесі ІІІ дəрежелі жердерден тек қауіпсіздік арқанының көмегімен ғана өте алады. Сондықтан өзіңмен бірге қосымша жіптер, карабин, жұмар, төмен түсу құралын алып жүру қажет. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 3а, 3б туристік бағыттары жатады.
ІV Өту біршама қиын ІV дəрежелі туристік бағыттар тік беткейлерге еркін спорттық өрмелеу жатады. туристікжорыққа қатысушылар мен топ жетекшісі үшін ұзақ арнайы дайындықты, кедергілерден өтудің көптеген тəсілдері мен дағдыларын меңгерудіқажет етеді. Жол бойындағы күрделі кедергілерден өту үшін ілгек, түсу (сегіздік), көтерілу ( жұмар), арқан тарту (полиспаз) құралдарын пайдалануды қажет етеді. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 4а, 4 туристік бағыттары жатады.
V Өту өте қиын V дəрежелі туристік бағыттарда кездесетін аса қиын кедергілерден өтутұрақты дайындықты, іскерлік дағды мен техникалық тəсілдерді жетілдіруді, қосымша күш - қуат пен құрал - жабдықтарды, əсіресе көш басшылар үшін байлауд мен байланыстыру тжағынан сапалық қасиеттерді қажет етеді. Туристік бағыт бойындағы V дəрежелі аса қиын бөліктерден өту барысында туристерді сақтандыру үшін сақтандыр белбеулерін, карабин мен ілгектерді пайдаланады. Жүріп баражатқанда қосарланған арқанды пайдалану қажет. Өту аса қиын бағыттарға қатысатын туристер үшін жартасқа өрмелеу дағдыларын меңгерудің маңызы зор. Өту аса қиын ты, н дайындығы жақсы жартасқа өрмелеушінің өзі сақтандыру жібі мен арқанын пайдалануды қажет етеді. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 5а, 5б туристік бағыттары жатады.
VІ Өту аса қиын VІ дəрежелі туристік бағыттарда Ең жақсы деген жартасқа өрмелеушілер еркін өте алады. Қолға ұстайтын жерлер өте аз көптеген бөліктерінің өту мүмкіндігі шектеулі болғандықтан аралықтары қысқа көптеген сақтандыру қосындарын құруды қажет етеді. VІ дəрежелі туристік бағыттар бойындағы өту аса қиын бөліктеріне өту үшін ілгектерге байланған жіп сатылар, арқандартұғырлар сыяқты жасанды тірек нүктелерін құру қажет. Оған қауіптілігі мен біліктілік дəрежесі 4а, 4 туристік бағыттары жатады. Кедергілердің қиындық дəрежесі дегеніміз белсенді туристік саяхаттағы кедергілерді сипаттайтын көрсеткіш. Оны саяхаттың өзін сипаттайтын күрделілік дəрежесімен шатастырмау керек.
Асулардың қиындық дəрежесін төрт негізгі көрсеткіш бағалайды:
1) жолдың ең күрделі кесінділерінің сипаты;
2) асудан өту үшін қажетті техника мен тактика, түнеу орындарының ерекшеліктері;
3) бағыттың сандық сипаттамалары (жүру уақыты, сақтандыру нүктелерінің саны);
4) қажетті арнайы құрал-жабдықтардың болуы. Асудың қиындық дəрежесі төрт көрсеткіштің барлығының жиынтығымен анықталады. Жоғары категорияның кейбір көрсеткіштері кездесетін болса, оларды өтуді қиындататын фактор ретінде белгіленеді, бірақ асудың қиындық дəрежесін жоғарылатпайды.
Туристік жорық бағыттарының күрделілік дəрежесін бағалау Туристік жорықтар күрделілігі мен қиындық дəрежесіне қарай алты дəрежеге бөлінеді. Жорықтардың күрделілік дəрежесі:
1. Ұзақтығы,
2. Ұзындығы,
3. Бағыттың техникалық күрделілігі сияқты үш біліктілік дəрежесіне жіктеледі.
Туристік бағыттың ұзқтығы топтың бағыттың бойымен жүріп өтетін уақыты дайындығы мен күрделілігін ескере отырып жасалады Оны анықтау барысында демалатын жəне бағыттың күрделілігіне, ауа райының қолайсыздығына байланысты жұмсалатын артық уақыт ескерілмейді.жоғарыда келтірілген кедергілерге кететін уақыт туристік бағыт ұзақтығының 20% құрайды. Егер табиғи кедергілерден өту ұзаққа созылса жорықтың ұзақтығына ұзгеріс енгізу жөнінде ұсыныс жасалып, оңтайлы шешім қабылданады. Туристік бағыттың ұзындығы - саяхат күрделілінінің белгілі дəрежесінің ең кіші мөлшерін Ұзындығын тек қана асқан техникалық қиындығы болса ғана азайтуға болады, оның өзінде азайту мөлшері 25% аспайды. Күрделілік дəрежені анықтағанда белгілі нүктелерден өтетін жол есептеледі, кейбір объектілерге радиалдық шығулар арқылы жетуге болады. Бағыттың негізгі бөлігі сызықтық немесе айналма, жəне ережеде нұсқауланған қашықтықтың 75 % кем болмауы тиіс, тау маршруты болса, осы күрделілікке нұсқауланған ең қиын екі асудан кем асулар саны болмауы тиіс. Сəуле тəрізді шығу дегеніміз бағыттық кітапшада белгіленген, жолдың бастапқы нүктеге қайтатын кесіндісі. Айналмалы(басқа жолмен қайту) сəуле тəрізді шығуларда өткен қашықтықтар мен кедергілер толығымен, сызықтық - сəулелі шығулардікі - жартылай есептеледі. Кедергілер қиындығы өзгермесе, туристік бағыттың қашытығының ұзартылуы бағыттың күрделілігін көбейтпейді.
2. ҚР спорттық - сауықтыру туризмінің дамуы жəне оның болашағы
2.1 Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау жəне оның спорттық туризмді дамытудағы əлеуетті мүмкіндіктері
2011 жылдың басында Қазақстан Республикасында дене шынықтыру мен спортты дамытудың 2011 - 2015 жылдарға арналған салалық бағдарламасы қабылданды. Республикада 2007 - 2010 жылдары саланы дамыту Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылы 28 желтоқсандағы № 230 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында дене шынықтыруды жəне спортты дамытудың 2007 - 2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыруға негізделді. Осы кезеңде дене шынықтырумен жəне спортпен шұғылданушылар санының тұрақты өсу үрдісі байқалды. Егер Мемлекеттік бағдарламаны іске асырудың басында 2007 жылы спортпен шұғылданушылар саны ел тұрғындарының (15%) 2,3 млн. адамды құраса, 2008 жылы 2,35 млн. адамға артқан, 2009 жылы 2,4 млн. адам, 2010 жылы 2,8 млн. адам немесе 17,7% құраған. Шетелде бұқаралық спорт бірінші кезекте халықты сауықтырудың, өзін - өзі жетілдіруге қол жеткізудің, өзін көрсетудің жəне дамытудың тетігі, сондай - ақ зиянды əрекеттерге қарсы күрестің құралы болып табылады. Сондықтан мемлекеттер халықты бұқаралық спортпен айналысуға тартуды негізгі мақсат етіп қоя отырып, бұқаралық спортты дамыту мəселесіне ерекше мəн береді. Бұқаралық спортты дамыту үдерісінде мыналар негізгі ерекшеліктер болып табылады: бұқаралық спортты қолдауда мемлекеттің рөлін, сондай - ақ осы саладағы қызметті ұйымдастырудың барлық нысандарының рөлін арттыру, бұқаралық спортты алдын алу жəне емдік іс - шараларда пайдалану, əлеуметтік жағымсыз құбылыстардың алдын алу, жастарды адамгершілік, эстетикалық жəне интеллектуалдық тұрғыда дамытуда спортты пайдалану.
Осы үдерістердің ықпалы мыналардан:
* спорттық думандардан жəне спорттық қызмет көрсету секторынан;
* спорттық телерадио хабарларды тарату көлемінің артуынан;
* халықтың қажеттілігін есепке ала отырып, дене шынықтыру - сауықтыру инфрақұрылымын дамытудан;
* қызмет көрсету нысандарының, бұқаралық спорт қызметін көрсету ұсыныстарының əдістері мен құралдарының алуандығынан түсетін табыстың өсуіне алып келді.
Қазіргі таңда бүкіл еліміз бойынша өткізілетін спорттық - бұқаралық жəне дене шынықтыру - сауықтыру ісшараларының саны артып келеді, тек 2010 жылдың өзінде 17 мыңнан астам бұқаралық Өткен төрт жылдық кезеңде спартакиадалар, спорт түрлерінен турнирлер спорттық іс - шара өткізіліп, оған 3,5 млн. - нан астам адам қатысқан.
Маршрутты таңдай кезінде тек су туризміне тəн бірнеше ерекшеліктерін ескерген жөн. Суда турист тек өзен мен жағалауды ғана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz