Ыстықкөл облысындағы туризм түрлерін дамыту мүмкіндіктерін бағалау

КІРІСПЕ

Қырғызстан саяхатшыларды қарлы шыңдармен, жоғары альпі шалғындарымен, өсімдіктер мен гүлдер хош иістері бар толқындармен, таулы өзендермен және таулы шыңдар арасында айналып өтетін көлдерімен тартады. Керемет табиғат көздерімен қатар, Қырғызстанның туризмі Ұлы Жібек жолының ежелгі тарихымен таныстырады.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қырғызстан туристерге бару үшін саяхаттау және демалу үшін керемет бірегей әлеуеті бар керемет ел. Халықаралық туристік саланың сарапшыларының бағалауы бойынша:

« . . . Қырғызстан сияқты мәдени және табиғи ерекшеліктердің тамаша үйлесімі бар әлемдегі аздаған елдер бар. Таулы аудандарда, сөзсіз, әлемдегі ең әдемі ландшафттардың кейбірін көруге болады» дейді.

Қырғыз Республикасының туризм индустриясы экономиканың перспективалы секторы болып табылады және экономикалық өсуді қамтамасыз етудің мемлекеттік саясатының негізгі бағыттарының бірі. Экономиканы жұмыспен қамтуға айтарлықтай мультипликативті әсер ететін секторды, сондай-ақ тікелей жұмыс орындарын құратын сектордың да, туризмнің маңыздылығын да атап өту қажет.

Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны: Дүниежүзілік Туристік Ұйымның мәліметтері бойынша туризм әлемнің өндірістік-сервистік нарық айналымының 10 пайызын қамтамасыз етеді. Туризм сферасына әлемдік ұлттық жиынтық өнімнің 6%, әлемдік инвестицияның 7%, әр 16-шы жұмыс орны, әлемдік тұтынушы шығындарының 11%, барлық салық түсімінің 5% келеді. Бұл сандар туризм индустриясының экономикаға тікелей әсерін көрсетеді. Ал Қырғызстан туризмінің инфрақұрылымы бай елдер қатарынан болып келеді.

Зерттеу тақырыбы: Қырғызстандағы туризм түрлерінің қазіргі жағдайы мен дамуы (Ыстықкөл облысы мысалында)

Диплoмдық жұмыcтың мaқcaты мeн міндeттepі . Диплoмдық жұмыcтың нeгізгі мaқcaты Қырғызстан туpизм индуcтpияcының дaму үpдіcін ғылыми, әдіcтeмeлік жәнe тәжіpибиeлік тұpғыдaн нeгіздeп зepттeу жәнe экoнoмикaлық өcуді қaмтaмacыз eтeтін қызмeт cфepacы үшін oның мaңыздылығын aшып көpceту, Ыстықкөл өңіpлepінің туpиcтік мүмкіндігін қapacтыpып, oның дaму пepcпeктивaлapын aнықтaу.

Мақсатқа жету үшін:

1. Қырғызстан Республикасының ТМД елдерінде алатын орны мен ерекшелігін зерттеу;
2. Қырғызстан туризмінің аймақтарындағы туризм жағдайын талдау;
3. Ыстық көл облысының туристік әлеуетін зерттеу және болашаққа дамыту мүмкіндерін қарастырамын;

Диплом жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, бірінші бөлімде, Қырғызстандағы туризм түрлерінің даму тарихы; Қырғызстан туризімінің ТМД елдері арасында алатын орны мен ерекшелігі; Қырғызстан аумақтарында туризм түрлерін дамытудағы Ыстықкөл облысының географиялық басымдылығы; деген тақұырыпшалардан тұрады.

Диплом жұмысының екінші бөлімі, Қырғызстан туризмінің қазіргі кездегі даму динамикасы; Қырғызстан аумақтарындағы туризм түрлерінің салыстырмалы талдауы; Ыстықкөл облысындағы туризм түрлерін дамыту мүмкіндіктерін бағалау; деген үш тақырыппен құралады.

Жұмыстың үшінші бөлімі, Қырғызстанда туризм саласының дамуындағы негізгі мәселелері; Ыстықкөл облысындағы туризм түрлерін халықаралық деңгейде дамыту мүмкіндіктері мен қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімнен құралған.

Жұмыстың практикалық маңыздылығы . Ыстықкөл өңірінің туризм динамикасын, туризм индустриясын жетілдіру бойынша ғылыми-практикалық ұсыныстардың жасалуында байқалады. Жүргізілген зерттеу нәтижесінде жасалған қорытындылар мен ұсыныстар туризм инустриясын дамыту және халықаралық дәрежеге көтеру саясатын жүргізуде қолданылуы мүмкін.

1

Қырғызстан мемлекеті қазақ даласы мен өзбек шөлдерінің, Тәжікстан мен Батыс Қытай арасында ыңғайлы жерде орналасқан ел. Ұлы Тянь-Шань және Памир, олардың тау жүйелерімен және Жеңіс шыңы (7439 м), Ленин шыңы (7134 м. ) сияқты әлемдегі ең биік шыңдармен танымал. Қырғызстанның ұлы таулары, ыстық азиялық күні, шулы тау өзендері мен батпақты ағындары, Альпі шалғындары, түрлі гүлдерге және құнарлы алқаптарға бай мемлекет. Қырғызстан үлкен қарлы жерлермен алмастырылмаған мұздықтарымен танымал. Биік таулар мен көгілдір көлдер де Қырғызстанда. Мұнда таулар Орталық Азия республикасының аумағының 93% құрайды, 88 тау тізбегі - Тянь-Шань, ұзынан тізбектеле батыстан шығысқа қарай созылады. Қырғызстанның тағы бір қызықты бағыты - Мерцбахер көлі, мұздықтардың бірігуінде 3300 м биіктікте орналасқан. Өзен - көлдердің құпиясы әлі де толығымен анықталмаған[1] .

Қырғыздар ежелгі тарихқа толы, Б. з. д., қытай монахы Чжан Цзянь сапарынан кейін, Тенир-То және Памир шөлдері мен тау шыңдары арқылы өтіп, Алай тауы Ферғана алқабына, Согдқа, Солтүстік Ауғанстанға және Парфияға барып, трансқұрлықтық сауда жолының сипаттамаларын, керуендермен жібек маталарды алып өтетін. Сол арқылы Қырғызстан аумағы Шығыс пен Батысты байланыстыратын көпір болды.

Ежелгі керуен жолының 3 филиалы республиканың аумағы арқылы - Пами-Алай, оңтүстіктен өтті. және солтүстікте. Тенир-То және Памир жоғары тау өтпелері арқылы өтетін.

Қырғызстанның аумақтары ежелгі дәуірден бастап дамыған Орталық Азия өркениетінің бір бөлігі болды және халықаралық сауда маршруттарында негізгі транзиттік пункт болды. Шығыс пен Батыс елдерінің мәдениеттері бір-бірімен байытылды, бұл қырғыз халқының әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерінен айқын көрінеді. Мысалы, көне тарихи-мәдени орталығы - Ош, транзиттік нүкте және жолдан өткен керуендер үшін аялдама болатын. Могол империясының негізін қалаушы - Бабур, «Бабыр-Нама» тарихи ескерткішінен артта қалған ұлы жауынгер және командир, Ош қаласында қалды. Қасиетті тауда Сулайман-Төбеде сол тарихи деректемені жазғандағы отырып ойланған кішігірім үйі әлі күнге дейін сақталып келген, және осы жерден, «Ферғана алқабының әдемі көрінісі»деген туындыны жазған делінеді[2] .

Ежелгі керуен жолының 3 филиалы республиканың аумағы арқылы - Пами-Алай, оңтүстіктен өтіп, солтүстікте Тенир-То және Памир жоғары тау өтпелері арқылы өтетін.

Сол уақыттан бері Қырғызстан туризм индустриясын дамытуда үлкен аренаға шықты. Егер 1991 жылға дейін туризммен айналысатын үш құрылым ғана болған болса (Intourist, Resursovet, BMMT Sputnik), онда бүгін экономикалық реформа саясатының арқасында туризмдегі жеке сектордың үлесі басым. Қырғызстанда туристік қызмет нарығы қалыптасты.

Қырғызстан «темір қоршауынан» 70 жыл бұрын артта қалып, әлемнің көптеген елдерінің туристеріне іс жүзінде белгісіз. Тәуелсіздік алғаннан кейін республика құқықтық және нормативтік базаны өзгертті. Сондықтан Қырғыз Республикасында туристердің кіруі мен тұруының жеткілікті либералды режимі болған. Шетелдік азаматтар үшін визалық режимдер шектеусіз беріледі. Республика аумағында шетелдіктер халықаралық құқықтармен, шарттармен және көзделген барлық құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады. Осы бағытта маңызды міндеттердің бірі - «Туризм туралы» Қырғыз Республикасының Заңына негізделетін заңнамалық базаны жетілдіру. Бұл заң көптеген туристік кәсіпорындар жұмыс істейтін құқықтық және құқықтық кеңістіктің шекараларын анықтауға мүмкіндік берген.

Республика 1993 жылдан бастап Бүкіләлемдік туристік ұйымның (ДТҰ) толыққанды мүшесі болып табылады. Бірнеше жыл бойы Қырғызстан Бейбітшілік үшін Берлин туризм биржасының, Лондондағы Туризм жәрмеңкесінің, Ташкент халықаралық жәрмеңкесінің және басқа да туристік іс-шараларға белсене қатысты.

Қырғызстан аумағында барлығы 80 туристік аймақ бөлінді. Туристік аймақтарды дамытудың жалпы бағыты негізінен елді мекендердегі туристік аймақтардың орналасуына, туристік ресурстардың шоғырлану сипаты мен дәрежесіне, көлік және транзит қол жетімділігіне байланысты. 1991 жылға дейін олардың мәні халықаралық маңызы бар, қазір ТМД елдері - ТМД елдері және республикалық маңызы бар аймақтарға бөлінді. Тиісті ресурстардың болуы туризмнің негізгі түрлері бойынша аймақтардың функционалды маңыздылығын анықтайды: білім беру туризмі, шаңғы жарысы, спорт және рекреациялық, керуен, кавинг туризмі, сондай-ақ аң аулау туризмі және басқалары[4] .

Бүгінгі Қырғызстан - бұл әдемі табиғат, таулы жер, альпинизм немесе курорттық демалыс, бұл серпінді дамып келе жатқан туристік инфрақұрылым, Ыстықкөлдің жағасында екі-үш жылда ғана өсіп келе жатқан жаңа қонақ үйлер жылдам салынуда. Олар халықаралық стандарттарға сәйкес жабдықталған және түрлі қызметтердің кең ауқымын ұсынатындығын атап өту керек. Айта кету керек, олардың пайдалануға берілуі Ыстықкөлдің беделін курорттық аймақтағы «арзан» демалыс орнына өзгертуге мүмкіндік туғызды.

Қазіргі кезде эко-туризм, ауылдық туризм, экскурсиялық туризм, соның ішінде альпинизм, треккинг, рафтинг, тау шаңғысы және басқалары сияқты заманауи туризмнің ең перспективалы бағыттары белсенді дамып келеді.

Ауылдық туризмді дамытуда Қырғызстан соңғы үш жылда табысты жұмыс істеп келе жатқан Қоғамдастыққа негізделген туризмді (ТОБ) жобасын іске асырған халықаралық ұйымдармен белсенді түрде көмек көрсетеді. Осы жобаның шеңберінде шетелдіктерді қабылдау және оларға қызмет көрсету бойынша шетелдік консультанттар көмегімен тиісті оқыту мен білім алған қарапайым ауыл тұрғындары айналысады. Бұл жоба ауылдық жерлерде жаңа жұмыс орындарын құру үрдісін жалпы бағыттарда түбегейлі өзгертті, осылайша жергілікті халықты жұмыспен қамту мәселесін шешуде[5] .

Кесте - 1. Қырғызстан туризмінің даму кезеңдерінің сипаттамасы

Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдеріндегі туризмді дамыту экономикалық кешенді реформалау контексінде орын алды және бірқатар жағымсыз үрдістерді анықтады:

- ұлттық туристік бағдарламаларды қысқарту;

- ТМД елдерінен шетел валютасын экспорттау;

- ішкі туризмнің нашар дамуы;

- ұлттық туристік өнімді ілгерілету жөніндегі мақсатты мемлекеттік саясаттың жоқтығы;

- Туризмге өте төмен инвестиция[6] .

Достастық елдерінің туристік байланыстарын дамыту жөніндегі күш-жігер интеграциялық саясатта жаңа тәсілдерді табуға бағытталған. Бұл үдерістің негізі туризмнің тарихи қалыптасқан құрылымын, мемлекеттердің туристік саясатын және туризмді дамытудың жалпы әдісін ескере отырып, бірыңғай туристік кеңістікті қалыптастыру міндеттерін айқындау болды. Осы проблемаларды шешу және Достастық аясында туристік қызметті үйлестіру үшін 1994 жылғы 9 қыркүйектегі ТМД Үкімет басшылары кеңесінің шешімімен Мүше мемлекеттердің туризм кеңесі құрылды. Кеңес құрамына ТМД-ның 11 елі кіреді: Әзербайжан, Армения, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, Ресей Федерациясы, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан, Украина. Содан бері Кеңестің 15-тен астам отырысы өткізілді, онда туризм саласындағы мемлекеттердің өзара іс-қимылына қатысты кең ауқымды мәселелер қаралды. ТМД мелекеттер арасында Қырғызстанның алатын орны ерекше. Өйткені сауда, іскерлік туризм осы елде алғашқы болып дами бастады. Достастық аясында шекаралық формальдылықты жеңілдету бойынша шаралар қабылдануда, бұл елдер арасындағы туристік алмасуларды айтарлықтай күшейтеді. 2000 жылғы 30 қарашада Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы, Қырғыз Республикасы, Тәжікстан Республикасы және Ресей Федерациясы арасында азаматтардың өзара визасыз режимі туралы келісім жасалды.

ТМД Парламентаралық Ассамблеясының әлеуметтік және гуманитарлық мәселелер жөніндегі Тұрақты комитеті мүше мемлекеттер парламенттері ұлттық заңнамада қолдануға ұсынылған әлеуметтік туризм туралы заң қабылдады.

Қырғызстан Республикасының қонақтары мен Орталық Азиядағы ТМД елдерінің экскурсанттарына көшпелі мәдениетпен, бұрынғы және қазіргі Қырғыз өмірімен танысу үшін тамаша мүмкіндікке ие. Бірақ, әрине, өздерінің ұлттық этнографиясы туралы, мысалы, туристік сапарларда және Қырғызстанның қалалары мен ауылдарына экскурсиялар барысында танысуға ​​болады. Қырғыздармен және басқа да жергілікті тұрғындармен тікелей сөйлескен кезде, олардың ойын-сауықпен бірге жүріп келе жатқан салт-дәстүрлерімен, отбасылық және мемлекеттік мерекелерімен танысуға болады. Үйлену тойлары, әдет - ғұрыптарымен ерекшеленеді. Қырғызстанның дамуының қазіргі кезеңінде республиканың оңтүстігі мен солтүстігіне қарай Ыстықкөлдің және таулардың әдемі пейзаждарының көрінісін көруге болады. Қырғызстанда туризмнің келесі түрлері бар: авантюр, шаңғы, спорттық аңшылық, балық аулау, дәрілік шөптерді жинау, альпинизм, экскурсиялық және білім беру бағыттары. Этнографиялық туризмнен басқа (ТШО-Ашудағы жоғары тау экипаждары, аң аулау, балық аулау, альпинизм, треккинг), этнографиялық туризмнен басқа (бронх демікпесі, Чуй алқабындағы Үлкен Сальна үңгірлерінде және Кочкор маңындағы Чоң-Тузда басқа тыныс алу аурулары) , дәрілік шөптер мен тау жидектер, минералдар жинау және т. б[7] .

Сонымен қатар, Қырғызстан саяхатқа шыққан туристерге, ең алдымен, халықтардың тарихы мен мәдениеті туралы жаңа білімді, жаңа адамдармен танысудан әсер алу үшін өте қолайлы. Оның аумағында өткен уақыттағы және халықтардың бес мыңнан астам тарихи және мәдени ескерткіштері бар. Бұл Қырғызстанның тарихы. Мұнда және қарабайыр адамның үңгірлік бөліктері, тастардағы керемет жазылған жазулар, таңғажайып үңгір суреттер (петроглифтер), тас мүсіндер және ежелгі елді мекендердің қалдықтары, сондай-ақ олардың қол жетімсіздігі мен ұтымдылығы таң қалдыратын ортағасырлық бекіністер. Бүгін Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан және саяхатшы-сатушыларға қоныстанған елді мекендер мен керуен сарайлардың күйрегенін көруге болады. Ең маңызды археологиялық және архитектуралық ескерткіштердің ішінде: Сулейман тауы, Өзген сәулет кешені, Буран мұнарасы, Шах-Фазиль кесенесі, Каравансерай - Таш Рабат, танысқандығы ешкімді бей-жай қалдырмайды.

Қырғызстандағы көрші республикаларға қарағанда, оратордың ежелден бері ерекше орны бар. Бірегей - қырғыз халқының тарихынан 200 мыңға жуық желілерді қамтитын және батылдық, махаббат, ұлы идеяларға табандылық танытатын ұлы эпикалық «Манас» эпосымен танымал.

Қырғыз халқының еуропалықтарға арналған таңғажайып әдет-ғұрыптарының бірі терең ежелгі дәуірден шыққан шығар: үйге келіп келген қонақ үй иесі оған ұнаған нәрсені сыйға тартады: кілем, киіз мата, ыдыс, камшы. Бұл әдет-ғұрып таңқаларлық емес, егер көне көшпелі өмір жағдайлары бұрын адамдарға сирек кездесетін болған. Ақыр аяғында, қонақ - қазіргі заманғы тілде сөйлейтін жалғыз адам, сыртқы әлеммен байланыс мүмкіндігі. Бұл ертеден келген әуен мен аңыз - әңгімелер, оқиғаларымен ұрпақтан ұрпаққа келіп отырған салт - дәстүрлер жиынтығымен ерекшеленеді. [8] .

Ыстықкөлдің жағалауында Кавказдың Қара теңіз жағалауы немесе Қырымда қарағанда әлдеқайда күн шуақты болып келеді. Көлден бір сағаттық жерде орналасқан керемет беткейлер қыста тау шаңғысы мен шаңғымен сырғанауға арналған жерлер бар. Керемет құмды жағажайлар, анық тау-теңіз әуе, жұмсақ климат және жылу көздерінің 20-дан астам топтар, резервтер емдік балшық - барлығы осы Ыстықкөлде бассейндер мен Шипажайлар, қажылық туристік орындар құрайды.

Ал яхталар, балық аулау қайықтарына, виндсерфингке қаншалықты жағымды, Иә, мұның бәрі Қырғызстан. Қырғызстан тарихында, Тянь-Шань жағалау көк меруерт құпиялары жайлы кездеседі. Ежелгі қорғандар, көлдің түбінде жасырын петроглифтер, жұмбақ мүсіннің, ежелгі елді мекендердің күйреген жерлері, көшпенді тайпалардың әр түрлі мәдениеттер, ғасырлар бойы бір-бірімен ауыстыру, олардың ескерткіштерін қалдырды. Жағалауда көрікті туристер жолында тағы да сай емес саз, кірпіш және металл боялған мазарлары, бойындағы зираттар кездеседі[9] .

Рафтинг - Өткен ғасырдың екінші жартысынан бастап таулы өзендер мен күн шуақты күндер суды ұнататын адамдарды тартты. Аяқтауда және дауылдың өзенінде рафтингтен шыққан адреналинмен салыстыруға болады. Кешенді тау жыныстарының табалдырығын жеңу жүректі турбулентті ағынның күйзеліс ырғағымен байланыстырады. Сіздің өміріңізде бір рет көріңіз, және сіз оны қайта-қайта қайталағыңыз келеді. Қырғыз Республикасындағы көптеген өзендер бар, оларда көптеген тәжірибелі спортшылар мен жаңадан бастаушыларға арналған күрделі әртүрлі категориялардың көптеген бағыттары орнатылды.

Экологиялық туризм - Қырғыз Республикасы - әлемдегі аз ғана елдердің бірі, онда әлі де адамдар әлі жүрмеген ерекше жерлер бар. Алғашқы табиғатты сақтау үшін, көптеген қорықтар, табиғи парктер, мемлекет қорғайды. Табиғатпен жалғыз қалдырған таңғажайып әдемі жерлерге барар болсаңыз, сіз Жердегі тіршіліктің құпиясын таба алуға мүмкіндік бар.

Балық аулау - Қырғыз Республикасының таулы, таза өзендері мен көлдерінде жабайы форель табылды. Ол Ыстықкөл көліндегі ең үлкен өлшемді 25 килограмға дейін жетеді. және Тоқтоғұл су қоймасы 10-15 кг. Көлдерде форель әдетте торға түседі. Кейбір қала тұрғындары өзендерде балық аулауға үйретеді. Жергілікті тұрғындар кәдімгі балық аулаушылар мен тірі жемдерді ұстайды. Кішігірім ағындарда балық бар, ал Чон-Кемер, Кекемерен, Нарын өзендерінде 5 кг-нан асатын форельді ұстай алуға болады. .

Треккинг - бұл жалпы туризм классикасы. Шатыр, түнде жалын, ауыр рюкзактар, гитарамен әндер, туристік романстың апофеозы. Бұл ел әлемдегі туризмнің осы түрін жүзеге асыру үшін тамаша орын. Бұл әдемі тау шатқалы, ертегі көлдер, жылдам өзендер, мұздықтар және қарлы тау жетпейтін өтеді. Жаяу экскурсиялар сізге әдеттерден және қалалардың жайлылығынан арылуға көмектеседі. Әлемнің құпиясын ашуға қадам жасап, оның ұлылығын анықтауға мүмкіндік берілді.

Дәстүрлі емес және экстремалды туризм - Қырғыз Республикасындағы дәстүрлі және экстремалды турларды ұйымдастыруға керемет мүмкіндіктер бар. Турлар көп және саналуан жәндіктердің эндемикалық түрлерінің өмір салтын, құс зерделеу - Қырғыз Республикасының аумағында өмір сүріп келе жатқан құстардың әр түрлісін зерттеу, экологиялық-турлар, мемлекеттік-қорғалған жануарлар фото аңшылық, Ыстықкөл суының яхта турлар арнайы жанкүйерлері үшін қарастырылған туризм түрі.

Сурет-1. ТМД және алыс шетелдегі туристік қызметтер экспорты

(жалпы пайызбен)

Ескерту. ТМД статистика мәліметтері (автордың құрастыруымен)

Сурет - 2. ТМД елдерінде және ТМД-дан тыс елдерде туристік қызметтерді импортқа енгізу

Ескерту. ТМД статистика мәліметтері (автордың құрастыруымен)

«ТурStat» талдамалық агенттігі 2018 жылы күзгі уақытта туристерге арналған ТМД елдерінің үздік қалаларының рейтингін жасады[10] .

Кесте -2. ТМД-ның ең жақсы туристік қалалары.

TourStat мәліметтері бойынша, күзде орта есеппен 3 тәулікке туристер қала мен ТМД елдеріне келеді. Туристер қалалар мен ТМД елдеріне күзгі турларға бөлме мен тамаққа күніне 30-дан 80 долларға дейін жұмсайды екен. Бұл рейтинг жыл сайын жарияланып отырады. Мысалы, 2017 жылы ТМД елдері арасында Бішкек 10 орында болатын, 1 жылдың ішінде 7 орынға көтерілді делінеді. Ол деген жақсы көрсеткіш.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс