Астана қаласының Жетісу саябағына сипаттама
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Өтеш Е.Е
Ауа құрамының сапасын Астана қаласының қылқан жапырақты ағаштарының күйі бойынша бағалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В060800 - экология
Астана 2019
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
"Қорғауға жіберілді"
_________Кафедра меңгерушісі
__________Сатыбалдиева Г.К.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ауа құрамының сапасын Астана қаласының
қылқан жапырақты ағаштарының күйі бойынша бағалау
Мамандығы: 5В060800 экология
Орындаған: Өтеш Ердәулет Ерденұлы
Диплом жетекшісі: Ауезова Нұрқұйған Сражадинқызы
Астана 2019
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1-БӨЛІМ. АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ КЛИМАТТЫҚ-ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА СИПАТТАМА
1.1 Астана қаласының географиялық орны
1.2 Астана қаласының климаттық-экологиялық жағдайы
2-БӨЛІМ. АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ ДЕМАЛЫС АЙМАҚТАРЫНА ЖАЛПЫ ШОЛУ
2.1 Астана қаласының Жетісу саябағына сипаттама
2.2 Жетісу саябағының реконструкциясы
2.3 Жетісу саябағының ботаникасы
3-БӨЛІМ. ЖЕТІСУ ДЕМАЛЫС АЙМАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН СИПАТТАУ
3.1 Демалыс аймағын зерттеу әдістері
3.2 Биоиндикация әдісімен қылқан жапырақты ағаштардың күйін анықтау
3.3. Жетісу саябағындағы зерттеу жұмыстарының нәтижесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. XXI ғасыр - жахандану заманында шешімі әлі табылмаған өзекті мәселелердің бірі - қоршаған ортаның ластануы. Көбінесе антропогендік факторлардың әсерінен ауаға әртүрлі зиянды заттар таралып, экологиялық мәселелерді туғызуда. Қазақстан Республикасының астанасы - Астана әкімшілігі де қоршаған ортаның ластануы мәселесін шешуді басты мақсатттарының бірі ретінде санайды. Бұл дипломдық жұмыстың өзектілігі де осында.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты - күннен күнге дамып, халық саны тез қарқынмен өсіп жатқан Астана қаласының саябақтарының экологиялық жағдайын зерттеу. Жасыл саябақтардың экологиялық жағдайын зерттеп қана қоймай, олардың хал-жағдайын жақсарту үшін қандай іс-шаралар қолға алынуы керек екенін анықтау және ұсыну.
Мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылды:
- Жетісу саябағындағы қылқан жапырақты ағаштардың табиғи жағдайларын сипаттау;
- Жетісу саябағындағы қылқан жапырақты ағаштардың жай-күйін биоиндикация әдісімен бағалау;
- Жетісу саябағындағы қылқан жапырақты ағаштардың экологиялық жағдайын қалпына келтірудің тиімді шараларын жасау;
- Астана қаласының жағдайында қылқан жапырақты ағаштардың күйін зерттеу үшін өндіріс бойынша тәжірибелік ұсыныстар беру.
Дипломдық жұмыстың мақсатына қарай іс-тәжірбие Астана қаласының Жетісу саябағында өткізілді. Бұл саябаққа тұрғындар жиі келеді. Сондықтан да, саябақтың ластану деңгейі де жоғары болып табылады. Жетісу саябағында экологиялық мәселені шешу үшін ағаштар көптеп отырғызылады. Әсіресе, қылқанжапырақты ағаштардың саны жоғары. Жетісу саябағының экологиялық жағдайын биоиндикация тәсілімен зерттегенде осы өсімдіктер биоиндикатор ретінде қолданылды. Сондай-ақ, өсімдіктердің фотосинтездік активтілігін анықтау үшін ПАМ флуориметрия әдісі пайдаланылды.
Қарағай тұқымдастарының өкілдерін зерттеу объектісі ретінде таңдау олардың кең таралуына, шаруашылық маңыздылығына және жыл бойы пайдалану мүмкіндігіне байланысты. Бұл дипломдық жұмыс қылқан жапырақты ағаштардың көмегімен атмосфераның ластануын биоиндикациялық зерттеулерге негізделген.
Әрбір тірі ағза үшін атмосфераның рөлі өте маңызды. Таза ауа адамның да, жануарлардың да, өсімдіктердің де өміріне аса қажет. Соңғы уақытта ауаның ластануы адамдар арасында ең көп талқыланатын тақырыпқа айналды, себебі бұл, ауаның ластығы, ең алдымен, біздің денсаулығымызға әсер етеді. Бірақ, ауа жағдайын қалай зерттеуге болады? Қоршаған ортаның ластануы өткір экологиялық проблема болып табылады. Сыртқы токсиканттардың әсері қоршаған ортаның жай-күйінің айтарлықтай нашарлауына, тіпті кең аумақтардағы ормандардың жойылуына әкеліп соғады. Сондықтан табиғи ортаның ластануын ерте диагностикалаудың объективті және қарапайым әдістерін іздестіру өзекті міндет болып табылады.
Зерттеу объектісі ретінде Астана қаласының Жетісу саябағы. Диссертацияның құрылымы мен көлемі: Жалпы 60 жазба беттен, соның ішінде кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, 5 кестеден, 18 суреттен, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және 5 қосымшадан тұрады.
НOРМAТИВТIК СIЛТEМEЛEР
АНЫҚТАМАЛАР
Географиялық координаттар - жер бетіндегі нүктенің орналасуын анықтайтын шамалар.
Демография - халықтың қоныстануы және оның өзгерістері туралы ғылым.
Экoлoгия - жeкe oргaнизмнiң қoршaғaн oртaмeн қaрым-қaтынaсын, oртaғa бeйiмдeлу зaңдылықтaрын, сoндaй-aқ oргaнизм дeңгeйiнeн жoғaрырaқ тұрғaн пoпуляциялaрдың, экoжүйeлeрдiң, биoсфeрaның ұйымдaстырылу жәнe қызмeт aтқaру зaңдылықтaрын зeрттeйтiн ғылым.
Экoлoгиялық мoнитoринг - aнтрoпoгeндiк фaктoрлaр әсeрiнeн қoршaғaн oртa жaғдaйының, биoсфeрa кoмпoнeнттeрiнiң өзгeруiн бaқылaу, бaғa бeру жәнe бoлжaу жүйeсi.
Aтмoсфeрaның лaстaнуы - бeлгiлi бiр oртaдa сoл жeргe тән eмeс, жaңa физикaлық, химиялық жәнe биoлoгиялық зaттaрдың бoлуын нeмeсe бұл зaттaрдың тaбиғи oртaшa көпжылдық дeңгeйдeн жoғaры бoлуын лaстaну дeп aтaймыз.
Масс спектрометрия - заттың құрамындағы бөлшектер массасының спектрін және олардың салыстырмалы құрамын (таралуын) анықтау жолымен затты зерттеу әдісі.
Хлороз - топырақтағы кейбір элементтердің жетіспеушілігінен (көбінесе магний немесе темір) немесе вирустардан туындаған өсімдіктер ауруы.
Биоиндикация дегеніміз - тірі организмдердің тікелей олардың мекендеу ортасындағы реакциялары негізінде экологиялық маңызды табиғи және антропогендік жүктемелерді анықтау. Биологиялық индикаторлар жүйеге немесе процеске тән белгілерге ие, олардың негізінде өзгерістер үрдістерін сапалық немесе сандық бағалау, экологиялық жүйелердің, процестер мен құбылыстардың жай-күйін айқындау немесе бағалау сыныптамасы жүргізіледі.
БEЛГIЛEР МEН ҚЫСҚAРТУЛAР
ҚР - Қaзaқстaн Рeспубликaсы
AҚШ - Aмeрикa Құрaмa Штaттaры
БҚO - Бaтыс Қaзaқстaн oблысы
РAҚ - рaдиoaктивтi қaлдықтaр
ШРШ - шeктi рұқсaт eтiлгeн шығaрындылaр
ШРК - шeктi рұқсaт кoнцeнтрaциясы
ҚР ҰЭМ - Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика Министрлігі
ЖШС - Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ҚазМұнайГаз ҰҚ АҚ - ҚазМұнайГаз ұлттық компаниясы акционерлік қоғамы
ГЭС - Гидроэлектр станциясы
ҚР ҰЭМ - Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика Министрлігі
С.Е - Солтүстік ендік
Ш.Б - Шығыс бойлық
1-БӨЛІМ. АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ КЛИМАТТЫҚ-ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА СИПАТТАМА
1.1.Астана қаласының географиялық орны
Астана - Қазақстан Республикасының астанасы. Ол Қазақстанның солтүстік-орталық бөлігінде, Есіл өзенінің жағасында орналасқан. Оның орналасқан жері Ақмола обылысының оңтүстігінде және жеке саяси әкімшілік бөлінуі болып табылады. Астана қаласы 5-ші сағаттық белдеуде орналасқан. Астана қаласының географиялық коррдинаттары 530 с.е. 720 ш.б. (Сурет 1).
Сурет 1 - Астана қаласының географиялық орны
Астана қаласының биіктігі теңіз деңгейінен 347 метр болып табылады[1]. Есіл өзенінің оң жағынан қаланың ескі ғимараттарын, ал сол жағында енді салынып келе жатқан жаңа құрылыс нысандарын көре аласыз. Сонымен қатар, қаланың батыс-шығыс бөлігінен өтетін теміржолдың солтүстігінде индустриялық және кедей аудандар бар. 2018 жылдың 1 қаңтардағы дерекке сүйенсек, Астана қаласының тұрғынының саны 1 миллионнан асады. Қаланы Қазақстан Республикасының елордасы ету ҚР экс-президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 1994 жылғы шешімі бойынша қабылданды. Елорда жазық, қуаң жерде орналасқан. Есіл өзені Астана қаласының негізі су бөлігі болып табылады. Өз кезегінде Есіл өзені Нияз бұлақтарынан бастау алады[2].
Астана қаласы күннен күнге қарқынды дамып жатыр. Қалада көптеген кәсіпорындардың ашылуы Қазақстан бойынша жастарға жұмысқа орналасуға мүмкіндіктер беруде. Соңғы он жылдықпен салыстырғанда қаладағы тұрғындар саны үш есеге артты. Астана қаласы Алматыдан кейінгі ең тұрғыны көп қала ретінде саналады[3]. Астана қаласының бұрынғы атауларына Ақмола, Целиноград кіреді. Қазақстан Республикасының астанасы Алматы болған кезде, Нұрсұлтан Назарбаев астананы көшіру туралы ойымен бөлісті және де 1997 жылы Астана қаласы заңды түрде Қазақстанның астанасы болып жарияланды. Қаланың климаты өте суық[4]. Астана әлем бойынша Моңғолия астанасынан кейінгі ең суық елорда ретінде саналады.
Елорданың тарихы көптеген жылдарды қамтиды. 1824 жылы Омбы қазақтарының отряды Есіл өзенінің жоғарғы жағында үлкен бекіністі орнатты[5]. Бұл бекініс 1868 жылы әкімшілік орталығы болып сайланды және оны Ақмола деп атады. Астана 1939 жылы провинциялық орталыққа айналды, оның халқы 33 мың адамға жетті. Астана қаласы Кеңес үкіметі кезінде де көптеген өзгерістерге ұшырады және дамудың сатысында болды. Никита Хрущев Қазақстанды Кеңес Одағындағы астық өндірушісіне айналдыруды мақсат етті. Сондықтан да, бұл қаланың атауы 1961 жылы Целиноград болып өзгерді. Сол уақытта қалада өте көп құрылыстар жүргізілді. Басшылықтың нұсқауымен ғылыми - зерттеу және жоғары оқу орындары салынды.
1991 жылы Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін қаланың атауы Ақмола болып өзгертілді. Бұл атау "ақ қабір"деп аударылады, бірақ шын мәнінде қасиетті орын деген мағынаны білдіреді[6]. Қазақстан Республикасының жаңа бас қаласы шетте орналасқанына және оның қысқы қатал климатына қарамастан, Қазақстан үшін елорданың орталықта орналасуы маңызды болды. Көшудің ресми себептері Алматыда кеңейту үшін кеңістіктің болмауы және оның жер сілкінісі аймағында орналасуы болды. 1994 жылы Үкімет Ұлттық астананы Алматыдан Ақмолаға көшіре бастады[7].
Елорданы көшірген сәттен бастап Астана халқының саны екі еседен астам өсті. Мысалы, 2007 жылға қарай адам саны 600,200-ге жетті. Болжамдар бойынша, 2030 жылға қарай халық саны бір миллионнан асады[8]. Қалаға Өзбекстан мен Қырғызстан сияқты бүкіл Орта Азия мемлекеттерінен жастар жұмыс жасауға келеді. Жалпы, Қазақстанның елордасы Қазақстаннан ішінен және көрші мемлекеттерден келген, мансап құруға ұмтылатын жас мамандар үшін магнит болып табылады. Елордаға деген талпыныс қаланың демографиясын өзгертті. Бұрын қалада Славян халықтары көп болса, қазір этникалық қазақтардың саны күннен күнге өсіп жатр. Астанада қазақ халқының саны 1989 жылғы 17 пайызбен салыстырғанда 60 пайызға өсті. Қазақстан Республикасының ресми тілі болып табылатын орыс тілі Астана қаласында күнделікті өмірде және бизнесте қолданылады[8]. Орыс тілі ұлтаралық қарым-қатынас тілі ретінде белгіленген. Ресми деректерге жүгінсек, 1991 жылы халықтың 95 пайызы орыс тілін пайдаланған. Ал қазақ тілін халықтың 64,4 пайызы қолданған[9].
Қазіргі елорданың келбетін жаңа және өзгеше архитектуралық құрылыстар өзгертті. Нысандарды жобалауға шетелдік сәулетшілер, жетекші құрылыс компаниялары тартылды. Елордамызда архитектуралық жобаларды дамытуға көп жағдайда 2000 жылы "Астанагенплан" жобалау институтын құру ықпал етті. Ал 2002 жылы мемлекет басшысы қолайлы инвестициялық ахуалды қамтамасыз еткен Астана - жаңа қала арнайы экономикалық аймағын құру туралы жарлық шығарды[10]. Өз кезегінде бұл жоба жеке инвесторларды Қазақстанға тартуға мүмкіндік берді. Мемлекет тарапынан да, халық тарапынан да Астананың бас жоспарын әзірлеуге үлкен көңіл бөлінді. Өзбекстан, Ресей, Германия, Австралия, Италия, Жапония, Түркия, Польша, Беларусия және т.б. мемлекеттерден сәулетшілер конкурсқа қатысып, елордалықтарды инновациялық құрылыс идеяларымен таңқалдырды[11].
Конкурста үздік теоретик және әлемдік сәулет шебері Кейшо Курокава оза шапты. Ол Қазақстан Республикасының дамуының негізіне симбиоз, метаболизм және абстрактілі символизм идеясын қойды. Жапон сәулетшісі үшін қала - бұл қоршаған ортамен үйлесімде өмір сүретін жергілікті ландшафтқа тамаша үйлескен тірі ағза болып табылады. Астананың маңызды артериясы Есіл өзені - дала өлкесі өмірінің негізі екенін ескере отырып, Кейшо астананы жаңартудың өзіндік қызық идеясын ұсынды. Ең басынан құрылысшылардың алдына болашаққа ұмтылған, жайлы, жарқын, серпінді қаланы салу міндеті қойылды.
1.2 Астана қаласының климаттық-экологиялық жағдайы
Астана қаласының климаты шұғыл континентальды болып табылады. Ауаның жылдық орташа температурасы +3 градус, ал жауын - шашынның жалпы мөлшері - 320 мм болып есептелген.
Қыс қараша айында басталып, сәуір айының басына дейін жалғасады. Жылдың бұл маусымы өте қатал және өте төмен ауа температурасымен ерекшеленеді. Сібір антициклонынан туындаған аяздар жиі ауа температурасын 30 градусқа дейін төмендетеді. Қаланың көктемі орташа есеппен 1,5 - 2 айға созылады және суық ауа райымен ерекшеленеді, бұл ауыспалы маусымда жиі қайталанатын құбылыс. Сәуір айының орташа температурасы + 5,2 градусты құрайды, ал мамыр айында ауа +13,9 градусқа дейін қызады[12].
Астана қаласының жазы өте құрғақ, ыстық ауа райымен сипатталады. Бұл - жылдың өте ыстық және құрғақ кезеңі болып табылады. Шілденің орташа температурасы +21 градус болып табылады. Кейбір күндері ауаның ең жоғары температурасы +42°С дейін жетеді. Қалада ең жоғары температура шілде айында орташа есеппен 12 күн бойы созылады. Жылы кезеңнің ұзақтығы 214 күн, ал аязсыз кезең 120 күн. Сәуір мен қыркүйек аралығында құрғақ күндердің жалпы саны 14 және 20 күн аралығын құрайды. Найзағайлы күндердің орташа саны 19-25 арасында және оның орташа ұзақтығы 2,4 сағат. Астана қаласының жылдық жауын-шашын мөлшері 300 мм болып есептеледі. Көктемгі жауын - шашын жылдық соманың 30%, жазғы 34%, қысқы 36 % құрайды. Қалада ең көп жауын-шашын шілде айына, ең азы желтоқсан айына жауады. Астана қаласында желдің орташа жылдық жылдамдығы 5 мсек. Оның ең көбі наурызда, ал ең азы тамызда. Шілденің орташа температурасы +20,8 градусты құраса, ал ең ыстық ауа-райы 1936 жылы шілдеде +41,6 градусқа дейін көтерілген. Бір қызығы шілде айында Астана қаласының тарихында бір де бір рет аяз жағдайы тіркелген жоқ.
Астана қаласында күз маусымы өте қысқа өтеді. Қазан айына қарай орташа ауа температурасы +4,6 градусқа дейін төмендейді, түнде жиі аяз болады, ал осы айда температураның абсолюттік минимумы -25,3 градусты құрайды.
Астана қаласының климатының айрықша ерекшелігі - оның күрт континенталдығы, жауын-шашынның орташа жылдық аз мөлшері және жазғы кезеңде көлдер мен жекелеген өзендердің құрғауына алып келетін күн сәулесінің көптігі болып табылады. Қысы - суық, ұзақ, қары көп, кейбір жылдары қатал. Аяз кезеңінің ұзақтығы 245 күн, ал қыстың ұзақтығы 5 ай болып саналады[13]. Тұрақты қар жамылғысы әдетте қараша айының ортасында 140 күн мерзімге созылады. Қаңтар айының орташа температурасы -17 градус болып табылады. Кейбір қыстың абсолюттік минимумы -53 градусқа дейін жетеді. Мұздатылған күндер саны 25 градусқа дейін және одан төмен жылына 14-тен 45 күнге дейін, кейбір жылдары айына 20 күн ауытқиды. Жыл ішінде боран болатын күндер саны 30 күнді құрайды, боран 50 пайыз жағдайда оңтүстік-батыс бағытында соғады[14]. Тұманды күндер саны - жылына 60-тан астам болып табылады. Күнді күндерінің ұзақтығы жылына 2200 сағат.
Астана қаласының экологиялық жағдайы жылдан жылға нашарлап жатыр. Қаланың ауа сапасы да әртүрлі зиянды, улы химикаттардың және антропогендік факторлардың әсерінен өзгеріске ұшырауда. Әрбір жыл сайын ауадағы ластаушы заттардың фондық шоғырлануы тек артып жатқанын көріп отырмыз. Ауа сапасының адам денсаулығына әсері туралы көптеген ғылыми жұмыстар жазылған. Ғалымдар ауа сапасы мен адамдардың тыныс алу және жүрек, қан тамырлары ауруларының дамуы арасындағы тікелей байланыстың бар екенін әртүрлі тәжірбиелердің арқасында дәлелдеп жатыр[15]. Астана қаласында экологиялық мәселенің кесірінен ауруға шалдыққандардың саны күннен күнге артуда. Өкінішке орай, қала бойынша ауаның сапасы нашар болуының себебінен дәрігерге жүгінген жағдайлар санын нақты келтіру мүмкін емес. Бірақ, елімізде 2016 жылғы Денсаулық Сақтау Министрлігінің деректері бойынша, тыныс алу мүшелерінің аурулары халықтың жалпы аурушаңдығының 43,5 пайызын құрайтынын көрсетіп отыр. Бұл - ауаның төмен сапасының нәтижесі болып табылады[16].
Елді мекендердегі ауаның сапасы Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика Министрінің 2015 жылғы 28 ақпандағы №168 бұйрығымен бекітілген қалалық және ауылдық елді мекендердегі атмосфералық ауаға қойылатын гигиеналық нормативтермен реттеледі. Қаланың экологиялық жағдайын бақылау және оны жақсарту үшін мүмкіндіктер өте көп. Бұл үшін ауа сапасы көрсеткіштерінің жасанды төмендеуін талап етпей, қоршаған ортаны қорғау саласында қабылданған нормативтік-құқықтық актілердің талаптарын адал орындау қажет. Көбінесе экологиялық мәселелерге немқұрайлы қарап жатамыз.Бұл немқұрайлылық экология саласында жұмыс тәжірибесі жоқ лауазымды тұлғалардың тағайындалуларында көрінеді. Мысалы, Астана әкімдігі жанындағы Табиғи Ресурстар Басқармасының басшысы болып тау-кен инженері тағайындалған. Қоршаған орта мәселелері бойынша шешім қабылдайтын басшы тұлғалардың құзыреттілігі өте маңызды. Ең бастысы- мемлекеттік қызметтегі азаматтар экологиялық мәселелердің шиеленісіп кетуін күтпестен, табиғатты қорғау саласында шешімдер қабылдаған кезде барынша белсенді болулары қажет[17].
Бұған қоса, соңғы уақытта қоғамда Қазгидромет компаниясының ауа сапасы бойынша дайындайтын мәліметтеріне күмәнді көзқарас пайда болды. Қазгидромет мемлекеттік кәсіпорын болып табылады және Қазақстанда қабылданған нормативтік-құқықтық актілер бойынша жұмыс жасайды[18]. Сондықтан, егер Қазақстандық және Халықаралық талаптарды салыстырсақ, ауадағы ластаушы заттардың шекті мәндері бойынша айырмашылықтарды табуға болады. Сондықтан экология саласындағы нормативтік-құқықтық актілерімізді Халықаралық ұйымдармен үйлестіру туралы мәселе ашық талқылануы қажет.
Соңғы он жылда Астана қаласының халқы үш есе артты. Мемлекет басшысы Астана қаласының әлемнің үздік отыз қалаларының қатарына кіруінің өршіл міндетін қойды. Азия қысқы ойындары таулардан тыс емес, сондықтан елордамыз саяси және экономикалық тұрақтылықтың, конфессияаралық және ұлтаралық келісімнің символы, көптеген халықаралық іс-шараларды өткізу орталығы бола отырып, әлемнің ең экологиялық таза бұрышының бірі болып табылады. Сондай-ақ, елорда Қазақстанның басқа қалаларына еліктеу үлгісі болып табылады[19].
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы 2010 жылы Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымына төрағалық етті. Бұл жас мемлекет үшін жоғары мәртебе болды. Төрағалыққа тағайындалған мемлекет экономикалық, экологиялық және т.б. мәселелерді шешуге ұмтылуы қажет болды[20]. Осылайша, қазіргі кезде Қазақстан Республикасы бірінші орында экология мәселелерінің себептеріне және оларды шешу жолдарына назар аударып жатыр.
Соңғы жылдары мемлекеттік органдар қаладағы тазалықты сақтау бойынша үлкен жұмыс атқарып жатыр. Алайда, біз Еуропалық астаналар сияқты елордамызды таза және жайлы ету үшін, ең бастысы табиғатқа ұқыпты қарауға барлығымызды үйретуіміз керек. Бірінші кезекте экологиялық саясатты қала құрылысы дамуымен, экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасымен қатаң таныстыру қажет. Біз экологияны жақсартуға бағытталған миллиардтаған соманы санауды үйренуіміз керек. Мемлекеттік органдарға нормативтік-құқықтық базаны әзірлеу мен жетілдіру үшін барлық күш-жігерді жұмсаған жөн[21]. Соңғы уақытта Астана да салынып жатқан нысандар санының ұдайы көбеюіне байланысты құрылыс компаниялары, мердігерлер мен тапсырыс берушілер күн сайын экологиялық жағдайды бұзуда және қаланы ластауда (Сурет 2).
Сурет 2 - Астана қаласының ластануы
Құрылыс алаңдарынан шыққан кезде жүк автомобильдері жолдың жүру бөлігіне, жүз және одан да көп метрге үлкен балшық шығарады. Осыған байланысты жол көбінесе қалыпты қозғалыс үшін жарамсыз болып жатыр.Экологтардың мәліметіне сүйенетін болсақ, қазір елордада екі жүз мыңнан астам автокөлік бар[22]. Әрбір автокөлік иесі өзінің темір атын жылына кемінде он рет жуады. Бұл миллиондаған литр су... Осыған байланысты елордамыздағы барлық актокөлік жуу жерлерін экологтардың қатысуымен тексеріп шығу қажет. Бұл жерлер қайдан суды алатынын және ластанған суды қайда төгетінін біліп алуымыз қажет. Бұл да қала экологиясы үшін өте маңызды болып табылады.
Автомобиль тығындары, көліктің зиянды шығарындылары мәселесі әлемнің барлық ірі қалаларында бар, бірақ дамыған мемлекеттердің астаналары оны шешу бойынша белсенді шаралар қабылдануда[23]. Бұл бағытта Астана да не істелді? Бастапқыдакөшелерден таксилердің саны азайтылды, бірақ кептеліс азайған жоқ. Содан кейін қала әкімшілігінің қолдауымен магистральдар кеңейтілді, жол айрықтарын салды. Өкінішке орай, экологиялық жағдай қатты өзгерген жоқ[24].
Сондай-ақ, күн сайын көлік компаниялары тарапынан қоршаған ортаға немқұрайлы қарым-қатынасты байқауға болады, оның ішінде Астанабойынша жүретін, техникалық параметрлері экологиялық стандарттарға сәйкес келмейтін көліктерді жиі кездестіруге болады. Мұндай көліктің шуылдары мен пайдаланылған газдары тек экологияға ғана емес, сонымен қатар азаматтардың салауатты өмір салтына, демалуға және қалалықтардың көңіл-күйіне зиян келтіреді. Астана көшелерінен экологиялық талаптарға сай келмейтін автомобильдерді ығыстыру жөнінде нақты шаралар әзірлейтін кез келді деп санаймын. Жергілікті билік пен кәсіпкерлер Еуро-3 стандартының қозғалтқыштары бар жаңа автобустар сатып алуды ойландыруда[25].
Жалпы, кейбір экологиялық проблемаларды шешуге Астанақаласының әкімшілігінің мүмкіндіктері өте зор. Экологиялық мәселелерді шешу үшін ең біріншіден экологиялық, қылмыстық, әкімшілік заңнамадағы, сондай-ақ мемлекеттік органдардың өкілеттіктеріндегі олқылықтарды жою маңызды. Олардың қызметінде адалдықтың, тазалықтың болмауы жазасыз тәртіп бұзушылар санының өсуін туғызады, сондай-ақ сыбайлас жемқорлықты туындатады. Бұдан басқа, неге елорданың әкімдігіне ғалымдарды, қоршаған ортаны қорғау, ішкі істер, көлік және коммуникация министрліктерінің қызметкерлерін, Парламент депутаттарын, жұртшылық өкілдерін, бұқаралық ақпарат құралдарын шақыра отырып, туындаған мәселелерді талқылау және ғылыми негізделген ұсыныстар әзірлеу үшін "дөңгелек үстел" немесе осы саладағы нормативтік-құқықтық тақырып бойынша ғылыми-практикалық конференция ұйымдастырмасқа?! Осындай іс-шара барлық облыс орталықтарында қоршаған орта мәселелерін шешуге септігін тигізеді деген үміт бар[26].
2-бөлім. Астана қаласының демалыс аймақтарына жалпы шолу
2.1 Астана қаласының Жетісу саябағына сипаттама
Астана қаласында қала тұрғындары мен қонақтарына арналған демалыс орындары мен саябақтар өте көп[27]. Әрбір саябақтың өзіндік ерекшелігі бар. Қала саябақтарының тазалығы қаланың тазалығын көрсетеді. Саябақтарда жасыл ағаштардың көп болуы, қоқыстардың аздығы экологиялық мәселелердің алдын алады. Елорданың Астаналық саябағында түрлі-түсті гүлзарлар, көркем аудандар, Америка төбешіктері мен балаларға арналған ойын алаңы бар. Астаналық саябақта мәдени демалуға мүмкіндік аласыз. Саябақ көптеген ортағасырлық қылыш пен найза асынған сарбаздардың толық өлшемді мүсіндерімен ерекшеленеді. Бұл мүсіндер тас кесектермен үйлесімді көрінеді, онда суреттер, көптеген көне руналар және басқа да тарихи сәттер бейнеленген. Бұдан басқа, саябақта кешкі концерт пен шоу - бағдармаларының ұйымдастырылуы үшін амфитеатр салынған (Сурет 3).
Сурет 3 - Астана қалалық саябағы
Астана қаласындағы биік әрі әдемі Бәйтерек монументі шын мәнінде жаңарудың сәулеттік символына және елордамыздың, жалпы Қазақстанның мақтанышына айналды[28]. Сонымен қатар, егер символдық мағынада Бәйтерек - әлем орталығы болса, географиялық жағынан ол - Еуразияның дәл орталығы деп есептеледі. Монумент 1997 жылы елорданы Алматыдан Ақмолаға көшірудің символы ретінде Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасы бойынша салынған[29]. Сәулетшілер Рүстембеков А.И., Базарбаев С., Айтбалаев Ж., Оспанов А. және конструктор Вайнштейн болып табылады (Сурет 4).
Бәйтерек өзінің орналасуымен және композициялық құрылысымен ежелгі көшпенділердің космогоникалық түсініктерін білдіреді. Олардың аңыздары бойынша әлемдердің тоғысында әлемдік өзен өтеді, оның жағасында өмір ағашы Бәйтерек өседі[30]. Оның тамыры жерді ұстайды, ал тәжі аспанға жетеді. Бұл ағаштың тамыры, тиісінше, жер асты әлемінде, ағаштың өзі, оның діңі -- жер, ал тәжі -- көкте. Құрылыстың биіктігі 97 метр, ал шармен бірге конструкциясы 105 метрді құрайды. Алтын жалатылған шар диаметрі 22 метр. Құрылыстың биіктігі кездейсоқ 97 метрді құрайды - ол елорданы 1997 жылы Алматыдан Астанаға көшіруді білдіреді[31].
.
Сурет 4 - Бәйтерек монументі
Бәйтерек монументі үш деңгейге бөлінген. Төменгі жағында төрт жарым метр жер астына кетеді. Ол жақта кафелер, аквариумдар және Бәйтерек шағын галереясы орналасқан. Сол жерден лифтте ең жоғарғы деңгейге, яғни бар мен панорамалық зал орналасқан шар қуысына көтерілуге болады.Осы нүктеден ашылатын қала келбеті Астана үшін әлемдік аты бар жапондық архитектор Кисе Куракава әзірлеген қаланың бас жоспарының геометриясын бағалауға мүмкіндік береді[32].
Бәйтеректің маңыздылығы ретінде 97 метр биіктікте орналасқан экс -Президенттің оң қолының бедері бар Аялы алақан көркем композициясын атап өткеніміз жөн. Бұл - 1997 Астананы мемлекеттің жаңа астанасы деп жариялау жылын және тиісінше ел тарихындағы жаңа есептеу нүктесін білдіреді[33]. Композицияның дәл ортасында түрлі әлемдік діндердің 17 өкілі қол қойған сәнді жапырақтары бар ағаш глобус орналасқан. Ал глобустың жанындағы үстелде тілек орындау машинасы тұр - мұнда мыс жарты шарының ішінде және Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың алақаны бар. Егер алақаныңызды ізге салса, онда аспанның әуені ойнай бастайды және осы сәтте тілек тілеу керек[34].
Атамекен Қазақстан Картасы этно - мемориалдық кешені 2001 жылдың 8 қыркүйегінде Қазақстан Республикасының экс-Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен ашылды. Мұнда 1,7 гектар алаңда елді алақандағыдай көруге және оның сәулетті-ландшафтық тарихымен танысуға болады. Атамекен Қазақстан Картасы этно - мемориалдық кешенінде 14 облыс және Республикалық маңызы бар 2 қала: Астана және Алматы орналасқан.
Мұнда табиғи - климаттық аймақтар мен ландшафттардың, сәулет және қала құрылысының барлық алуан түрлілігі көрсетілген. Бірақ ең бастысы - тарихи және мәдениет ескерткіштері де көздің жауын алады. Атамекен Қазақстан картасы танымдық - көркем кешені сізді мемлекет тарихымен, мәдениетімен, оны мекендейтін халықтармен таныстырады. Стильденген таулар, биіктіктер, далалар, ормандар, көлдер, символдық белгіленген ең ірі қалалар осы мәдениет орталығының ансамблін құрайды. Атамекен Қазақстан картасының қызықты бөлігі Каспий теңізінің сәндік -безендірілген моделі болып табылады. Елдің басты автомобиль және темір жолдарына сәйкес келетін карта жолдары бойынша саяхат Қазақстанның аса маңызды көрнекті жерлерін зерттеуге мүмкіндік береді. Оларға Қожа Ахмет Яссауи кесенесі және Бұқтырма ГЭС, Президент Резиденциясы және Қарағие ойпатын жатқызуға болады[35].
ҚазМұнайГаз ҰК АҚ-ның Есіл өзенінің сол жағалауында орналасқан ғимаратының астынан өтіп жүрсеңіз "Жастар" саябағына барасыз. Оның ашылуы 2005 жылы Астана күнін мерекелеуге жоспарланған. 5000-нан астам оқушы қатысқан саябақтың салтанатты ашылуында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев осы жасыл аралдың дамуына үлес қосып, атаулы ағаш отырғызды. Бұл саябақта солтүстік қала үшін үйреншікті шырша, қарағай, қайың және терек, үйеңкі секілді ағаштар отырғызылған.
Жастар саябағында барлық гүлзарлар неміс технологиясы бойынша жоспарланады және осы әдіспен отырғызылған, өйткені дәл осы Германияда ландшафттық құрылыстың терең тамыры мен бұрынғы дәстүрлері бар. Саябақтың ортасында өзінің архитектурасы бойынша үлкен, ерекше субұрқақ салынған. Ғашықтар паркі ҚазМұнайГаз ҰК АҚ ғимараты мен Сарыарқа даңғылы арасында орналасқан және 14 гектар аумақты алып жатыр. Саябақ аумағында 3 мың 500-ден астам ағаш пен бұта, 5 мың шаршы метр гүлзарлар, 116 мың шаршы метр гүлзарлар отырғызылды[36].
Бүгін Целиноград қаласын еске салатындай ғимараттарды, жерлерді Астанадан табу қиын, бірақ Есіл өзенінің жағалауы - шын мәнінде тарихи орын. Осыдан бірнеше жыл бұрын да астаналық жағалау Астанадағы көпшіліктің ең жиі жиналатын орыны болып табылады. Елорданың жағалауы қала тұрғындары мен қонақтарының демалыс орны, мұнда көптеген мерекелер мен түрлі шоулар өтеді. Мұнда тәуліктің кез келген уақытында жалғыз болмайсыз. Таңертең сіз салауатты өмір салтын ұстаған, жүгіретін адамдарды, күндіз - роликтерде сырғанайтын балалар, әдемі фонда суретке түсетін туристер, ал кешке серуендеген жұптарды көре аласыз[37].
Жетісу саябағының жоба жетекшісі сондай-ақ Астанада теңдесі жоқ ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған балалар алаңы орнатылатынын атап өтті[51]. Жаппай ойын-сауық арасында қыста мұз айдыны ретінде жұмыс істейтін роллердром қарастырылған. Жетісу саябағында Астананың көптеген тұрғындары, сондай-ақ қала қонақтары уақыт өткізгенді жақсы көреді. Әдемі табиғи ландшафтар мен қолдан жасалған мүсіндер арқасында саябақ қала тұрғындары үшін тартымды болып табылады. Көпшілікті оның құрылымы мен танымдық жоспары қызықтырады. Өйткені, саябақта түрлі тарихи қайраткерлердің: қолбасшылар, хандар, ғалымдар мүсіндері орналастырылған. Саябақтың соқпақтары бүкіл Қазақстан тарихы бойынша жүргізіледі. Бұл жерде алғашқы қоныстардан бастап, бүгінгі күнге дейінгі қазақ тарихын білуге болады. Айта кету керек, барлық мүсіндер табиғи шамада жасалған[52].
Жетісу саябағы жаңартылмастан бұрын, ол шартты түрде жеті секторға бөлінген. Олардың әрбірі халқымыздың тарихынан сырт шерткен, керемет құнды бөліктер болған. Саябақтың барлық бөлімшелері еліміздің қалыптасу кезеңдері туралы баяндаған. Саябақтың жалпы аумағы 24 гектардан астам болып есептелді. Саябақтан түрлі көлемдегі және мақсаттағы киіз үйлер, жылқы табындары, қазақ мәдениетінің этникалық бөлшектері мен экспозицияның басқа да көптеген нысандары табуға болады[53].
Жетісу саябағы - бұл елордамыздың ең мәдени, ең қызықты демалыс орны деп айтсақ қателеспейміз. Ол 2007 жылы салынған. Мұнда ұлы саяси қайраткерлердің, хандардың, қолбасшылардың, ғалымдар мен ақындардың мүсіндері қойылған. Сонымен қатар, ежелгі жауынгерлердің 18 қола мүсіні орнатылған. Барлық композиция құс ұшу биіктігінен Тамғалыдан шыққан "Күн адамы" деп аталатын жартас бейнесіне ұқсайды. Скверді жоспарлау ежелгі уақыттан бастап қазіргі күнге дейін Қазақстан тарихы бойынша танымдық саяхат түрінде жасалған. Сарай белгілі тарихи кезеңдерді қамтитын және елдің дамуына әсер еткен тұлғалармен таныстыратын жеті сектор мен Ұлы шежіре басты аллеясына бөлінген[54].
Астана қаласында Есіл өзенінің сол жағалауын бойлай орналасқан Жетісу қалалық паркі Қазақстан астанасының ең көркем жерлерінің бірі болып табылады және қала тұрғындары мен қонақтарының арасында үнемі жоғары ілтипатқа ие[55]. Көптеген жолдар мен жаяу жүргіншілер жолдарынан басқа, жаз мезгілінде қалың жасыл өсімдіктермен және жарқын гүл гүлзарларымен көмкерілген саябақ табиғаттың әсемдігін көрсетіп тұрғандай. Сонымен қатар, бұл саябақ Қазақстанның атақты саяси қайраткерлерін, сондай-ақ мемлекет тарихында маңызды рөл атқарған бұрынғы билеушілерді, әскершілерді, ғалымдар мен ақындарды бейнелейтін керемет мүсіндердің көптігімен танымал.
Жетісу саябағы келушілерге өткен дәуірдің атмосферасына үңіліп, мүсіндерге еріп, елдің тарихымен танысуға мүмкіндік береді. Шартты түрде саябақ аймағы әртүрлі секторға бөлінген, ал оның орталық бөлігі ұлы шежіре аллеясы болып табылады. Олардың арасында, әсіресе, өз уақытында сауытқа киінген және өткен жылдар бойы суық қарумен қаруланған ежелгі жауынгерлердің ондаған қола фигураларының композициясы ерекше көзге түседі. Жетісу паркіндегі мүсіндердің көпшілігі тарихи маңызын ашатын тақырыптық қол қоюлармен және барельефтермен толықтырылған[56].
2.2 Жетісу саябағының реконструкциясы
Астана қаласының 20 жылдығына орай Жетісу саябағын қайта жаңарту жұмыстарын жүргізілді. Енді Жетісу саябағы Астананың жарқын бөлігіне айналады[38]. Еліміздің экс-басшысы Нұрсұлтан Назарбаев саябақтың қайта ашылу салтанатына қатысты және жүргізілген көптеген өзгерістермен танысты. Жетісу саябағы төрт ауқымды функционалдық аймаққа бөлінген, олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері мен айырмашылықтары бар (Сурет 5).
Сурет 5 - Жетісу саябағындағы реконструкция жұмыстары
Жетісу саябағында жаяу серуендеушілер үшін ландшафтық - серуендеу аймағы және тыныш демалыс аймағы құрылған. Мұнда саябақтың орталық кіре берісінен солтүстікке қарай су бұрқақтар және апорт алаңы бар. Басты аллеяда Алматы облысының символы апортты көруге болады және тауға ұқсайтын төбелер және күркелерді де тамашалай аласыз[38]. Аллея алты жапырақтан тұратын Тенгри алаңымен аяқталады, онда әр жастағы балаларға арналған ойын алаңдары және Шаған аллеясы, Тамғалы - тас петроглифтері бар. Сондай-ақ, бұл саябақта Шарын шатқалы жартасы орналасқан (Сурет 6). Алаңның ортасында Қазақстанның өңірлерін көрсететін хош иісті шөптерден, гүлдерден, талдардан құралған Қазақстан картасы орналасқан. Алаң арқылы Балқаш көліне ағатын Іле сәндік өзені өтеді. Осы аумақтың барлығы тұрғындардың серуендеуіне арналған.
Сурет 6 - Жетісу саябағындағы Шарын шатқалы
Ал спорт және белсенді демалыс әуесқойлары үшін барлық саябақ арқылы өтетін 1200 метрлік веложол бар. Сонымен қатар, саябақта көптеген әртүрлі спорт алаңдары орналасқан. Қыста мұз айдынына құйылатын роллердром бар, сырғанауға арналған төбелер, үстел ойындарына арналған үстелдер және т.б. жабдықтарды көре аласыз. Сондай-ақ, саябақта мүмкіндігі шектеулі топтардың еркін жүріп - тұруына жағдай жасалған[39]. Саябақ орталығында жапырақшаларда орналасқан балалар алаңдарынан басқа, әр жасқа есептелген және мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған арнайы ойын жабдықтар мен кешендері бар. Балалар алаңының қалған элементтері 3 жастан 14 жасқа дейінгі бүлшіндер үшін есептелген (Сурет 7).
Сурет 7 - Жетісу саябағындағы балаларға арналған ойын алаңы
Тұрақ және тамақтану аймақтары саябақты жаңартуды толықтырады. Бұдан басқа, саябақты көгалдандыруға үлкен көңіл бөлінді - қолданыстағы ағаш және бұта екпелері сақталған, онда санитарлық кесу, ауру және құрғақ ағаштарды кесу жүргізілді. Екі мыңнан астам жаңа ағаш көшеттері отырғызылды. Келушілердің ыңғайлылығы үшін парк алаңдарында 14 үш қырлы шамдар ортатылды[40].
Жобаның жалпы құны 3,05 миллиард теңгені құрайды. Құрылыстың бас мердігері - BI-Industrial ЖШС болып табылады. Жетісу саябағының жалпы аумағы 24 гектарды құрайды. Саябақты қайта жаңарту және абаттандыру Алматы облысынан Астананың 20 жылдығына арналған сыйлық ретінде жүргізілді. Нұрсұлтан Назарбаев елорданың 20 жылдығына орай Жаңа Жетісу саябағын ашқан болатын. Ол Арай және Сарайшық көшелерінің қиылысында орналасқан[41]. Елорда тұрғындары мен қонақтарының демалуы үшін онда үстел ойындары, қыста мұз айдынына айналатын роллердром, сырғанауға арналған төбелер де ұйымдастырылған. Ең қызығы, оларды жазда да, қыста да пайдалануға болады. Бұдан басқа, бүкіл саябақ арқылы ұзын веложол өтеді. Қыста оны ұзындығы 1200 метр шаңғы - роллер трассасы ретінде пайдаланатын болады.
Нұрсұлтан Назарбаев Астананың мерей тойын мерекелеуге еліміздің барлық өңірлері өз үлесін қосуы қажет екендігін атап өтті, себебі Қазақстанның басты қаласы - бүкіл Қазақстанның туындысы. Экс-президент Талдықорған билігіне сыйлық үшін алғысын білдіріп, жаңаланған саябаққа бірінші болып өзі барды. Одан әрі Нұрсұлтан Назарбаев саябақтың жағдайын тамашалап, қала тұрғындарымен әңгімелесті. Президенттің айналасында Мемлекет басшысына қол ұшын беріп, естелікке суретке түскісі келетін көптеген балалар жиналды[42].
Астана қаласында орналасқан Жетісу саябағында ауқымды жөндеу жұмыстары алдыңғы жылы басталып кеткен болатын. Елорда мерей тойына орай саябақ тұрғындарды өзінің жаңа бейнесімен таң қалдырды[43]. Саябақ тек өз түрі мен құрылысын ғана емес, сонымен қатар атауын Жетісу деп өзгертті. Мұнда Алматы облысының барлық көрікті жерлері көрсетілген. Аумағы 24 гектарды құрайтын саябақты абаттандыру жобасы бойынша төрт негізгі аймақ құру көзделді. Біріншісі - тыныш серуенге арналған. Одан әрі орталық аллея, ал одан кейін балалар ойын алаңы, содан кейін тамақтану және тұрақ аймағы. Сондай-ақ, саябақта ұзындығы 1,5 км велосипед және жүгіру жолдары пайда болды. Бұл жерде Астана да теңдесі жоқ ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған балалар алаңы орнатылды. Жаппай ойын-сауық алаңы қыста мұз айдыны ретінде жұмыс істейтін роллердром қарастырылған. Жыл бойы роликтерді, конькилер мен велосипедтерді жалға беру пункттері ашылды. Әдеттегі ойын аймақтары мен батуттардан басқа, жарақат алу ықтималдығын азайтатын резеңке үгіндісі бар толқындық бедері бар ойын төбесі салынған. Саябақ орталығында Wifi ағашы орнатылған[44]. Бұл ағаштың қоректенуі күн энергиясы есебінен болады және мұнда электрондық құрылғыны зарядтауға болады. Бұл саябақтың артықшылығы үш модульді дәретханасы бар. Егер бұрын көпірден шығып, Сарайшық көшесі жағынан шағын көлік тұрағы болса, қазір Арай және Сарайшық көшелері бойындағы саябақтың бойымен қоршауды алып тастау қолға алынды. Жетісу саябағы тек белсенді демалыс үшін ғана емес, сонымен қатар жаңа туған нәрестелермен бірге жас аналардың тыныш серуендеуі үшін де тартымды екенін осы өгерістерден-ақ түсінуге болады[45]. Саябақта бейне бақылау және хабарландыру жүйесі қарастырылған. Қауіпсіздікті кезекші қызметкерлер онлайн режимде қадағалайтын болады. Түнде саябақ 380 шамды жарықтандырады. Бұл саябақтың қайта жаңартылуы 2018 жылдың 30 маусымында аяқталды (Сурет 8). Жаңартылу жобасының құны 3 млрд теңге және оны Алматы облысының әкімдігі қаржыландырған. Ресми ашылу күнінде қонақтар үшін ойын-сауық бағдарламасы, экскурсиялар, фестиваль, кешкі шоу, ашық аспан астындағы түнгі кинозал және концерт дайындалды[46].
Сурет 8 - Жетісу саябағындағы күрделі жөңдеу барысы
Облыс әкімі Амандық Баталов Жетісу саябағын қалпына келтіру және абаттандыру барысымен ең бірінші өзі жіте танысты. Аймақ басшысы құрылыс жүргізетін BI Group және BI Engineering мердігерлік ұйымдары өкілдерінің қатысуымен жұмыс кеңесін өткізді, сондай-ақ саябақтың салтанатты ашылуын ұйымдастыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын талқылады. Барлық саябақты айналып өтіп, Амандық Баталов кіре берісте тротуар плиткасын төсеуге, шағын сәулет нысандарын орналастыру орындарына, сондай-ақ жасыл желектер санын арттыруға байланысты бірқатар ескертулер енгізді[47]. Жалпы, аймақ басшысы көргендерге риза болып, барлық жұмыстар қатаң кесте бойынша жүргізілуі тиіс екенін атап өтті. Жетісу саябағын қайта жаңарту және абаттандыру Алматы облысынан Астананың 20 жылдығына орай сыйлығы ретінде саналады.
Жетісу саябағында ауқымды жөндеу жұмыстары алдыңғы жылы басталды. Астананың мерейтойына орай саябақ тұрғындарды өзінің жаңа бейнесімен таң қалдырды. Бұл туралы ҚР Президенті жанындағы Орталық Коммуникациялар қызметінде өткен брифингте ҚР Ұлттық банкінің төрағасы Қайрат Келімбетов мәлім етті[48]. Астананың 20 жылдығына орай Алматы облысы BI Group Холдингімен бірлесіп Жетісу саябағын абаттандырумен қайта жаңарту жобасын жүзеге асырды. Саябақ тек өз түрін ғана емес, сонымен қатар атауын Жетісу деп өзгертті. Мұнда Алматы облысының барлық көрікті жерлері жиналды. Алматы облысының символы - тауларды, күркелер мен киіз үйлерді еліктейтін төбелер және Апорт алаңы бар. Әр жастағы балаларға арналған ойын алаңдары бар. Сондай - ақ, саябақта амфитеатр салынған[49].
3.3 Жетісу саябағының ботаникасы
Жетісу саябағындағы алаңның ортасында шөптерден, гүлдерден, бұталардан құралған Қазақстан картасы орналастырылды. Саябаққа жалпы 270 ағаш отырғызылды. Бұл ағаштардың түрлері әртүрлі, оның ішінде 85-і алма мен шырша ағаштары болып табылады. Жетісу саябағында 1000-нан астам ағаш бар. Саябақта ағаштардың көптеген түрлері өсірілген. Жетісу саябағында өсетін ағаштарға пирамидалдық терек (Рopulus pyramidalis), кәдімгі қарағай (Pinus sylvestris), кәдімгі шырша (Picea abies), ақ қайың (Betula) және т.б. ағаштар жатады[49].
Пирамидалдық терек (Populus pyramidalis) - биіктігі 30 метрге дейін, тар жиекті қалың бөрігі бар ағаш (Сурет 9). Бұл ағаш өте тез өседі. Ағаштардың бұтақтары оның діңіне өте тығыз. Жапырақтары өте үлкен болып келеді. Жапырақтардың түсі жоғары және төменгі жағында өте жарқын. Сондай-ақ, жапырақтардың ұштары аздап өткір. Көктемде ағаштың бұл түрі гүлдейді және ол қысқа деген төзімділігінің жоғарылылығымен ерекшеленеді. Пирамидалық терек күн сәулесін жақсы көреді. Егер топырақ сапасы нашар жаққа күрт өзгерсе, терек өсуін тоқтатады.
Сурет 9 - Терек пирамидасы (Populus pyramidalis)
Өткір жапырақты үйеңкі (Acer platanoides) ағашының биіктігі 30 метрге жетеді. Ағаштың ұшасы қалың, сопақ пішінді ұзын және тік діңі бар. Үйеңкі ағашы ылғалды, құнарлы, жақсы құрғатылған топырақты көреді[50]. Азоттың төмен құрамына, тұздалған топыраққа және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С.СЕЙФУЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Өтеш Е.Е
Ауа құрамының сапасын Астана қаласының қылқан жапырақты ағаштарының күйі бойынша бағалау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В060800 - экология
Астана 2019
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
"Қорғауға жіберілді"
_________Кафедра меңгерушісі
__________Сатыбалдиева Г.К.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Ауа құрамының сапасын Астана қаласының
қылқан жапырақты ағаштарының күйі бойынша бағалау
Мамандығы: 5В060800 экология
Орындаған: Өтеш Ердәулет Ерденұлы
Диплом жетекшісі: Ауезова Нұрқұйған Сражадинқызы
Астана 2019
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1-БӨЛІМ. АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ КЛИМАТТЫҚ-ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА СИПАТТАМА
1.1 Астана қаласының географиялық орны
1.2 Астана қаласының климаттық-экологиялық жағдайы
2-БӨЛІМ. АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ ДЕМАЛЫС АЙМАҚТАРЫНА ЖАЛПЫ ШОЛУ
2.1 Астана қаласының Жетісу саябағына сипаттама
2.2 Жетісу саябағының реконструкциясы
2.3 Жетісу саябағының ботаникасы
3-БӨЛІМ. ЖЕТІСУ ДЕМАЛЫС АЙМАҒЫ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН СИПАТТАУ
3.1 Демалыс аймағын зерттеу әдістері
3.2 Биоиндикация әдісімен қылқан жапырақты ағаштардың күйін анықтау
3.3. Жетісу саябағындағы зерттеу жұмыстарының нәтижесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. XXI ғасыр - жахандану заманында шешімі әлі табылмаған өзекті мәселелердің бірі - қоршаған ортаның ластануы. Көбінесе антропогендік факторлардың әсерінен ауаға әртүрлі зиянды заттар таралып, экологиялық мәселелерді туғызуда. Қазақстан Республикасының астанасы - Астана әкімшілігі де қоршаған ортаның ластануы мәселесін шешуді басты мақсатттарының бірі ретінде санайды. Бұл дипломдық жұмыстың өзектілігі де осында.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты - күннен күнге дамып, халық саны тез қарқынмен өсіп жатқан Астана қаласының саябақтарының экологиялық жағдайын зерттеу. Жасыл саябақтардың экологиялық жағдайын зерттеп қана қоймай, олардың хал-жағдайын жақсарту үшін қандай іс-шаралар қолға алынуы керек екенін анықтау және ұсыну.
Мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылды:
- Жетісу саябағындағы қылқан жапырақты ағаштардың табиғи жағдайларын сипаттау;
- Жетісу саябағындағы қылқан жапырақты ағаштардың жай-күйін биоиндикация әдісімен бағалау;
- Жетісу саябағындағы қылқан жапырақты ағаштардың экологиялық жағдайын қалпына келтірудің тиімді шараларын жасау;
- Астана қаласының жағдайында қылқан жапырақты ағаштардың күйін зерттеу үшін өндіріс бойынша тәжірибелік ұсыныстар беру.
Дипломдық жұмыстың мақсатына қарай іс-тәжірбие Астана қаласының Жетісу саябағында өткізілді. Бұл саябаққа тұрғындар жиі келеді. Сондықтан да, саябақтың ластану деңгейі де жоғары болып табылады. Жетісу саябағында экологиялық мәселені шешу үшін ағаштар көптеп отырғызылады. Әсіресе, қылқанжапырақты ағаштардың саны жоғары. Жетісу саябағының экологиялық жағдайын биоиндикация тәсілімен зерттегенде осы өсімдіктер биоиндикатор ретінде қолданылды. Сондай-ақ, өсімдіктердің фотосинтездік активтілігін анықтау үшін ПАМ флуориметрия әдісі пайдаланылды.
Қарағай тұқымдастарының өкілдерін зерттеу объектісі ретінде таңдау олардың кең таралуына, шаруашылық маңыздылығына және жыл бойы пайдалану мүмкіндігіне байланысты. Бұл дипломдық жұмыс қылқан жапырақты ағаштардың көмегімен атмосфераның ластануын биоиндикациялық зерттеулерге негізделген.
Әрбір тірі ағза үшін атмосфераның рөлі өте маңызды. Таза ауа адамның да, жануарлардың да, өсімдіктердің де өміріне аса қажет. Соңғы уақытта ауаның ластануы адамдар арасында ең көп талқыланатын тақырыпқа айналды, себебі бұл, ауаның ластығы, ең алдымен, біздің денсаулығымызға әсер етеді. Бірақ, ауа жағдайын қалай зерттеуге болады? Қоршаған ортаның ластануы өткір экологиялық проблема болып табылады. Сыртқы токсиканттардың әсері қоршаған ортаның жай-күйінің айтарлықтай нашарлауына, тіпті кең аумақтардағы ормандардың жойылуына әкеліп соғады. Сондықтан табиғи ортаның ластануын ерте диагностикалаудың объективті және қарапайым әдістерін іздестіру өзекті міндет болып табылады.
Зерттеу объектісі ретінде Астана қаласының Жетісу саябағы. Диссертацияның құрылымы мен көлемі: Жалпы 60 жазба беттен, соның ішінде кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, 5 кестеден, 18 суреттен, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және 5 қосымшадан тұрады.
НOРМAТИВТIК СIЛТEМEЛEР
АНЫҚТАМАЛАР
Географиялық координаттар - жер бетіндегі нүктенің орналасуын анықтайтын шамалар.
Демография - халықтың қоныстануы және оның өзгерістері туралы ғылым.
Экoлoгия - жeкe oргaнизмнiң қoршaғaн oртaмeн қaрым-қaтынaсын, oртaғa бeйiмдeлу зaңдылықтaрын, сoндaй-aқ oргaнизм дeңгeйiнeн жoғaрырaқ тұрғaн пoпуляциялaрдың, экoжүйeлeрдiң, биoсфeрaның ұйымдaстырылу жәнe қызмeт aтқaру зaңдылықтaрын зeрттeйтiн ғылым.
Экoлoгиялық мoнитoринг - aнтрoпoгeндiк фaктoрлaр әсeрiнeн қoршaғaн oртa жaғдaйының, биoсфeрa кoмпoнeнттeрiнiң өзгeруiн бaқылaу, бaғa бeру жәнe бoлжaу жүйeсi.
Aтмoсфeрaның лaстaнуы - бeлгiлi бiр oртaдa сoл жeргe тән eмeс, жaңa физикaлық, химиялық жәнe биoлoгиялық зaттaрдың бoлуын нeмeсe бұл зaттaрдың тaбиғи oртaшa көпжылдық дeңгeйдeн жoғaры бoлуын лaстaну дeп aтaймыз.
Масс спектрометрия - заттың құрамындағы бөлшектер массасының спектрін және олардың салыстырмалы құрамын (таралуын) анықтау жолымен затты зерттеу әдісі.
Хлороз - топырақтағы кейбір элементтердің жетіспеушілігінен (көбінесе магний немесе темір) немесе вирустардан туындаған өсімдіктер ауруы.
Биоиндикация дегеніміз - тірі организмдердің тікелей олардың мекендеу ортасындағы реакциялары негізінде экологиялық маңызды табиғи және антропогендік жүктемелерді анықтау. Биологиялық индикаторлар жүйеге немесе процеске тән белгілерге ие, олардың негізінде өзгерістер үрдістерін сапалық немесе сандық бағалау, экологиялық жүйелердің, процестер мен құбылыстардың жай-күйін айқындау немесе бағалау сыныптамасы жүргізіледі.
БEЛГIЛEР МEН ҚЫСҚAРТУЛAР
ҚР - Қaзaқстaн Рeспубликaсы
AҚШ - Aмeрикa Құрaмa Штaттaры
БҚO - Бaтыс Қaзaқстaн oблысы
РAҚ - рaдиoaктивтi қaлдықтaр
ШРШ - шeктi рұқсaт eтiлгeн шығaрындылaр
ШРК - шeктi рұқсaт кoнцeнтрaциясы
ҚР ҰЭМ - Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика Министрлігі
ЖШС - Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
ҚазМұнайГаз ҰҚ АҚ - ҚазМұнайГаз ұлттық компаниясы акционерлік қоғамы
ГЭС - Гидроэлектр станциясы
ҚР ҰЭМ - Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика Министрлігі
С.Е - Солтүстік ендік
Ш.Б - Шығыс бойлық
1-БӨЛІМ. АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ КЛИМАТТЫҚ-ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА СИПАТТАМА
1.1.Астана қаласының географиялық орны
Астана - Қазақстан Республикасының астанасы. Ол Қазақстанның солтүстік-орталық бөлігінде, Есіл өзенінің жағасында орналасқан. Оның орналасқан жері Ақмола обылысының оңтүстігінде және жеке саяси әкімшілік бөлінуі болып табылады. Астана қаласы 5-ші сағаттық белдеуде орналасқан. Астана қаласының географиялық коррдинаттары 530 с.е. 720 ш.б. (Сурет 1).
Сурет 1 - Астана қаласының географиялық орны
Астана қаласының биіктігі теңіз деңгейінен 347 метр болып табылады[1]. Есіл өзенінің оң жағынан қаланың ескі ғимараттарын, ал сол жағында енді салынып келе жатқан жаңа құрылыс нысандарын көре аласыз. Сонымен қатар, қаланың батыс-шығыс бөлігінен өтетін теміржолдың солтүстігінде индустриялық және кедей аудандар бар. 2018 жылдың 1 қаңтардағы дерекке сүйенсек, Астана қаласының тұрғынының саны 1 миллионнан асады. Қаланы Қазақстан Республикасының елордасы ету ҚР экс-президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 1994 жылғы шешімі бойынша қабылданды. Елорда жазық, қуаң жерде орналасқан. Есіл өзені Астана қаласының негізі су бөлігі болып табылады. Өз кезегінде Есіл өзені Нияз бұлақтарынан бастау алады[2].
Астана қаласы күннен күнге қарқынды дамып жатыр. Қалада көптеген кәсіпорындардың ашылуы Қазақстан бойынша жастарға жұмысқа орналасуға мүмкіндіктер беруде. Соңғы он жылдықпен салыстырғанда қаладағы тұрғындар саны үш есеге артты. Астана қаласы Алматыдан кейінгі ең тұрғыны көп қала ретінде саналады[3]. Астана қаласының бұрынғы атауларына Ақмола, Целиноград кіреді. Қазақстан Республикасының астанасы Алматы болған кезде, Нұрсұлтан Назарбаев астананы көшіру туралы ойымен бөлісті және де 1997 жылы Астана қаласы заңды түрде Қазақстанның астанасы болып жарияланды. Қаланың климаты өте суық[4]. Астана әлем бойынша Моңғолия астанасынан кейінгі ең суық елорда ретінде саналады.
Елорданың тарихы көптеген жылдарды қамтиды. 1824 жылы Омбы қазақтарының отряды Есіл өзенінің жоғарғы жағында үлкен бекіністі орнатты[5]. Бұл бекініс 1868 жылы әкімшілік орталығы болып сайланды және оны Ақмола деп атады. Астана 1939 жылы провинциялық орталыққа айналды, оның халқы 33 мың адамға жетті. Астана қаласы Кеңес үкіметі кезінде де көптеген өзгерістерге ұшырады және дамудың сатысында болды. Никита Хрущев Қазақстанды Кеңес Одағындағы астық өндірушісіне айналдыруды мақсат етті. Сондықтан да, бұл қаланың атауы 1961 жылы Целиноград болып өзгерді. Сол уақытта қалада өте көп құрылыстар жүргізілді. Басшылықтың нұсқауымен ғылыми - зерттеу және жоғары оқу орындары салынды.
1991 жылы Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін қаланың атауы Ақмола болып өзгертілді. Бұл атау "ақ қабір"деп аударылады, бірақ шын мәнінде қасиетті орын деген мағынаны білдіреді[6]. Қазақстан Республикасының жаңа бас қаласы шетте орналасқанына және оның қысқы қатал климатына қарамастан, Қазақстан үшін елорданың орталықта орналасуы маңызды болды. Көшудің ресми себептері Алматыда кеңейту үшін кеңістіктің болмауы және оның жер сілкінісі аймағында орналасуы болды. 1994 жылы Үкімет Ұлттық астананы Алматыдан Ақмолаға көшіре бастады[7].
Елорданы көшірген сәттен бастап Астана халқының саны екі еседен астам өсті. Мысалы, 2007 жылға қарай адам саны 600,200-ге жетті. Болжамдар бойынша, 2030 жылға қарай халық саны бір миллионнан асады[8]. Қалаға Өзбекстан мен Қырғызстан сияқты бүкіл Орта Азия мемлекеттерінен жастар жұмыс жасауға келеді. Жалпы, Қазақстанның елордасы Қазақстаннан ішінен және көрші мемлекеттерден келген, мансап құруға ұмтылатын жас мамандар үшін магнит болып табылады. Елордаға деген талпыныс қаланың демографиясын өзгертті. Бұрын қалада Славян халықтары көп болса, қазір этникалық қазақтардың саны күннен күнге өсіп жатр. Астанада қазақ халқының саны 1989 жылғы 17 пайызбен салыстырғанда 60 пайызға өсті. Қазақстан Республикасының ресми тілі болып табылатын орыс тілі Астана қаласында күнделікті өмірде және бизнесте қолданылады[8]. Орыс тілі ұлтаралық қарым-қатынас тілі ретінде белгіленген. Ресми деректерге жүгінсек, 1991 жылы халықтың 95 пайызы орыс тілін пайдаланған. Ал қазақ тілін халықтың 64,4 пайызы қолданған[9].
Қазіргі елорданың келбетін жаңа және өзгеше архитектуралық құрылыстар өзгертті. Нысандарды жобалауға шетелдік сәулетшілер, жетекші құрылыс компаниялары тартылды. Елордамызда архитектуралық жобаларды дамытуға көп жағдайда 2000 жылы "Астанагенплан" жобалау институтын құру ықпал етті. Ал 2002 жылы мемлекет басшысы қолайлы инвестициялық ахуалды қамтамасыз еткен Астана - жаңа қала арнайы экономикалық аймағын құру туралы жарлық шығарды[10]. Өз кезегінде бұл жоба жеке инвесторларды Қазақстанға тартуға мүмкіндік берді. Мемлекет тарапынан да, халық тарапынан да Астананың бас жоспарын әзірлеуге үлкен көңіл бөлінді. Өзбекстан, Ресей, Германия, Австралия, Италия, Жапония, Түркия, Польша, Беларусия және т.б. мемлекеттерден сәулетшілер конкурсқа қатысып, елордалықтарды инновациялық құрылыс идеяларымен таңқалдырды[11].
Конкурста үздік теоретик және әлемдік сәулет шебері Кейшо Курокава оза шапты. Ол Қазақстан Республикасының дамуының негізіне симбиоз, метаболизм және абстрактілі символизм идеясын қойды. Жапон сәулетшісі үшін қала - бұл қоршаған ортамен үйлесімде өмір сүретін жергілікті ландшафтқа тамаша үйлескен тірі ағза болып табылады. Астананың маңызды артериясы Есіл өзені - дала өлкесі өмірінің негізі екенін ескере отырып, Кейшо астананы жаңартудың өзіндік қызық идеясын ұсынды. Ең басынан құрылысшылардың алдына болашаққа ұмтылған, жайлы, жарқын, серпінді қаланы салу міндеті қойылды.
1.2 Астана қаласының климаттық-экологиялық жағдайы
Астана қаласының климаты шұғыл континентальды болып табылады. Ауаның жылдық орташа температурасы +3 градус, ал жауын - шашынның жалпы мөлшері - 320 мм болып есептелген.
Қыс қараша айында басталып, сәуір айының басына дейін жалғасады. Жылдың бұл маусымы өте қатал және өте төмен ауа температурасымен ерекшеленеді. Сібір антициклонынан туындаған аяздар жиі ауа температурасын 30 градусқа дейін төмендетеді. Қаланың көктемі орташа есеппен 1,5 - 2 айға созылады және суық ауа райымен ерекшеленеді, бұл ауыспалы маусымда жиі қайталанатын құбылыс. Сәуір айының орташа температурасы + 5,2 градусты құрайды, ал мамыр айында ауа +13,9 градусқа дейін қызады[12].
Астана қаласының жазы өте құрғақ, ыстық ауа райымен сипатталады. Бұл - жылдың өте ыстық және құрғақ кезеңі болып табылады. Шілденің орташа температурасы +21 градус болып табылады. Кейбір күндері ауаның ең жоғары температурасы +42°С дейін жетеді. Қалада ең жоғары температура шілде айында орташа есеппен 12 күн бойы созылады. Жылы кезеңнің ұзақтығы 214 күн, ал аязсыз кезең 120 күн. Сәуір мен қыркүйек аралығында құрғақ күндердің жалпы саны 14 және 20 күн аралығын құрайды. Найзағайлы күндердің орташа саны 19-25 арасында және оның орташа ұзақтығы 2,4 сағат. Астана қаласының жылдық жауын-шашын мөлшері 300 мм болып есептеледі. Көктемгі жауын - шашын жылдық соманың 30%, жазғы 34%, қысқы 36 % құрайды. Қалада ең көп жауын-шашын шілде айына, ең азы желтоқсан айына жауады. Астана қаласында желдің орташа жылдық жылдамдығы 5 мсек. Оның ең көбі наурызда, ал ең азы тамызда. Шілденің орташа температурасы +20,8 градусты құраса, ал ең ыстық ауа-райы 1936 жылы шілдеде +41,6 градусқа дейін көтерілген. Бір қызығы шілде айында Астана қаласының тарихында бір де бір рет аяз жағдайы тіркелген жоқ.
Астана қаласында күз маусымы өте қысқа өтеді. Қазан айына қарай орташа ауа температурасы +4,6 градусқа дейін төмендейді, түнде жиі аяз болады, ал осы айда температураның абсолюттік минимумы -25,3 градусты құрайды.
Астана қаласының климатының айрықша ерекшелігі - оның күрт континенталдығы, жауын-шашынның орташа жылдық аз мөлшері және жазғы кезеңде көлдер мен жекелеген өзендердің құрғауына алып келетін күн сәулесінің көптігі болып табылады. Қысы - суық, ұзақ, қары көп, кейбір жылдары қатал. Аяз кезеңінің ұзақтығы 245 күн, ал қыстың ұзақтығы 5 ай болып саналады[13]. Тұрақты қар жамылғысы әдетте қараша айының ортасында 140 күн мерзімге созылады. Қаңтар айының орташа температурасы -17 градус болып табылады. Кейбір қыстың абсолюттік минимумы -53 градусқа дейін жетеді. Мұздатылған күндер саны 25 градусқа дейін және одан төмен жылына 14-тен 45 күнге дейін, кейбір жылдары айына 20 күн ауытқиды. Жыл ішінде боран болатын күндер саны 30 күнді құрайды, боран 50 пайыз жағдайда оңтүстік-батыс бағытында соғады[14]. Тұманды күндер саны - жылына 60-тан астам болып табылады. Күнді күндерінің ұзақтығы жылына 2200 сағат.
Астана қаласының экологиялық жағдайы жылдан жылға нашарлап жатыр. Қаланың ауа сапасы да әртүрлі зиянды, улы химикаттардың және антропогендік факторлардың әсерінен өзгеріске ұшырауда. Әрбір жыл сайын ауадағы ластаушы заттардың фондық шоғырлануы тек артып жатқанын көріп отырмыз. Ауа сапасының адам денсаулығына әсері туралы көптеген ғылыми жұмыстар жазылған. Ғалымдар ауа сапасы мен адамдардың тыныс алу және жүрек, қан тамырлары ауруларының дамуы арасындағы тікелей байланыстың бар екенін әртүрлі тәжірбиелердің арқасында дәлелдеп жатыр[15]. Астана қаласында экологиялық мәселенің кесірінен ауруға шалдыққандардың саны күннен күнге артуда. Өкінішке орай, қала бойынша ауаның сапасы нашар болуының себебінен дәрігерге жүгінген жағдайлар санын нақты келтіру мүмкін емес. Бірақ, елімізде 2016 жылғы Денсаулық Сақтау Министрлігінің деректері бойынша, тыныс алу мүшелерінің аурулары халықтың жалпы аурушаңдығының 43,5 пайызын құрайтынын көрсетіп отыр. Бұл - ауаның төмен сапасының нәтижесі болып табылады[16].
Елді мекендердегі ауаның сапасы Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика Министрінің 2015 жылғы 28 ақпандағы №168 бұйрығымен бекітілген қалалық және ауылдық елді мекендердегі атмосфералық ауаға қойылатын гигиеналық нормативтермен реттеледі. Қаланың экологиялық жағдайын бақылау және оны жақсарту үшін мүмкіндіктер өте көп. Бұл үшін ауа сапасы көрсеткіштерінің жасанды төмендеуін талап етпей, қоршаған ортаны қорғау саласында қабылданған нормативтік-құқықтық актілердің талаптарын адал орындау қажет. Көбінесе экологиялық мәселелерге немқұрайлы қарап жатамыз.Бұл немқұрайлылық экология саласында жұмыс тәжірибесі жоқ лауазымды тұлғалардың тағайындалуларында көрінеді. Мысалы, Астана әкімдігі жанындағы Табиғи Ресурстар Басқармасының басшысы болып тау-кен инженері тағайындалған. Қоршаған орта мәселелері бойынша шешім қабылдайтын басшы тұлғалардың құзыреттілігі өте маңызды. Ең бастысы- мемлекеттік қызметтегі азаматтар экологиялық мәселелердің шиеленісіп кетуін күтпестен, табиғатты қорғау саласында шешімдер қабылдаған кезде барынша белсенді болулары қажет[17].
Бұған қоса, соңғы уақытта қоғамда Қазгидромет компаниясының ауа сапасы бойынша дайындайтын мәліметтеріне күмәнді көзқарас пайда болды. Қазгидромет мемлекеттік кәсіпорын болып табылады және Қазақстанда қабылданған нормативтік-құқықтық актілер бойынша жұмыс жасайды[18]. Сондықтан, егер Қазақстандық және Халықаралық талаптарды салыстырсақ, ауадағы ластаушы заттардың шекті мәндері бойынша айырмашылықтарды табуға болады. Сондықтан экология саласындағы нормативтік-құқықтық актілерімізді Халықаралық ұйымдармен үйлестіру туралы мәселе ашық талқылануы қажет.
Соңғы он жылда Астана қаласының халқы үш есе артты. Мемлекет басшысы Астана қаласының әлемнің үздік отыз қалаларының қатарына кіруінің өршіл міндетін қойды. Азия қысқы ойындары таулардан тыс емес, сондықтан елордамыз саяси және экономикалық тұрақтылықтың, конфессияаралық және ұлтаралық келісімнің символы, көптеген халықаралық іс-шараларды өткізу орталығы бола отырып, әлемнің ең экологиялық таза бұрышының бірі болып табылады. Сондай-ақ, елорда Қазақстанның басқа қалаларына еліктеу үлгісі болып табылады[19].
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы 2010 жылы Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымына төрағалық етті. Бұл жас мемлекет үшін жоғары мәртебе болды. Төрағалыққа тағайындалған мемлекет экономикалық, экологиялық және т.б. мәселелерді шешуге ұмтылуы қажет болды[20]. Осылайша, қазіргі кезде Қазақстан Республикасы бірінші орында экология мәселелерінің себептеріне және оларды шешу жолдарына назар аударып жатыр.
Соңғы жылдары мемлекеттік органдар қаладағы тазалықты сақтау бойынша үлкен жұмыс атқарып жатыр. Алайда, біз Еуропалық астаналар сияқты елордамызды таза және жайлы ету үшін, ең бастысы табиғатқа ұқыпты қарауға барлығымызды үйретуіміз керек. Бірінші кезекте экологиялық саясатты қала құрылысы дамуымен, экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасымен қатаң таныстыру қажет. Біз экологияны жақсартуға бағытталған миллиардтаған соманы санауды үйренуіміз керек. Мемлекеттік органдарға нормативтік-құқықтық базаны әзірлеу мен жетілдіру үшін барлық күш-жігерді жұмсаған жөн[21]. Соңғы уақытта Астана да салынып жатқан нысандар санының ұдайы көбеюіне байланысты құрылыс компаниялары, мердігерлер мен тапсырыс берушілер күн сайын экологиялық жағдайды бұзуда және қаланы ластауда (Сурет 2).
Сурет 2 - Астана қаласының ластануы
Құрылыс алаңдарынан шыққан кезде жүк автомобильдері жолдың жүру бөлігіне, жүз және одан да көп метрге үлкен балшық шығарады. Осыған байланысты жол көбінесе қалыпты қозғалыс үшін жарамсыз болып жатыр.Экологтардың мәліметіне сүйенетін болсақ, қазір елордада екі жүз мыңнан астам автокөлік бар[22]. Әрбір автокөлік иесі өзінің темір атын жылына кемінде он рет жуады. Бұл миллиондаған литр су... Осыған байланысты елордамыздағы барлық актокөлік жуу жерлерін экологтардың қатысуымен тексеріп шығу қажет. Бұл жерлер қайдан суды алатынын және ластанған суды қайда төгетінін біліп алуымыз қажет. Бұл да қала экологиясы үшін өте маңызды болып табылады.
Автомобиль тығындары, көліктің зиянды шығарындылары мәселесі әлемнің барлық ірі қалаларында бар, бірақ дамыған мемлекеттердің астаналары оны шешу бойынша белсенді шаралар қабылдануда[23]. Бұл бағытта Астана да не істелді? Бастапқыдакөшелерден таксилердің саны азайтылды, бірақ кептеліс азайған жоқ. Содан кейін қала әкімшілігінің қолдауымен магистральдар кеңейтілді, жол айрықтарын салды. Өкінішке орай, экологиялық жағдай қатты өзгерген жоқ[24].
Сондай-ақ, күн сайын көлік компаниялары тарапынан қоршаған ортаға немқұрайлы қарым-қатынасты байқауға болады, оның ішінде Астанабойынша жүретін, техникалық параметрлері экологиялық стандарттарға сәйкес келмейтін көліктерді жиі кездестіруге болады. Мұндай көліктің шуылдары мен пайдаланылған газдары тек экологияға ғана емес, сонымен қатар азаматтардың салауатты өмір салтына, демалуға және қалалықтардың көңіл-күйіне зиян келтіреді. Астана көшелерінен экологиялық талаптарға сай келмейтін автомобильдерді ығыстыру жөнінде нақты шаралар әзірлейтін кез келді деп санаймын. Жергілікті билік пен кәсіпкерлер Еуро-3 стандартының қозғалтқыштары бар жаңа автобустар сатып алуды ойландыруда[25].
Жалпы, кейбір экологиялық проблемаларды шешуге Астанақаласының әкімшілігінің мүмкіндіктері өте зор. Экологиялық мәселелерді шешу үшін ең біріншіден экологиялық, қылмыстық, әкімшілік заңнамадағы, сондай-ақ мемлекеттік органдардың өкілеттіктеріндегі олқылықтарды жою маңызды. Олардың қызметінде адалдықтың, тазалықтың болмауы жазасыз тәртіп бұзушылар санының өсуін туғызады, сондай-ақ сыбайлас жемқорлықты туындатады. Бұдан басқа, неге елорданың әкімдігіне ғалымдарды, қоршаған ортаны қорғау, ішкі істер, көлік және коммуникация министрліктерінің қызметкерлерін, Парламент депутаттарын, жұртшылық өкілдерін, бұқаралық ақпарат құралдарын шақыра отырып, туындаған мәселелерді талқылау және ғылыми негізделген ұсыныстар әзірлеу үшін "дөңгелек үстел" немесе осы саладағы нормативтік-құқықтық тақырып бойынша ғылыми-практикалық конференция ұйымдастырмасқа?! Осындай іс-шара барлық облыс орталықтарында қоршаған орта мәселелерін шешуге септігін тигізеді деген үміт бар[26].
2-бөлім. Астана қаласының демалыс аймақтарына жалпы шолу
2.1 Астана қаласының Жетісу саябағына сипаттама
Астана қаласында қала тұрғындары мен қонақтарына арналған демалыс орындары мен саябақтар өте көп[27]. Әрбір саябақтың өзіндік ерекшелігі бар. Қала саябақтарының тазалығы қаланың тазалығын көрсетеді. Саябақтарда жасыл ағаштардың көп болуы, қоқыстардың аздығы экологиялық мәселелердің алдын алады. Елорданың Астаналық саябағында түрлі-түсті гүлзарлар, көркем аудандар, Америка төбешіктері мен балаларға арналған ойын алаңы бар. Астаналық саябақта мәдени демалуға мүмкіндік аласыз. Саябақ көптеген ортағасырлық қылыш пен найза асынған сарбаздардың толық өлшемді мүсіндерімен ерекшеленеді. Бұл мүсіндер тас кесектермен үйлесімді көрінеді, онда суреттер, көптеген көне руналар және басқа да тарихи сәттер бейнеленген. Бұдан басқа, саябақта кешкі концерт пен шоу - бағдармаларының ұйымдастырылуы үшін амфитеатр салынған (Сурет 3).
Сурет 3 - Астана қалалық саябағы
Астана қаласындағы биік әрі әдемі Бәйтерек монументі шын мәнінде жаңарудың сәулеттік символына және елордамыздың, жалпы Қазақстанның мақтанышына айналды[28]. Сонымен қатар, егер символдық мағынада Бәйтерек - әлем орталығы болса, географиялық жағынан ол - Еуразияның дәл орталығы деп есептеледі. Монумент 1997 жылы елорданы Алматыдан Ақмолаға көшірудің символы ретінде Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасы бойынша салынған[29]. Сәулетшілер Рүстембеков А.И., Базарбаев С., Айтбалаев Ж., Оспанов А. және конструктор Вайнштейн болып табылады (Сурет 4).
Бәйтерек өзінің орналасуымен және композициялық құрылысымен ежелгі көшпенділердің космогоникалық түсініктерін білдіреді. Олардың аңыздары бойынша әлемдердің тоғысында әлемдік өзен өтеді, оның жағасында өмір ағашы Бәйтерек өседі[30]. Оның тамыры жерді ұстайды, ал тәжі аспанға жетеді. Бұл ағаштың тамыры, тиісінше, жер асты әлемінде, ағаштың өзі, оның діңі -- жер, ал тәжі -- көкте. Құрылыстың биіктігі 97 метр, ал шармен бірге конструкциясы 105 метрді құрайды. Алтын жалатылған шар диаметрі 22 метр. Құрылыстың биіктігі кездейсоқ 97 метрді құрайды - ол елорданы 1997 жылы Алматыдан Астанаға көшіруді білдіреді[31].
.
Сурет 4 - Бәйтерек монументі
Бәйтерек монументі үш деңгейге бөлінген. Төменгі жағында төрт жарым метр жер астына кетеді. Ол жақта кафелер, аквариумдар және Бәйтерек шағын галереясы орналасқан. Сол жерден лифтте ең жоғарғы деңгейге, яғни бар мен панорамалық зал орналасқан шар қуысына көтерілуге болады.Осы нүктеден ашылатын қала келбеті Астана үшін әлемдік аты бар жапондық архитектор Кисе Куракава әзірлеген қаланың бас жоспарының геометриясын бағалауға мүмкіндік береді[32].
Бәйтеректің маңыздылығы ретінде 97 метр биіктікте орналасқан экс -Президенттің оң қолының бедері бар Аялы алақан көркем композициясын атап өткеніміз жөн. Бұл - 1997 Астананы мемлекеттің жаңа астанасы деп жариялау жылын және тиісінше ел тарихындағы жаңа есептеу нүктесін білдіреді[33]. Композицияның дәл ортасында түрлі әлемдік діндердің 17 өкілі қол қойған сәнді жапырақтары бар ағаш глобус орналасқан. Ал глобустың жанындағы үстелде тілек орындау машинасы тұр - мұнда мыс жарты шарының ішінде және Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың алақаны бар. Егер алақаныңызды ізге салса, онда аспанның әуені ойнай бастайды және осы сәтте тілек тілеу керек[34].
Атамекен Қазақстан Картасы этно - мемориалдық кешені 2001 жылдың 8 қыркүйегінде Қазақстан Республикасының экс-Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен ашылды. Мұнда 1,7 гектар алаңда елді алақандағыдай көруге және оның сәулетті-ландшафтық тарихымен танысуға болады. Атамекен Қазақстан Картасы этно - мемориалдық кешенінде 14 облыс және Республикалық маңызы бар 2 қала: Астана және Алматы орналасқан.
Мұнда табиғи - климаттық аймақтар мен ландшафттардың, сәулет және қала құрылысының барлық алуан түрлілігі көрсетілген. Бірақ ең бастысы - тарихи және мәдениет ескерткіштері де көздің жауын алады. Атамекен Қазақстан картасы танымдық - көркем кешені сізді мемлекет тарихымен, мәдениетімен, оны мекендейтін халықтармен таныстырады. Стильденген таулар, биіктіктер, далалар, ормандар, көлдер, символдық белгіленген ең ірі қалалар осы мәдениет орталығының ансамблін құрайды. Атамекен Қазақстан картасының қызықты бөлігі Каспий теңізінің сәндік -безендірілген моделі болып табылады. Елдің басты автомобиль және темір жолдарына сәйкес келетін карта жолдары бойынша саяхат Қазақстанның аса маңызды көрнекті жерлерін зерттеуге мүмкіндік береді. Оларға Қожа Ахмет Яссауи кесенесі және Бұқтырма ГЭС, Президент Резиденциясы және Қарағие ойпатын жатқызуға болады[35].
ҚазМұнайГаз ҰК АҚ-ның Есіл өзенінің сол жағалауында орналасқан ғимаратының астынан өтіп жүрсеңіз "Жастар" саябағына барасыз. Оның ашылуы 2005 жылы Астана күнін мерекелеуге жоспарланған. 5000-нан астам оқушы қатысқан саябақтың салтанатты ашылуында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев осы жасыл аралдың дамуына үлес қосып, атаулы ағаш отырғызды. Бұл саябақта солтүстік қала үшін үйреншікті шырша, қарағай, қайың және терек, үйеңкі секілді ағаштар отырғызылған.
Жастар саябағында барлық гүлзарлар неміс технологиясы бойынша жоспарланады және осы әдіспен отырғызылған, өйткені дәл осы Германияда ландшафттық құрылыстың терең тамыры мен бұрынғы дәстүрлері бар. Саябақтың ортасында өзінің архитектурасы бойынша үлкен, ерекше субұрқақ салынған. Ғашықтар паркі ҚазМұнайГаз ҰК АҚ ғимараты мен Сарыарқа даңғылы арасында орналасқан және 14 гектар аумақты алып жатыр. Саябақ аумағында 3 мың 500-ден астам ағаш пен бұта, 5 мың шаршы метр гүлзарлар, 116 мың шаршы метр гүлзарлар отырғызылды[36].
Бүгін Целиноград қаласын еске салатындай ғимараттарды, жерлерді Астанадан табу қиын, бірақ Есіл өзенінің жағалауы - шын мәнінде тарихи орын. Осыдан бірнеше жыл бұрын да астаналық жағалау Астанадағы көпшіліктің ең жиі жиналатын орыны болып табылады. Елорданың жағалауы қала тұрғындары мен қонақтарының демалыс орны, мұнда көптеген мерекелер мен түрлі шоулар өтеді. Мұнда тәуліктің кез келген уақытында жалғыз болмайсыз. Таңертең сіз салауатты өмір салтын ұстаған, жүгіретін адамдарды, күндіз - роликтерде сырғанайтын балалар, әдемі фонда суретке түсетін туристер, ал кешке серуендеген жұптарды көре аласыз[37].
Жетісу саябағының жоба жетекшісі сондай-ақ Астанада теңдесі жоқ ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған балалар алаңы орнатылатынын атап өтті[51]. Жаппай ойын-сауық арасында қыста мұз айдыны ретінде жұмыс істейтін роллердром қарастырылған. Жетісу саябағында Астананың көптеген тұрғындары, сондай-ақ қала қонақтары уақыт өткізгенді жақсы көреді. Әдемі табиғи ландшафтар мен қолдан жасалған мүсіндер арқасында саябақ қала тұрғындары үшін тартымды болып табылады. Көпшілікті оның құрылымы мен танымдық жоспары қызықтырады. Өйткені, саябақта түрлі тарихи қайраткерлердің: қолбасшылар, хандар, ғалымдар мүсіндері орналастырылған. Саябақтың соқпақтары бүкіл Қазақстан тарихы бойынша жүргізіледі. Бұл жерде алғашқы қоныстардан бастап, бүгінгі күнге дейінгі қазақ тарихын білуге болады. Айта кету керек, барлық мүсіндер табиғи шамада жасалған[52].
Жетісу саябағы жаңартылмастан бұрын, ол шартты түрде жеті секторға бөлінген. Олардың әрбірі халқымыздың тарихынан сырт шерткен, керемет құнды бөліктер болған. Саябақтың барлық бөлімшелері еліміздің қалыптасу кезеңдері туралы баяндаған. Саябақтың жалпы аумағы 24 гектардан астам болып есептелді. Саябақтан түрлі көлемдегі және мақсаттағы киіз үйлер, жылқы табындары, қазақ мәдениетінің этникалық бөлшектері мен экспозицияның басқа да көптеген нысандары табуға болады[53].
Жетісу саябағы - бұл елордамыздың ең мәдени, ең қызықты демалыс орны деп айтсақ қателеспейміз. Ол 2007 жылы салынған. Мұнда ұлы саяси қайраткерлердің, хандардың, қолбасшылардың, ғалымдар мен ақындардың мүсіндері қойылған. Сонымен қатар, ежелгі жауынгерлердің 18 қола мүсіні орнатылған. Барлық композиция құс ұшу биіктігінен Тамғалыдан шыққан "Күн адамы" деп аталатын жартас бейнесіне ұқсайды. Скверді жоспарлау ежелгі уақыттан бастап қазіргі күнге дейін Қазақстан тарихы бойынша танымдық саяхат түрінде жасалған. Сарай белгілі тарихи кезеңдерді қамтитын және елдің дамуына әсер еткен тұлғалармен таныстыратын жеті сектор мен Ұлы шежіре басты аллеясына бөлінген[54].
Астана қаласында Есіл өзенінің сол жағалауын бойлай орналасқан Жетісу қалалық паркі Қазақстан астанасының ең көркем жерлерінің бірі болып табылады және қала тұрғындары мен қонақтарының арасында үнемі жоғары ілтипатқа ие[55]. Көптеген жолдар мен жаяу жүргіншілер жолдарынан басқа, жаз мезгілінде қалың жасыл өсімдіктермен және жарқын гүл гүлзарларымен көмкерілген саябақ табиғаттың әсемдігін көрсетіп тұрғандай. Сонымен қатар, бұл саябақ Қазақстанның атақты саяси қайраткерлерін, сондай-ақ мемлекет тарихында маңызды рөл атқарған бұрынғы билеушілерді, әскершілерді, ғалымдар мен ақындарды бейнелейтін керемет мүсіндердің көптігімен танымал.
Жетісу саябағы келушілерге өткен дәуірдің атмосферасына үңіліп, мүсіндерге еріп, елдің тарихымен танысуға мүмкіндік береді. Шартты түрде саябақ аймағы әртүрлі секторға бөлінген, ал оның орталық бөлігі ұлы шежіре аллеясы болып табылады. Олардың арасында, әсіресе, өз уақытында сауытқа киінген және өткен жылдар бойы суық қарумен қаруланған ежелгі жауынгерлердің ондаған қола фигураларының композициясы ерекше көзге түседі. Жетісу паркіндегі мүсіндердің көпшілігі тарихи маңызын ашатын тақырыптық қол қоюлармен және барельефтермен толықтырылған[56].
2.2 Жетісу саябағының реконструкциясы
Астана қаласының 20 жылдығына орай Жетісу саябағын қайта жаңарту жұмыстарын жүргізілді. Енді Жетісу саябағы Астананың жарқын бөлігіне айналады[38]. Еліміздің экс-басшысы Нұрсұлтан Назарбаев саябақтың қайта ашылу салтанатына қатысты және жүргізілген көптеген өзгерістермен танысты. Жетісу саябағы төрт ауқымды функционалдық аймаққа бөлінген, олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері мен айырмашылықтары бар (Сурет 5).
Сурет 5 - Жетісу саябағындағы реконструкция жұмыстары
Жетісу саябағында жаяу серуендеушілер үшін ландшафтық - серуендеу аймағы және тыныш демалыс аймағы құрылған. Мұнда саябақтың орталық кіре берісінен солтүстікке қарай су бұрқақтар және апорт алаңы бар. Басты аллеяда Алматы облысының символы апортты көруге болады және тауға ұқсайтын төбелер және күркелерді де тамашалай аласыз[38]. Аллея алты жапырақтан тұратын Тенгри алаңымен аяқталады, онда әр жастағы балаларға арналған ойын алаңдары және Шаған аллеясы, Тамғалы - тас петроглифтері бар. Сондай-ақ, бұл саябақта Шарын шатқалы жартасы орналасқан (Сурет 6). Алаңның ортасында Қазақстанның өңірлерін көрсететін хош иісті шөптерден, гүлдерден, талдардан құралған Қазақстан картасы орналасқан. Алаң арқылы Балқаш көліне ағатын Іле сәндік өзені өтеді. Осы аумақтың барлығы тұрғындардың серуендеуіне арналған.
Сурет 6 - Жетісу саябағындағы Шарын шатқалы
Ал спорт және белсенді демалыс әуесқойлары үшін барлық саябақ арқылы өтетін 1200 метрлік веложол бар. Сонымен қатар, саябақта көптеген әртүрлі спорт алаңдары орналасқан. Қыста мұз айдынына құйылатын роллердром бар, сырғанауға арналған төбелер, үстел ойындарына арналған үстелдер және т.б. жабдықтарды көре аласыз. Сондай-ақ, саябақта мүмкіндігі шектеулі топтардың еркін жүріп - тұруына жағдай жасалған[39]. Саябақ орталығында жапырақшаларда орналасқан балалар алаңдарынан басқа, әр жасқа есептелген және мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған арнайы ойын жабдықтар мен кешендері бар. Балалар алаңының қалған элементтері 3 жастан 14 жасқа дейінгі бүлшіндер үшін есептелген (Сурет 7).
Сурет 7 - Жетісу саябағындағы балаларға арналған ойын алаңы
Тұрақ және тамақтану аймақтары саябақты жаңартуды толықтырады. Бұдан басқа, саябақты көгалдандыруға үлкен көңіл бөлінді - қолданыстағы ағаш және бұта екпелері сақталған, онда санитарлық кесу, ауру және құрғақ ағаштарды кесу жүргізілді. Екі мыңнан астам жаңа ағаш көшеттері отырғызылды. Келушілердің ыңғайлылығы үшін парк алаңдарында 14 үш қырлы шамдар ортатылды[40].
Жобаның жалпы құны 3,05 миллиард теңгені құрайды. Құрылыстың бас мердігері - BI-Industrial ЖШС болып табылады. Жетісу саябағының жалпы аумағы 24 гектарды құрайды. Саябақты қайта жаңарту және абаттандыру Алматы облысынан Астананың 20 жылдығына арналған сыйлық ретінде жүргізілді. Нұрсұлтан Назарбаев елорданың 20 жылдығына орай Жаңа Жетісу саябағын ашқан болатын. Ол Арай және Сарайшық көшелерінің қиылысында орналасқан[41]. Елорда тұрғындары мен қонақтарының демалуы үшін онда үстел ойындары, қыста мұз айдынына айналатын роллердром, сырғанауға арналған төбелер де ұйымдастырылған. Ең қызығы, оларды жазда да, қыста да пайдалануға болады. Бұдан басқа, бүкіл саябақ арқылы ұзын веложол өтеді. Қыста оны ұзындығы 1200 метр шаңғы - роллер трассасы ретінде пайдаланатын болады.
Нұрсұлтан Назарбаев Астананың мерей тойын мерекелеуге еліміздің барлық өңірлері өз үлесін қосуы қажет екендігін атап өтті, себебі Қазақстанның басты қаласы - бүкіл Қазақстанның туындысы. Экс-президент Талдықорған билігіне сыйлық үшін алғысын білдіріп, жаңаланған саябаққа бірінші болып өзі барды. Одан әрі Нұрсұлтан Назарбаев саябақтың жағдайын тамашалап, қала тұрғындарымен әңгімелесті. Президенттің айналасында Мемлекет басшысына қол ұшын беріп, естелікке суретке түскісі келетін көптеген балалар жиналды[42].
Астана қаласында орналасқан Жетісу саябағында ауқымды жөндеу жұмыстары алдыңғы жылы басталып кеткен болатын. Елорда мерей тойына орай саябақ тұрғындарды өзінің жаңа бейнесімен таң қалдырды[43]. Саябақ тек өз түрі мен құрылысын ғана емес, сонымен қатар атауын Жетісу деп өзгертті. Мұнда Алматы облысының барлық көрікті жерлері көрсетілген. Аумағы 24 гектарды құрайтын саябақты абаттандыру жобасы бойынша төрт негізгі аймақ құру көзделді. Біріншісі - тыныш серуенге арналған. Одан әрі орталық аллея, ал одан кейін балалар ойын алаңы, содан кейін тамақтану және тұрақ аймағы. Сондай-ақ, саябақта ұзындығы 1,5 км велосипед және жүгіру жолдары пайда болды. Бұл жерде Астана да теңдесі жоқ ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған балалар алаңы орнатылды. Жаппай ойын-сауық алаңы қыста мұз айдыны ретінде жұмыс істейтін роллердром қарастырылған. Жыл бойы роликтерді, конькилер мен велосипедтерді жалға беру пункттері ашылды. Әдеттегі ойын аймақтары мен батуттардан басқа, жарақат алу ықтималдығын азайтатын резеңке үгіндісі бар толқындық бедері бар ойын төбесі салынған. Саябақ орталығында Wifi ағашы орнатылған[44]. Бұл ағаштың қоректенуі күн энергиясы есебінен болады және мұнда электрондық құрылғыны зарядтауға болады. Бұл саябақтың артықшылығы үш модульді дәретханасы бар. Егер бұрын көпірден шығып, Сарайшық көшесі жағынан шағын көлік тұрағы болса, қазір Арай және Сарайшық көшелері бойындағы саябақтың бойымен қоршауды алып тастау қолға алынды. Жетісу саябағы тек белсенді демалыс үшін ғана емес, сонымен қатар жаңа туған нәрестелермен бірге жас аналардың тыныш серуендеуі үшін де тартымды екенін осы өгерістерден-ақ түсінуге болады[45]. Саябақта бейне бақылау және хабарландыру жүйесі қарастырылған. Қауіпсіздікті кезекші қызметкерлер онлайн режимде қадағалайтын болады. Түнде саябақ 380 шамды жарықтандырады. Бұл саябақтың қайта жаңартылуы 2018 жылдың 30 маусымында аяқталды (Сурет 8). Жаңартылу жобасының құны 3 млрд теңге және оны Алматы облысының әкімдігі қаржыландырған. Ресми ашылу күнінде қонақтар үшін ойын-сауық бағдарламасы, экскурсиялар, фестиваль, кешкі шоу, ашық аспан астындағы түнгі кинозал және концерт дайындалды[46].
Сурет 8 - Жетісу саябағындағы күрделі жөңдеу барысы
Облыс әкімі Амандық Баталов Жетісу саябағын қалпына келтіру және абаттандыру барысымен ең бірінші өзі жіте танысты. Аймақ басшысы құрылыс жүргізетін BI Group және BI Engineering мердігерлік ұйымдары өкілдерінің қатысуымен жұмыс кеңесін өткізді, сондай-ақ саябақтың салтанатты ашылуын ұйымдастыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын талқылады. Барлық саябақты айналып өтіп, Амандық Баталов кіре берісте тротуар плиткасын төсеуге, шағын сәулет нысандарын орналастыру орындарына, сондай-ақ жасыл желектер санын арттыруға байланысты бірқатар ескертулер енгізді[47]. Жалпы, аймақ басшысы көргендерге риза болып, барлық жұмыстар қатаң кесте бойынша жүргізілуі тиіс екенін атап өтті. Жетісу саябағын қайта жаңарту және абаттандыру Алматы облысынан Астананың 20 жылдығына орай сыйлығы ретінде саналады.
Жетісу саябағында ауқымды жөндеу жұмыстары алдыңғы жылы басталды. Астананың мерейтойына орай саябақ тұрғындарды өзінің жаңа бейнесімен таң қалдырды. Бұл туралы ҚР Президенті жанындағы Орталық Коммуникациялар қызметінде өткен брифингте ҚР Ұлттық банкінің төрағасы Қайрат Келімбетов мәлім етті[48]. Астананың 20 жылдығына орай Алматы облысы BI Group Холдингімен бірлесіп Жетісу саябағын абаттандырумен қайта жаңарту жобасын жүзеге асырды. Саябақ тек өз түрін ғана емес, сонымен қатар атауын Жетісу деп өзгертті. Мұнда Алматы облысының барлық көрікті жерлері жиналды. Алматы облысының символы - тауларды, күркелер мен киіз үйлерді еліктейтін төбелер және Апорт алаңы бар. Әр жастағы балаларға арналған ойын алаңдары бар. Сондай - ақ, саябақта амфитеатр салынған[49].
3.3 Жетісу саябағының ботаникасы
Жетісу саябағындағы алаңның ортасында шөптерден, гүлдерден, бұталардан құралған Қазақстан картасы орналастырылды. Саябаққа жалпы 270 ағаш отырғызылды. Бұл ағаштардың түрлері әртүрлі, оның ішінде 85-і алма мен шырша ағаштары болып табылады. Жетісу саябағында 1000-нан астам ағаш бар. Саябақта ағаштардың көптеген түрлері өсірілген. Жетісу саябағында өсетін ағаштарға пирамидалдық терек (Рopulus pyramidalis), кәдімгі қарағай (Pinus sylvestris), кәдімгі шырша (Picea abies), ақ қайың (Betula) және т.б. ағаштар жатады[49].
Пирамидалдық терек (Populus pyramidalis) - биіктігі 30 метрге дейін, тар жиекті қалың бөрігі бар ағаш (Сурет 9). Бұл ағаш өте тез өседі. Ағаштардың бұтақтары оның діңіне өте тығыз. Жапырақтары өте үлкен болып келеді. Жапырақтардың түсі жоғары және төменгі жағында өте жарқын. Сондай-ақ, жапырақтардың ұштары аздап өткір. Көктемде ағаштың бұл түрі гүлдейді және ол қысқа деген төзімділігінің жоғарылылығымен ерекшеленеді. Пирамидалық терек күн сәулесін жақсы көреді. Егер топырақ сапасы нашар жаққа күрт өзгерсе, терек өсуін тоқтатады.
Сурет 9 - Терек пирамидасы (Populus pyramidalis)
Өткір жапырақты үйеңкі (Acer platanoides) ағашының биіктігі 30 метрге жетеді. Ағаштың ұшасы қалың, сопақ пішінді ұзын және тік діңі бар. Үйеңкі ағашы ылғалды, құнарлы, жақсы құрғатылған топырақты көреді[50]. Азоттың төмен құрамына, тұздалған топыраққа және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz