Қант қызылшасы жылу сүйгіш өсімдік
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Орман, жер ресурстары және фитосанитария» факультеті
«Өсімдік қорғау және карантин» кафедрасы
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: « Алматы облысы Алакөл ауданы жағдайындағы қант қызылшасының негізгі зиянкестері мен аурулары және оларға қарсы қорғау шараларын ұйымдастыру »
Орындаған студент 4 курс, мамандығы, 5В081100 - Өсімдік қорғау және карантин
Жұмыс жетекшісі Бекназарова _З. БРНD ксхн
(тегі, есімі, әкесі, ғылыми дәрежесі мен атағы, қолы)
Диплом жұмысы қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
(тегі, есімі, әкесі, ғылыми дәрежесі мен атағы, қолы
«___» 2019 __ж.
Алматы 2019 ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
факультеті
мамандығы
кафедрасы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
Университет бойынша 20___ж «» № бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж «»
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері:
2018 жылы Алматы облысы Алакөл аудандық филиалында өндірістік тәжрибеден өткен уақытта жинақталған материалдар және ғылыми әдебиеттердің деректері.
Дипломдық жобада /жұмыста/ қарастырылатын сұрақтардың тізімі
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
Графикалық материалдардың тізбесі (қажетті сызбалар, суреттер, фотосуреттер)
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
Дипломдық жұмыс тарауларын орындау мезгілдері
Тапсырма берілген күні
Диплом жұмысының жетекшісі:
Қауым. профессор
Тапсырманы орындауға :
Жұмыстын (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшіле
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты, жөні)
Жұмыс (жоба) жетекшісі
(қолы) (аты, жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
(қолы) (аты, жөні)
МАЗМҰНЫ
Қант қызылшасының биологиялық және өсіру технолгиясының
ерекшеліктері
Кіріспе
Ауылшаруашылығының ең ірі салалары - егіншілік пен мал шаруашылығы бір -бірімен тығыз байланысты және бірін-бірі толықтырып отыратын салалар. Ауыл шаруашылығының өнеркәсіптен өзгешелігі -ол табиғатқа, ең алдымен топырақ пен ауа райы жағдайына тәуелділігі. Бұл саланың басты ерекшелігі мынада: егер өнеркәсіпте негізгі құрал-жабдықтар тозып, оны жиі-жиі алмастырып отыру қажет болса, дұрыс пайдаланса жер тозбайды, қайта жақсарып, жыл сайын оның құнарлығы арта түседі. Ауыл шаруашылығы дақылдарын қазіргі заман талабына сай нарықтық экономикалық бәсекеге байланысты, шығынды аз жұмсап, өнімді жоғарылату бүгінгі ғылымның басты бағыты.
Қазіргі кезде көптеген дақылдардың егіс көлемі қысқарып, өнімділігі төмендеп кетті. Сондықтан егістік жерден тұрақты және жоғары өнім алу үшін, дақылдарды зиянкестерден қорғау маңызды шара болып саналады. Дүниежүзілік егіншілік тәжірибесі көрсеткендей, өнім деңгейі қолданылатын агротехникалық, селекциялық және дақылдарды жүйелі қорғау деңгейіне де байланысты болады. . Әрі ауыл шаруашылығында өндіріс уақыты мен жұмыс маусымы өсімдік пен жануарлардың биологиялық өсіп-жетілі процесіне тәуелді. Халыққа - тағам, малға -азық, өнеркәсіпке - шикізат ретінде қажет өсімдіктерді өсіретін ауыл шаруашылығының бір саласын егіншілік екені мәлім. Егіншілікке егін егу, көкөніс, тамыр - түйнекті жемістер (қант қызылшасы), жүзім және тағы да басқа дақылдарды өсіру осы саланың басты міндеті және оның мақсатына - жерді тиімді пайдаланып, ауыл шаруашылық дақылдарынан жыл сайын тұрақты, сапалы, мол өнім алуды қамтамасыз ету. Соңғы уақытта нарықтық экономикаға байланысты ауыл шаруашылығы өндірісінде еліміздің азық- түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында айтарлықтай өзгерістер болуда, осыған орай өсімдік шаруашылығын әртараптандыру бәсекеге қабілетті өнім өндіру, аса маңызды ауыл шаруашылық дақыладарының заманауи технологияларын жасау және өндіріске енгізу бағытында ауыл шаруашылығы саласының алдына жаңа міндеттер қойылуда. Бұл қарастырылып отырған дипломдық жұмыста елімізде қант қызылшасы туралы айтылып, оның еліміздегі алатын орны, бұл дақылдың маңызыдылығы және оның өсіру технологиясы туралы қарастырылмақ. Қант қызылшасы елімізде Қазақстанның оңтүстік өңірінде, оның ішінде Алматы мен Байзақ облыстарында өсіріледі.
Еліміздің ауыл өндірісіндегі салалық қатынастар түбегейлі өзгеріп жатқан кезеңде ет, сүт, қант және тағы басқа өнімдер өндіретін фермерлер жаңа құрылымдағы төрт түлік малды жоғары сапалы азықпен қамтамасыз етуде өнімділігі мен белок шығымы жоғары, қарқынды технологияларға жарма және қант өнімділігін арттыруды қант қызылшасының маңызы өте зор. Осыған байланысты қант қызылша егістігін пайдалану тәсілдерін жетілдіру, жаңа технологиялар жасау, қант қызылшасының зиянкестермен күресу одан өндірілетін азық-түлікті арттырудың басты факторларының бірі болып табылады.
Қарқынды технологияның жетіспеушілігінен қолда барының талаптары орындалуының азық ысырабына жол беріліп отыр. Оның себебі қант шығымаы жоғары қант қызылшасының өнімділігін интенсивті технологияны қолданбаудан және олардың зиянкестеріне қарсы жаңа қарқынды технологияны пайдалану арқылы өндіріске енгізу шараларының әлі де дұрыс жолға қойылмауында.
Алматы облысында қант қызылшасының аудандастырылған өндірістік тиімділігі жоғары қант қызылшасы жаңа технологиямен егілуде. Бұлардың өнімділік деңгейі щаруашылық талаптарына сай. Осыған байланысты қант қызылшасының бұл аймаққа лайқты зиянкестерге басқа да түрлерін өндіріске енгізу өзекті мәселе. Шаруашылықтар қант қызылшасының суармалы егістігін тиімді пайдалану болып келеді. Сондықтан қант қызылшасын зиянкестерден қорғау, қазіргі уақыт талабына сай тек химимялық улы заттар қолдану арқылы өнімділігін арттыру шараларының бірі болып табылады.
Еліміздің оңтүстік, оңтүстік суармалы аймақтарында қант қызылшасын өндірудегі мүмкіндіктері айтарлықтай жоғары. Қант қызылшасының қанттылығы жоғары тұрақты мол өнім өсіру жөніндегі шаралар жүйесінде, өте сапалы әрі тұрақты өнім алуда, осы дақылдың тұқым шаруашылығы аса маңызды роль атқарады. Өнімнің өсуінің 100℅ агротехника, сорт, мелиорация т. б. шаралардың үлесіне тиеді деп есептегенде, дақылды зиякестерден қорғамаса сол өнімнің 70%-нан айрылып қалу қауіпі бар. Қант қызылшасы - бағалы техникалық дақыл. Ол халық шаруашылығында ерекше орын алады. Тамақ өнеркәсібінде қант алу үшін пайдаланылады, өйткені оның тамыр жемісінде орташа есеппен алғанда 17-19 ℅ қант болады[2] .
Республикадағы барлық қант қызылшасы шикізат өндірісінің 60℅ жуығы Жамбыл облысының үлесіне тиеді. Қазақстанда 1990 жылы қант қызылшасының егіс көлемі 42 мың гектар болды. Оның 1981-1985 жылдар ішіндегі орташа өнімділігі әр гектардан 256 ц болса, 1990 жылы бұл 268 ц жетіп, 1127 мың тонна тәтті түбір жиналды [3, 4] .
Қант қызылшасын өсіру әдісінде жұмсалатын шығынның аз, ал өнімнің өзіндік құны 2-3 есе арзан болуы, оның өсіру барысында қызылшаны сирету, жинау, бірлеу, тамыр жемістерін сақтау, көктемгі өскіндерін бірлеп, тұқымдық түйнектерін іріктеп алу, қайта іріктеу, отырғызу және зиянкестерден қорғау сияқты жұмыстарды уақытында жүргізу арқылы өнімді өндіру және қорғау қант қызылшасын өсірудің негізгі жүйелік технологиясы болып табылады.
Алакөл қант зауыты - агроөндірістік кәсіпорын 1934 жылы құрылған. Бағалы техникалық дақыл - қант қызылшасын өңдейді. 1960 жылы қайта жөнделді. Қазіргі кезде қант зауыты тәулігіне 3500 тонна қант қызылшасы мен 600 тонна қант шикізатын өңдеп, 500-550 тонна қант өндіреді. Жетісу өңірінде 1991 жылдан бастап қант қызылшасының екі сұрпы, яғни «Авантаж» және « » аудандастырылып себіледі.
Зиянкес тердіғ ішіндегі ауыл шаруашылық дақылдарының ішіндегі қант қызылшасына аса қауіпті зияндылық келтіріп, өнімнің сапасын төмендетуге себепші тобына жататын көптеген туыстастары және түрлері бар [5, 6] . Олар өсімдіктің тамырларымен, гүлімен, сабағымен, бүршігімен, тамыржемісімен, жапырағымен т. б. ағзаларымен қоректеніп өсімдіктердің өсуін тежейді. Сөйтіп, ақырында өсімдікті, кей кездері зиянкес жаппай көбейген кезде өсімдіктерді мүлдем жойып жібереді. [7] .
Жоғарыда аталып өткен мәселерге байланысты қант қызылшасын зиянкес-бөжектерден қорғау шараларын ұйымдастыру үшін, зиянкес-бөжектердің түр құрамын, олардың биологиялық ерекшеліктерін, оңтайлы даму сатыларын анықтау тақырыптың өзектілігі болып саналады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Алматы облысы Алакөл ауданы жағдайында қант қызылшасы дақылын зақымдайтын зиянкестермен аурулардың түр құрамының тізімін жасау, биологиялық ерекшеліктерін, оңтайлы даму сатысын анықтау және зиянды түрлеріне қарсы инсектицидтерді пайдалану
Зерттеудің негізгі міндеттері:
- зиянкестер түр құрамы, биологиялық ерекшеліктері және
фенологиялық күнтүзбесін жасау;
- инсектицидтерді зиянкестерге қарсы сынау және биологиялық тиімділігін анықтау;
- қолданған инсектицидтердің экономикалық тиімділігін есептеу.
1. 1 Ғылыми әдебиеттерге шолу
Бүкіл жер шары бойынша, жыл сайын қант қызылшасының өнімі зиянксткрден және аурулардың әсерінен 8, 3% -ке кеміп отыратыны белгілі. Біздің елімізде, ауылшаруашылық дақылдарымен қоректенетін және зиян келтіретін 400-ден аса түрлі зиянкестер мен аурулар тіркелген, соның ішінде қант қызылшасымен қоректенетін - аса ең қауіпті 40 түрі кездеседі [8 - 16 ] .
Орта Азия мен Қазақстанда қант қызылшасының зиянкестерін зерттеген ғалымдардың айтуынша қант қызылшасына 214 - 226 түрден астам бөжек зыйан келтіретінін анықтаған[17-18] .
Қант қызылшасының зиян келтіретін зиянкестер таксономиялық дәрежесі бойынша, алғашқы орында қаттықантатылар тобының - 143 түрі, жалпы зиянкестер есебіне қарағанда (55, 2 %), олардың - 70 түрі бізтұмсықтар туыстасына жатады. Қалған фитофагтар жартылай қатты қанаттылар - 34, теңқанаттылар - 31 және қабыршақ қанаттылардың - 31 түрі тіркелген. Сонымен қатар тікқанаттылар тобының - 13 түрі, жарғақ қанаттылардың - 3, екіқанаттылар, тері қанаттылар, трипстердің үлесіне, 2, 1 және 1 түрі тіркелген. Кенелер табының бір ғана түрі зиян келтіреді [19 - 21] .
Қант қызылшасының фитофагтарын қоректену тізбегіне қарай екі топқа бөледі. Біріншісі олигофагтар - бұлар қант қызылшасымен қоректеніп және осы өсімдіктің туыстығына жататын басқа өсімдіктермен де қоректеніп тіршілік ететіндер ( алты нүктелі цикада, қызылша тамыр бітесі, қызылша және дала қызылшасы, қоңыр және қара бариды, төрт нүктелі, әдемі кші тамыр және кәдімгі бізтұмсықтар, минерлік шыбындар және тағы басқалар) . Фитофагтардың осы түрлерінің саны - 51.
Олигофаг дегеніміз бір тұқымдасқа жататын бірнеше түрлі өсімдіктерді залалдайды.
Полигофагтарға барлық отрядтың (тура қанаттылар, тері қанаттылар, трипстер, жарғақ қанаттылар, қабыршақ қанатылар), тең қанаттылар, жартылай қатты қанаттыла, қатты қанаттылар, қос қанаттылар - осы аталған бөжектердің көпшілігі, өрмекші тәрізділірден Түркістан тор кенесі полифаг болып есептелінеді. Барлық полигофагтар (178 түрі) зиянкестердің 70% ғана қант қызылшасының әртүрлі мүшелерін зақымдап, зиян келтіреді [23] .
Полифаг дегеніміз өсімдіктерді әр түрде жататын көптеген туыстармен қоректенеді. Қалған бізтұмсықтардың 31 түрінің қоректік тізбегі әрі анқыталған жоқ деуге болады, бірақ бұлардың барлығы олигофагтарға жатады.
Қазақстанның суармалы жерлдеріндегі егілген қант қызылшасының зиянкестерінің түр құрамын, көршілес жатқан Қырғыз Республикасның және таяудағы мемлекеттерде егілген қант қызылшасының зиянкестерімен салыстырғанда, солтүстік Кавказда, Ресейде 242 түрі кедеседі [24] . Оңтүстік Оралда - 95, Батыс Сібірде -102, Еуропалық аймақта, Ресейде - 250-ден астам, Украинада -188, Югославияда - 212, Оңтүстік Азияда - 94 түрі кездеседі [26-27] .
Айта кететін жәй, жоғарыда аталған зиянкестердің қант қызылшаны барлығы бірдей залалдамайды. Соңғы 20-30 жылдай зерттеген еңбектерінде ауылшаруашылық маңызы бар қант қызылшасының фитофагтарын 3 топқа бөледі: біріншісі - қант қызылшасын өте қатты залалдайтындар; екіншісі - бірінші топқа қарағанда айтарлықтай зиян келтірмейді; үшіншісі - қант қазалшасының зиянкестерімен бірге биоценозда болғанымен зиян келтірмейді. Енді біз жоғарыда аталған үш топқа жеке-жеке тоқталамыз.
Бірінші топқа 17 түр кіреді. Олар: Түркістан торлы кенесі (Tеtrаnукtus turкеstаniсus), сары цикадасы (Емроаssа рtеridis), қызылша тамыр бітесі (Ремрнigus fusсiсоrniс), сары қызылша бізтұмсығы (Р. Соgnаtus), дала бізиұмсығы (Аdеlрнсоris linеоlаtus), дала бізтұмсығы (Lуgus рrаtеnsis), оңтүстік қандалалар (Снаеtоснема вrеviusсulа), кәдімгі қандалашықтар (С. Соnсinnа), кіші тамырбізтұмсығы (Ваtнуnоdеrеs fоvеiсоllis), кәідімгі қызылша бізтұмсығы (В. Рunсtivеntris), Түркістан бізтұмсығы (В. Suвfusсus), қоңыр қызылша бізтұмсығы (Tаnuмесus раlliаtеs (соnfехifrоns), қызылша сабақжемірі (Liхus suвtlis), күздік көбелек (Аgrоtis sеgеtuм) және беде көбелегі (Disсеstris trifоlli) . Жоғарыда аталған фитофагтар жылда немесе кейбір жылдары қант қызылшасынының барлық жерде бірдей емес айтарлықтай өнім шығынына ұшыратып отырады.
Екінші топ 26 түрден тұрады. Олар кәдімгі бұзаубас (Сrуllоtаlра), төрт нүктелі цикадасы (Масrосtеlеs guаdriрunсtulаtus) және құрғұрт неоамтуры (Nеоаliturus орасiреnnis), қызылша бітесі (Арнis fарое), Түркістан жүгері сасық қоңызы (Реntоdом duвius), астық қоңызы (Суriореrtа glавrа), маусым қоңызы (Амрнiмаllом sоlistitiаlis), зиянды қоңыз (Раlурнуllа аdsреrs), ақ қоңыз (Раlурнуllа аlва), жетісу ақ қоңызы (Р. Irrаtаtа), Түркістан шыртылдағы (Аgriоtеs меtiсulаsus), қоңыр екпе шыртылдағы (Аgriоtеs sgуаlidus), марь қанқыз ( Вulаса liснаtsеноvi), құм медягі (Ораtruм sавulоsuм), батыс қызылша қандаласы (Ерiсаutа еrуtrосернаlа), қызылша қалқаншасы (Саssidа nевulоsа), қоңыр қалқан бариды (Ваris sсоlорасеа), шұбар слоннигі (Ulоваris lоriсаfо), жабайы көбелек (Еuхса соnsрiсuа), қырыққабат көбелегі ( Мамеstrа вrаssiсае), кіші жер көбелегі (Снlоridеа viriрlаса), жоңышқа көбелегі (Реgомуrа внуоsсiамi) және қызылша минер шыбыны. Жоғарыда аталған зиянкестердің көпшілігі қоректеніп қызылшасына қатты зиян келтірмей, үйлесімді қоректеніп қызылшаның ерекшеліктеріне байланысты. Оларды зақымдамай тіршілік ететіндер[28] .
Үшінші топқа қант қызылшасының фитофагтарының 83, 4%-ын құрайтын 217 түрі бар. Бұл өкілдерінің көпшілігі қант қызылшасына зиян келтірмей, осы дақылдардың бастапқы вегетациялық кезеңінде (2-3 жапырақ) жалпы табиғи бірлестіктің құрамын құрайды. Топтағы фитофагтар қызылшасының өнім беру (дәндеріне де) фазасына да индиферентті (дәрменсіз) екенін көрсетеді. Кейінгі 40 жылдай зерттеу арқасында фитофагтардың ауылшаруашылық маңызы бар 16, 5% құрайтын 43 түрін мысалға келтіріп отыр. Осылардың ішінен 6, 5%-ын құрайтын 17 түрін жеке атап зиянкестерге жатқызады, қалған 10, 0% құрайтын 26 түрін факультативті организмге жатқызады [29 - 31] .
Қант қызылшасын бір танапта ұзақ жылдар бойы ауыстырмай сепкенде, оның топырақтағы тамыр зиянкестері көбейіп кетеді де шығымдылығы күрт төмендейді. Ал бір орынға қайталап орналастыру қант қызылшасының қауіпті зиянкесі тамыр битінің көбеюіне себепші болады. Сондықтан, қант қызылшасын түрлі аурулар мен зиянкестерден қоғауда ауыспалы егістің маңызы зор. Мысалы, қант қызылшасын жоңышқа қыртысының аударылған құйқасынан кейін орналастырғанда әр гектардан 564 центнер тамыр жеміс, ал бір танапқа қатарынан үш жыл сепкенде 60 центнер өнім кем жиналған [32] .
Қант қызылшасына зиян келтірушілердің тең қанаттылар тобының бөжектері. Мысалы, қант қызылшасының маңызды мүшесін зақымдайтын тамыр бітесі ( Ремрнigus fusсiсоrnis Косн), сол сияқты жапырақ біте ( Арнis fавае Sсор) [32, 33] .
Қант қызылшасының фитофагтарының арасында вирус және бактериямен ауыратын ауруларды тарататындары өте көп. Олар сары цикадалар, темекі трипсі, күңгірт неолитр, қызылша бітелері Жамбыл облысындағы тұқым шаруашылығында, қант қызылшасын 70%-ға зақымдап, алынатын түсімін 10%-ға кеміткен[34] . Осы тұрғыдан қарағанда да фитофагтардың өсімдіктен өнім алуда залалын тигізіп орасан зор зиянын тигізуде деп айтуға болады.
Көптеген ауыл шаруашылық дақылдарға залал келтіретін полифаг қабыршаққанаттылардың морфологиялық ерекшеліктеріне сипаттаммасына, таралуына, биологиясына, экологиясына жәни зияндылығына арналған әліметтерді ғылыми еңбектерден табуға болады[35] .
Г. Х. Шектің (1975) «Совки-вредители полей» атты монографиясында Қазақстанда кездесетін 242 қабыршаққанаттыларға морфологиялық сипаттама беріп, олардың таралуына, өзгеретін санына, биоэкологиясына, әртүрлі болжау тәсілдерге және күрес шараларына тоқталған. Автор осы еңбекте қант қызылшасының зиянды қабыршаққанаттылардың жұлдызқұрттарын атап өткен.
Қабыршақ қанаттылардың жұлдыз құрттарының дамуына аймақтың климаты немесе сыртқы орта әсер етеді, ал олардың динамика саны физикалық пен энергетикалық факторға байланысты. Бұл фактор күздік көбелектің популяциясының морфологиялық қасиеттеріне әсер тигізеді. Кеміргіш көбелектердің ішінде ең көп таралған және қауіпті түрі - күздік көбелектің морфологиясы, биологиясы, дамуы, санына болжау мен хабар беру сонымен қатар күрес шаралары ұйымдастыру жазылған методикалық нұсқау жазылған [36, 37] .
Қазіргі таңда өсімдік қорғау саласынының алдына қойылған стратегиялық мақсаты: агроценоздағы табиғи күштерді неғұрлым көбірек пайдаланып, зиянды организмдерге қарсы төзімділікті көтеріп, химиялық препараттарды рациональді және тиімді қолданып, биологиялық тәсілге көңіл бөлу болып табылады. Бұл принципті орындау үшін негізгі агротехникалық, биологиялық және химялық әдістерге элементтерді дұрыс пайдаланып өсімдіктерді интегральді әдіспен қорғаған жөн [38 - 49] .
1. 2 Қант қызылшасын биологиялық және өсіру технолгиясының ерекшеліктері.
Қант қызылшасы Қазақстанда 1932 жылдан егіле бастады және 2, 2 мың гектарға егіліп, 50 центнер өнім жиналды. Сол жылдары Байзақ, Мерке, Шу, Алматы, Талдықорған қант зауыттары салынды. 1935 жылдан қант қызылшасын өсіру жалпы халықтық қозғалысқа айналды. 1936 жылы 9. 4 мың гектар егіліп 302, 5 центнер өнім жиналды. 1974 жылы Республика бойынша егістің көлемі 80, 8 мың гектарға жетіп, 252, 0 центнер өнім жиналған. Соңғы кезде мемлекеттік шаруашылықтар тарқап қант қызылшасының көлемі күрт азайып кетті.
Қант қызылшасы, барлық тамыр - жемістер сияқты екі жылдық өсімдік, ол алғашқы жылы қантқа бай жуан түбір және саны 50-70 тіпті одан да асатын жапырақ құрайды. Екінші жылы отырғызылған аналық түбірлер гүлсидам өркендерін жаяды әрі мәуе шоғырларын құрады. Мұны агрономиялық тәжірибеде тұқым деп атайды. Кәдімгі көп дәнекті қант қызылшасының әр шумақшасында 2-3 тұқым, ал бір дәнектіде - бір тұқым болады, мұның өзі оны егуде механикаландыруға мүмкіндік береді [50, 51] .
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz