Бидай дәндерінің технологиялық қасиеттері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
3
1
"Уланская МТС" ЖШС мекемесінде ұн алу цехын жобалауға негіздеме
5
1.1
"Уланская МТС" ЖШС тарихы
5
1.2
Шаруашылық сипаттамасы және бас жоспарға сипаттама
5
1.3
Бидайдың жалпы түсімі бойынша статистикалық мәліметтер
6
2
Өңдеу объектісі ретінде бидайға сипаттама
9
2.1
Анатомиялық құрылысы
9
2.2
Бидай дәндерінің технологиялық қасиеттері
13
2.3
Дәннің ұн тартуға әсер ететін көрсеткіштері
15
2.4
Дәннің наубайханалық қасиеттерін бағалайтын көрсеткіштер
16
2.5
Астықтың ұн партияларын құру
17
3
Технологиялық бөлім
19
3.1
АВМ-1,5 жиынтықты диірмен қондырғысы
19
3.2
Бидайды ұнға өндеудің технологиялық сұлбасының сипаттамасы
20
3.3
Технологиялық сұлбаға арналған технологиялық жабдықтар есебі
26
4
Жабдықтарды құрастыру және орналастыру
39
5
Жабдықтар аспирациясы
41
6
Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы
50
6.1
Технологиялық жабдықтарды пайдалану кезіндегі қауіпсіздік техникасы
50
6.2
Өрт қауіпсіздігі және өндірістік эстетика
53
7
Жобаның экономикалық бөлімі
56
Қорытынды
59
Әдебиеттер тізімі
61
Қосымша А

Қосымша Б

Қосымша В

Қосымша Г

Қосымша Д

Кіріспе

Қазақстан Республикасының президенті мен үкімет ауыл шаруашылығының дамуына ерекше назар аударады, соның ішінде астық саласына. Ірі кәсіпорындар мен өндірілетін ұн және жарманың негізгі көлемі ішкі нарықты ғана қамтамасыз етеді. Бұл астық саласының нарықта төмен дамығанын ғана көрсетіп қоймай, бәсекелестік те төмен деңгейде екенін көрсетеді, сол себепті сыртқы нарықты дамытуға мүмкіндік шектеулі.
Қазақстанның негізгі және дәстүрлі өнім жеткізушісі Ресей болып табылады (барлық жарма және ұн импортының 95 % құрайды). Алыс шет елдерден жарма өнімдерін көптеп жеткізетін мемлекеттердің бірі Венгрия, біраз мөлшерде жеткізетін Түркия, Германия және тағы басқа елдер. Ал Қазақстан өнімін тұтынушы ТМД елдері, мысалы Ресей 8 %, Өзбекстан 12 %, Тәжікстан 80 % құрайды, бұл жалпы жарма және ұн өнімінің экспортының көрсеткіші. Алайда бұл әліде төмен көрсеткіш.
Жекеленген өңдеу және қайта өңдеу кәсіпорындары жаңа техника мен алдыңғы қатарлы технологияны пайдаланып, сапасы дүниежүзілік талаптарға сәйкес келетін өнімдерді шығаруда. Бұл кәсіпорындардың, бұрынғы өндіріс орындарымен салыстырғанда қуаты шамалы, технологиялық үдерістер қысқа, шектеулі, кейбір зауыттарда, қажеттілік болғанда, қуатын өсіруге мүмкіндік болмайды. Сондықтан жаңа өңдеу орнын жобалау қажет, ал ол қосымша қаражатты қажет етеді. Салынатын жаңа комплекстерде және әрекет етіп тұрған кәсіпорындары жаңа талаптарға жауап беретін, технологиялық үдерістерді ұйымдастыру, жүргізу орталық бекіткен жалпыға ортақ Ережемен қамтамасыз етілмеген, сондай - ақ дайындау, қабылдау, өңдеу, қайта өңдеу, т.б. кондициялар жоқ.
Жарма және ұн өндіруші кәсіпорындарды заман талабына сай жоғары технологиялық қондырғылармен техникалық, ғылыми және экономикалық мүмкіндіктер көз қарасымен екі жолмен қамтамасыз етуге болады - шет елден дайын линияларды сатып алу немесе өзіміздің қондырғыларды жасап шығару арқылы.
Жарманың және ұнның бәсекелстігін арттыру барысында, астық өңдеуші сектор мемлекеттің экономикасына нарықтық жағдайда өзінің үлкен үлесін қосары анық.
Астық өнімдерін дамытудағы болашағы бар бағыттардың бірі ол жармадан ұн өндіру, жарма талқанын өндіру және пісіруді қажет етпейтін жарма өндіру.
Кәсіпорынды жобалау бұл шығармашылық, үздіксіз дамуды және жетілдіруді талап ететін үрдіс. Ол ғылым және техниканың ең соңғы жетістіктерін қолдану арқылы ұйымдастырылуы керек, пайдалануға берілген кезде бұл кәсіпорындар техника жағынан алда және технико экономикалық көрсеткіштері жоғары, ал еңбекпен қамту және ережелеріне толығымен заман талартарымен жауап беруі керек. Сол үшін жобаларда ең тиімді астық ағынының және дайын өнімнің сызбаларын қолдану керек, өндірістік және құрылыс алаңдарын рационалды пайдалана білу қажет, ғимараттар мен құрылыстардың архитектуралық безендірулерін және жоба құрылыс бөлімін жақсарту керек, еңбек жағдайн және қауіпсіздік техникасын жақсарту қажет, жұмысшылар үшін ең тиімді тұрмыстық жағдайларды қарастыру керек.

1 Уланская МТС ЖШС мекемесінде ұн алу цехын жобалауға негіздеме

1.1 Уланская МТС тарихы

Уланская МТС ЖШС 2001 жылдан бері жұмыс атқарып келеді. Мекеме Ұлан ауданының Айыртау ауылында, Өскемен қаласынан 26-30 шақырым қашықтықта Алматинская трассасының оң жақ бетінде орналасқан. Шаруашылық иелігінде 1863 га егістік жер бар. Осы егістікте әр жылдары бидай, арпа, сұлы, күнбағыс, соя, қарақұмық дақылдары өндіріледі. Астық және майлы дақылдар негізінен Өскемен қаласының келесі мекемелеріне сатылады:
- Защитинский элеватор ЖШС;
- Усть-Каменогорский мукомольный комбинат ЖШС;
- Өскемен май зауыты ЖШС.
2031 га шабындықта әр түрлі көпжылдық шөптер егіледі, негізі житняк пен костер өндіріледі. Екпе шөп негізінен Айыртау ауылының тұрғындарына малдың жем-шөбі ретінде сатылады.

1.2 Кәсіпорын сипаттамасы және бас жоспарға сипаттама

Жылына 3000 тоннадан астам астық түсімі бар Уланская МТС Шығыс Қазақстан облысындағы Ұлан ауданының Айыртау ауылында орналасқан. Шаруашылық арпа, жұмсақ бидай, сұлы, күнбағыс, соя және қарақұмық дақылдарын өсірумен айналысады. Шаруашылықтың бас жоспары дипломдық жұмыстың графикалық бөлімінің 1 плакатында көрсетілген.
Шаруашылық Айыртау ауылының батыс бөлігінде орналасқан. Кәсіпорнынның орналасқан жері қолайлы. Әлеуметтік инфрақұрылымның дамуы, көліктік қолжетімділік, және де экологиялық қолайлы климат бар.

Желдердің жақын бағыты солтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс. Жер асты суларының тереңдігі анықталмады. Жер учаскесінде ағаш екпелері бар. Учаскенің рельефі еңіссіз жазық. Учаске Батпақты емес. Учаскенің ауданы-14622 га.
Шаруашылық аумағында бақылау пункті, әкімшілік ғимарат, жылы паркинг, механикалық жуу, қоймалар, автокөлік таразысы және машина-трактор шеберханасы бар. Осылардың барлығы өзара байланысты және шаруашылықтың толық техникалық өндірісіне маңызды болып табылады. Шаруа қожалығының жабдықтамасы сапасы қазіргі нормалардың талаптарынан кем түспейтін астық шығымын қамтамасыз етеді. Бұл қазіргі заманғы нарықтың талаптарын сенімді қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Инженерлік жасақтамасы:
- сумен жабдықтау-орталық;
- жылумен жабдықтау-автономды;
- электрмен жабдықтау-қолданыстағы желіден, техникалық шарттарға сәйкес;
- кәріз
- су өткізбейтін септик;
- телефондандыру
-Ұлан ауданының АТТ техникалық шарттарына сәйкес.
Шаруа қожалығының жабдықтамасы сапасы қазіргі нормалардың талаптарынан кем түспейтін өнімнің шығымын қамтамасыз етеді. Бұл қазіргі заманғы нарықтың талаптарын сенімді қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Нарықтық бәсекелестік жағдайларында дайын өнімнің шығым пайызының өсуінің әсерінен оның өзіндік құнының төмендеуі сатып алушылардың сұранысы мен сату көлемінің өсуінің негізгі аргументтерінің бірі болып табылады.
Менің бұл жобадағы мақсатым осы шаруа қожалық өндірісіне жұмсақ бидайдан наубайханалық екі сұрыпты ұн алу және балалар тағамын алу сызбасын қосу. Осы арқылы шаруа қожалықтың өнімділігі арттырып, экономикалық деңгейін көтеру көзделіп отыр. Цехты жобалап тұрғызып, жаңа өндіріске экономикалық неғұрлым тиімді қылып жасау. Ол шаруа қожалығына жаңа мүмкіндік береді және жергілікті экономикаға өз үлесін қосады.

1.3 Бидайдың жалпы түсімі бойынша статистикалық мәліметтер

Ауыл шаруашылық статистикасы - ауыл шаруашылығын зерттейтін экономикалық статистика саласы. [1]. Ауыл шаруашылық статистикасының негізгі міндеттері: ауыл шаруашылығының дамуын, күйін сипаттайтын статистикалық мәліметтерді жинау, өндеу және талдау. Осы міндеттердің орындалуының ең маңызды шарты - ауыл шаруашылық өндіріснің дамуының негізгі тенденцияларын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін ұдайы жетілдіру, әдістемені, ақпарат жинау, тасымалдау және өңдеу жүйелерін жетілдіру.
Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі соңғы бес жылдағы бидайдың жалпы түсімі бойынша статистикалық мәліметтер 1 кестеде көрсетілген [2].

Кесте 1
Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі соңғы бес жыл ішіндегі бидайдың жалпы түсімі бойынша статистикалық мәліметтер
(центнер)
Шаруашылық
Жыл

2014
2015
2016
2017
2018
Уланская МТС
11700,0
16816
13304
18161
22500

Бұл кестені талдай отырып бидай бойыншы жалпы түсімінің өсуі байқалды деген тұжырым жасауға болады. Бұл негізінен ауа-райы жағдайларымен байланысты.
Астық түсімділік - бұл егін шаруашылығы өнімдерінің түрлі дақылдарын отырғызылған жерінен егін жинап алу. Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі жеке жиналған бидай түсімділігі кесте 2 көрсетілген.

Кесте 2
Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі соңғы бес жылдағы бидай түсімі
(1 гектардан центнер)
Шаруашылық
Жыл

2014
2015
2016
2017
2018
Уланская МТС
7,8
11,2
8,9
12,1
15,0

Бидай түсімділігі бойынша, шаруашылықтағы соңғы бес жылда түсім ауытқып отырғанын байқауға болады.
Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі бидайдың жалпы түсімі және астық түсімдігі бойынша статистикалық мәліметтер [2] сурек 1 және 2 көрсетілген.

Сурет 1 Соңғы бес жылда Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі жалпы бидай түсімі
Жоғарыда көрсетілген диаграмманы талдай отырып Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі жалпы бидай түсімінің өсіп келе жатқандығына және 2018 жылы 22500 центнер құрағанына көз жеткізуге болады.

Сурет 2 Соңғы бес жылда Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі бидай түсімділігі

Диаграмманы талдай отырып астықтың түсімділігінің ауытқып отырағандығы байқалады. Астық түсімділігіне климат, сұрыпы және де егін шаруашылық өнімдерін өсіру технологиясы әсер етулері мүмкін. Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі соңғы бес жылдағы ең жоғарғы көрсеткіш 2018 жылы байқалады.
Осылайша Уланская МТС жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі жалпы бидай түсімі соңғы бес жылда өсіп келе жатқандығын байқауға болады. Осыған қарай, келешектегі бидай түсіміне болжау негізінен оптимистік болып келеді. Бұл, келешекте дәл осы шаруашылықта ұн тарту цехын жобалауға мықты негіздемелердің бірі болып табылады.

2 Өңдеу объектісі ретінде бидайға сипаттама

Дән - дән массасының ең басты құраушы бөлігі болып табылады, себебі көлемі және саны арқылы дән массасынын негізін құрайды. Ол өлшемі, ылғалдылығы және тығыздығы бойынша әртекті болады. Астық жинау барысында зақымдалған, жарылған және сызатталған дәндердін пайда болу себептерінен әртектілік ұлғая түседі. Астық массасының өміршеңдігі барлық тірі организмдерде жүретін үдерістерден құралған [3]. Оларды физиологиялық үрдістер деп атайды. Оларға - тыныс алу, зат алмасу, орудан кейінгі пісіп жетілуі және ұрықтанып өсуі жатады.
Осы үрдістердің сипаты және жүрі бағыты дәннің химиялық құрамын өгертіп оның физикалық қасиеттеріне әсер етеді. Астықтын және тұқымның бастапқы сапасы оның келесі кезектегі сақталуына әсер етеді [4, с.4].
Сонымен қатар астықтың сақтау және өңдеу объектісі ретіндегі сапасы оның түрлік және сұрыптық ерекшеліктеріне, және де егін алқабындағы даму жағдайларына тәуелді болады [5, с.5]. Ауыл шаруашылық өнімдерін сақтау кезіндегі шығындардың туындау себептерін талдай отырып, академик А.И.Опарин олардың біздің надандығымыздың, дән жасушалары мен дән тіндерінде жүретін физиологиялық және биологиялық үрдістердің білмеушілігіміздің тікелей дәлелі болып табылатындығы туралы жазған [6, с.5]. Және де ол дәнді дақылдардың дәндерінің морфологиялық және атаномиялық құрылыстары жөніндегі дұрыс түсінік қалыптастыру маңыздылығын да атап кеткен. Сондықтан да, келешекте шикізатты ұнға дұрыс өңдеу үшін дәннің толық сипаттамасымен таныс болған өте маңызды.

2.1 Анатомиялық құрылысы

Бидай дәнінің қалпы ұзындау, дөңгелек, сопақтау болып келеді. Дәндерінің арқа және құрсак жақтары болады. Томпақ жағын арқасы, ал қарама-қарсысы жазықтау - құрсағы деп аталады.
Құрсақ ішінде тереңдетіліп жырашығы орналасқан. Дәнінің арқасының төменгі бөлігінде ұрығы жайғасқан. Қарама-қарсы дәнінің жоғарғы бөлігінде айдаршығы, сыртқы қабығынан шыққан жіңішке талшықтардан түрады. Оның екі бүйір жақтарын бөшкесі дейді.
Кез-келген мәдениеттің морфологиялық ерекшеліктерін сипаттау үшін олар оның пішімін, өлшемін, бетінің сипатын, түсі мен басқа да ерекшеліктерін сипаттайды. [7, с.6]. Бидайдың морфологиялық сипаттамалары 3 кестеде көрсетілген [8].

Кесте 3
Бидайдың морфологиялық сипаттамасы
Бидай дәні және тұқымының морфологиялық белгілері
Сипаттама
Пішіні
Ұзынша, дөңгелектеу, жұмыртқа тәріздес
Түсі
Ақ, янтарлы, сары, қызыл, әр түрлі реңді
Бет қабаты
Тегіс
Өзгеше белгілері
Жырашығы кең, айдары бар және кейде ештеңесі жоқ жалаңаш дән

Бидай дәнінің морфологиялық құрылымы сурет 3 көрсетілген

Сурет 3 Бидай дэнінің морфологиялық құрылымы

Мұндағы 1 дегеніміз - бүйір жағының көрінісі, 2 - арқа жағының көрінісі, 3 - құрсақ жағының керінісі, Д - Ұзындығы, Ш - ені, Т - қалыңдығы, а - құрсағы, б - арқасы, в - айдаршығы, г - жырашығы, д - бөшкесі, е - борозда ілгегі, ж - борозда ілгегінің ені, з - борозданың тереңдеп жатуы, и - ұрық.
Дәннің ұзындығы, ені және қалыңдығы болады. Ұзындығы (Д) деп; оның табаны немесе төменгі бөлігімен жоғары жағының арақашықтығы, ені (Ш) деп бүйір жақтарының ең қашықтау арасын, қалындығы (Т) деп, арқа мен құрсақ арасын айтады. Осы айтылған сызба өлшемдерінің мына қатынас ДШТ сәйкес келеді.
Бидай дақылдарыдың пайыздық анатомиялық қатынасы келесі 4 кестеде көрсетілген.

Кесте 4
Бидай дақылының анатомилық қатынасы
(пайыз)
Дақыл
Гүлдік қабықтары
Жемістік және тұқымдық қабықтары
Алейрондық қабаты
Ұрығы
Эндосперм
Бидай
-
4,5-6,5
6,5-9,5
1,5-3,0
83,0-85,0

Бидай дәні барлық дақылдар секілді күрделі құрылыстан тұрады. Бұл сурет 4 және 5 көрсетілген.

Сурет 4 Бидайдың көлбеу кесіндісі

Мұндағы 1 дегеніміз - эндосперм, 2 - ұрық, 3 - түбі, 4 - шығу жапырағы, 5 - дәнжарнақ, 6 - цилиндрлік эпителиясы, 7-8 -- жемістік қабығы, 9 - тұқымдық кабығы, 10 - алейрондық қабат.

Сурет 5 Бидай дәнінің анатомиялық бөліктерінің құрылысы

Мұндағы А дегеніміз - жемістік қабығының ұзыншақ клеткасы; б - көлденең клеткасы және жемістік қабығының құбырлы қабаты; в - дәннің көлденең кесіндісінің бөлшегі; г - тұқымдық қабықтың гиалин қабаты; д - эндоспермнің алейронды қабаты; 1 - сыртқы қабат - ұзыншақ клеткалар (эпикарпий); 2 - көлденең клеткалар (мезокарпий); 3 - құбырлы клеткалар (эндокарпий); 4 - пигментті қабат; 5 - гиалинді қабат; 6 - алейронды қабат; 7 - крахмалды эндосперм.
Жемістік қабығы (перикарпий) дәнді сыртынан орап жатыр, ол үш қабатты клеткадан тұрады: 1 - эпикарпия, ұзыншақ клеткалардың бірнеше қатарынан түзілген дән бойын бойлай орналасқан жэне көлденең қабат деп аталады; мезокарпия - (ұзынша қабаты), ол қалы қабатты ұзынша клеткалардан тұрады және дәнді ұзынша бойлай орналасқан; эндокарпия - (түтікшелі қабат), ұзыншақ түтікшелі клеткалардан түзілген.
Тұқымдық қабығы (периспермий) мөлдір қабаттан түрады, ол бояғыш заттарды сақтайтын пигментті қабатпен тығыз жабысып өскен. Төменде құрылымы жоқ гиалин немесе ісіну деп аталатын жылтыр қабат орналасқан. Эндоспермде тұқымның қабығына жабысқан түзу клеткалардан тұратын перифериялық қабат орналасқан. Бұл қабат кейбір дақылдар үшін бірқатарлы клеткалардан (бидай, қара бидай, сүлы), басқаларында бірнеше қатардан (арпа) түрады. Ол алейронды қабат деп аталады. Алейронды қабаттың астында эндоспермнің сыртқы бөлігін орай ірі, жұқа қабықты әртүрлі түрдегі клеткалар орналасқан. Бұл клеткалар әртүрлі өлшемдегі крахмал дәндерімен толтырылған. Әр дәнді дақылдар үшін оның түрі мен өлшемі әртүрлі.

2.2 Бидай дәндерінің технологиялық қасиеттері

Тартуға бидай мен қара бидайдың дəндерін пайдаланады. Олардан тағамдық қасиеттері жоғары аса бағалы ұн алынады. Ұнның шағымына жəне сапасына дəннің химиялық құрамы мен технологиялық қасиеттері, ал бұл қасиеттер дəннің сұрыптық ерекшеліктеріне, оның өсіп-өнген ортасына, топырақтың құрамы мен ауа райына байланысты өзгеріп отырады.
Астықтың технологиялық қасиеттері деп дəннің барлық физикалық, химиялық қасиеттері мен сапасын, оның ұнға айналу кезіндегі сипаттамасын, ұнның жалпы шығымын жəне оның сапасын айтады, сондай-ақ қуат шығыны жатады.
Қара бидай бидайдан кейінгі ұн алуға пайдаланылатын екінші орындағы дақыл. Ол еліміздің солтүстік, солтүстік-батыс жəне кейбір шығыс аудандарында кеңінен тараған.
Бидай мен қара бидайдың əртүрлі сұрыптарының тек өздеріне ғана тəн қасиеттері бар. Бірақ олар ауа райына, егістік жердің құнарлылығына байланысты өзгеріп тұрады. Сондықтан оларды тиімді пайдалану үшін технологиялық қасиеттерін əрдайым анықтап тұру керек.
Бидай эндоспермнің шынылығына, түріне (жұмсақ жəне қатты), жаздық немесе күздік нысандарына (формаларына), дəннің түсіне (қызыл немесе ақ) қарай төмендегідей типке бөлінеді:
І тип - жаздық жұмсақ қызыл бидай;
ІІ тип - жаздық қатты бидай;
ІІІ тип - жаздық ақ бидай;
ІV тип - күздік қызыл бидай;
V тип - күздік ақ бидай;
VІ тип - күздік қатты бидай;
Қара бидай құрылысына, өндірілетін аумағына қарай үш типке бөлінеді:
І - солтүстік күздік;
ІІ - оңтүстік күздік;
ІІІ - жаздық қара бидай.
Күздік қара бидайдың жаздық қара бидайға қарағанда технологиялық қасиеттері жоғары болады.
Астықты қабылдау жəне ұн тартуға дайындау кездерінде бидайдың күшіне едəуір көңіл бөлінеді. Өйткені күшті бидайдан сапалы жəне наубайханалық қасиеттері жоғары ұн алуға болады. Осындай ұнды наубайханалық қасиеттері төмен ұндарды жақсарту үшін пайдаланады. Бидайдың күштілігін көбіне дəннің жəне ұнның наубайханалық сапасын бағалау үшін қолданады. Наубайханалық күшіне қарай жұмсақ бидай күшті, орташа жəне нашар деп үш топқа бөлінеді. Профессор Е. Д. Казаков бұл үш топқа мынадай баға берген.
Күшті бидайдан алынған ұннан қамыр илегенде, ол суды көп сіңіреді. Осы қамырдан пісірілген нан сапалы, көлемі үлкен болады. Ол ашып жетілу үшін көп уақытты қажет етеді, нанның қабығы жұқа болады.
Күші орташа бидайдан да наубайханалық сапасы жақсы ұн алуға болады.
Күші нашар бидай ұнның наубайханалық қасиетін жақсарту үшін күшті бидайдың ұнын қосу қажет.
Дəннің шынылығы мен басқа көптеген қасиеттері оның наубайханалық сапасын бағалайтын көрсеткіштер. Дəннің шынылығы мен оның пайыздық мөлшері бидайдың сұрыпты ұн тартуға жарамдылығын жəне ұн тартқанда жүретін үдерістердің ырғағын ретімен анықтайды.
Астықтың технологиялық қасиеттері негізінде үш топқа жататын көрсеткіштер арқылы бағаланады:
1. Астықтың жалпы сапалық көрсеткіштері - дəмі, иісі, түрітүсі, ылғалдылығы, сондай-ақ шөп-шалаң, аурулармен жəне зиянды жəндіктермен зақымданған дəндердің мөлшері, 2,0х20 мм електен өткен заттар.
2. Дəнді ұнтақтауға əсерін тигізетін көрсеткіштер - дəннің шынылығы, ірілігі, біркелкілігі, көлемділік өлшемі, 1000 дəннің салмағы, күлділігі, тығыздығы.
3. Наубайханалық көрсеткіштер - сағыздықтың мөлшері мен сапасы, құлау саны, газ шығару жəне осы ұстап тұру қабілеті, еленген ұнның қасиеттері, сынақ нанның бағалары, т.б. қасиеттері.
Астыққа жалпы баға беруге арналған көрсеткіштер - оның ұн тартуға жарамдылығын көрсететін жалпы қасиеттері. Бұл көрсеткіштер негізгі (тұрақты) көрсеткіштер жəне ең төменгі шектік көрсеткіштер деп екіге бөлінген. Егер астықтың сапалық көрсеткіштері болуы керек көрсеткіштерден кем не артық болса, онда оны диірменге тартуға жіберуге болмайды.
Негізгі көрсеткіштеріне бидай сағызының мөлшері мен сапасы жатады. Жоғары сұрыпты ұн тартуға арналған бидайда оның мөлшері 25%-дан, жай ұн тартуға арналған бидайда 20%-дан, ал оның сапасы 2 топтан төмен болмауы керек.
Диірменге жіберілген астықтың ылғалдылығы 13,5%-дан аспауы керек. Егер одан артық болса, ұн тарту үдерісі қиындайды да, зауыттың жұмыс өнімділігі төмендейді, электр қуатының шығыны өседі жəне ұнның сапасы төмендейді. Егер ылғалдылығы 13,5%-дан төмен болса, оны дайындау кезінде жоғарылатуға болады. Бұл қосымша ылғалдау ұн дайындауда оның қабыршықтарын айыруды жеңілдетіп жəне ұнның шығымын көбейтіп, сапасын жақсартуға мүмкіншілік береді.
Астықты жалпы бағалағанда, оның құрамындағы ұсақ дəндерді де есепке алады. Ұсақ дəнге 2,0х20 жəне 2,2х20 мм електерден өткен дəндерді жатқызады. Мұндай бидайдан алынатын ұнның түсімі төмендеп, сапасы нашар болады да, кебегінің шығымы өседі. Сондықтан оны бөліп алып, құрама жем шығаруға пайдаланады.
Астыққа жалпы баға беру үшін шектік көрсеткіштерден басқа негізгі тұрақты көрсеткіштер қолданылады. Олар 5 кестеде көрсетілген.

Кесте 5 Бидайға және қара бидайға қойылған негізігі (тұрақты) талап көрсеткіштері
(% есебімен)
Көрсеткіштер
Бидай
Қара бидай
Ылғалдылығы
14,5
14,5
Дәннің күлділігі
1,97
1,97
Шөп-шалаң қоспалары
1,0
1,0
Оның ішінде тас балшық
0,1
0,1
Зиянды қоспалар
0,1
0,1
Дәндік қоспалар
1,0
1,0
Көлемдік өлшемі гл
750
700

Ұнның, кебектің жəне қосалқы өнімдердің шығымын есептегенде осы тұрақты көрсеткіштегі астықтан алынатын ұнның, кебектің жəне қосалқы өнімдердің мөлшерін үйлестіру арқылы не қосып, не кемітіп есептеп табады. Астықты қабылдағанда да осы негізгі (тұрақты) көрсеткіштерді пайдаланып есеп қайырады.

2.3 Дәннің ұн тартуға әсер ететін көрсеткіштері

Төменде берілген бұл көрсеткіштер дəнді ұнтақтап, ұнға айналдыру кезінде ұнның шығымы мен сапасына, электр қуатының шығынына үлкен əсер етеді.
Дəннің шынылығы. Бидай мен қара бидайдың эндоспермінің құрамы дəннің құрылысына едəуір əсер етеді. Ал дəннің құрылысы өз кезегінде ұн тартуға дайындауда, ұнның түсіміне көп əсер етеді. Эндоспермнің құрамына байланысты бидай дəні шынылығына қарай үш топқа бөлінеді: шынылығы 60%-дан жоғары, 40%-дан 60%-ға дейін, 40%-дан төмен астық партиялары.
Бірінші топқа жататын дəндер салыстырмалы түрде қаттылау болады да, оны ұстау үшін көп қуат жұмсалады, одан ұнтақтау жүйесінде көп жəне сапасы жоғары жарма алынады. Ал шынылығы үшінші топқа жататын дəндер жұмсақ болғандықтан, жеңіл ұнтақталады, электр қуаты аз жұмсалады, ұнның шығымы өседі. Астықты ұн тартуға дайындау кезінде шынылығы əртүрлі астық партияларын араластырып, шынылығы орташа 50-60% қоспадан ұн тартылатын партиялар дайындайды.
Дəннің ірілігі жəне біркелкілігі. Ұсақ дəнге қарағанда ірі дəнде ақуыздың мөлшері көптеу, сапасы жоғарылау болады. Ұсақ дəнмен салыстырғанда ірі дəннің күлділігі төмендеу, эндоспермінің көлемі үлкен болады. Ұнтақтау кезінде ірі дəннен жоғары сапалы көп жарма алынады. Ірілігі бойынша біркелкі дəндерді тазалау жəне ұн тартуға дайындау, ұнтақтау едəуір жеңіл болады. Сонымен қатар олар диірменнен жақсы өтеді.
Салмағы жоғары бидай мен қара бидайдың дəндері ірі, толық, біркелкі, эндосперм мөлшері үлкен болады. Ондай дəндерден ұнтақтау кезінде көп мөлшерде жоғары сапалы ұн алынады. Сондықтан бұл көрсеткішті шығымды есептеп анықтау үшін қолданады.
1000 дəннің салмағы. Бұл көрсеткіш дəннің ірілігін, біркелкілігін көрсетеді. Сондықтан оны дəннің ұнға айналу қасиетінің көрсеткіші деп есептейді. Егер 1000 дəннің салмағы жоғары болса, онда одан алынатын сапалы ұнның түсімі де көп болады.
Дəннің тығыздығы. Дəннің тығыздығы, ірілігі, 1000 дəннің салмағы оның химиялық құрамымен тығыз байланысты. Сондықтан дəннің технологиялық қасиеттерінің көрсеткіші қатарында өзіндік орны бар.
Дəннің күлділігі. Бұл көрсеткіш дəннің құрамындағы минерал ды заттардың мөлшерін көрсетеді. Дəнде минералды заттар əртүрлі орналасады. Көбіне олар дəннің алейрон қабатында, қабыршықтарында, тұқым бүршігінде орналасады, ал эндоспермде олардың мөлшері аз болады. Бұл заттар дəнді ұнтақтаған кезде қабыршықтармен бірге кебекке шығып кетеді де, ұнның күлділігі төмендейді. Сондықтан ұнның сапасын оның күлділігі арқылы бағалайды. Бұл тек жорамал баға болып есептеледі.

2.4 Дәннің наубайханалық қасиеттерін бағалайтын көрсеткіштер

Олар дəннің технологиялық қасиеттерін бағалауға керекті көрсеткіштердің ішіндегі ерекше маңыздысы. Ол көрсеткіштер мына төменгі сапалық межелер арқылы сипатталады.
Сағыздың мөлшері мен сапасы. Дəннің сағызы ақуыздың суға ерімейтін бөлшектерінен тұрады. Оның құрамында ақуызбен мықты байланысқан аздаған крахмал, май жəне басқа заттар бар. Сағыз көбіне ақуыздан тұратын болғандықтан, ұнның мөлшері мен сапасы сағыздың мөлшері мен сапасымен тығыз байланысты.
Ұндағы сағыздың сапасына қарай бидай төрт топқа бөлінеді:
1) Сағыздың мөлшері жоғары -30%-ға дейін;
2) Орташа - 26%-дан 30%-ға дейін;
3) Сағыздың мөлшері ортадан төмен - 20%-дан 25%-ға дейін;
4) Сағыз мөлшері өте аз - 20%-дан төмен.
Еліміздің кейбір бағалы күшті бидайларында сағыздың мөлшері 45%-ға дейін жетеді.
Дəннің ұндық қасиеттеріне жəне нанның сапасына сағыздың сапасымен қатар оның түсі, тығыздығы, серпімділігі əсмер етеді. Сондықтан дəн серпімді жəне сапасы өте төмен деп бөлінеді.
Сағыздың мөлшері мен сапасын бидайды диірменге жіберер кезінде ескереді. Жоғары бағалы ұн тартуға арнап диірменге жіберілетін дəнде сағыздың мөлшері 25%-дан, ал жай ұн тартуға арналған дəнде - 20%-дан, ал сапасы екінші топтан төмен болмауы керек. Содықтан диірменге жіберілетін астықты жинақтағанда сағызының мөлшері мен сапасын əрдайым ескереді.
Дəннің құлау саны. Құлау саны альфа-амилаза белсенділік уақытын өлшеп, ИСО 3093 бекіткен əдіспен анықтайды. Бұл əдіс нанды дақылдар үшін: бидай, қара бидай жəне олардың ұндық өнімдеріне де қолданылады.
Құлау саны су жəне ұннан тұратын суспензияны араластыру үшін қолданылатын визкозиметриялық трубканы ыстық суға салған уақытынан бастап секундпен есептегендегі жəне араластырғыштың осы суспензия арқылы өтетін уақытын есептеу арқылы анықтайды.
Əдістің мағынасы ұн мен астық өнімінің ұнтағының суспензиясы ыстық суда ұн мен астық өнімдерінің ұнтағының құрамындағы альфа-амилазаның əсерінен тез клейстеризациялануы болып табылады.
Қамыр ашығанда газ шығару мүмкіндігі. Бұл - дəннің ұндық жəне одан алынған ұнның негізгі қасиеттері. Ол қамыр ашыған кезде жəне нан пісіргенде пайда болатын көмірқышқыл газының көлемін көрсетеді.
Қамырдың физикалық қасиеттері. Бұл көрсеткіш арқылы дəннің ұндық қасиеттеріне жəне одан алынған ұнға толық мінездеме беріледі. Бидай ұнынан иленген қамырдың физикалық қасиеттерін арнаулы аспаптарды пайдаланып тексереді. Оларға альвеограф, фаринограф, валориграф, т.б. жатады. Бұл аспаптар арқылы қамырды илеген кездегі реологиялық (физикалық) қасиеттерін - тығыздығын, серпімділігін, су сіңіру қабілетін, газды ұстап тұру, тағы басқаларын анықтайды. Қамырдың жоғарыда келтірілген көрсеткіштеріне қарай бидай дəні алты топқа бөлінеді: қасиеті өте жоғары жақсартқыш; қасиеті жақсы толықтырушы; орташа қасиетті толықтырушы; төмен қасиетті толықтырушы. Бұл көрсеткіштерді əртүрлі сападағы бидай партияларынан стандартқа сəйкес алғанда қолдануға болады.

2.5 Астықтың ұн партияларын құру
Жоғары сапалы, шығымдылығы Ережелерге сай ұн алу үшін тартуға арналған бидай партиясының сапасы да Ережелерде көрсетілген талаптарға сай болуы керек. Сондықтан сапасы əртүрлі астық партияларынан белгілі бір тұрақты сапалық көрсеткіштерге сəйкес келетін бір партия құрастырады. Оның мөлшері диірменнің 28-30 тəуліктік жұмысына жететіндей болуы керек. Мұндай бір партияны есептеп, құрғанда құрастырушы əр партияның мөлшері мен сапасын, күздік жəне жаздық, қатты жəне жұмсақ түрлерін, жаңа бидай мен ескі бидайды, сондай-ақ олардың сағызының мөлшері мен сапасына қарай араластырады. Партияларды құрастыру шынылығына, ылғалдылығына, сағызының мөлшері мен сапасына, күлділігіне, типіне қарай жүргізіледі. Көбінесе осы көрсеткіштердің біреуі арқылы есептеп қосу тəсілі кең тараған.
Күлділігі бойынша араластырғанда күлділігі жоғары дəнді күлділігі төмен дəнмен араластыру керек, сонда қоспа партияның жалпы күлділігі 1,97%-дан аспауы керек. Шынылығы арқылы араластырғанда қоспа партияның шынылығы 50-60%-дың арасында болуы керек.

3 Технологиялық бөлім

3.1 АВМ-1,5 жиынтықты диірмен қондырғысы

АВМ типті диірмендер қазіргі таңда 4 түрлі өнімділікке бағыттарлған болып шығарылады: 1,5 тч - АВМ-1,5; 1,25 тч- ABM1,25; 1 тч - АВМ-1; 0,5-0,6 тч - АВМ-0,5 (МАВ-0,5).
Бұл диірмендер ауыл шаруашылық мекемелеріннде, фермерлік және шаруа қожалықтарында бидайды наубайханалық сұрыпты ұнға тарту мақсатында құрастырылған. Диірменнің өнімділігі өнделетін шикізат мөлшеріне және аумаққа байланысты тандалып алынады.
6 суретте АВМ-1,5 жиынтықты диірмен қондырғысының жалпы сыртқы көрінісі бейнеленген.

Сурет 6 АВМ-1,5 жиынтық диірмен қондырғысының сыртқы көрінісі

Диірмен қондырғысының жабдықтамаларының ішінде астықты тазалау және жармалау құрылғылары, тасымалдау құрылғылары, және де барлық қажетті электротехникалық және қосымша жабдықтармен жабдықталған. Осылардың барлығы екі қабатты металл тұғырығына орнатылған. Астық, ұн және кебек пневматикалық тасымалдағыштармен тасымалданады.
Дәнекерліктердің жұмысына байланысты пневматикалық тасымалдау жүйелері тиісті жабдықпен және желдеткішпен жабдықталған.
Баспанадағы бункерлердің сыйымдылығы дәл осы жолмен орнатылады.
ABM түріндегі толық зауыттар мыналармен ерекшеленеді: жеткілікті жоғары өнімділік; жоғары сапалы тазалау және фрезерлеуге арналған астықты дайындау (қарқынды ылғалдылық және астықтың беріктенуі); дайын өнімнің салыстырмалы жоғары өнімділігі және заманауи, сенімді, жинақы технологиялық жабдықтарды оңтайлы таңдау; механикаландырудың жоғары деңгейі және өндірістің гигиенасы, сондай-ақ өндірістік үй-жайларды салудың минималды шығындары.
Ұсынылған ұнтақталған ұнтақты өндіруге мүмкіндік бермейтін ұсынылған зауыттардың кейбірі қажетті жабдықтармен қамтамасыз етілмейді. Екінші жағынан, жоғары сапалы ұнды алуға болады, бірақ жетілмеген технологиялық схема арқасында ұндың жалпы өнімділігі жеткіліксіз. Бидайдың сортты ұнтақталуының жиынтық диірмендерінің басым көпшілігі өндірістің өнімділігін жоғарылату арқылы азайтуға болатын өндірістің салыстырмалы жоғары бірлігі болып табылады. Өндірістің қуатын арттыру өндірістің өзіндік құнын төмендетуден басқа, ол салыстырмалы түрде дамыған технологиялық схеманы және 72-75% жиынтық кірістілікке сәйкес келетін екі және үш сұрыпты ұннан жасалған ұнды әзірлеуге мүмкіндік береді. Агрегат фабрикаларының жиынтық өнімділігіне жоғары сапалы ұнды алу үшін астықты тазалау, ылғалдандыру және кептіруге арналған қажетті жабдықтарды, сондай-ақ астық және аралық өнімдерді ұсақтау процесінде кемінде сегіз технологиялық жүйені қамтамасыз ету қажет.
Жекелеген жобалармен және шашыраңқы жабдықтан тұратын зауыттар өндірістік ғимаратты салуға немесе реконструкциялауға, жабдықтарды монтаждауға, коммуникацияларды жеткізуге айтарлықтай күрделі шығындарды талап етеді. Бұған қоса, осындай фабрикаларды орнату және іске қосу кезеңі жиынтықтан әлдеқайда көп.

3.2 Бидайды ұнға өндеудің технологиялық сұлбасының сипаттамасы

Диірмендерде дәнді ұнтақтау үшін білікті станоктар қолданылады. Ол екі бөлімнен тұрады. Әр бөлімінде бірінен - бірі қарама - қарсы, әр түрлі жыламдықпен айналып тұратын цилиндрлік біліктер орналасқан. Цилиндрдердің үстіне оның ұзын бойына арнайлы станокпен тістер жасалған. Ол тістердің бір жағы жайпақ, екінші жағы өткір бұрыштардан тұрады. Бұл екеуінің арасында өткірлік бұрыш шығады. Екі білік біріне - бірі қарсы бағытта айналғанда олардың тістері бірімен - бірі өткір тістері немесе жайпақ бұрыштары арқылы айқасады да дәнді үгітеді.

Көбіне жылдам айналатын біліктің жылдамдығы 6 мс - ке тең болуы керек. Егер ұнтақтау кезінде дәннен және оның бөлшектерінен ірі қиыршықтар алу керек болса, оны жармалау дейді де жармалайтын станокты елегімен бірге жармалау жүйесі деп атайды. Бірімен - бірі жалғаса орналасқан бірнеше жүйені - жармалау жүйесі деп атайды. Жармалау жүйелерін - I ж.ж., II ж.ж., III ж.ж., т.б., яғни рим сандарымен белгілейді. Егер жармалау жүйесінен алынған қиыршықтар ұнтақтап ұнға айналдыру мақсаты қойылса, оны ұнтақтау жүйесі деп атайды. Оның құамына бірнеше (2-12) жүйе кіреді. Ұнтақтау жүйерлерін - 1 ұ.ж., 2 ұ.ж., 3 ұ.ж., т.б, яғни араб сандарымен белгіленеді. Ұн жүйесінің құрамына білік станогымен қатар, ұнталған бөлшектерді сорттайтын елеуші тобы (рассевтер) кіреді. [14]
Ұнталған өнімдерді ірілігі бойынша бөлу негізгі процесстердің бірі.
Білікті станоктарда ұнтақтау нәтижесінде ірілігі бойынша әр түрлі аралық өнімдер пайда болады. Осыған байланысты сорттау оперцияларының жұмысы қиындайды. Егер елеуші машиналарына біркелкі өнімдер түссе, онда олардың жұмыс тиімділігі жоғары болады. Елеп бөлу операциясының жұмыс тиімділігін арттыру үшін еленетін өнімдерді алдын ала фракцияларға бөлген өте тиімді.
Майдаланған заттарды бөлу үшін саңылауы әр түрлі елеуіштер - елегіштер қолданылады.
Електерді металл сым, капрон, жібек, жібек капронды және синтектикалы материалдардан тоқиды. Синтетикалық материалдар: капрон, нейлон, полиамидтер.
Ұнтақтауда сапасы және ірілігі бойынша әр түрлі аралық өнімдер алынады. Осы өнімдерді ірілігі бойынша бөлу үшін тиісті електер қолданылады.
Аралық өнімдердің жіктелуі:
oo Жоғары сырғымалары немесе ірі өнімдері, оларды келесі жүйелерде қайталап майдалайды;
oo Ірі жармалар - байытуға түседі немесе оларды қырғылайды;
oo Жармашықтар ұнтақтауға түседі;
oo Ұн - даяр өнімді құрайды.
Ұнтақталған заттарды ірілігі бойынша бөлу үшін елегіштер қолданылады. Елегіштерде және олардан алынатын өнімдерге байланысты, олардың елену қозғалысы әр түрлі болады. Осыдан сорттаудың бірізділік, параллель және құрастырылған технологиялық схемалары келіп шығады. [20]
Сызба нұсқаларды құрастыруды арқылы елегіштің бірнеше схемаларын жасайды. Қазіргі технологиялық процесс бойынша ұнтақталған өнімдер бірнеше рет сұрыптауды қажет етеді. Мысалы, көп сортты ұн тартуда алғашқы жармалау жүйелерінде мейлінше көбірек жармалармен жармашықтарды алуды қарастырады. Ол үшін дәнді білікті станоктарда майдалап елегіштерде елейді. Ұнтақтау процессіндегі мақсат - осы алынған жармалармен жармашықтарды ұнтақтап ұн алу. Сондықтан сорттау процесін құрастыруда айырмашылықтары болады. Технологиялық процесттің кезеңдерінде елегіштің әр түрлі сұлбаларын қолданылады. Елегіштің технологиялық сұлбасы електреді құрастыруға және олардың, орналасу ретіне байланысты.[21]
Қазіргі кезде өнімдерді сұрыптау үшін ЗРШ - М және БРБ типті елегіштер қолданылады. ЗРШ - М типт елегіштің төрт, ал БРБ елегішінің жиырмадан астам схемалары болады. БРБ елеуішінің ерекшелігі технологиялық схемасының ір түрлі болуында.[20]
Елегіштің бірінші схемасынан 6 модификацияны жасайды, оларды бидайдан сортты ұн тартуда жармалау процесінде аралық өнімдерді сұрыптауда қолданады. Осы схема арқылы ірілігі бойынша өнім алынады.
2- типтің 13 нұсқасы технологиялық сұлбалары болады. Елеу барысында төрт ағым алынады - екеуі ірі фракциялар және екі өтім болады. Бұл сұлбалар ұнтақтау, сорттау және қырғылау процестерінде қолданылады.
БРБ елегішінің 3 - типінен екі технологиялық сұлбаны құрайды, оларды ұнты тексеруде қолданады; 1 - сырғыма және екі өтім алынады.
Жармалау жүйесінен алынған жармалардың сапасы желді електі қолданып жақсартуды талап етеді. Өйткені, оның құрам сапасы әр түрлі өнімдерден: таза, қабыршақтардан арылған эндоспермнен және бос қабыршақтардан тұрады. Олардың мөлшері біркелкі болғанымен, желдік қасиеттері әр түрлі. Сондықтан желдік електі қолданғанда, жеңіл бос қабыршақтар желмен ұшып кетеді, ал ауыр, таза, қабыршақтарынан арылған эндоспермалар електен өтіп, ажарлау жүйесіне түседі. Оны қабыршақтардан тазаланып, ұнтақтау жүйесіне жіберіледі.[15]
Қырғыма жүйесіне түсетін жармалардың бетінде эндосперммен тығыз байланысқан қабыршақтар болады. Олардан арылту үшін жармаларды ажарлау жүйесінің білік станогына түсіреді. Онда жарманың бетін біліктер тісімен қырып, қабыршақтарынан арылтады. Содан кейін қайтадан желдік - елекке жіберіп, қабыршақтарынан желдің көмегімен тазалайды, таза жармалар ұнтақтау жүйесіне түседі. Бұл алынатын ұнның сапасын жақсартып, сапалы ұнның шығымын көбейтуге мүмкіндік тудырады. Қырғылау жүйесі 4 - 5 жүйеден тұрады. Олардың біреуі сырғыма заттарды тазалауға арналған. Оған басқа ажарлағыштардан алынатын сырғымалар және желдік електен алынатын сырғымалар түседі. Қырғылағыш жүйесі желдік елік жүйесімен тығыз байланысты. Өйткені екеуінің де міндеті - жарманың күлділігін азайтып, сапасын жақсарту. Қырғылау жүйесінде жоғары ұнтақтау ретін қояды. Өйткені, одан аз ұн алуға тырысады. Ұнның шығымы әр жүйеде 10 -15% жарма мен жармашықтардың мөлшері 70 - 80% болуы керек.
Қырғылау жүйелеріне жармалау жүйесінен алынған және ситвейкалық машиналар жүйесінде тазаланған жармалар түседі. Қабығынан арылған жармалар желдік елекке қайтадан тазалауға жіберіледі, күлділігі төмен жармашықтар жоғары сортты ұнға ұнтақтау үшін бірніші және екінші ұнтақтау жүйелеріне түседі. Сондықтан одан алынатын жармашықтарды 1 - сорт ұн алу үшін 4 - ұнтақтау жүйесіне жібереді.
Барлық жүйелерден ұн алу үшін № 46к - 49к капрон електерін қолданады.
Ұнтақтау жүйесі дәнді ұн тартудағы соңғы операция болып есептеледі. Оның негізгі міндеті - тазалап дайындалған ұсақ жарма мен жармашықтарды ұнтақтап, ұнға айналдыру. Негізінен ұнтақтау жүйесінің құрамы 10 - 12 ұнтақтау жүйелерінен, оның ішінде 3 - 5 жүйелерінде бірінші сапалы өнімдерді, 2 - 3 жүйелерінде екінші сапалы өнімдерді өңдесе, соңғы 3 - 4 жүйелерде қабықты өнімдерді ұнтақтайды.
Қазіргі диірмендерде ұнның 75%-ы жалпы шығымының 60%-ға дейінгісін осы ұнтақтау жүйелерінен алады, тек 15%-ын жармалау және қырңылау жүйелерінен алады.
Ұнтақтау жүйесін толығымен күлділігі төмен жармамен және жармашықтармен қамтамасыз ету үшін алдыңғы жүйелерді құрып, оларды сапалы жүргізудің үлкен мәнісі бар. Олардың ең бастысы - бірінші үш ұнтақтау жүйесін толығымен қамту. Бұл жүйелерге тазаланған жармалардың 50% -дан көбі түсуі қажет. [9]
Дайындалған жармаларды жақсылап, жұмсақ қылып ұнтақтау үшін біліктің тістерін жиі қылып кеседі ( 1 сантиметрде 12), сүйір бұрышын 350650 қылып және тістерін өө қарсы қою эндоспермнің жақсы ұнтақталуына, күлділігі төмен ұн алуға мүмкіндік береді. Қазіргі диірмендерде бірінші үш - төрт ұнтақтау жүйелерінен алынатын ұнның күлділігі 0,5% -тен аспайды. Бұл жүйелерде біліктердің айналу жылдамдықтары қатынасы 1,5 - тен 2,5 - ке дейін ұлғайту ұнның шығымын 30 - 35%-тен 60%-ке дейін көбейту мұмкіндік береді.[15]
Әр түрлі жүйелерден алынатын ұндардың сапасының бірінен - бірінің үлкен айырмашылығы бар. Білік станогына түсетін өнімдерге, ұнтақтау ретіне, елеуіштің схемасы мен електің нөміріне, т.б. фактілерге байланысты ұнның құрамындағы ақуыздың, сағыздың, крахмалдың, күлінің, түрінің, т.б. саны да, сапасы да өзгеріп тұрады. Кейбір диірмендерде жармалау жүйесінің екшеу жүйесінен алынатын ұнның күлділігі 2%-тен астам болады. Сондықтан ұнды сорт - сортымен бөліп құрастырғанда оның сапасының көрсеткіштері стандарттық көрсеткіштерден аспауы керек.[16]
Егер технологиялық жүйелерді Ұн зауыттарында технологиялық процесстерді ұйымдастыру және жүргізу ержелерінің нұсқауларына сай жүргізетін болсақ, онда ұнның сорттарын былай құрастыруға болады: жоғары сортты ұнды - 1- ұнтақтау жүйесінен, 2 - ұнтақтау жүйесінен, 3-ұнтақтау жүйесінен; 1 - сортты ұнды - I, II, III жармалау жүйелерінен, 1 - 4 қырғылау жүйелерінен, 4 - 6 ұнтақтау жүйелерінен, 1 - сырғыма жүйесінен; 2 - сортты ұнды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.