ФАРИЗА ОҢҒАРСЫНОВА ЖӘНЕ ЛИРИКАЛЫҚ МОНОЛОГ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

Бегәлі Бұлғын

Фариза Оңғарсынова шығармашылығы

КІРІСПЕ

Бітіру жұмысының жалпы сипаттамасы. Қазақ поэзиясы сан ғасырлар бойы әдебиеттің ауыр жүгін арқалап, ата-бабалар аманатын жеткізіп, эстетикалық тәрбиенің бар мұратын, міндетін мойнына көтерген еді. Поэзия қазақ халқы үшін сұлулықпен егіздес ұғым іспеттес. Ұлттық әдебиет осыншама уақыт шеңберін артқа тастай отыра, ұзақ өмір сүрген болса, сол төл әдебиеттің нағыз сөз маржандары ауызша айтып, ауызша тарап осы күнгі ұрпаққа дейін еш маңызын жоғалтпай жетіп отырған. Сонау ежелгі сақ, ғұн дәуірлерінен бастау алған Орхон ескерткіштері мен ауыз әдебиетіндегі сансыз жыр жауһарлары - қазіргі төл әдебиетіміздің төл бастаулары екендігі тағы мәлім. Одан бері орта ғасыр әдебиеті мен қазақ хандығы тұсындағы жыраулық поэзия, Абай әлемі бүгінгі әдебиеттің тамыры тереңде жатқандығының айқын көрінісі болатын.

Бұл үрдіс күннен күнге өрісін кеңейтіп, ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында өзіндік дауысы бар жаңа толқынды да алып келді. Кезінде М. Әуезов бұл толқыннан «Жыл келгендей жаңалық сезініп» [1, 67 б. ], үміт күткені белгілі. Расында, өнер өлкесінде бір мезетте келген ақындар легі өзіндік өрнегімен, жыр әлеміндегі жаңа өрнегімен өздерін танытты. Алдыңғы көштің құнарлысын бойына сіңіріп, кейінгі ұрпаққа айтары да, өнегесі де мол екенін де көрсетті. Әдебиетіміздің кемелдену кезеңі ХХ ғасырдың 60-80 жылдары десек, поэзияның әсіресе, қазақ лирикасының өрісін кеңейтіп, өркен жаюына Ғ. Қайырбеков, Ж. Нәжімеденов, М. Мақатаев, Т. Айбергенов, Қ. Мырзалиев, Т. Молдағалиев, т. б. ақындар айтарлықтай үлес қосқаны белгілі.

Ақын үлкен жүректің иесі екенін білеміз. Олар тау сияқты. Бірақ таудың бірі - дөңес, бірі - биік болатын сықылды ақындар да сан алуан. Ал сол ақындар қауымы өзара ұқсастығымен емес, қайта өзгешелігімен қызықты. Өзіндік ерекшелігімен танымал ақын Фариза Оңғарсынова да қайталанбас біртаума талант иесі болатын. Ә. Тәжібаевтың “Поэзиядағы үлкен күш монологтарда жатыр . . . Монологтық элементтер біздің көптеген ақындарымызда бар. Тіпті мен жиі айта беретін Қасым жырларындағы қуатты монологтар бізге күшті әсер етті дер едім . . . Сондықтан болу керек, мен өзімді Қасымға туыстай сезінемін. Маған іні боп жабысқан Тұманбай да осы жағынан жақын. Тіпті, әдебиетке кейін қосылған Фариза мен Мұқағалиларды көп айтатыным да сондықтан болу керек” [2, 39 б. ] деген пікірі тегіннен тегін болмаса керек.

Қазақ лирикасының қатарға қосылып қана қоймай, қанат жайып, шырқау биікке шығуына үлкен үлес қосқан ақындардың бірі Фариза Оңғарсынова - көркемсөз майданында ақын мен жазушыға тән ерлік, батылдық, адалдық, ұлтжандылық, намысқойлық және адамгершілік секілді қасиеттердің биігінен көрінген тұлға. Ақынның өлеңдері кейінгі ұрпақты ерлікке, нәзік болуға, туған жер мен адамзатты сүюге апаратын жол іспетті.

Монолог адамның өмірмен, уақытпен және табиғатпен қатынасының, адамның қолы жеткен ойын білдірудің алғашқы түрі болып табылады. Ф. Оңғарсынованың лирикалық өлеңдері негізінен өмірге, уақытқа, адамға арналған монолог түрінде жазылған. Жұмыста монологтың әсерінен пайда болған көңіл-күйді, психологиялық күйзелісті білдіретін ақын шығармаларын негізгі өзек етіп ала отырып талдана беріледі. Қазақ әйелінің психологиясын әдебиет атты арғымақ өнерде, оның ішінде, поэзияда сан қырынан сапалы қасиетте жырлау көптеген ақын жазушылардың еншісіне бұйырса, соның көш басында Ф. Оңғарсынова тұрады. «Қыз тағдыр» бірді-екілі жанның өткінші өткелі емес, көптің тағдырына арналып жазылған ақынның мәртебесін өсірген жыр - жалауы, қаракөз қарындасқа арналып, өлеңмен өрілген ескерткіш - белгі. Ақын Оңғарсынованың мінезді жырларының ішінде жалпыға жаққан тақырып әуені-жастар жайы, яки махаббат тақырыбы. Қыздар романтикасы туралы: бойжеткеннің басындағы сүйіпеншілік сезім, сағына сарғаю, өткенге опыну, дала, жайлау қызықтары сияқты монологтарында әдемі көрініс тапкан. Сондықтан осы аталмыш мәселелер жұмыста барынша қарастырылады.

Бітіру жұмыстың зерттелу деңгейі мен өзектілігі. Қазақ поэзиясының кешегі, бүгінгі қастерлі қасиеттеріне зер салсақ, қазіргі қазақ лирикасының деңгей-дәрежесі де айқын. Ақын, ғалым Ә. Тәжібаев «Өмір және поэзия» деген кітабында қазақ лирикасының қомақты тарихын әңгімелеп, оның көк балауса боп көрінгенінен кемеліне келген, жемісі піскен миуалы дарақ болғанға дейінгі өсу, даму жолдарын байыпты сөз етті. Қазақ поэзиясының негізгі мәселелері төңірегінде ғалымдарымыз көп-көп пікірлер түйді. Лирика табиғаты туралы толғаныстары қызық. Қазақ лирикасының соңғы кездерге дейінгі жалпы жайы, даму жолдары жайында басқа да әдебиетшілеріміз бен ақындарымыздың өздері оқтын-оқтын сөз етіп келеді.

Ал Фариза Оңғарсынованың жалпы шығармашылығы жөнінде бүгінгі дейін бірқыдыру пікірлер айтылып, зерттеу мақалалар жазылған. Ф. Оңғарсынова поэзиясының табиғатын тану - алыптардан бастау алады. Көркем сөз зергерлері Ғ. Мүсірепов, Ә. Тәжібаев өрбіткен баянды бағам-байлауды әдебиетші ғалымдарымыз М. Қаратаев, Ә. Шәріпов, С. Сейітов, З. Ахметов, Ә. Жәмішев, С. Қирабаев, Р. Нұрғалиев т. б. жалғастырды. Ақынның өз тұстастарынан және қаламдас іні-сіңлілерінен К. Ахметова, Н. Оразалин, Ә. Кекілбаев, С. Ерубаев, У. Қалижанов, Т. Шапай және басқалардың пікір-пайымдарының мәні зор болды. Өз кезінде осындай бағасын алған ақын Ф. Оңғарсынова лирикасы - қазақ әдебиеті майданындағы ұшан теңіз дүние. Ақынның сан-салалы лирикалық шығармаларында сыры ашылмаған қаншама дүние жатқаны баршаға аян. Ф. Оңғарсынованың әр тақырыптағы лирикалық шығармалары, ондағы кейіпкерлер әлемі, яғни лирикалық қаһарман мәселесі, ақындық шеберлік сырлары әр адамды қызықтырары айдан анық. Күллі шығармашылық-өнерпаздық қабілет-талантымен әдебиет зерттеушілерінің назарын аударып, ойлы да сыншы, талғампаз оқырмандарының көңілінен шыққан Фариза ақындығынның арнайы міндетті зерттеуге айналуы да заңдылық. Осындай ақынның жалпы шығармашылығына қатысты азды-көпті мақалалар болғанымен, оның монолог түрінде жазылған шығармалары арнайы қолға алынып, ғылыми зерттеу нысанына айнала қойған жоқ. Ф. Оңғарсынова туралы пікір-тұжырымдарды басшылыққа ала отырып, ұлттық сипаттағы туындыларын нақтылы дәйектермен талдау, монологтың әсерінен пайда болған көңіл-күйді, психологиялық күйзелісті білдіретін ақын шығармаларын салыстырыла зерттей келе, ақынның өзіндік орнын айқындау мәселесі оның мұраларын қазбалай зерделеу түсуге шақыратыны анық. Бітіру жұмысының өзектілігі де осында. Демек, Ф. Оңғарсынованың шығармаларын бүгінгі күн тұрғысынан жаңаша бағамдау, әсіресе, монолог түрінде жазылған өмірге, уақытқа, адамға арналған туындыларына лайықты бағасын беру осы зерттеу жұмысымыздың өзектілігі болып табылыды.

Бітіру жұмыстың мақсаты. Ф. Оңғарсынова шығармашылығы туралы жарияланған еңбектерде айтылған пікірлерге сүйене отырып, ақынның соңғы жылдары жазылған шығармаларын жүйелі талдау, байыпты бағалау, сондай-ақ ұлттық көркемдік дамуға қосқан үлесін, лирикасының қазіргі қазақ поэзиясынан алатын орны мен мәнін, жаңашыл сипатын ашу зерттеу. Осы мақсатты айқындау үшін алдымызға мынандай міндеттер қойдық:

- Ф. Оңғарсынова лирикасының идеялық-мазмұны мен көркемдік ерекшелігін зерделеу;

- Ақын шығармаларындағы лирикалық монологтың эстетикалық сипатын талдау;

- Лирикалық монологтағы мінез жасаудың күрделілеу көркем түрін саралау;

- Ақынның адамгершілік, сезімге қатысты философиялық түйіндерінің мағынасын айқындау.

Зерттеу жұмыстың теориялық және методологиялық негізіне Ғ. Мүсірепов, Ә. Тәжібаев, М. Қаратаев, Ә. Шәріпов, З. Ахметов, Ә. Жәмішев, С. Қирабаев, З. Қабдолов , Р. Нұрғалиев, Н. Оразалин, Ә. Кекілбаев, С. Ерубаев, У. Қалижанов, Т. Шапай т. б. әдебиетші ғалымдардың пайымдаулары мен пікірлері басшылыққа алынды.

Бітіру жұмысының зерттеу әдісі. Ф. Оңғарсынова шығармашылығын жүйелі, кешенді, салыстыру, талдау, жинақтау түрінде зерттеу негізгі нысана етілді.

Бітіру жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ФАРИЗА ОҢҒАРСЫНОВА ЖӘНЕ ЛИРИКАЛЫҚ МОНОЛОГ

Лирикалық монолог және ақын мінезі, үні

Поэзия бейнелі, ең құнды асыл сөздер арқылы адамның ішкі жан дүниесін тәптіштеп толық жеткізуге ұмтылады. Ұлттық, жанрлық, стильдік, көркемдік ерекшеліктері жетілген әрі үздіксіз дамып отырған қазақ әдебиетінің үлкен бір саласы поэзия туралы академик Зәки Ахметов «Поэзия сөз өнері, көркемдік шеберліктің теңдесі жоқ озық үлгісі. Оның үстіне поэзияның аса маңызды әлеуметтік, қоғамдық құбылыстарды бейнелеп көрсете алатын зор мүмкіншілігі бар. Ол - айналамыздағы дүниені, өмірді танып-білудің күшті құралы, біздің қоғамдық ой-санамыздың, көркемдік эстетикалық сезіміміздің үлкен өнімді саласы» [3, 7 б. ] деген пікір білдірген еді. Сол поэзияның жалындай лапылдап, шоқтай жайнап, жүректей тулап тұратын түрі лирика еді. Лирикада ой мен сезім бірлесіп, терең қабысады. Оған тартымды қуат-күш дарытатын терең оймен суарылған, нәрленген жалынды сезім. Әсерсіз, құрғақ қағида-тұжырымдар оқырманды тебірентпейді. Өмір, дүние, адам тағдыры туралы үлкен толғаныстан тумаған, жай сезімшілдік лириканы жандандыра алмайды. Лирикаға жан беретін сезімнің отты нәзіктігі, сыршылдығы. Лирикалық сыршылдық дегеніміз - ақын мен оқырман арасын жалғайтын асау әсердің шертілген мың қылы. Лириканың басқа жанрлардан, қоғамды тартыс-шиеленісті баяндайтын көлемді, оқиғалы шығармалардан айырмасы да, өзіндік ерекшелігі де - міне осы.

Лирикада адам сезімінің серпілісі, оның ой-арманы, мұңы мен сыры бірінші кезекте тұрады. Ал Ә. Тәжібаев лириканы былайша танып, «Лирика - адам рухы, адам сымбаты. Демек, ол тұтас алғанда бір ұлттық рух, халықтық сипат. Біз лирикадан адам жанының тынымсыз қозғалысын, физикалық және психологиялық әрекетін көреміз . . . Адам бүкіл әлемдік құбылыстардың саналы көзі. Лирика - сол адамның сезіну, түйсіну, тану, талғау, таңырқау, тамашалау, сөйтіп барып шешім қабылдау өлшеуші . . . Қысқартып айтқанда, лирика - бүкіл әлемдік шындықтың объективтік сәулесі. Лирика мен лирикашыл ақындарды аса құрмет тұтатынымыз осыдан» [2, 37 б. ] деген пікірін білдірген.

Лирика - әдебиеттің үш тегінің бірі және ежелгі жанр санатында бірегейі екендігі әлімсақтан белгілі. Лирика дегеніміз өлеңмен өрілген туынды - поэзияның туысы, яки басқаша айтқанда лирика - сөз өнерінің жалпақ жұртқа мәлім бір түрі. Ендеше, лириканың поэзиялық шығармалардың шырайы бола алуы анық. “Поэзия - өнердің асыл тегі” дейді Белинский. Ұлы сыншының лирикалық поэзияға берген сипаттамасында: “Лирикалық шығарма қас қаққанша ғайып болатын ақын рухы шабытының жемісі. Егер ақынның рухы жаңа шабытқа аумай тұрып қағазға түспесе, ол қайырылмастай жоғалып кетпек . . . Бірақ, лирикалық шығарманы оқып шығу үшін, бірнеше минуттан артық уақыт керек болмайтын болса, мұндай шығарма шабыттың жемісі, нағыз лирикалық шығарма болады және біздің бүкіл жан-дүниемізді тебірентіп, ұзақ уақыт әсер етеді” [4, 73 б. ] дейді. Осы пікір, осы ұсынысты әдебиеттанушы ғұлама А. Байтұрсынов та қолдайды. “Толғау (лирика) қысқа болуы тиіс. Көңіл-күйінің көбі-ақ бір қалыпта ұзақ тұрмайды. Көңіл күйінен шығатын толғау көңіл табиғатына қарай ұзақ болмасқа тиіс, ұзақ болмайды да. Нағыз толғаулардың көбі-ақ 4-5 ауыз өлеңнен аспайды” [5, 286 б. ] . Лирикаға берілген анықтама мұнымен бітпейді, пікірлер тоғысы сан тарау бола тұра, түйіні біреу. Лириканың қоғамдағы, яки өмірдегі болмыс-бітімі “жансызға жан бітіретін” құдіретімен күшті, ой мен сезімнің сөз өнеріндегі бірлігінде жарығын шашатын тәлімімен текті көрінбек. Қазақ лирикасының тарихын зерттеуші ғалым Ә. Тәжібаев “Өмір және поэзия” кітабында поэзияны сәбидің күнәсіз ажарына, көрікті қыз жүзінің ұялшақ, албырт қызғылтына, балаң жігіттің отты көзін, ер қуатына, қарт көзінің жұмсақ сәулесіне, тағы сол сияқты небір әдемі теңеу сөздерді тізе келе: “поэзия - әлемдік өмірдің қан тамырының соғуы, сол өмірдің қаны мен оты, жарығы мен күні” [6, 12 б. ] деген Белинскийдің бағалы сөзінен ұзағырақ үзінді келтіреді. Аталған зерттеуде сондай-ақ орыс ойшылдарының бірі Добролюбовтың: “поэзияның шынайылық тұлғалары үш нәрсемен: парасатты ой (разум), жақсылық (добро), сұлулықпен (красота) айқындалады, осы үш бастауыш неғұрлым толық бірлессе, соғұрлым артық” деген пікірін одан әрі тарата, кеңіте түседі.

Лириканы тудырушы, яки оны жасаушы ақын міндеті туралы мәнді мәселені көтерген зерттеушілер сапында ғалым Ә. Тәжібаев пайымы осы ойшылдарының дәйекті пікірлерімен ұштасып отырады. Кемеңгер сыншы Н. Г. Чернышевскийдің: “Ақындар - жұртты өмірдегі қасиетті ұғымдар мен қасиетті сезімдерге бастаушы. Олардың шығармаларын оқып отырғанда, біз барлық сұмдық, сұмырайлықтан жиіркенеміз де, барлық қайырым, сұлулықтың ғайыптарына түсінеміз, жақсылықты сүйеміз” деген пікірі Ә. Тәжібаев еңбегінде көрсетілген. Лирика шығармада негізінен жеке адамның көңіл-күйі, сезімі суреттеледі. Ақын көбінесе өз жайын, өзінің айналадағы өмірге, әр түрлі құбылыс-жағдайларға көзқарасын сипаттайды. Бірақ ақын өз жайын, өз басының мұңын, өзінің арманын, қуаныш сезімін жыр етсе де, ол қалай да халықтың тағдырын, қайғы-мұңын, күйзелісін, қуаныш-шаттығын, тілек мақсаттарын көрсетеді” деп түсінік береді. Демек, сөз сырын тексеруші, зерттеуші ғалымдардың ақынға және лирикалық шығармаға берген тарихи анықтамалары аталған жанр төңірегінде ой қозғаудың, оны ұғындырудың алғашқы дәйектемесі есебінде айтыла бермек.

Лирикалық туындылардағы басты іс-әрекет жеке адам қаракетіне құрылатыны белгілі. Оны әдебиеттануда лирикалық кейіпкер дейміз. Лирикалық кейіпкерге байланысты пікір-пайымдар тасқыны бүгінгі зерттеу нөпірінде әр қилы талас-тартыстар тудыру процесін бастан өткізе келе, ғылымда жүйеге түскен, қалыпты дәстүрге ие тарихи тұжырымдар шарттылығын меңгерген әдеби процесс. Автор мен лирикалық кейіпкер арақатынысының ара жігін айыру мәселелерін қарастырғанда қателікке ұрынуға болмайды. Бұл туралы З. Ахметовтың: “Лириканы түсіну-пайымдауындағы үлкен және жиі кездесетін қателік - ақын өз атынан айтқанның бәрін тек өзі туралы, өз басы жайында айта отыр деп қарау, ол болғанды ғана емес, болатынды да, өзіне ғана емес, өзгеге де тән көңіл-күйін сезіне, айта алатынын ескермеушілік” [3, 32 б. ] деген пікірін еске аламыз.

Лирикалық кейіпкер ұғымы туралы кең түсінік, лирикалық кейіпкер характерінің табиғатын таныту мәсілілері және жанрлық ерекшеліктері туралы мәселелері және жанрлық ерекшеліктері туралы әдебиетші ғалымдар Б. Кәрібаева, Ә. Қоңыратбаев, Т. Шапаев, Қ. Мәшһүр-Жүсіпов, Б. Кәрібозұлы зерттеулерінде биік сапа тапқан. Лирикалық “персонаж” терминінің қазақ әдебиеттануында лирикалық поэзияға яки өлеңге қолданудың еш сөкеттігі жоғын дәлелді теориялық талдаулармен тұжырымдаған филология ғылымдарының докторы Б. Кәрібозұлы: “Реті келгенде айта кетуіміз керек, әдебиеттануды лирикалық кейіпкер ұғымын лирикалық образбен шатастыру жиі кездеседі. Біздіңше, лирикалық образ лирикалық кейіпкерден “персонождарға” да қатысы бар” дейді. Демек, “өлең өнері ілімінің жетістігін зерттеу үшін осындай жалпы қағидалардың пайдасы бар” екенін естен шығармаған да абзал.

“Лирикалық кейіпкер - ең алдымен көркем бейне. Шындықты көркемдік тұрғыда тану мен өрнектеу процесі, творчестволық субъектінің (яғни, ақынның) осы процестегі рухани қызметінің қажыр - қозғалысы лирикалық кейіпкер бейнесінен айқын көрінеді” [7, 11 б. ] дейді ғалым-сыншы Т. Шапай.

Зерттеушілер пікірінің түбегейлі табан тірер тұғыры мынаған саяды: лирика тегі, оның жанрлық және мазмұндық ерекшелігі, лирикалық кейіпкер мен авторлық “меннің” ара жігін айыру мәселелері, лирикалық тұлға проблемасы, лирикалық “персонаж” бейнесі әлі де зерттелу үстінде екендігін аңғартады. Дей тұрсақ та, қалыпқа түскен, жүйеленген ой-пікір мен дәлелді дәйектемелер тоғысы лириканың ғылымдағы зерттелу әдіс-тәсілінің қаншалықты жетіліп, дамығандығына да өркенді өлшем бола алса керек.

Лирикалық кейіпкер бітімінен қоғамдық өмірдің көрінісі, заман ағымы оның толғанысы арқылы көрінетіні белгілі. Өлеңдегі өміршең бейне ылғи алдыңғы саптан табылып, халық атынан сыр ағытып, ой тоғытса - онда туынды авторының да азаматтық өресі, кісілік келбеті жарқ етіп көрініп қалады. Лирикалық шығармадағы кейіпкерлер әлемінің әр қилы қимыл-әрекетінен “сезімнің отты нәзіктігі” (З. Ахметов) сезіліп тұруы керек. Жалқының образдық ролі бірте-бірте жекелеген туындыдан тарала, тұтаса келе жалпыға айналуы - лирикалық қаһарманды дүниеге алып келеді. Типтік бейне сипаты эпикалық шығармалардың өрісін еншілесе де, лирикада қас-қағымдық қуат-күшімен-ақ оқырманның көзайымына айналатын көркем образ бүгінгі поэзияда бар.

Қазақ поэзиясының жасампаз жылдары болып саналған жиырмасыншы ғасырдың 60-80 жылдары тек қазақ поэзиясының ғана емес, қазақ өнерінің де өрлеу кезеңі десе болғандай. Небір жыр жүйріктерінің үзеңгі қағыстырып, тізгін теңестіріп ұлы дүбірге қосылған келісті кезеңі еді. М. Әуезовтің өзі де «жыл келгендей жаңалык сезінеміз» деген тұсы да осы. М. Қаратаевша айтсақ, «төртінші толқын» өкілдері өздеріне-өздері кепілдік бола алатындай тегеурінді толқын болып шықты. Дәл осы кезең хақында С. Қирабаев «кеңес өкіметі өмір сүрген 70 жылдан артық мерзім - біздің бастан кешкен тарихымыз. Онда қайшылықтар мен бірге пайдалы нәрселер де жасалды. Жасырмай айтсақ, біздің бүгінгі кәсіби әлемге танылған әдебиетіміз - сол жылдардың жемісі» деген болатын. Иә, осы төртінші толқынның өкілі Фариза Оңғарсынова болатын.

«Өз басымыз ұлы болмасақ та, ұлыларды ұғынуды дәреже санаймыз hәм өзімізді жақсы көргендіктен. Ақынды жабырқатқан жай тура біздің көңіл-күйіміз сияқты» [8, 242 б. ] деп Б. Майтанов айтқандай, Ф. Оңғарсынованың «ұлыларды ұғынған» кездері де дәл осы кезең болатын.

Ақындық «меннің» ауылынан жырақта жатқан типтік образ табиғаты негізінен лирикалық қаһарманға жақын тұлға болары анық. Ақын-лирик Фариза Оңғарсынова өлеңдеріндегі көпке таныс, ешкімге бас имейтін өзіндік дара мінезі бар, көбіне қатал характермен оқырман есінде қалған әйел кейіпкерді автордың ондаған, жиырмалаған туындыларынан жиі кездестіреміз. Арнайы аты аталып, түсі түстелмесе де ол бізге бір табан жақын, белгілі іс-әрекет (айтар ойы, пікірі, идеялық мұраты) дағдысымен оқырман миының бір қыртысында ұзақ сақталады да, кез-келген таныс әуенді өлең-жырда атой салып, қызу өмірге араласа кетеді. Сонда бұл не? Лирикалық қаһарман ба, не лирикалық тұлға ма, не лирикалық «персонаж» . . . әлде басқа ма? Күрмеуі қиын күрделі сұрақтың толық жауабын ақын шығармаларының шырайына үңілу арқылы таба аламыз.

Фариза лирикасы өзіндік сыр-сипатқа ие, тұрақты оқырманы бар, өлең-жырдың жетік дәстүрін өн бойына жиған байсалды поэзия. Ақынның лирикалық кейіпкерлері жалпы қазаққа (оқырманға) жақсы таныс, күнделікті өмір тіршілігінің өтінде жүрген біздің замандастарымыз.

Лирикалық монолог адамның өмірмен, уақытпен және табиғатпен қатынасының, адамның қолы жеткен ойын білдірудің алғашқы түрі болып табылады. Ф. Оңғарсынованың [9] лирикалық өлеңдері негізінен өмірге, уақытқа, адамға арналған монолог түрінде жазылған. Кейде ақын монологты өзіне етене жақын бір адам үшін ғана жазатын секілді әсерде боласың. Алайды бұл монолог барлық адамдарға арналған сөз ретінде естіледі.

Лирикалық монолог ойлы лирикаға бағынады. Лирикалық монолог арқылы мінезді көрсету үшін, ойлы лирикаға тән фактор, ол ассоциация жолы, яғни адамның әлеуметтік-психологиялық маңызын көрсетудің қайталанбас ерекшелігі ретінде қолданылатын мінездің бір бөлігі. Сонымен лирикалық монолог ақынның өмірге қатысы тұрғысынан алғанда эстетикалық түр де, нақты адам сезімін ол ақын ба немесе таңдап алынған образ ба, әйтеуір біреу арқылы көрсетудегі тәсіл болып табылады. Мәселен, ақын шығармасынан:

Сатылмаған сән-салтанат,

Сәулетке.

Ол бәрібір баяндамас әулетке.

Шындық ізде,

Ізде және әділдік.

Көзің сатпай кәрі сайқал дәулетке.

Немесе:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.