Батыс Қазақстанның ортағасырлық қалалары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрілігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы

Қарағанды мемлекеттік университеті

Раимбекова А. К.

Батыс Қазақстанның ортағасырлық қалалары

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В011400 - «Тарих» мамандығы

Қарағанды 2019

Қазақстан республикасы Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы

Қарағанды мемлекеттік университеті

«Қорғауға жіберілді»

Археология, этнология және

Отан тарихы кафедрасының

меңгерушісі т. ғ. к., доцент

Ускембаев Қ. С.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Батыс Қазақстанның ортағасырлық қалалары»

5В011400 - «Тарих» мамандығы

Орындаған: Раимбекова А. К.

Ғылыми жетекші:

аға оқытушы Тулегенова А. Ж.

Қарағанды 2019

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 6

1 Батыс Қазақстанда ортағасырлық қалалардың қалыптасуы . . . 13

1. 1 Қалалардың қалыптасуының алғышарттары . . . 13

1. 2 Қалалардың өсіп-өркендеуінің негізгі себептері . . . 25

1. 3 Қалалар қолөнер мен сауда орталықтары ретінде . . . 32

2 Қазақ хандығы тұсындағы қалалардың дамуы . . . 40

2. 1 Қазақ хандығы тұсындағы Сарайшық қаласының даму тарихы . . . 40

2. 2 Сарайшық - Қазақ хандығының астанасы . . . 47

Қорытынды . . . 65

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 67

Кіріспе

Диплом жұмысының өзектілігі: Қазақстан тарихы - бұл негізгі халқы көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан елдің тарихы. Бірақ, бұдан Қазақстан аумағында қалалар және қала тәріздес елді мекендер болған жоқ және көшпелі халықтар тарихында қалалардың ешқандай рөлі жоқ деген қорытынды шығару, шын мәнісінде ұлттық тарихымызға зор қиянат болар еді. Керісінше, Қазақстан аумағында ежелгі және орта ғасыр дәуірлерінде көптеген қалалар пайда болып, өз даңқтарын шартарапқа жайған. Бұл қалалардың аттары тек тарихшы кәсіпқой мамандарға ғана емес, миллиондаған оқырман жұртшылыққа бұрыннан да таныс. Қазақ елінің территориясында орта ғасырлық қалалардың жиі пайда болып, өмір сүрген аймағы-Сырдария өзенінің орта ағысының тұсы. Мысалы, бұл аймақтағы қалалардың ең белгілері: Сығанақ, Сауран, Созақ, Йасы (Түркістан), Отырар, Сайрам, Үзгенд және басқалар. Бұл қалалардың кейбіреулері орта ғасырдың өзінде өмір сүруін тоқтатты да, ал кейбіреулері осы күнге дейін елге игілікті қызмет атқаруда.

Сырдарияның төменгі ағысында да орта ғасырда бірнеше қалалар өмір сүрген. Мысалы, Дженд, Баршын, Баршынкент (Баршынлығкент) және басқалар. Бұл қалалар біздің дәуірлерімізге дейін сақталмаған.

Н. Ә. Назарбаевтың Астана қаласының қоныс тойында сөйлеген сөзіндегі «Біздің далалық мемлекетіміздің бірнеше мыңжылдықтарды қамтитын тарихы бар. Оның әр қилы кезеңінде, әр қилы өлкемізге орда қонып, ту тігілген. Біреулердің саяси дәурендеуі әлденеше ғасырға созылса, біреулернікі бірнеше айлармен шектелген. Соған қарамастан, оның қай-қайсысы да біздің ұлттық тағдырымыздың ең талма кезеңдерін иеленді. Сондықтан да батыс бетіміздегі Сарайшық, Астана, Байтақ, күнгейіміздегі Суяб, Баласағұн, Тараз, Сайрам, Созақ, Түркістан, Сығанақ, Сауран, Жаңакент, Қозыбасы, Ақмешіт, Сарыарқадағы Ұлытау мен Ордатау, Көкшетау мен Алаштың аттары аталғанда ет жүрегіміз елжіреп қоя береді» деген жолдары белгілі [1] .

Орта ғасырда Қазақстан аумағында пайда болған мемлекеттердің құрамына Еділ өзені бойындағы Сарай-Бату, Сарай-Берке, Хаджтархан (Астрахань), тағы басқа қалалар да енген. Бұл қалалардың еуразия далаларына тигізген ықпалдары өте зор. Маңызды қалалардың бірі - Сарайшық.

Сонымен, Шығыс Дешті-Қыпшақ даласында пайда болған орта ғасырлық мемлекеттердің кұрамына енген қалалардың тарихына зерделей қараған зерттеушіге барлығына ортақ бір белгісі байқалады. Ол-қалалардың барлығы да отырықшы жер шаруашылығымен шұғылданған аймақтарға және сауда жолдарының бойына орналасып, тұрақты егін, бау-бақша шаруашылығымен айналысатын аймақтармен үздіксіз, жүйелі байланыс жасай алатындай, географиялық жағынан өте қолайлы аудандарда пайда болуы.

Ортағасырлық қалалар тұрғысынан аз зерттелген аймақтардың бірі - Батыс Қазақстан өңірі. Қазақстан Республикасының ірі аймақтарының бірі болғанына қарамастан, қалалардың зерттелуі кенжелеу дамыды. Қалалардың өркендеуі

елдің әлеуетін көрсетеді. Бұл басқа көлемі жағынан кішірек елді мекендерді зерттемеу керек деген сөз емес. Сонымен қатар Батыс Қазақстандық қалаларды Қазақстанның оңтүстік ортағасырлық қалаларынан тыс қарастыра алмайсың. Оның себептері ортақ аумақ, қалалардың дамуындағы ортақ факторлар т. б. Сол себепті Батыс Қазақстандық ортағасырлық қалалардың дамуы Қазақстанның барлық аумақтарындағы қалалардың даму үдерісі негізінде қарастырылады.

Тақырыптың зерттелу деңгейі . Біздің сөз еткелі отырған Шығыс Дешті-Қыпшақтың көрнекті қалалары тарихы туралы - Кеңес дәуіріне дейін дәл мағынасында жүйелі ғылыми еңбек болмады. Тек қана, қысқа мәлімдемелер түрінде төмендегі авторлардың мақалалары ғана баспа беттерінен жарық көрді. Мысалы: П. И. Рычковтың, П. И. Небольсиннің, Н. Лоскутовтың және А. Н. Самойловичтің [2] .

П. И. Небольсиннің “Очерки торговли России со Средней Азией”- деген еңбегінде автор ХVІІІ-ХІХ ғасырлардағы Ресей мен Орта Азия арасын жалғастырушы сауда жолының Батыс Қазақстан қалаларының үстінен өтетіндігін нақтылай жазуы маңызды.

Н. Лоскутовтың “Сообщение о находках в Сарайчике” және А. Н. Самойловичтің “Среднеазиатско-турецкие надписи на глинянном кувшине из Сарайчика” - деген мәлімдемелері бізге Сарайшық каласының өз дәуірлерінде әсем де, бай шаһар болғандығын дәлелдей түсуімен бағалы.

П. И. Рычковтың “Топография Оренбургской губернии” деген еңбегінде біз үшін құндылығы Батыс Қазақстан қалаларының орнының XVIII ғасырдағы жағдайын толық көрсетуі.

Сарайшық қаласы орнына тікелей қазба жұмыстарын жүргізіп, нақты зерттеген археологтар: Н. Арзютов, А. Х. Марғұлан, Г. И. Пацевичтер мен Е. И. Агеевалар және тәуелсіздік дәуірінде бет бұра бастаған ұлттық тарихымыз бен оны абаттандыра түсер, атадан балаға жалғасып келе жатқан өлмес мұраларға ден қоюдың көрінісі. З. С. Самашев [3] бастаған Батыс Қазақстан археологиялық экспедициясының түбегейлі зерттей бастауының маңызы айырықша. Өйткені, Қазақстан тарихында Сарайшық қаласының алатын орны ерекше. Себебі, ХIII-ХІV ғасырларда Қазақстан аумағында әмір сүрген бірден-бір даңқты мемлекет Алтын Орда болса, Сарайшық шаһары Алтын Орданың көз тартқан көркем де, бай және өте маңызды экономикалық, мәдени-идеологиялық орталықтарының бірі болатын.

Батыс Қазақстан қалалаларының бұл тарихи рөлі Қазақ хандығы тұсында да жалғасып, тіпті алғашқы Астаналық мәртебелі дәрежесін иеленген қалалардың болуы да өзі талай ұлттық кұндылықтарымыздың бірегейі екендігіне айғақ болмай ма?

Сарайшық қаласының тарихы - орта ғасырлық Қазақстан тарихының күні бүгінге дейін арнайы тұрде зерттелмеген қомақты бөлігі болғандықтан да дипломдық зерттеу жұмысымызды жазу барысында орта ғасырлық Қазақстан тарихын зерттеген және тақырыбымызға тікелей, жанама қатысы бар көптеген белгілі тарихшылардың еңбектерін пайдаландық. Мысалы А. И. Левшиннің “Описание киргиз-казачьих орд и степей” [4] деген еңбегінің біз үшін маңыздылығы - Батыс Қазақстан арқылы өтетін керуен жолдарын күні бүгінгі қолданыста бар жер атауларына сүйене отыра шынайы түрде суреттеуімен, дәл сол кезеңдердегі әлеуметтік-экономикалық жайлардан хабар беруі болып табылады.

В. В. Вельяминов-Зерновтың “Исследование о Касымовских царях и царевичах” [5] -деген еңбегі де өте құнды. Әсіресе, Сарайшық қаласына алғаш иеленіп, осында жерленген алғашқы Қазақ хандары туралы нанымды да, маңызды мәліметтер береді.

В. В. Бартольдтың “К вопросу о погребальных обрядах турков и монголов”, “Сведения об Аральском море и низовьях Аму-Дарьи с древнейших времен до XVII века”, “Место прикаспийских областей в истории мусульманского мира”, “Культура мусульманства”, “Двенаддать лекций по истории турецких народов Средней Азии”, “История культурной жизни Туркестана”, “История турецко-моногольских народов” [6] - деген еңбектерін пайдаландық. Бұл еңбектерде Батыс Қазақстандық қалалар туралы тікелей көптеген құнды ойлар, тұжырым-пікірлер бар.

Б. А. Греков пен А. Ю. Якубовскийдің “Золотая Орда и ее падение” [7] - деген еңбегі Алтын Орда тарихынан өте құнды. Әсіресе, Алтын Орданың әлсіреу, тоқырау және ыдырау себебін жан-жақты саралаулары маңызды. Алайда, авторлардың Орда қалалары жөніндегі түйіндерін барлық Батыс Қазақстандық қалалар тарихына да телуге болмайды. Себебі, қалалардың тарихында Орда қаларынан өзгеше ерекшеліктері мол.

Г. А. Федоров-Давыдовтың “Кочевники Восточной Европы”, “Общественный строй Золотой Орды” [8] - атты еңбектерінде - сол дәуірдің экономикалық, мәдени-тұрмыстық болмысынан қызықты мәліметтер кездеседі.

Сонымен қатар, А. П. Чулошниковтың “Очерки по истории казах-киргизского народа в связи с общими историческими судьбами других народов” [9] және М. Вяткиннің “Очерки по истории Казахской ССР” [10] - деген еңбектерін атауға тұрарлық. Бұл зерттеулер Қазақстан аумағындағы орта ғасырлық тарихи ірілі-ұсақты оқиғалар туралы нақты мәліметтер беруімен бірге, ортағасырлық қалалардың халықаралық саудадағы менін айшықтай тұсуге бағыт сілтейді.

Орта ғасырлық қалалар жөнінде өте маңызды мәліметтерді М. С. Мершиевтің “Поселение ХІІІ-ХV вв. в Западном Казахстане” [11] - атты зерттеуінен, А. Ереновтың “Очерки истории феодальных и земельных отношении у казахов” [12] - деген еңбектерінен табамыз. Әсіресе, М. С. Мершиевтің еңбегінде Сарайшық арқылы өткен Ұлы Жібек жолының бойындағы елді мекендердің нақты орындары көрсетілуімен қатар, ол елді мекендердің Сарайшық пен тығыз байланыста болғандығын дәйектей түсуі біз үшін маңызды.

Орта ғасырлық қалалар тарихын зерттеуде белгілі қазақ археологтары Ақишев К. А., Байпаков К. М., Л. Б. Ерзаковичтердің “Новое в средневековой археологии Южного Казахстана”, “Древний Отрар”, “Отрар в средние века” [13] - атты зерттеулері мен К. М. Байпаковтың “Проблемы археологических исследований позднесредневековых городов Казахстана” [14] - деген орта ғасырдағы қала мәдениеттерін заттың жәдігерлермен нақты дәлелді сипаттауларымен қатар, отырықшы жер шаруашылығы мен көшпелілердің жан-жақты байланыстарын көзімізге айқын елестетуімен бағалы. Өйткені, орта ғасырдағы Дешті Қыпшақ тайпалары мен қазақ халықтарының қоғамдық болмыстарының біркелкілігі дәлелденген мәселе. Демек, жоғарыдағы археологтар еңбектері батысқазақстандық қалалар жөнінде де белгілі бір пайымдар жасауымызға мүмкіндік береді.

К. Байпаков, А. Нұржановтың “Ұлы Жібек жолы және орта ғасырлық Қазақстан” [15] - атты зерттеуі өте маңызды. Өйткені, авторлар орта ғасыр дәуіріндегі Дешті Қыпшақ тұрғындары үшін Ұлы Жібек жолының өмірлік мәнін жан-жақты дәлелдеумен қатар, ол жол бойындағы ірі сауда орталықтары - қалалар туралы да біз үшін құнды мәліметтер береді.

Зерттеу жұмысымызға М. Ж. Абдировтың “История казачества Казахстана” [16], С. М. Ахинжановтың “Кипчаки в истории средневекового Казахстана” [17] деген еңбектерінің елеулі пайдасы болды. Өйткені, М. Ж. Абдировтың зерттеуіндегі қалалардың күйреуі жөніндегі тұжырымдары өте тиімді, әсіресе, автордың казак-орыс туралы көлемді зерттеуі XVI ғасырдағы орыс патшалығының Шығысқа отаршылдық ұмтылысы мен тағылық тонауларын нақты деректермен дәлелдеуі аса маңызды. Ал, С. М. Ахинжановтың орта ғасырлық қыпшақтардың тұрмысы мен жалпы Дешті-Қыпшақ аймағы туралы аса мәнді мәліметтермен ерекшеленді.

Б. Б. Ермұқановтың «Қазақстан: тарихи-публицистикалық көзқарас”, “Из истории казахов: Аз-Жанибек, Казахское ханство и жузы” [18] - деген көлемді зерттеулері орта ғасыр тарихынан өте қызықты ойлармен ерекшеленеді.

Сондай-ақ, белгілі шығыстанушы В. П. Юдиннің “Центральная Азия в XIV-XVIII веках глазами востоковеда” [19] - атты еңбегінің біз үшін орны ерекше, өйткені, автор орта ғасыр дәуіріндегі парсы, түрік авторларының қазақ халқының тарихына тікелей қатыстыларын ғылыми дәлелдермен тәржімәләп береді.

С. Г. Кляшторный, Т. И. Султановтың “Казахстан летопись трех тысячелетий” [20] деген еңбегінің маңызы ерекше. Авторлар ұлттық тарихымыздың көмескілене бастаған орта ғасырлық тарихы тұстарынан сындарлы мәліметтер береді.

Бүгінгі Қазақстанның Батыс өңірінің соңғы орта ғасыр дәуіріндегі қоғамдық дамуы жөнінде М. Н. Сдыков, Т. З. Рысбеков және Б. Қ. Бірімжанов [21] т. б. тарихшы-ғалымдардың түрлі зерттеулері тарихи танымның жаңаша саралауымен қызықты.

А. Исиннің “Материалы посольского приказа Русского государства о Казахском ханстве ХVІ начале XVII вв. ” [22] деген еңбегінде сол дәуірдегі қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайы жөнінде нақты мәліметтерімен маңызды.

Диплом жұмысының деректік негізі. Диплом жұмысымызды жазуға орта ғасырлық авторлардың еңбектері, естелік күнделіктері, кеңес дәуірінен бұрынғы кезіндегі және одан кейінгі археологтардың және көптеген белгілі тарихшылардың зерттеу еңбектері пайдаланылды.

Батыс Еуропаның елші-саяхатшыларының естелік-күнделіктері мен араб, парсы, түрік және қазақ тарихшыларының еңбектері жалпы қазақ тарихының, соның ішінде қалалардың дербес өзіндік өмірі мен еуразиялық рөлі туралы баға жетпес қызықты көптеген мәліметтер береді. Мысалы, Шығыс Дешті-Қыпшақ көшпелілерінің шаруашылығы, саудасы, қол өнері және салт-дәстүрлері мен діни сенімдері жөнінде.

Сонымен қатар, дерек көздері ретінде “Материалы по истории Казахских ханств ХУ-ХУІІ веков” [23], “Прошлое Казахстана в источниках и материалах” [24] және “Новые материалы по древней и средневековой истории Казахстана” деген жинақтармен Б. Б. Ирмухановтың “Прошлое Казахстана в письменных источниках” [25] деген еңбегі пайдаланылды. Өйткені, бұл еңбектер орта ғасырлық Қазақстан тарихын зерттеушілерге нақты дерек ретінде зор ғылыми көмектер жасаумен қатар, сындарлы бағыттар сілтейді.

Диплом жұмысының мақсаты : ғылыми айналымға түскен жазбаша деректерге, тарихи және археологиялық зерттеулерге сүйене отырып, Батыс Қазақстанның қалаларының тарихына қатысты материалдарды жинақтап, зерттеп, жүйелей отырып, ұлттық тарихымыздың күні бүгінге дейін ескерусіз қалып келген қомақты түйіні және ұлттық болмысымыздың орта ғасырлық аса маңызды көріністерінің бірі аталмыш қалалардың тарихи рөлін бүгінгі дәуір мүддесіне орай пайымдай келе, нақты ғылыми тұрғыда қалалар тарихын жазу.

Диплом жұмысының міндеттері :

Біріншіден, жоғарыдағы зерттеу еңбектерді және жазбаша, заттық жәдігерлерді пайдалана отыра, ұлттық тарихымыздың арқауы тарқатылмаған асыл түйіндерінің бірі туралы белгі-бір тұжырымдар мен тиянақты пікірлерге келу және жүйелі тарихын жазу;

Екіншіден, қала тарихының соңғы кезеңіндегі, яғни алғашқы Қазақ хандығы тұсывдағы маңызын ашу;

Үшіншіден, жалпы толыққанды Батыс Қазақстанның қалаларының тарихы арқылы Шығыс Дешті Қыпшақ тарихын толықтыра түсуге ұмтылу;

Төртіншіден, қалалардың тарихи орнының танымдық, ғибраттық мәнін айқындау.

Диплом жұмысының методологиялық негізі . Диплом жұмысының теориялық негізі тарих ғылымының бүгінгі даму барысында қоғамымыздың жарқын болашағы үшін мақсатты мүдделеріне сәйкес, халқымыздың ғасырларға созылып келе жатқан бай тарихының іргелі мәселелерін зерттеудің ірі орталықтарының ауқымды қызметтері нәтижесінде еліміздің белгілі тарихшыларының ғьшыми еңбектерінде қалыптаса бастағаи пайымдаулар жиынтығы болып табылады.

Қазақстан тарихында орта ғасырлық дәуір қым-қуыт тарихи оқиғаларға толы, сондықтан да бұл дәуір тарихынан ғылыми зерттеу жүргізу-қызықты да, күрделі іс. Демек, диплом жұмысының методологиялық негізіне - обьективтілік, тарихилық және жүйелілік сияқты идеологиядан тыс, ғылыми таным принциптерін басшылыққа алынды. Олай болса, Батыс Қазақстандағы орта ғасырдағы қалалар тарихы Қазақстан тарихының жанды бір буыны ретінде бағалап, ол туралы жазылған және сақталған деректер мен зерттеулерді сұрыптап, Шығыс Дешті-Қыпшақ сахарасындағы қалалардың тарихи мәнін пайымдау және ұлттық тарихымыздағы ғылыми маңыздылығын ұғынып, зерделеу-бүгінгі таңдағы өскелең мәдениетіміздің алға қойып отырған өміршең талабы.

Диплом жұмысының құрылымы : диплом жұмысы кіріспеден, екі тарау, төрт бөлім, қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Батыс Қазақстанда ортағасырлық қалалардың қалыптасуы

1. 1 Қалалардың қалыптасуының алғышарттары

Батыс Қазақстанның Ақтау, Атырау, Орал, Ақтөбе қалалары бүгінде облыс орталықтарына айналған іргелі қалалар. Ортағасырларды Оғыз мемлекеті, Қыпшақ хандығы, кейін монғол шапқыншылығы негізінде құрылған Алтын Орда мемлекетінің аумағында қалалар қалыптасып дамыды. Ірі қалалардың бірі Сарайшық қаласы. Сарай Бату, Сарай Берке сынды қалалар да қазіргі Ресей Федерациясы мен Қазақстан Республикасының аумағындағы қалалар еді.

Атырау қаласынан 47 шақырым солтүстікке қарай Жайық өзенінің оң жағалауында кәзіргі кезде Сарайшық деген кент бар. Бұл кенттің Сарайшық деп аталуы тегіннен-тегін емес, сол кенттің жанында бұдан мың жылдай бұрын іргесі көтерілген Сарайшық атты Алтын Орданың (орыс деректері бойынша), немесе Ақ Орданың (шығыс елдерінің деректері бойынша) кезінде ірі қалаларының бірі болған.

Бұл қала неліктен “Сарайшық” аталды? Бұл туралы мәселе қозғасақ, сол дәуірдің дерек көздеріне жүгінуге тиіспіз. Мысалы, XIV ғасырдың алғашқы жартысында, Қыпшақ даласы арқылы Хорезмге сапар шеккен араб саяхатшысы Ибн-Баттута былай дейді: “Сарайдан шыққан соң он күннен кейін Сарайжук қаласына келдік, ол-Ұлы-су жағасына орналасқан. “Жук”, - деген сөз бұл жерде “кіші” - деген мағанада, сонымен бұл қала - Кіші Сарай” [26, 192] .

Демек, қаланың Сарайшық аталуы - Кіші Сарай атынан туындаған - деп, жорамал жасауымызға болады, өйткені, шаһардың бұлайша аталуы қаланың өмір сүрген кезеңдеріне тұтастай жалғасты және орта ғасырдан біздің дәуірімізге жеткен деректерде де өзгеріссіз сақталды.

Сарай - деп, негізінен ханның ордасы аталған. Олай болса, Сарайшық - бұл ханның екінші ордасы, яғни, жазғы мекені болуы да мүмкін. Немесе, басқа себептерден Алтын Орданың астанасы дәрежесіне жақындаған қала. Бұл пікірімізді нақтылай түсу үшін тағы да Ибн-Баттутаның Сарайшық қаласындағы Алтын Орда ханы Өзбектің (1312-1342 жж. ) алтын шатыры туралы жазбаларына сүйенеміз: “Шатыр - алтын жапырақшалармен керілген уықтардан тұрғызылған. Шатырдың ортасында алтын жалатылған тақ, тақтың аяқтары таза күмістен құйылып, үсті асыл тастармен әшекейленген” - дейді [27, 283] . Сонымен қатар, белгілі археолог Г. И. Пацевич Сарайшық қаласыңца 1373-1374 жылдары Алтын Орда тағының мұрагерлері Ильбан хан мен Ала Ходжалардың қоныстанғанын растайды [28, 73] . Бұл дәлелдерден Сарайшық қаласының Жошы ұлысының бір ауданының орталығы болуы мүмкін деген қорытынды жасауымызға әбден болады.

Сарайшық қаласының өмір сүрген дәуірін “Археологическая карта Казахстана” деген жинақта былай деп үшке бөледі: “Бірінші дәуір - ХІ-ХІІ ғасырлар, яғни монғол үстемдігіне дейінгі мезгіл, екінші дәуір - ХІІІ-ХІҮ ғасырлар яғни, Алтын Орданың немесе Ақ Орданың кезі, ал үшінші дәуір - ХҰ-ХУІ ғасырлар, бұл дәуірді ноғайлық дәуір”, - деп атаған [28, 313] .

Алайда, бұл пайымдауларды бүгінгі таңда еш өзгеріссіз мойындап, қабылдау ұлттық тарихымызға жасалған қиянат болар еді. Өйткені, халқымыз: “Елу жылда ел-жаңа, қырық жылда - қазан” деп, елдің қоғамдық дамуының қарқынды қадамын меңзеген сияқты. Бұл халық даналылығын тәуелсіздік алғаннан кейінгі серпінді дамуымыз бен ғасырлар тоғысында, яғни, үшінші мың жылдыкқа адамзат қауымдастығының қатарында Қазақ халқының да нық сеніммен енуіне жігерлендірумен қатар, ұлттық тарихымызды жаңа жағдайларға орай терең саралауды міндеттейді. Өйткені, “өткенге көзі жеткеннің - келешекке де көзі жетеді”, - дейді халық.

“Текті ұрпақ тегін іздейді” дегендей, халқымыз өткен тарихына аңсары ауып, тарихи деректерге кұлаш ұра кұмартып, жоғын жоқтайтын ұлттық қажеттілікті туындатқынына қазақтың ғұлама тарихшысы Ермұқан Бекмаханов “Тарих рецептімен жасалмайды. Оқиғаларды бағалағанда біз нақты тарихи жағдайларға, қолдағы бар деректерге сүйенуіміз керек. Не нәрсенің де мәнін түсінуге бастайтын кілт - сол” - деп, халқымыздың санасын алаңдатып отырған окңғаларға дұрыс көзқарасты қалыптастырумызға бағыттаған.

Сондықтан тарихшылардың ұлттық тарихымыздың көмескі беттері мен ақтандақтарын толықтыру бағытындағы еңбектерінің маңызы ерекше. Әсіресе, Қазақ мемлекеттігінің негізі қалану мерзімін анықтауда тарихшы-ғалымдар арасында әртүрлі пікірлер орын алған, Мысалы, В. В. Вильяминов-Зернов, А. П. Чулошников, Т. И. Сұлтанов, К. А. Пищулина, С. К. Ибрагимов, А. А. Семенов тағы басқалар [20, 233-234] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.