Футбол добының параметрлері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Жан-жақты дамыған ізгілікті тұлғадан таза және рухани бай адам қалыптастыру мемлекеттің бірінші кезектегі міндеті болып табылады. Сондықтан да жасөспірімдердің дене бітімінің дамуы, дене даярлығы және салауатты өмір салтын қалыптастырудың маңызды мәселелері мемлекетіміздің, қоғам өкілдерінің тұрақты қамқорлығы аясынан табылады. Дене тәрбиесі саласын дамытуды әлеуметтік тұрғыдан анықтап, қалыптасқан жағдайға жаңаша көзқараспен қарай отырып, оған әлемдік ғылым мен прогресс деңгейіне сай білім және тәрбие беру. Сонымен қатар жас ұрпақтың өркениетті қоғамда бас бостандығын қорғай алатын, бүкіл адамзат құндылығын бағалай білетін адамгершілікті, имандылықты және ізгілік мінез-құлықты, іскер де, дені сау, ой еңбегі мен дене еңбегіне бірдей қабілетті адамзат тәрбиелеу. Сондықтан да денені шынықтырудағы бала тәрбиесінде атқарар әлеуметтік ықпалы зор деп есептеймін.
Дайындалып отырған дипломдық жұмыстың ерекшеленетін айырмашылығы - 10-12 жас аралығындағы жасөспірім футболшылардың физикалық қасиеттерін дайындау ерекшеліктерін жүйелі талдауды қолдану болып табылады.
Ең жоғары физикалық жетілуге қол жеткізуге ұмтылу, кейбір туа біткен және жүре пайда болған дене кемшіліктерінен құтылу, дене жаттығуларын дұрыс және жүйелі пайдалану, әрі ең маңыздысы әрбір футболшының жас ерекшелігін ескере отырып, пайдалану арқылы болғанда ғана мүмкін. Жасөспірімдердің жас ерекшелігі дене шынықтыру мен спорт мемлекеттің айрықша назарында болуы тиіс. Бүгінде еліміздің түкпір-түкпірінде, әрбір ауылдарда спорт алаңдары бой көтерді. Соның нәтижесінде салынған футбол алаңдары да жасөспірімдерді көптеп өзіне тарта бастады. Әлемдегі ең жанкүйері көп спорт түрі - футбол десек қате емес.
Спорттық қызметтегі тәрбие процесінің ерекшеліктері:
Оқыту-жаттықтыру процесіндегі тәрбиелеудің мазмұны, формалары және оны жоспарлау қарастырылған. Жасөспірімдердің дене тәрбиесі, соның ішінде, олардың футболды таңдауы және бағытты іске асыру үшін БЖСМ және жалпы білім беретін мектеп оқушылары үшін қажетті дене қасиеттерін дамыту жөніндегі мәліметтерге ерекше көңіл бөлінген. Жан-жақты дамыған, ізгілікті тұрғыдан таза және рухани бай адам қалыптастыру - бүгінгі мектептердің бірінші кезектегі қағидасы. Сондықтан да, жасөспірімдердің дене тұрқының дамуы, дене шынықтыру даярлығы және салауатты өмір салтын қалыптастырудың маңызды мәселелері - мемлекетіміздің кезек күттірмейтін мәселесі. Қазіргі заманғы футбол - шапшаң ойын, ойын кенеттен ұмтылулары, тоқтап қалулардан тұрады және аса шапшаң жүгіруді қажет етеді. Жүгіру, секіру сияқты басқа да қимылдардың өзгешелігі анық, көлемінің ішінде әрі епті болуына және қарсылас әрекетіне байланысты бірімен екіншісіне кенеттен ауысу қажеттілігіне орай аса қырағылықты талап етіп отырады. Бұл белсенді ойын әрекеттері ерік-жігер күшті айрықша талап етеді, сол себептен шұғылдану барысында футбол ойнаушылар бойында жылдамдық, төзімділік, ерік-жігер, батылдық, шешімділік, көшбасшылық, шешім қабылдауда дербестік және жағымсыз көңіл-күйді жасыра білу қабілеттері шыңдалады. Бұл қасиеттер адам бойында әсіресе жасөспірім яғни 10-12, жастар аралығында қалыптаса бастайтынын ересек жасөспірімдерде бар, бұл жұмыстың маңыздылығы да сонда деп ойлаймын.
Бүгінгі таңда дүние жүзінде ең дамыған, ең көп қызығушылық тудырып отырған ең бәсекелі ойын, спорт түрі - футбол ойыны десек артық айтқандық емес. Әр түрлі спорттық секциялар мен үйірмелерде және арнайы орта мектепте дене дайындығының ең кең қолданылатын түрі спорттық ойындар. Олардың ішінде футбол ойыны - алдыңғы орындардың бірі саналады. Ал, біз осы ойынды қаншалықты дамытудамыз және болашақта біздің ойыншыларымыз дүние жүзіне таныла алады ма?! Жетістікке қалай жетеміз деген сауал төңірегінде ойлана келе - бұл ойынға дайындық ерте 7-8 жастан басталып ең негізгі дағдылар 10-12 жастан қалыптаса бастау керек екендігін зерделей отырып мен бұл зерттеу жұмысымның мақсатын айқындадым.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: 10-12 жастағы футболшылардың ерекшелігі туралы теориялар негізіне сүйеніп, олардың техникалық әдістер тізбегін жетілдіруін сондай-ақ олардың бақылау мерзіміндегі техникалық дайындығын зерттеп талдау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- 10-12 жастағы футболшылардың жылдамдық сапаларының жағдайын зерттеу;
- 10-12 жастағы футболшылардың спорттық нәтижелілігіне жылдамдық сапаларынының даму деңгейіне ықпал ететін әсерлерді анықтау;
- 10-12 жастағы футболшылар үшін нақты сипаттамалар жасау.
Зерттеу пәні: Арнайы орта және спорт мектептеріндегі жасөспірім футболшылардың техникалық дайындық әдістемесі.
Зерттеу нысаны: Жасөспірімдердің яғни 10-12 жастағы балалардың орта мектептердегі және спорт мектептеріндегі футбол секциялары.

Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: Жасөспірім футболшылардың жеке физикалық дайындығының жас аралығы бойынша ерекшелігін ескере отырып, футболға дайындау барысында жұмыста көрсетілген жаңа нұсқауларды қолдана отырып, эффективті түрде жаңа, барынша дұрыс бапталған жасөспірімдерді тәрбиелеп шығару бүгінгі күннің кезек күттірмейтін мәселесі екендігін ұғына отырып 10-12 жастағы жасөспірімдерді футболға дайындау нағыз дер кезеңі екендігі атап көрсетіледі. Бүгінгі күнде жас ұрпақты ең жас кезінен дене күші мен рухани күші қатар дамыған, шыныққан тұлға етіп тәрбиелеуді қамтамасыз етуді аса маңызды міндеттердің бірі деп есептейді. Сонымен бірге әр түрлі шет елдерде пайда болған дене тәрбиесі бағдарламасының нәтижесі беріліп салыстырмалы түрде қортынды жасалып іс-тәжірибелері қорытындыланған.
Дипломдық жұмыстың жаңашылдығы: Жасөспірім футболшылардың жеке физикалық қасиеттері, дайындау ерекшелігі туралы теориялар негізіне сүйеніп 10-12 жас аралығындағы футболшылардың техникалық әдістер тізбегін жетілдіруін сондай-ақ олардың бақылау мерзіміндегі техникалық дайындығы іс жүзінде бақыланып олардың футболшы ретінде қалыптасуына ықпал ететін кері және жағымды әсерлер зерделенді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Кіріспе, үш тарау, қорытынды, пайдаланылған дереккөздер мәтінен тұрады.

1 Жасөспірім футболшылардың физикалық дайындығының жас аралығы бойынша ерекшелігінің теориялық негіздері

1.1 Футболды оқытудың теориялық және әдістемелік негіздері

Спорт - денсаулық кепілі. Бүгінгі таңда, осы бағытта өз тәуелсіздігін алған егеменді еліміз Қазақстан мектептеріне жан-жақты дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат тұтқан, дара тұлғаларды тәрбиелеу басты талап етіп қойылған. Қазақстан азаматтарының денсаулығын нығайту, салауатты өмір салтын ынталандыру туралы елбасының жолдауын, егемендіктің кілтін ұстар жастардың болашағына апаратын, алтын сүрлеу десе болады [1].
Балалар мен ересектер арасында ең көп тараған спорт түрлерінің бірі ең қызықтысы да футбол ойнау. Кез келген адамнан сұрай қалсаң футбол жұлдыздарының есімдерін жатқа айтып береді. Аты аңызға айналған Пелеге немесе Марадонна, Роналдоға кімнің ұқсағысы келмейді дейсің? Футбол - кез келген баланың мәңгілік махаббаты. Футбол - спорттық ойын түрі, ағылшын тілінің foot - аяқ, ball - доп деген сөздерінен шыққан. Футбол - әлемге аса танымал ойындардың бірі. Футбол ойыны сұрапыл әрі адамның жүрек қылын тербететін дене шынықтыру ойыны болғандықтан, ол дүниедегі маңдай алды дене тәрбие, дене тәрбиенің патшасы деп, бүкіл дүние халқының қастерлеуіне бөленеді. Жалпы спорттық ойындардың барлығы дерлік шапшаңдылықты, ептілікті, төзімділікті, жылдамдықты қажет етеді [2].
Спортшылар мен жанкүйерлерді футболдың қарапайымдылығы мен тартымдылығы, ойыншылардың шеберлігі мен қиыннан қиыстырып жол таба білуі өзіне ерекше тартады.
Футболдың алғаш арнаулы ережесі 1863 жылы Англияда бекітіліп, әуелгі қауымдастық құрылды. Кейін бұл спорт түрі біраз өзгерістерге ұшырап, футбол деген атаумен бізге жетті. Ал, 1863 жылы Лондонда футболдың жаңа шарттары белгіленді. Жобаға енгізілген ережелерді арнайы комиссия жіті қараған. 1872 жылдан бастап футболдан халықаралық кездесулер өткізілді. Доданы Англия мен Шотландия футболшылар ашты. Ойынды бар ынтасымен тамашалаған жанкүйерлер үшін ойын сәтсіз аяқталды. Өйткені, алғашқы кездесуде есеп ашылған жоқ. 1884 жылы Ұлыбританияда алғашқы ресми кездесу өтті.
Футбол -- дүние жүзінде кеңінен таралған командалық ойын және оның тарихы жүзжылдық болып есептеледі. Футболға ұқсас әртүрлі доппен ойындарды Ежелгі Шығыс елдерде (Мысыр, Қытай), көне заманда (Греция, Рим), Италияда кальчио, Францияда және Англияда ойнады. Еуропалық футболдың тікелей бастамашысы римдік гарпастум болғаны ықтимал. Легионерлердің әскери жаттығу түрлерінің бірі болған бұл ойында допты екі бағананың арасында жүргізу керек еді. Ежелгі Мысырда футболға ұқсас ойын біздің заманымызға дейінгі 1990 жылда әйгілі болды. Ежелгі Грецияда доп ойыны б.э. дейінгі 4-ғасырда әртүрлі танытуларда әйгілі болды, оны Афинадағы мұражайда сақталған ежелгі грек амфорында жас жігіттің допты қақпақылдау бейнесі куәландырады. Жауынгерлердің арасында Спарттар қолмен және аяқпен ойнаған эпискирос доп ойыны әйгілі болды. Бұл ойынды римдіктер гарпастум (қол добы) деп атады және біршама ереженің түрін өзгертті [3]
Жас әрі болашағы зор мемлекетімізде арнайы спорттық мекемелер бой көтеріп, футболдың дамуына ықпал ететініне сеніміміз кәміл. Футбол - бұл 11 адамнан тұратын екі команда ойнайтын командалық ойын. Ойынның басты мақсаты - қарсыластың қақпасына көп гол (футбол добын) соғу және өз қақпасына допты кіргізбеу. Есебінде ең көп доп соққан команда жеңіске жетеді. Футбол ойыны жарыс деп аталады және әрқайсы 45 минуттан екі таймнан тұрады. Егер осы уақыт өткенге дейін команданың есебі тең болатын болса, онда 15 минуттан тұратын екі тайм түрінде қосымша уақыт тағайындайды. Егер осыдан кейін жеңімпаз айқындалмаса, онда пенальти сериясын тағайындайды. Пенальти - бұл қақпашы ғана қорғайтын, қарсыластың қаққпасы бойынша 11 метр қашықтықтан тебу. Жеңімпаздың мұндай анықтама формуласы, жеңіліп қалған команда алдағы қатысудан шығатын, кубок жарыстарына жатады. Жарыс регламентіне байланысты тең түсу - бұл да ықтимал нәтиже. Бүгінгі таңда халықаралық футбол ассоцияцияның (IFAB) әр түрлі деңгейде және әр түрлі футболшылар топтары үшін (мысалы, жасөспірімдер үшін, әйелдер үшін, мүмкіншілігі шектелгендер үшін, т.б.) ресми түрінде қабылданған ойын шарттарының 17 нұсқасы бар. Әр командада максималды 11 ойыншы (қосалқы ойыншыларды санамағанда), оның біреуі - қақпашы. Өз айып алаңында қақпашыдан басқа ойыншы допты қолымен ұстауға болмайды. Қақпашыдан басқа ойыншылар қорғаушылар, жартылай қорғаушылар, шабуылшылар болып бөлінеді. Бір ойынның аты - матч, матч екі 45 минуттық бөлімнен (тайм) тұрады. Ойын арасында 15 минуттық үзілісі бар. Ойын мақсаты - команданың допты қарсылас команданың қақпасына салу, соғу (гол) және өз қақпасына соққызбау негізгі міндеті. Ойын барысында көбірек доп салған команда ұтады. Егер де ойынның нәтижесінде екі команда да бірдей гол соқса - тең ойын деп саналады. Бұл жағдайда тағы қосымша уақыт (15 минуттан екі тайм) берілуі мүмкін. Егер де қосымша уақыттан кейін тең ойын болса - ойыннан кейінгі пенальти жұптары өткізіледі. Қорғаушы ойыншының қақпа сызығынан шықса, бұрыштан соққыны немесе егер доп шабуылдаушы команда ойыншысының алаң шегінен шықса, қақпадан соққыны үйренуді бастауға болады. Соғылған голдан кейін, ойын қақпадан соққымен жаңартылады. Барлық бұзушылықтар - аяқпен шалу, қолмен ойнау, және т.б. еркін соққымен жазаланады, яғни қақпадан соққыны орындау алдында доп басқа ойыншыға пас етілу тиіс. Бұл жастағы балалар өте адал және мәжбүрлі ереже бұзуды жасамайды, сол кезде еркін соққыларды орындау оларды әріптеске пас беруге өзара іс-қимыл жасау мен біліктілікке тәрбиелейді. Еркін, бұрыштан және қақпадан соққыларды орындаған кезде қарсыластар доптан 5 метр қашықтықта болуы керек. Сондықтан жаттықтырушы әр ойында әр футболшыны осындай ауыртпашылықтарға төзімді, шыдамды болуға үйретеді. Ойыншылар жаттығу жарысында өзінің шамасына қарай жасау емес, оған да жоғары жасауға тырысуға үйренген болуы керек. Әр ойыншы доп алғанда тез ғана ойланып ол допты ары қарай беруді және келесі допты қабылдауға дайын болуы керек. Бұндай жаттығулар жылдам ойын жасау үшін қажет. Футбол ойыны арқылы спорттың басқа түрлерінің өкілдеріне жалпы денелерінің шынығуына, дене қозғалысының дұрыс артуына және ұйымшылдық пен достық сияқты ерекше қасиеттерін тәрбиелеуге үлкен маңызы зор. Ойын барысында шығармашылық, жылдам және тез кездескен кез келген қиындықты шешу керек. Футболшылар әр түрлі тактикалық және техникалық қимылдар жасағанда, өзінің көз қарсыластарын күтпеген жерде және ойын жағдайын өзгертетін болуы қажет. Футбол деп аталатын спорт түрінің ережелері футбол теориясының негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Халықаралық Футбол Федерацияларының Кеңесі ойынының бекітілген ережелері. Бұл ережелер тарапынан жазылып, ФИФА тарапынан дүние жүзіне жарияланады [4].
Ережелер топтағы ойыншылар санын, ойын ұзақтығын, алаң мен доп өлшемдерін және басқа да көптеген ойын қырларын қамтиды. Ережелердің соңғы редакциясы (2008 жылдың 1-шілдесінде бекітілген) 17 тармақтан тұрады. 1-ші ереже: Ойын алаңы, 2-ші ереже: Доп, 3-ші ереже: Ойыншылар саны, 4-ші ереже: Ойыншылар киім-кешегі, 5-ші ереже: Төреші, 17-ші ереже: Ойын ұзақтығы, 8-ші ереже: Ойынның басталуы мен қайта жалғасуы, 9-ші ереже: Ойындағы және ойыннан тыс-қы доп, 10-ші ереже: Ойындағы есеп анықтамасы, 11-ші ереже: Ойыннан тыс күйі, 12-ші ереже: Ойыншылардың ереже бұзушылығы және тәртіпсіздігі, 13-ші ереже: Айып және еркін соққы, 14-ші ереже: 11-метрлік соққы, 15-ші ереже: Допты лақтырып ойынға қосу, 16-ші ереже: Қақпадан тебу, 17-ші ереже: Бұрыштама добы.
Егерде жас футболшы допқа ие болуды, тез жүгіруді және жоғары секіруді үйреніп алса, ол ойынды өзінің бес саусағындай біліп алды деп айтуға болмайды. Егерде футболшы алаңға есеппен қозғалса, өзінің қозғалысын, күшін және техникалық әдісін ойынның жағдайымен салыстыратын болса, онда оны жақсы ойыншы деп санауға болады. Сондықтан әр бір жас футболшы өзінің техникалық әдістерін үйрене бермей және физикалық қасиеттерін жақсарта бермеу керек, сонымен қатар ол ойынның тактикалық сырларын түсіну керек. Яғни дұрыс орын таңдап алу, мезгілінде әріптестеріне допты беру, қақпаға жақсылап доп соғу керек. Ең бастысы әр бір ойыншы ойынды жақсы оқу білу керек. Яғни, ойын барысында әріптестерін және қарсыластарының ойларын байқап жүру керек. Футбол - ол ұжымдық ойын. Сондықтан әр бір ойыншы өзінің индивидуалдық қадамын ұжымдық және командалық тактикаға келістіре білуі керек. Тактика команданың доп жүргізу мәнін және әр бір ойыншының нақты міндетін белгілейді. Сол үшін әр бір ойыншы әр түрлі футбол жүйесі туралы білуі қажет және ол ойынның басты принциптарын қорғауда және шабуылда білуі керек. Футболшы алдағы және арттағы қатардағы ойыншылардың міндеттерін білуі керек. Қарсыласқа жүргізілетін күрестің әр бір әдісін тактика деп атауға болады. Мақсатпен құрылған тактика ойлаған нәтижеге жеткізеді, ал мақсатсыз тактика оған жеткізбейді. Сонымен тактика дегеніміз қарсыласпен күресе білу.Футбол ойынының тактикасы ол өте үлкен жетістікпен ойнау. Футбол тактикасының негізінде жатқан білім жиынтығы үлкен емес, әр ойыншыға қол жетерліктей. Басты мәселе осы білімді ойында жүзеге асыру [5].
Футбол ойынының тактикасы ол команданың ойын мүмкіндігін толығымен пайдалану және ойынды қарсыластың жағдайына қарап келтіру.
Бұл ойында нақты шабуылдау жүйесінде допты беру, ойыншылардың доппен, допсыз қозғалысында, қақпаға доп бағыттауында және қорғаныста да көрінеді, қозғалыстардың гол соғуынан айыру.
Осыған байланысты команда қандай да тактикалық жүйеде ойнаса да олардың ойын жүйесі көп гол соғу және қарсыластарына гол соққызбау.
Осыған орай команда ұйымдасқан түрде өзінің шабуылдаушыларына қарсыластар қақпасына гол соғуына мүмкіндік туғызуы керек. Ал қорғаныс тактикасы қарсыластарға гол соққызбау [6].
Қақпаға гол соғу үшін шабуылдаушы әр түрлі ұрымтал тұстан табыла білуі керек. Бұндай кезде ойыншының ұрымтал тұсты таңдай білуі тұрақты емес, ол ондай кезеңде пас алғанда таба біледі. Ал қорғаушылар ондай оңаша, ашық тұрған ойыншыларды жабуға, олардың доп алып жүруіне мүмкіндік бермейді.
Қарсыластар қақпасына доп жақындату техникасы ол соққы және доп алып жүру. Бір ойыншыдан екінші ойыншыға доп беру ол - пас, ал допты ашық алаңда алып жүру ол - доп қуу, ал допты қарсылас жанынан алып өту - алдау деп аталады.
Футболдың қарапайым тактикасы соққы және жүгір деген бұйрығы допты өз бетімен теуіп, ешкімге арналмаған пас беру келмеске кеткен футбол басынан өткерген дәуір.
Қазіргі жаңа тактика негізінен пас беруде, ойыншылардың алаңда дұрыс қозғалысы, доп ала жүру және алдауына құрылған. Комбинацияда қолданылған шаблон нәтижеге жеткізбейді. Бір команданы жеңіске жеткізген тактика екінші бір командаға кері нәтиже береді. Бір командамен ойындағы тактика жеңіс әкелсе осы тактика келесі командамен ойында жеңіс әкелуі керек [7].
Футбол - ойын, ал ойында өнер. Тактикалық комбинация ол жеке ойыншыдан да ұжымдық қасиеттерден және футболшылардың күш жұмсауынан құрылады. Комбинациялар ойынның өзінде оның қарсыластар командасына қарамастан құрылады. Осы ойын барысын бағдарламай комбинацияларды алдын ала ойлап алу мүмкін емес. Алайда осы жағдайларға қарап алдын ала ойланған тактикалық комбинациялар жүзеге аспайды деуге болмайды. Футбол жарысында ойыншы әр түрлі тактикалық әдістер мен шешуші комбинацияларды қолдана білу керек. Ойын өз бетінше творчествалық үрдіс болғандықтан ондағы комбинацияларда шек жок. Футболдағы ойын басымдылығы қай команда доппен қалай өнер көрсетуіне байланысты. Қандай да болмасын шабуыл комбинациясының тактикалық қимылы ол доп алып жүру, пас, алдау, ұрымтал орын таңдай білу, қарсыласпен доп үшін күрес, қақпаға доп бағыттауға байланысты. Әр ойыншы қарапайым тактикалық әдістерді игеруі керек және олармен ойын барысында пайдалана білуі керек. Бұл оның басқа да әріптестерімен тіл табысуына керек қасиет. Тәжірибеде футболшылардың мынандай қасиеттері қаралады: а) допқа талас кезінде қарсыластарына қарағанда ұрымтал орынды таңдай білуі; ә) әр түрлі доп беру кезінде дұрыс қабылдау; б) доппен алдаса және алып жүре біл в) өз бетінше тактикалық мақсатты орындау үшін дұрыс кезеңді таңдай білу;
Осылардың барлығын командастарымен тығыз қарым-қатынаспен жүріп орындау керек. Ойын барысында ойыншы дұрыс шешім қабылдау үшін ол өзінің командастарын қай жерде орналасқанын, қарсыластарын доптың қай бағытқа пас берілетінін, жалпы бүкіл ойынды бақылауы керек. Осыған орай ол өзінің байқай алмайтын алаң бөлшектерін жобалап ұға білу керек. Ойын барысын ұға білу өте қажетті комбинацияларды орындауға қажет. Ойын алаңын байқай алу туғаннан болатын қасиет емес, ол біртіндеп оқу-жаттығу кезінде қалыптасады [8].
Футбол - ол әдістер күресі, ойыншылар шығармашылығы, тапқырлығы, ол қарсыластар және әріптестерінің комбинацияларынан құралған. Футбол ойыны өте динамикалық және эмоционалды. Ойыншыларға әр түрлі техникалық әдістерді, белгілі тактикалық бағыт беріп қолдану, әріптестерімен түсінісе білу қажет. Әйтпесе бір қателік бүкіл ойын жоспарын бұзады. Алайда осы айтылған қимылдардың барлығын ойыншылар тыныш ойын барысында емес, қиын спорттық күресте орындайды. Ойын барысында ойыншылар психикасына әр түрлі сыртқы және ішкі күштер түседі. Ол күштер техникалық әдістерді қолдауға, тактикалық жоспарды шешуде зор әсер береді. Ондай күштерге ойынның басқаша өтуі, төрешілердің іс әрекеті, жанкүйерлер, қолайсыз ауа райы жатады. Осылар ойыншының ойын кезіндегі көңілдің қобалжуын туғызады, ол біртіндеп басқа ойыншыларға қарап бүкіл командаға кері әсерін тигізеді. Сондықтан жаттықтырушы әр футболшыны осындай ауыртпашылықтарға төзімді, шыдамды болуға үйрету керек. Ойыншылар жаттығу жарысында өзінің шамасына қарай жасау емес, оған да жоғары жасауға тырысуға үйренген болуы керек.
Әр ойыншы доп алғанда тез ғана ойланып ол допты ары қарай беруді және келесі допты қабылдауға дайын болуы керек. Бұндай жаттығулар жылдам ойын жасау үшін қажет. Ойын барысында творчестволық, жылдам және тез кездескен қиындықты шешу керек. Футболшылар әр түрлі тактикалық қимылдар жасағанда, өзінің көз қарсыластары күтпеген және осы уақытта ойын жағдайын өзгертетін болуы қажет. Тактикалық дамыған ойыншы өзін алаңда, қарсыластарға қарсы жақсы көрсетеді. Оны ойын жылдамдығы, ауыртпашылығы өзгерте алмайды. Ондай ойыншының тәжірибесінің негізінде ұжымдасып ойнау және жеке әдістерді жасау жоғары дамыған. Футболдағы әдістер өте әр түрлі. Олардың көбісі тәжірибеде дайындалып жалпы тактикалық жаттығуға кірген. Алайда ойындағы қайталанбас жағдайлар ойыншылардың жеке творчествалық инициативасы жаңа-жаңа тактикалық әдістер тудыруда. Футболдың адам санасына кіріп-шықпайтын ережелері де бар. Мәселен, бос қақпаға шабуылшы доп тепкен сәтте алаңға көрерменнің бірі жүгіріп шығып, оны бөгеуге тырысса, бірақ теңбіл снаряд бәрібір қақпа торынан табылса, мұндай жағдайда гол саналмайды. Ал егер доптың бағытына қосалқы құрамдағы жарақаттанған футболшылардың бірі тосқауыл болуға тырысса, гол саналады. Міне, №1 спорттың күлкіңді келтіретін осындай ережелерін немістердің Віld басылымы теріп жазған екен. Егер ойын басталмас бұрын ойыншы қарсыласын теуіп жіберсе, алаңнан қуылады. Дегенмен жаттықтырушы алаңнан қуылған футболшыны басқа ойыншымен алмастыра алады. Егер ойыншы қарсыласын алаңға шықпай тұрып теуіп жіберсе, оған қызыл қағаз көрсетілмейді. Футболшы ойынға шыға береді. Бірақ бұл жайт хаттамаға енгізіледі.
Ойын барысында қақпашы мен қорғаушы жейделерін алмастырып, Жаңа қақпашы өз айып алаңында допты қолмен тоқтатар болса, ойын жалғаса береді. Дегенмен доп тоқтатылғанда, екеуіне де ескерту қағазы көрсетіледі [9].
Бұрыштама кезінде қорғанушы жақтың ойыншысы биік секіру үшін командаласының көмегіне сүйенсе, спорттық ережеге жат қылық көрсеткені үшін айып добы белгіленеді. Гол соққан ойыншы жейдесін шешіп, алаң жиегіндегі бөгеттен секіріп кетсе, екі сары қағаз көрсетіліп, бірден ойыннан қуылады. Футболшының бутсасы шешіліп қалып, ол әріптесіне пас берген болса, айып добы белгіленеді. Допты ойынға ауттан қосқанда теңбіл снарядты қарсыласына әдейі лақтырса, төреші айып добын белгілейді де, ойыншыны алаңнан қуады. Допты ойынға ауттан қосқан ойыншы теңбіл снарядты алаңның арғы жиегіне асырып жіберсе, доп қайта ауттан лақтырылады.
Офсайд жасамақ оймен қорғаушы алаң шетіне шығып кеткен сәтте, ойыннан тыс қалған шабуылшы гол соққан болса, бұл гол саналады. Ал қорғаушы ескерту қағазын алады. Өз алаңында айып добын орындаған қорғаушы допты қақпашысына берген сәтте, теңбіл снаряд өз қақпасына кіріп кетсе, гол саналмайды. Шабуылдаушы команда бұрыштама добын орындайды [10].
Негізгі және қосымша уақытта А командасының үш ойыншысы алаңнан қуылған болса, матч соңындағы пенальти кезінде Б командасының бапкері пенальтиге қатыспайтын үш ойыншысын анықтайды. Айып добы кезінде төреші қолын көтеруді ұмытып кетсе, ал доп ешкімге тимей, қақпа торынан табылса, гол саналмайды. Айып добы қайта орындалады. Ойыншыларға алаңда қолын допқа тигізуге тыйым салынады. Допты қолмен ұстауға немесе қағуға тек қақпашының ғана айып алаңның шегінде еркі бар. Ойынның ұзақтығы - әрқайсысының 45 минут уақыт болатын 2 кезеңдік ойын. Мектеп оқушыларында оның ұзақтығы, ойыншылардың саны, жасы және дайындығына байланысты әр түрлі болады. Футбол ойынының әдістері: Ойыншының тұрысы және орын ауыстыруы. Доппен айла - тәсілдер жасау футболдың негізгі мәні. Футболшылар ойнай жүріп допты алып жүруден, тоқтаудан, оны тебуден жарысқан секілді болады. Футболшының алаңда алға қарай жүгіре білуі, тіркемелі және кібіртіктеген адымдармен жанға қарай ауыса білуі, жақсы секіруі өз денесін тамаша меңгеруі, жүгіріс кезінде кенет тоқтап және бұрыла алуы қажет. (оқушыларға кезекпен кезек қайталату) Допты тебу: Допты тебу - футболдағы негізгі ойын тәсілі. Аяқпен тебу бір орындағы және қозғалыстағы допты (домалап, ұшып келе жатқан) аяқ басының ішкі, сыртқы жандарымен, санмен соғу арқылы жүзеге асырылады. (оқушыларға кезекпен кезек қайталату). Допты тоқтату әдісі: Допты тоқтату ойыншының допты өзі меңгеруіне және допты беру, алып жүру, қақпаға соғу секілді алдағы ойын іс-әрекеттерін жалғастыруына мүмкіндік береді. Допты тоқтату кезінде ең бастысы - ол ойыншының кері серпіліп кетпеуі. (оқушыларға кезекпен кезек қайталату). Допты алып жүру әдісі: Допты алма-кезек тебу арқылы алып жүреді. Допты тіке бағытта алып жүргенде табанның ішкі алқымымен теуіп алып жүрген қолайлы, ал қисық бағытта алып жүргенде алқымның ішкі бөлігімен теуіп алып жүрген тиімді. (оқушыларға кезекпен кезек қайталату). Допты тартып алу әдісі: Өте күрделі тәсіл. Қарсыластан допты тартып алу үшін доп иесінің ойын жоспарын болжай білу керек. Допты тартып алуда аттап басуды, тез жетуді және басқа да тәсілдерді қолдануға болады. (оқушыларға кезекпен кезек қайталату). Қақпашының ойыны: Қақпашы - командадағы ең басты, аса қажетті ойыншы. Ол алаңдағы ойыншылардың негізгі тәсілдері мен допты қағып алу, қағып жіберу, ойынға қосу тәсілдерін жақсы білуі керек. Футбол ойынының қауіпсіздік ережелері: Ойын барысында даурығып айқайлауға болмайды, бірақ ойыншы әріптесіне белгі беруге болады. Ойынға төрешілік етушінің ескертпесін ойыншылар мүлтіксіз орындауға тиісті. Допты алып бара жатқан қарсыласты қуып жеткен жағдайда, оның аяғын емес, допты тебу арқылы тартып алуға болады. Төрешінің берген белгісін естіген сәтте ойынды тоқтату керек. Жүгіріп бара жатқан қарсыласты артынан келіп итеріп жіберуге, шалуға болмайды. Допқа таласқанда қарсылас ойыншыны итеруге болмайды. Қандай жағдайда болмасын, қақпашыға тиісуге болмайды. Дөрекілік жасау футболшыға жат құбылыс. Ауа райына қарай ойынға киетін спорт киімдері өзгереді. Арнайы баптармен тоқтатылып ереже бекітіліп жоспарланады. Мысал ретінде өткізілген турнирдің ережелері. Турнирдың максатымен талаптары. Турнирдың өткізілу мақсаттары:
- жарыстың жеңімпаздарымен жүлдегерлерін анықтау;
- қатысушы мемлекеттердің қазақ диаспораларының достық қарым-қатынасын нығайту;
- мини-футболды қалың қоғам ішінде жаппай насихаттау.
Шағын футболдан Турнир халықаралық турнирының (əрі қарай - Турнир) дайындау жəне өткізу кезіндегі жалпы басқаруын Ұйымдастыру Комитеты атқарады. Турнирдың дайындығымен өткізілуі Төрешілер Комитетіне тапсырылады. Турнирдың өтетін мекен-жайы жəне мерзімі Турнир екі кезеңде өткізіледі: Бірінші кезең - сұрыптаушы (алғашқы; топтық); Екінші кезең - финалдық; Турнирдың өтетін мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, Алматы қ-сы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ның спорттық кешені. Қатысушылар. Турнирге алты топқа бөлінген 24 команда қатысады. Турнирге қатысушылардың жасы 17-28 аралығында. Команданың мəлімдеме парағына кіргізілген адамның саны 15-тен аспау керек (12 ойыншы, делегация басшысы, 1 команда өкілі немесе дəрігер, 1 бапкер); Мəлімдеме парағы дəрігердің қолымен жəне команда басшысының өз ойыншыларының денсулығына жауапкершілігі жөніндегі қолхатымен бекітіледі; Сонымен қатар əрбір команда мүшесінің төлқұжатының немесе паспортының оригиналымен көшірмесі ұсынылуы қажет; Жарысқа қатысу үшін қажетті құжаттарды қабылдау жəне командалардың турнирге қатысуының заңдылығының жауаптылығы Мандат Комиссиясына жүктеледі. Жарыстың төрешілігін футзал төрешілерінен құрастырылған Төрешілер Комитеті Халықаралық Футбол Федерациясы (FIFA) бекіткен Футзал ойынының ережесі бойынша атқарады. Əрбір команда өтінім берген кезінде 100000 (жүз мың) теңге жарна төлейді. Турнирды өткізу шарттары: Матчтердің ұзақтығы: алғашқы кезеңде 15 минуттен (қосымшасыз) екі тайм; плей - офф кезеңінде 20 минуттен (қосымшасыз) екі тайм; үзіліс - 5 минуттен кем емес. Уақыттың тоқтатылуы тек қана тайм-ауттарда, жарақат алғандарға көмек беру кезінде, сонымен қатар төрешінің талабы бойынша; Матчтың протоколына кем дегенде 8 қатысатын ойыншылардың (12-ден артық болмауы кажет) аты-жөні жазылады; Турнирдың өткізілетін форматын Ұйымдастыру Комитеті белгілеп бекітеді. Бірінші кезең топтық: - командалар соқыр жеребі принципімен топтарға бөлінеді (топ 4 командадан аспауы қажет); - топтағы матчтер əркім əрқайсысымен принципімен бір айналымда өтеді. Екінші кезең - финалдық: - топтарда рейтинг бойынша жоғары орын алған 16 команда плей-офф кезеңіне шығып, финалдын 18 түйіскен матчтеріне олимпиялық жүйе бойынша қатысады; - финалдың 18 жеңімпаз болған 8 команда финалдың 14 кездеседі; - финалдың 14 жеңімпаз болған 4 команда жартылай финалда кездеседі; - жартылай финалда жеңілген командалар 3-ші орынға ойнайды; - жартылай финалда жеңген командалар финалда кездесіп, Турнир Кубогі үшін ойнайды; - командалардың түйістік жұптары Төрешілер Комитеті бекіткен кесте бойынша анықталады. Жеңімпаздардың анықталуы. Топтық кезеңінің жеңімпаздары алған ұпайларының жалпы саны бойынша анықталады. Жеңіс үшін 3 ұпай беріледі, тең ойын үшін - 1 ұпай, жеңіліс үшін - 0 ұпай. Топтық кезең аяқталғанда, екі жəне одан артық командалардың жалпы ұпай саны тең болып қалған жағдайда, орындар келесі тəсілмен анықталады: - өз араларындағы ойындардың нəтижесі бойынша; (жеңістер саны, ұпайлар саны, кіргізген жəне өткізіп алған доптар санының айырмасы, кіргізген доптардың саны) - барлық матчтердегі ең көп жеңістердің санына байланысты; - кіргізген доптармен өткізіп алған доптардың айырмасының ең көп мөлшері бойынша; - барлық матчтердегі жалпы саны ең көп кіргізілген доптардың санына байланысты; - қызыл карточкалардың ең аз мөлшері бойынша; - сары карточкалардың ен аз мөлшері бойынша. Осы пунктте келтірілген барлық көрсеткіштер өзінің маңыздығы бойынша реттеліп белгіленген, яғни есептеу кезінде маңызды болып жоғары тұрған көрсеткіш саналады. Командалардың барлық көрсеткіштері мүлде тең болып қалған жағдайда, командалардың орындары үш алты метрлік соққылар сериясы арқылы анықталады (командалардың біреуі допты қақпаға тигізе алмағанша). Плей-офф кезеңінде түйіскен жұптардың жеңімпазы бір ойын нəтижесінде анықталады. Ойынның нəтижесі тепе-тең болып қалған жағдайда, ойынның негізгі уақыты бітісімен жеңімпаз үш, алты метрлік соққылар сериясы арқылы анықталады (командалардың біреуі допты қақпаға тигізе алмағанша). Жауапкершілік жəне тəртіптік айыптау. Жарысқа қатысушылар осы Ережемен Халықаралық Футбол Федерациясы (FIFA) бекіткен Футзал ойынының ережесін білуге жəне орындауға, сонымен қатар қарсыластарын, төрешілерді жəне көрермендерді құрметтеуге міндетті. Матчтер FIFA белгілеген Fairplay принциптеріне сəйкес өткізіледі. Спортшылар жарыс кезінде спорттық этикетін жəне қауіпсіздік тəртіптерін бұзған жағдайда командалар дисквалификациялануы мүмкін. Команданың өкілдері өзінің командасының футболшыларының тəртіп сақтауына жауапты. Командалар өздерінің жанкүйерлерінің, команда мүшелерінің, жəне матчте команданың атынан небір функциялар атқаратын басқа да жеке тұлғалардың тəртіп сақтауына жауапты. Спорттық жабдықтауылары FIFA бекіткен Футзал ойынының ережесіне сəйкес келмейтін футболшылар матчке қатыстырылмайды. Жарысқа қатысу үшін командалар түрлі-түсті ойын формасының екі комплектін жариялайды: негізгі жəне қосалқы. Форманың түрін таңдағанда қолайлық матчтың иелері жағында болуы тиіс. Қақпашылардың формасы ойыншылардың формасынан өзгеше болу керек. Формалары бірдей болған жағдайда манишка киюге рұқсат етіледі. Футболшылардың, команда жетекшілерінің тəртіп бұзушылығын, сонымен қатар спорттық кешеңде тəртіпсіздік орын алған жағдайларды (матчтың алдында, кезінде, немесе кейін) Ұйымдастырушы Комитеті қарастырады. FIFA бекіткен Футзал ойынының ережесімен Турнир Ережесін бұзу үшін, команда ойыншыларының жəне өкілдерінің тəртіпсіздігі үшін салынатын санкциялар Төрешілер Комитетінің шешімдеріне сəйкес салынады. Матч төрешінің шешімімен футболшылардың тəртіпсіздігіне байланысты, немесе футбол алаңынан бір немесе қос командалардың кетуіне байланысты тоқтатылса, сол командаларға дисквалификация ретіндегі санкция қолданылады. Қызыл немесе бір матчте екі сары карточка алған ойыншы өзінің командасының келесі ойынына қатыстырылмайды. Турнир кезінде екінші, төртінші, алтыншы жəне т.с. сары карточкалар алған ойыншы өзінің командасының келесі ойынына қатыстырылмайды. Дисквалификацияның əсері жəне алғашқы кезеңде берілген ескертулер плей-офф кезеңінде де күшінде қалады. Төрешілер Комитеті байыпты жəне өрескел тəртіп бұзушылық жасаған ойыншыларды бірнеше ойынға қатыстырмауға құқықты. Төтенше жағдайларда матчтердің өтетін уақытын ауыстыру құқұғы Ұйымдастырушы Комитетіне беріледі. Команда осы Ережені бұзғаны үшін Турнир қатысушылар құрамынан шығарылуы мүмкін. Осы Ережеде қарастырылмаған кез келген жағдайлар FIFA бекіткен Футзал ойынының ережесімен жəне Турнирдың Ұйымдастырушы Комитетінің шешімдерімен реттеледі. Жүлделер І орын, II орын, III орын. Үздік қорғаушыға, шабуылшыға, қақпашыға жəне ең нəтижелі ойыншыға - демеушілерден сыйлықтар. Қабылдау шарттары Турнирді ұйымдастыру үшін барлық шығыстарды ұйымдастырушы өтейді. Жол жүру, тұру, тамақтану шығындары қатысушы командалардың есебінен өтеледі. Ұйымдастырушы турнир бойы команда мүшелерінің қауіпсіздігіне қамқорлық білдіріп, алғашқы медициналық көмек көрсететін дəрігер болуын қамтамасыз етеді. Футбол ойыны барлық дүниежүзі елдерінде танымал. Футбол спорт түрі сияқты ұдайы дамиды, ойын тәсілі де ұшталып, футболистің қозғалу қызметі қиындатылады. Футболистің спорттық мастерствосы озықтыққа жету үшін қозғалмалы қызметтің жаңа одан да тиімді тәсілдер көмектеседі. Ойынның өзгешелігіндегі нақты білімге сүйенсек, футболистің қозғалу қызметін ұйымдастырып отырса негізгі ойынның даму үрдісіне негіз болады. Футбол жас адамдардың дамуына көмектеседі. Олардың физикалық даму сапасына, мінездің маңызды сипаттарын тәрбиелеу, мысалға: творчестволық белсеңділік, берілген жұмасқа жауапкершілік, талаптылықты жүзеге тартады [11].
Ал, бұл өз алдында өте түбегейлі. Бұндай сапаларға иемденген адам өзінің қоғамына үлкен пайда әкелетініне сөзсіз. Негізгі факторлары: Өмір көрсеткендей ешқандай ойын, егерде жақсы ойыншылары болмаса нәтиже бермейді. Футболшы көптеген қажетті қасиеттерге ие болуы керек. Футболдағы әр ойыншы доп алып жүру, дәл пас, қақпаға допты тура бағыттай білуі керек. Осылармен бірге ол бүкіл ойын бойы түсетін ауыртпалыққа шыдай білуі керек. Футболда басты, маңызды ол ойыншылардың өз денесі мен допты игеруі. Міне, осыларға байланысты ойыншы, егерде жарыстарда жақсы жетістіктерге жеткісі келсе, өзінің дайындығына басты назар аударуы керек. Ал осындай дайындық өзіне жоғары физикалық дайындықты, әр түрлі техникалық ойды қажет етеді. Осындай дайындықтың әр бір бөлігі бір бүтіндей болуы керек. Физикалық дайындық ол физикалық жұмыс жасау қабілеті немесе футболшының физикалық жағдайы немесе күш, ептілік, икемділік, жылдамдық және шыдамдылық секілді физикалық қасиеттердің жиынтығы. Техника - дегеніміз ол ойын кезінде футболшының допқа және өз денесіне ие болуы. Тактика - дегеніміз ол ойланылған, әр бір ойыншының және бүкіл команданың қозғалысы. Ойын кезінде алаңда футбол шеберлерінің дәл пастарды әдемі комбинацияларын көруге болады. Осылардың барлығы бұл шеберлерге көптеген жаттығулар арқасында келеді. Жаттығулар кезінде футболшылар физикалық, техникалық және тактикалық дайындықтарға көп уақыттарын бөледі. Футбол ойынындағы техниканың ролі: Футболшының алаңда негізгі қаруы ол техника екені белгілі. Техникасы жақсы ойыншы өзі бірнеше қарсыластарды алдап өтеді. Соның арқасында қақпаның алдында қауіпті жағдай жасайды. Қазіргі футболда ойыншылардың техникасы бір-сыпыра көтерілді. Жеңіске ұшырай беретін командалар жиі кездеседі. Ол техниканың және тактикалық ой сананың жетіспеуінен болады. Мысалы, егер ешкім бөгет жасамаған және асықтырылмаған ойыншы допты өз әріптестерінің басынан асырып қарсы жаққа беріп қойса, ол тактикалық ойдың кемістігі. Техникасы жақсы дамыған комадалардың жеңілуі де жиі кездеседі. өйткені тактикасы өте төмен. Егер ойыншылардың техникасы төмен болса, онда олардың ойыншысы ешқашан да дәл, тез ойланбайды. Тактика болу үшін кез келген жерде, тез арада шапшаң қозғау керек, ол ойыншыға байланысты. Егер баяу қалыпта ойнап жүрсе ол қарсыластардың пайдасымен шешілуі мүмкін.Тек қана шапшандық ұстап тұрған қарсыластан босата алады. Тек қана шапшандық қарсыластардың шабуылын тойтарата алады. Тек қана шапшандық қарсыластардың қорғаныс шебін бұза алады. Шапшандық - ол футбол ойынын шешуші факторы. Бірақ жалғыз шапшандық көздеген жағымды жаңалық әкелуі мүмкін емес. Егер пасты дәл бермесе, ол ойлап қойған комбинацияны бұзады. Қақпаға дәлдеп бағытталмаған доп жақсы шабуылды жоққа шығарады. Шапшаң дәлдікті сақтау - ол үлкен техникалық жетістік, ал шапшаңдық пен дәлдік кез келген тактикалық ойында қажет. Техникасы жоғары шапшаң ойыншы - шеберлі ойыншы. Қазіргі футбол жарыстары жағдайларында күрделі спорттық іс-әрекетке денеге және психикаға үлкен күш түсулер тән. Сондықтан шиеленісті өткен ойындарды талдаудың туындаған жағдайды дұрыс әрі жылдам бағалаумен, оптималды шешімдерді дер кезінде қабылдаумен және өрбіп отырған оқиғаларды көре білумен, жасалып отырған іс-әрекеттерді бақылаумен анықталатын психологиялық фактордың арта түскен ролін көрсетіп отырғандығы таң қалдырмаса керек. Уақыттың үнемі тапшы болуына орай, ойын іс-әрекетіндегі ойлау процесі жылдам, шұғыл өрбиді. Көптеген психологиялық зерттеулерде (В.П. Зинченко, 1994) уақыт тапшылығы, жылдам және үнемі өзгеріп отыратын жағдайлар және олардың белгісіздігі, кикілжіңді факторлардың болуы және жасалып отырған іс-әрекет үшін жоғары жауапкершілікті түсіну жағдайларында іс-әрекеттердің жаңа схемаларын (бағдарламаларын) құрудың спецификалық процесі ретінде оперативті ойлаудың ойыншының іс-әрекетінің аса маңызды құрамдас бөлігі болып табылатындығы көрсетілген. Ойындағы ойлау мәселелерімен айналысатын авторлар Г.М. Гагаева, 1951; Р.С. Абельская, 1957; В.А.Алаторцев, 1964; В.Б.Малкин, 1983 ойындағы ойлаудың келесідей тән қырларын бөліп көрсетеді:
- көрнекі және бейнелі сипаты, яғни интеллектуалдық операциялардың қабылдау мен елестетудің құрамында және негізінде қызмет атқаруы;
- практикалық іс-әрекетке, яғни сыртқы ортаны түрлендіру жөніндегі міндеттерді шешу процесіне енгізілгендік;
- ситуативтілік, яғни объективті тәуелділіктердің тікелей нақты аталған жағдайға байланыстылығы;
- ойындағы іс-әрекетті орындауға уақыттың шектеулі болуы себепші болатын, интеллектуалдық операциялардың өтуінің жылдамдығы
- интеллектуалдық операциялар мен эмоциялық-ерік саласының өзара тығыз байланысы [12].
Ойындағы ойлау дәл осы алуан түрлі, тұрақты өзгеріп отыратын ойын жағдайларында көрініс табады және техникалық-тактикалық іс-әрекетке келіп қосылады. Осыдан барып, біздің пікірімізше, ойындағы ойлаудың құрылымы В.Г. Бауэр (1997) ұсынған, визуалды бақылау үшін алты фазаның (жағдайды талдаудың, антиципацияның, жоспарлаудың, шешім қабылдаудың, әрекет жасаудың, бақылаудың) біреуі ғана - іс-әрекет фазасы ғана қол жетерлік болатын, осылайша бұл жағдай ойындағы ойлауды қалыптастыру да, оны бақылау да процесін қиындататын техникалық-тактикалық іс-әрекет құрылымымен үндес келеді. Футбол ойнау стратегиясы мен тактикасының алдыңғы қатарына бұлшық ет күш-жігері (жылдамдық қасиеттері, дене қасиеттерінің төзімділігі және т.б.), сонымен қатар спортшының жарыстарға даярлығының психологиялық негізін анықтайтын, психикалық процестер мен күйлерді басқару алға жылжып келе жатқандығы айдан анық. Бірақ та, ойындағы ойлауды зерттеуге және тиісінше қалыптастыруға да одан кем емес көңіл бөлуіміз керек [13].
Өзінің Футбол ойынының тактикасы атты жұмысында Б.А. Аркадьев ойыншы алуан түрлі көптеген тактикалық жүрістер мен комбинацияларды білуге тиіс болса да, тактикалық жаттығу - бұл тактикалық комбинацияларды жаттап, үйрену ғана емес деген пікірін білдіреді. Ол бұларды алаңда көп рет жасап, макетте ойлап табуға тиіс. Бірақ та, ойынды үйреншікті және қарсыласқа қатысты емес ұзын тактикалық комбинацияларға құру күрес өнері ретіндегі тактиканың мәнісінің өзіне қарама-қайшы келеді. Сонымен қатар автор футболшыларды комбинацияларды қайталай білуге емес, комбинация жасау өнеріне үйрету керек, ойыншыларда өнертапқыштық пен қиялды тәрбиелеу керек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.