Математика курсын кәсіптік - бағдарлы оқыту мәселелері
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университет
ӘОЖ: 377.016:51 Қолжазба құқығында
ЖАНСЕИТОВА ЛЯЗЗАТ ЖЕКСЕНБЕКОВНА
Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік ерекшеліктері
6D010900 - Математика
Философия докторы (PhD)
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Отандық ғылыми кеңесші
п.ғ.д., профессор,
ҚР ҰҒА корреспондент
мүшесі Әбілқасымова А.Е.
Шет елдік ғылыми кеңесші:
ф.-м.ғ.д., профессор
Смирнов В. А.
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2019
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА(ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАМАНДЫҚТАР ҮШІН) МАТЕМАТИКАНЫ КӘСІПТІК-БАҒДАРЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Математика курсын кәсіптік-бағдарлы оқыту мәселелері.
1.2 Техникалық және кәсіптік білім беруде математиканың алатын орны мен маңыздылығы.
1.3 Экономикалық мамандықтар үшін математикалық білім беру мазмұны.
Бірінші бөлім бойынша тұжырым.
2 ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА МАТЕМАТИКАНЫ КӘСІПТІК-БАҒДАРЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқытуды ұйымдастыру әдістемесі.
2.2 Экономикалық бағыттағы мамандықтарға математиканы кәсіби бағытталған есептер арқылы математиканы оқыту әдістемесі.
2.3 Педагогикалық экспериментті ұйымдастыру және оның нәтижелерін талдау.
Екінші бөлім бойынша тұжырым.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
НOPМAТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕP
Бұл диссеpтaциялық жұмыстa келесі нopмaтивтік құжaттapғa сілтемелеp көpсетілген:
Қaзaқстaн Pеспубликaсының Білім туpaлы Зaңы. 27.07.2007ж., №319-III ҚPЗ. Aстaнa. Aқopдa.
Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 24 шілдедегі № 460 қаулысы. - Астана, 2018.
Сәйкесті білім деңгейлерінде білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. 13.05.2016 ж., №292 Қаулысы (ҚР Үкіметінің 23. 04. 2012 ж., №1080 Қаулысы негізінде).
Техникалық және кәсіптік білім беру мамандықтары бойынша үлгілік оқу жоспарлары мен үлгілік білім беретін оқу бағдарламалары ҚР Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 22 қаңтардағы №72 бұйрығы 130-қосымша(ҚР Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 15 маусымдағы № 384-бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізілген, 64-қосымша)
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылды:
Білім мазмұны - адамзаттың педагогикалық тұрғыдан бейімделген әлеуметтік тәжірибесі. Оның негізгі құрылымдық элементтері: танымдық іс- әрекет тәжірибесі; іс-әрекеттің белгілі тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибесі; шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі; эмоционалдық-құндылық қатынастарды жүзеге асыру тәжірибесі.
Үлгілік оқу жоспары - орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының құрамдас бөлігі болып табылатын, оқу пәндерінің тізбесі мен кӛлемін регламенттейтін, оқу жүктемесінің инварианттық және вариативтік компоненттерін белгілейтін және бастауыш, негізгі орта білім беру деңгейлерінде оқыту тілін, жалпы орта білім беру деңгейінде оқыту тілі мен бағытын сипаттайтын нормативтік құқықтық акт; білім беру ұйымдарының қызметін қаржыландыру үшін негізгі құжат.
Оқу бағдарламасы - үлгілік оқу жоспарының инварианттық компонентіне енетін әрбір оқу пәні бойынша білім, шеберлік және дағды мазмұны мен көлемін анықтайтын құжат.
Оқыту әдістері - білім берудің мақсатына жетуге бағытталған оқытушы мен білім алушының белгілі бір тәртіпте жүзеге асырылатын іс-әрекет қарым- қатынастарының бірлігі мен үйлесімділік тәсілдері.
Оқыту технологиясы - қойылған мақсатқа тиiмдi жолмен қол жеткiзудi қамтамасыз етушi жүйе (оқытудың формаларын, әдiстерi мен құралдарын қамтитын) ретінде көрiнетiн оқу бағдарламаларында айқындалған бiлiм мазмұнын жүзеге асыру тәсiлi.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР
-
Қазақстан Республикасы
ҚР БҒМ
-
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
ҚР МЖМБС
-
Қазақстан Республикасы мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ТжКБ
Техникалық және кәсіптік білім беру
Абай атындағы ҚазҰПУ
-
Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті
ЖОО
-
Жоғары оқу орыны
ЭТ
-
Эксперименттік топ
БТ
-
Бақылау топ
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстандық білім беру мен ғылым жүйесін жаңғыртудың қазіргі заманғы кезеңі әрбір адамның сапалы білімге қолжетімділігін, кең ауқымды дағдыларды меңгеру, зерттеу және шығармашылық құзыреттерін дамыту мүмкіндіктерін көздейді.
Қазіргі заман талабына сай еліміздің білім беру жүйесін жаңғыртудың негізгі бағыттары Қазақстан Республикасында Білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында анық көрсетілген. Ондағы басты міндет - білім беру сапасын көтеру және ұлттық білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Сонымен қатар, әлемдік үрдістер аясында техникалық және кәсіптік білім беру (ТжКБ) бағдарламаларының мазмұнын жаңарту арқылы сапалы білім беруге қол жеткізу міндеті алға қойылған. Сондықтан оқыту әдістемесін жетілдіру және білім алушыларды даярлау тиімділігін одан әрі көтеру қажеттілігі анық мәселе [1].
Қазіргі кезеңде барлық мамандардың, оның ішінде орта деңгейдегі мамандардың математикалық дайындығының маңыздылығы артып келеді. Орта кәсіптік білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары талаптарының орындалуы техникалық және кәсіптік білім беру (ТжКБ) ұйымдарындағы математика пәні бойынша білім алушыларды жалпы мәдени даму мен жалпы білім беруді оқытуды, сондай-ақ арнайы білімге және кәсіби математика қажеттіліктерін қанағаттандыруға тиіс екендігін көрсетеді.
Соңғы онжылдықта Қазақстанда орта кәсіби білім беру жүйесін жаңғырту жүзеге асырылуда, оның негізгі мақсаты - орта буын мамандарын даярлау сапасын арттыру. Қазіргі қоғамдағы маманның жетекші кәсіби маңызды қасиеттері оның кәсіби құзыреттілігі, бәсекеге қабілеттілігі, әлеуметтік, кәсіби және өмірлік жағдайлардың кең ауқымында міндеттерді тиімді шешу қабілеті болып табылады. Осыған байланысты кәсіби білім берудің мазмұнын қоғам мен еңбек нарығының талаптарына сәйкес келтіру мақсатында жаңартуға, білім берудің мақсаттары мен нәтижелерін қайта пайымдауға ерекше рөл беріледі. Жалпы пәндерді, оның ішінде Математика пәнін меңгеру нәтижелеріне қойылатын талаптарда кәсіби бағыттылық номиналдық түрде мәлімделді, алайда осы ережелерді іске асыру бойынша нақты әдістемелердің жеткілікті дамыған жүйесі жоқ, бұл ТжКБ жүйесі үшін оқу бағдарламалары мен оқу әдебиетінің талдаумен расталады.
ТжКБ ұйымдарының білім алушыларының математикалық білімдерін қалыптастыру мен дамыту бойынша көптеген диссертациялық зерттеулер жүргізілген. Сонымен қатар, психологиялық-педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерде білім алушыларға математиканы кәсіптік бағдарлы оқытудың әртүрлі аспектілері (қырлары) қарастырылған.
Математикалық білім беруді жетілдіру мәселелеріне А.Е. Әбілқасымова, Б.Б. Баймұханов, В.А. Гусев, И.Б.Бекбоев, Ю.М.Колягин, Т.Искакова А.М. Пышкало, А.К.Кагазбаева, А.М. Мубараков және басқалардың жұмыстары арналған [2-10].
ЖОО-да кәсіби бағытталған оқыту мәселелерін О.В. Бочкарева, В.В. Антоновская, Е.А.Попова, Н.В. Автионова, Ю.В. Абраменкова, М.Д. Сейтеева, Р. М. Наурызбаева өз зерттеулерінде қарастырды [11-17].
Орта кәсіптік оқу орындарында математикалық дайындықтың кәсіби бағыттылығы мәселесіне О.Н. Федорова, З.Ш. Акбарова, Т.Н. Алешина, Л.В. Паздерилова, И.Ю. Гаранина, Л.Н. Чиркова, Т.А. Кузьмина, Л.Ю. Бегенина, А.Б. Абдикаримованың жұмыстары арналған [18-26]. Олардың пікірінше, кәсіби бағыттылық принципі болашақ мамандыққа оң көзқарасты тәрбиелеуді талап етіп қана қоймай, оқу материалының мазмұнын іріктеу және құру кезінде маңызды деп танылады.Авторлардың зерттеулерінде кәсіби-бағытталған оқытуды жүзеге асырудың негізгі құралы кәсіби-бағытталған тапсырмаларды шешу болып табылады.
Ж. В. Комарова [27] медициналық колледжде математиканы оқыту процесінде кәсіби бағытталған есептерді пәнаралық байланысты жүзеге асыру, А. Б. Абдикаримова [26] экономикалық және техникалық бейіндегі студенттердің математикалық білім берудің кәсіптік бағыттылығын жүзеге асыру, Г. Н. Светлакова [28] болашақ экономистердің математикалық дайындығының кәсіби бағытын жүзеге асыру, Л. Ю. Бегенина [25], А.Қ. Бекболганова [29] ақпараттық технологияларды пайдалана отырып колледждерде математиканы оқытудың қолданбалы бағытын іске асыру құралы ретінде қолдануға, И. Ю. Гаранина [22] жеке тұлғаға бағытталған оқытуды жүзеге асыру тәсілі ретінде өз жұмыстарын арнады.
Жалпы білім беретін мектептерде математикалық дайындықтың кәсіби бағыттылығы мәселесіне Г.Т. Жақсылықова, Н.В. Решетникова, И.И. Зубова [30-32] және т.б. жұмыстары арналған.
Алайда соңғы уақытта экономикалық бағыттағы техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуға арналған зерттеулер жоқ. Г.Т. Жақсылықованың [30] жұмысында экономикалық бағыттағы сыныптарда математиканы кәсіби бағдарлап оқыту моделі әзірленді, бірақ математиканы техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында оқытудың өзіндік ерекшелігі бар, сондықтан модель қайта қарау мен түзетуді талап етеді.
Аталған ғылыми еңбектер мен зерттеулерді талдай келе, бүгінгі күні, заман талабына сәйкес ТжКБ математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік ерекшеліктері, білім алушылардың кәсіби біліктілігін қалыптастыратын оқу іс- әрекеттерін ұйымдастыру әдістері мен тәсілдері әлі де болса шешімін табу қажеттігіне көз жеткіздік.
Жұмыстардың көпшілігі (әр жылдары 80-ден 100% - ға дейін) жоғары оқу орындары мен мектептерде, тек аз ғана бөлігі ТжКБ ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқыту мәселелеріне арналған.
Осылардың барлығы ТжКБ математика курсын кәсіптік-бағдарлы оқытуда жаңаша әдіс-тәсілдерді іздестіру мен жасауды және оқу процесінде қолжетімді компьютерлік программаларды, мысалы GeoGebra, Mind Manager, XMind программаларын қолдану мүмкіндіктерін қарастыруды, сонымен бірге, ТжКБ математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды күшейту мақсатында, арнайы пәндермен пәнаралық байланысты қамтамасыз ету үшін кәсіби бағдарланған тапсырмаларды қолдануды қажет етеді.
Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканың мүмкіндіктерін максималды түрде жүзеге асыру үшін оны оқу пәні ретінде оқытудың мақсаты, әдістері мен мазмұны білім алушының арнайы пәндерден алған білімі мен біліктігіне сәйкес пәнаралық байланыста болуы тиіс.
Сондықтан техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік жүйесін құруда арнайы пәндермен пәнаралық байланысын жүзеге асыра отырып, теорияны логикалық қатаң түрде баяндауға бағыттамай, көрнекілік интуитивті негіздері мен практикалық бағыттылығын дамытуға, білім алушының болашақ мамандығымен байланысқан ұғымдарды, тұжырымдарды және есептерді ойлау тәсілдерімен қабылдауға мүмкіндіктер жасау маңызды мәнге ие болып табылады.
Орта кәсіптік білім беруде көптеген мамандықтардағы білім алушыларының математикалық білімі, қазіргі уақытта орта буындағы білікті мамандарды даярлауды талап ететін шарттарды қанағаттандыра алмады. Негізгі себебі - математиканы оқыту мақсаттарының ерекшелігі жоғалған. Математикалық білім мазмұнын жобалауда, соның ішінде экономикалық мамандықтар үшін, регресс үрдісі пайда болды.
Экономикалық бейіндерде оқытудағы сапалы математикалық дайындықтың ерекше мәнділігі кәсіптік бағдарланған математикалық білім беру құралдарын әзірлеу қажеттілігіне әкеледі.
Жүргізілген талдау бірқатар қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді:
техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математикалық білім беру сапасын және білім алушылардың математикалық құзыреттілігін арттыру қажеттілігі мен математиканы оқытудың кәсіптік бағыты контекстінде оларды тиімді іске асыруға мүмкіндік беретін әзірленген мазмұнның, шарттардың және құралдардың жеткіліксіздігі арасында;
экономикалық бейіндегі болашақ мамандардың кәсіптік қызметінде математикалық білімдерді практикалық қолдануға кәсіби және оқу мотивациясын арттыру және дамыту қажеттілігі мен саралау және сабақтастық негізінде оқу процесін қамтамасыз етудің кәсіптік бағытталған мазмұны, ынталандырушы құралдары мен әдістерінің жеткіліксіздігі;
экономикалық бейіннің барлық деңгейлері үшін математикадан негізгі білім беру бағдарламаларын жобалау мен әдістемелік қамтамасыз етуді ұйымдастыру қажеттілігі мен кәсіптік бағдарланған көзқарас негізінде математиканы оқытуда оны жүзеге асыру механизмдерінің тиімділігінің жеткіліксіздігі арасында
Қазіргі заманғы талаптарға сәйкес кәсіби мамандарды дайындауда, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие жұмысының сапасын жетілдіру, әдістемелік жүйесін қайта қарау зерттеу жұмысының өзектілігін көрсетеді.
Осылайша, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарда математиканы кәсіби-бағдарлы оқытудың қажеттілігімен және оның тәжірибеде қанағаттанғысыз шешім табуындағы қарама-қайшылық, зерттеу тақырыбының өзектілігіне себеп болды.
Болашақ кәсіби мамандарды даярлау үшін математика курсының мазмұнын таңдауда білім алушылардың болашақ кәсіби қызметіне қажетті әдістемелік біліктерін қалыптастыруға бағыттап жасау қажетті. Жоғарыда айтылғандардың барлығы зерттеу тақырыбын Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік ерекшеліктері деп таңдауымызға және оның көкейкестілігін айқындауға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты - техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқытудың әдістемесін жасау.
Зерттеу нысаны: техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқыту процесі.
Зерттеу пәні - техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқытудың мазмұны мен әдістемелік тәсілдері.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
егер техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында даярланатын мамандықтарға негізделген математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың мазмұны мен оқыту әдістемесі жасалса, онда техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математика курсын оқытудың тиімділігі мен білім сапасы артады, математиканың қолданбалық бағыты күшейеді, өйткені математиканы оқытудың кәсіби-бағыты жүзеге асырылады.
Диссертациялық жұмыстың мақсаты, пәні және болжамы зерттеудің келесі міндеттерін шешуге мүмкіндік береді:
oo техникалық және кәсіптік білім беруде математиканың орны мен рөлін, математика курсының мазмұндық ерекшеліктерін, кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік негіздерін айқындау;
oo техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқытуды ұйымдастыру әдістемесін жасау;
oo техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының білім алушыларына қолданбалы есептер шығаруды үйретудің әдістемесін жасау және тиімділігін эксперимент жүзінде тексеру.
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі зерттеудің әдістері қолданылды: математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуға бағытталған ғылыми-теориялық мәселелерге, философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және математикалық әдебиеттерге, жалпыға міндетті білім беру стандарттарына, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы математика пәні бойынша жасалған оқу бағдарламаларына, оқулықтарға, оқу құралдары және оқу-әдістемелік кешендеріне теориялық талдау жасау; зерттеудің болжамын тексеру үшін педагогикалық эксперимент жүргізу және олардың нәтижелерін өңдеу; зерттеудің нәтижелерін әдістемелік семинарларда, ғылыми-практикалық конференцияларда талқылау.
Зерттеудің теориялық негіздері: зерттеу мәселелері бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және математикалық еңбектер; математиканы кәсіптік-бағдарлы оқыту теориясы мен әдістемесі бойынша психологтардың, педагогтардың және мамандардың еңбектері.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Бiлiм туралы Заңы; Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы; Қазақстан Республикасы жалпы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары; оқулық, пәндік оқу бағдарламалары, оқу-әдістемелік кешендері, педагогтардың жетістіктері мен тәжірибелері, сонымен қатар, математиканы оқыту мен тәрбиелеу мәселелері бойынша философиялық, психологикалық, педагогикалық, әдістемелік еңбектер.
Зерттеу кезеңдері: қойылған мақсат пен міндеттерге сәйкес зерттеу жұмысы үш кезеңде жүргізілді.
Бірінші кезеңде (2016-2017ж.ж.) зерттеу мәселесі бойынша ғылыми, оқу-әдістемелік және педагогикалық әдебиеттерін, Математика және Экономистерге арналған математика пәндерінің типтік оқу бағдарламаларының білім мазмұнын, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының білім беру бағдарламаларын зерделеу мен талдаулар жасалды, зерттеу мәселесінің техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы тәжірибелік жағдайы зерделенді, айқындаушы эксперимент жүргізілді.
Екінші кезеңде (2017-2018ж.ж.) техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың негізгі әдістемелік тәсілдері айқындалды, математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастыру әдістемесі жасалды, қалыптастырушы эксперименті жүргізілді.
Үшінші кезеңде (2018-2019ж.ж.) математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастыру бойынша ұсынылған әдістеменің тиімділігін тексеру мен түзету мақсатында оқу эксперименттері жүргізілді, теориялық және эксперименттік зерттеу барысында алынған нәтижелер қорытындыланды, оларды оқу процесіне енгізу бойынша ұсынымдар жасалды, диссертациялық жұмыс рәсімделді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы пәнаралық байланыс принципіне негізделген математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік ерекшеліктері айқындалды;
2. Математиканы оқыту үдерісінде мазмұны кәсіби бағытталған тапсырмаларды орындау арқылы математиканың пәнаралық байланысын жүзеге асыруға сүйенетін экономикалық мамандарға математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың дидактикалық моделі әзірленді;
3. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастырудың және білім алушыларға қолданбалы есептер шығаруды үйретудің әдістемесі жасалды.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы:
пәнаралық байланыс принцип негізінде Экономистерге арналған математика курсы бойынша математикалық кәсіби-бағдарланған тапсырмалар және математиканы оқыту процесінде білім алушылардың оқу іс-әрекетін қалыптастыруға бағытталған деңгейлік тапсырмалар жүйесі жасалынуынан тұрады. Сонымен қатар, компьютерлік бағдарламаларды математика курсын оқыту процесінде қолданудың тәсілдері ұсынылған.
Болашақ экономика мамандарының кәсіби шеберлігін жетілдіруге мүмкіндік беретін техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы математика курсының мазмұнын таңдаудан және математиканы кәсіби-бағдарлы оқытудың әдістемелік тәсілдерін айқындаудан тұрады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: диссертацияда техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарына арналған Математика және Экономистерге арналған математика пәндерінің білім мазмұны мен сабақтарды жүргізу формалары және техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математика курсын оқыту процесінде компьютерлік программаны қолдану бойынша әдістемелік ұсынымдар берілген. Зерттеу нәтижелерін техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында болашақ мамандарды даярлауда математика курсын оқыту мазмұны мен әдістемесін жетілдіруде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың қазіргі жағдайына жүргізілген талдаулар нәтижесі.
2. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың ұйымдастырудың әдістемесі.
3. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастыру бойынша әзірленген әдістеменің тиімділігінің эксперименттік негіздемесі.
Зерттеу нәтижелері бойынша жарияланымдар. Диссертациялық жұмыстың мазмұны бойынша жарияланған еңбектердің жалпы саны - 14, оның ішінде Scopus деректер қоры базасында импакт факторлы ғылыми
журналда - 1, ҚР білім және ғылым саласын бақылау комитеті тізіміндегі басылымдарда - 4, халықаралық ғылыми конференциялар жинағында - 9.
Диссертациялық жұмыстың қағидалары мен нәтижелері халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда: Образование: традиции и инновации (Прага, 2018 жыл), Актуальные проблемы науки и образования на современном этапе: посвященные 80- летию со дня рождения академика НАН РК, д.и.н., профессора Токмухамеда Сальменовича Садыкова (Алматы, 2018 жыл), Актуальные проблемы обучения математике в школе и вузе в свете идей Л.С.Выготского (Мәскеу, 2016 жыл), сонымен қатар Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті Математика, физика және информатика институтының математика, физика және информатиканы оқыту әдістемесі кафедрасының ғылыми-әдістемелік семинарлары мен мәжілістерінде талқыланды.
Диссертация құрылымы және көлемі. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделді; зерттеудің мақсаты, міндеттері, нысаны, әдіснамалық және теориялық негіздері мен болжамы анықталды; ғылыми жаңалығы, зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы, жүргізілген зерттеу жұмысының кезеңдері мен әдістері, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар, сынақтан өткізу мәліметтері мен зерттеу нәтижелері бойынша жарияланымдар тұжырымдалды.
Бірінші Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік негіздері бөлімінде техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математика курсының мазмұнына талдаулар жасалған, осы курсты оқыту барысында білім алушыларда кездесетін қиындықтары айқындалып, оқытудағы сабақтастық, пәнаралық байланыс, математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың мәселелері зерттелген. Сонымен бірге, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы оқу процесінде математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастырудың әдістері, түрлері мен формалары қарастырылған.
Екінші Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқыту әдістемесін тәжірибелік жүзеге асыру(экономикалық мамандықтар мысалында) бөлімінде қазіргі заманғы техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастыру әдістемесі бойынша әдістемелік ұсынымдар, математика сабақтарында білім алушылардың белсенді іс-әрекеттерін жандандыруға және өзіндік пен зерттеушілік жұмыстарын дамытуға бағытталған оқыту әдістерін қолдану мүмкіндіктері қарастырылған, оқу процесінде компьютерлік программаны қолдану мысалдары көрсетілген. Болашақ экономика мамандарының кәсіби құзіреттілігін жетілдіруге бағытталған Математика және Экономистерге арналған математика пәндерінің мазмұны берілді. Эксперименттік зерттеу жұмысының нәтижелері жинақталды, талдау жасалынды және қорытындыланды.
Қорытындыда зерттеу барысында алынған негізгі теориялық және тәжірибелік қорытындылары, әдістемелік ұсынымдар тұжырымдалған.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімінде зерттеу барысында талданған философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және арнаулы әдебиеттер қамтылған.
Қосымшада математиканы кәсіптік - бағдарлы оқыту процесінде білім алушыларға ұсынылған теориялық және практикалық кәсіби-бағдарланған тапсырмалары, бақылау жұмыстары, Экономистерге арналған математика пәні бойынша дәрістік және практикалық сабақтардың материалдары және жүргізілген эксперименттік жұмыстың нәтижелерінің статистикалық өңдеулері келтірілген.
1. ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА МАТЕМАТИКАНЫ КӘСІПТІК - БАҒДАРЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1. Математика курсын кәсіптік-бағдарлы оқыту мәселелері.
1.1.1. Оқытудың кәсіби бағыттылығын зерттеу үшін қажетті бағыттар.
Оқытудың кәсіби бағыттылық мәселесі келесі ғалым психологтардың жұмыстарында ашылған: М.Т. Громков, М.И. Дьяченко, Э.Ф. Зеер, Л.А. Кандыбович, Е.А. Климов, Б.Ф. Ломов, З.А. Решетов, А.М. Столяренко және т.б. Олар жұмыстарында кəсіптік білім беру мекемелерінде білім алушыларды оқыту процесінде ескеруді қажет ететін кəсіптік қызметтің ерекшеліктері бар екенін көрсетеді.
Дидактикалық негіздер Н.К. Беденко, А.А. Вербицкий, А.Я. Кудрявцев, А.О. Измайлов, М.И. Махмутов, В.А. Сластенин, А.П. Сейтешев және басқалардың жұмыстарында зерттелген. Олардың пікірінше, кәсіби бағдарлаудың дидактикалық принципі тек болашақ мамандығына оң көзқарасты тәрбиелеуге бағытталмайды, сонымен қатар мазмұнды іріктеу және білім беру материалдарын құрастыруда ең маңызды деп танылады.
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттегі кәсіби бағыттылық біркелкі түсіндірілмейді. Кейбір зерттеушілер бұл ұғымды күрделі интегралдық білім ретінде анықтайды(Б.Ф. Ломов, Н.Ф. Пустовалова, А.П. Сейтешев, А.И. Щербаков), адамның таңдаған мамандыққа қатынасын сипаттайтын және кәсіби қызметтің дайындығы мен табыстылығына әсер ететін(В.П. Жуковский). Зерттеушілердің тағы бір тобы кəсіби бағдарлауда кəсіпке жеке тұлғаны бейімдеуді ерекше атап көрсетеді(А.Е. Голомшток, Г.А. Журавлева, В.А. Сластенин және т.б.).
Зерттеушілердің тағы бір тобы кәсіби бағыттылықты жеке тұлғаның мамандық меңгеру қабілеті ретінде қарастырады. Н.Ф. Гейжан өзінің зерттеуінде кәсіби бағдарлауды кәсіби құндылықтарда жүзеге асырылуы мүмкін және жеке кәсіптерді таңдау және оны алу жолдарын көрсететін жеке құндылықтардың жеке құрылымы деп анықтайды.
Бірқатар авторлардың жұмыстарында кәсіби бағыттың жеке жақтары зерттеледі: кәсіби қызығушылық (А.Н. Прядехо, Б.А. Федоришин және т.б.); маманды таңдаудың себептері(Е.М. Павлютенков, М.Н. Савина, В.Д. Симоненко және т.б.); кәсіби идеалдар(Э.Д. Степанова және т.б.).
М.И. Дьяченко мен Л.А. Қандыбайұлы кәсіби бағыттылық тұжырымдамасын келесідей түсіндіреді:
Білім алушылардың кәсіби бағыттылығын қалыптастыру-бұл олардың болашақ мамандығына деген оң көзқарасын нығайтуды білдіреді, қызығушылық, бейімділік және оған қабілеттілік, жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін өз біліктілігін жетілдіруге ұмтылу, өзінің негізгі материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру, кәсіби еңбектің таңдалған түрімен үнемі айналыса отырып, идеалдарды, көзқарастарды, сенімдерді, мамандықтың беделін дамыту.
Психология бойынша қазіргі әдебиетте осы қасиеттер мен кәсіптік бағыттың компоненттері оның даму деңгейінің және студенттердің қалыптасуының көрсеткіші болып табылады, тұрақтылық, алыс немесе жақын болашаққа жоспарлармен сипатталады.
Е. А. Климов [22] педагогикалық мамандықтың объектісі - адам, ал пәні-оны дамытуға, тәрбиелеу мен оқытуға бағытталған қызмет болып табылатын сипаттамалардың схемасын әзірледі. Кәсіптік бағдар құрылымын, белгілі бір кәсіптік қызмет арқылы ғана емес, жалпыға ортақ еңбекпен айналысу сияқты әлеуметтік маңызы бар іс-әрекеттер арқылы түсіну өте маңызды.
А. П. Сейтешев [23] кәсіби бағыттылық сезімдік формалар (қызығушылық, тілек, құмарлық) арқылы, сондай-ақ ұстанымдар, үрдістер, мүдделер, бейімділік, идеалдар, сенімдер арқылы анықталады деген пікір айтады
А.Б. Каганов [24] кәсіптік бағыттылықты адамның болашақ мамандығына және оның қызметіне деген көзқарасын білдіретін мұқтаждықтар, мотивтер, мүдделер мен бейімділік жүйесі ретінде түсінеді
Жоғарыда келтірілген анықтамалардан көрініп тұрғандай, қажеттіліктер, мүдделер мен бейімділік, сондай-ақ идеалдар мен нанымдар жиі бөлінеді. Бұл көрсетілген компоненттер кәсіби бағыттылықты қалыптастыру процесінде де белгілі бір рөл атқарады деп болжауға мүмкіндік береді.
Белгілі педагог М.И. Махмутовтың айтуынша, білім берудің кәсіптік бағдарлау принципі студенттердің білім беру бағдарламалары мен дағдыларын меңгеруіне, сонымен қатар, осы мамандыққа деген қызығушылыққа, құндылыққа деген көзқарасқа, тұлғаның кәсіптік қасиеттеріне жетуіне кепілдік беретін педагогикалық құралдардың өзіндік ерекшелігі болып табылады деп жазады.
Әдебиетте оқытудың кәсіби бағытын іске асыру үшін педагогтік құралдар оқыту мазмұнының элементтері болып табылатыны айтылған.
Психологиялық-педагогикалық әдебиетте білім берудің кәсіптік бағдар тұжырымдамасын түсіндіру келесідей:
* білім алушының кәсіби бағыты мамандыққа деген оң көзқарас арқылы көрінеді;
* кәсіби бағыттың құрылымы қоғамдық - құнды қызмет және кәсіби еңбек арқылы анықталады.
Біздің зерттеуіміздің контекстінде оқытудың кәсіби бағыттылығы ұғымына қарастырылған тәсілдерді қорыта келе, жеке тұлғаға ықпал ететін ал, демек, білім алушылардың кәсіби дамуына да, алатын мамандығына да байланысты, ТжКБ білім алушыларының математиканы оқытудың кәсіптік бағыты жеке тұлғаға ықпал ететін математика - пән ретінде оң қарым-қатынасты қалыптастыруды көздейтінін атап өту керек
Орта кәсіптік білім беру жүйесінде оқытудың кәсіптік бағыттылығы мәселесі Н.Н. Аниськин, А.А. Артемьева, С.Я.Батышев, А.И. Власенков, Г.С. Гуторов, Р.П. Жданов, А.Я. Кудрявцев, В.П. Потих, Л.Г. Семушин, Г.Н. Синельщиков, Ю.С. Тюнников, В.Р. Шпалинский және т.б. жұмыстарында зерттелді.
Академик С. Я. Батышев былай деп жазды: оқытудың кәсіби бағыттылығының мәні ғылым негіздерін оқытуды мектептегі сияқты көлемде және тереңдікте сақтап, бірақ нақты мамандықты игеруде алған білімдердің қолданылуына ерекше назар аударылуында.
А. Я. Кудряцевтің жұмысында оқытудың кәсіби бағытталуының алғашқы негіздемелерінің бірі дербес принцип түрінде берілді (кәсіптік-техникалық училищелер мысалында). Кәсіби бағыттылық принципі мен теория және практиканың жалпы байланыс принципі арасында айтарлықтай айырмашылық бар екендігі көрсетілді. А. Я. Кудряцев атап өткендей, оқытудың кәсіптік бағыттылығы өндірістік оқытумен байланысты ғана емес, сонымен қатар теориялық оқытуды, жалпы білім беретін және арнайы пәндердің пәнаралық байланысын ұйымдастыруды, жалпы білім беретін пәндерді оқыту үдерісінде кәсіби аспектіні пайдалануды қамтиды.
Г. С. Гуторов кәсіби бағдарлануды ғылым негіздерін кәсіптік біліммен ұштастыру жағдайында оқыту теориясы, басқаша айтқанда, ғылым негіздерінің білім алушылардың кәсіби дайындығымен байланыс теориясы деп түсінеді. Жалпы білім беру пәндерінің кәсіби бағыты автордың пікірінше, жалпы білім берудің жалпы құрылымын, жалпы білім беру пәндерінің мазмұнын және оқыту әдістерін жетілдіру арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін.
С. Я. Батышев, Г. С. Гуторова, А. Я. Кудрявцевтің зерттеулерін талдау авторлар кәсіби бағыттылықты осы байланыстарға жалпы техникалық және арнайы пәндерді енгізумен пәнаралық байланыстардың бір түрі ретінде қарастыратынын көрсетеді.
Мұндай тәсілде кәсіби даярлықтың техникалық жағы ғана ескеріледі. Бірақ, білім берудің түпкі мақсаты - жан-жақты және үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастыру болып табылатындықтан, кәсіби бағдар қағидасының мазмұны қазіргі кезде кеңейіп, ұлғайтылуда.
Кәсіби бағыттылықты түсінудің мұндай тәсілі А. И. Власенковтың зерттеулерінде көрсетілген. Автор кәсіби бағыттың танымдық, адамгершілік-этикалық және дүниетанымдық аспектілерін сипаттайды. Ол кәсіптік бағыттылықты келесідей сипаттайды : "орта кәсіптік-техникалық училищелерде жалпы білім беретін пәндерді оқытудың кәсіби бағыты деп дидактикалық құралдарды пайдалануын түсінеміз, олар бағдарламаларда көзделген білім, білік және дағды минимумын меңгеруді қамтамасыз етеді, сонымен бірге олардың таңдаған мамандыққа құндылық көзқарасын дамытуға, болашақ жұмысшы тұлғасының қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етеді.
Осылайша, орта кәсіптік оқу орындарында оқытудың кәсіптік бағыты деп педагогтар студенттердің бағдарламада көзделген материалды меңгеруін қамтамасыз ететін құралдарды пайдалануды, білім, білік және дағды минимумын түсінеді, сонымен бірге олардың таңдаған мамандыққа оң көзқарасын дамытуға, болашақ маманның жеке қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етеді.
Ю. С. Тюнников және Л. А. Артамьева орта кәсіптік оқу орындарында оқытудың кәсіби бағыттылығы мәселесін қарастыра отырып, пәндік эгоизм болмас үшін көп жақты пәнаралық байланыстарды тереңдету қажеттігін атап өтті. Олар студенттерді жаңа білім мен іс-қимыл әдістерін игеру бойынша белсенді дербес әрекетке қосу керек деп жазады.
В. П. Потихтың зерттеулерінде колледж студенттерінің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру кезінде келесілер ескеріледі:
* жасы бойынша колледжде оқуды бастағандар ерте жастық кезеңіне жатады, оларды педагогтар мен психологтар өтпелі, ауыр кезең деп атайды;
* егер олардың келесі жас ерекшеліктері ескерілсе, осы жастағы білім алушыларда кәсіби бағыттылықты қалыптастыру сәтті өтеді: ұжымда өз орнын табуға ұмтылу; кәсіби анықтауға ұмтылу; ересектердің өмірі мен қызметіне жақындауға ұмтылу.
Орта кәсіптік оқу орындарының студенттерін оқытудың кәсіби бағыттылығын зерттеу үшін қажетті бағыттар анықталды:
1) нақты мамандықты меңгеру;
2) болашақ маманның жеке қасиеттерін қалыптастыру;
3) кәсіби түсініктемеге ұмтылу.
1.1.2 Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының білім алушыларына математиканы оқытудың кәсіптік бағытын жүзеге асыру жолдары.
Бұл параграфта біз техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математикалық пәндерді оқытудың кәсіптік бағытын неғұрлым толығырақ сипаттағымыз келеді.
Орта арнайы оқу орындарындағы математикалық дайындықтың кәсіби бағыттылығы мәселесіне арналған жұмыстар М.И.Башмакова, С.Г.Григорьева, Б.В. Гнеденко, В.А. Гусева, М.И. Зайкина, А.Д. Мышкис, Л.И. Майсеня, Н.А. Терешина и др. Барлық авторлар математика пәнін оқытудың кәсіби бағытталуының маңыздылығын атап көрсетеді, түрлі мамандықтарды оқытуда математикалық әдістерді қолдану мүмкіндігін көрсетеді.
Бұл мәселе П. И. Самойленко, Л.Ю. Сергиенко, И.А. Новик және т.б. диссертациялық жұмыстарында зерттелген. Бұл жұмыстардың авторлары орта кәсіптік оқу орындарының математика курсының мазмұнын іріктеу негізіне қою керек қағидаттарды анықтады, математика курсында кәсіптік бағыттылықты дамытудың мәнін ашып, қажеттілігін толық негіздеді.
Бұл ретте бір авторлар кәсіби бағыттылықты жалпы техникалық және жалпы білім беретін пәндердің пәнаралық байланыстарының бір түрі ретінде (Т.Н. Алешина, Н.Н. Лемешко, Н.Б. Мельникова, В.В. Миронюк), білім мазмұны ретінде, оны құру мәселелерін(А.Я. Кудрявцев, И.Ю. Гаранина, Н.Н. Грушевая) қарастырады
Арнайы дайындық пен кәсіби қызметке байланысты орта арнайы оқу орындарында математикалық оқытудың ғылыми негізделген құрылымы мен мазмұнын әзірлеуге Н. Н. Лемешконың диссертациялық жұмысы арналады. Автор орта арнайы оқу орындарында математикалық даярлықтың кәсіптік бағыттылығының ерекшеліктері төмендегідей екенін анықтады:
* колледждерде математикалық білім беру мазмұны оқу бағдарламаларында көрсетілген өзіндік ерекшелігі бар және студенттер шеше алатын есептерде ескерілуі тиіс;
* орта арнаулы оқу орындарында әртүрлі мамандықтар бойынша мамандар даярлау әртүрлі математикалық дайындықты талап етеді, осыған байланысты оқытудың ең төменгі деңгейін математикаға шамамен бірдей қажеттіліктермен біріктірілген мамандықтар топтары үшін бағдарлау қажет.;
* әртүрлі деңгейдегі колледждерде математиканы оқытудың негізгі мақсаттарын көрсететін тапсырмалардың ерекшелігі жалпы білім беру мектебімен салыстырғанда анағұрлым айқын көрінетін қолданбалы бағыт болып табылады.
Т. Н. Алешина айтқандай, кәсіби бағыттылық, білім беру және өзін-өзі жетілдіру үдерісіндегі студенттердің танымдық қызметін ынталандыратын оқытудың жетекші себебі болып табылады. Жеке пәндерді оқыту тұрғысынан, кәсіби бағыттылық деңгейі екі компонентке - болашақ мамандыққа және пәнге қатынасына байланысты.
Зерттеушілердің кәсіптік бағдарлауды жүзеге асыру үшін ұсынған жолдарын толығырақ қарастырайық.
Орта кәсіптік оқу орындарында әртүрлі салалардың ерекшелігін ескере отырып, математиканы оқытудың кәсіби бағытын күшейту жолдары Т. М. Алиеваның жұмысында ұсынылған.
Автор кәсіби бағыттылықты жүзеге асырудың келесі жолдарын атап өтті:
* оқылатын материалдарды практикалық қолдануға болатын салалар туралы білім алушыларға ақпарат беру;
* өндірістік мазмұнды есептерді шешу;
* математикадан өндірістік сипаттағы практикалық жұмыстар жүргізу;
* оқу-көрнекі құралдарын (техникалық схемалар, кестелер, плакаттар, эскиздер және т. б.) және өндірістік бөлшектердің үлгілерін геометриялық нысандары мен мақсатын түсіндіре отырып жасау;
* білім алушылардың өзіндік жұмысы үшін техникалық және арнайы пәндер бойынша математикадан білім мен іскерлікті қолданумен байланысты орындалатын әр түрлі тапсырмаларды пайдалану,
Н.Н. Грушеваның диссертациялық жұмысында орта кәсіптік оқу орындарында математиканы кәсіптік бағытта оқытудың келесі жолдары ұсынылды:
* "Математика" курсының мазмұны мен құрылымын икемді(жан-жақты) және вариативті түрде құруға болады.;
* Математика сабақтарын ұйымдастырудың формасы неғұрлым еркін өтуін және студенттердің шығармашылық белсенділігін жоғары деңгейде болуын жоспарлау.
Математиканы оқытудың кәсіптік бағыты мәселесі бойынша жұмыстарды талдау бізге орта кәсіптік білім беру мекемелерінің студенттерін математиканы оқытудың кәсіптік бағытын жүзеге асыру жолдары мен құралдарын бөлуге мүмкіндік берді.
Оларға мыналар жатады:
1) білім беру және өз бетімен білім алу үдерісінде студенттердің танымдық қызметін ынталандыратын оқыту мотиві;
2) болашақ кәсіби қызмет саласындағы есептерді шешу үшін оларды қолдануды қамтамасыз ететін деңгейде математикалық білім мен білік;
3) математиканың жалпы кәсіптік және арнайы пәндермен, сондай-ақ болашақ кәсіби қызметпен байланысы;
1) математика курсының мазмұны математиканың кәсіби бағытын қамтамасыз ететін кәсіптік бағдарланған компонентпен толықтырылуға тиіс.
Математика курсының кәсіби бағытталған құрамдас бөлігінің мазмұны мыналарды қамтуы керек:
1) кәсіби қызмет саласындағы терминдерді қамтитын кәсіби-бағдарлы мазмұны бар мәтіндер;
2) жалпы кәсіптік және арнайы пәндер бойынша сұрақтар, оларды баяндау кезінде математикалық ұғымдар , олардың қасиеттері мен іс-әрекет тәсілдерін қолдану
3) математиканы оқыту барысында зерделенген материалды талап ететін кәсіби қызметтің үзінділерін сипаттау;
4) кәсіби қызмет саласындағы мәліметтері бар кәсіби-бағытталған тапсырмалар
Біздің зерттеуіміз үшін орта кәсіптік оқу орындары студенттерінің математикалық білім берудің кәсіптік бағыттылығы түсінігіне В.В. Королевой көзқарасы қызықты болып табылады. Автордың пікірінше, колледж студенттерінің математикалық білім берудің кәсіби бағыты қамтамасыз етілсе, келесі педагогикалық жағдайлар кешені іске асырылады:
* колледж студенттерінің жалпы кәсіптік білім беру жүйесінде математикалық білім берудің рөлі күшейтіледі;
* математикалық білім беру әдістемесінің жеке бағдарлануы студенттердің шығармашылық тапсырмаларды орындау негізінде жүзеге асырылады.
Н.В. Чуйковтың жұмысы әдістемелік білім жүйесін қалыптастыруға ықпал ететін, студенттердің болашақ педагогикалық іс-әрекеттерге оң көзқарасы, өзіндік танымдық қызметін белсендіру, неғұрлым табысты кәсіби бейімделуін қамтамасыз ететін, жеке тұлғаның кәсіби маңызды қасиеттерін қалыптастыратын геометрия курсының кәсіби-педагогикалық бағытын жетілдіруге арналған,
Орта кəсіби білім беру мекемелерінде математикалық білім беру əр профильдің, болашақ маманның білім саласының ерекшеліктерін ескеруі керек. Әр түрлі мамандықтағы студенттер үшін математиканың бір тарауын әр түрлі оқыту қажеттілігі туындайды. Орта кәсіптік оқу орындарында математиканы оқытудағы бар әдістемелік қамтамасыз ету, бай тәжірибе мен дәстүрлер нақты мамандықтарға бейімделмеген бола отырып, кәсіптік бағдарлы оқытуды әрқашан толық көлемде қамтамасыз ете алмайды,демек бұл әдістемелік қамтамасыз етуді өзгерту, әр мамандыққа бейімдеу қажет. Оқу материалдарын бейімдеу кәсіби мазмұнды есептер арқылы мүмкін болады.
1.2 Техникалық және кәсіптік білім беруде математиканың алатын орны мен маңыздылығы.
Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математика курсының түбегейлік талабын жүзеге асыру - білім алушылардың терең математикалық білімге қол жеткізуіне байланысты.
Орта және жоғары оқу орындарындағы білім алушылардың математикалық дайындығын жетілдіру мәселелеріне В.П.Беспалько, Н.Я.Виленкин, Т.В.Кудрявцев, В.И.Крупич, Г.Л.Луканкин, Матюшкин А.М. Л.М.Фридман және т.б., республикамыздың ғалымдары А.Е.Әбілқасымова, М.Е.Есмұқан, Б.Б.Баймұханов, Ә. Қағазбаева, А.М. Мүбараков Л.У.Жадраева, Е.Ж.Смағұлов, Л.Т.Искакованың және т.б. ғалымдар зерттеу жұмыстарын арнаған.
Математикалық білім беру, оның мазмұны мен деңгейі математика, жаратылыстану және техникалық ғылымдар салаларында, математикадан сабақ берумен байланысты практикалық қызметтің сәйкес сфераларында жұмыс жасайтын мамандарды дайындауға мүмкіндік туғызуы керек. Сондықтан математикалық білім беру жалпы білім беру жүйесінде басты орындардың бірінде тұр. Осыған байланысты математикалық білім берудің мазмұнын таңдаудың тиімді жолдарын табу және математиканы оқытудың сапасын көтеру өзекті мәселелердің бірі болып табылады[2].
ҚР Білім туралы Заңда,техникалық және кәсіптік білім беру жалпы білім берудің бір бөлігі ретінде көрсетілген, орта білім жоғары сыныптардағы орта мектепті,техникалық және кәсіптік білімді қамтиды (12-бап: білім беру деңгейлері), сонымен қатар, техникалық және кәсіптік білім беру негізгі орта және (немесе) жалпы орта білім беру базасында училищелерде, колледждерде және жоғары колледждерде жүзеге асырылады (32-бап: Техникалық және кәсіптік білім беру (ТжКБ)) деп анықталған [3].
Мектепке дейінгі мекеме
Колледж
Бастауыш мектеп
Негізгі орта
мектеп
Өндіріс
ЖОО
Жалпы орта мектеп
Кәсіптік лицей
Көпсатылы үздіксіз білім беру жүйесінің сызбасы
ҚР Білім және ғылым министрлігі Ақпараттық-талдау орталығы АҚ ұсынған Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінің жай-күйі және дамуы туралы Ұлттық баяндама талдауынан:
Тәуелсіздік жылдары Қазақстанның ТжКБ кең ауқымды реформаланды. 1991-1999 жылдары желіні бастауыш кәсіптік-техникалық білімнің (БКТБ) кәсіптік-техникалық мектептері (КТМ) мен арнайы орта білімнің (АОБ) колледждері құрады. Бұл кезекте, колледждер, АОБ оқу орындары ретінде жоғары білім беру жүйесінде, КТМ жалпы орта білім беру жүйесінде жұмыс істеді. 1999 жылдан 2007 жылға дейін білікті жұмысшы кадрларды бастауыш кәсіптік білімнің (БКБ) мектептерінде (КМ) және лицейлерінде (КЛ), орта кәсіптік білімнің (ОКБ) колледждері мен училищелерінде даярланды. БКБ мен ОКБ орта білім беру жүйесіне кірді. 2007 жылдан техникалық және кәсіптік білім (ТжКБ) орта білім деңгейінің құрамдас бөлігі болып табылады. Колледждерде, училищелерде және жоғары техникалық мектептерде (ЖТМ) алғаш рет орта буын мамандары даярлана бастады. 2015 жылы ЖТМ жоғары колледждер болып қайта аталды ( 1-сурет) [4].
1 сурет - ТжКБ құрылымы
Қазіргі кезеңде барлық мамандардың, соның ішінде орта буын мамандарының математикалық дайындығының маңыздылығы арта түсуде.
Математика адамзат дәуірінің өрбуінің маңызды стратегиялық ресурсы болғандықтан, ол мемлекет қызметінің барлық жақтарына - экономикалық, әскери, экологиялық, технологиялық, мәдени, басқару және басқа салаларына түгел дерлік ықпал етеді.
Білім алушының түбегейлі дайындығы қоғам сұранысына байланысты талаптармен анықталады да, мынадай қырларды қамтиды:
+ терең де берік білімнің болуын, кәсіптік есептерді шығара білуі;
+ кәсіптік іске деген көзқарастың жоғары деңгейде қалыптасуы;
+ кәсіптік істе кездесетін кез-келген қиын мәселелерді шешуде ойлау қабілетін ұтымды пайдалануға қажетті, өз білімін толықтыра білу және дамыта алу дағдысының бар болуы.
Осы компоненттер бірігіп, нәтижесінде болашақ маман дайындаудың бүкіл кезеңінде күтетін нәтижені береді. Бұл компоненттер кез-келген пәнді оқытуда да қалыптасуы қажет. Дербес пәнді оқыту үрдісінде болашақ кәсіби маманды түбегейлі дайындау - жеке тұлғаның қалыптасуына керекті білім қорын игеріп, оны қолдана алу біліктілігін қамтамасыз ету болып табылады. Педагогтар жалпы білім беретін пәндерді оқыту үрдісінде кәсіби мамандарды дайындаудың талаптарын түпкі мақсат ретінде және соңғы нәтиже ретінде қарастырғанда ғана, болашақ мамандарды дұрыс қалыптастыра алады.
Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында деп Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев айтқандай, қазіргі заманғы ғылыми-техникалық үрдістің даму қарқыны білім беру жүйесінің алдына жаңа міндеттер жүктеп отыр.
Заман талабына сай, бәсекеге қабілетті жан-жақты жетілген кәсіби мамандар даярлауда математиканың алатын орны ерекше.
Математика - ғылымдар патшайымы деп бекер айтылмаса керек. Қандай мамандық саласын алсаңыз да, математикасыз оның болашағын елестетуге болмайды.
Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары заман талабына сай, сұранысқа ие бірнеше кәсіби мамандықтар бойынша білікті мамандар даярлайды. 0100000 - білім беру, 0200000 - құқық, 0300000 - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘОЖ: 377.016:51 Қолжазба құқығында
ЖАНСЕИТОВА ЛЯЗЗАТ ЖЕКСЕНБЕКОВНА
Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік ерекшеліктері
6D010900 - Математика
Философия докторы (PhD)
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Отандық ғылыми кеңесші
п.ғ.д., профессор,
ҚР ҰҒА корреспондент
мүшесі Әбілқасымова А.Е.
Шет елдік ғылыми кеңесші:
ф.-м.ғ.д., профессор
Смирнов В. А.
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2019
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА(ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАМАНДЫҚТАР ҮШІН) МАТЕМАТИКАНЫ КӘСІПТІК-БАҒДАРЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Математика курсын кәсіптік-бағдарлы оқыту мәселелері.
1.2 Техникалық және кәсіптік білім беруде математиканың алатын орны мен маңыздылығы.
1.3 Экономикалық мамандықтар үшін математикалық білім беру мазмұны.
Бірінші бөлім бойынша тұжырым.
2 ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА МАТЕМАТИКАНЫ КӘСІПТІК-БАҒДАРЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқытуды ұйымдастыру әдістемесі.
2.2 Экономикалық бағыттағы мамандықтарға математиканы кәсіби бағытталған есептер арқылы математиканы оқыту әдістемесі.
2.3 Педагогикалық экспериментті ұйымдастыру және оның нәтижелерін талдау.
Екінші бөлім бойынша тұжырым.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
НOPМAТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕP
Бұл диссеpтaциялық жұмыстa келесі нopмaтивтік құжaттapғa сілтемелеp көpсетілген:
Қaзaқстaн Pеспубликaсының Білім туpaлы Зaңы. 27.07.2007ж., №319-III ҚPЗ. Aстaнa. Aқopдa.
Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 24 шілдедегі № 460 қаулысы. - Астана, 2018.
Сәйкесті білім деңгейлерінде білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. 13.05.2016 ж., №292 Қаулысы (ҚР Үкіметінің 23. 04. 2012 ж., №1080 Қаулысы негізінде).
Техникалық және кәсіптік білім беру мамандықтары бойынша үлгілік оқу жоспарлары мен үлгілік білім беретін оқу бағдарламалары ҚР Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 22 қаңтардағы №72 бұйрығы 130-қосымша(ҚР Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 15 маусымдағы № 384-бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізілген, 64-қосымша)
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылды:
Білім мазмұны - адамзаттың педагогикалық тұрғыдан бейімделген әлеуметтік тәжірибесі. Оның негізгі құрылымдық элементтері: танымдық іс- әрекет тәжірибесі; іс-әрекеттің белгілі тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибесі; шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі; эмоционалдық-құндылық қатынастарды жүзеге асыру тәжірибесі.
Үлгілік оқу жоспары - орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының құрамдас бөлігі болып табылатын, оқу пәндерінің тізбесі мен кӛлемін регламенттейтін, оқу жүктемесінің инварианттық және вариативтік компоненттерін белгілейтін және бастауыш, негізгі орта білім беру деңгейлерінде оқыту тілін, жалпы орта білім беру деңгейінде оқыту тілі мен бағытын сипаттайтын нормативтік құқықтық акт; білім беру ұйымдарының қызметін қаржыландыру үшін негізгі құжат.
Оқу бағдарламасы - үлгілік оқу жоспарының инварианттық компонентіне енетін әрбір оқу пәні бойынша білім, шеберлік және дағды мазмұны мен көлемін анықтайтын құжат.
Оқыту әдістері - білім берудің мақсатына жетуге бағытталған оқытушы мен білім алушының белгілі бір тәртіпте жүзеге асырылатын іс-әрекет қарым- қатынастарының бірлігі мен үйлесімділік тәсілдері.
Оқыту технологиясы - қойылған мақсатқа тиiмдi жолмен қол жеткiзудi қамтамасыз етушi жүйе (оқытудың формаларын, әдiстерi мен құралдарын қамтитын) ретінде көрiнетiн оқу бағдарламаларында айқындалған бiлiм мазмұнын жүзеге асыру тәсiлi.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР
-
Қазақстан Республикасы
ҚР БҒМ
-
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
ҚР МЖМБС
-
Қазақстан Республикасы мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ТжКБ
Техникалық және кәсіптік білім беру
Абай атындағы ҚазҰПУ
-
Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті
ЖОО
-
Жоғары оқу орыны
ЭТ
-
Эксперименттік топ
БТ
-
Бақылау топ
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстандық білім беру мен ғылым жүйесін жаңғыртудың қазіргі заманғы кезеңі әрбір адамның сапалы білімге қолжетімділігін, кең ауқымды дағдыларды меңгеру, зерттеу және шығармашылық құзыреттерін дамыту мүмкіндіктерін көздейді.
Қазіргі заман талабына сай еліміздің білім беру жүйесін жаңғыртудың негізгі бағыттары Қазақстан Республикасында Білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында анық көрсетілген. Ондағы басты міндет - білім беру сапасын көтеру және ұлттық білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Сонымен қатар, әлемдік үрдістер аясында техникалық және кәсіптік білім беру (ТжКБ) бағдарламаларының мазмұнын жаңарту арқылы сапалы білім беруге қол жеткізу міндеті алға қойылған. Сондықтан оқыту әдістемесін жетілдіру және білім алушыларды даярлау тиімділігін одан әрі көтеру қажеттілігі анық мәселе [1].
Қазіргі кезеңде барлық мамандардың, оның ішінде орта деңгейдегі мамандардың математикалық дайындығының маңыздылығы артып келеді. Орта кәсіптік білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары талаптарының орындалуы техникалық және кәсіптік білім беру (ТжКБ) ұйымдарындағы математика пәні бойынша білім алушыларды жалпы мәдени даму мен жалпы білім беруді оқытуды, сондай-ақ арнайы білімге және кәсіби математика қажеттіліктерін қанағаттандыруға тиіс екендігін көрсетеді.
Соңғы онжылдықта Қазақстанда орта кәсіби білім беру жүйесін жаңғырту жүзеге асырылуда, оның негізгі мақсаты - орта буын мамандарын даярлау сапасын арттыру. Қазіргі қоғамдағы маманның жетекші кәсіби маңызды қасиеттері оның кәсіби құзыреттілігі, бәсекеге қабілеттілігі, әлеуметтік, кәсіби және өмірлік жағдайлардың кең ауқымында міндеттерді тиімді шешу қабілеті болып табылады. Осыған байланысты кәсіби білім берудің мазмұнын қоғам мен еңбек нарығының талаптарына сәйкес келтіру мақсатында жаңартуға, білім берудің мақсаттары мен нәтижелерін қайта пайымдауға ерекше рөл беріледі. Жалпы пәндерді, оның ішінде Математика пәнін меңгеру нәтижелеріне қойылатын талаптарда кәсіби бағыттылық номиналдық түрде мәлімделді, алайда осы ережелерді іске асыру бойынша нақты әдістемелердің жеткілікті дамыған жүйесі жоқ, бұл ТжКБ жүйесі үшін оқу бағдарламалары мен оқу әдебиетінің талдаумен расталады.
ТжКБ ұйымдарының білім алушыларының математикалық білімдерін қалыптастыру мен дамыту бойынша көптеген диссертациялық зерттеулер жүргізілген. Сонымен қатар, психологиялық-педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерде білім алушыларға математиканы кәсіптік бағдарлы оқытудың әртүрлі аспектілері (қырлары) қарастырылған.
Математикалық білім беруді жетілдіру мәселелеріне А.Е. Әбілқасымова, Б.Б. Баймұханов, В.А. Гусев, И.Б.Бекбоев, Ю.М.Колягин, Т.Искакова А.М. Пышкало, А.К.Кагазбаева, А.М. Мубараков және басқалардың жұмыстары арналған [2-10].
ЖОО-да кәсіби бағытталған оқыту мәселелерін О.В. Бочкарева, В.В. Антоновская, Е.А.Попова, Н.В. Автионова, Ю.В. Абраменкова, М.Д. Сейтеева, Р. М. Наурызбаева өз зерттеулерінде қарастырды [11-17].
Орта кәсіптік оқу орындарында математикалық дайындықтың кәсіби бағыттылығы мәселесіне О.Н. Федорова, З.Ш. Акбарова, Т.Н. Алешина, Л.В. Паздерилова, И.Ю. Гаранина, Л.Н. Чиркова, Т.А. Кузьмина, Л.Ю. Бегенина, А.Б. Абдикаримованың жұмыстары арналған [18-26]. Олардың пікірінше, кәсіби бағыттылық принципі болашақ мамандыққа оң көзқарасты тәрбиелеуді талап етіп қана қоймай, оқу материалының мазмұнын іріктеу және құру кезінде маңызды деп танылады.Авторлардың зерттеулерінде кәсіби-бағытталған оқытуды жүзеге асырудың негізгі құралы кәсіби-бағытталған тапсырмаларды шешу болып табылады.
Ж. В. Комарова [27] медициналық колледжде математиканы оқыту процесінде кәсіби бағытталған есептерді пәнаралық байланысты жүзеге асыру, А. Б. Абдикаримова [26] экономикалық және техникалық бейіндегі студенттердің математикалық білім берудің кәсіптік бағыттылығын жүзеге асыру, Г. Н. Светлакова [28] болашақ экономистердің математикалық дайындығының кәсіби бағытын жүзеге асыру, Л. Ю. Бегенина [25], А.Қ. Бекболганова [29] ақпараттық технологияларды пайдалана отырып колледждерде математиканы оқытудың қолданбалы бағытын іске асыру құралы ретінде қолдануға, И. Ю. Гаранина [22] жеке тұлғаға бағытталған оқытуды жүзеге асыру тәсілі ретінде өз жұмыстарын арнады.
Жалпы білім беретін мектептерде математикалық дайындықтың кәсіби бағыттылығы мәселесіне Г.Т. Жақсылықова, Н.В. Решетникова, И.И. Зубова [30-32] және т.б. жұмыстары арналған.
Алайда соңғы уақытта экономикалық бағыттағы техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуға арналған зерттеулер жоқ. Г.Т. Жақсылықованың [30] жұмысында экономикалық бағыттағы сыныптарда математиканы кәсіби бағдарлап оқыту моделі әзірленді, бірақ математиканы техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында оқытудың өзіндік ерекшелігі бар, сондықтан модель қайта қарау мен түзетуді талап етеді.
Аталған ғылыми еңбектер мен зерттеулерді талдай келе, бүгінгі күні, заман талабына сәйкес ТжКБ математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік ерекшеліктері, білім алушылардың кәсіби біліктілігін қалыптастыратын оқу іс- әрекеттерін ұйымдастыру әдістері мен тәсілдері әлі де болса шешімін табу қажеттігіне көз жеткіздік.
Жұмыстардың көпшілігі (әр жылдары 80-ден 100% - ға дейін) жоғары оқу орындары мен мектептерде, тек аз ғана бөлігі ТжКБ ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқыту мәселелеріне арналған.
Осылардың барлығы ТжКБ математика курсын кәсіптік-бағдарлы оқытуда жаңаша әдіс-тәсілдерді іздестіру мен жасауды және оқу процесінде қолжетімді компьютерлік программаларды, мысалы GeoGebra, Mind Manager, XMind программаларын қолдану мүмкіндіктерін қарастыруды, сонымен бірге, ТжКБ математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды күшейту мақсатында, арнайы пәндермен пәнаралық байланысты қамтамасыз ету үшін кәсіби бағдарланған тапсырмаларды қолдануды қажет етеді.
Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканың мүмкіндіктерін максималды түрде жүзеге асыру үшін оны оқу пәні ретінде оқытудың мақсаты, әдістері мен мазмұны білім алушының арнайы пәндерден алған білімі мен біліктігіне сәйкес пәнаралық байланыста болуы тиіс.
Сондықтан техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік жүйесін құруда арнайы пәндермен пәнаралық байланысын жүзеге асыра отырып, теорияны логикалық қатаң түрде баяндауға бағыттамай, көрнекілік интуитивті негіздері мен практикалық бағыттылығын дамытуға, білім алушының болашақ мамандығымен байланысқан ұғымдарды, тұжырымдарды және есептерді ойлау тәсілдерімен қабылдауға мүмкіндіктер жасау маңызды мәнге ие болып табылады.
Орта кәсіптік білім беруде көптеген мамандықтардағы білім алушыларының математикалық білімі, қазіргі уақытта орта буындағы білікті мамандарды даярлауды талап ететін шарттарды қанағаттандыра алмады. Негізгі себебі - математиканы оқыту мақсаттарының ерекшелігі жоғалған. Математикалық білім мазмұнын жобалауда, соның ішінде экономикалық мамандықтар үшін, регресс үрдісі пайда болды.
Экономикалық бейіндерде оқытудағы сапалы математикалық дайындықтың ерекше мәнділігі кәсіптік бағдарланған математикалық білім беру құралдарын әзірлеу қажеттілігіне әкеледі.
Жүргізілген талдау бірқатар қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді:
техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математикалық білім беру сапасын және білім алушылардың математикалық құзыреттілігін арттыру қажеттілігі мен математиканы оқытудың кәсіптік бағыты контекстінде оларды тиімді іске асыруға мүмкіндік беретін әзірленген мазмұнның, шарттардың және құралдардың жеткіліксіздігі арасында;
экономикалық бейіндегі болашақ мамандардың кәсіптік қызметінде математикалық білімдерді практикалық қолдануға кәсіби және оқу мотивациясын арттыру және дамыту қажеттілігі мен саралау және сабақтастық негізінде оқу процесін қамтамасыз етудің кәсіптік бағытталған мазмұны, ынталандырушы құралдары мен әдістерінің жеткіліксіздігі;
экономикалық бейіннің барлық деңгейлері үшін математикадан негізгі білім беру бағдарламаларын жобалау мен әдістемелік қамтамасыз етуді ұйымдастыру қажеттілігі мен кәсіптік бағдарланған көзқарас негізінде математиканы оқытуда оны жүзеге асыру механизмдерінің тиімділігінің жеткіліксіздігі арасында
Қазіргі заманғы талаптарға сәйкес кәсіби мамандарды дайындауда, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие жұмысының сапасын жетілдіру, әдістемелік жүйесін қайта қарау зерттеу жұмысының өзектілігін көрсетеді.
Осылайша, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарда математиканы кәсіби-бағдарлы оқытудың қажеттілігімен және оның тәжірибеде қанағаттанғысыз шешім табуындағы қарама-қайшылық, зерттеу тақырыбының өзектілігіне себеп болды.
Болашақ кәсіби мамандарды даярлау үшін математика курсының мазмұнын таңдауда білім алушылардың болашақ кәсіби қызметіне қажетті әдістемелік біліктерін қалыптастыруға бағыттап жасау қажетті. Жоғарыда айтылғандардың барлығы зерттеу тақырыбын Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік ерекшеліктері деп таңдауымызға және оның көкейкестілігін айқындауға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты - техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқытудың әдістемесін жасау.
Зерттеу нысаны: техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқыту процесі.
Зерттеу пәні - техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқытудың мазмұны мен әдістемелік тәсілдері.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
егер техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында даярланатын мамандықтарға негізделген математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың мазмұны мен оқыту әдістемесі жасалса, онда техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математика курсын оқытудың тиімділігі мен білім сапасы артады, математиканың қолданбалық бағыты күшейеді, өйткені математиканы оқытудың кәсіби-бағыты жүзеге асырылады.
Диссертациялық жұмыстың мақсаты, пәні және болжамы зерттеудің келесі міндеттерін шешуге мүмкіндік береді:
oo техникалық және кәсіптік білім беруде математиканың орны мен рөлін, математика курсының мазмұндық ерекшеліктерін, кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік негіздерін айқындау;
oo техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы оқытуды ұйымдастыру әдістемесін жасау;
oo техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының білім алушыларына қолданбалы есептер шығаруды үйретудің әдістемесін жасау және тиімділігін эксперимент жүзінде тексеру.
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі зерттеудің әдістері қолданылды: математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуға бағытталған ғылыми-теориялық мәселелерге, философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және математикалық әдебиеттерге, жалпыға міндетті білім беру стандарттарына, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы математика пәні бойынша жасалған оқу бағдарламаларына, оқулықтарға, оқу құралдары және оқу-әдістемелік кешендеріне теориялық талдау жасау; зерттеудің болжамын тексеру үшін педагогикалық эксперимент жүргізу және олардың нәтижелерін өңдеу; зерттеудің нәтижелерін әдістемелік семинарларда, ғылыми-практикалық конференцияларда талқылау.
Зерттеудің теориялық негіздері: зерттеу мәселелері бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және математикалық еңбектер; математиканы кәсіптік-бағдарлы оқыту теориясы мен әдістемесі бойынша психологтардың, педагогтардың және мамандардың еңбектері.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Бiлiм туралы Заңы; Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы; Қазақстан Республикасы жалпы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары; оқулық, пәндік оқу бағдарламалары, оқу-әдістемелік кешендері, педагогтардың жетістіктері мен тәжірибелері, сонымен қатар, математиканы оқыту мен тәрбиелеу мәселелері бойынша философиялық, психологикалық, педагогикалық, әдістемелік еңбектер.
Зерттеу кезеңдері: қойылған мақсат пен міндеттерге сәйкес зерттеу жұмысы үш кезеңде жүргізілді.
Бірінші кезеңде (2016-2017ж.ж.) зерттеу мәселесі бойынша ғылыми, оқу-әдістемелік және педагогикалық әдебиеттерін, Математика және Экономистерге арналған математика пәндерінің типтік оқу бағдарламаларының білім мазмұнын, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының білім беру бағдарламаларын зерделеу мен талдаулар жасалды, зерттеу мәселесінің техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы тәжірибелік жағдайы зерделенді, айқындаушы эксперимент жүргізілді.
Екінші кезеңде (2017-2018ж.ж.) техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың негізгі әдістемелік тәсілдері айқындалды, математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастыру әдістемесі жасалды, қалыптастырушы эксперименті жүргізілді.
Үшінші кезеңде (2018-2019ж.ж.) математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастыру бойынша ұсынылған әдістеменің тиімділігін тексеру мен түзету мақсатында оқу эксперименттері жүргізілді, теориялық және эксперименттік зерттеу барысында алынған нәтижелер қорытындыланды, оларды оқу процесіне енгізу бойынша ұсынымдар жасалды, диссертациялық жұмыс рәсімделді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы пәнаралық байланыс принципіне негізделген математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік ерекшеліктері айқындалды;
2. Математиканы оқыту үдерісінде мазмұны кәсіби бағытталған тапсырмаларды орындау арқылы математиканың пәнаралық байланысын жүзеге асыруға сүйенетін экономикалық мамандарға математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың дидактикалық моделі әзірленді;
3. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастырудың және білім алушыларға қолданбалы есептер шығаруды үйретудің әдістемесі жасалды.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы:
пәнаралық байланыс принцип негізінде Экономистерге арналған математика курсы бойынша математикалық кәсіби-бағдарланған тапсырмалар және математиканы оқыту процесінде білім алушылардың оқу іс-әрекетін қалыптастыруға бағытталған деңгейлік тапсырмалар жүйесі жасалынуынан тұрады. Сонымен қатар, компьютерлік бағдарламаларды математика курсын оқыту процесінде қолданудың тәсілдері ұсынылған.
Болашақ экономика мамандарының кәсіби шеберлігін жетілдіруге мүмкіндік беретін техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы математика курсының мазмұнын таңдаудан және математиканы кәсіби-бағдарлы оқытудың әдістемелік тәсілдерін айқындаудан тұрады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: диссертацияда техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарына арналған Математика және Экономистерге арналған математика пәндерінің білім мазмұны мен сабақтарды жүргізу формалары және техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математика курсын оқыту процесінде компьютерлік программаны қолдану бойынша әдістемелік ұсынымдар берілген. Зерттеу нәтижелерін техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында болашақ мамандарды даярлауда математика курсын оқыту мазмұны мен әдістемесін жетілдіруде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың қазіргі жағдайына жүргізілген талдаулар нәтижесі.
2. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың ұйымдастырудың әдістемесі.
3. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастыру бойынша әзірленген әдістеменің тиімділігінің эксперименттік негіздемесі.
Зерттеу нәтижелері бойынша жарияланымдар. Диссертациялық жұмыстың мазмұны бойынша жарияланған еңбектердің жалпы саны - 14, оның ішінде Scopus деректер қоры базасында импакт факторлы ғылыми
журналда - 1, ҚР білім және ғылым саласын бақылау комитеті тізіміндегі басылымдарда - 4, халықаралық ғылыми конференциялар жинағында - 9.
Диссертациялық жұмыстың қағидалары мен нәтижелері халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда: Образование: традиции и инновации (Прага, 2018 жыл), Актуальные проблемы науки и образования на современном этапе: посвященные 80- летию со дня рождения академика НАН РК, д.и.н., профессора Токмухамеда Сальменовича Садыкова (Алматы, 2018 жыл), Актуальные проблемы обучения математике в школе и вузе в свете идей Л.С.Выготского (Мәскеу, 2016 жыл), сонымен қатар Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті Математика, физика және информатика институтының математика, физика және информатиканы оқыту әдістемесі кафедрасының ғылыми-әдістемелік семинарлары мен мәжілістерінде талқыланды.
Диссертация құрылымы және көлемі. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделді; зерттеудің мақсаты, міндеттері, нысаны, әдіснамалық және теориялық негіздері мен болжамы анықталды; ғылыми жаңалығы, зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы, жүргізілген зерттеу жұмысының кезеңдері мен әдістері, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар, сынақтан өткізу мәліметтері мен зерттеу нәтижелері бойынша жарияланымдар тұжырымдалды.
Бірінші Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың әдістемелік негіздері бөлімінде техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математика курсының мазмұнына талдаулар жасалған, осы курсты оқыту барысында білім алушыларда кездесетін қиындықтары айқындалып, оқытудағы сабақтастық, пәнаралық байланыс, математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытудың мәселелері зерттелген. Сонымен бірге, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы оқу процесінде математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастырудың әдістері, түрлері мен формалары қарастырылған.
Екінші Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқыту әдістемесін тәжірибелік жүзеге асыру(экономикалық мамандықтар мысалында) бөлімінде қазіргі заманғы техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математиканы кәсіптік-бағдарлы оқытуды ұйымдастыру әдістемесі бойынша әдістемелік ұсынымдар, математика сабақтарында білім алушылардың белсенді іс-әрекеттерін жандандыруға және өзіндік пен зерттеушілік жұмыстарын дамытуға бағытталған оқыту әдістерін қолдану мүмкіндіктері қарастырылған, оқу процесінде компьютерлік программаны қолдану мысалдары көрсетілген. Болашақ экономика мамандарының кәсіби құзіреттілігін жетілдіруге бағытталған Математика және Экономистерге арналған математика пәндерінің мазмұны берілді. Эксперименттік зерттеу жұмысының нәтижелері жинақталды, талдау жасалынды және қорытындыланды.
Қорытындыда зерттеу барысында алынған негізгі теориялық және тәжірибелік қорытындылары, әдістемелік ұсынымдар тұжырымдалған.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімінде зерттеу барысында талданған философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік және арнаулы әдебиеттер қамтылған.
Қосымшада математиканы кәсіптік - бағдарлы оқыту процесінде білім алушыларға ұсынылған теориялық және практикалық кәсіби-бағдарланған тапсырмалары, бақылау жұмыстары, Экономистерге арналған математика пәні бойынша дәрістік және практикалық сабақтардың материалдары және жүргізілген эксперименттік жұмыстың нәтижелерінің статистикалық өңдеулері келтірілген.
1. ТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА МАТЕМАТИКАНЫ КӘСІПТІК - БАҒДАРЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1. Математика курсын кәсіптік-бағдарлы оқыту мәселелері.
1.1.1. Оқытудың кәсіби бағыттылығын зерттеу үшін қажетті бағыттар.
Оқытудың кәсіби бағыттылық мәселесі келесі ғалым психологтардың жұмыстарында ашылған: М.Т. Громков, М.И. Дьяченко, Э.Ф. Зеер, Л.А. Кандыбович, Е.А. Климов, Б.Ф. Ломов, З.А. Решетов, А.М. Столяренко және т.б. Олар жұмыстарында кəсіптік білім беру мекемелерінде білім алушыларды оқыту процесінде ескеруді қажет ететін кəсіптік қызметтің ерекшеліктері бар екенін көрсетеді.
Дидактикалық негіздер Н.К. Беденко, А.А. Вербицкий, А.Я. Кудрявцев, А.О. Измайлов, М.И. Махмутов, В.А. Сластенин, А.П. Сейтешев және басқалардың жұмыстарында зерттелген. Олардың пікірінше, кәсіби бағдарлаудың дидактикалық принципі тек болашақ мамандығына оң көзқарасты тәрбиелеуге бағытталмайды, сонымен қатар мазмұнды іріктеу және білім беру материалдарын құрастыруда ең маңызды деп танылады.
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттегі кәсіби бағыттылық біркелкі түсіндірілмейді. Кейбір зерттеушілер бұл ұғымды күрделі интегралдық білім ретінде анықтайды(Б.Ф. Ломов, Н.Ф. Пустовалова, А.П. Сейтешев, А.И. Щербаков), адамның таңдаған мамандыққа қатынасын сипаттайтын және кәсіби қызметтің дайындығы мен табыстылығына әсер ететін(В.П. Жуковский). Зерттеушілердің тағы бір тобы кəсіби бағдарлауда кəсіпке жеке тұлғаны бейімдеуді ерекше атап көрсетеді(А.Е. Голомшток, Г.А. Журавлева, В.А. Сластенин және т.б.).
Зерттеушілердің тағы бір тобы кәсіби бағыттылықты жеке тұлғаның мамандық меңгеру қабілеті ретінде қарастырады. Н.Ф. Гейжан өзінің зерттеуінде кәсіби бағдарлауды кәсіби құндылықтарда жүзеге асырылуы мүмкін және жеке кәсіптерді таңдау және оны алу жолдарын көрсететін жеке құндылықтардың жеке құрылымы деп анықтайды.
Бірқатар авторлардың жұмыстарында кәсіби бағыттың жеке жақтары зерттеледі: кәсіби қызығушылық (А.Н. Прядехо, Б.А. Федоришин және т.б.); маманды таңдаудың себептері(Е.М. Павлютенков, М.Н. Савина, В.Д. Симоненко және т.б.); кәсіби идеалдар(Э.Д. Степанова және т.б.).
М.И. Дьяченко мен Л.А. Қандыбайұлы кәсіби бағыттылық тұжырымдамасын келесідей түсіндіреді:
Білім алушылардың кәсіби бағыттылығын қалыптастыру-бұл олардың болашақ мамандығына деген оң көзқарасын нығайтуды білдіреді, қызығушылық, бейімділік және оған қабілеттілік, жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін өз біліктілігін жетілдіруге ұмтылу, өзінің негізгі материалдық және рухани қажеттіліктерін қанағаттандыру, кәсіби еңбектің таңдалған түрімен үнемі айналыса отырып, идеалдарды, көзқарастарды, сенімдерді, мамандықтың беделін дамыту.
Психология бойынша қазіргі әдебиетте осы қасиеттер мен кәсіптік бағыттың компоненттері оның даму деңгейінің және студенттердің қалыптасуының көрсеткіші болып табылады, тұрақтылық, алыс немесе жақын болашаққа жоспарлармен сипатталады.
Е. А. Климов [22] педагогикалық мамандықтың объектісі - адам, ал пәні-оны дамытуға, тәрбиелеу мен оқытуға бағытталған қызмет болып табылатын сипаттамалардың схемасын әзірледі. Кәсіптік бағдар құрылымын, белгілі бір кәсіптік қызмет арқылы ғана емес, жалпыға ортақ еңбекпен айналысу сияқты әлеуметтік маңызы бар іс-әрекеттер арқылы түсіну өте маңызды.
А. П. Сейтешев [23] кәсіби бағыттылық сезімдік формалар (қызығушылық, тілек, құмарлық) арқылы, сондай-ақ ұстанымдар, үрдістер, мүдделер, бейімділік, идеалдар, сенімдер арқылы анықталады деген пікір айтады
А.Б. Каганов [24] кәсіптік бағыттылықты адамның болашақ мамандығына және оның қызметіне деген көзқарасын білдіретін мұқтаждықтар, мотивтер, мүдделер мен бейімділік жүйесі ретінде түсінеді
Жоғарыда келтірілген анықтамалардан көрініп тұрғандай, қажеттіліктер, мүдделер мен бейімділік, сондай-ақ идеалдар мен нанымдар жиі бөлінеді. Бұл көрсетілген компоненттер кәсіби бағыттылықты қалыптастыру процесінде де белгілі бір рөл атқарады деп болжауға мүмкіндік береді.
Белгілі педагог М.И. Махмутовтың айтуынша, білім берудің кәсіптік бағдарлау принципі студенттердің білім беру бағдарламалары мен дағдыларын меңгеруіне, сонымен қатар, осы мамандыққа деген қызығушылыққа, құндылыққа деген көзқарасқа, тұлғаның кәсіптік қасиеттеріне жетуіне кепілдік беретін педагогикалық құралдардың өзіндік ерекшелігі болып табылады деп жазады.
Әдебиетте оқытудың кәсіби бағытын іске асыру үшін педагогтік құралдар оқыту мазмұнының элементтері болып табылатыны айтылған.
Психологиялық-педагогикалық әдебиетте білім берудің кәсіптік бағдар тұжырымдамасын түсіндіру келесідей:
* білім алушының кәсіби бағыты мамандыққа деген оң көзқарас арқылы көрінеді;
* кәсіби бағыттың құрылымы қоғамдық - құнды қызмет және кәсіби еңбек арқылы анықталады.
Біздің зерттеуіміздің контекстінде оқытудың кәсіби бағыттылығы ұғымына қарастырылған тәсілдерді қорыта келе, жеке тұлғаға ықпал ететін ал, демек, білім алушылардың кәсіби дамуына да, алатын мамандығына да байланысты, ТжКБ білім алушыларының математиканы оқытудың кәсіптік бағыты жеке тұлғаға ықпал ететін математика - пән ретінде оң қарым-қатынасты қалыптастыруды көздейтінін атап өту керек
Орта кәсіптік білім беру жүйесінде оқытудың кәсіптік бағыттылығы мәселесі Н.Н. Аниськин, А.А. Артемьева, С.Я.Батышев, А.И. Власенков, Г.С. Гуторов, Р.П. Жданов, А.Я. Кудрявцев, В.П. Потих, Л.Г. Семушин, Г.Н. Синельщиков, Ю.С. Тюнников, В.Р. Шпалинский және т.б. жұмыстарында зерттелді.
Академик С. Я. Батышев былай деп жазды: оқытудың кәсіби бағыттылығының мәні ғылым негіздерін оқытуды мектептегі сияқты көлемде және тереңдікте сақтап, бірақ нақты мамандықты игеруде алған білімдердің қолданылуына ерекше назар аударылуында.
А. Я. Кудряцевтің жұмысында оқытудың кәсіби бағытталуының алғашқы негіздемелерінің бірі дербес принцип түрінде берілді (кәсіптік-техникалық училищелер мысалында). Кәсіби бағыттылық принципі мен теория және практиканың жалпы байланыс принципі арасында айтарлықтай айырмашылық бар екендігі көрсетілді. А. Я. Кудряцев атап өткендей, оқытудың кәсіптік бағыттылығы өндірістік оқытумен байланысты ғана емес, сонымен қатар теориялық оқытуды, жалпы білім беретін және арнайы пәндердің пәнаралық байланысын ұйымдастыруды, жалпы білім беретін пәндерді оқыту үдерісінде кәсіби аспектіні пайдалануды қамтиды.
Г. С. Гуторов кәсіби бағдарлануды ғылым негіздерін кәсіптік біліммен ұштастыру жағдайында оқыту теориясы, басқаша айтқанда, ғылым негіздерінің білім алушылардың кәсіби дайындығымен байланыс теориясы деп түсінеді. Жалпы білім беру пәндерінің кәсіби бағыты автордың пікірінше, жалпы білім берудің жалпы құрылымын, жалпы білім беру пәндерінің мазмұнын және оқыту әдістерін жетілдіру арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін.
С. Я. Батышев, Г. С. Гуторова, А. Я. Кудрявцевтің зерттеулерін талдау авторлар кәсіби бағыттылықты осы байланыстарға жалпы техникалық және арнайы пәндерді енгізумен пәнаралық байланыстардың бір түрі ретінде қарастыратынын көрсетеді.
Мұндай тәсілде кәсіби даярлықтың техникалық жағы ғана ескеріледі. Бірақ, білім берудің түпкі мақсаты - жан-жақты және үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастыру болып табылатындықтан, кәсіби бағдар қағидасының мазмұны қазіргі кезде кеңейіп, ұлғайтылуда.
Кәсіби бағыттылықты түсінудің мұндай тәсілі А. И. Власенковтың зерттеулерінде көрсетілген. Автор кәсіби бағыттың танымдық, адамгершілік-этикалық және дүниетанымдық аспектілерін сипаттайды. Ол кәсіптік бағыттылықты келесідей сипаттайды : "орта кәсіптік-техникалық училищелерде жалпы білім беретін пәндерді оқытудың кәсіби бағыты деп дидактикалық құралдарды пайдалануын түсінеміз, олар бағдарламаларда көзделген білім, білік және дағды минимумын меңгеруді қамтамасыз етеді, сонымен бірге олардың таңдаған мамандыққа құндылық көзқарасын дамытуға, болашақ жұмысшы тұлғасының қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етеді.
Осылайша, орта кәсіптік оқу орындарында оқытудың кәсіптік бағыты деп педагогтар студенттердің бағдарламада көзделген материалды меңгеруін қамтамасыз ететін құралдарды пайдалануды, білім, білік және дағды минимумын түсінеді, сонымен бірге олардың таңдаған мамандыққа оң көзқарасын дамытуға, болашақ маманның жеке қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етеді.
Ю. С. Тюнников және Л. А. Артамьева орта кәсіптік оқу орындарында оқытудың кәсіби бағыттылығы мәселесін қарастыра отырып, пәндік эгоизм болмас үшін көп жақты пәнаралық байланыстарды тереңдету қажеттігін атап өтті. Олар студенттерді жаңа білім мен іс-қимыл әдістерін игеру бойынша белсенді дербес әрекетке қосу керек деп жазады.
В. П. Потихтың зерттеулерінде колледж студенттерінің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру кезінде келесілер ескеріледі:
* жасы бойынша колледжде оқуды бастағандар ерте жастық кезеңіне жатады, оларды педагогтар мен психологтар өтпелі, ауыр кезең деп атайды;
* егер олардың келесі жас ерекшеліктері ескерілсе, осы жастағы білім алушыларда кәсіби бағыттылықты қалыптастыру сәтті өтеді: ұжымда өз орнын табуға ұмтылу; кәсіби анықтауға ұмтылу; ересектердің өмірі мен қызметіне жақындауға ұмтылу.
Орта кәсіптік оқу орындарының студенттерін оқытудың кәсіби бағыттылығын зерттеу үшін қажетті бағыттар анықталды:
1) нақты мамандықты меңгеру;
2) болашақ маманның жеке қасиеттерін қалыптастыру;
3) кәсіби түсініктемеге ұмтылу.
1.1.2 Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының білім алушыларына математиканы оқытудың кәсіптік бағытын жүзеге асыру жолдары.
Бұл параграфта біз техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математикалық пәндерді оқытудың кәсіптік бағытын неғұрлым толығырақ сипаттағымыз келеді.
Орта арнайы оқу орындарындағы математикалық дайындықтың кәсіби бағыттылығы мәселесіне арналған жұмыстар М.И.Башмакова, С.Г.Григорьева, Б.В. Гнеденко, В.А. Гусева, М.И. Зайкина, А.Д. Мышкис, Л.И. Майсеня, Н.А. Терешина и др. Барлық авторлар математика пәнін оқытудың кәсіби бағытталуының маңыздылығын атап көрсетеді, түрлі мамандықтарды оқытуда математикалық әдістерді қолдану мүмкіндігін көрсетеді.
Бұл мәселе П. И. Самойленко, Л.Ю. Сергиенко, И.А. Новик және т.б. диссертациялық жұмыстарында зерттелген. Бұл жұмыстардың авторлары орта кәсіптік оқу орындарының математика курсының мазмұнын іріктеу негізіне қою керек қағидаттарды анықтады, математика курсында кәсіптік бағыттылықты дамытудың мәнін ашып, қажеттілігін толық негіздеді.
Бұл ретте бір авторлар кәсіби бағыттылықты жалпы техникалық және жалпы білім беретін пәндердің пәнаралық байланыстарының бір түрі ретінде (Т.Н. Алешина, Н.Н. Лемешко, Н.Б. Мельникова, В.В. Миронюк), білім мазмұны ретінде, оны құру мәселелерін(А.Я. Кудрявцев, И.Ю. Гаранина, Н.Н. Грушевая) қарастырады
Арнайы дайындық пен кәсіби қызметке байланысты орта арнайы оқу орындарында математикалық оқытудың ғылыми негізделген құрылымы мен мазмұнын әзірлеуге Н. Н. Лемешконың диссертациялық жұмысы арналады. Автор орта арнайы оқу орындарында математикалық даярлықтың кәсіптік бағыттылығының ерекшеліктері төмендегідей екенін анықтады:
* колледждерде математикалық білім беру мазмұны оқу бағдарламаларында көрсетілген өзіндік ерекшелігі бар және студенттер шеше алатын есептерде ескерілуі тиіс;
* орта арнаулы оқу орындарында әртүрлі мамандықтар бойынша мамандар даярлау әртүрлі математикалық дайындықты талап етеді, осыған байланысты оқытудың ең төменгі деңгейін математикаға шамамен бірдей қажеттіліктермен біріктірілген мамандықтар топтары үшін бағдарлау қажет.;
* әртүрлі деңгейдегі колледждерде математиканы оқытудың негізгі мақсаттарын көрсететін тапсырмалардың ерекшелігі жалпы білім беру мектебімен салыстырғанда анағұрлым айқын көрінетін қолданбалы бағыт болып табылады.
Т. Н. Алешина айтқандай, кәсіби бағыттылық, білім беру және өзін-өзі жетілдіру үдерісіндегі студенттердің танымдық қызметін ынталандыратын оқытудың жетекші себебі болып табылады. Жеке пәндерді оқыту тұрғысынан, кәсіби бағыттылық деңгейі екі компонентке - болашақ мамандыққа және пәнге қатынасына байланысты.
Зерттеушілердің кәсіптік бағдарлауды жүзеге асыру үшін ұсынған жолдарын толығырақ қарастырайық.
Орта кәсіптік оқу орындарында әртүрлі салалардың ерекшелігін ескере отырып, математиканы оқытудың кәсіби бағытын күшейту жолдары Т. М. Алиеваның жұмысында ұсынылған.
Автор кәсіби бағыттылықты жүзеге асырудың келесі жолдарын атап өтті:
* оқылатын материалдарды практикалық қолдануға болатын салалар туралы білім алушыларға ақпарат беру;
* өндірістік мазмұнды есептерді шешу;
* математикадан өндірістік сипаттағы практикалық жұмыстар жүргізу;
* оқу-көрнекі құралдарын (техникалық схемалар, кестелер, плакаттар, эскиздер және т. б.) және өндірістік бөлшектердің үлгілерін геометриялық нысандары мен мақсатын түсіндіре отырып жасау;
* білім алушылардың өзіндік жұмысы үшін техникалық және арнайы пәндер бойынша математикадан білім мен іскерлікті қолданумен байланысты орындалатын әр түрлі тапсырмаларды пайдалану,
Н.Н. Грушеваның диссертациялық жұмысында орта кәсіптік оқу орындарында математиканы кәсіптік бағытта оқытудың келесі жолдары ұсынылды:
* "Математика" курсының мазмұны мен құрылымын икемді(жан-жақты) және вариативті түрде құруға болады.;
* Математика сабақтарын ұйымдастырудың формасы неғұрлым еркін өтуін және студенттердің шығармашылық белсенділігін жоғары деңгейде болуын жоспарлау.
Математиканы оқытудың кәсіптік бағыты мәселесі бойынша жұмыстарды талдау бізге орта кәсіптік білім беру мекемелерінің студенттерін математиканы оқытудың кәсіптік бағытын жүзеге асыру жолдары мен құралдарын бөлуге мүмкіндік берді.
Оларға мыналар жатады:
1) білім беру және өз бетімен білім алу үдерісінде студенттердің танымдық қызметін ынталандыратын оқыту мотиві;
2) болашақ кәсіби қызмет саласындағы есептерді шешу үшін оларды қолдануды қамтамасыз ететін деңгейде математикалық білім мен білік;
3) математиканың жалпы кәсіптік және арнайы пәндермен, сондай-ақ болашақ кәсіби қызметпен байланысы;
1) математика курсының мазмұны математиканың кәсіби бағытын қамтамасыз ететін кәсіптік бағдарланған компонентпен толықтырылуға тиіс.
Математика курсының кәсіби бағытталған құрамдас бөлігінің мазмұны мыналарды қамтуы керек:
1) кәсіби қызмет саласындағы терминдерді қамтитын кәсіби-бағдарлы мазмұны бар мәтіндер;
2) жалпы кәсіптік және арнайы пәндер бойынша сұрақтар, оларды баяндау кезінде математикалық ұғымдар , олардың қасиеттері мен іс-әрекет тәсілдерін қолдану
3) математиканы оқыту барысында зерделенген материалды талап ететін кәсіби қызметтің үзінділерін сипаттау;
4) кәсіби қызмет саласындағы мәліметтері бар кәсіби-бағытталған тапсырмалар
Біздің зерттеуіміз үшін орта кәсіптік оқу орындары студенттерінің математикалық білім берудің кәсіптік бағыттылығы түсінігіне В.В. Королевой көзқарасы қызықты болып табылады. Автордың пікірінше, колледж студенттерінің математикалық білім берудің кәсіби бағыты қамтамасыз етілсе, келесі педагогикалық жағдайлар кешені іске асырылады:
* колледж студенттерінің жалпы кәсіптік білім беру жүйесінде математикалық білім берудің рөлі күшейтіледі;
* математикалық білім беру әдістемесінің жеке бағдарлануы студенттердің шығармашылық тапсырмаларды орындау негізінде жүзеге асырылады.
Н.В. Чуйковтың жұмысы әдістемелік білім жүйесін қалыптастыруға ықпал ететін, студенттердің болашақ педагогикалық іс-әрекеттерге оң көзқарасы, өзіндік танымдық қызметін белсендіру, неғұрлым табысты кәсіби бейімделуін қамтамасыз ететін, жеке тұлғаның кәсіби маңызды қасиеттерін қалыптастыратын геометрия курсының кәсіби-педагогикалық бағытын жетілдіруге арналған,
Орта кəсіби білім беру мекемелерінде математикалық білім беру əр профильдің, болашақ маманның білім саласының ерекшеліктерін ескеруі керек. Әр түрлі мамандықтағы студенттер үшін математиканың бір тарауын әр түрлі оқыту қажеттілігі туындайды. Орта кәсіптік оқу орындарында математиканы оқытудағы бар әдістемелік қамтамасыз ету, бай тәжірибе мен дәстүрлер нақты мамандықтарға бейімделмеген бола отырып, кәсіптік бағдарлы оқытуды әрқашан толық көлемде қамтамасыз ете алмайды,демек бұл әдістемелік қамтамасыз етуді өзгерту, әр мамандыққа бейімдеу қажет. Оқу материалдарын бейімдеу кәсіби мазмұнды есептер арқылы мүмкін болады.
1.2 Техникалық және кәсіптік білім беруде математиканың алатын орны мен маңыздылығы.
Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында математика курсының түбегейлік талабын жүзеге асыру - білім алушылардың терең математикалық білімге қол жеткізуіне байланысты.
Орта және жоғары оқу орындарындағы білім алушылардың математикалық дайындығын жетілдіру мәселелеріне В.П.Беспалько, Н.Я.Виленкин, Т.В.Кудрявцев, В.И.Крупич, Г.Л.Луканкин, Матюшкин А.М. Л.М.Фридман және т.б., республикамыздың ғалымдары А.Е.Әбілқасымова, М.Е.Есмұқан, Б.Б.Баймұханов, Ә. Қағазбаева, А.М. Мүбараков Л.У.Жадраева, Е.Ж.Смағұлов, Л.Т.Искакованың және т.б. ғалымдар зерттеу жұмыстарын арнаған.
Математикалық білім беру, оның мазмұны мен деңгейі математика, жаратылыстану және техникалық ғылымдар салаларында, математикадан сабақ берумен байланысты практикалық қызметтің сәйкес сфераларында жұмыс жасайтын мамандарды дайындауға мүмкіндік туғызуы керек. Сондықтан математикалық білім беру жалпы білім беру жүйесінде басты орындардың бірінде тұр. Осыған байланысты математикалық білім берудің мазмұнын таңдаудың тиімді жолдарын табу және математиканы оқытудың сапасын көтеру өзекті мәселелердің бірі болып табылады[2].
ҚР Білім туралы Заңда,техникалық және кәсіптік білім беру жалпы білім берудің бір бөлігі ретінде көрсетілген, орта білім жоғары сыныптардағы орта мектепті,техникалық және кәсіптік білімді қамтиды (12-бап: білім беру деңгейлері), сонымен қатар, техникалық және кәсіптік білім беру негізгі орта және (немесе) жалпы орта білім беру базасында училищелерде, колледждерде және жоғары колледждерде жүзеге асырылады (32-бап: Техникалық және кәсіптік білім беру (ТжКБ)) деп анықталған [3].
Мектепке дейінгі мекеме
Колледж
Бастауыш мектеп
Негізгі орта
мектеп
Өндіріс
ЖОО
Жалпы орта мектеп
Кәсіптік лицей
Көпсатылы үздіксіз білім беру жүйесінің сызбасы
ҚР Білім және ғылым министрлігі Ақпараттық-талдау орталығы АҚ ұсынған Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінің жай-күйі және дамуы туралы Ұлттық баяндама талдауынан:
Тәуелсіздік жылдары Қазақстанның ТжКБ кең ауқымды реформаланды. 1991-1999 жылдары желіні бастауыш кәсіптік-техникалық білімнің (БКТБ) кәсіптік-техникалық мектептері (КТМ) мен арнайы орта білімнің (АОБ) колледждері құрады. Бұл кезекте, колледждер, АОБ оқу орындары ретінде жоғары білім беру жүйесінде, КТМ жалпы орта білім беру жүйесінде жұмыс істеді. 1999 жылдан 2007 жылға дейін білікті жұмысшы кадрларды бастауыш кәсіптік білімнің (БКБ) мектептерінде (КМ) және лицейлерінде (КЛ), орта кәсіптік білімнің (ОКБ) колледждері мен училищелерінде даярланды. БКБ мен ОКБ орта білім беру жүйесіне кірді. 2007 жылдан техникалық және кәсіптік білім (ТжКБ) орта білім деңгейінің құрамдас бөлігі болып табылады. Колледждерде, училищелерде және жоғары техникалық мектептерде (ЖТМ) алғаш рет орта буын мамандары даярлана бастады. 2015 жылы ЖТМ жоғары колледждер болып қайта аталды ( 1-сурет) [4].
1 сурет - ТжКБ құрылымы
Қазіргі кезеңде барлық мамандардың, соның ішінде орта буын мамандарының математикалық дайындығының маңыздылығы арта түсуде.
Математика адамзат дәуірінің өрбуінің маңызды стратегиялық ресурсы болғандықтан, ол мемлекет қызметінің барлық жақтарына - экономикалық, әскери, экологиялық, технологиялық, мәдени, басқару және басқа салаларына түгел дерлік ықпал етеді.
Білім алушының түбегейлі дайындығы қоғам сұранысына байланысты талаптармен анықталады да, мынадай қырларды қамтиды:
+ терең де берік білімнің болуын, кәсіптік есептерді шығара білуі;
+ кәсіптік іске деген көзқарастың жоғары деңгейде қалыптасуы;
+ кәсіптік істе кездесетін кез-келген қиын мәселелерді шешуде ойлау қабілетін ұтымды пайдалануға қажетті, өз білімін толықтыра білу және дамыта алу дағдысының бар болуы.
Осы компоненттер бірігіп, нәтижесінде болашақ маман дайындаудың бүкіл кезеңінде күтетін нәтижені береді. Бұл компоненттер кез-келген пәнді оқытуда да қалыптасуы қажет. Дербес пәнді оқыту үрдісінде болашақ кәсіби маманды түбегейлі дайындау - жеке тұлғаның қалыптасуына керекті білім қорын игеріп, оны қолдана алу біліктілігін қамтамасыз ету болып табылады. Педагогтар жалпы білім беретін пәндерді оқыту үрдісінде кәсіби мамандарды дайындаудың талаптарын түпкі мақсат ретінде және соңғы нәтиже ретінде қарастырғанда ғана, болашақ мамандарды дұрыс қалыптастыра алады.
Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында деп Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев айтқандай, қазіргі заманғы ғылыми-техникалық үрдістің даму қарқыны білім беру жүйесінің алдына жаңа міндеттер жүктеп отыр.
Заман талабына сай, бәсекеге қабілетті жан-жақты жетілген кәсіби мамандар даярлауда математиканың алатын орны ерекше.
Математика - ғылымдар патшайымы деп бекер айтылмаса керек. Қандай мамандық саласын алсаңыз да, математикасыз оның болашағын елестетуге болмайды.
Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары заман талабына сай, сұранысқа ие бірнеше кәсіби мамандықтар бойынша білікті мамандар даярлайды. 0100000 - білім беру, 0200000 - құқық, 0300000 - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz