Әртүрлі құс еттерінің химиялық құрамы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

бет
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
6
АНЫҚТАМАЛАР
7
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
8
КІРІСПЕ
9
1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
11
1.1 Әдебиетке шолу
11
1.1.1 Қазақстандағы құс шаруашылығының дамуы
11
1.1.2 Тауық етінің құндылығы
18
1.1.3 Құс еті өндірісіне қойылатын талаптар
24
1.2 Зерттеу әдістері мен материалдары
37
1.2.1 Тауық етін сезімдік зерттеу тәсілдері
37
1.2.2 Тауық етін зертханалық зерттеу тәсілдері
40
1.2.3 Астана қаласының Әлем сауда орталығының ветеринариялық-санитарлық сараптау зертханасынa қысқаша сипаттама
41
1.3 Өзіндік зерттеу нәтижелері
42
1.3.1 Зерттеу нәтижесі және алынған деректерді талқылау
42
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕ
48
3 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
53
4 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
55
ҚОРЫТЫНДЫ
57
ҰСЫНЫСТАР
58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
59

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Осы стандартта келесі нормативтік құжаттардың сілтемелері пайдаланылған:

МЕМСТ 7702.074
Құс етінің балаусалық жәрежесін анықтау үшін сезімдік зерттеу
МЕМСТ 7702.174
Микроскопиялық және химиялық талдау
МемСТ 7702.2.3-93
Құс еті, субөнімдер және құс етінің жартылай фабрикаты
МЕМСТ 2007-2010
Ет және ет өнімдерінің қайта өңделуі
МЕМСТ 1731-2007
Ет және ет өнімдері.Өнім сапасын органолептикалық әдіспен анықтау
МЕМСТ 1485-2005

МЕМСТ 23392-78

Ет және ет өнімдері.Майдың массалық үлесін анықтау әдістері
Ет және ет өнімдері. Ет балаусалығын анықтау

АНЫҚТАМАЛАР

Осы дипломдық жұмыста келесі терминдер мен анықтамалар қолданылады:

Импорт
-ішкі рынокта өткізу үшін елге шетелден тауарларды әкелу.
Бройлер
- етті немесе ет жұмыртқа бағытындағы, тұқымдардың аталық іздерімен, олардың 7-8 апталық мерзіміне дейінгі етке арнайы өсірілген буданының балапаны.
Кросс
- будан тауық тұқымының түрі.
Санитарлық өңдеу
- душ немесе ванна қабылдау, шаш қию мен тырнақ алу, киімін айырбастау, керек болған жағдайда дезинсекциялау және дезинфекциялау жұмыстарын жүргізу.

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Дипломдық жұмыста келесідей белгілер мен қысқартулар пайдаланылған:

МДУ
- максималды жіберілетін деңгей
ц
- центнер
%
- пайыз
0С
- Цельсий градус
кмсағ
- километр сағат
п
- саны
мгкг
- миллиграмдағы килограмм
мд
- микроб денешіктері
КОН
- калий гидроксиді

КІРІСПЕ

Барлық елдердің басқару ісінде негізгі көздейтін мәселелерінің бірі - тағамдық азықтардың қауіпсіздігі мен тұтынушыларды қорғау. Қауіпсіз және денсаулыққа пайдалы азық-түлік кез келген елдің экономикасы үшін ауадай маңызды.
Қазіргі жаңашыл жағдайларда өнеркәсіп орындарының қарқынды дамуының әсерінен топырақтың, судың, азықтың, ауаның ластануы алаңдатады. Химиялық, радиоактивті және биологиялық ластанулар жануарлар мен адамзат денсаулығына қауіп төндіріп, мал шаруашылығы мен егіншілікке қиындық туғызуда. Бұл мәселе Қазақстандық өнімдерді импортқа шығаруға да кері әсерін тигізетін болғандықтан сауда мәселелері төнірегінде азық-түлік қауіпсіздігі бірінші және негізгі мәселеге айналды.
Әлемдік экономикада, тіпті қарапайым күнделікті адамзат өмірінде құс шаруашылығының маңызын қайта бағалау өте қиын. Тұрғылықты халықтың санының артуына байланысты оларды тағаммен қамтамасыз ету мәселелері де ушығуда. Осы мәселені тез шешуде құс шаруашылығының рөлі өте зор. Жануарларға тән ақуызға бай тағаммен халықты тез арада қамтамасыз ететін құс шаруашылығы [1].
Кейінгі кездері тағамдық азықтардың өндірілуіне деген қоғамның қызығушылығы артып отыр. Бұған себеп тағамдық азықтар арқылы тарайтын аурулар, тағамдардағы зиянды бөліктер, оларды өндірудегі гигиенаның сақталмауы себеп болып отыр.
Осыған орай, құс тағамдарындағы бөгде заттардың болуы барша әлем үшін қауіпті. Құс етінде және құс тағамдарында әртүрлі бөгде заттар (контаминанттар) болуы мүмкін, мысалы, микроскопиялық саңырауқұлақтар мен микотоксиндер, антибиотиктар мен гормональды препараттар, ауыр металдардың белсенді қосындылары, пестицидтер мен гербицидтар, микроорганизмдер, нитриттер, нитрозаминдар, генді-модифицирленген бастамалар және т.б.
Осыған орай дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты:
Астана қаласының Әлем сауда орталығында сатылатын құс етін ветеринариялық-санитарлық сараптау.
Жоғарыда айтылған мақсатқа жету үшін біздің алдымызға келесі міндеттер қойылды:
- Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша әдеби шолу жүргізіп, жазу;
- Тауық ұшасына сезімдік зерттеу жүргізу;
- Тауық ұшасына зертханалық зерттеулер жүргізу;
- Зерттеу нәтижелері бойынша тауық етінің сапасы бойынша қорытынды беру.

1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1.1 Әдебиетке шолу

1.0.1 Қазақстандағы құс шаруашылығының дамуы
Құс шаруашылығы -- ауыл шаруашылығының ең жаңа және ең қарқынды дамып келе жатқан саласы. Өнімнің қысқа мерзімде өндірілуі нарық сұранысына бағыт-бағдар ұстауға мүмкіндік береді. XX ғасырдың екінші жартысынан бастап, Солтүстік Америка мен Батыс Еуропа елдерінде бройлер балапандарын өсіретін ірі құс өсіру кешендері қалыптаса бастады. Бүгінгі таңда құстың саны жөнінен Қытай, АҚШ, Ресей, ал жұмыртқа өндіруден Қытай, АҚШ, Жапония, Ресей және Үндістан ерекше көзге түседі [2].
Қазіргі кезде көптеп қолға үйретіле бастаған құс - африкалық түйеқұс. Оның еті, жүмыртқасы тағам ретінде пайдаланылады. Түйеқұс өсіретін фермалар АҚШ-та, Қытайда, өзге де елдерде бар. Тіпті Қазақстанда (Қостанай өңіріндегі Қарабатыр шаруа қожалығында, Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Есік қаласында және т.б. өңірлерде де) африкалық түйеқұс өсірілуде.
Жапонияда қолдан өсіретін үй құсының бірі - бөдене. Оның жүмыртқасы да, еті де адам ағзасына сіңімді әрі шипалы. Бұл құс өте өсімтал. 5-6 апталық бөдене жұмыртқалай береді. Әрбір бөденеден өнеркәсіптік негізде жылына 250-300 жұмыртқа алуға болады. Қазіргі кезде АҚШ-та осы бөдененің фараон деген етті қолтұқымы өсіріледі. Қоразының салмағы - 200 грамм, ал мекиені 250 грамм тартады. Бөдене өсіретін құс фабрикалары соңғы кезде Италия, Франция, Германия елдерінде көбейіп келеді.
Жамбыл облысында 2017 жылы ашылған Аса-Даму ЖШС құс фабрикасы ашылды. Құс фабрикасының жобасы - 914,4 миллион теңге. Жобаның жылдық қуаттылығы 63 миллион дана жұмыртқа және 196 тонна құс етін өндіру болып табылады [3].
Жалпы құс фабрикасының жер көлемі - 8,3 гектарды құрайды. Фабрика толық қуатына енгенде онда 75 адам жұмысқа тартылды. Қазіргі уақытта 60 адам жұмыс атқаруда. Өнімдерді бірінші кезекте еліміздің өзге өңірлеріне және Тәжікстан, Ауғанстан, тағы басқа елдерге экспортқа шығару жоспарланған.. Фабриканың бүгінгі жағдайы - балапан өсіруге арналған 1 корпус жұмыс атқарады. Тауықтар жылдың әр күнінде жұмыртқалайды. Жыл соңына дейін өндіріс көлемі күніне 130-140 мың, ал айына 4,1 миллион жұмыртқаны құрайды деп күтілуде. Бүгінгі күні фабрикада 16 құрылысшы, 2 ветеринариялық дәрігер, 1 технолог жұмыс атқаруда. Орташа айлық жалақылары 70 мың теңгені құрайды. Мұнда электр желісі тартылған. Газ, су бар. Жол жөнделген [4].
Өскемен құсфабрикасы АҚ - құс өндірісі бойынша Қазақстандағы ірі кәсіпорын болып табылады. 1976 жылы құрылғын құс фабрикасы 40 жыл бойы тұтынушыларды жоғары сапалы өнімдер жиынтығымен қамтамасыз етіп келеді. Өскемен құс фабрикасының өнімдері жиынтығының құрамы 30 мұздатылған өнімдерден, 32 салқындатылған және 14 маринадталған жартылай дайын өнімдерінен құралған.
Атай-СК құс фабрикасы Солтүстік Қазақстан облысындағы ең ірі кәсіпорындардың бірі. Құс фабрикасы Петропавл қаласында орналасқан. Қазір бұл жерде жарты миллион тауық өсіріледі, күніне 300 мың дана жұмыртқа алынады.
Акмола Феникс және Capital Projects LTD ЖШС өнімі Курочка Ряба тауарлық маркасымен аталады. Бұл құс фабрикасы Целиноград ауданына қарасты Ақмол ауылында орналасқан. Негізгі қызмет түрі бұл - құс етін өндіру, өңдеумен айналысады. Бұл құс фабрикасының өнім түрлерінің ассортименті алуан түрлі. Мұндағы құсты өсіру технологиясы өнімнің сапасын сақтап және құс етінің жоғары құндылығын сақтауға мүмкіндік береді. Күніне сою алаңында 6 мың бас құс сойылады, фабрианың күші 20 мың бас союға мүмкіндік береді. Құс фабрикасы жаңа ашылған кезде 2 айдың ішінде 1200 тонна, ал 2015 жылы өнім көлемі 12 мың тонна болды [5].
Курочка Ряба сауда белгісін тек қана Астана мен Ақмола облысында ғана біле қоймай сонымен қатар Петропавловск, Павлодар және тағы басқа қалаларда біледі.

2.0.2 Тауық етінің құндылығы
Ауылшаруашылық құстар етін түрі, жасы, қоңдылығы, ұшаларды технологиялық өңдеу әдісіне, олардың термикалық жағдайына қарай бөледі.
Түрі мен жасы бойынша құсты балапан, тауық, үйрек балапаны, үйрек, қаз балапаны, қаз, күрке тауық балапаны, күрке тауық, мысыр тауық балапаны, мысыр тауығы болып бөлінеді.
Қоңдылығы мен өңдеу сапасы бойынша құстың бүкіл түрлерін (кәрі әтештерден басқалары) І және ІІ категорияға бөледі.
Тауық, қаз, күрке тауық, үйрек және мысыр тауық балапандарының І категориялы ұшаларының бұлшық еттері жақсы дамыған болады. Кеуде бұлшық еттерінің жан-жақтары томпақ болып көрінеді. Төс сүйегі сәл білініп тұрады. Тауық балапанының тер асты майы құрсақ және арқа бөліктерінде жолақ тәрізді жабылады, ал үйрек балапандарында - голень, сан, қанат басқасынан бүкіл ұшаны май басады [6].
Тауық, күрке тауық, қаз, үйрек және мысыр тауықтарының І категориялы ұшаларының бұлшық еттері жақсы дамыған болады. Кеуде бұлшық еттері мен төс сүйегі домаланған болып көрінеді. Төс сүйегі жақсы білінеді. Тер асты майлары кеуде, кұрсақ және арқа бөліктерінде жолақ тәрізді жабылады. Қаз бен үйрек ұшаларында майдың көп жиналуы құрсақ қуысында болады.
Кәрі әтеш ұшаларында қоңдылығына қарамастан ІІ категорияға немесе арық ұшаларға жатқызады.
Тауық, күрке тауық, қаз және үйректің ІІ категориялы ұшаларының бұлшық еттері қанағаттанарлықтай дамыған, төс сүйегі мен кеуде бұлшық еттері жақсы білінеді, бірақ домаланбаған. Құрсақ қуысы аймағында аздаған тері асты майлары білінеді, ал тауық пен күрке тауық ұшаларында қосымша тер асты майы арқасында да кездеседі. Сонымен қатар ІІ категориялы ұшаларға тер асты майы жоқ, бірақ бұлшық еттері қанағаттанарлықтай дамыған тауық пен күрке тауық ұшалары жатады [7].
Арық ұшаларға ІІ категорияның талаптарына сай келмейтін бүкіл ұшалар жатады.
Құстардың ұшасының терісі таза, қауырсын және мамықтың қалдықтары жоқ, көгерулер мен терінің жыртылуы болмаған, дақсыз және қанталаусыз болуы керек.
Құс етінің құрамында көп мөлшерде толыққұнды биологиялық ақуыздар, жоғары колориялы және дәмді қасиетке ие жеңіл қорытылатын майлар бар. Құс етінің қорытылуы жануар етіне қарағанда жеңіл өтеді.
Құс етінің химиялық құрамы оның жасына, қоңдылығына, тұқымына, ұстау жағдайы мен азықтандырылуына тікелей байланысты. Тауықтың және күрке тауықтың ақ етінде 22-24% ақуызы, ал қызыл етінде - 20-23%. Ақуыз құрамындағы азотты экстрактивті ақуызды емес креатин заттары қызыл етке қарағанда, ақ етте 1,5-2 есе көп.
Құс майлары тығыз, құрамында қанықпаған май қышқылдары көп болады, балқуы төмен температурада өтеді. Қызыл етте май 1,4-3,0%, ал ақ етте 0,2-1,0% болады.
Құс етінің негізгі құрамы гликогеннен тұрады, ол көбінде бұлшық еттерде кездеседі.
Минералдық заттардан бүкіл құс еттірінің құрамына негізінен натрий, калий, кальций, магний, фосфор, темір кіреді.
Витаминдердің ішінен құс етінің құрамына А, В, РР және т.б. кіреді.
Құс етінде жануар етіне қарағанда дәнекер ұлпасы аз мөлшерде кездеседі, сондықтан онда толық құнды ақуыздар мөлшері аз болып келеді (7% дейін), ол нәзік консистенциялы болады. Сойғаннан кейінгі өзгерістер (сіресу, жетілу және терең автолиз) сүтқоректілер етіне қарағанда тез басталып, тез аяқталады. Үйрек еті тауық пен қаз етіне қарағанда тез жетіледі.
Кесте 1.
Әртүрлі құс еттерінің химиялық құрамы

Құстың түрі
Су, %
Ақуыз, %
Май, %
Күркетауық
67,4
20,5
8,3
Цесарка
65,4
20,7
10,1
Балапан
63,8
18,1
14,3
Уйрек
54,5
15,2
26,5
Қаз
52,4
15,7
31

1-кестеде күркетауық пен цесароктың су мен ақуыз мөлшері көп, ал май
мөлшері аз екені көрсетілген. Үйрек пен қаздың су мен ақуыз мөлшері аз, ал
май мөлшері жоғары екенін көруге болады. Балапанның су, ақуыз және май мөлшері басқа құстармен салыстырғанда ортаңғы орында.
Май мөлшерінің диапазоны жоғары, ол су мен ақуыздың пайыздық мөлшерінің өзгеруіне әкеп соғады.
Барлық құстарда суақуыз қатынасы бұлшықет тінінің түріне, жасына және жынысына тәуелді болады [9].
Ғылыми-техникалық әдебиеттер анализі құс етіндегі қоректі заттардың
сапалық және сандық құрамы айтарлық ерекше екенін көрсетті. Сапаға әсер ететін факторларды үш категорияға бөлуге болады: зоотехникалық-генетикалық, азықтық, климаттық - яғни құс түрлері, тұқымы, жынысы, температуралық және жарық режимдері, азық құрамы мен жасы. Сонымен қатар, құс етінің сапасына технологиялық факторлар әсер етеді, мысалы: сою мен сақтау және т.б.
Құс етінің негізгі компоненттері: су, ақуыз, май, көміртегі, минералды
зттар, дәрумендер және т.б. Құс етінде су, ақуыз және май жеткілікті
мөлшерде, ал көмірсулар өте аз деуге болады. Дегенмен, кейбір мүшелерде глюкоза мен гликогеннің мөлшері 4 %-ға жетеді.
Әртүрлі құс түрлерінің етінің химиялық құрамын талдау 1-кестеде
көрсетілген.
Құс етінің тағамдық құндылығы еттің құрамы мен ондағы компоненттердің жекелеген мәндері арқылы анықталады. Қазіргі көзқарас бойынша тағамдық құндылық ұғымы өнімнің барлық пайдалы қасиеттерімен түсіндіріледі. Құс етінің тағамдық құндылығын бағалау барысында, ең алдымен, химиялық құрамын қарастырады. Құс етіндегі химиялық элементтер мөлшері егер тамақпен бірге қосымша ағзаға түсетін болса, онда жасы ұлғайған сайын жоғарылайды [10].
Сондықтан олар жағымды және жоғары дәрежеде бір-бірімен байланыста болуы керек. Fortin A. және Shambers G. дәлелдегендей, химиялық элементтердің мөлшері шамамен құс ұшасының салмағына сәйкес келеді және тірі бройлер салмағының үлкен бөлігін құрайды. Егер бір компоненттің үлесі өсетін болса, басқа компоненттердің соммалық үлесі азаюы керек. Мысалы, құстың жасы ұлғайған сайын май мөлшері көбейе түседі, ал су мөлшері азаяды. Сондықтан майдың пайыздық мөлшері керісінше судың пайыздық мөлшерімен кері коррелирленді, бірақ басқа элементтер арасында оңынан коррериляция жүрді.
Тірі бройлердің пайыздық құрамы майдан басқа барлық компоненттермен кері коррелирленді. Жоғары кері корреляция май мен су арасында - 0,96 болды, ол басқа зерттеушілердің мәліметтерімен сәйкес келді (Taylor және Shaffner).
Тірі бройлердің сипаттамасын біле отырып, оның химиялық құрамын есептеп шығуға болады [11].
Ақуыздық заттар саны, олардың аминқышқыл құрамы әр мал түрі үшін тұрақты болмайды. Бұл көрсеткіштер еттің химиялық құрамына, жасына, семіздік дәрежесіне байланысты өзгереді. Өнімнің биологиялық толыққұндылығы оның аминқышқыл құрамына негізделген. Адам ағзасы кейбір аминқышқылдарын синтездеу қабілеті жоқ, сондықтан ол тамақпен түсу қажет. Ақуыздар егер тіпті бір ауыстырылмайтын аминқышқылы болмаса, онда оны толық құнды емес деп атайды. Бұндай ақуыздарға эластин, коллаген, кератин жатады. Коллаген мен кератин бір-бірінен айтарлықтай өзгеше.
Асыранды құстарды қолда өсіруді құс шаруашылығы деп атайды. Құс шаруашылығы - мал шаруашылығының тиімді саласының бірі. Адамзатты нәруызды тағаммен қамтамасыз етуде құстан алынатын жұмыртқа мен еттің маңызы ерекше. Құс қауырсыны (мамығы) күнделікті тұрмыс қажетіне де пайдаланылады. Ал құс саңғырығы - сапалы тыңайтқыш. Созылған құстың ішкі мүшелерінің қалдықтары үй хайуанаттарына қорек ретінде пайдаға асады. Қолға үйретілген құстардан дүние жүзінде ең көп өсірілетіні - үй тауығы. Асыранды тауықтың арғы жабайы тегі - Азияның оңтүстік-шығыс аймағында кездесетін банкив тауығы. Бұл тауық Үндістан жерінде, Ява, Суматра, Цейлон, Зонд аралдарындағы орманды алқаптарда таралған. Оның тұрқы шағын, салмағы 600-800 грамм, ұясын жерге салып, жылына 8-12 жұмыртқа салады. Үй тауықтарының барлық қолтұқымдары жабайы банкив тауығынан ұзақ жылдардағы сұрыптау нәтижесінде шығарылған [12].
Тауықтарды қолда өсіргенде қораны кең, жарық, су өтпейтін, жылы жерге салады. Ішінде тауықтарды азықтандыратын науалар, суаратын астаулар, жұмыртқалайтын ұялар болады, оларды жуып, дезинфекциялап отырады. Қыста қалың төсеніш үстінде ұстайды. Тауықтар қорасының алдына үлкендеу ашық алаң қоршалады. Сонымен қатар тауықтарды құс фабрикаларында, арнайы шаруашылықтарда өсіреді. Тауықтарды азықтандыру ерекшеліктері тұқымына, өнімділік бағытына байланысты. Жемі - арнайы дайындалған құрама жем.
А.Б. Таңатаровтың айтуы бойынша құс етін өндіру ─ өсуі тез, бұлшық еттерінің, әсіресе төс және сан еттерінің жетілуі жақсы, азықты тиімді пайдаланатын, мол және жоғары сапалы, әрі дәмді ет беруге мамандандырылған балапандарды арнайы өсіруге негізделген. Ет өндірудің технологиялық процесі әр түрлі құстың биологиялық ерекшеліктеріне байланысты [13].
Қазіргі уақытта дүние жүзінде тауықтың 100 - ден астам, үйрек пен күрке тауықтың 20 - ға жуық және қаздың 40 тұқымы бар деп есептеледі. Қоршаған ортаның алуан түрлі жағдайларында жабайы түрлерін үйге үйретудің нәтижесінде құстың көптеген тұқымдары пайда болды. Тұқым өрбіту процесі қазіргі тұқымдар мен қажетті белгілері бар жаңа тұқым өсіру жолымен бүгінде одан әрі жалғаса түсуде.
Өнімділік бағыты, шаруашылыққа пайдалануы және конституциялық (дене бітімі) белгілері бойынша тұқымдар топқа бірігеді.
Құстың өнімділігі құстың түріне, тұқымына, жынысына, жасына, сондай - ақ, азықтандыру мен күтім жағдайларына, сақа құстарды пайдалану және балапан өсіруді жеделдетуге байланысты.
Дабжанова С.Т. деректерінде тауық тұқымы бес түрге бөлінеді: жұмыртқа беретін, етті, етті - жұмыртқа беретін, сымбатты және сәнді. Үй тауығының қол тұқымдары негізінен мынадай бағытта өсіріледі: Жұмыртқалағыш тауық қолтұқымдары. Мұндай тауықтың қолтұқымдары жылына 220 - 250 , кейде одан да көп жұмыртқа береді. Леггорн, минорка, андалуз, орыстың ақ тауығы, орлов, павлов, воронеж осындай қолтұқымдарға жатады. Қолтұқымдар арнайы ірі құс фабрикаларында өсіріліп, оларға ерекше күтім жасалады. Ондағы барлық жұмыстар (тауықтарды қоректендіру, жұмыртқаларды арнайы инкубаторда шайқау, т.б.) техника күшімен жүргізіледі. Етті бағытта өсірілетін тауық қолтұқымдары. Тауық еті жеңіл әрі сіңімді. Оның құрамында адам ағзасына қажетті нәруыз, витаминдер, химиялық элементтер көптеп кездеседі. Бұл бағытта виандот, род-айленд, шантеклер, доминикан, дисерсей, корниш, плимутрок қолтұқымдары өсіріледі. Етті бағытта өсірілетін тауық қолтұқымдарының балапандары тез жетіледі әрі қарқынды өседі. Ондай 7-8 апталық балапандар орташа 1,5 - 1,8 кг салмақ тартады. Балапандарды бройлер деп атайды және осы кезде оларды жаппай сойып, сатуға шығарады. Бройлер - деген ағылшын сөзі, оның қазақша мағынасы отқа қақтау деген ұғымды білдіреді. Олардың еті жұмсақ әрі дәмді болады. Етінің құрамында өте бағалы нәруыз мол. Оларды өсіруге шығын аз жұмсалатындықтан, шаруашылық үшін тиімді. Бройлер балапандарын өсіру үшін арнайы жабдықталған құс фабрикалары жұмыс істейді. Әйнегі жоқ кең бөлмелердегі еденге қалың төсеніш жасап, сапалы құрама жеммен қоректендіреді. Тәулік бойы жасанды жарық пен қараңғылық үнемі алмастырылып тұрады [14].
Әрі етті, әрі жұмыртқалағыш бағытта да өсірілетін тауықтың қолтұқымдары (мысалы, ақ плимутрок) бар. Төбелестіру мақсатында малай, үнді, ағылшын қолтұқымдары өсіріледі. Ондай тауықтардың аяқтары ұзын, сіңірлі келеді. Денесі мығым, шоқысуға, тепкілесуге бейім.
Ш.Ә. Әлпейісовтің айтуына қарағанда тауық еті жұғымды келеді: тауықтың балапаны белоктардың мөлшері және олардың маймен арақатынасы бойынша ең жақсы көрсеткіштерге ие болады. Тауық еті суда жүзетін құс еттеріне қарағанда біршама ақшыл келеді, төс және қанат еттерінің түсі ақ, жілік және қаңқа еті қоңырқай келеді. Тауық етінің биологиялық құндылығы оның белоктарының біркелкілігімен, яғни ондағы метионин, треонин, валин, лейцин, изолейцин, триптофан, фенилаланин, лизин, гистидин және тағы сол сияқты алмастырылмайтын амин қышқылдары мөлшерімен және арақатынасымен анықталады. Еттегі май мөлшері құстың қоңдылығы мен жасына байланысты. Бұлшық ет ұлпаларындағы май мөлшерінің төрт пайыздан аспағаны абзал [15].
Ауыл шаруашылығындағы басқадай жануарлар етіндегі липидтерден құс етіндегі липидтердің ерекшеліктері адамға қажетті алмастырылмайтын май қышқылдары - линол мен линоленге бай келеді. Құстың жасы ұлғайған сайын бұл қышқылдардың мөлшері азая береді. Сондықтан құс балапанының майы сақа құс майынан анағұрлым бағалылырақ келеді.
К. Бекболатұлының айтуынша тауық етінің негізін құрайтын бұлшық ет талшықтары жұқа - жіңішкелі және нәзік. Басқа малдар етімен салыстарғанда, тауық етінің кұрамында дәнекер ұлпа үлесі аз. Бұлшық ет ұлпа қабаттар арасында май біркелкі шоғырланады, оның кулинарлық маңызы бар. Тауық етінің ақзаты көп жағдайда толық құндылар категориясына жатады. Айталық, тауық етінде 20% жалпы ақзат болғанда, толық құнының үлесіне 18,6%, ал құнсыз тек қана - 1,4%. Яғни құнсыз ақзаттың құндыға арақатынасы 7,7%, ал ірі қара мал етіңде ол 23, шошқа етінде - 83%. Тауық еті - тауық етінің бағалығы, әсіресе балапан тауықтікі баяғы заманнан белгілі. Тауық етінің жеңіл қорытылатын қасиеті ой еңбекті адамдарға өте қолайлы, өйткені ол шаршау белгісін жояды [15].
Құс етінің өзіне тән иісі мен дәмі ондағы экстрабелсенді заттардың жоғары мөлшеріне байланысты (шикі етте 1,5 - 2,5 %), ет піскен кезде олардың мөлшері арта түседі. Органикалық қосылыстардың бұл тобы етті пісірген кезде сорпаға шығып, адамның ас қорыту органдарындағы бездердің секторлы қызметіне игі әсер етеді.
Құс етінің аса дәмді сапалары болады. Олар құстың бұлшық ет талшықтарының морфологиялық ерекшеліктеріне және оның физикалық қасиеттеріне - нәзіктігіне және шырымдылығына байланысты. Басқа да жануарлар түрінің етіне қарағанда құс етіндегі бұлшық ет талшықтары жіңішкелеу және олардың аралығындағы жалғастырғыш талшықтар аз келеді. Ақ және қызыл еттегі бұлшық ет талшықтарының морфологиялық айырмашылықтары болады; еттік балапандардың сирақ еттеріне қарағанда төс еттеріндегі бұлшық ет талшықтарының диаметрі 6 - 8 мкм аз.
Г. Күзембаеваның деректеріне қарағанда, үй құстарының еті мал етіне қарағанда едәуір жұмсақ, адам организміне жеңіл сіңеді, онда дәнекер ұлпалар аз, ақуыз көп. Ақуыз құрамы: тауықтың ақ түсті етінде 22 - 24%, қызыл етінде 20 - 23%. Ірі қара малдың майына қарағанда құс майы тезірек ериді (балқу температурасы - 23 - 400C). Үй құстарының шыжғырылған майы жақсы сақталады және аспаздықта пайдаланылады. Құс етінің құрамындағы маңызды заттар оған сүйкімді дәм береді, әрі асқазан сөлінің жақсы бөлінуіне ықпал етеді. Құстың ішек - қарны (жүрегі, бауыры, қарны) қоректік заттарға бай, әрі жеңіл қорытылады; оның құрамында 19 - 25 % ақуыз, 5 - 10 % май бар [16].
Құс еті түрі мен жасына, қоңдылығына және ұшаны өңдеу әдістеріне қарай ажыратылады. Үй құстарының ұшасы қоңдылығына қарай екі категорияға - бірінші және екінші, ал өңдеу әдісіне қарай: сұрыпталған - өкпесі, бүйрегі және іш майы қалдырылып, басқа іш құрылысы, басы, мойны (терісінен басқа), сирағы (тірсек буынынан төмен) алып тасталған және жартылай сұрыпталған (тек ішегі мен қатпаршағы ғана алынып тасталған) болып бөлінеді. Құстың түрі мен жасына қарай: жас құс еті (тауық, үйрек, күркетауық, қаз балапандары) және ересек құс еті деп жіктеледі. Жас құс етіне төс сүйегі шеміршектеніп келген, терісі жұмсақ, тұмсығы қатаймаған ұшалар жатады. Балапандардікіне қарағанда ересек құс ұшасының кеуде сүйегі едәуір қатты, терісі қалың, тұмсығы мүйізденген болып келеді.
Қ. Күзембаев, А. Смағұлованың айтуынша, құс еті тез жетіледі, ұша шығымы жоғары (тірі массасына шаққанда жартылай боршаланған - 77-80%, боршаланған - 57-60%) [17].
Құс қаңқасының сүйектері сойылған мал етінің сүйектеріне қарағанда жіңішке және жеңіл. Сүйек ұлпасы тауықтың тірі массасының 13 - 16 %-ын құрайды. Бұлшық ет ұлпасы тығыз, жіңішке талшықты, жалғаушы ұлпамен аз қатпарланған, жалғаушы ұлпасы мал етіне қарағанда борпылдақ және нәзік, сондықтан құс еті жеңіл сіңеді. Ет және ет - жұмыртқалы текті тауық еттерінің бұлшық еті жұмыртқалы текті тауықтарға қарағанда нәзік, ал жалғаушы ұлпасы борпылдақ. Құс терісі жұқа, түсі ашық қызғылттан сарыға дейін болады.
Тауық және әтеш ұшаларында бұлшық ет сүйек ұлпаларының тері және тері асты майларына қатынасы ересек ұшадағы мөлшерінен көбірек. Жеуге жарамды бөліктер І категориялы ұшаларда ІІ категориялы ұшаларға қарағанда көбірек.
Еттің сіңімділігі (93%) оның химиялық құрамына байланысты. Химиялық құрамы құс түріне, жасына, жынысына, күйлілігіне, тегіне, азықтандырылуына және басқа факторларға тәуелді.
А. Альжанованың деректерінде айтылғандай, құс етінде ауыстырылмайтын құнды, полиқанықпаған май қышқылдары сиыр және қой еттеріне қарағанда 3 - 5 есе көп. Құс етіндегі амин қышқылының құрамы өте сіңімді. Минералды заттардың ішінде (0,5 - 1,2 %) құс етінде калий, натрий, кальций, фосфор, темір және т.б. тұздары болады. Экстрактивті заттар (1,5%) құс етінде мал етіне қарағанда көбірек. Құс етінің құндылығы 100 граммға шаққанда 110 - 250 ккал құрайды [18].
Т. Құлажанов, Қ. Күзембаевтың айтуынша, тауық еті - тауық етінің бағалығы, әсіресе балапан тауықтікі баяғы заманнан белгілі. Етінің негізін құрайтын бұлшық ет талшықтары жұқа-жіңішкелі және нәзік. Басқа малдар етімен салыстарғанда, тауық етінің кұрамында дәнекер ұлпа үлесі аз. Бұлшық ет ұлпа қабаттар арасында май біркелкі шоғырланады, оның кулинарлық маңызы бар. Тауық етінің ақзаты көп жағдайда толық құндылар категориясына жатады. Айталық, тауық етінде 20% жалпы ақзат болғанда, толық құнының үлесіне 18,6%, ал құнсыз тек қана - 1,4%. Яғни құнсыз ақзаттың құндыға арақатынасы 7,7%, ал ірі қара мал етіңде ол 23, шошқа етінде - 83%. Тауық етінің жеңіл қорытылатын қасиеті ой еңбекті адамдарға өте қолайлы, өйткені ол шаршау белгісін жояды [19].
Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмәжінованың деректерінде үй тауығынан алынатын жұмыртқа мен етіне байланысты, бірнеше бағытта өсірілетін қолтұқымдар бар. Үй хайуанаттарын жіктеу кезінде жүйелік бірлік ретінде қолтұқым (порода) ұғымы қолданылады. Ұзақ уақыт қолдан сұрыптау нәтижесінде алынған бір түрге жататын үй хайуанаттарының тобын қолтұқым дейді. Әрбір қолтүқым белгілі бір мақсатқа сай (мысалы, жұмыртқа алу немесе дәмді ет үшін, т.б.) өсіріледі. Қолтұқымның дене құрылысында, тіршілік әрекетінде өзіне тән белгілері болады. Ондай белгілер тұқым қуалап, ұрпақтарына беріліп отырылады. Үй тауығының қол тұқымдары негізінен мынадай бағытта өсіріледі: Жұмыртқалағыш тауық қол тұқымдары. Мұндай тауықтың қолтұқымдары жылына 220 - 250, кейде одан да көп жұмыртқа береді. Леггорн, минорка, андалуз, орыстың ақ тауығы, орлов, павлов, воронеж осындай қолтұқымдарға жатады. Қол тұқымдар арнайы ірі құс фабрикаларында өсіріліп, оларға ерекше күтім жасалады. Ондағы барлық жұмыстар (тауықтарды қоректендіру, жұмыртқаларды арнайы инкубаторда шайқау, т.б.) техника күшімен жүргізіледі. Етті бағытта өсірілетін тауық қол тұқымдары. Тауық еті жеңіл әрі сіңімді. Оның құрамында адам ағзасына қажетті нәруыз, витаминдер, химиялық элементтер көптеп кездеседі. Бұл бағытта виандот, род-айленд, шантеклер, доминикан, дисерсей, корниш, плимутрок қолтұқымдары өсіріледі. Етті бағытта өсірілетін тауық қолтүқымдарының балапандары тез жетіледі әрі қарқынды өседі. Ондай 7-8 апталық балапандар орташа 1,5 - 1,8 кг салмақ тартады. Балапандарды бройлер деп атайды және осы кезде оларды жаппай сойып, сатуға шығарады. Бройлер - деген ағылшын сөзі, оның қазақша мағынасы отқа қақтау деген ұғымды білдіреді. Олардың еті жұмсақ әрі дәмді болады. Етінің құрамында өте бағалы нәруыз мол. Оларды өсіруге шығын аз жұмсалатындықтан, шаруашылық үшін тиімді. Бройлер балапандарын өсіру үшін арнайы жабдықталған құс фабрикалары жұмыс істейді. Әйнегі жоқ кең бөлмелердегі еденге қалың төсеніш жасап, сапалы құрама жеммен қоректендіреді. Тәулік бойы жасанды жарық пен қараңғылық үнемі алмастырылып тұрады [20].
Әрі етті, әрі жұмыртқалағыш бағытта да өсірілетін тауықтың қолтұқымдары (мысалы, ақ плимутрок) бар. Төбелестіру мақсатында малай, үнді, ағылшын қолтұқымдары өсіріледі. Ондай тауықтардың аяқтары ұзын, сіңірлі келеді. Денесі мығым, шоқысуға, тепкілесуге бейім. Қолға үйретілген үйректің арғы тегі -- жабайы барылдауық үйрек. Үй үйректері бұдан 6-7 мың жыл бұрын Месопотамия аймағында және Қытайда қолға үйретілген. Оны да еті, мамығы үшін өсіреді. Қолға үйретілген үйректің тағы бір түрі - мускусты үйрек. Ол алғаш рет Оңтүстік Америкада қолға үйретілген. Оның да еті жұмсақ әрі дәмді, майы аз болады [21].

1.1.3 Құс еті өндірісіне қойылатын талаптар
Ең алдымен құстарды союға дайындау кезінде қойылатын қауіпсіздік талаптарын қарастырамыз: союға және өңдеуге арналған құстарды құстардың жұқпалы ауруларынан таза аумақтар мен шаруашылықтардан қабылдайды.
Мыналарды қасапханаға жіберуге тыйым салынады:
- құс тұмауына қарсы вакцина егілген құстарды 21 күн ішінде;
- емдік және (немесе) алдын алу мақсатында антибиотиктер, антигельминтиктер және басқа да препараттар, өсуін ынталандыруға арналған препараттар берілген құстарды оларды ветеринарияда қолдану жөніндегі нұсқаулықта көрсетілген мерзім ішінде;
- жәндіктер мен кенелерге қарсы химикаттармен өңделген құстарды сол препараттар тізімінде көрсетілген күту мерзімінен бұрын;
- аурудың диагнозы белгісіз дене температурасы жоғары немесе төмен және енжар жағдайда немесе өлім аузында жатқан құстар;
- өсіру кезінде Қазақстан Республикасында рұқсат етілмеген ветеринарлық препараттар қолданылған құстар;
Сойылуға жіберілетін құстардың әрбір партиясына белгіленген тәртіппен ресімделген ветеринарлық куәлік қоса тіркелуі тиіс.
Құстардың ветеринарлық-санитарлық және зоогигиеналық іс-шараларды жүргізу кезінде азықпен, сумен бірге организмге зиянды және қауіпті құрамдас бөліктердің түсу мүмкіндігін болдырмайтын жағдайларда өсіріледі және азықтандырылады:
1) анаболикалық әсері бар заттар және мал шаруашылығында қолдануға тыйым салынған фармакологиялық заттар;
2) қоршаған ортаны ластайтын заттар және химиялық ластағыштар: полихлорлы бифенилдерді қоса алғанда, хлорлы органикалық қосылыстар, фосфорлық органикалық қосылыстар, улы элементтер, микотоксиндер, бояғыштар.
Объектіге түскен құстартар ветеринарлық тексеруден өткізіледі және сою алдында 6 сағат аш ұсталады.
Енжар күйіндегі құстардың партиясы, амалсыз өлтірілгендер немесе өліктер, сондай-ақ ветеринарлық құжатта көрсетілген мал басының нақты санына сәйкес келмеген жағдайда диагнозы немесе сәйкес келмеуінің себептері белгіленгенге дейін тез арада карантиндік бөлімшеге орналастырылады.
Мыналарға жол берілмейді:
1) сою алдында ветеринарлық тексеруден өтпеген құстарды союға;
2) ауру, ауруына күдікті, үлкен көлемде зақымдары бар құстарды, сондай-ақ оларды қабылдау кезінде анықталған өліктерді иелеріне қайтаруға;
3) союға қабылданған құстарды объект аумағынан шығаруға (әкетуге);
4) өлген құстардың өліктерін, ветеринариялық конфискаттарды қатты тұрмыстық қалдықтар полигонына жөнелтуге.
Өндіріс (дайындау) объектілерінде қабылдау және ветеринариялық тексеру сәтінде жұқпалы ауру белгілері бар құстар анықталған жағдайда барлық партиясы санитарлық союға жіберіледі [22].
Ауру құстарды сою сау құстардан бөлек жәненемесе ауысымның аяғында жүргізіледі. Осындай союды аяқтағаннан кейін қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес үй-жайлар мен жабдықтарға дезинфекция жүргізіледі.
Құстардың анықталған ауруларына байланысты ұшаға оны залалсыздандыру тәсілі туралы куәландыратын ветеринариялық мөр басылады.
Құс етінің сапа дәрежесі бойынша балауса, күмәнді және балауса емес деп бөледі; балаусалық дәрежесін сезімдік зерттеулер арқылы анықтайды. Егер құс еті күмәнді болып табылатын болса, оны химиялық және бактериологиялық зерттеулерге жібереді.
І категориялық қондылыққа жататын, ал өңдеу сапасы бойынша ІІ категорияға жататын құс ұшалары болса, онда оны ІІ категорияға жатқызады.
Сапасы төмен, ішек-қарнынан тазартылмаған, қоңдылығы бойынша ІІ категорияға жатпайтын және өңдеу сапасы бойынша нашар, бір рет мұздатылған, арқа сүйектері қисайған, қара дақтары бар (күрке тауық пен мысыр тауықтарынан басқалары) құс ұшаларын сатуға тыйым салынады.
Құс ұшаларында келесі ақауларды ажыратады: күю, жасылдану, шіру, зеңдену, ұшаның қараюы.
Бүкіл құс түрлерін бөлек-бөлек полимерлі пленкалы пакеттерге орайды. Жартылай ішек-қарнынан тазартылған ұшаларды полимерлі пленкалы покетке салып, қосымша ішіне аяқтарын салады.
Пакеттерген салынбаған немесе қорапталмаған ұшаларды электротаңбамен маркілейді немесе этикетка жабыстырады. Электротаңбаны (І категория үшін - 1 сан, ІІ категория үшін - 2 сан) санның сыртқы беткейіне салады: тауық балапаны, бройлер-балапандары, мысыр тауық балапандары, тауық, үйрек балапандары, мысыр тауықтарына - бір санына ғана таңба салады; ал үйрек, қаз балапандары, қаздарға, күрке тауық пен оның балапандарына - екі санына да таңба салады. Жартылай ішек-қарнынан тазартылған ұшалардың аяқ буындарының төменгі жағына ақшыл-қызыл түсті этикетканы І категория үшін, ал жасылды ІІ категорияға жабыстырады, ал толық ішек-қарнынан тазартылған ұшаларға аяқ буындарының жоғарғы жағына жабыстырады.
Этикеткада құс етін өндірген мемлекет атауы, ветқарау мөрі және кәсіпорын нөмірі болу керек.
Ұша салынған пакетте жабысқақ лентада, металды скрепкада бекітілген немесе пакетке салынған қағазда өндіруші кәсіпорынның атауы, тауарлық белгісі, құстың түрі, категориясы және құс ұшасын өңдеу технологиясы, ветқарау мөрі, 1 кг үшін бағасы, қолданылатын стандарттың нөмірі жазылуы керек.
Құс ұшаларын 30 кг-нан аспайтын ағаш, гафрирленген картон немесе металды жәшіктерге салады. Жәшік түбіне және қабырғаларына жапқыш қағаз салады, ол қағазбен толық ұшаны орайды.
Жәшік ішіне салынатын маркілеу қағазына құс түрі, категориясы және ұшаны өңдеу технологиясы, ұша саны мен дайындалған күні жазылады.
Тараға (жәшік) келесі белгілер жазады:
- түрі мен жасы бойынша: балапандарына - Б; бройлер-балапандарына - ББ; тауықтарға - Т; үйрек балапандарына - ҮБ; үйректерге - Ү; қаз балапандарына - ҚБ - қаздарға - Қ; күрке тауық балапандарына - КБ; күрке тауықтарға - КТ; мысыр тауық балапандарына - СМ; мысыр тауықтарына - С;
- өңдеу технологиясы бойынша: жартылай ішек-қарнынан тазартылған - Е; ішек-қарнынан тазартылған - ЕЕ; ішек-қарнынан тазартылған мен мойынымен бірге - Р.
- қоңдылығы бойынша: І категория - 1; ІІ категория - 2; арық - А (мысалы, ҚЕЕ1- қаздар, жарып-сойылған, І категориялы) [23].
Суыған құс етін 0 - 2 ºС температурада және ауа ылғалдылығы 80-85% 5 тәулікке дейін тоңазытқышта сақтауға болады. Мұздатылған құс етін 12 - 25 С температурада және ауа ылғалдылығы 85-90% ұшаның түріне байланысты сақтайды (айлар): қорапталмаған тауықтар, күрке тауықтар, мысыр тауықтар ұшаларын 5 - 12 дейін, қорапталған - 8-ден 14 дейін; қорапталмаған балапандар, бройлер-балапандары, күрке тауық балапандары, мысыр тауық балапандары 4-тен 11 дейін; қорапталғандар 8-ден 14 дейін; қорапталмаған қаздар, үйректер 4-тен 11 дейін, қорапталған - 6-дан 12 дейін; қорапталмаған қаз бен үйрек балапандары 3-тен 10 дейін, қорапталған 6-дан 12 дейін сақталады.
Дүкендерде суыған және мұздатылған құс ұшаларын 0-6 ºС температурада 3 тәулік бойы, ал 0 ºС температурада 5 тәулік сақтайды.
Сауда орындарына құс етін авторефрижератормен тасымалдайды, оның кузов ішіндегі температурасы 6 ºС аспауы керек. Егер етті әдеттегі авто көлікпен тасымалдайтын болса, онда қорапталған жәшіктердің бетін таза матамен жабады.
Суыған және мұздатылған құс ұшаларын ағаш жәшікте сақтайды, оның ішіне ауа циркуляциясы жақсы болуы үшін штабелдерді орналастырады.
Құс ұшаларын партиямен қабылдайды, яғни онда тек құстың бір түрі, категориясы, бір уақытта сойылған, бір кәсіпорыннан шығарылған, мөлшері мен ветеринариялық куәлігі бір құжатпен жіберілген болуы керек.
Жабайы құстарды келесі түрлерге бөледі: ормандыларға - саңырау құр, құр, қарабауыр, ақ құр, қырғауыл және т.б.; таулы - таулы құр, таулы күрке тауықтар; далалыларға - сұр құрлар, бөдене; суда жүзетін - қаздар, үйректер; саздыларға - балшықшылар, таңқұдыреттер.
Орманды, таулы (таулы құр) және далалық (сұр құр) құстардың кәсіпшілік маңызы зор. Өйткені, бұл жабайы құс түрлерін дайындауға және алыс жолға тасымалдауға қолайлы. Суда жүзетін және сазды жабайы құс ұшаларын аулаған аймағында сатады. Жабайы құс ұшаларын алғашқы аяз басталғанда дайындайды. Жабайы құс дұрыс жіберулуі керек, яғни басы қанат астына бұралып, қанаттары ұшаға мықты бекіп, аяқтары құйрық жаққа созылып тұруы қажет [24].
Өңделген ұшаларды мұздатады. Жабайы құс ұшалары қауырсынымен сатылады.
Жабайы құс еттерін диетикалық етке жатқызады. Ол үй құс етінен қара қызыл және тығыз консистенциялы болып келеді. Құрамында ақуыздар мен майлар мөлшері көп болады, өзіндік хош иіс пен дәмге ие. Кейбір кезде сәл ащылау немесе шайырлы дәмді болып келеді.
Кәрі құс еттері құрғақ және қатты болады. Қоңдылығы жақсы жабайы құстар қазан-қараша айларында дайындалады.
Сапасы ойынша жабайы құстарды 1-ші және 2-ші сұрыптарға бөледі. 1-ші сортты ұшаларға - денесі дұрыс орналасқан, ластанбаған, көздері тасыраймаған, мойыны кеуіп кетпеген, толық және мықты қауырсындары (құрсақ қуысының төменгі жақтарында) бар ұшалар жатады. Құсты аулау кезінде пайда болған оқтың зақымдаулары жеңіл болатын болса және тауарлық түрі сақталса, ондай құсты шектеусіз қолданады.
2-ші сортты құс ұшаларына аулау кезінде пайда болған оқтың жеңіл зақымдаулары, денесі дұрыс орналаспаған, аздап ластанған қауырсындары бар құс ұшалары жатады.
2-ші сорттың талаптарына сай келмейтін, тұмсығы мөлдір емес және сұрланған, көзі тасырайған, терісі жасылданған, зеңделген, қышқыл және жағымсыз иісі бар құс ұшаларын сатуға жібермейді.
Жабайы құс ұшаларын көбінесе қуыру үшін пайдаланады.
Құс ұшаларын жапқыш қағазбен орап, жәшік түбіне және қабырғаларына жапқыш қағаз төселген ағаш жәшіктерге салып, ұшаны түгелдей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.