Қазақстанда неміс тілін коммуникация құралы ретінде сақтау мәселелері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л. Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Серикова М.

Солтүстік Қазақстан тарихындағы немістер (ХІХ ғ. соңы - ХХ ғ. бірінші жартысы)

Астана 2019

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л. Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі,

т. ғ. д., профессор

Мусабалина Г. Т.

«___» 2019 ж.

Солтүстік Қазақстан тарихындағы немістер (ХІХ ғ. соңы - ХХ ғ. бірінші жартысы)

Орындаған: Серикова М.

Ғылыми жетекшісі:

т. ғ. д., профессор Мұсағалиева А. С.

Астана, 2019

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ НЕМІС ХАЛҚЫНЫҢ ТАРИХНАМАСЫ, ДЕРЕКТЕРІ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ МЕТОДОЛОГИЯСЫ

1. 1 Солтүстік Қазақстандағы неміс халқының тарихнамасы және деректері

1. 2 Тақырыптың зерттеу методологиясы

2 XX ҒАСЫРДЫҢ АЛҒАШҚЫ ШИРЕГІНДЕГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ СОЛТҮСТІГІНДЕГІ НЕМІСТЕР ТАРИХЫ: ҚОНЫС АУДАРЫЛУЫ ЖӘНЕ ЖЕР АУДАРЫЛУЫ

2. 1 ХХ ғасырдың басында Cолтүстік Қазақстанда неміс селоларының құрылуы

2. 2 Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы Солтүстік Қазақстанға немістердің жер аударылуы

3 СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАННЫҢ НЕМІС ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ КҮНДЕЛІКТІ ӨМІРІ (ХХ ҒАСЫРДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫ)

3. 1. Немістердің Қазақстан экономикасына қосқан үлесі

3. 2. Қазақстан немістерінің мәдени-қоғамдық өмірдегі орны мен рөлі

3. 3 Солтүстік Қазақстанның белгілі немістері: қызметі мен қоғамдық-саяси өмірі

3. 4 1979 жылғы Қазақстандағы Неміс автономиясының құрылу мәселесі

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Ғылыми-зерттеу жұмысының сипаттамасы. Тарих тағылымы кез келген өркениетті елдердің ұлттық тәуелсіздіктеріне қол жеткізгеннен кейін, мемлекет құрушы ұлттан басқа да ұлттардың мемлекет дамуына қосқан үлестерін назардан тыс қалдырмай, орнын айқындап отырады. Осы тұрғыдан келгенде, қазақ жеріне тағдыр талқымен келген, өзге ұлттардың қоныстану тарихы, жаңа жерге бейімделуі және тіршілігі жан-жақты зерттеуді қажет етеді.

Ғылыми-зерттеу жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңда көп этносты ел болып табылатын Қазақстан Республикасында 130-дан артық этнос өкілдері, соның ішінде немістер өмір сүреді. Осы жағдайда мемлекет пен азаматтық қоғамның басым міндеттерінің бірі - Республикада этносаралық және конфессияаралық келісімді қамтамасыз ету болып табылады, оған қазақстанда тұратын халықтардың тарихимәдени мұрасын зерттемей, қол жеткізу мүмкін емес.

Еліміз тәуелсіздік жариялағаннан кейін тарих ғылымында белгілі бір түрде өзгерістер орын алып, тарихшылар алдында ғылыми-зерттеу алаңы кеңінен ашылды. Осы тұста тарихшылар алдында еліміздегі диаспоралардың тарихы мен қалыптасуы, мемлекет дамуына қосқан үлесін зерттеу өте маңызды. Қазақ жеріндегі неміс диаспорасының шынайы тарихын зерделеу мәселесінде көп еңбектер жазылғанмен әр жыл сайын уақыт өте келе көптеген деректер ашылып, зерттеу аясын кеңейтіп отыр.

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан пен Германия арасындағы ынтымақтастықтың жетістігі - саяси және экономикалық прагматикаға да таралады. Одан да сенімді капитал бар - ол адамдар, «халық дипломатиясы мен мәдени алмасу арасындағы жанды көпір». Бұл - Қазақстаннан өздерінің тарихи отанынына кеткен мыңдаған немістер. Бұл - қазіргі кезде Қазақстанда өмір сүріп жатқан немістер…» [Қазақстан немістері: тарихы және қазіргі заманғы этноәлеуметтік үдерістер / Қазақстан халқы Ассамблеясы, ҚР Білім және Ғылым министрлігі Ғылым комитеті, ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы. - Астана, 2016. - 144 б. 59-б. ] деген сөздерінен қазақ жеріндегі немістердің ел дамуына тигізген оң ықпалын жоғары бағалайтынын аңғартады.

Ғылыми-зерттеу жұмысының зерттелу деңгейі. Қазақстандағы неміс диаспорасының тарихы жайлы еңбектерді сараптай келсек, еліміздің тәуелсіздік алғаннан кейінгі уақыттағы еңбектер санының көбейгенін аңғарамыз. Негізінде, неміс ұлты өкілдерінің қиын тағдыры, өмірі, қоныс аудару мәселелері бойынша зерттеулер қазақ жеріне күштеп қоныс аударылған этностар тарихын зерттеу мәселелерінен туындаған.

1997 жылы Алматы қаласында Қазақстан Республикасы Президенті мұрағаты құрастыруымен «Қазақстандағы немістер тарихынан» атты құжаттар жинағы жарыққа шықты. Аталған жинақ Қазақстандағы немістердің құқықтық, әлеуметтік-саяси және экономикалық жағдайын мұрағат құжаттары негізінде қарастырудың елеулі қадамдардың бірі болған. Жинақ құрастырушылары 1921-1975 жылдар аралығында Қазақстан Коммунистік партиясы қызметі барысында жасалған таңдаулы, әлі толық зерттелмеген құжаттарды жарыққа шығарған [Из историй немцев Казахстана (1921-1975 гг. ) . Сборник документов: Архив Президента Республики Казахстан / Отв. Редактор Г. А. Карпыкова. - Алматы - Москва: Готика, 1997. - 376 с. ] .

Қазақ жеріне күштеп қоныс аударылған тағдырлары мен олардың тарихын қарастыратын жұмыстардың бірі 1997 жылы ҚР Тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан - 2030» стратегиясынан кейін жарыққа шықты. Белгілі тарихшылар, әлеуметтанушылар, қоғам қайраткерлері Қазақстанға қуғындалғандың күнделікті өмірі, азаматтық құқықтарға ие болуын құжаттар негізінде зерттейді. Еңбекте немістер, корейлер, ингуштар мен шешендер, түріктер және басқа да ұлт өкілдерінің қиын тағдырлары қарастырылды [Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. - Алматы: «Арыс» - «Қазақстан», 1998. -428 с. ] .

2013 жылы Алматы қаласында «Возрождение» Қазақстан немістерінің бірлестігінің қолдауымен Е. С. Шепель мырзаның «История судеб из уст очевидцев» атты құжаттар жинағы жарық көрді. Бұл жинақта оқырманға депортация мен репрессияға ұшыраған Ресей немістері тарихына жеке адамдар тағдырының призмасы арқылы қарауға мүмкіндік береді. Зерттеулер тарихи анықтамалар, мұрағат құжаттары мен құжаттық дәлелдемелер негізінде жасалған [История судеб из уст очевидцев. Сборник материалов по истории этнических немцев в годы депортации. - Алматы: Ассоциация общественных объединений немцев Казахстана «Возрождение», 2013. - 86 с. ] .

Ғылыми-зерттеу тақырыбы бойынша құнды кітаптардың бірі «Депортация народов в Казахстан в 1930-1950 гг. : общность истории» саналады. ХХ ғасырдың 30-жылдары Қазақстанға күштеп қоныстандырылған өзге ұлт өкілдері мен олардың туыстары естеліктері негізінде жазылған жұмыстардан сол уақыттың куәгерлері заманның аласапыран тұстарын еске алып, өзіндік бағаларын береді. «Болашақ үшін естелік» халықаралық жобасы аясында Қазақстан халқы Ассамблеясы ұйымдастыруымен шыққан еңбек негізінде 82 сұхбат алынып, Кеңес өкіметі саясатының қыр-сырларын зерттейтін ізденушілерге маңызды болып табылады [Депортация народов в Казахстан в 1930-1950 гг. : общность истории (интервью с пострадавшими от депортации в 1930-1950 годы в Казахстан) . - Астана, 2013г. - 683 с. ] .

Ғылыми-зерттеу жұмысына А. М. Мамырбековтың Шығыс Қазақстандағы неміс және поляк диаспораларының тарихы зерттейтін маңызды болып табылады. Бұл жұмыс біздің зерттеу жұмысы аясынан тыс болса да, ғалымның неміс ұлты өкілдерінің қоныстану тарихы, диаспора ретінде қалыптасуы, миграция қозғалысы, мәдени дамуы жайында қозғаған мәселелері Солтүстік Қазақстанға қоныстандырылған немістерден өте қатты айырмашылық құрамайды [Мамырбеков А. М. Шығыс Қазақстандағы неміс және поляк диаспораларының тарихы (ХХ ғ. ) . - Семей, 2014. - 192 б. ] .

2015 жылы 5-7 қазан аралығында Алматы қаласында Қазақстан немістерінің «Возрождение» бірлестігінің ұйымдастыруымен «Қазақстан немістері: Астана мен Берлин арасындағы көпір» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өткізілді. Конференция қатысушылары өз баяндамаларында Қазақстандағы немістер мәселелерін көтереді, оның ішінде немістердің Германиядан Қазақстанға реэмиграциялауы; Қазақстан мен Германия арасындағы экономикалық және мәдени байланыстар; еліміздегі ұлтаралық бейбітшілік пен келісімді сақтаудағы Қазақстан халқы Ассамблеясының маңызы. Қатысушылар өз баяндамаларында аталған мәселелердің шешу жолдарын ұсынады [Қазақстан немістері: Астана мен Берлин арасындағы көпір. Халық. ғыл. - практ. конф. мат. (Астана қ., 5-7 қазан 2015 ж. ) . - Алматы: АООНК «Возрождение», 2015. - 560 бет. ] .

Қазақстандағы неміс диаспорасының тарихына жаңаша көзқарас жағынан, тұрмыс-тіршілігі жайлы сипаттайтын «Қазақстан немістері: тарихы және қазіргі заманғы этноәлеуметтік үдерістер» деген еңбек өзінің ауқымдылығымен ерекшеленеді. Еңбек Қазақстан немістерінің тарихы мен қазіргі этникалық-әлеуметтік үдерістеріне арналып, оның шығуына Қазақстан халқы Ассамблеясы мен ҚР Білім және Ғылым министрлігі ықпал жасады. Жұмыста ХІХ ғасырдың аяғынан бастап Қазақстан немістерінің қалыптасу тарихы зерттелген, 1940 жылдардың басында депортация және ХХ ғасырдың соңындағы эмиграция кезінде орын алған, немістердің саны мен орналасуындағы өзгерістер қарастырылады, сонымен бірге қазіргі этнодемографиялық және этномәдени даму мәселелері талданады [Қазақстан немістері: тарихы және қазіргі заманғы этноәлеуметтік үдерістер / Қазақстан халқы Ассамблеясы, ҚР Білім және Ғылым министрлігі Ғылым комитеті, ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы. - Астана, 2016. - 144 б. ] .

2017 жылы Ресей Федерациясының Омск қаласында Д. С. Лихачев атындағы Ресей ғылыми-зерттеу институты мен Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті бірлесіп Қазақстан мен Сібірдегі немістердің мәселесі жайлы халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясын өткізді. Конференция барысында Солтүстік Қазақстан өңіріне немістердің көшірілуі, олардың әлеуметтік жағдайы, мәдени өмірі, діні, олардың тарихы мен азаматтардың тағдыры мәселелері қарастырылды. Сонымен қатар мақала авторлары неміс халқының қауым ретінде қалыптасуы және этнотарихи дамуы және бүгінгі таңдағы жағдайы жан-жақты сипатталады [Немцы Казахстана и Сибири: история и современные проблемы развития: материалы Международной научнопрактической конференции / гл. ред. И. А. Селезнева; отв. ред. М. Л. Бережнова, С. Р. Курманова, К. Ю. Гизиева. - М. : Институт наследия, 2017. - 198 с - 2 с. ] .

Ғылыми-зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Солтүстік Қазақстан немістерінің тарихын, диаспора ретінде қалыптасу және даму ерекшеліктерін жан-жақты зерделеу мақсаты айқындалады. Осы мақсатқа жету үшін келесі ғылыми міндеттер орындалуы тиіс:

Солтүстік Қазақстандағы неміс халқының тарихнамасы және деректерін талдау;
ХХ ғасырдың басында Cолтүстік Қазақстанда неміс селоларының құрылуы мәселесін қарастыру;
Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы Солтүстік Қазақстанға немістердің жер аударылуын зерттеу;
Солтүстік Қазақстанның неміс тұрғындарының күнделікті өмірін қарастыру;
Немістердің Қазақстан экономикасына қосқан үлесіне талдау жасау;
ХХ ғасырдағы Солтүстік Қазақстанның неміс халқының демографиялық көрсеткіштерін талдау;
1979 жылғы Қазақстандағы Неміс автономиясының құрылу мәселесін зерттеу;
ХХ ғасырдағы Солтүстік Қазақстандағы немістердің қоғамдық-саяси, экономикалық жағдайын, мәдени өмірін қарастыру.

Ғылыми-зерттеу жұмысының жаңалығы. Бұл жұмыс ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасыр бірінші жартысындағы Солтүстік Қазақстандағы неміс диаспорасының қалыптасуы мен дамуы тарихын жан-жақты зерделеу болып табылады. Зерттеу бұрын ғылыми айналымға енгізілмеген мұрағаттық құжаттар кешеніне негізделген. Диссертациялық жұмыста диаспораларды зерттеуде қолданылатын негізгі теориялық тұжырымдамаларды талдау негізінде, қарастырылатын уақыт аралығында Солтүстік Қазақстанның неміс диаспорасының қалыптасуы мен даму ерекшеліктері анықталды. Қазақстан немістерінің этникалық құрылымында маңызды мәдениет үрдістерінің болуы кеңестік кезеңде оларға қатысты мемлекеттік саясаттың ерекшеліктерімен тікелей байланысты екендігін анықтадық. Неміс көші-қон стратегияларын қалыптастыруға республиканың мемлекеттік саясатының және экономикалық дамуының өзара байланысы анықталды.

Ғылыми-зерттеу жұмыстың зерттеу әдістері. Ғылыми-зерттеу жұмысындағы қолданған негізгі әдістер мен тәсілдер арқылы зерттеуге керекті материалдарды жинақтап, оларды саралау, ұғымдарды жинақтау, баяндау, пікірлерді қорыту, ғылыми тұрғыда талдау. Сонымен бірге, ғылыми салыстыру негізінде тарихи талдауы басшылыққа алынды.

Ғылыми-зерттеу жұмыстың хронологиялық шеңбері . Зерттеу жұмысы хронологиялық жағынан ХІХ ғасырдың соңғы ширегі мен ХХ ғасырдың І жартысындағы уақыт аралығын қамтиды.

Ғылыми-зерттеу жұмысынан күтілетін нәтижелер. Қазақ жеріне депортацияланған, қоныс аударылған немістер мен басқа ұлттардың тарихын зерттеу Қазақстанның тарихи өткенінің толық көрінісін құрудағы заңдылықты және объективті үрдісі болып табылады. Әлеуметтік-мәдени және саяси аспектілерде ол қазақстандық патриотизмді, этнос аралық келісім мен толеранттылығын құруға мүмкіндік туады. Диссертациялық зерттеу кезінде шешілетін сұрақтар, қазіргі заманғы «диаспорология» сияқты отандық тарихи ғылымдағы өзекті бағытына жатқызуға болады.

Ғылыми-ерттеу жұмысының деректік негізі. Диссертациялық еңбекте Астана қаласының мемлекеттік мұрағатының қорлары қолданылды. Ақмола облысы мен Астана қаласындағы «Видергебург» қоғамының құжаттары Астана қаласының мемлекеттік мұрағатының №424 - «Жаңа астана» (1997-2003 жж. ) сақтаулы. Атап өтсек: №424 қордың 6 тізімдемесі, 1 іс - «Қала күнін тойлау, 1998 жыл», 6 іс - «Видергербург» қоғамының ұжымы», 17 іс - «Видергебург» неміс қоғамының жастар клубы», «С надеждой в сердце» спектаклінің тұсаукесерінен соң», «Германиядан келген актерлармен бірге, 2011 жыл», 21 іс - «АЛЖИР» мұражайында Германия Елшілігінің мемориалының ашылуы, 2012 жыл», «Ақордадағы халықтар бірлігі күні, 2006 жыл», «Еске алу күні. 31 мамыр, 2002 жыл». Ақмола облысы, Шортанды аудандық мемлекеттік мұрағатынан жергілікті немістер туралы жаңа деректер жинақталды. А. Бараев атындағы Бүкілодақтық ғылыми-зерттеу институты мұражайынан осы институтта қызмет еткен немістер туралы фотоқұжаттар алынды.

Сонымен қатар, зерттеу жұмысында ауызша деректер қолданылды. 2018 жылы 20 маусым айында Ақмола облысы, Щучинск қаласында тұратын неміс халқының өкілі, академик Эрвин Госсеннен сұхбат алынды. Эрвин Госсен сұхбатында жер ауып келген жылдардағы немістердің тұрмыстары туралы, А. Бараев атындағы Бүкілодақтық ғылыми-зерттеу институтында қызмет еткен жылдары туралы айтып берді.

Сонымен қатар, Ақмола облысы, Шортанды ауданының Новокубанка селосындағы орта мектептің мұражайындағы жергілікті немістер туралы мәліметтер алынды.

Деректер тобының маңызды бөлігі ретінде ғылыми-зерттеу тақырыбы аясында елімізде және шетелде өткен ғылыми-тәжірибелік конференциялар қорытындысы бойынша жарық көрген ғылыми жинақтар саналады. Мынадай конференциялар жинақтары қарастырылды: История немцев Центральной Азии: Мат-лы международ. Науч. Конф. (г. Алматы, 10 октября, 1997 г. ) ; Миграционные процессы среди российских немцев: исторический аспект: Мат-лы межд. Науч. Конф. (г. Анапа, 26-30 сентября 1997 г. ) ; История немцев Центральной Азии: Мат-лы. междунар. науч. конф. (г. Алматы, 10 октября 1998 г. ) ; Германия - Центральная Азия - диалог культур: история, современность, перспективы: Материалы международной научно-практической конференции (г. Алматы, 1-2 ноября 2001 г. ) ; Сібір немістері: тарихы мен мәдениеті: IV халықаралық ғыл. -практ. конф. материалдары (г. Омск, 29-31 мая 2002. ) ; Два с половиной века с Россией (к 250-летию начала массового переселения немцев в Россию) : Мат-лы. 4-й науч. -практ. конф. (г. Москва, 24-27 августа 2012 г. ) ; Қазақстан немістері: Астана мен Берлин арасындағы көпір. Халық. ғыл. - практ. конф. мат. (Астана қ., 5-7 қазан 2015 ж. ) ; Вопросы исторической науки: материалы III междунар. науч. конф. (г. Москва, январь 2015 г. ) ; Немцы Казахстана: мост между Астаной и Берлином. Мат. межд. науч. -практ. конф. (г. Астана, 5-7 октября 2015 г. ) ; Немцы Казахстана и Сибири: история и современные проблемы развития: материалы Международной научнопрактической конференции (г. Москва, 2017) ; Человек в истории: источники о научной и инженерно-технической интеллигенции Казахстана. 1920-1950-е гг. : Мат-лы. междунар. науч. -практич. конф. (г. Алматы, 21 апреля 2017 г. ) . Аталған конференцияларда ғылыми-зерттеу тақырыбы аясында зерттеушелердің ізденістерімен қатар қазақ жеріне айдауға жіберілген немесе Қазақстанда тұратын неміс ұлты өкілдері ұрпақтарының естеліктері жарияланып, зерттеу аясының ауқымын тереңдетті.

2000 жылы Қазақстан Республикасы Президенттік мұрағатының қолдауымен «Из истории немцев в Казахстане (1921-1975 гг. ) » [Из истории немцев в Казахстане (1921-1975 гг. ) . Сборник документов: Архив Президента Республики Казахстан / Сост. И. Н. Бухонова, Т. Б. Митропольская. - Алматы: Готика, 1997. 376 с. ] атты деректер мен құжаттар жинақтары жарық көрді. Еңбекте ХХ ғасырдың 20-жылдары КСРО құрылуынан кейінгі неміс ұлты өкілдерінің алып империя территориясындағы орын ауыстырулары құжаттық мағлұматтар негізінде қарастырылды.

Ғылыми-зерттеу жұмыстың теориялық және практикалық маңызы . Диссертациялық зерттеудің ғылыми-практикалық маңыздылығы оның материалдарын Қазақстандағы немістердің этникалық тарихын әрі қарай зерделеу үшін пайдалануға мүмкіндік береді. Зерттеудің нәтижелері республика халқының көпұлтты құрамын сақтау, мемлекетаралық және ведомствоаралық келісімдердің бағдарламаларын әзірлеу, Қазақстан мен Германия арасындағы өзара тиімді және тату көршілік қатынастарды кеңейту және тереңдету бойынша Қазақстан Республикасының ғылыми негізделген және мемлекеттік саясатты әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін. Зерттеудің нақты материалдары, қорытындылары, бағалауы Қазақстанның демографиялық тарихының проблемаларын дамытуда, республика халқының тарихына арналған арнайы және жалпылама монографияларды құруда пайдаланылуы мүмкін.

Ғылыми-зерттеу жұмыстың құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, сегіз тараушадан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.

1 СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ НЕМІС ХАЛҚЫНЫҢ ТАРИХНАМАСЫ, ДЕРЕКТЕРІ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ МЕТОДОЛОГИЯСЫ

1. 1 Солтүстік Қазақстандағы неміс халқының тарихнамасы және деректері

Соңғы жиырма жылдан астам уақытта отандық тарихты зерттеудегі «ақтаңдақтар» анықталуда. Кеңес кезеңінде құпия болған немесе қолданылуы қиын қиын болған көптеген деректер мен басылымдар соңғы жылдары ғалымдар үшін қол жетімді болып, ғылыми айналымға енгізіледі. Олар тек қазақстандық мұрағаттар мен кітапханаларда ғана емес, сонымен қатар шетелдік мұрағат қорларында да сақталады. Қазір бұл деректер мен басылымдарды зерттеу қажет.

Немістер тақырыбы кеңестік ғылымда жабық тақырыптардың бірі болғаны белгілі. Бірақ Кеңес Одағы территориясында мекендейтін немістер туралы зерттеулер болмады деп айту қателік. Немістер жайлы зерттеулер неміс тілі, олардың діні (негізінен атеистік бағыттағы) жайында жазылды. 1960-1970 жылдары немістер мәдениеті мәселелері бойынша зерттеулер қазақстандық немістердің фольклоры мен музыка жайлы мақалалардан құралды [Черказьянова И. В. Летопись диссертаций по историии и культуре российских немцев (1960-е и 2009 гг. ) : Справочник. - СПб. : Нестор, 2009. - 286 с. ; Айсфельд А. Исследования по истории культуры российских немцев // История немцев Центральной Азии: Мат-лы международ. Науч. Конф. Алматы, 10 октября, 1997 г. - Алматы, 1998. С. 80-92. ] . Тек 1980-жылдардың соңына қарай ұлттардың тарихына зерттеуге мемлекет тарапынан қысымның азаюына байланысты кеңестік немістер, Қазақстанды мекен еткен немістер бойынша жекелеген зерттеулер жүргізіле бастады [Лайгер М. П., Кригер В. Э. География расселения и социально-экономическая характеристика немецкого населения Казахстана в конце ХІХ века // Вестник АН КазССР. - Алматы, 1988. № 11. -С. 79-81. ] .

«Қайта құру» кезеңінде зерттеуші И. В. Черказьянова КСРО-дағы немістер тарихын зерттеу бойынша арнайы институтты құруға ұмтылыс жасайды. Ғалым 1986 жылғы 18-наурыздағы Қазақстан ОК Компартиясы «О дальнейшем усилений политико-воспитательной работы среди граждан немецкой национальности, проживающих в Казахстане» деген қаулысына сілтеме жасай отырып, Ш. Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография институтында неміс секциясын құрып, Қазақстандағы неміс халқы тарихына зерттеу жүргізу жайлы айтады [Черказьянова И. В. Летопись диссертаций по историии и культуре российских немцев (1960-е и 2009 гг. ) : Справочник. - СПб. : Нестор, 2009. - 286 с. ; Айсфельд А. Исследования по истории культуры российских немцев // История немцев Центральной Азии: Мат-лы международ. Науч. Конф. Алматы, 10 октября, 1997 г. - Алматы, 1998. С. 80-92. ] .

ҚазКСР Ғылым академиясы бөлімі өкілі М. Лайгер 1990 жылы ғылыми-сараптамалық жинақ шығарады. Бұл жұмыс Қазақстан немістері тарихы бойынша мазмұны жағынан шағын болғанменен бірінші жалпы жарияланым болып табылады [Лайгер М. П. Социально-культурное развитие немцев Казахстана. - Алма-Ата, 1990. 37 с. ] . Қайта құру жылдарында бірінші республикалық ғылыми конференциялар өтіп, «Воспитание культуры межнациональных отношений» (Алматы, 1988 жыл 11 мамыр) және «Немцы в братской семье советских народов» (Алматы, 1989 жыл 16-17 маусым) деген баяндамалар тыңдалады.

Ш. Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография институтында А. Н. Фризеннің және В. И. Кригердің кандидаттық диссертациялары орындалып, қорғалады [Кригер В. Э. Социально-экономическое развитие немецкой переселенческой деревни Казахстана (дореволюционный период) : Автореф. Дис. канд. ист. Наук. - Алма-Ата, 1991. - 25 с. ] . Аталған жұмыстарда революцияға дейінгі кезеңдегі Қазақстандағы немістердің ауыл шаруашылығына қосқан үлесі, олардың мәдени өмірі секілді аспектілерге арналған.

Немістерді жан-жақты зерттеген И. В. Черказьянова Қазақстан тарихшылары неміс халқын зерттеу бойынша диссертациялық еңбектерде пионер болғанын алға тартады. Бірақ зерттеуші бұл бағыттағы зерттеулер КСРО-ның ыдырауы мен қазақ жерін мекен еткен немістердің тарихи отандарына көшіп кетуіне байланысты тоқтап қалғанын айтады. Дегенмен Германияға көшіп кеткен В. Э. Кригер аталған тақырыптағы зерттеулерін әлі де жалғастырып жазуда.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.