Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттерінің тарихи құндылықтары
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігі
Еуразия ұлттық университеті
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттеріндегі дін мәселесінің жазылуы
Орындаған: Әбсағат Арайлым Әділханқызы
Мамандық: журналистика
Шифр: 5В050400
Жетекші: ф.ғ.к., профессор Сақ Қайрат Өмірбайұлы
Нұр-сұлтан - 2019жыл
Мазмұны
Кіріспе
І. Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттерінің тарихи құндылықтары
І.1. Егемен Қазақстан газеті - еліміздің бас басылымы (Еліміздің бас басылымы)
І.2. Жас Алаш газетінің қазақ қоғамындағы орны (Жастар газетінің қазақ қоғамындағы орны
ІІ. Дін мәселесінің қос басылымдағы жазылу ерекшеліктері
ІІ.1. Дін тақырыбы - Егемен Қазақстан газеті редакциясының бас назарында
ІІ.2. Жас Алаш газетіндегі дін тақырыбында жарияланған материалдардың жанрлық және пішіндік ерекшеліктері
ІІ.3. Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттеріндегі діни туындылардың безендірілу ерекшелігі (Басылымдардағы ұлттық рухтың дәріптелуі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Алланың сөзі де рас, өзі де рас. Рас сөз ешқашан да жалған болмас-деп хакім Абай жырлағандай, дін адам баласын жақсылыққа, тура жолға жетелейтін ақиқаттың жолы екенін дана халқымыз білді. Дүние жүзі баспа кітабының өзі тарихи бастауын діни тақырыпта жазылған әдебиеттерді басудан бастады. Бұл жалпы әлем баспасына тән қасиет. Иоган Гутенбергтің әйгілі Библия - 42 деген тұңғыш неміс және әлемдік кітабы, аталымынан көрініп тұрғандай, діни басылым. Бұрынғы кеңестер одағының кезінде дін - апиын ұранымен елді діннен аластатып, бойдағы рухани күретамырымызға балта шауып, тек діннен ғана емес, тіліміз бен салтымыздан, мәдениетімізден айырды. Қазіргі кезде көпшілік адамдар өздерін діннен бөлек санайды. Сол адамдарға келсек, көбінің дін туралы жеке ойы, сауаты жоқ. Бұл дегеніміз, біріншіден, әртүрлі діни ұйымдардың өз діндеріне оп-оңай кіргізіп, өздерінің идеологиясын жүзеге асыру үшін қол щоқпар қылып, сол адамдар арқылы тұтас елдің ішіне іріткі салдыруына жол ашуы бек, мүмкін. Екіншіден, Ислам атын мойнына жапқан секталардың қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс екендігін айыра алмайтын жас буынға Ислам деген, мұсылмандық деген - осы деп, шынайы дінімізге мүлдем жат бір діннің соңынан ілестіріп, санаға сыймайтын, ақылға қонбайтын дүниелерді жасауға мәжбүрлеу көрінісін қазір күнде көріп, естіп жүрміз. Үшіншіден, дін тақырыбын мүлдем қозғамайтын, имандылық, адамгершілік секілді адами қасиеттерді өскелең ұрпақ бойына сіңірмеген ата-аналардың себебінен қазір қоғамдағы ең өзекті, маңызды тақырыпқа айналып отырған баласын жол бойына, дәретханаға тастап кету, қарттық келіп бала сияқты болған ата-әжесін қарттар үйіне телмірту, көрсе көзің тояр, ертеңгі ұрпақты тәрбиелеуші қаракөздеріміздің жезөкшелік жолға түсуі, адам шошырлық қылмыс түрлерінің күн сайын орын алуы - дінсіздіктің себебінен. Әр істің бір шешімі болары анық. Бұл тығырықтан шығудың жолы - Ислам діні, мұсылманның шариғат жолы мен сүннеттерін орындау екендігін Кеңес одағы тұсында Алласын ұмытпай жасырынып намаз оқып, дұға жасаған ата-бабамыз жақсы білді. Сол себепті де дінімізді дұрыс жеткізіп, насихаттаудың тиімді де түсінікті жолына қарай үңілуіміз керек. Бұл ретте, бұқаралық ақпарат құралдарын басып озар ешкім жоқ шығар. Теле-радио немесе баспасөз арқылы бағдарламалар ұйымдастырып, мақалалар жазып, мерзімді басылым арқылы үзбей шығарып отырса діттеген межеге жету оңай. Сондықтан да мерзімді басылымдарымыз Егемен Қазақстан мен Жас Алаш газеттеріндегі дін мәселесін бакалаврлық диплом жұмысыма арқау еттім. Тәуелсіздік алған жылдардан бергі кезеңдегі қос басылымдағы діни тақырыпты қозғау ерекшелігі, мазмұндық сапасы, тиражы, безендірілуі, оқырманын қамту ауқымы, әлемнің ең мықты профессор-ғалымдары мойындаған Ислам дінінің журналистикадағы орны, журналистердің діни сауатының деңгейі сынды мәселелер ауқымында ой тербеуді жөн көрдім. Жұмыстың мақсаты. Білім нәрімен сусындамасақ, білімсіз ешкімге жарқын болашақтың жоғын бәрі біледі. Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.): Білімге бесігіңнен бастап, көріңе дейін талаптан; Тіпті Қытайдан болса да білім алуға ұмтыл. Бір сағат ілім үйрену, бір түн жасаған ибадаттан артық. Ал бір күндік дәріс, бір ай ұстаған оразадан абзал, - деген хадистеріне көпшіліктің алдын-ала санасына жетіп, ерікті түрде қабылдағанынан немесе замана талабының еріксіз идіргенінен деп түсіну керек. Алланың соңғы елшісі: Жастықта алынған білім- тасқа ойылған нақыш, - деген ұлы сөзі біздің қазіргі уақыттағы білім алу мәселесінде ұран қылып көкке жазып қоюға тұрарлық. Талайдың жеңсігі болған шұғылалы білім кім көрінгеннің қолына оңайлықпен іліге бермейді. Ғылымды үйренудің соқтықпалы соқпақсыз, ирелең жолдары бар. Қазіргі таңда БАҚ мазмұны жағынан, құрылымы жағынан өзгерістерге ұшырады. Түсінікті айтқанда, мемлекеттік және меншік бөлінісіне қарай, баспасөз беттерінде арзанқол дүниелер көбейіп кетті. Негізінен осы БАҚ-ның өзі қоғамдағы жат әрекеттердің кең етек жаюына себепші болып отыр. Дін тақырыбында қалам тербейтін басылымдарды зерттеп, оның адамгершілік тәрбие берудегі маңызының қаншалықты екенін анықтау керек деп ойлаймын. Дипломдық жұмысымның тақырыбын Егемен Қазақстан және Жас Алаш гезеттеріндегі дін мәселесінің жазылуы деп алып, еңбегімнің нысаны етіп қос басылымда жарияланған материалдарды алдым. Аталған басылымдардың діни тақырыпты қозғау ерекшеліктеріне, жарияланымдардың жанрлық табиғатына, газетті безендіруі мен оның тұрақты айдарларына талдау жасағанды мақсат тұттым. Жұмыстың міндеті: Ғылыми жұмысты жазу барысында мынандай ескертпелерді алға тарттым: қос басылымдағы діни материалдардың ерекшеліктері мен кемшін тұстарын жан-жақты салыстыра талдау; діни басылымдар жарияланымдарының жанрлық, пішіндік, тіл-стильдік сипатын анықтау; екі басылымның тұрақты айдарларына жүйелі сипаттама беру. Тақырыптың зерттелу деңгейі: Аталған тақырыпты ашу мақсатында --------------------- ғылыми-зерттеу еңбектері пайдаланылды. Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, бірінші тараудың алғашқы тараушасы Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттерінің тарихи құндылықтары; Қос басылымның қазақ қоғамында алар орны секілді мәселелерді жан-жақты талдадым. Қазақ қоғамында діни басылымдардың алар орнының ерекше екенін атап өттім. Дін мәселесінің қос басылымдағы жазылу ерекшеліктері деп аталатын екінші тараушада діни жарияланымдардың мазмұндық, стильдік сапасына, ерекшелігіне, идеясы мен жанрына тоқталдым.
І. Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттерінің тарихи құндылықтары Мерзімді баспасөздің негізгі, көне түрлерінің бірі - газет. Бір ғасырдан асатын тарихы бар қазақ баспасөзі елмен бірге жасап келеді. Келер күні тарих бетінен орын алатын, мезгілімен шығатын ұзақ мерзімді басылымдар еліміздің бетке ұстар айнасы. Халқымыздың ертеңгі өмірі үшін толаспайтын күресі жолында өмірге келген рухани төл перзенті - Егемен Қазақстан және жастардың сөзін сойлеп, керекті жерінде сойылын соққан - Жас Алаш газеті еді. Тарихта қалған қасиетті құндылықтарымыздың осы күнге дейін жалғасып келгені - мерзімді басылымдардың арқасы. Олардың атқарған, әлі де жалғастырып келе жатқан қызметтері - қоғамдық ой-пікірді қалыптастыру, елімізге идеологиялық тұрғыдан ықпал жасау, саяси-экономикалық, мәдени ахуал бойынша дер кезінде хабардар ету, басқару жүйесінде кері байланыс орнату. Газеттің өзі пайда болуына қарай: экономикалық сұранысқа қызмет ететін, әртүрлі қоғамдық топтардың қызығушылығын таныта келе ой-пікір қалыптастыратын және мемлекеттік идеологияны жүзеге асыратын басылымдар болып бөлінеді. Барлық тақырыпты қамтуға тырысқан Егемен Қазақстан газетінің күрделі тұсы - қазақ жағдайы болды. Патша үкіметінің ресми органы болған бас басылым үкімет және әкімшіліктің жаңалықтарын, патша жарлықтары мен бұйрықтарын басып отыруға мәжбүр болды. Оған қоса ақ патшаға арнау немесе оған деген адалдықтарын дәлелдеу мақсатында мақалалар жариялап тұрды. Ұлт мұратын көздеген азаматтар үшін бастысы - қалай болмасын халыққа қызмет ету еді. Ұлттық тәуелсіздік, халықты ағарту жолындағы күрестерін бұрынғыдай ашық түрде жүргізбесе де, астыртын жүргізе берді. Аға басылымның алғашқы шығарылымында революция, жаңа заманның келетіндігі турасында материалдардың жоқ болуы, болған күннің өзінде мағынасы жанаспайтын, бұлыңғыр, әр тұстағы ақпаратты бір-біріне жамап құрастырылды. Одан гөрі Сыртқы хабарларға көбірек көңіл бөлініп, кеңес үкіметінің жасап отырған саясаты баяндалып, сыртқы жаулармен күресі егжей-тегжейлі баяндалды. Бейресми бағытты ұстанатын Жас Алаш газеті көпшілік қауымға өз заманының хал-ахуалын, саяси жағдайын, әлеуметтік-экономикалық дамуы мен білім берудің озығы мен тозығы жайлы бүкпесіз жариялап отырды. Сонымен қатар жазба әдеби тіліміздің дамуына септігін тигізді. Газет өмірдің айнасы деген атауға ие болған мерзімді шығатын басылымдардың өзгелерден айырмашылығы, басылымда шығатын дүниелердің мерзіміне байланысты сол уақытта болып жатқан түрлі оқиғалар мен істердің уақытына қарай бейнеленуі. Бейнеленген құбылыстың сөздері тасқа басылу әдісімен газет беттерінде бекітіледі. Сөйтіп, болып өткен оқиға туралы ақпарат баспасөздің мұрағатында ұзақ мерзімге сақталу құқығына ие болады. Сонымен қатар, болып өткен әрбір оқиға мен құбылыс белгілі бір кезеңде болатындықтан, соның нәтижесінде пайда болған тың дерек ретінде әрбір басылым өз бойына өзі пайда болған уақыттың, белгілі бір тарихи дәуірдің ерекшеліктерін сақтайды. Мінекей, мерзімді басылымдар жазбаша дәл тарихи ақпараттың бірі ретінде ертеңгі ұрпаққа оқиғамен бірге сол уақиғаның болған жері мен уақыты туралы мардымды мәліметтер береді. Біз үшін еліміздің өткеніне көз жүгіртіп, байыбына баратын танымның бірі, ол - арғы ғасырдың басынан бері шығып тұрған басылымдарымызды тарихи дерек деп пайдалану. Қос басылымның ашылмаған тұсын зерттеу, талдау, олардағы ақпаратты салыстыру, синтездеу.
І.1. Егемен Қазақстан газеті - еліміздің бас басылымы Аға басылымның тарихы 1919 жылы 17 желтоқсанда Орынбор қаласында алғашқы саны Ұшқын газетінен бастау алды.
[]
Одан соң газеттің аты бірнеше рет жаңартылып, 1920 жылы Еңбек туы, 1921 жылы Еңбекші қазақ, келесі жылы Еңбекшіл қазақ, 1932 жылдан бастап бес жыл бойы Социалды Қазақстан деген атаулармен шығып тұрды. 1937 жылы Социалистік Қазақстан деп өзгертілді де, осы атаумен 54 жыл бойы шығып тұрды. 1991 жылғы маусымда тәуелсіздік алуға санаулы уақыт қалғанда басылым атауы Егеменді Қазақстан деп өзгерді. Ол кезеңдегі басылымның директоры белгілі жазушы, публицист Шерхан Мұртаза еді. Егеменді атауы - жаңа кезеңмен қолданысқа енген жаңа сөз болды. 1993 жылдың 1 қаңтарынан лингвистердің ұсыныс-талқылауынан кейін газеттің бас редакторы Әбіш Кекілбаевтың ұсынысымен басылымдағы -ді жұрнағын алып, Егемен Қазақстан-деп шығарыла бастады. Осы атаумен мерзімді басылым 28 жылдан бері өмір сүріп келеді. 2016 жылдың қыркүйегінен бастап басылым жаңа дизайндағы форматта бүкіл беті түрлі-түсті болып шыға бастады.
2016 жыл қыркүйек айындағы түрлі-түсті фарматтағы үлгісі
Жарыққа шыққан кезеңінен бастап ел астаналарының ауысуымен қосыла газеттің редакциясы да көшіп-қонып отырды. Орынбор, Қызылорда, Алматы қалаларында болған басылым 1999 жылы Астанаға қоныс аударып, қазіргі мекені - Нұр-сұлтан қаласы, Егемен Қазақстан газеті көшесі, 513 мекенжайында орналасқан. Ғимараттың басылым үшін арнайы салынғандығының өзі мәртебесінің қандай дәрежеде екендігін көрсетіп тұр. Басылымның тізгінін ұлтымыздың ірі мемлекет қайраткерлері мен қаламын ту еткен көрнекті қаламгерлері ұстады, басшы болды. Олардың арасынан Смағұл Сәдуақасов, Жүсіпбек Аймауытов, Бейімбет Майлин, Сәкен Сейфуллин, Мұхтар Әуезов, Тұрар Тысқұлов, Ораз Жандосов, Сапар Байжанов, Балғабек Қыдырбекұлы сынды ұлтымыздың біртуар азаматтарын атауға болады. Жаңа кезеңде бас газетімізді Шерхан Мұртаза, Әбіш Кекілбаев, Нұрлан Оразалин, Сауытбек Әбдірахманов сияқты қарымды қаламгерлер басқарды. Қазіргі таңда басылымның тізгінін - Дархан Қыдырәлі ұстап отыр. Егемен Қазақстанның құрылысы, материалдың тақырыбы мен атқарылатын жұмыс саласына қарай: Саясат және құқық, Экономика, Әлеумет және білім, Мәдениет және руханият, Спорт, Интернет-редакция секілді айдарларға бөлінген. Елімізде болып жатқан саяси, экономикалық, мәдени жаңалықтармен оқырманын аптасына 5 рет қауыштырады. Газет тиражы 206 мың дана. Барлық облыс орталықтарында, Нұр - сұлтан мен Алматы қалаларында баспаға басылып, шығарылады. 14 облыста меншікті тілшілер қосыны жұмыс істейді. Елордадағы бас ғимараттың жанынан осындағы қызметкерлерге арнап жатақхана салынған. Бас басылымның сайты 2005 жылдан бері жұмыс істейді. Қазіргі таңда сайт қорында газеттің 2005 жылдың қазан айынан бергі материалдары бар. Жарияланған интернет-версиясының Ресей, Қытай, Түркия, Иран елдерінде оқырмандары бар. Қазір egemen.kz сайтының оқырмандары көп. Сонымен қатар басылымның мобильдік нұсқасы және төте жазу әліпбиі қарпіндегі онлайн-нұсқасы (egemen.kztote) бар.Егемен Қазақстанның бірнеше қосымшасы жеке сайт ретінде шығады. Мысалы, Етжеңді қосымшасы (etjendi.egemen.kz) айына бір рет қағаз нұсқада шығады. Ол тарихи-танымдық, мәдени тақырыптағы материалдарға арналған. Одан бөлек онлайн-версиядағы Фотоархив (photo.egemen.kz) қосымшасында басылымның фотомұрағаты сақталған. Және де goszakup.egemen.kz, satypalu.egemen.kz қосымшалары бар. Тағы да бір айтатын қыры - PDF форматы. Бұл форматта 2013 жылдың қаңтар айынан бері шығып келеді. Жүз жылдық белестен өткен газетіміз қазіргі таңда қанатын кеңге жайып, күн сайын жаңа бағытта өзгеріп, дамып келеді. Соның бірі ретінде интернет-редакция порталының құрылғанын айтуға болады. Интернет-редакция портал ретінде басылымның жанынан 2010 жылы құрылған болатын. Кейіннен интернет-редакция ретінде техникалық аспаптармен жабдықталып, журналист мамандар мен дизайнерлер жұмыстарына кірісті. Жаңа технологиямен жабдықталып, білікті мамандардың арқасында сайттың оқырмандары көбеюде. Мұның ерекшелігі - ол ақпараттық сайт емес, газеттің жанынан құрылған портал. Сайтта шығатын жаңалықтардың жөні бөлек, ал порталдың өзіндік ерекшеліктері бар:
- басылымда кез келген ақпаратты қырағы қадағалап, жіті зерттеп жазады;
- сенсацияға, жеңіл, арзанқол дүниеге бой алдырмайды;
- көтерген түйткілді әрі күрделі мәселелер қоғамда үлкен резонанс туғызып, парламентте талқыланып, арнайы заң қабылдауларға себепші болып келеді;
- халықтың еңсесін көтеріп, күн сайын жаңа, тың ақпараттарымен бөлісіп отырады; Газеттің шығармашылық ұжымы көптеген мемлекеттік марапаттауларға ие болып келеді. Ұжымда Бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы ҚР Президенті сыйлығының, 7- БАҚ саласындағы ҚР Президенті грантының, Дарын мемлекеттік сыйлығының, Халықаралық Алаш сыйлығының, Қазақстан Журналистер Одағы сыйлығының, Нұр Отан партиясының журналистика саласындағы сыйлығының иегерлері, Халықаралық Шабыт шығармашыл жастар фестивалінің, С.Бердіқұлов атындағы спорт журналистері атындағы сыйлығының лауреаттары бірлесіп жұмыс істейді. Сонымен қатар, кейбір журналистер Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері атағымен, Баспа және полиграфия ісінің қайраткері Құрмет белгісімен, Құрмет орденімен, Ерен еңбегі үшін медалімен, Қазақстан Тәуелсіздігіне 20 жыл мемлекеттік медалімен, ҚР Президентінің Астана медалімен, Қазақстан Халықтарының ассамблеясына 20 жыл мерекелік медалімен, басқа да медальдармен және алғыс хаттармен мадақталған. Елімізде болған елеулі оқиғалар, ҚР Президентінің Жарлықтары, Үкіметте болған қаулылар, Парламент шығарған заңдар мен құқықтық актілер және басқа да ресми ақпараттар бас басылымда, оның сайттарында жарияланады. Жоғары оқу орнына түсуге тапсырған тест қорытындысын жария ету құқығы Егемен Қазақстан газетіне берілген. Ел басылымы Егемен Қазақстан газетінің форматы 2018 жылдың 21 наурызынан бастап өзгерді. Яғни басылым атауы латын қарпімен Egemen Qazaqstan жазыла бастады. []
Бұл маңызды ақпарат туралы басқарманың төрағасы Дархан Қыдырәлі ресми түрде: Ел газеті Егемен Қазақстан Ұлыстың ұлы күні Әз-Наурыздан бастап жаңа форматта, атауы латын әліпбиімен жазылып, 16 бет болып оқырманға жол тартты. Бұдан былай күнде осылай 16 бет шығатын болады. Оқырманның талғамы, заманның талабына сай саяси сараптамалар мен мәдени, рухани сүйекті материалдар көбірек басылады. Қабыл алыңыздар... - деп хабарлаған болатын.
І.2. Жас Алаш газетінің қазақ қоғамындағы орны Жас Алаш - жастарға арналған ең әуелгі және беделді республикалық басылым. Ең бірінші саны 1921 жылы 22 наурызда Ташкент қаласында жарыққа шықты. Ұйымдастырушысы, алғашқы редакторы - Ұ.Мұратбаев, жауапты хатшысы - І.Жансүгіров болды. Сол кезеңдегі қаржының жетіспеушілігінен газет Жас қайрат (1925), Өртең, Жас қазақ (1923) сынды атаулармен шығып тұрды. Газеттің жабылып қалмауын ойлаған С. Сәдуақасов, А. Байтұрсынов, Б. Майлин, С. Сейфуллин, М.Әуезов, Ж. Аймауытовтар газеттің бір бетін Лениншіл жас деген атпен шығаруына да тура келген. Жас Алаш 1927 жылдың 22 қыркүйегінен Лениншіл жас деп шыға бастады. Газет қай кезде болмасын қазақ жастарының азамат болып қалыптасуына, білімді болып өсуіне көп еңбек сіңірді. Еліміз тәуелсіздігін алғаннан соң газет бұрынғы - Жас Алаш атауын қайта алды. Студент, Руханият, Алдаспан, Мыңнан бір мезет, Ақ отау, Ырғақ секілді қосымшалары бар. Еліміздің әр аумағынан келетін тұрақты оқырмандардың әңгімелері мен хаттары Мақатаев-22 деген бетпен шықса, әр салада қызмет істейтін мамандар мен сарапшылардың пікірі, сұхбаты Ашық әңгіме, Екеуара әңгіме айдарларымен беріледі. Әуел баста жастарға арнап жоспарланғанымен, газетті үлкені де, кішісі де оқып отыратын жаңаша басылым. Сонымен қатар бұл басылым елімізге танымал журналистика мамандарын шыңдап, шынықтырған ұстахана болды. Қазіргі таңда басылымнан күнделікті тұрмыс-тіршілігіміздің сан-саласын қамтитын, халықтың көкейінде жүрген, толғандырар тақырыптарын байқаймыз. Жас Алашта күнделікті болып жатқан жаңалықтармен қоса, елдегі және шетелдегі саяси ахуал, экономикамыздың озығы мен тозығын, әдебиетіміз бен мәдениетіміздің өткені, бүгіні, келешегін саралап, қоғамда белең алып бара жатқан әртүрлі уақиғаларға заң шығарып, қылмысты құрықтап, елімізде өркендеп келе жатқан маркетинг жүйесі мен қаржыны басқару жүйесін, білім беру мен денсаулық сақтау секілді тақырыптар аясын қамтитын мақалалар тұрақты түрде шығып тұрады. Газеттің өзіне тән ерекшелігі - тілінің өткірлігі мен ақпаратты жеткізудегі турашылдығы, жаңашылдығы. Ақпаратты барынша шынайы беріп, мәселелерге жаңа қырынан қарап, толық зерттеуі газетті ақпараттық кеңістіктегі беделді басылымға айналдырды. Жүргізілген зерттеулерге сүйенсек, Жас Алаш - 15 жастағы балалардан бастап, алпысқа аяқ басқан қарияларға дейінгі аралықты қамтиды екен. Газет түрлі қоғамдық, халықаралық ұйымдар атынан берілетін мақтау-мадақтауларға ие. 2000 жылы өткен Алтын жұлдыз байқауында Қазақстандағы ең үздік газет атанды. 2004 жылы Жыл таңдауы осы газет болды. Ал, үш жыл қатарынан басылым тілшілері Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының лауреаты атанды. Екі тілдегі басылымдарды қоса есептегенде, ақпараттың объективтілігі мен шынайылығы жағынан Жас Алаш алғашқы үштікте. Басылым бетінде шыққан мақалалар интернетте де жарияланады. Сонымен қатар шұғыл жаңалықтар мен онлайн қызметі енгізілген. Қазіргі уақытта интернет нұсқада мақалалар толық шықпайды. Газеттің бүгінгі күнге дейін 15 мыңнан астам нөмері шықты, демек осыншама рет оқырманымен жүздесті. Нұртөре ЖҮСIП,"Айқын" газетiнiң Бас редакторы: 1. "Жас Алаш" жаңашылдығымен, еркiндiгiмен, ерекше батылдығымен есте қалды. 2. "Жас Алаш" ұлттық, мемлекеттiк мәселелердi көтерудегi тегеурiнiмен есте қалды. 3. "Жас Алаш" халықшыл, сыршыл, ұйымшыл басылым ретiнде есте қалды. https:turkystan.kzarticle53915- alashty-ni-zhas-alash
ІІ. Дін мәселесінің қос басылымдағы жазылу ерекшеліктері Бұқаралық ақпарат құралдарының арасында баспасөздің өзіне тән ерекшелігі бар. Ол басқа БАҚ-нан бұрынырақ пайда болғанын айтып өттік. Осыған қатысты ғалым Ә.Қарағұлов Сәтті ойлар сағаты атты мақаласында: Баспасөз адамды рухани байытады, өсуге, өрлеуге, өнегелі болуға ұмтылдырады. Жаңа сатыға, биік белеске көтеріліге жеткілікті. Олай болса адамға тамақ, ауа, су қандай керек болса баспасөз де сондай керек,-деген байламға келеді. Демек: Баспасөз негізінен адамдар бойына моральдық, адамгершілік және эстетикалық танымды қалыптастыруды басты мұрат санайды[11]. Қалай айтсақ та қазіргі таңда телевизия саласы шарықтау шегіне жеткенімен, мерзімді басылымдардың қоғамда алар орнын ешкім жоққа шығара алмайды. Өйткені, ол арқылы тарихымызды біле аламыз. Архивте жатып сарғайған газет-журналдардан сол кезеңнің жай-жапсарын, тарихын білеміз. Баспасөздің тарихымыздың куәсі екенін Қ.Атабаевтың Қазақ баспасөзі: Қазақстан тарихының дерек көзі (1870-1918) атты кітабындағы мына бір ой-пікірлері растайды: Қазақ тілінде пайда болған газеттерден қазақ тарихын зерттеушілер ХІХ ғасырдың соңғы үшінші бөлігінен бастап бүгінге дейін ел өміріне қатысты сан алуан мағлұматтар ала алады. Бейнелеген айтсақ, ХІХ ғасырдың соңғы ширегіне қазақ жерінің одан әрі отарлану тарихынан бастап бүгінгі тәуелсіз мемлекет құру тарихына дейін қазақ халқының жүріп өткен сарғайған газеттер беттерінен көруге болады. Көп жағдайда баспасөз материалдары біздің өткеніміздің кейбір сәттері туралы мәлімет бере алатын бірден-бір дерек көзі болып шығады. Демек, ХХ ғасырдағы қазақ тарихын мерзімді басылымсыз толық ашу мүмкін емес деп сеніммен айта аламыз[12]. Дін мәселесі - күрделі де нәзік тақырып. Дін қазіргі әлемнің ажырамас бөлігі. Ол әлеуметтік функцияда үш блокты қызмет атқарады. Біріншіден, діни ұйымдар адам-Құдай байланысын ұйымдастыруда, діні мен азаматтығын тәрбиелеуде, зұлымдық пен күнәдан арылтуда көрінетін сенушілердің рухани қалыптасуын жүзеге асырады. Екіншіден, діни ұйымдар діни және арнайы діни білім, қайырымдылық және қайырымдылықпен айналысады. Үшіншіден, дін өкілдері қоғамдық өмірге белсенді қатысады, саяси, экономикалық және мәдени процестерді, ұлтаралық және мемлекетаралық қатынастарды қалыпқа келтіруге, өркениеттің жаһандық проблемаларын шешуге үлес қосады. Дін қазіргі әлеуметтік өмірді түсіну үшін маңызды мекеме болып отыр. Ол күнделікті тәжірибені және көптеген адамдардың тәжірибесін қамтиды. Бұл саяси, гендерлік қатынастар мен әлеуметтік-экономикалық теңсіздікті қоса алғанда, әртүрлі институционалдық үдерістердің маңызды құрамдас, сондай-ақ қоғамдық мәдениет пен әлеуметтік өзгерістерде маңызды рөл атқарады. Қазақстанға Ислам діні VII ғасырдың басында арабтардың Орталық Азияны бағындыруы нәтижесінде келді. Шындығында, Ислам діні елімізге күшпен енгізілген жоқ. Қазақстанда сол кездері қалыптаса бастаған феодалдық қатынастарға Ислам дінінің кері әсері болмай, қайта ол феодалдық қарым-қатынастарды жандандыра түсетінін көре бастаған феодалдық үстем тап иелері ислам дінін қуана қарсы алды. Өйткені, бұрыннан келе жатқан шаман діні феодалдардың талап-тілектерін қанағаттандыра алмады. Ал, Ислам діні болса халықты рухани жағынан болсын, саяси жағынан мығым ұстай алатын мемлекеттік дін бола алды[6, 135б]. Әлемдегі діннің өсіп келе жатқандығының көрсеткішін бұқаралық ақпарат құралдарындағы әлеуметтік және діни тақырыптардың үлесі өскенінен байқаймыз. Қазіргі уақытта еліміз тұрақтылық пен татулықты, келісім мен төзімділікті сақтау жөнінен көпке үлгі. Діни нанымдарға ілтипат көрсету, әрине, міндет. Өйткені, біздің басты құндылығымыз бейбіт, тыныш өмір. Сонымен қоса заң талаптары бізге таңдау құқығын да ұсынады. Елімізде қабылданған Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңның кіріспесінде былай айтылады: Осы Заң Қазақстан Республикасының өзін демократиялық, зайырлы мемлекет ретiнде орнықтыратынын, әркiмнiң ар-ождан бостандығы құқығын растайтынын, әркiмнiң дiни нанымына қарамастан тең құқылы болуына кепілдік беретінін, ханафи бағытындағы исламның және православиелік христиандықтың халықтың мәдениетінің дамуы мен рухани өміріндегі тарихи рөлін танитынын, Қазақстан халқының рухани мұрасымен үйлесетін басқа да діндерді құрметтейтінін, конфессияаралық келісімнің, діни тағаттылықтың және азаматтардың діни нанымдарын құрметтеудің маңыздылығын танитынын негізге алады[3]. Дұрыс таңдау жасау үшін әрбір азаматтың сол тақырып шеңберіндегі білімі, танымы кең болуға тиіс. Қазіргі таңда Қазақстандағы конфессионалдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, экстремизм мен терроризмге қарсы күрес өте маңызды мәселеге айналып тұр. Шынымен де, бүкіл ел қазір тыныштықта, тату-тәтті өмір сүруге құштар, соған қарай қадам басып жатыр. Қaзaқ жeрiн мeмлeкeт қылып құрап отырған қaзaқ ұлтынaн бacқa дa жүздeн acтaм caлты мен дәcтүрi, әдeті мен ғұрпы, дiни ceнiмi caн aлуaн ұлт пeн ұлыc өкiлi мeкeн eтeтiндiгi мәлiм. Дiни қызмeт жәнe дiни бiрлecтiктeр турaлы зaңның қaбылдaнуымeн жүргiзiлгeн мeмлeкeттiк тiркeу мeн қaйтa тiркeу шaрaлaрынaн кeйiн Қaзaқcтaн aумaғындa 17 дiни конфeccия мeн 3088 дiни бiрлecтiк әрeкeт eтeтiндiгi бeлгiлi болды. Жaлпы aлғaндa, дiни конфeccиялaрдың үлec caлмaғы: иcлaм дiнi - 72 %, прaвоcлaвиe - 9 %, кaтоликтiк - 3 %, протecтaнттық - 14 %, қaлғaн дiни конфeccиялaр 2 % көрceткeн. Бұл дeрeктeр eлiмiздeгi мeмлeкeттiк, мeмлeкeттiк eмec бұқaрaлық aқпaрaт құрaлдaрының бaрлығынa бiрдeй жүктeлeтiн caлмaқтың жeңiл eмec eкeндiгiн aңғaртaды. Олaй дeйтiнiмiз, бұқaрaлық aқпaрaт құрaлдaры мeмлeкeттiк caяcaтты жүзeгe acырудa, cонымeн қaтaр, қоғaмдa қaлыптacқaн үйлeciмдiлiктi мығымдaй түcудe шeшушi рөлдeрдiң бiрiн aтқaрaды.Aдaмның ceнiмiнe тiкeлeй қaтыcты болғaндықтaн, әciрece дiн тaқырыбы өтe нәзiк әрi күрдeлi тaқырыптaрдың бiрeгeйi caнaлaтындығы aйқын. Қaзaқcтaн Рecпубликacы Дiн icтeрi aгeнттiгiнiң Дiн мәceлeлeрi жөнiндeгi ғылыми-зeрттeу жәнe тaлдaу ортaлығы жүргiзгeн зeрттeу нәтижeci қaзaқcтaндықтaрдың төрт eрeкшe құндылықтың iшiндe дiндi бacымдылығы жaғынaн дeнcaулықтaн кeйiн eкiншi орынғa, aтaп aйтcaқ, мaтeриaлдық құндылықтaр мeн қызмeттiк мaнcaптaн дa жоғaры қоятындығын көрceтiп бeргeн [4]. Журнaлиcтикa - зaмaнa aйнacы, өмiр шындығының бeйнeлi көрiнici. Бүгiнгi БAҚ типологияcын зeрттeгeн мәcкeулiк профeccор E. Прохоров оcы қоғaмдық құбылыcтың қaлыптacу жәнe дaму зaңдылықтaрын зeрдeлeй кeлiп, журнaлиcтикaның тaрихи типтeрiнe дiни-клeрикaлдық, cондaй-aқ буржуaзиялық жәнe cоциaлиcтiк журнaлиcтикaны жaтқызaды. Зeрттeушi тiлгe тиeк eткeн aқиқaт бiздiң eлiмiздi дe aйнaлып өткeн жоқ. Хaлқының 70 % acтaмы иcлaм дiнiн ұcтaнaтын Қaзaқcтaндa бүгiнгi тaңдa жeргiлiктi жeрлeрдe мeшiттeр caны жылдaн-жылғa өciп кeлeдi, дiн қызмeткeрлeрiн дaярлaйтын ортa жәнe жоғaры оқу орындaры aшылу үcтiндe. Cондaй-aқ, жүздeгeн шәкiрт Түркияның, Мыcыр мeн өзгe дe aрaб eлдeрiнiң бiлiм ордaлaрындa тәлiм-тәрбиe aлып жатыр. Рухaни тaқырыпқa қaлaм тeрбeйтiн журнaлиcтeр лeгi, aрнaйы бacылымдaр пaйдa болды. Оcы орaйдa профeccор Нaмaзaлы Омaшeв пeн доцeнт Рaхимa Бeгiмтaeвaның eңбeктeрiн aтaп өтуiмiз кeрeк. Оcы aтaлғaн aвторлaрдың 2000 жылы Қaзaқ унивeрcитeтi бacпacынaн жaрық көргeн Қaзiргi шeтeл журнaлиcтикacы aтты оқу құрaлы бұл caлaдaғы aлғaшқы қaрлығaш болып тaбылaды. Дiни журнaлиcтикa - ғaлым Р. Бeгiмтaeвa зeрттeулeрiнiң өзeгi. Оның Aрaб журнaлиcтикacы aтты оқу құрaлы eлiмiздe ғaнa eмec, cондaй-aқ ТМД кeңicтiгiндe оcы тaқырыптa жaзылғaн тұңғыш eңбeк caнaлaды. Ғaлым Р. Бeгiмтaeвa Дiн жәнe журнaлиcтикa aтты eңбeгiндe Қaзaқcтaндa дiни журнaлиcтикaның қaлыптacу жәнe дaму eрeкшeлiктeрiн зeрттeй кeлe, Ортaқ шaңырaғымыздың acтындa жaрacтық пeн тaтулықты caқтaу үшiн дe дiннiң мән-мaңызы eрeкшe, өркeниeттiң орacaн зор мүмкiндiгi қaзiр жaппaй мойындaлғaн aқиқaт. Иcлaм дiнiнiң мaқcaты - aдaмның рухaни өмiрiн бaйыту болca, cоны нacихaттaуғa бұқaралық aқпaрaт құрaлдaры дeрeу aт caлыcып, тәуeлciздiк aлғaн жылдaр iшiндe журнaлиcтикa рухaният тұрғыcынaн бiрнeшe функциялaрды орындaп, тың тaқырыпқa бeт бұрды-дeйді [5]. Дін тақырыбын қозғайтын мерзімді басылымдар өз кезегінде бірнеше типке бөлінеді:
Тақырыптық басылымдар ретінде жарық көретін діни-рухани баспасөздер - мұндай басылымдарда дін басты тақырып ретінде алынып, барлық жарияланымдар осы тақырып төңірегінде жарық көреді. Аудиториясы белгілі бір дінді ұстанатын және осы тақырыпқа қызығушылық танытатын, азшылық топқа бағытталады. Көбінесе мұндай баспасөз бетіндегі жарияланымдар бір дінге қатысты ғана болады;
Республикалық қоғамдық-саяси басылымдар. Бұл басылымдардың тақырыптық, салалық басылымдарға қарағанда, оқырмандар аудиториясы кең болғанмен, көтеретін тақырыптар сан алуан болғандықтан, діни тақырыпты жалпылама түрде қамтиды және бір ғана дінге қатысты емес, өзге де діндерге қатысты алуан түрлі жанрдағы алуан түрлі тақырыптар қамтылады;
Аймақтық басылымдар. Бұл басылымдарда дін тақырыбы бір ғана дін тұрғысынан, бір ғана дінді насихаттау мақсатында емес, түрлі діндер турасында әртүрлі мәселеге қатысты материалдар жарияланады[18];
Тамыры тереңде жатқан дәстүрлі дініміз турасында бұқаралық ақпарат құралдары күн сайын жаңалықтарымен бөлісіп отырады. Бұл ретте, қайсының ақ, қайсының қара екендігін бағамдай алмайтын, өзге елдер мен өз елімізде не болып жатқанынан бейхабар жандар үшін үлкен септігін тигізері хақ. Баспасөз бетінде дін туралы тақырып кеңінен қозғалып, имамдар мен сарапшы мамандардың сұхбат-пікірі, журналистердің жүргізген зерттеулері шығып жатады. Дипломдық жұмысыма арқау болған Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттерін зерттей келе 2009-2018 ж.ж. аралығында қос басылымда дін тақырыбында жарияланған материалдарды қарастырдым. Жалпы, қазақ баспасөзі ежелден-ақ қозғаған тақырыбының қыр-сырын ашып, дүйім жұртқа түсінікті де қарапайым тілмен жеткізген. Қазір де бұл ұрпақтар сабақтастығы ретінде жалғасып келеді. Әйткенмен де, бұл заман бұрынғы заманнан өзгерек. Талап күшейді. Қазір қоғамдағы өзекті деген қай тақырыпқа қалам тербесең де деректерге үңілу басты шарт. Шұбалаңқы сөз бен жалаң фактілер материалдың ажарын кетіреді. Профессор Т.С.Амандосов Журналист және өмір атты еңбегінде Фактілерді жинақтауда және өмір құбылыстарын зерттеп білуде шыншыл болған парыз. Бұл принципті бұзған газет қызметкерлері кейде үлкен қателіктерге ұшырайды. Ал, фактіге жеңіл-желпі қарағандықтан, оны жете зерттемегендіктен біздің кейбір газеттерімізде жарияланған материалдардың бекерге шығуы да кездесіп қалып отырады. Газет беттерінде көрініп қалатын ондай материалдар тілшінің де, газеттің де беделін түсіреді,- деп осы мәселеге баса назар салу керектігін айтқан. Журналист шығармашылық адамы ретінде басқалардан ерекшеленіп тұрады. Және өзгелерден дара тұруға міндетті де. Оның жасаған еңбегі көптің сынына түседі, төрешісі халық болады. Сол үшін де төртінші билік өкілдері өз саласының халыққа ауадай қажеттігін сезініп, хан мен қараның алдындағы адами борышын адал атқаруы керек. Тақырыбына арқау етіп отырған мәселесін жетік біліп, жіті қадағалап отыруы керек. Әсіресе, қазіргі қоғамда күн сайын назарды өзіне еріксіз аудартып отырған - саясат, экономика, білім, мәдениет тақырыбында қалам шерту жауапкершілік мен шеберлікті қажет етеді. Оқырманына дәл жетіп, ел құптаған мақала авторының да осал емес екенін біле бастайды. Газеттің келесі сандарында алдымен соның мақаласын іздеп тұруы журналист үшін үлкен - мәртебе. Әсіресе, дін тақырыбы қателікті кешірмейтін, осалдарға орын бермейтін тақырып. Имандылық, адамгершілік, көркем мінез туралы оқ бойы озық тұратын дүниелер жазып, Ислам дініне назар салмай кетсеңіз, соншама еңбегіңіздің бір тиындық құны болмауы мүмкін. Осы орайда дін тақырыбында жиірек жазып тұратын, еліміздің аға басылымы мен жастардың құқығын қорғау мақсатымен шыққан Жас Алаш газеттерінің дін мәселесін талқылауына назар аударайық. Негізі, кез келген басылымдағы мақалалар белгілі бір жанрмен беріледі, себебі жанрсыз материалды қалай жазарыңызды білмейсіз, жаза алмайсыз да. Профессор Темірбек Қожекеев: Жанр дегеніміз - белгілі бір газет, журнал материалдарының, радио, телевизия хабарларының көріну, өмір сүру формасы. Нақты болмыс-құбылысты жазып, суреттеп, айтып берудің, оқиға фактілерді көрсетудің ғылым белгілеген, жұрт таныған кескін-пішіні болады. Өзіндік сипаты, өзіндік белгілері бар сол түрлердің әрқайсысы жанр деп аталады,- деп анықтама берген болатын. Ғалым Намазалы аға Омашев: Әманда ұшқыр уақыттың жалынын ұстап отыратын жанр журналистика екендігі танылған да, мойындалғаны да шындық. Бұрынғы публицистиканың дерті баяндау болса, қазір ол айта қаларлықтай терең талдауға бет түзеді[16]. Егемен Қазақстандағы діни мақалаларға келер болсақ, олардың негізгі желісі - идея. Ұлттық идея. Онда тақырыптың маңызы, өзектілігі, мақсаты мен байыбына жетіп саралауы, қорытынды аумағының кеңдігімен ерекшеленеді. Бір идеяның, қоғамда резонанс туғызған пікір-таластың арқасында пайда болған мақала идеяны насихаттайды, соның іске асу барысын жүзеге асырады. "Күпi киген қазақтың қара өлеңiн, шекпен жауып өзіне қайтарған" Мұқағалидай қарымды қаламгерлеріміз тілі бай қара сөзімізден газет беттерінің майын ағыза отырып жазды. Қара шаңырақтың бірі болған Жас Алаш қаламгерлеріміздің ордасына айналған жастар басылымының бірі де бірегейі. Қалам ұстаған қарымды қаламгерлеріміз Жас Алашта Шерхан ағаның шекпенінен, Сейдахмет Бердіқұловтың үлкен мектебінен өтті. Мұндағы дін тақырыбындағы мақалалар бөлек: жеке тұлға, имамдар турасындағылар, сын-фельетондар немесе сықақ-әзілдер болып жазылады.
ІІ.1. Дін тақырыбы - Егемен Қазақстан газеті редакциясының бас назарында Еліміздің бас газеті Егемен Қазақстанда 2009-2018 жылдар ішінде дін тақырыбы аясында - 107 мақала шыққан. Олардың: 37-сі - ақпараттық, 28-і - жазбалар, 24-і - корреспонденция мен есептер, 18-і - сұхбат жанрында екен. Негізінен ақпараттық бағыттағы материалдар көптеп жазылған. Бірақ, ақпаратты хабарлап қана қоймай, соған қатысты журналист өз ойын немесе халық арасында сауалнама жүргізіп, көптің пікірін білдіреді немесе сол саланың мамандарымен тілдеседі. Онда қамтылған тақырыптар: діндер съезі турасында, әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының жиыны хақында. Сонымен қатар, көп қолданылған жанр түрі - сұхбат жанры. Руханият, Қоғам, Жұмыр жер, Дінің тұрсын дін аман, Толғандырар тақырып, Діндер жақсылыққа үндер, Көкейкесті, Имандылық иірімдері, Жәдігер, Мәселенің мәнісі, Ойласу, Көзқарас, Дін және дәстүр, Рухани жаңғыру, Тарих толқынында, Оразадағы ой, Тылсым, Жәдігер, Түйткіл сынды айдарлармен дін тақырыбындағы материалдар шығады. Айта кету керек, діни тақырыптарға арналған мақалалар газеттің жаңалықтар бөлімінде жарияланады. Басылымдардың нақты тақырыптарына келсек, олардың көбі дәстүрлі діндерге - ислам және христиан дініне, содан кейін басқа діндерге, діни экстремизм мен терроризм проблемаларына арналғанын анықтадық. Осылайша, қазақстандық баспа БАҚ-тарын талдау кезінде Егемен Қазақстан газетінің діни тақырыптағы материалдары ресми және жаңалық болып табылады, ақпарат ортасын гуманизациялауға, көптеген ұлттық және діни онтологиялардың теңдігіне, ресми таратуға және есеп беруге бағытталған мемлекеттің мемлекеттік-конфессиялық саясаты. Газет оқырманға діни мәселелер бойынша жаңалықтарды қарапайым және қолжетімді түрде (мысалы, сұхбат түрінде, аналитикалық шолулар және т.б.) ұсынады. Тұтастай алғанда, барлық талданатын газет материалдары ресми жаңалық сипатына ие немесе дәстүрлі, діни мерекелерді қамтиды. Дінге қатысты мәселелер зерттеліп отырған БАҚ-ры аз.
Егемен Қазақстан газетінде 2009-2018ж.ж. аралығында дін тақырыбында жарияланған материалдар:
Қсы
Тақырыбы
Авторы
Жарияланған мерзімі
1
Діндераралық үнқатысу - бейбітшілік кепілі
Ә.Дербісәлі
2009 жыл 30 маусым.
2
Діндер съезінің маңызы аталды
2009 жыл 3 шілде.
3
Діндер үнқатысуы және адамзат тағдыры
2009 жыл 2 шілде.
4
Құрылтайдың күн тәртібі пысықталды: Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің ІІІсъезі туралы
Құланбай Ә.
2009 жыл 1 шілде.
5
Ізгілік феномені
Қыдырәлі Д.
2009 жыл 27 маусым.
6
Дінаралық түсіністік - тұрақтылық кепілі
Пэта Т.
2009 жыл 3 маусым.
7
Дінге сенген халықтың діңгегі мықты
Тоқсанбай Қ.
2009 жыл 2 шілде.
8
Астана. Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің ІІІсъезі
2009 жыл 3 шілде.
9
Әлемдік діндер үнқатысуы: маңызы және болашағы
2009 жыл 1 шілде.
10
Съезд саябақта қорытыланды
Самрат Ж.
2009 жыл 3 шілде.
11
Дін және Мәшһүр - Жүсіп
Мәшһүр-Жүсіп Қуандық.
2010 жыл 20 қаңтар.
12
Дінаралық келісім мен түсіністік: [Бүкіл Ресей Патриархы Кириллдің Қазақстанға сапары туралы]
Сәдірқызы Г.
2010 жыл 19 қаңтар.
13
Діни экстремизммен күрес күшейтілуі тиіс
Дүйсебаев Ж.
2011 жыл 1 қазан.
14
Дінаралық келісім - бейбітшілік кепілі
Исаұлы М.
2011 жыл 2 сәуір.
15
ҚР. Заңдар. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы [ресми мәтін 2011 жылғы 11 қазанда құрастырылған]
Заңдар жинағы
2011 жыл 15 қазан.
16
Мырзатай Жолдасбеков: Дін - ұстай алсаң қасиетің, ұстай алмасаң қасіретің
Мәмет С.
2011 жыл 24 тамыз.
17
Конфессияаралық келісім мен үнқатысудың қазақстандық үлгісі
Мұқашев А.
2011 жыл 15 желтоқсан.
18
Жаңа діни ахуал: мүмкіндіктер мен қатерлер
Айталы Амангелді
2011 жыл 4 қараша.
19
Дін және Заң
Самрат Ж.
2011 жыл 23 қыркүйек.
20
Дін - қоғамдағы өткір де нәзік мәселе
Сыздықов Т.
2011 жыл 28 қазан.
21
Әлемдік діндер әлемі: христиандық
Төлеуханқызы А.
2012 жыл 23 мамыр.
22
Әлемдік діндер әлемі: Иудаизм
Еділқызы Л.
2012 жыл 25 мамыр.
23
Әлемдік діндер әлемі: Буддизм
Самрат Жақсыбай
2012 жыл 24 мамыр.
24
Әлемдік діндер әлемі: Ислам
Құланбай Ә.
2012 жыл 22 мамыр.
25
Діни келісім - дәстүріміз: [әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының ІV съезі]
Қыдырәлі Д.
2012 жыл 29 мамыр.
26
Тағаттылық тағылымы: [әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының ІV съезі]
Мұқашев А.
2012 жыл 17 шілде.
27
Қазақстанның діни алаңы тазартылды: [Дін істері агенттігі төрағасы Қайрат Лама Шәріппен сұхбат]
Мұса С.
2012 жыл 25 қазан.
28
Әлемдік діндер әлемі: христиандық
Төлеуханқызы Анар
2012 жыл 23 мамыр.
29
Тәңірдің тезі: (дін туралы)
Ақсұңқарұлы С.
2013 жыл 5 желтоқсан.
30
Жақсылық пен жамандық:[діни сенімдер туралы]
Асанов Н.
2013 жыл 4 маусым.
31
Лаңкестікке қарсы күрес халықтық сипат алуы тиіс
Асанов Т.
2013 жыл 18 мамыр.
32
Алғашқы съезд тағылымы: [әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезіне - 10 жыл]
Әбішева М.
2013 жыл 20 қырккүйек.
33
Әлем таныған үнқатысу әлемі
2013 жыл 26 қыркүйек.
34
Елорда - дінге тұтқа орда:[ әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезіне - 10 жыл]
Әшімбаев М.
2013 жыл 21 қыркүйек.
35
Тасада тұрып тас атқан:[діни ағым]
Бекенова А.
2013 жыл11 қазан.
36
Дінтанушылардың үшінші форумы:[Зайырлы мемлекеттегі діннің рөлі форумы]
Біржан С.
2013 жыл 14 қараша.
37
Зайырлылық пен діншілдік: (дін туралы)
Біржан С.
2013 жыл 29 қараша.
38
Жоғалған ұрпақ:[дін туралы]
Еділқызы Л.
2013 жыл 5 желтоқсан.
39
Мақсат - санаға сәуле түсіру: [қоғамдағы діни ахуал туралы]
Еділқызы Л.
2013 жыл 7 қараша.
40
Діні мықты қоғамның үні нық-ты: [Алматыда Дін және азаматтық қоғам атты ғылыми-тәжірибелік конференция]
Ескендір Қ.
2013 жыл 12 желтоқсан.
41
Жаһандық және ұлттық мүддені ұштастырған форум
2013 жыл 25 қыркүйек.
42
Ауылдағы Құран музейі
Жәрімбетова Н.
2013 жыл 25 шілде.
43
Конституция - діни сенім бостандығының кепілі:[Елбасы Н. Назарбаевтың Қазақстан мұсылмандары дін басқармасының өкілдерімен кездесуі туралы]
2013 жыл 20 ақпан.
44
Жиһад ұғымы қасиетті соғысты емес өз надандығыңмен күрес дегенді білдіреді
Қайрат Лама Шәріп
2013 жыл 25 маусым.
45
Имамдар есебі: кім не істеді?:[имамдардың жылдық есебі]
Қонарбайұлы А.
2013 жыл 23 қаңтар.
46
Чемпион имам:[имам Рысқұлов Әмірбай туралы]
Қонарбайұлы А.
2013 жыл 28 тамыз.
47
Ислам - Тәуелсіз еліміздің рухани тірегі
Малғажыұлы Е.
2013 жыл 3 тамыз.
48
Құндылық атаулының басы
Оразалин Н.
2013 жыл 24 қыркүйек.
49
Терроризм мен экстремизм - қауіпті кесел: [Терроризм, экстремизм туралы]
Өрісбаев А.
2013 жыл 8 маусым.
50
Дінтұтқа жинағы оқырманға жол тартты
Самрат Ж.
2013 жыл 24 қыркүйек.
51
Діни педагогика, діни тәрбие деген ұғымдар бізге бұрын жат еді немесе діни сауаттылыққа салмақты көзқарас керек: [Философия ғылымының докторы Амангелді Айталымен сұхбат]
Сәуірбай С.
2013 жыл 6 қараша.
52
Дін - бүлікті емес, бірлікті көздейді
Тасболатов А.
2013 жыл 27 қыркүйек.
53
Қызметі тоқтатылған діни бірлестіктер
Төлеуханқызы А.
2013 жыл 16 мамыр.
54
Ар-ождан бостандығы аясында толеранттық пен діни төзімділік дәстүрлерін дамыту шарттары туралы бірер сөз: [діни сенімдер туралы]
Шойкин Ғ.
2013 жыл 25 мамыр.
55
Ұлтты иман ұйыстырсын десек
Аманжол Қ.
2014 жыл 26 сәуір.
56
Абайлаңыз: дін атын жамылған зиянкестер!
Денисенко Ю.
2014 жыл 22 сәуір.
57
Теология - діндегі нәзік мәселе
Еділқызы Л.
2014 жыл 21 тамыз.
58
Діни түсіністік
Зейнуллин М.
2014 жыл 26 наурыз.
59
Теріс ағым
Исмаил Н.
2014 жыл 10 желтоқсан.
60
Дін мұраты - бірлік, игілік, мейірімділік:[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти Ержан қажы Малғажұлымен сұхбат]
Парманқұлов Сапарбай
2014 жыл 23 шілде.
61
Шынайы дін өшпенділікке, зорлық-зомбылық пен алауыздыққа шақырмайды
Маямеров Е.
2014 жыл 8 қараша.
62
Ғибадат жасау
Омаров А.
2014 жыл 4 ақпан.
63
Адасқанға иланба, шәк келтір- ме иманға
Смағұл Б.
2014 жыл 10 желтоқсан.
64
Зайырлылық дегеніміз - дінсіздік емес:[Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығының директоры Айнұр Әбдірәсілқызымен сұхбат]
Мұса С.
2015 жыл 16 шілде.
65
Өткеннің өнегесі - болашақтың болмысы: [Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығының директоры Айнұр Әбдірәсілқызымен сұхбат]
Құланбай Ә.
2015 жыл
9 маусым.
66
Дін және мәдениет
Бекқожа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Білім және ғылым министрлігі
Еуразия ұлттық университеті
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттеріндегі дін мәселесінің жазылуы
Орындаған: Әбсағат Арайлым Әділханқызы
Мамандық: журналистика
Шифр: 5В050400
Жетекші: ф.ғ.к., профессор Сақ Қайрат Өмірбайұлы
Нұр-сұлтан - 2019жыл
Мазмұны
Кіріспе
І. Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттерінің тарихи құндылықтары
І.1. Егемен Қазақстан газеті - еліміздің бас басылымы (Еліміздің бас басылымы)
І.2. Жас Алаш газетінің қазақ қоғамындағы орны (Жастар газетінің қазақ қоғамындағы орны
ІІ. Дін мәселесінің қос басылымдағы жазылу ерекшеліктері
ІІ.1. Дін тақырыбы - Егемен Қазақстан газеті редакциясының бас назарында
ІІ.2. Жас Алаш газетіндегі дін тақырыбында жарияланған материалдардың жанрлық және пішіндік ерекшеліктері
ІІ.3. Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттеріндегі діни туындылардың безендірілу ерекшелігі (Басылымдардағы ұлттық рухтың дәріптелуі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Алланың сөзі де рас, өзі де рас. Рас сөз ешқашан да жалған болмас-деп хакім Абай жырлағандай, дін адам баласын жақсылыққа, тура жолға жетелейтін ақиқаттың жолы екенін дана халқымыз білді. Дүние жүзі баспа кітабының өзі тарихи бастауын діни тақырыпта жазылған әдебиеттерді басудан бастады. Бұл жалпы әлем баспасына тән қасиет. Иоган Гутенбергтің әйгілі Библия - 42 деген тұңғыш неміс және әлемдік кітабы, аталымынан көрініп тұрғандай, діни басылым. Бұрынғы кеңестер одағының кезінде дін - апиын ұранымен елді діннен аластатып, бойдағы рухани күретамырымызға балта шауып, тек діннен ғана емес, тіліміз бен салтымыздан, мәдениетімізден айырды. Қазіргі кезде көпшілік адамдар өздерін діннен бөлек санайды. Сол адамдарға келсек, көбінің дін туралы жеке ойы, сауаты жоқ. Бұл дегеніміз, біріншіден, әртүрлі діни ұйымдардың өз діндеріне оп-оңай кіргізіп, өздерінің идеологиясын жүзеге асыру үшін қол щоқпар қылып, сол адамдар арқылы тұтас елдің ішіне іріткі салдыруына жол ашуы бек, мүмкін. Екіншіден, Ислам атын мойнына жапқан секталардың қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс екендігін айыра алмайтын жас буынға Ислам деген, мұсылмандық деген - осы деп, шынайы дінімізге мүлдем жат бір діннің соңынан ілестіріп, санаға сыймайтын, ақылға қонбайтын дүниелерді жасауға мәжбүрлеу көрінісін қазір күнде көріп, естіп жүрміз. Үшіншіден, дін тақырыбын мүлдем қозғамайтын, имандылық, адамгершілік секілді адами қасиеттерді өскелең ұрпақ бойына сіңірмеген ата-аналардың себебінен қазір қоғамдағы ең өзекті, маңызды тақырыпқа айналып отырған баласын жол бойына, дәретханаға тастап кету, қарттық келіп бала сияқты болған ата-әжесін қарттар үйіне телмірту, көрсе көзің тояр, ертеңгі ұрпақты тәрбиелеуші қаракөздеріміздің жезөкшелік жолға түсуі, адам шошырлық қылмыс түрлерінің күн сайын орын алуы - дінсіздіктің себебінен. Әр істің бір шешімі болары анық. Бұл тығырықтан шығудың жолы - Ислам діні, мұсылманның шариғат жолы мен сүннеттерін орындау екендігін Кеңес одағы тұсында Алласын ұмытпай жасырынып намаз оқып, дұға жасаған ата-бабамыз жақсы білді. Сол себепті де дінімізді дұрыс жеткізіп, насихаттаудың тиімді де түсінікті жолына қарай үңілуіміз керек. Бұл ретте, бұқаралық ақпарат құралдарын басып озар ешкім жоқ шығар. Теле-радио немесе баспасөз арқылы бағдарламалар ұйымдастырып, мақалалар жазып, мерзімді басылым арқылы үзбей шығарып отырса діттеген межеге жету оңай. Сондықтан да мерзімді басылымдарымыз Егемен Қазақстан мен Жас Алаш газеттеріндегі дін мәселесін бакалаврлық диплом жұмысыма арқау еттім. Тәуелсіздік алған жылдардан бергі кезеңдегі қос басылымдағы діни тақырыпты қозғау ерекшелігі, мазмұндық сапасы, тиражы, безендірілуі, оқырманын қамту ауқымы, әлемнің ең мықты профессор-ғалымдары мойындаған Ислам дінінің журналистикадағы орны, журналистердің діни сауатының деңгейі сынды мәселелер ауқымында ой тербеуді жөн көрдім. Жұмыстың мақсаты. Білім нәрімен сусындамасақ, білімсіз ешкімге жарқын болашақтың жоғын бәрі біледі. Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.): Білімге бесігіңнен бастап, көріңе дейін талаптан; Тіпті Қытайдан болса да білім алуға ұмтыл. Бір сағат ілім үйрену, бір түн жасаған ибадаттан артық. Ал бір күндік дәріс, бір ай ұстаған оразадан абзал, - деген хадистеріне көпшіліктің алдын-ала санасына жетіп, ерікті түрде қабылдағанынан немесе замана талабының еріксіз идіргенінен деп түсіну керек. Алланың соңғы елшісі: Жастықта алынған білім- тасқа ойылған нақыш, - деген ұлы сөзі біздің қазіргі уақыттағы білім алу мәселесінде ұран қылып көкке жазып қоюға тұрарлық. Талайдың жеңсігі болған шұғылалы білім кім көрінгеннің қолына оңайлықпен іліге бермейді. Ғылымды үйренудің соқтықпалы соқпақсыз, ирелең жолдары бар. Қазіргі таңда БАҚ мазмұны жағынан, құрылымы жағынан өзгерістерге ұшырады. Түсінікті айтқанда, мемлекеттік және меншік бөлінісіне қарай, баспасөз беттерінде арзанқол дүниелер көбейіп кетті. Негізінен осы БАҚ-ның өзі қоғамдағы жат әрекеттердің кең етек жаюына себепші болып отыр. Дін тақырыбында қалам тербейтін басылымдарды зерттеп, оның адамгершілік тәрбие берудегі маңызының қаншалықты екенін анықтау керек деп ойлаймын. Дипломдық жұмысымның тақырыбын Егемен Қазақстан және Жас Алаш гезеттеріндегі дін мәселесінің жазылуы деп алып, еңбегімнің нысаны етіп қос басылымда жарияланған материалдарды алдым. Аталған басылымдардың діни тақырыпты қозғау ерекшеліктеріне, жарияланымдардың жанрлық табиғатына, газетті безендіруі мен оның тұрақты айдарларына талдау жасағанды мақсат тұттым. Жұмыстың міндеті: Ғылыми жұмысты жазу барысында мынандай ескертпелерді алға тарттым: қос басылымдағы діни материалдардың ерекшеліктері мен кемшін тұстарын жан-жақты салыстыра талдау; діни басылымдар жарияланымдарының жанрлық, пішіндік, тіл-стильдік сипатын анықтау; екі басылымның тұрақты айдарларына жүйелі сипаттама беру. Тақырыптың зерттелу деңгейі: Аталған тақырыпты ашу мақсатында --------------------- ғылыми-зерттеу еңбектері пайдаланылды. Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, бірінші тараудың алғашқы тараушасы Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттерінің тарихи құндылықтары; Қос басылымның қазақ қоғамында алар орны секілді мәселелерді жан-жақты талдадым. Қазақ қоғамында діни басылымдардың алар орнының ерекше екенін атап өттім. Дін мәселесінің қос басылымдағы жазылу ерекшеліктері деп аталатын екінші тараушада діни жарияланымдардың мазмұндық, стильдік сапасына, ерекшелігіне, идеясы мен жанрына тоқталдым.
І. Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттерінің тарихи құндылықтары Мерзімді баспасөздің негізгі, көне түрлерінің бірі - газет. Бір ғасырдан асатын тарихы бар қазақ баспасөзі елмен бірге жасап келеді. Келер күні тарих бетінен орын алатын, мезгілімен шығатын ұзақ мерзімді басылымдар еліміздің бетке ұстар айнасы. Халқымыздың ертеңгі өмірі үшін толаспайтын күресі жолында өмірге келген рухани төл перзенті - Егемен Қазақстан және жастардың сөзін сойлеп, керекті жерінде сойылын соққан - Жас Алаш газеті еді. Тарихта қалған қасиетті құндылықтарымыздың осы күнге дейін жалғасып келгені - мерзімді басылымдардың арқасы. Олардың атқарған, әлі де жалғастырып келе жатқан қызметтері - қоғамдық ой-пікірді қалыптастыру, елімізге идеологиялық тұрғыдан ықпал жасау, саяси-экономикалық, мәдени ахуал бойынша дер кезінде хабардар ету, басқару жүйесінде кері байланыс орнату. Газеттің өзі пайда болуына қарай: экономикалық сұранысқа қызмет ететін, әртүрлі қоғамдық топтардың қызығушылығын таныта келе ой-пікір қалыптастыратын және мемлекеттік идеологияны жүзеге асыратын басылымдар болып бөлінеді. Барлық тақырыпты қамтуға тырысқан Егемен Қазақстан газетінің күрделі тұсы - қазақ жағдайы болды. Патша үкіметінің ресми органы болған бас басылым үкімет және әкімшіліктің жаңалықтарын, патша жарлықтары мен бұйрықтарын басып отыруға мәжбүр болды. Оған қоса ақ патшаға арнау немесе оған деген адалдықтарын дәлелдеу мақсатында мақалалар жариялап тұрды. Ұлт мұратын көздеген азаматтар үшін бастысы - қалай болмасын халыққа қызмет ету еді. Ұлттық тәуелсіздік, халықты ағарту жолындағы күрестерін бұрынғыдай ашық түрде жүргізбесе де, астыртын жүргізе берді. Аға басылымның алғашқы шығарылымында революция, жаңа заманның келетіндігі турасында материалдардың жоқ болуы, болған күннің өзінде мағынасы жанаспайтын, бұлыңғыр, әр тұстағы ақпаратты бір-біріне жамап құрастырылды. Одан гөрі Сыртқы хабарларға көбірек көңіл бөлініп, кеңес үкіметінің жасап отырған саясаты баяндалып, сыртқы жаулармен күресі егжей-тегжейлі баяндалды. Бейресми бағытты ұстанатын Жас Алаш газеті көпшілік қауымға өз заманының хал-ахуалын, саяси жағдайын, әлеуметтік-экономикалық дамуы мен білім берудің озығы мен тозығы жайлы бүкпесіз жариялап отырды. Сонымен қатар жазба әдеби тіліміздің дамуына септігін тигізді. Газет өмірдің айнасы деген атауға ие болған мерзімді шығатын басылымдардың өзгелерден айырмашылығы, басылымда шығатын дүниелердің мерзіміне байланысты сол уақытта болып жатқан түрлі оқиғалар мен істердің уақытына қарай бейнеленуі. Бейнеленген құбылыстың сөздері тасқа басылу әдісімен газет беттерінде бекітіледі. Сөйтіп, болып өткен оқиға туралы ақпарат баспасөздің мұрағатында ұзақ мерзімге сақталу құқығына ие болады. Сонымен қатар, болып өткен әрбір оқиға мен құбылыс белгілі бір кезеңде болатындықтан, соның нәтижесінде пайда болған тың дерек ретінде әрбір басылым өз бойына өзі пайда болған уақыттың, белгілі бір тарихи дәуірдің ерекшеліктерін сақтайды. Мінекей, мерзімді басылымдар жазбаша дәл тарихи ақпараттың бірі ретінде ертеңгі ұрпаққа оқиғамен бірге сол уақиғаның болған жері мен уақыты туралы мардымды мәліметтер береді. Біз үшін еліміздің өткеніне көз жүгіртіп, байыбына баратын танымның бірі, ол - арғы ғасырдың басынан бері шығып тұрған басылымдарымызды тарихи дерек деп пайдалану. Қос басылымның ашылмаған тұсын зерттеу, талдау, олардағы ақпаратты салыстыру, синтездеу.
І.1. Егемен Қазақстан газеті - еліміздің бас басылымы Аға басылымның тарихы 1919 жылы 17 желтоқсанда Орынбор қаласында алғашқы саны Ұшқын газетінен бастау алды.
[]
Одан соң газеттің аты бірнеше рет жаңартылып, 1920 жылы Еңбек туы, 1921 жылы Еңбекші қазақ, келесі жылы Еңбекшіл қазақ, 1932 жылдан бастап бес жыл бойы Социалды Қазақстан деген атаулармен шығып тұрды. 1937 жылы Социалистік Қазақстан деп өзгертілді де, осы атаумен 54 жыл бойы шығып тұрды. 1991 жылғы маусымда тәуелсіздік алуға санаулы уақыт қалғанда басылым атауы Егеменді Қазақстан деп өзгерді. Ол кезеңдегі басылымның директоры белгілі жазушы, публицист Шерхан Мұртаза еді. Егеменді атауы - жаңа кезеңмен қолданысқа енген жаңа сөз болды. 1993 жылдың 1 қаңтарынан лингвистердің ұсыныс-талқылауынан кейін газеттің бас редакторы Әбіш Кекілбаевтың ұсынысымен басылымдағы -ді жұрнағын алып, Егемен Қазақстан-деп шығарыла бастады. Осы атаумен мерзімді басылым 28 жылдан бері өмір сүріп келеді. 2016 жылдың қыркүйегінен бастап басылым жаңа дизайндағы форматта бүкіл беті түрлі-түсті болып шыға бастады.
2016 жыл қыркүйек айындағы түрлі-түсті фарматтағы үлгісі
Жарыққа шыққан кезеңінен бастап ел астаналарының ауысуымен қосыла газеттің редакциясы да көшіп-қонып отырды. Орынбор, Қызылорда, Алматы қалаларында болған басылым 1999 жылы Астанаға қоныс аударып, қазіргі мекені - Нұр-сұлтан қаласы, Егемен Қазақстан газеті көшесі, 513 мекенжайында орналасқан. Ғимараттың басылым үшін арнайы салынғандығының өзі мәртебесінің қандай дәрежеде екендігін көрсетіп тұр. Басылымның тізгінін ұлтымыздың ірі мемлекет қайраткерлері мен қаламын ту еткен көрнекті қаламгерлері ұстады, басшы болды. Олардың арасынан Смағұл Сәдуақасов, Жүсіпбек Аймауытов, Бейімбет Майлин, Сәкен Сейфуллин, Мұхтар Әуезов, Тұрар Тысқұлов, Ораз Жандосов, Сапар Байжанов, Балғабек Қыдырбекұлы сынды ұлтымыздың біртуар азаматтарын атауға болады. Жаңа кезеңде бас газетімізді Шерхан Мұртаза, Әбіш Кекілбаев, Нұрлан Оразалин, Сауытбек Әбдірахманов сияқты қарымды қаламгерлер басқарды. Қазіргі таңда басылымның тізгінін - Дархан Қыдырәлі ұстап отыр. Егемен Қазақстанның құрылысы, материалдың тақырыбы мен атқарылатын жұмыс саласына қарай: Саясат және құқық, Экономика, Әлеумет және білім, Мәдениет және руханият, Спорт, Интернет-редакция секілді айдарларға бөлінген. Елімізде болып жатқан саяси, экономикалық, мәдени жаңалықтармен оқырманын аптасына 5 рет қауыштырады. Газет тиражы 206 мың дана. Барлық облыс орталықтарында, Нұр - сұлтан мен Алматы қалаларында баспаға басылып, шығарылады. 14 облыста меншікті тілшілер қосыны жұмыс істейді. Елордадағы бас ғимараттың жанынан осындағы қызметкерлерге арнап жатақхана салынған. Бас басылымның сайты 2005 жылдан бері жұмыс істейді. Қазіргі таңда сайт қорында газеттің 2005 жылдың қазан айынан бергі материалдары бар. Жарияланған интернет-версиясының Ресей, Қытай, Түркия, Иран елдерінде оқырмандары бар. Қазір egemen.kz сайтының оқырмандары көп. Сонымен қатар басылымның мобильдік нұсқасы және төте жазу әліпбиі қарпіндегі онлайн-нұсқасы (egemen.kztote) бар.Егемен Қазақстанның бірнеше қосымшасы жеке сайт ретінде шығады. Мысалы, Етжеңді қосымшасы (etjendi.egemen.kz) айына бір рет қағаз нұсқада шығады. Ол тарихи-танымдық, мәдени тақырыптағы материалдарға арналған. Одан бөлек онлайн-версиядағы Фотоархив (photo.egemen.kz) қосымшасында басылымның фотомұрағаты сақталған. Және де goszakup.egemen.kz, satypalu.egemen.kz қосымшалары бар. Тағы да бір айтатын қыры - PDF форматы. Бұл форматта 2013 жылдың қаңтар айынан бері шығып келеді. Жүз жылдық белестен өткен газетіміз қазіргі таңда қанатын кеңге жайып, күн сайын жаңа бағытта өзгеріп, дамып келеді. Соның бірі ретінде интернет-редакция порталының құрылғанын айтуға болады. Интернет-редакция портал ретінде басылымның жанынан 2010 жылы құрылған болатын. Кейіннен интернет-редакция ретінде техникалық аспаптармен жабдықталып, журналист мамандар мен дизайнерлер жұмыстарына кірісті. Жаңа технологиямен жабдықталып, білікті мамандардың арқасында сайттың оқырмандары көбеюде. Мұның ерекшелігі - ол ақпараттық сайт емес, газеттің жанынан құрылған портал. Сайтта шығатын жаңалықтардың жөні бөлек, ал порталдың өзіндік ерекшеліктері бар:
- басылымда кез келген ақпаратты қырағы қадағалап, жіті зерттеп жазады;
- сенсацияға, жеңіл, арзанқол дүниеге бой алдырмайды;
- көтерген түйткілді әрі күрделі мәселелер қоғамда үлкен резонанс туғызып, парламентте талқыланып, арнайы заң қабылдауларға себепші болып келеді;
- халықтың еңсесін көтеріп, күн сайын жаңа, тың ақпараттарымен бөлісіп отырады; Газеттің шығармашылық ұжымы көптеген мемлекеттік марапаттауларға ие болып келеді. Ұжымда Бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы ҚР Президенті сыйлығының, 7- БАҚ саласындағы ҚР Президенті грантының, Дарын мемлекеттік сыйлығының, Халықаралық Алаш сыйлығының, Қазақстан Журналистер Одағы сыйлығының, Нұр Отан партиясының журналистика саласындағы сыйлығының иегерлері, Халықаралық Шабыт шығармашыл жастар фестивалінің, С.Бердіқұлов атындағы спорт журналистері атындағы сыйлығының лауреаттары бірлесіп жұмыс істейді. Сонымен қатар, кейбір журналистер Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері атағымен, Баспа және полиграфия ісінің қайраткері Құрмет белгісімен, Құрмет орденімен, Ерен еңбегі үшін медалімен, Қазақстан Тәуелсіздігіне 20 жыл мемлекеттік медалімен, ҚР Президентінің Астана медалімен, Қазақстан Халықтарының ассамблеясына 20 жыл мерекелік медалімен, басқа да медальдармен және алғыс хаттармен мадақталған. Елімізде болған елеулі оқиғалар, ҚР Президентінің Жарлықтары, Үкіметте болған қаулылар, Парламент шығарған заңдар мен құқықтық актілер және басқа да ресми ақпараттар бас басылымда, оның сайттарында жарияланады. Жоғары оқу орнына түсуге тапсырған тест қорытындысын жария ету құқығы Егемен Қазақстан газетіне берілген. Ел басылымы Егемен Қазақстан газетінің форматы 2018 жылдың 21 наурызынан бастап өзгерді. Яғни басылым атауы латын қарпімен Egemen Qazaqstan жазыла бастады. []
Бұл маңызды ақпарат туралы басқарманың төрағасы Дархан Қыдырәлі ресми түрде: Ел газеті Егемен Қазақстан Ұлыстың ұлы күні Әз-Наурыздан бастап жаңа форматта, атауы латын әліпбиімен жазылып, 16 бет болып оқырманға жол тартты. Бұдан былай күнде осылай 16 бет шығатын болады. Оқырманның талғамы, заманның талабына сай саяси сараптамалар мен мәдени, рухани сүйекті материалдар көбірек басылады. Қабыл алыңыздар... - деп хабарлаған болатын.
І.2. Жас Алаш газетінің қазақ қоғамындағы орны Жас Алаш - жастарға арналған ең әуелгі және беделді республикалық басылым. Ең бірінші саны 1921 жылы 22 наурызда Ташкент қаласында жарыққа шықты. Ұйымдастырушысы, алғашқы редакторы - Ұ.Мұратбаев, жауапты хатшысы - І.Жансүгіров болды. Сол кезеңдегі қаржының жетіспеушілігінен газет Жас қайрат (1925), Өртең, Жас қазақ (1923) сынды атаулармен шығып тұрды. Газеттің жабылып қалмауын ойлаған С. Сәдуақасов, А. Байтұрсынов, Б. Майлин, С. Сейфуллин, М.Әуезов, Ж. Аймауытовтар газеттің бір бетін Лениншіл жас деген атпен шығаруына да тура келген. Жас Алаш 1927 жылдың 22 қыркүйегінен Лениншіл жас деп шыға бастады. Газет қай кезде болмасын қазақ жастарының азамат болып қалыптасуына, білімді болып өсуіне көп еңбек сіңірді. Еліміз тәуелсіздігін алғаннан соң газет бұрынғы - Жас Алаш атауын қайта алды. Студент, Руханият, Алдаспан, Мыңнан бір мезет, Ақ отау, Ырғақ секілді қосымшалары бар. Еліміздің әр аумағынан келетін тұрақты оқырмандардың әңгімелері мен хаттары Мақатаев-22 деген бетпен шықса, әр салада қызмет істейтін мамандар мен сарапшылардың пікірі, сұхбаты Ашық әңгіме, Екеуара әңгіме айдарларымен беріледі. Әуел баста жастарға арнап жоспарланғанымен, газетті үлкені де, кішісі де оқып отыратын жаңаша басылым. Сонымен қатар бұл басылым елімізге танымал журналистика мамандарын шыңдап, шынықтырған ұстахана болды. Қазіргі таңда басылымнан күнделікті тұрмыс-тіршілігіміздің сан-саласын қамтитын, халықтың көкейінде жүрген, толғандырар тақырыптарын байқаймыз. Жас Алашта күнделікті болып жатқан жаңалықтармен қоса, елдегі және шетелдегі саяси ахуал, экономикамыздың озығы мен тозығын, әдебиетіміз бен мәдениетіміздің өткені, бүгіні, келешегін саралап, қоғамда белең алып бара жатқан әртүрлі уақиғаларға заң шығарып, қылмысты құрықтап, елімізде өркендеп келе жатқан маркетинг жүйесі мен қаржыны басқару жүйесін, білім беру мен денсаулық сақтау секілді тақырыптар аясын қамтитын мақалалар тұрақты түрде шығып тұрады. Газеттің өзіне тән ерекшелігі - тілінің өткірлігі мен ақпаратты жеткізудегі турашылдығы, жаңашылдығы. Ақпаратты барынша шынайы беріп, мәселелерге жаңа қырынан қарап, толық зерттеуі газетті ақпараттық кеңістіктегі беделді басылымға айналдырды. Жүргізілген зерттеулерге сүйенсек, Жас Алаш - 15 жастағы балалардан бастап, алпысқа аяқ басқан қарияларға дейінгі аралықты қамтиды екен. Газет түрлі қоғамдық, халықаралық ұйымдар атынан берілетін мақтау-мадақтауларға ие. 2000 жылы өткен Алтын жұлдыз байқауында Қазақстандағы ең үздік газет атанды. 2004 жылы Жыл таңдауы осы газет болды. Ал, үш жыл қатарынан басылым тілшілері Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының лауреаты атанды. Екі тілдегі басылымдарды қоса есептегенде, ақпараттың объективтілігі мен шынайылығы жағынан Жас Алаш алғашқы үштікте. Басылым бетінде шыққан мақалалар интернетте де жарияланады. Сонымен қатар шұғыл жаңалықтар мен онлайн қызметі енгізілген. Қазіргі уақытта интернет нұсқада мақалалар толық шықпайды. Газеттің бүгінгі күнге дейін 15 мыңнан астам нөмері шықты, демек осыншама рет оқырманымен жүздесті. Нұртөре ЖҮСIП,"Айқын" газетiнiң Бас редакторы: 1. "Жас Алаш" жаңашылдығымен, еркiндiгiмен, ерекше батылдығымен есте қалды. 2. "Жас Алаш" ұлттық, мемлекеттiк мәселелердi көтерудегi тегеурiнiмен есте қалды. 3. "Жас Алаш" халықшыл, сыршыл, ұйымшыл басылым ретiнде есте қалды. https:turkystan.kzarticle53915- alashty-ni-zhas-alash
ІІ. Дін мәселесінің қос басылымдағы жазылу ерекшеліктері Бұқаралық ақпарат құралдарының арасында баспасөздің өзіне тән ерекшелігі бар. Ол басқа БАҚ-нан бұрынырақ пайда болғанын айтып өттік. Осыған қатысты ғалым Ә.Қарағұлов Сәтті ойлар сағаты атты мақаласында: Баспасөз адамды рухани байытады, өсуге, өрлеуге, өнегелі болуға ұмтылдырады. Жаңа сатыға, биік белеске көтеріліге жеткілікті. Олай болса адамға тамақ, ауа, су қандай керек болса баспасөз де сондай керек,-деген байламға келеді. Демек: Баспасөз негізінен адамдар бойына моральдық, адамгершілік және эстетикалық танымды қалыптастыруды басты мұрат санайды[11]. Қалай айтсақ та қазіргі таңда телевизия саласы шарықтау шегіне жеткенімен, мерзімді басылымдардың қоғамда алар орнын ешкім жоққа шығара алмайды. Өйткені, ол арқылы тарихымызды біле аламыз. Архивте жатып сарғайған газет-журналдардан сол кезеңнің жай-жапсарын, тарихын білеміз. Баспасөздің тарихымыздың куәсі екенін Қ.Атабаевтың Қазақ баспасөзі: Қазақстан тарихының дерек көзі (1870-1918) атты кітабындағы мына бір ой-пікірлері растайды: Қазақ тілінде пайда болған газеттерден қазақ тарихын зерттеушілер ХІХ ғасырдың соңғы үшінші бөлігінен бастап бүгінге дейін ел өміріне қатысты сан алуан мағлұматтар ала алады. Бейнелеген айтсақ, ХІХ ғасырдың соңғы ширегіне қазақ жерінің одан әрі отарлану тарихынан бастап бүгінгі тәуелсіз мемлекет құру тарихына дейін қазақ халқының жүріп өткен сарғайған газеттер беттерінен көруге болады. Көп жағдайда баспасөз материалдары біздің өткеніміздің кейбір сәттері туралы мәлімет бере алатын бірден-бір дерек көзі болып шығады. Демек, ХХ ғасырдағы қазақ тарихын мерзімді басылымсыз толық ашу мүмкін емес деп сеніммен айта аламыз[12]. Дін мәселесі - күрделі де нәзік тақырып. Дін қазіргі әлемнің ажырамас бөлігі. Ол әлеуметтік функцияда үш блокты қызмет атқарады. Біріншіден, діни ұйымдар адам-Құдай байланысын ұйымдастыруда, діні мен азаматтығын тәрбиелеуде, зұлымдық пен күнәдан арылтуда көрінетін сенушілердің рухани қалыптасуын жүзеге асырады. Екіншіден, діни ұйымдар діни және арнайы діни білім, қайырымдылық және қайырымдылықпен айналысады. Үшіншіден, дін өкілдері қоғамдық өмірге белсенді қатысады, саяси, экономикалық және мәдени процестерді, ұлтаралық және мемлекетаралық қатынастарды қалыпқа келтіруге, өркениеттің жаһандық проблемаларын шешуге үлес қосады. Дін қазіргі әлеуметтік өмірді түсіну үшін маңызды мекеме болып отыр. Ол күнделікті тәжірибені және көптеген адамдардың тәжірибесін қамтиды. Бұл саяси, гендерлік қатынастар мен әлеуметтік-экономикалық теңсіздікті қоса алғанда, әртүрлі институционалдық үдерістердің маңызды құрамдас, сондай-ақ қоғамдық мәдениет пен әлеуметтік өзгерістерде маңызды рөл атқарады. Қазақстанға Ислам діні VII ғасырдың басында арабтардың Орталық Азияны бағындыруы нәтижесінде келді. Шындығында, Ислам діні елімізге күшпен енгізілген жоқ. Қазақстанда сол кездері қалыптаса бастаған феодалдық қатынастарға Ислам дінінің кері әсері болмай, қайта ол феодалдық қарым-қатынастарды жандандыра түсетінін көре бастаған феодалдық үстем тап иелері ислам дінін қуана қарсы алды. Өйткені, бұрыннан келе жатқан шаман діні феодалдардың талап-тілектерін қанағаттандыра алмады. Ал, Ислам діні болса халықты рухани жағынан болсын, саяси жағынан мығым ұстай алатын мемлекеттік дін бола алды[6, 135б]. Әлемдегі діннің өсіп келе жатқандығының көрсеткішін бұқаралық ақпарат құралдарындағы әлеуметтік және діни тақырыптардың үлесі өскенінен байқаймыз. Қазіргі уақытта еліміз тұрақтылық пен татулықты, келісім мен төзімділікті сақтау жөнінен көпке үлгі. Діни нанымдарға ілтипат көрсету, әрине, міндет. Өйткені, біздің басты құндылығымыз бейбіт, тыныш өмір. Сонымен қоса заң талаптары бізге таңдау құқығын да ұсынады. Елімізде қабылданған Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңның кіріспесінде былай айтылады: Осы Заң Қазақстан Республикасының өзін демократиялық, зайырлы мемлекет ретiнде орнықтыратынын, әркiмнiң ар-ождан бостандығы құқығын растайтынын, әркiмнiң дiни нанымына қарамастан тең құқылы болуына кепілдік беретінін, ханафи бағытындағы исламның және православиелік христиандықтың халықтың мәдениетінің дамуы мен рухани өміріндегі тарихи рөлін танитынын, Қазақстан халқының рухани мұрасымен үйлесетін басқа да діндерді құрметтейтінін, конфессияаралық келісімнің, діни тағаттылықтың және азаматтардың діни нанымдарын құрметтеудің маңыздылығын танитынын негізге алады[3]. Дұрыс таңдау жасау үшін әрбір азаматтың сол тақырып шеңберіндегі білімі, танымы кең болуға тиіс. Қазіргі таңда Қазақстандағы конфессионалдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, экстремизм мен терроризмге қарсы күрес өте маңызды мәселеге айналып тұр. Шынымен де, бүкіл ел қазір тыныштықта, тату-тәтті өмір сүруге құштар, соған қарай қадам басып жатыр. Қaзaқ жeрiн мeмлeкeт қылып құрап отырған қaзaқ ұлтынaн бacқa дa жүздeн acтaм caлты мен дәcтүрi, әдeті мен ғұрпы, дiни ceнiмi caн aлуaн ұлт пeн ұлыc өкiлi мeкeн eтeтiндiгi мәлiм. Дiни қызмeт жәнe дiни бiрлecтiктeр турaлы зaңның қaбылдaнуымeн жүргiзiлгeн мeмлeкeттiк тiркeу мeн қaйтa тiркeу шaрaлaрынaн кeйiн Қaзaқcтaн aумaғындa 17 дiни конфeccия мeн 3088 дiни бiрлecтiк әрeкeт eтeтiндiгi бeлгiлi болды. Жaлпы aлғaндa, дiни конфeccиялaрдың үлec caлмaғы: иcлaм дiнi - 72 %, прaвоcлaвиe - 9 %, кaтоликтiк - 3 %, протecтaнттық - 14 %, қaлғaн дiни конфeccиялaр 2 % көрceткeн. Бұл дeрeктeр eлiмiздeгi мeмлeкeттiк, мeмлeкeттiк eмec бұқaрaлық aқпaрaт құрaлдaрының бaрлығынa бiрдeй жүктeлeтiн caлмaқтың жeңiл eмec eкeндiгiн aңғaртaды. Олaй дeйтiнiмiз, бұқaрaлық aқпaрaт құрaлдaры мeмлeкeттiк caяcaтты жүзeгe acырудa, cонымeн қaтaр, қоғaмдa қaлыптacқaн үйлeciмдiлiктi мығымдaй түcудe шeшушi рөлдeрдiң бiрiн aтқaрaды.Aдaмның ceнiмiнe тiкeлeй қaтыcты болғaндықтaн, әciрece дiн тaқырыбы өтe нәзiк әрi күрдeлi тaқырыптaрдың бiрeгeйi caнaлaтындығы aйқын. Қaзaқcтaн Рecпубликacы Дiн icтeрi aгeнттiгiнiң Дiн мәceлeлeрi жөнiндeгi ғылыми-зeрттeу жәнe тaлдaу ортaлығы жүргiзгeн зeрттeу нәтижeci қaзaқcтaндықтaрдың төрт eрeкшe құндылықтың iшiндe дiндi бacымдылығы жaғынaн дeнcaулықтaн кeйiн eкiншi орынғa, aтaп aйтcaқ, мaтeриaлдық құндылықтaр мeн қызмeттiк мaнcaптaн дa жоғaры қоятындығын көрceтiп бeргeн [4]. Журнaлиcтикa - зaмaнa aйнacы, өмiр шындығының бeйнeлi көрiнici. Бүгiнгi БAҚ типологияcын зeрттeгeн мәcкeулiк профeccор E. Прохоров оcы қоғaмдық құбылыcтың қaлыптacу жәнe дaму зaңдылықтaрын зeрдeлeй кeлiп, журнaлиcтикaның тaрихи типтeрiнe дiни-клeрикaлдық, cондaй-aқ буржуaзиялық жәнe cоциaлиcтiк журнaлиcтикaны жaтқызaды. Зeрттeушi тiлгe тиeк eткeн aқиқaт бiздiң eлiмiздi дe aйнaлып өткeн жоқ. Хaлқының 70 % acтaмы иcлaм дiнiн ұcтaнaтын Қaзaқcтaндa бүгiнгi тaңдa жeргiлiктi жeрлeрдe мeшiттeр caны жылдaн-жылғa өciп кeлeдi, дiн қызмeткeрлeрiн дaярлaйтын ортa жәнe жоғaры оқу орындaры aшылу үcтiндe. Cондaй-aқ, жүздeгeн шәкiрт Түркияның, Мыcыр мeн өзгe дe aрaб eлдeрiнiң бiлiм ордaлaрындa тәлiм-тәрбиe aлып жатыр. Рухaни тaқырыпқa қaлaм тeрбeйтiн журнaлиcтeр лeгi, aрнaйы бacылымдaр пaйдa болды. Оcы орaйдa профeccор Нaмaзaлы Омaшeв пeн доцeнт Рaхимa Бeгiмтaeвaның eңбeктeрiн aтaп өтуiмiз кeрeк. Оcы aтaлғaн aвторлaрдың 2000 жылы Қaзaқ унивeрcитeтi бacпacынaн жaрық көргeн Қaзiргi шeтeл журнaлиcтикacы aтты оқу құрaлы бұл caлaдaғы aлғaшқы қaрлығaш болып тaбылaды. Дiни журнaлиcтикa - ғaлым Р. Бeгiмтaeвa зeрттeулeрiнiң өзeгi. Оның Aрaб журнaлиcтикacы aтты оқу құрaлы eлiмiздe ғaнa eмec, cондaй-aқ ТМД кeңicтiгiндe оcы тaқырыптa жaзылғaн тұңғыш eңбeк caнaлaды. Ғaлым Р. Бeгiмтaeвa Дiн жәнe журнaлиcтикa aтты eңбeгiндe Қaзaқcтaндa дiни журнaлиcтикaның қaлыптacу жәнe дaму eрeкшeлiктeрiн зeрттeй кeлe, Ортaқ шaңырaғымыздың acтындa жaрacтық пeн тaтулықты caқтaу үшiн дe дiннiң мән-мaңызы eрeкшe, өркeниeттiң орacaн зор мүмкiндiгi қaзiр жaппaй мойындaлғaн aқиқaт. Иcлaм дiнiнiң мaқcaты - aдaмның рухaни өмiрiн бaйыту болca, cоны нacихaттaуғa бұқaралық aқпaрaт құрaлдaры дeрeу aт caлыcып, тәуeлciздiк aлғaн жылдaр iшiндe журнaлиcтикa рухaният тұрғыcынaн бiрнeшe функциялaрды орындaп, тың тaқырыпқa бeт бұрды-дeйді [5]. Дін тақырыбын қозғайтын мерзімді басылымдар өз кезегінде бірнеше типке бөлінеді:
Тақырыптық басылымдар ретінде жарық көретін діни-рухани баспасөздер - мұндай басылымдарда дін басты тақырып ретінде алынып, барлық жарияланымдар осы тақырып төңірегінде жарық көреді. Аудиториясы белгілі бір дінді ұстанатын және осы тақырыпқа қызығушылық танытатын, азшылық топқа бағытталады. Көбінесе мұндай баспасөз бетіндегі жарияланымдар бір дінге қатысты ғана болады;
Республикалық қоғамдық-саяси басылымдар. Бұл басылымдардың тақырыптық, салалық басылымдарға қарағанда, оқырмандар аудиториясы кең болғанмен, көтеретін тақырыптар сан алуан болғандықтан, діни тақырыпты жалпылама түрде қамтиды және бір ғана дінге қатысты емес, өзге де діндерге қатысты алуан түрлі жанрдағы алуан түрлі тақырыптар қамтылады;
Аймақтық басылымдар. Бұл басылымдарда дін тақырыбы бір ғана дін тұрғысынан, бір ғана дінді насихаттау мақсатында емес, түрлі діндер турасында әртүрлі мәселеге қатысты материалдар жарияланады[18];
Тамыры тереңде жатқан дәстүрлі дініміз турасында бұқаралық ақпарат құралдары күн сайын жаңалықтарымен бөлісіп отырады. Бұл ретте, қайсының ақ, қайсының қара екендігін бағамдай алмайтын, өзге елдер мен өз елімізде не болып жатқанынан бейхабар жандар үшін үлкен септігін тигізері хақ. Баспасөз бетінде дін туралы тақырып кеңінен қозғалып, имамдар мен сарапшы мамандардың сұхбат-пікірі, журналистердің жүргізген зерттеулері шығып жатады. Дипломдық жұмысыма арқау болған Егемен Қазақстан және Жас Алаш газеттерін зерттей келе 2009-2018 ж.ж. аралығында қос басылымда дін тақырыбында жарияланған материалдарды қарастырдым. Жалпы, қазақ баспасөзі ежелден-ақ қозғаған тақырыбының қыр-сырын ашып, дүйім жұртқа түсінікті де қарапайым тілмен жеткізген. Қазір де бұл ұрпақтар сабақтастығы ретінде жалғасып келеді. Әйткенмен де, бұл заман бұрынғы заманнан өзгерек. Талап күшейді. Қазір қоғамдағы өзекті деген қай тақырыпқа қалам тербесең де деректерге үңілу басты шарт. Шұбалаңқы сөз бен жалаң фактілер материалдың ажарын кетіреді. Профессор Т.С.Амандосов Журналист және өмір атты еңбегінде Фактілерді жинақтауда және өмір құбылыстарын зерттеп білуде шыншыл болған парыз. Бұл принципті бұзған газет қызметкерлері кейде үлкен қателіктерге ұшырайды. Ал, фактіге жеңіл-желпі қарағандықтан, оны жете зерттемегендіктен біздің кейбір газеттерімізде жарияланған материалдардың бекерге шығуы да кездесіп қалып отырады. Газет беттерінде көрініп қалатын ондай материалдар тілшінің де, газеттің де беделін түсіреді,- деп осы мәселеге баса назар салу керектігін айтқан. Журналист шығармашылық адамы ретінде басқалардан ерекшеленіп тұрады. Және өзгелерден дара тұруға міндетті де. Оның жасаған еңбегі көптің сынына түседі, төрешісі халық болады. Сол үшін де төртінші билік өкілдері өз саласының халыққа ауадай қажеттігін сезініп, хан мен қараның алдындағы адами борышын адал атқаруы керек. Тақырыбына арқау етіп отырған мәселесін жетік біліп, жіті қадағалап отыруы керек. Әсіресе, қазіргі қоғамда күн сайын назарды өзіне еріксіз аудартып отырған - саясат, экономика, білім, мәдениет тақырыбында қалам шерту жауапкершілік мен шеберлікті қажет етеді. Оқырманына дәл жетіп, ел құптаған мақала авторының да осал емес екенін біле бастайды. Газеттің келесі сандарында алдымен соның мақаласын іздеп тұруы журналист үшін үлкен - мәртебе. Әсіресе, дін тақырыбы қателікті кешірмейтін, осалдарға орын бермейтін тақырып. Имандылық, адамгершілік, көркем мінез туралы оқ бойы озық тұратын дүниелер жазып, Ислам дініне назар салмай кетсеңіз, соншама еңбегіңіздің бір тиындық құны болмауы мүмкін. Осы орайда дін тақырыбында жиірек жазып тұратын, еліміздің аға басылымы мен жастардың құқығын қорғау мақсатымен шыққан Жас Алаш газеттерінің дін мәселесін талқылауына назар аударайық. Негізі, кез келген басылымдағы мақалалар белгілі бір жанрмен беріледі, себебі жанрсыз материалды қалай жазарыңызды білмейсіз, жаза алмайсыз да. Профессор Темірбек Қожекеев: Жанр дегеніміз - белгілі бір газет, журнал материалдарының, радио, телевизия хабарларының көріну, өмір сүру формасы. Нақты болмыс-құбылысты жазып, суреттеп, айтып берудің, оқиға фактілерді көрсетудің ғылым белгілеген, жұрт таныған кескін-пішіні болады. Өзіндік сипаты, өзіндік белгілері бар сол түрлердің әрқайсысы жанр деп аталады,- деп анықтама берген болатын. Ғалым Намазалы аға Омашев: Әманда ұшқыр уақыттың жалынын ұстап отыратын жанр журналистика екендігі танылған да, мойындалғаны да шындық. Бұрынғы публицистиканың дерті баяндау болса, қазір ол айта қаларлықтай терең талдауға бет түзеді[16]. Егемен Қазақстандағы діни мақалаларға келер болсақ, олардың негізгі желісі - идея. Ұлттық идея. Онда тақырыптың маңызы, өзектілігі, мақсаты мен байыбына жетіп саралауы, қорытынды аумағының кеңдігімен ерекшеленеді. Бір идеяның, қоғамда резонанс туғызған пікір-таластың арқасында пайда болған мақала идеяны насихаттайды, соның іске асу барысын жүзеге асырады. "Күпi киген қазақтың қара өлеңiн, шекпен жауып өзіне қайтарған" Мұқағалидай қарымды қаламгерлеріміз тілі бай қара сөзімізден газет беттерінің майын ағыза отырып жазды. Қара шаңырақтың бірі болған Жас Алаш қаламгерлеріміздің ордасына айналған жастар басылымының бірі де бірегейі. Қалам ұстаған қарымды қаламгерлеріміз Жас Алашта Шерхан ағаның шекпенінен, Сейдахмет Бердіқұловтың үлкен мектебінен өтті. Мұндағы дін тақырыбындағы мақалалар бөлек: жеке тұлға, имамдар турасындағылар, сын-фельетондар немесе сықақ-әзілдер болып жазылады.
ІІ.1. Дін тақырыбы - Егемен Қазақстан газеті редакциясының бас назарында Еліміздің бас газеті Егемен Қазақстанда 2009-2018 жылдар ішінде дін тақырыбы аясында - 107 мақала шыққан. Олардың: 37-сі - ақпараттық, 28-і - жазбалар, 24-і - корреспонденция мен есептер, 18-і - сұхбат жанрында екен. Негізінен ақпараттық бағыттағы материалдар көптеп жазылған. Бірақ, ақпаратты хабарлап қана қоймай, соған қатысты журналист өз ойын немесе халық арасында сауалнама жүргізіп, көптің пікірін білдіреді немесе сол саланың мамандарымен тілдеседі. Онда қамтылған тақырыптар: діндер съезі турасында, әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының жиыны хақында. Сонымен қатар, көп қолданылған жанр түрі - сұхбат жанры. Руханият, Қоғам, Жұмыр жер, Дінің тұрсын дін аман, Толғандырар тақырып, Діндер жақсылыққа үндер, Көкейкесті, Имандылық иірімдері, Жәдігер, Мәселенің мәнісі, Ойласу, Көзқарас, Дін және дәстүр, Рухани жаңғыру, Тарих толқынында, Оразадағы ой, Тылсым, Жәдігер, Түйткіл сынды айдарлармен дін тақырыбындағы материалдар шығады. Айта кету керек, діни тақырыптарға арналған мақалалар газеттің жаңалықтар бөлімінде жарияланады. Басылымдардың нақты тақырыптарына келсек, олардың көбі дәстүрлі діндерге - ислам және христиан дініне, содан кейін басқа діндерге, діни экстремизм мен терроризм проблемаларына арналғанын анықтадық. Осылайша, қазақстандық баспа БАҚ-тарын талдау кезінде Егемен Қазақстан газетінің діни тақырыптағы материалдары ресми және жаңалық болып табылады, ақпарат ортасын гуманизациялауға, көптеген ұлттық және діни онтологиялардың теңдігіне, ресми таратуға және есеп беруге бағытталған мемлекеттің мемлекеттік-конфессиялық саясаты. Газет оқырманға діни мәселелер бойынша жаңалықтарды қарапайым және қолжетімді түрде (мысалы, сұхбат түрінде, аналитикалық шолулар және т.б.) ұсынады. Тұтастай алғанда, барлық талданатын газет материалдары ресми жаңалық сипатына ие немесе дәстүрлі, діни мерекелерді қамтиды. Дінге қатысты мәселелер зерттеліп отырған БАҚ-ры аз.
Егемен Қазақстан газетінде 2009-2018ж.ж. аралығында дін тақырыбында жарияланған материалдар:
Қсы
Тақырыбы
Авторы
Жарияланған мерзімі
1
Діндераралық үнқатысу - бейбітшілік кепілі
Ә.Дербісәлі
2009 жыл 30 маусым.
2
Діндер съезінің маңызы аталды
2009 жыл 3 шілде.
3
Діндер үнқатысуы және адамзат тағдыры
2009 жыл 2 шілде.
4
Құрылтайдың күн тәртібі пысықталды: Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің ІІІсъезі туралы
Құланбай Ә.
2009 жыл 1 шілде.
5
Ізгілік феномені
Қыдырәлі Д.
2009 жыл 27 маусым.
6
Дінаралық түсіністік - тұрақтылық кепілі
Пэта Т.
2009 жыл 3 маусым.
7
Дінге сенген халықтың діңгегі мықты
Тоқсанбай Қ.
2009 жыл 2 шілде.
8
Астана. Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің ІІІсъезі
2009 жыл 3 шілде.
9
Әлемдік діндер үнқатысуы: маңызы және болашағы
2009 жыл 1 шілде.
10
Съезд саябақта қорытыланды
Самрат Ж.
2009 жыл 3 шілде.
11
Дін және Мәшһүр - Жүсіп
Мәшһүр-Жүсіп Қуандық.
2010 жыл 20 қаңтар.
12
Дінаралық келісім мен түсіністік: [Бүкіл Ресей Патриархы Кириллдің Қазақстанға сапары туралы]
Сәдірқызы Г.
2010 жыл 19 қаңтар.
13
Діни экстремизммен күрес күшейтілуі тиіс
Дүйсебаев Ж.
2011 жыл 1 қазан.
14
Дінаралық келісім - бейбітшілік кепілі
Исаұлы М.
2011 жыл 2 сәуір.
15
ҚР. Заңдар. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы [ресми мәтін 2011 жылғы 11 қазанда құрастырылған]
Заңдар жинағы
2011 жыл 15 қазан.
16
Мырзатай Жолдасбеков: Дін - ұстай алсаң қасиетің, ұстай алмасаң қасіретің
Мәмет С.
2011 жыл 24 тамыз.
17
Конфессияаралық келісім мен үнқатысудың қазақстандық үлгісі
Мұқашев А.
2011 жыл 15 желтоқсан.
18
Жаңа діни ахуал: мүмкіндіктер мен қатерлер
Айталы Амангелді
2011 жыл 4 қараша.
19
Дін және Заң
Самрат Ж.
2011 жыл 23 қыркүйек.
20
Дін - қоғамдағы өткір де нәзік мәселе
Сыздықов Т.
2011 жыл 28 қазан.
21
Әлемдік діндер әлемі: христиандық
Төлеуханқызы А.
2012 жыл 23 мамыр.
22
Әлемдік діндер әлемі: Иудаизм
Еділқызы Л.
2012 жыл 25 мамыр.
23
Әлемдік діндер әлемі: Буддизм
Самрат Жақсыбай
2012 жыл 24 мамыр.
24
Әлемдік діндер әлемі: Ислам
Құланбай Ә.
2012 жыл 22 мамыр.
25
Діни келісім - дәстүріміз: [әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының ІV съезі]
Қыдырәлі Д.
2012 жыл 29 мамыр.
26
Тағаттылық тағылымы: [әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының ІV съезі]
Мұқашев А.
2012 жыл 17 шілде.
27
Қазақстанның діни алаңы тазартылды: [Дін істері агенттігі төрағасы Қайрат Лама Шәріппен сұхбат]
Мұса С.
2012 жыл 25 қазан.
28
Әлемдік діндер әлемі: христиандық
Төлеуханқызы Анар
2012 жыл 23 мамыр.
29
Тәңірдің тезі: (дін туралы)
Ақсұңқарұлы С.
2013 жыл 5 желтоқсан.
30
Жақсылық пен жамандық:[діни сенімдер туралы]
Асанов Н.
2013 жыл 4 маусым.
31
Лаңкестікке қарсы күрес халықтық сипат алуы тиіс
Асанов Т.
2013 жыл 18 мамыр.
32
Алғашқы съезд тағылымы: [әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезіне - 10 жыл]
Әбішева М.
2013 жыл 20 қырккүйек.
33
Әлем таныған үнқатысу әлемі
2013 жыл 26 қыркүйек.
34
Елорда - дінге тұтқа орда:[ әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезіне - 10 жыл]
Әшімбаев М.
2013 жыл 21 қыркүйек.
35
Тасада тұрып тас атқан:[діни ағым]
Бекенова А.
2013 жыл11 қазан.
36
Дінтанушылардың үшінші форумы:[Зайырлы мемлекеттегі діннің рөлі форумы]
Біржан С.
2013 жыл 14 қараша.
37
Зайырлылық пен діншілдік: (дін туралы)
Біржан С.
2013 жыл 29 қараша.
38
Жоғалған ұрпақ:[дін туралы]
Еділқызы Л.
2013 жыл 5 желтоқсан.
39
Мақсат - санаға сәуле түсіру: [қоғамдағы діни ахуал туралы]
Еділқызы Л.
2013 жыл 7 қараша.
40
Діні мықты қоғамның үні нық-ты: [Алматыда Дін және азаматтық қоғам атты ғылыми-тәжірибелік конференция]
Ескендір Қ.
2013 жыл 12 желтоқсан.
41
Жаһандық және ұлттық мүддені ұштастырған форум
2013 жыл 25 қыркүйек.
42
Ауылдағы Құран музейі
Жәрімбетова Н.
2013 жыл 25 шілде.
43
Конституция - діни сенім бостандығының кепілі:[Елбасы Н. Назарбаевтың Қазақстан мұсылмандары дін басқармасының өкілдерімен кездесуі туралы]
2013 жыл 20 ақпан.
44
Жиһад ұғымы қасиетті соғысты емес өз надандығыңмен күрес дегенді білдіреді
Қайрат Лама Шәріп
2013 жыл 25 маусым.
45
Имамдар есебі: кім не істеді?:[имамдардың жылдық есебі]
Қонарбайұлы А.
2013 жыл 23 қаңтар.
46
Чемпион имам:[имам Рысқұлов Әмірбай туралы]
Қонарбайұлы А.
2013 жыл 28 тамыз.
47
Ислам - Тәуелсіз еліміздің рухани тірегі
Малғажыұлы Е.
2013 жыл 3 тамыз.
48
Құндылық атаулының басы
Оразалин Н.
2013 жыл 24 қыркүйек.
49
Терроризм мен экстремизм - қауіпті кесел: [Терроризм, экстремизм туралы]
Өрісбаев А.
2013 жыл 8 маусым.
50
Дінтұтқа жинағы оқырманға жол тартты
Самрат Ж.
2013 жыл 24 қыркүйек.
51
Діни педагогика, діни тәрбие деген ұғымдар бізге бұрын жат еді немесе діни сауаттылыққа салмақты көзқарас керек: [Философия ғылымының докторы Амангелді Айталымен сұхбат]
Сәуірбай С.
2013 жыл 6 қараша.
52
Дін - бүлікті емес, бірлікті көздейді
Тасболатов А.
2013 жыл 27 қыркүйек.
53
Қызметі тоқтатылған діни бірлестіктер
Төлеуханқызы А.
2013 жыл 16 мамыр.
54
Ар-ождан бостандығы аясында толеранттық пен діни төзімділік дәстүрлерін дамыту шарттары туралы бірер сөз: [діни сенімдер туралы]
Шойкин Ғ.
2013 жыл 25 мамыр.
55
Ұлтты иман ұйыстырсын десек
Аманжол Қ.
2014 жыл 26 сәуір.
56
Абайлаңыз: дін атын жамылған зиянкестер!
Денисенко Ю.
2014 жыл 22 сәуір.
57
Теология - діндегі нәзік мәселе
Еділқызы Л.
2014 жыл 21 тамыз.
58
Діни түсіністік
Зейнуллин М.
2014 жыл 26 наурыз.
59
Теріс ағым
Исмаил Н.
2014 жыл 10 желтоқсан.
60
Дін мұраты - бірлік, игілік, мейірімділік:[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, бас мүфти Ержан қажы Малғажұлымен сұхбат]
Парманқұлов Сапарбай
2014 жыл 23 шілде.
61
Шынайы дін өшпенділікке, зорлық-зомбылық пен алауыздыққа шақырмайды
Маямеров Е.
2014 жыл 8 қараша.
62
Ғибадат жасау
Омаров А.
2014 жыл 4 ақпан.
63
Адасқанға иланба, шәк келтір- ме иманға
Смағұл Б.
2014 жыл 10 желтоқсан.
64
Зайырлылық дегеніміз - дінсіздік емес:[Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығының директоры Айнұр Әбдірәсілқызымен сұхбат]
Мұса С.
2015 жыл 16 шілде.
65
Өткеннің өнегесі - болашақтың болмысы: [Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығының директоры Айнұр Әбдірәсілқызымен сұхбат]
Құланбай Ә.
2015 жыл
9 маусым.
66
Дін және мәдениет
Бекқожа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz