Топырақтың механикалық құрамы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І - ТАРАУ. ТОПЫРАҚ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОР РЕТІНДЕ
0.1. Топырақ және оған сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
0.2. Топырақтың жалпы қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
0.3. Топырақтың ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ - ТАРАУ. МҰНАЙ МЕН МҰНАЙ ӨНІМДЕРІМЕН ТОПЫРАҚТЫҢ ЛАСТАНУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1. Мұнай және мұнай өнімдерінің жалпы сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Мұнай өнімдерімен ластанған топырақтағы күкіртсутек ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3. Жанар - жағармай бекеттері және олардың топырақ жамылғысына әсері ...
1.4. Мұнай өнімдерімен ластанған топырақты рекультивациялау ... ... ... ... ... ... ..
IІI ТАРАУ. ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1. Зерттеу объектілерінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3. Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі:
Топырақ ресурстары жер бетіндегі тіршілікке қажетті ең маңызды алғы шарттардың бірі болып табылады. Топырақ биосфераның компоненттерінің бірі ретінде адам, жануарлар мен өсімдіктер үшін биохимиялық орта болып саналады, ол энергетикалық сиымдылығы жоғары, топырақ биотасы мен адамдар арасындағы тікелей және жанама әсерлерді тепе - теңдікте сақтап тұра алатын өздігінен тазару процестерінің механизмдерінің аса маңызды резерві болып табылады. Адамдарға азық - түлік пен жануарларға қоректі өндіру үшін қажетті жағдай тек топырақ арқылы ғана жасалынады. Алайда соңғы жылдары елімізде топырақтың құрамындағы мұнай өнімдерімен ластанған зиянды заттардың, әсіресе күкіртсутектің концентрациясының көбеюі есебінен топырақтың ластануы белең алуда.
Мұнай біздің экономикамыздың басты саласы болып табылады. Қазіргі уақытта антропогендік белсенділіктің бұзылуына ұшыраған аудандарда мұнай өнімдері ең көп таралған және улы заттардың бірі болып табылады. Шикі мұнай мен оның өңделген өнімдері бойынша қоршаған ортаны ластау қаупі тек мұнай өндіруші және мұнай өңдеуші өңірлерде ғана емес, кез-келген қала мұндай ластауға ұшырауы мүмкін, өйткені жанар-жағармай материалдарын сақтау және тасымалдау, көлік апаттардың салдарынан мұнай мен мұнай өнімдерінің төгілуі, мұнай қоймалары мен мұнай өңдеу зауыттарындағы өрттер, жанар - жағармай бекеттері де өз әсерін тигізеді. Елімізде мұнай және мұнай өнімдерінің төгілуіне байланысты апаттардың санының жыл сайын артуы, республика халқының өмірі мен денсаулығына қауіп-қатер туғызуда.
Мұнай және мұнай өнімдерімен қоршаған ортаның ластануы қоршаған ортаның барлық маңызды процестерін бұзады және тоқтатады: тыныс алу қызметі және микробтық өзін-өзі тазарту, микроорганизмдер санының табиғи қатынасы және метаболизмнің өзгеру бағыты, тотығу өнімдері түріндегі ластаушы заттар жинақталады.
Антропогендік әсер ету аймақтарында мұнай мен мұнай өнімдерінен келетін ластаудың негізгі бөлігі әдетте атмосфераның гидросфера паспорты жүйесінде, яғни экожүйенің үш құрамдас бөлігінде орналасқан:
- атмос фераның беткі қабаты
- жер үсті сулары
- топырақ жамылғысы
Экожүйенің компоненттерін ауаның, судың және топырақтың ортасы арқылы ластау нәтижесінде ластауыштар биологиялық циклдар мен жекелеген тірі ағзаларға кіреді, оларды одан әрі трансформациялайды, жинақталады және қайта бөлінеді.
Мұнай өнімдері топырақтың ластануының өте таралған және қауіпті көзі болып табылады, бұл оның экологиялық қасиеттерін сақтауға, топырақтың организмдері мен өсімдіктерінің өмір сүруіне оңтайлы жағдай туғызатын және топырақтың құнарлылығына тікелей әсер ететін, оның қасиеттерінің күрт апатты жағдайына алып келеді. Дизель отыны және жанармай автомобильдер, су, темір жолдар және, ең бастысы, ауыл шаруашылығының барлық технологиялары арқылы кеңінен пайдаланылады - осылайша, топырақтағы мұнайдың осы түрі мен, әсіресе, жинақталуы ықтималдығы өте жоғары. Сондықтан жанармайлық ластанудың бөлшектердің мөлшерін бөлудің әр түрлі топырағының физикалық қасиеттеріне, әсіресе табиғи жағдайларда, әсерін зерттеу қажет.
Топырақта анаэробты микроорганизмдер қатысуымен органикалық заттардың ыдырау процестері үздіксіз жүреді. Кейбір бактериялар органикалық заттарды тотықтыруға сульфаттардың оттегісін пайдаланады да, бұл кезде күкіртсутек H2S бөлінеді. Бұндай процесс органикалық заттарға бай топырақтарда жүреді.
Топырақ үшін H2S ШРК - 0,4 мгкг (ауа жылжымалы) құрайды.
Топырақ құрамында күкіртсутектің ШРК - нан көп мөлшерде болуы өте қауіпті. Ол топырақтың құрамындағы микроорганизмдердің тіршілігінің жойылуына алып келеді. Топырақтың құнарлылығын нашарлатады, соның әсерінен топырақ өнімділігі нашарлайды. Топырақтың құрамында күкіртсутектің көп болуы сол аймақтағы флора мен фаунаның да нашарлауына алып келеді.
Күкіртсутектің денсаулыққа зиянды әсер етуі ең кем дегенде екі ғасырдан бері белгілі. Адам организміне күкіртсутектің әсер етуі өткір, өткірге жақын және созылмалы улы деп бөлінеді. Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының (ВОЗ) мәліметтері бойынша күкіртсутектің жоғарғы концентрациясы нерв жүйесінің тыныс алу орталықтарын сал болуға, соның нәтижесінде тыныс алудың тоқтауы, асфикция және өлімге алып келеді. Күкіртсутек - адамды өлімге алып келетін у. NIOSH мәліметтеріне сәйкес күкіртсутек - жұмыс орнында адамның күрт өлуінің басты себепшісі. Оның ұзақ жүйелі әсер етуі организмнің иммундық реактивтілігін төмендетеді және ангина, пневмония және жоғарғы тыныс алу жолдарының катармен ауыруын жоғарылатады. Күкіртсутекте терілік резорбтивтік және эмбриотоптық эффектер байқалады.
Ғылыми жұмыстың өзектілігі өзіміз тұрып жатқан қаладағы жанар - жағармай бекеттерінің жаңындағы топырақ жамылғысының құрамындағы күкіртсутектің мөлшерін анықтау, ол туралы хабардар болу. Себебі, топырақ құрамында күкірсутек концентрациясының көп мөлшерде болуы қоршаған ортаға кері әсерін тигізбей қоймайды.
Жұмыстың мақсаты: табиғи және зертханалық жағдайларда мұнай өнімдерімен ластануының әсерінен әртүрлі топырақтардың ластану деңгейін, ылғалдылығын, ph - ын анықтау, қасиеттеріндегі өзгерістерді зерттеу. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
Жұмыстың міндеті:
1. Семей қаласының жанармай бекеттерінің тізімін құрастырып, 15 жанармай бекетін таңдап алу.
2. Зерттеуге топырақ сынамаларын жанармай бекеттерінің жаңынан 15 сынама алу.
3. Жанармай бекеттері жанынан алынған топырақ сынамаларының құрамындағы күкіртсутек мөлшерінғ ылғалдылығын, ph - ын анықтау.
4. Алынған нәтижелерді салыстыру, талдау және өңдеу. Қорытынды жасау.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 3 - тараудан, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеу бағыты: Химиялық экология
Зерттеу әдісі: тотығу-тотықсыздану әдісі арқылы титрлеу
Зерттеу нысаны: Жанар - жағармай бекеттері маңынан алынған топырақ сынамалары
Материалдар мен көздер: Бакалавриаттың соңғы біліктілік жұмысын орындау барысында зертханалық зерттеулер үшін 5 жанар - жағармай бекеттерінің желісінен 15 сынама және салыстыру үшін 3 таза сынама үлгілері алынды. Жанар - жағармай бекеттері желілері ретінде:
oo ЖШС Ахметов
oo ЖШС Авантаж ойл
oo ЖШС КазМұнайГаз
oo ЖШС Helios
oo ЖШС Nomad ойл таңдалды.
Жұмыс Семей қадасының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университетінің Химия және география кафедрасында жүргізілді. Тезистер мен экология және топырақтану ғылымы бойынша ғылыми конференциялар баяндамалары, ғылыми мақалалар мен мамандандырылған журналдар, кітаптар мен жарияланған монографиялар, тиісті тақырыпты зерттеу ақпараттардың негізгі көзі болып табылады.
Зерттеу жұмысының жаңалығы:

І - ТАРАУ. ТОПЫРАҚ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОР РЕТІНДЕ
4.1. Топырақ және оған жалпы сипаттама
Топырақ - өсімдіктердің, жануарлардың (әсіресе микроорганизмдердің), климат жағдайларының және адамдардың әсерімен өзгерген жер бетінің үстіңгі борпылдақ қабаты. Топырақ бойында құнарлылық қасиеті, яғни өсімдіктерді сумен, басқа да қоректік элементтермен қамтамасыз ететін қабілеті болады
Топырақ - литосфераның ең маңызды компоненттерінің бірі болып табылады. Табиғи ресурс ретінде әрекет ете отырып, биосфераның басқа да ресурстары арасында ерекше рөл мен орын алатын қасиеттері бар. Тұтастай алғанда, ол жасанды түрде жасалуы немесе жаңа топырақ қалыптастыратын тау жыныстарында жаратылуы мүмкін. Дегенмен, табиғи қалыптасу үдерісі өте ұзақ және жүздеген және мыңжылдыққа созылады, ал жасанды топырақтың (топыраққа ұқсайтын органның) үлкен ауқымда құрылуы өте қымбат. Осылайша, топырақтың қалыптасуы іс жүзінде мүмкін емес уақыт аралығымен салыстыруға болады, сондықтан топырақтың алмастырылмайтын ресурстарға жатқызуға болады.
Топырақты - топырақтану ғылымы, сонымен қатар агрономия, геология, геохимия және басқа да ғылыми салалар зерттейді.
Топырақтың ғылыми анықтамасын және оның қасиеттері туралы ғылыми негізделген түсініктерді алғаш рет 1883 жылы В.В.Докучаев Русский чернозем докторлық диссертациясында берді. В.В.Докучаев топырақ түзілу процесінің бес факторға байланысты екенін анықтады. Оларға: бастапқы аналық жыныстар, климат, рельеф, уақыт және өсімдіктер мен жануарлар жатады. Кейін ғылыми зерттеулердің нәтижесіне байланысты бұларға су (топырақ суы, жерасты суы) және адамның шаруашылық әрекеті қосылды.
Кейіннен А.Н. Набоких неміс агрогеологы Г. Беренттің топыраққа ұқсас түсінік бергенін анықтады. Алайда, осы анықтамалардың өзіндік көрінісі бар болғанымен, олар мүлдем өзгеше, Г Берентт топыраққа тек гумус қабатын ғана жатқызды.
Қазіргі заманғы топырақтану ғылымы топырақты құнарлылығы бар ерекше, табиғаттың тарихи органы ретінде ғана емес, сонымен қатар жердегі өмірді қалпына келтірудің циклдық сипатын қамтамасыз ететін көп функциялы табиғи жүйе ретінде қарастырылады.
Топырақ әрдайым бір - бірімен тұрақты байланыста және өзара әрекеттесуде болатын үш түрлі фазадан тұрады.
1 - сурет. Топырақтың фазалары

Топырақтың қатты фазасында - өсімдіктерге қажетті қоректік заттардың негізгі қоры бар. Ол топырақтың қатты фазасының 90-99% -ын құрайтын материалдардан және топырақтың құнарлылығын арттыруда маңызды рөл атқаратын органикалық бөліктерден тұрады. Қатты фазаның жартысын оттегі, 13 юөлігін кремний, ал 10% -дан астамын алюминий мен темір, тек 7%ын басқа элементтер құрайды.
Топырақтың газ тәрізді фазасы - өсімдіктер өмірінде, олардың тамырларында және анаэробты организмдерде маңызды роль атқаратын топырақ ауасынан тұрады. Топырақ ауасы топырақтың капиллярлы емес кеуектерінде (поры) орналасады, себебі капиллярлы кеуектердің көп бөлігінде су орналасқан. Барлық кеуектер сумен толған жағдайда, су ауаны кеуектерден ығыстырып шығарады. Ал егер де топырақ құрғақ (сусыз) болған жағдайда бос кеуектер топырақ ауасымен толады. Топырақта ауаның мол болуы оның микроағзаларының дамуына, өсімдіктің жақсы өсуі мен қоректенуіне қолайлы жағдай туғызады. Ауа жеткіліксіз жағдайда өсімдік тамырларының өсуі мен тыныс алу процесі, қоректік заттарды сіңіруі нашарлайды.
Топырақтың сұйық фазасы - оның өте-мөте белсенді және қозғалғыш бөлігі болып табылады. Ф. И. Вернадскийдің айтуы бойынша табиғатта құрамында су болмайтын ешқандай да бір қатты зат жоқ. Орташа есеппен алғагда топырақтың 20%- ы судан құралады, яғни топырақтың бестен бір бөлігін - су, оның сұйық бөлігі алады. Мұнда әр түрлі химиялық процестер жүреді және одан өсімдік тікелей қоректік заттарды (тұздарды) сіңіреді. [1]
4.2. Топырақтың жалпы қасиеттері

4.2.1. Топырақтың механикалық құрамы
Топырақтың механикалық (гранулометриялық) құрамы онда балшықтың, ұсақ тастардың, құмдардың, гендік және антропоидтық қосылыстардың болуымен сипатталады.
Топырақтың минералдық бөлігі әр түрлі минералдардан тұрады, олардың көлемі 1 мм-ге дейін және одан үлкен болады. Көлемі әр түрлі бөлшектерді механикалық элементтер деп атайды. Барлық фракцияларды негізгі 4 топқа бөледі: ұсақ тасты бөлік, құм,шаң және лай.
Тастар, тас бөлшектері, шағал, тау жыныстарының сынықтары болғандықтан оның құрылымын, қасиеттерін сақтайды, олар топырақтың физикалық қасиеттеріне әсер етеді.

Құм - (түйіршіктердің диаметрі 1-0,05мм) топырақтың аз жылжитын бөлігі. Ол негізінен кристалды кремний қышқылдарынан құрылады, кейбір жағдайда слюда пластинкалары мен басқа минералдардың сынықтарынан құралады. Химиялық реакцияларға қатыспайды десе де болады, өсімдіктер үшін қоректік зат емес, бірақ топырақтың физикалық қасиеттеріне әсерін тигізеді.
Шаң - (түйіршіктердің диаметрі 0,05-0,001мм) тұрақты кристалды және аморфты кремний қышқылдарынан тұрады. Шаң фракциясы салыстырмалы түрде алғанда топырақтың инертті бөлігі. Химиялық және физикалық процестер бұл фракцияда нашар жүреді.

Тұнба - (түйіршіктердің диаметрі 0,001 мм) - бұл топырақтың ең белсенді және жылжымалы сазды бөлшегі. Тұнба құрамына минералдық және аз мөлшерде органикалық заттар кіреді. Бұл фракцияның түйіршіктері бір-бірімен жақсы байланыста болады, серпімді келеді.
1 - КЕСТЕ. Топырақтың механикалық элементтерінің көлемі, мм
Тасты бөлігі
3,00
Оның ішінде ірі құм
3,00-1,00
Орташа
1,00-0,25
Майда
0,25-0,05
Оның ішінде ірі шаң
0,05-0,01
Орташа
0,01-0,005
Майда
0,005-0,001
Лай
0,001
Механикалық құрамы (топырақ түйіршіктерінің мөлшері) бойынша топырақ құмды, құмдақ сазды және саз топырақ болып бөлінеді.
Сазды топырақ - құламаларда тұрақты және су бұзып кетуіне қарсы келе алатын топырақ; жолдың негізі үшін жақсы материал болып табылады.
Құмайт топырақ - ылғалды және құрғақ күйінде байланысы жақсы топырақ: құрғақ және тым ылғалды жерлерде жолға себуге пайдаланады.
Шым тезекті топырақ - ылғалдылықтың тұрақсыздану кезінде көлемдік өзгерістерге зор бейімі бар, қатты сығылатын орамды грунт, жол себуге қолданылмайды.
Топырақтың механикалық элементтерінің (фракцияларының) құрылымы оның қасиеттерінің жиынтығын бермейді. Механикалық құрамы ұқсас немесе бірдей топырақтар физикалық қасиеттері жағынан бір-бірінен едәуір алшақтануы мүмкін. Механикалық құрамға топырақтың сулық, физикалық және физикалық-механикалық қасиеттері бағынышты болады.
Механикалық құрамы ауыр болып келетін топырақтарда көбінесе өсімдіктер жақсы өсіп, өнім берген жерде жыл сайын олардың қалдықтары да көптеп жиналады. Бұл қалдықтар топырақтағы түрлі микробиологиялық процесстердің және климат әрекеттерінің әсерінен бұзылып шіріндіге айналып, оның біршамасы өсімдіктерге аса қажетті топырақтың беткі қабатының негізгі қоректік заты - қарашірігін түзеді.
Механикалық құрамы - жеңіл топырақтардың ауыр топырақтарға қарағанда, бұдан басқа кемшілігі - су және жел эрозиясына төзімсіздігі болып табылады. Мұндай жерлерде өсімдіктер нашар өсетіндіктен, оның беткі қабаты желдің (ал суарлармалы жерлерде -судың) әрекетінен үгіліп (жуылып) кетеді.Топырақтың механикалық құрамының биологиялық, физикалық, химиялық қасиеттеріне әсері.
4.2.2. Топырақтың құрылысы
Топырақ қабаты -- топырақ түзілу процесінде жекелеу, жер бетіне параллель орналасқан біршама біртекті топырақ қабаты. Түсі, құрылымы, құрамы, жаңа түзілімдерінің және басқа да белгілері бойынша ерекшеленеді. Топырақтың горизонты латын әліпбиінің бас әріптерімен индекспен немесе индекссіз белгіленеді.
Топырақта, әдетте, морфологиялық және химиялық қасиеттеріне байланысты үш негізгі горизонт болады:
1. Жоғары гумус-жинақтаушы горизонт (А), онда кейбір органикалық заттар ағынды сумен шайылып, жиналады және өзгереді.
2. Жуынды горизонт немесе иллювиалды(B), онда жоғарыдан жуылған заттар сақталады және өзгереді.
3. Материал топыраққа айналған ана жынысы немесе горизонт (С). Әрбір көкжиекте бірнеше бөлшек қабаттар бар, олардың қасиеттері әртүрлі. [7]
Түрлі топырақтардағы көкжиектің қалыңдығы мен ауырлығы топырақ қалыптастырушы процесінің табиғатына және оның даму дәрежесіне байланысты.
4.2.3. Топырақтың ылғалдылығы
Топырақ қопсытылған су сыйымдылығы бар дене болғандықтан, оның құрамында әр уақытта азды-көпті ылғал болады. Топырақ ылғалдылығы дегеніміз - топырақтың құрғақ массасына пайызбен көрсетілген су мөлшері. Топырақтағы ылғал әр түрлі жағдайда болады, сондықтан олар өсімдіктің қоректенуіне әр түрлі әсер етеді.
Топырақ ылғалы - оның құнарлығының бір шарты. Топырақтың ылғалдылығы көрсеткiші әрқашанда 1-ден аз болады. Ылғал топыраққа ауадан түскен жауын-шашын мен жер бетіндегі судан және жер астының ыза суынан келеді. Топырақ ылғалы әр жерде әр қилы. Бір жерлерде топырақтың ылғалдылығы мол болса, екінші жерлерде тапшылау. Топырақта кездесетін ылғалдың өзі де өсімдіктерге сіңімділігі әр түрлі болып келеді. Ылғалдың кейбір түрлері өсімдіктерге тіпті сіңбейді. Жалпы топырақтағы ылғал төмендегідей бірнеше түрге бөлінеді.
3 - кесте. Ылғал түрлері ( С. А. Монин бойынша )
Топырақ ылғалының түрі
Байланыс мөлшері мен өзгешелігі
1.Сұйық, ылғал немесе су
а) гравитациялық су
бос сулар
физикалық бос байланысты
б) Топырақ түйірлерінің ішіндегі су

в) жарғақты су

2.Бу
г) Бу
ұшпалы су
физикалық берік байланысты
д) Гигроскопиялық су

3.Қатты күйдегі су
е) Мұз
қатты
химиялық байланыстағы гидратты сулар
биологиялық байланысты су
ж) Кристалданған су

з) Жасушадағы су

Топырақтағы судың төмендегідей басты түрлері бар.
Гранитациялық су - топырақтың ірі қуыстылықтарымен (капиллярлық емес) өз салмағымен жоғарыдан төмен қарай жүреді. Бұл-өсімдік ең жеңіл қабылдайтын су, егер ол топырақтың барлық қуысын толтырса, онда ылғал шамадан тыс болып кетеді. Құмды топырақта гранитациялық су тез төмен кетіп қалады.
Капиллярлық су - топырақ капиллярына орналасады. Ол капилляр арқылы төменгі ылғалды қабаттан беткі құрғақ қабатқа қарай жылжиды. Капиллярлық суды өсімдік оңай пайдалана алады.
Гигроскопиялық су топыраққа сіңірілген жағдайда молекулалар түрінде болады. Ол топырақ бөлшектерінің үстінде берік ұсталады, бірақ өсімдікке пайдасыз, себебі, олар топырақ бөлшектері арасында тек қана бу түрінде қозғалады (диффузиялық жолмен).
Қабықшақты(қатты) су - қатарына мұз, қар жатады. Қатты күйінде өсімдіктерге сіңімсіз, ал еріген кезде топыраққа сіңіп, өсімдіктер үшін пайдаға асады.
Бу тәрізді су - топырақ арасында бу түрінде болады. Ол төменгі температурада шық түрінде тамшылы суға айналады. Оны өсімдіктің пайдалануы мүмкін. Бірақ бұл түрдегі судың өсімдіктерге маңызы шамалы.
Топырақтың ылғалдылық қасиеттеріне оның су өткізгіштігі, ылғал сыйымдылығы, ылғал көтергіштігі, ылғал жоғалтқыштығы жатады.
Су өткізгіштік - топырақтың өз бойынан жоғарыдан төмен қарай су өткізу, сіңіру қабілеті. Ол топырақтың гранулометриялық құрамына, құрылымына, құрылысына, минерологиялық, катиондық құрамына байланысты. Борпылдақ, құмды және құмдауыт топырақтардың су өткізгіштігі жоғары болады. Бұл қасиеттің дұрыс және бұрыс жақтары да бар. Егер топырақтың су өткізгіштік қасиеті төмен болса, онда ылғал оның жоғарғы бетінде жиналып қалады да, микроағзалар тіршілігін баяулатуға, органикалық қалдықтардың шіруіне және тағы басқа жағымсыз жағдайларға әкеп соғады. Ал топырақтың су өткізгіштігі шамадан тыс жоғары болса, қолдан берілген сулар, жауын-шашын сулары тамыр жүйесінен ары қарай тез өтіп кетеді де, суды өсімдік сіңіріп үлгермейді. Топырақтың гранулометриялық құрамы ауыр типтерінде оның су өткізгіштігін арттыратын негізгі әдіс-топырақты қопсыту, оның құрылымын, құрылысын жақсарту болып табылады.
Ылғал сыйымдылық - топырақтың белгілі бір мөлшерде суды сіңіріп, өз бойында ұстап тұру қабілетті. Топырақтың гранулометриялық құрамына, құрылысына және тағы басқа жағдайларға байланысты оның ылғал сыйымдылығы әр түрлі болады. Мысалы, ол құмды топырақта 4-9%, құмдауыт топырақта 10-17% саздақ жерде 18-30%,ауыр топырақта 23-40% болады.
Ылғал көтергіштік- топырақтың менискілік күштің әсерінен өзінің капилляр түтіктері арқылы ылғалды төменгі қабаттан жоғарғы қабатқа көтеру қабілеті. Ол капилляр түтігінің диаметріне, құрылысына, құрылымына байланысты. Капиллярдың диаметрі аз болған сайын, топырақтың бұл қасиеті күштірек (жоғары) болады.
Ылғалдылық кез-келген топырақтың немесе топырақтың жамылғысының тұрақты белгісі емес. Бұл көптеген факторларға байланысты: метеорологиялық жағдайлар, жер асты суларының деңгейі, топырақтың құрылымы, өсімдіктердің табиғаты және т.б. Мысалы, ылғалдылықтың бірдей мөлшерінде құмды (жеңіл) горизонтты топырақ сазды горизонтты топыраққа қарағанда қарағанда ылғалдырақ болады.
Ылғалдылық дәрежесі топырақтың басқа бөлігінің морфологиялық ерекшеліктерінің әсер етеді, бұл топырақ бөлігін сипаттағанда ескерілуі керек. Мысалы, дымқыл топырақ құрғақ топыраққа қарағанда қара түсті болады. Сонымен қатар ылғалдылық дәрежесі құрамына, топырақ құрылымына және т.б. әсер етеді.
Дала зерттеулерінде топырақтың ылғалдануының 5 деңгейін ажыратады:
1) құрғақ топырақ - шаңды, онда ылғалдың болуы жанасқанда сезілмейді, ол қолды салқындатпайды; топырақтың ылғалдылығы гигроскопиялыққа (ауа-құрғақ күйдегі ылғалдылық) жақын;
2) дымқыл - топырақ қолды суытады, шаң жоқ, оны кептіру кезінде аздап түсі ашығырақ болады;
3) дымқыл топырақ - жанасқанда нақты ылғал сезіледі; топырақ сүзгі қағазын ылғалдандырады, кептіру кезінде ол әлдеқайда жеңіл болады және қолмен басылған кезде топыраққа берілген форманы сақтап қалады;
4) дымқыл топырақ қолмен сығылған кезде қамыр тәрізді массаға айналады, су қолға жұғады, бірақ саусақтардың арасына кірмейді;
5) дымқыл топырақ - топырақ суларынан қолды сығылған кезде саусақтардың арасында ауытқып кетеді; топырақ массасы ағымды болады.
Топырақ ылғалдылығын анықтаудың тікелей әдістеріне мыналар жатады:
oo Стандартты. Ылғалдылық 100-105 ° C температурасында пеште кептіру арқылы анықталады.
oo Жеделдетілген. Стандартты ретінде, кептіру шкафындағы топырақтың салмағын кептіруге негізделген. Арасындағы айырмашылық топырақ үлгілерін кептіру кезінде жоғары температурада, атап айтқанда 150-160 ° С - тажүзеге асырылады.
oo Жеделдетілген. Кептіруге арналған лампаларды - термалды радиаторлар және электр шамдарын қолдану арқылы.
Топырақтың ылғалын анықтаудың жанама (физикалық) әдістеріне мыналар жатады:
oo Нейтрондық әдіс. Оның мәні ылғалдылығы бар затты нейтронмен сәулелендірген кезде, нейтронның жылдамдылығы сутегі атомдарының әсерінен төмендетеді.
oo Ыдыстық әдісі. Электрлік қасиеттердің заттың ылғалдылығына тәуелділігіне негізделген. Бұл жағдайда диэлектрлік тұрақты, материалдың диэлектрлік жоғалуы электрлік конденсатордың сыйымдылығын өлшеу арқылы өлшенеді, онда зерттелетін материал диэлектрик рөлін атқарады.
oo Суық кептіру әдісі. Тазартқыштар арқылы: CaСl2, H2SO4, P2O5 және т.б. топырақты сусыздандыруға негізделген. Топырақтың үлгісі (8-10 г) вакуумдық құрғатқышқа қойылады, оның түбінде осы пештердің біреуі орналасқан. Десикатордан ауа сынапты 1-2 см дейін жеткізді. Содан кейін десикатор қайнаған су ваннасына 4 сағатқа орналастырылады, содан кейін кептіру толық деп саналады.
oo Пикнометриялық әдіс. Ылғал топырақтың жоғарғы жағы судың белгісіне дейін толтырылып, пицнометрге құйылады, одан кейін м1 судағы массасы анықтайды. Өте құрғақ топырақ массасының массасы формула бойынша есептеледі: mс = ,
Содан кейін абсолютті топырақ ылғалдылығы есептеледі
oo Тензиометрмен ылғалдылықты өлшеу әдісі аспаптың түтігінің ішіндегі қысымның өзгеруіне негізделеді. Құрылғы вакуумдық керамикалық түтіктен және вакуумдық өлшеуіштен (қысымды өлшейтін құрылғыдан) тұрады.
Топырақтағы ылғал өсімдіктердің, оның микроағзалары мен фаунасының тіршілігінің негізі. Өсімдіктер өніп даму кезінде мол ылғал жұмсайды. Бір грамм құрғақ зат құрауы үшін олар 200-ден 1000 граммға дейін су жұмсайды. Сумен бірге өсімдіктер топырақтан қоректік заттарды да сіңіреді. Топырақ құрамындағы ылғалдың қолайлы мөлшері болғанда өсімдіктер жоғары өнім береді. Ылғалдың мөлшері тапшы немесе артық болғанда өсімдіктердің және басқа топырақ ағзаларының дамуы тежеледі.
Топырақ ылғалдылығы туралы ілімнің дамуына үлкен үлес қосқан ғалымдар А.А. Измаильский (1851-1914), Г.Н. Высоцкий (1865-1940), А.Г. Дояренко (1874-1958), С.И. Долгов (1905-1977), Н.А. Качинский (1894-1976), А.А. Роде (1897-1979).
1.4.1. Топырақтың қышқылдылығы
рН көрсеткіші бойынша топырақ қышқыл, бейтарап және сілтілі болуы мүмкін.
Топырақтың қышқылдылығы - ең негізгі экологиялық фактор. Ол жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің және топырақ организмдерінің өмір сүру шартын, сондай-ақ топырақтағы ластаушылардың қозғалысын (бірінші орында металдар) анықтайды. Жоғарғы қышқылдылық кезінде ауыл шаруашылық өсімдіктерінің көп түрлерінің өсуі және дамуы баяулайды, микроорганизмдерінің өмір сүруі бұзылады. Тұз ерітіндісінің рН көрсеткішін өлшеген кезде, топырақтың қышқылдығын анықтайды.
Барлық өсімдіктер (өсірілетін және өте көп емес) өздерінің рН деңгейін артық көреді, бірақ олардың негізгі бөлігі әлі бейтарапқа жақын топырақ реакцияларын жақсы көреді. Қай индикатор бейтарапты екенін білу үшін қышқыл топырақты көрсететін келесі градацияны береді:
o өте қатты қышқыл рН = 3;
o қатты қышқыл рН = 4;
o орташа қышқыл - pH = 5;
o аздап қышқыл - pH = 6;
o бейтарап - pH = 7;
o сәл және орташа сілтілік -pH = 8-9;
o қатты және өте сілтілі - pH = 10-11.
Топырақта тұздардың көп мөлшерде болуы, тез еритін минералдық тұздардың құрамының жоғарылауымен сипатталады. Бұл процесс топырақтың физикалық және химиялық қасиеттеріне кері әсерін тигізеді және өсімдіктің өсіп даму жағдайына қолайсыз жағдай туғызады.
Топырақтың қышқылдығы уақыт өте өзгеруі мүмкін екендігін түсіну маңызды. Көбінесе минералды заттар топырақтан бірте-бірте суарған кезде тазарып отырады. Егер су жұмсақ болса, онда бұл жағдайда қышқылдық өседі, ал қиын болса, ол азаяды.
Топырақ қышқылдылығының өзгеруі, бәрінен бұрын мұнайдың сапасы мен оның құрамындағы минералдылығы жоғары қабат суларына байланысты морфологиялық ерекшеліктері келесі қабаттармен сипатталады. Гумусты горизонттың қалыңдығы 35 см аспайды, олардың құрылымдары берік емес, түйіршікті келеді. Горизонттарда нығыздалу байқалады, бұл тұздылық мөлшерінің аз екендігін көрсетеді.
Ph метр. Топырақтың қышқылдығын бақылауға мүмкіндік береді. Құрылғы батареясыз немесе электр қуаты жоқ жұмыс істейді. Ұзақ зонд әртүрлі деңгейлерде өлшемдерге мүмкіндік береді. Топырақтың қышқылдығын анықтау үшін лакмус қағазын қолданса да болады.
Сонымен қатар топырақтың қышқылдықты талдаудың қарапайым тәсілі бар, ол топырақтың шамамен сипаттамасын береді. Бұл әдісті енгізу үшін құрғақ жердің бірқалыпты жерін алып, сірке суын құйыңыз. Егер топырақ сілтілі болса, онда ол шу мен аз көбік шығарады, бұл шын мәнінде қарапайым химиялық реакциямен түсіндіріледі.
Топырақ қышқылығын өзгерту
Әктеу топырақтың қышқылдық деңгейін төмендету үшін қолданылады. Ол үшін кальций мен магний бар минералды тыңайтқыштарды қолданыңыз: топырақты әктас, қышқыл түтік, қышқыл әк, доломит, цемент шаңы, марл, көлдік әк (әк), жер балдыры және ағаш күлі. Күл құрамында калий және микроэлементтер бар, сондықтан оны пайдаланған кезде калий тыңайтқыштарын қосудың қажеті жоқ (1-2 кг м2 жылдамдықта қолданылады).
Пеш күлі (ағаш) - бұл әктастың үздік материалдары. Құрамында шымтезектен (тек 15-20%) 2 есе көп кальций бар, жұмсартылған күл 35% дейін оксидті кальцийге және 30% -ға дейін ағаштан тұрады. Кальцийден басқа, ағаш күлінде бірқатар микроэлементтер бар: фосфор, калий және т.б., сондықтан ол жақсы тыңайтқыш болып саналады.
Кейбіреулер жұмыртқа қабығын осы мақсатта пайдаланады. Мұны пайдалану үшін жұмыртқаның қабығын ұсақтау керек. Егер әктастың бөлшектері 3-4 мм-ден артық болса, онда олар топырақта пайдасыз, ұнтақтау неғұрлым ұсақ, соғұрлым жақсы.
Қышқыл топырақты әктеуге кететін ұсақталған әктің шамамен дозалары (г м):
Почва
Очень кислые
Сильнокислые
Среднекислые
Слабокислые

рН 3,8-4,0
рН 4,1-4,5
рН 4,6-5,0
рН 5,1-5,5
Торфянистая
400-600
250-400
100-200
Не известкуют
Песчаная
400-450
300-400
150-250
100
Супесчаная
550-700
350-450
200-300
150
Легкосуглинистая
650-800
450-550
300-400
200-250
Среднесуглинистая
800-900
550-650
400-500
300-350
Тяжелосуглинистая
950-1050
650-750
500-600
400-450
Глинистая
1050-1450
700-900
550-650
450-500
Әктеу 4-5 жылда бір рет жүзеге асырылады. Әктасты өте көп пайдалануға болмайды, себебі ол топыраққа зиян келтіреді, бор мен мысның азаюына, сондай-ақ өсімдікке калийді түсуіне әкеледі.
Топырақты қышқылдандыру үшін, ол жай ғана қышқыл топырақпен немесе лимон қышқылымен, алюминмен, қышқыл қайыңның шырмауышымен, жұмсақ ағаш үгінділерімен немесе құлаған инелермен орман топырақтарымен араластырады. Барлығын жасағаннан кейін бәрі дұрыс орындалғанына көз жеткізу үшін, қышқылдықты қайтадан тексеру керек.
4.1. Топырақтың ластануы
Топырақтың ластануы - топырақта, әдетте, оған тән емес физикалық, химиялық немесе биологиялық агенттердің пайда болуы және енуі немесе аталған агенттердің концентрациясының қаралған мезгілде табиғи орташа жылдық деңгейінен асып түсуі. Топырақтың ластануының көптеген түрлері, соның ішінде радиоактивтік, микробтық және тағы басқа түрлері сараланады Топырақтың ластануы топырақ түзілу процесінің барысын өзгертеді (кейде оны тежейді), түсімді бірден азайтады, өсімдіктерде ластағыштардың (мысалы, ауыр металдардың) қорлануына себеп болады. Бұл ластағыштар адам организміне тікелей немесе жанама түрде түседі (өсімдіктекті немесе жануартекті азықтар арқылы). Топырақтың ластануы топырақтың ауру тудыратын және де басқа жағымсыз микроорганизмдерден өзін-өзі тазалауын төмендетуге әкеліп соғады. Мұның бәрі ауру қауіптілігін және микробиологиялық ластануды туғызады. Мысалы, ластанбаған топырақта дизентерия, сүзек және қылау қоздырғыштары 2 -- 3 тәулік бойына сақталса, ластағыштармен әлсіреген топырақтың өзін-өзі тазалай алмайтын кезінде дизентерия қоздырғыштары бірнеше ай, сүзек пен қылау қоздырғыштары бір жарым жылға дейін сақталады. Топырақтың ластануы кейде әр дәуір аумаққа жайылады.
Топырақтың химиялық ластануы -- топырақта тірі организмдерге қауіп туғызатын химиялық заттектердің жиналуы.
Қазіргі кездегі топырақты ластаушыларының негізгі көздері мыналар:
* пестицидтер;
* минералдық тыңайтқыштар;
* өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы қалдықтары;
* атмосфераға өнеркәсіп орындарынан бөлінетін газды - түтінді заттар;
* Мұнай және Мұнай өнімдері.
Өнеркәсіптік кәсіп орындардың құбырлары арқылы атмосфераға шығарылатын ластағыштар жел арқылы 50 км өңірге таралады. Бірақ ластағыштардың негізгі массасы 8 -- 10 км жердегі топыраққа түседі. Мұнай-химиялық завод кешендерінің төңірегіндегі аумақтар қатты ластанады. Көп жағдайда бұл жерлер ауыл шаруашылығына немесе бақ өсіруге пайдалануға жарамайды. Топырақтың химиялық ластануы мұнай-химия кәсіп орындарының тұған-тұндырғыштары маңында көмірсутек бұларының тұнуынан болады. Түсті металл кендерін алу және байыту процестерінен де топырақ көп ластанады. Ауыр металдардан топырақтың химиялық ластануының зардабы тұрақты болып келеді. Мұнайдан топырақтың химиялық ластануының төменгі деңгейінде топыраққа микрофлора мен өсімдік дамуын реттейтін тыңайтқыш енгізу керек. Үлкен мөлшердегі және ұзак мерзімдік ластанудан топырақта қайтымсыз өзгерістер жүреді -- топырақ асфальтқа ұқсас массаға айналады.

ІІ - ТАРАУ. МҰНАЙ МЕН МҰНАЙ ӨНІМДЕРІМЕН ТОПЫРАҚТЫҢ ЛАСТАНУЫ ТУРАЛЫ ЗАМАНАУИ ИДЕЯЛАР
4.1. Мұнай және мұнай өнімдерінің жалпы сипаттамалары
Мұнай - табиғи жанғыш материал, әдетте түсі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.