Мультимедиялық оқыту технологиясы
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
Жаратылыстану және аграрлық технологиялар институты
Биология, география және химия кафедрасы
ӘОЖ 373.545:59
ШӨКЕН ЖАНСАЯ СЛАМХАНҚЫЗЫ
Биология пәні Жануарлар бөлімі бойынша оқушылардың зерттеу дағдыларын дамытуда мультимедиялық құралдары мен интернет технологияларды қолдану әдістемесі
6М011300 - Биология мамандығы бойынша педагогика ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми жетекші: биология
ғылымдарының кандидаты,
аға оқытушы Берденкулова А.Ж.
Қызылорда, 2019 жыл
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
Жаратылыстану және аграрлық технологиялар институты
Биология, география және химия кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі __________Байкенжеева А.Т.
_____________2019 жыл
Магистрлік диссертация (магистрлік проект)
Биология пәні Жануарлар бөлімі бойынша оқушылардың зерттеу дағдыларын дамытуда мультимедиялық құралдары мен интернет технологияларды қолдану әдістемесі
Мамандығы: 6М011300 - Биология
(педагогика ғылымдарының магистрі)
Магистрант ___________________
(подпись) (инициалы, фамилия)
Ғылыми жеткеші,
биология ғылымдарының кандидаты ___________________
(подпись) (инициалы, фамилия)
Факультет деканы ___________________
(подпись) (инициалы, фамилия)
Кызылорда, 2019 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
І
ЖАНУАРЛАР БӨЛІМІН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ МУЛЬТИМЕДИА ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ - ТЕХНОЛОГИЯЛАР ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ педагогикалық НЕГІЗДЕРІ
1.1
Биология оқыту әдістемесінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастырудың педагогикалық маңыздылығы
1.2
"Жануарлар бөлімін оқыту кезінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолданудың тәсілдері
1.3
Мектепте 7-ші сыныпа биология сабағында оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту және компьютерлік технологияларды қолданудың педагогикалық моделі
ІІ
"ЖАНУАРЛАР" БӨЛІМІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІКТЕРІН ДАМЫТУ ҮШІН МУЛЬТИМЕДИА ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕРІ
2.1
"Жануарлар" бөлімінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалану әдістемесінің негізгі компоненттері
2.2
"Жануарлар" бөлімінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін мультимедиа және Интернет технологиялар құралдарын пайдаланудың тәжірибелік әдістемесі
2.3
Эксперимент нәтижесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қосымшалар
ТЕРМИНДЕР:
"Бақылау - қабылдау объектілерінде болатын қандай да бір құбылыстың немесе өзгерістердің жүрісін бақылауға мүмкіндік беретін жоспарлы, неғұрлым немесе аз ұзақ қабылдау"
КІРІСПЕ
Жаңа мыңжылдықта адамзат білім берудің ақпараттық дәуіріне енді, ол мектептегі білім беруді оқушыларды жылдам өзгеретін ақпараттық қоғамда өмірге дайындауға мүмкіндік береді. Бұл мәселені шешудің басты рөлі адамдардың заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларға иелену мүмкіндігі болып табылады. Жаңа ақпараттық технологиялар қазіргі адам өмірінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қазіргі уақытта "компьютерлік сауаттылық" өте маңызды болып табылады, оны талдау, синтездеу, материалды салыстыру, Ақпараттық массивтерде Интернеттен қажетті мәліметтерін табуға, нақты міндетке байланысты деректерді құрылымдауға және өңдеуге, алынған дағдыларды топта және шығармашылық ұжымда жемісті жұмыс істеу үшін өз еңбек процестерін ұйымдастыруда қолдануға мүмкіндік беретін "компьютерлік сауаттылық" аса маңызды болып табылады[123, 132].
7 сынып оқушыларының зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін мұғалім сабақта, сабақтан тыс және сыныптан тыс уақытта зерттеу жұмыстарын ұйымдастырып отыруы қажет. Биология сабағында оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру тиімділігі жоғары емес. "Жануарлар" бөлімін оқу кезінде оқушыларың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру тиімділігін арттыру үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалану қолжетімді және мақсатқа сай деп, тұжырымдаймыз [92.
Қазіргі кезде көптеген елдердің үкіметі ақпараттық және коммуникациялық технологиялар негізінде білім беру жүйесін жаңғыртуға күш салуда. Биология пәні бойынша оқу-тәрбие процесіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізу білім беруді дамытудың келесі кезеңі болып табылады. Осы проблеманы шешудің заңды қажеттілігі Ақпараттандыру туралы Қазақстан Республикасының Заңы (2015 жылғы 24 қарашадағы № 418-V ҚРЗ) мақсатты бағдарламасының қондырғыларымен анықталған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Жануарлар бөлімін оқыту кезінде мультимедиа және интернет - технологиялар құралдарын қолдана отырып оқушылардың зерттеу іскерлігін дамытуды теориялық негіздеу. Алайда "Жануарлар" бөлімін оқыту кезінде осы технологияларды сабақта пайдалану әдістемесінің жеткіліксіздігінен оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын қолдану мәселесі практикалық деңгейде шешілмеген. Бүгінгі күні сабақта "жануарлар" бөлімін өткенде, оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын қолдану әдістемесі әдебиеттерде жеткіліксіздікті тудырады. Биологиялық білім берудің тиімділігін арттыру үшін перспективалы мультимедиа құралдарын пайдалану болып табылады, өйткені олар оқыту процесінде ақпаратты берудің барлық арналарын іске қосуға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда оқушыларда зерттеу іскерліктерін қалыптастыру тиімділігінде кемшіліктер болып жатады. Сондықтан "жануарлар" бөлімін өткенде оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын қолдану тиімділігін құру және маңыздылығы зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтайды. Біз мынадай терминді ұстандық: электрондық білім беру ресурстары, Дүниежүзілік Интернет желісі.
Зерттеу жұмысының проблемасы: "Жануарлар" бөлімін оқытқанда оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын пайдалану қажеттілігін және жануарлар бөлімін зерделеу кезінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру процесін мультимедиа құралдарымен және Интернет-технологиялармен әдістемелік қамтамасыз ету қажеттілігін негіздеу болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: "Жануарлар" бөлімін өткенде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын пайдаланудың тиімді әдістемесін анықтау
Зерттеу объектісі: мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалана отырып, "Жануарлар" бөлімін зерделеу кезінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үдерісі.
Зерттеу пәні: "Жануарлар" бөлімін оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын қолдану әдісі.
Гипотеза: мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолдану негізінде "жануарлар" бөлімін зерделеу кезінде оқушылардың зерттеу іскерлігін дамыту тиімді, егер:
- "Жануарлар" бөлімін оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын пайдаланудың арнайы әдісі әзірленеді және негізделетін болады;
- Оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамытуды ынталандыратын мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдары, ақпараттық технологияларды қолдана білу және оқушылардың зерттеу іс-әрекетіне қызығушылығын арттыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Биология оқыту әдістемесінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастырудың педагогикалық маңыздылығын анықтау
2. "Жануарлар бөлімін оқыту кезінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолданудың тәсілдерін талдау
3. Мектепте 7-ші сыныпа биология сабағында оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту және компьютерлік технологияларды қолданудың педагогикалық моделін құрастыру
4. Оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін әдістемені эксперименттік тексеру.
Зерттеудің міндеттеріне сәйкес оның әртүрлі кезеңдерінде келесі зерттеу әдістері қолданылды:
- Теориялық: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, әдіснамалық, психологиялық - педагогикалық, әдістемелік және арнайы әдебиеттерді талдау, синтез, жалпылау, салыстыру, моделдеу;
- Эмпирикалық: мұғалімдер мен оқушыларды бақылау, сауалнама жүргізу; педагогикалық эксперимент;
- Математикалық статистика: эксперимент деректерін математикалық өңдеу, деректерді графикалық және кестелік интерпретациялау.
Зерттеу 2017 жылдан 2019 жылға дейінгі кезеңде жүзеге асырылды және үш кезеңді қамтыйды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы "Жануарлар" бөлімін оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалану мүмкіндіктері анықталды; компьютерлік технологияларды қолдану арқылы сабақтарда шешілуі тиіс міндеттер анықталды; мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдары арқылы оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыруға бағытталған сабақтардың мазмұны жасалынды.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарының көмегімен "Жануарлар" бөлімін оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін тиімді әдістемесі анықталды; оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін Биология сабақтарында компьютерді пайдалану мүмкіндіктері анықталды.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы. Оқушыларға Жануарлар бөлімін оқытуда зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолдану әдістемесін жүзеге асыру болып табылады, бұл мектепте биологияны оқыту мүмкіндіктерін кеңейтуге мүмкіндік береді; мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарының көмегімен оқушылардың зерттеу іскерлігін қалыптастыруға және оларды Жануарлар бөлімін оқып-үйренуде жалпы орта білім беретін мектепте практикада жүзеге асыруға бағытталған сабақтардың мазмұнын әзірлеуде, мұғалімдерге олардың негізінде мультимедиялық құралдарды пайдалана отырып, білім беру процесін одан әрі жобалауға мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының нәтижелерін апробациялау және енгізу Қызылорда қаласының №136 мектеп-лицейінің 7-сыныптарында "Жануарлар" бөлімін оқыту барысында жүргізілді. Зерттеудің негізгі ережелері мен нәтижелері Биология, география және химия кафедрасының отырысында талқыланды.
Зерттеу жұмысы бойынша нәтижелері халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда жарияланды (17-19.10. 2018ж. Amman, Jordan және 27-29.11.2018ж. Casablanca, Morocco)
І тарау. ЖАНУАРЛАР БӨЛІМІН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ МУЛЬТИМЕДИА ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ - ТЕХНОЛОГИЯЛАР ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 ПЕДАГОГИКАДА ЖӘНЕ БИОЛОГИЯ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Мультимедиа және заманауи Интернет-технологиялар жеке тұлғаның мүдделері мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға, оны дамытуға, мектеп мұғаліміне мотивациялық көмек көрсетуге, оқушылардың зияткерлік қабілеттері мен шығармашылық құралдардын қалыптастыруға бағытталудан тұрады. Оқыту процесін мультимедиа құралдарымен жеткілікті жабдықтау оқытуды дараландыруды күшейтуге ықпал етеді [67]. Алайда, оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдану кезінде оқыту процесінің негізгі тұлғасы мұғалім болып қалатынын есте сақтау қажет, компьютер маңызды, бірақ көмекші рөл атқарады [7, 50]. Компьютерді қолданудың басты міндеті-мұғалім мен оқушыға жұмыстың түрлері мен әдістерін таңдаудың барынша еркіндігін береді және оқытушыдан білім алушыға білім беруді жеңілдету болып табылады. Компьютер дәстүрлі оқу құралдарын толықтыруы керек, бірақ алмастыра алмайды. С.В.Алексеевтің пікірі бойынша компьютермен модельдеу оқушылардың табиғи қоршаған ортадағы зерттеу іс-ірекеттерін толық алмастыра алмайды [3, 21 Б.].
Орта мектептерінде мұғалімдер 1990 жылдан бері желілік коммуникациялық технологияларды пайдалана бастады. Бүгінгі күні елімізде көптеген мектептер тек электронды поштамен ғана емес, WEB-ресурстармен де белсенді жұмыс істейді, ақпараттық базаларға қол жеткізу үшін Интернетті пайдаланады, өз сайттарын құрады. Министрліктің тағы бір жоспары - әрбір сыныпты интернетпен қамту, дәлірегі әрбір сыныпқа Wi-Fi орнату мәселесі тұр [11111]. Орта білімнің мақсаты адамның мүдделері мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға, оны дамытуға, мотивациялық қалыптастыруға бағытталуы, саладағы ұстазға, зияткерлік және шығармашылық қабілеттеріне көмектесу құралы бұл - мультимедиа және қазіргі заманғы Интернет технологиясы болып саналады. Барлық мектептерге білім беру ресурстарының электрондық орталығына тегін қол жеткізу қамтамасыз етіледі, сондай-ақ оқу мекемелері арасында ақпарат алмасуды көздейтін тегін трафикті жасау жоспарланып отыр. Қажетті Интернет желісі адамға ақпаратты сырттай іздеуге, нақты уақыт шегінде электрондық қарым-қатынас асауға және WEB-беттерді құру мүмкіндігін береді. Интернеттің барлық осы мүмкіндіктерін оқушылар өз қызметінің нәтижелерін жариялауы үшін ақпараттық ресурстарды, коммуникациялық құралдарды кешенді қолданылуы тиіс.
Бағдарламаның мақсаттарының бірі ақпараттық технологиялар негізінде көрсетілген білім берудің жаңа бір деңгейіне кезең-кезеңмен көшу үшін жағдай жасау болып табылады. Бағдарламаның мақсаты "...білім беруді дамытуды ақпараттық және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етудің жүйесін құру; оқу процесінде жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолдану; оқу процесінде дәстүрлі оқу құралдарымен қатар қазіргі заманғы электрондық оқу материалдарын жасау және пайдалану..." болып табылады [164]. Бұл ғылыми негізделген ресурстарды, мультимедиа құралдарын пайдаланудың тиімді әдістемесін анықтауды талап етеді.
Көптеген мұғалімдер өз тәжірибелернде зоологияны оқытудың тиімсіз тұстарын атап көрсетті және мұны оқыту құралдарының жетіспеушілігімен, оқыту нысандарының түрлерінің аздығымен байланыстырады. Көптеген ғылыми зерттеулерде биологияны оқытуда компьютерлік технологияларды пайдаланудың тиімділігі жоғары екендігі дәлелденгеніне қарамастан, биология пәні мұғалімдері оларды өзінің педагогикалық тәжірибесінде жиі пайдаланбайтындығын айтады, олар мұны уақыттың жетіспеуімен және компьютерлік сыныптарға қолжетімділіктің жоқтығымен байланыстырады [13, 83, 102, 132, 138, 147].
Зерттеу 2017 жылдан 2019 жылға дейінгі кезеңде жүзеге асырылды және үш кезеңді қамтыйды.
Бірінші кезең (2017-2018жж) биологияны оқытуда оқушылардың зерттеу іскерлігін қалыптастыруда және компьютерлік технологияларды пайдалану мәселелері бойынша мәліметтер жинау; осы мәселе бойынша психологиялық-педагогикалық, әдістемелік және арнайы әдебиеттерді талдау; жалпы білім беретін мектепте практикада зерттелетін мәселенің жағдайын зерделеу.
Екінші кезең (2018-2019жж) Қызылорда қаласының №136 мектебінде 7 сыныпта Биология пәнінен өткізілген сабақта мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолдана отырып, зерттеу сипатындағы тапсырмалар мен жұмыстар жүйесін әзірлеу. Эксперимент нәтижелері бойынша оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін мультимедиа және Интернет-технология құралдарын қолдану деңгейін нақтылау.
Үшінші кезеңде (2019ж) қолданылған әдістердің тиімділігін тексеру, эксперименттік зерттеу нәтижелерін талдау, қорытынды жасау және диссертациялық зерттеуді ресімдеуді жүзеге асыру.
XVII ғасырдан бастап көптеген көрнекті педагогтар биологияны оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру мәселесіне көңіл бөле бастады. Әдебиетті талдау негізінде біз бөлген осы проблеманы әзірлеудің негізгі бағыттары:
1. Жеке тұлғаның қабілеті мен дербестігін дамытудағы зерттеу біліктерін қалыптастыруда рөлін ашу (Б.В.Всесвятский, Я.А.Коменский, Д.Локк, И.Г.Песталоцци, Ж.Ж.Руссо [31, 62, 80, 106]). Б.В.Всесвятский оқушылардың бастамасы мен шығармашылығын дамытуда зерттеу жұмыстарына үлкен мән берді. Ол зерттеу әдісін тек зертханалық экспериментте ғана емес, еңбек қызметінде да қолдануды насихаттады. Б.В. Всесвятский оқушылардың өз бетінше бақылауы, материалды жинау және оны жазба және сурет түрінде әрі қарай жүйелендіру, өз бетінше жасалған қорытындылар мен қорытулар оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамытуға әкеледі деп санады [31]. Бірақ бұл ретте зерттеу жұмысының жоспарын әзірлеу мен жасауға, алдағы уақытта жауап беру қажет болатын мәселелерді әзірлеуге баса назар аудару қажет.
Я.А.Коменский биологияны тиімді оқыту үшін мұғалім оқушының қателіктерін уақытында байқап, түзету үшін жаттығулар мен қайталауды қолдану қажет екенін атап өтті [62].
Д. Локк, Ж.Ж.Руссо және И.Г.Песталоцци оқушыларға жай-күйде ойлауға көмектесетін келесі біліктердің қалыптасуының маңыздылығын атап өтті: бақылау қабілеті, ойлау қабілеті, жалпылау қабілеті.
2. Қоршаған ортаның шынайы объектілерін зерттеу негізінде білім беру процесін құру (А. Любен, К. К. Сент-Илер, К. Д. Ушинский [81, 128, 144]).
А. Любен жаратылыстануды оқытудың мақсаты баланы қоршаған заттар арқылы табиғатпен таныстыру болып табылады деп есептеді. А. Любен әдісі бойынша оқушылар алдымен жергілікті табиғаттан таңдап алынған органикалық әлемнің жеке өкілдерімен танысады. "Өсімдіктер мен жануарларды көрнекі түрде зерттейді, белгілі бір жоспар бойынша өз бетінше сипаттайды, сонымен қатар мұғалім өз бақылауларына сай жауап беретін сұрақтарды ғана қояды. Жаратылыстану дұрыс ойлау мен салыстыра білуді үйрету үшін барлық мүмкіндіктерге ие" [81].
К. Д. Ушинский мен К. К. Сент-Илер шынайы объектілерді зерттеуге негізделген жағдайда ғана бақылау құнды деп есептеді. К. Д. Ушинский көрнекі оқыту ақыл-ой жаттығуларының алдында және ерте балалық шақта басталуы тиіс екенін атап өтті. "Бақылау пәні табиғи материал болуы тиіс, өйткені дәл осындай бақылау ойлау дербестігінің дамуына ықпал етеді. Мұғалімнің міндеті-балаларды заттарды бір-бірімен салыстыра отырып сипаттауға, ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табуға, оларды белгілі бір туысқа және түрге жатқызуға үйрету " [144]. К. К. Сент-Илер экскурсияларды өткізуге, объектілерді гербарийлер мен коллекциялар негізінде зерттеуге назар аударды.
3. Қоршаған орта туралы дұрыс түсініктерді қалыптастыру, нысандарды өз бетінше зерттеуге ұмтылуды ояту (А.Н. Бекетов, Н.М. Верзилин [11, 28]) А.Н. Бекетов дедуктивтік оқыту оқушыларды біліммен және дайын қорытындылармен байытады, бірақ тек жадымен жұмыс істеуге мәжбүрлей отырып, ой қызметін тудырмайтынын атап кетті. Н. М. Верзилин бірінші орынға зертханалық сабақтарды қоюды ұсынды, өйткені олар дұрыс түсініктерді қалыптастыруға ықпал етеді.
4. Тәжірибе және бақылау техникасын меңгеру негізінде зерттеу дағдыларын қалыптастырады (А. Я. Герд, C. B. Герд, В. В. Половцов, H. A. Рыков [33, 34, 111, 127]). А. Я. Герд барлық нақты білімдерді адамзат бақылау, салыстыру және тәжірибе жолымен, бірте-бірте кеңейіп келе жатқан қорытындылар мен қорытындылардың көмегімен алады деген ой айтты. С. В Герданың "на пути к природе" кітабы сыныптан тыс жұмыста оқушылардың зерттеу іскерлігін дамытуға арналған (1926). Ол өсімдіктер мен жануарларды бақылауға арналған тақырыптар жинағы. "Зерттеу жұмысының дағдыларын дамыту, сондай-ақ барлық тірі адамдарға саналы қызығушылықты нығайту ісінде дербес бақылаулардың маңызы зор" [34]. C. B. Герд ұзақ бақылаудың басты алаңы ретінде үйірмелер мен үй жұмыстары және демалыс жұмыстарын санады.
В.В.Половцов мұғалімнің басшылығымен оқушыларға арналған практикалық жұмыстарды ұйымдастыру үшін зерттеу іскерліктерін дамыту қажет деп санайды, оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне арналған зерттеу сипатындағы сынып және үй тапсырмаларын әзірледі, биология мұғалімдеріне арналған тәжірибелерді өткізу кезінде ұсыныстар жасады [111].
H.A.Рыков оқу үрдісінде зерттеу жұмысы қажет деп санады, өйткені ғылыми зерттеу әдістері туралы қарапайым түсініктерді қалыптастыруға ықпал етеді. "Зертханалық жұмыстарды және бақылауларды пайдаланбай, сабақта дамитын бірқатар ережелер болжанбаған болып табылады" [127].
5. Оқыту практикасына зерттеу әдістерін енгізу (И. Д. Зверев, В. Ф. Натали, Б.Е. Райков, К.П. Ягодовский [45, 46. 94, 99, 120, 154]). Борис Евгеньевич Райков оқытуда моторлық принципін ұсынды, "тәжірибелік-зерттеу әдісін" жасап, зерттеу жүргізудің негізгі кезеңдерін анықтады. В. Ф. Натали Б. Е. Райковтың оқытудағы "экскурсиялық-зерттеу" әдісінің маңызды рөлі туралы ұстанымын бөлісті. И. Д. Зверев зоология бойынша тәжірибелік жұмыстардың маңызы зор екенін айтты. Оқушылардың сабақта зерделенетін биологиялық құбылыстардың мәнін түсінуі ғылыми зерттеу әдістерін меңгерумен тығыз байланысты [45].
Л.Н.Никонов табиғатты зерттеу "зерттеу әдісі" бойынша жасалуы тиіс деп есептеді: балалар өздерін қызықтыратын сұрақтарды қойып, қойылған тәжірибелер мен бақылаулардан жауап алуы тиіс. Л. Н. Никонова, пікірі бойынша мұғалімнің рөлі, балаларды ұйымдастыру және олардың ойларын белгілі бір мәселелерді шешуге бағыттауда мұғалім оқушыларды өз бетінше қандай тәжірибемен, қандай жағдайда, қандай құралдардың көмегімен зерттелетін құбылыстарды бақылау және қойылған сұраққа жауап алу мүмкіндігі бар екенін шешетіндей іс-әрекетке қамтуы тиіс. Оқушылардың дербестігінің ұлғаюына қарай мұғалім қойған сұрақтар егжей-тегжейлі болуы тиіс [99].
К. П. Ягодовский баланың белсенді екенін және бәрін зерттеуге және түсінуге ұмтылатынын көрсетті. Сондықтан мұғалім балаға өзінің жаңалығымен кішкентай зерттеушіге күш жұмсайтын материал беруге ұмтылуы керек [154]. Зерттеу жұмысының объектілері эксперименталдық зерттеулердің деректерін көрсететін суреттер, кестелер, сандар, сондай-ақ әдеби көздердің сыни зерттеулері болуы мүмкін.
6. Жаңа білімді өз бетінше зерттеу қызметінің негізінде алу (И. И. Полянский [112]). И. И. Полянский жаратылыстанудың негізгі міндеттерінің бірі - оқушылардың қоршаған ортаны тануға деген тұрақты қызығушылығын және ұмтылысын тәрбиелеу, өз бетінше зерттеу жұмысы арқылы жаңа білім алу деп санады, ол келесі талаптарды қанағаттандыруы тиіс: белгілі бір мақсат, оның жету жолдары мен құралдары, болжамдар мен қорытындылар. Зерттеу әдістері экскурсияда, сыныптан тыс жұмыста қолданылуы керек, себебі мектеп сабақтары жеткіліксіз. Оның пікірінше, оқу-зерттеу жұмысы білім мен біліктіліктің сапасын арттыруға, биологияны үйренуге деген қызығушылықты дамытуға ықпал етеді.
7. Өз бетінше жұмыс істей білуді қалыптастырудағы әртүрлі әдістер мен тәсілдерді біріктіру (В. М. Корсунская [69]). В. М. Корсунская өз жұмыстарында біртіндеп күрделене отырып, оқушылардың білім мен іскерлікті меңгерудегі өзіндік іс-әрекетіне қойылатын талаптарды арттыру арқылы оқыту әдістерін белсендіруге көңіл бөлді. Ол оқушылардың табиғи объектілерді тану және анықтау, бақылау және эксперимент жұмыстарын қамтитын практикалық әдісті оқыту қажеттілігін атап өтті [69]. 1-қосымшада зерттеушілердің зерттеу біліктерінің мәселелерін әзірлеуге қосқан үлесіне қысқаша шолу келтірілген.
Оқушылардың өзіндік зерттеу жұмысын жүргізу проблемасы қазіргі заманғы психологтар мен дидактикалық еңбектерде, атап айтқанда В.И.Андреев, Ю.К.Бабанский, А.П.Беляев, В.В.Давыдов, П.И.Пидкасистый, С.А.Расчетина, Ф.Талызина, А.В.Усова берілген [4, 8, 12. 38, 107, 121, 139, 143].
Осылайша, жоғарыда баяндалғанның талдауы педагогтердің өз еңбектерінде оқуға зерттеу тәсілін, дербес зерттеу жұмыстарын жүргізу теориясын әзірлейтінін, олардың жіктелуін, өткізу әдістемесін жасайтынын, бақылауды жүргізу және эксперимент қою тәсілдерін әзірлейтінін көрсетеді.
90-шы жылдары елімізде лицейлер, гимназиялар пайда бола бастады, олар биология пәні бойынша балама бағдарламалар әзірленді. Осындай оқу орындарында қолданылатын инновациялық технологиялар негізіндегі әртүрлі бағдарламалар оқушылардың зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға кең мүмкіндіктер ұсынды. Биологияны оқыту әдістемесі саласындағы жаңа бағдарламалар, оқулықтар, ірі әдістемелік еңбектер оқушылардың биология бойынша дайындығын айтарлықтай жақсартты. Білім Министрлігінің шешімі бойынша елде биологиялық білім беру стандарты енгізілді, онда білім, білік және құндылық қарым-қатынасты қалыптастырудың білім беру минимумы деңгейінде оқу пәнінің мазмұны белгіленген. Орта мектепті жаңғырту жоспарына сәйкес жалпы білім беру мекемелері 12 жылдық білім беруге көшті.
Биологияда зерттеу дағдыларын қалыптастыру мәселесі бойынша қазіргі заманда диссертациялық зерттеулер арналған: Т. А. Беспамятных, Э. Ф. Варганова, A. B. Кулев, В. Ф. Морозова, В. В. Пасечник, Р. И. Попова [17, 25, 73, 90, 102, 115]. Біз осы жұмыстарды талдау орынды деп есептейміз.
Өз зерттеулерінде Т. А. Беспамятных, A. B. Кулев, Р. И. Попова психологиялық-педагогикалық, дидактикалық және әдістемелік әдебиеттерге зерттеу біліктері мәселелері бойынша талдау жүргізеді, біліктердің әртүрлі жіктемелерін баяндайды, оқушыларда қалыптасуға тиісті зерттеу біліктерінің негізгі топтарын бөледі. Т. А. Беспамятных оқушылардың оқу-зерттеу жұмысының негіздерін қарастырады, оқу зерттеулерінің кезеңдерін, олардың жіктелуін бөледі, Жалпы биология курсындағы зерттеу жұмысының рөлі мен орнын талдайды. Жалпы биология курсында оқушылардың оқу-зерттеу жұмысының әдістемесінің моделін ұсынады. A. B. Кулев маңызды зерттеу іскерліктеріне мыналарды жатқызады: бақылау, эксперимент жасау. Ол берілген біліктердің мазмұнын, оларға кіретін операциялардың құрамын, зоологияны тереңдете зерттеуде олардың даму әдістемесін ашады. Р. И. Попова аналитикалық-синтетикалық, диагностикалық, гипотетикалық-болжамдық, жобалау-алгоритмдік, бағалау-критериалды іскерліктерге бөле отырып, зерттеу біліктерінің басқа жіктемесін келтіреді. Ол әдістемелік принциптерді және зерттеу іскерліктерін қалыптастыру шарттарын ерекшелейді және ботаниканы зерттеу кезінде оларды қалыптастыру әдістемесін модельдейді.
Осылайша, оқушыларда зерттеу іскерлігін қалыптастыру мәселесіне ғалымдар мен практикалық қызметкерлерге жаратылыстану әдістемесінің тарихи дамуының ұзақ жолында үлкен көңіл бөлінді. Ғылыми-әдіскерлер өз жұмыстарында оқушылардың дербестігін, белсенділігін, танымдық қызығушылығын дамытуда зерттеу іскерлігінің рөлін негіздеді. Зерттеушілер зерттеу біліктерінің құрылымы мен қалыптасу кезеңдерін әзірледі.
1.2 ЖАНУАРЛАР БӨЛІМІН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІКТЕРІН ДАМЫТУ ҮШІН МУЛЬТИМЕДИА ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ-ТЕХНОЛОГИЯЛАР ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНУ МҮМКІНДІКТЕРІ
Біз ағылшын сөзінен шыққан мультимедиа терминінің анықтамасын беруді жөн санадық, multi - көп, media - орта деген мағына береді [131]. Multimedia-интерактивті режимде компьютердің мәтіндік, графикалық және дыбыстық мүмкіндіктерін пайдалануға негізделген ақпаратты бейнелеудің компьютерлік-бағытталған әдісі, яғни жаңа объект туралы ақпаратты оның барлық ықтимал көріністерінде толық қабылдау [19, 20, 133, 141, 158]. J. M. Wilson u Е. Р. Redish мультимедиа ұғымына компьютерлік жүйеде мәтінді, дыбысты, бейнені, графикалық сурет пен анимацияны (мультипликация) біріктіруге мүмкіндік беретін заманауи компьютерлік ақпараттық технология деп анықтама береді [162].
80-жылдардың соңында жаратылыстану-ғылыми саласында мультимедиа-технологияларды қолдануға қызығушылықтың көбеюі барлық ықтимал "орталарды" қолдану негізінде мультимедиа өнімін құру идеясын іске асырумен байланысты: суреттер, дыбыстар, анимациялар, гипермәтіндік жүйелер [50, 63]. Біздің ойымызша, "Жануарлар" бөлімін оқуда оқушылардың зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру кезінде белсенді пайдаланылуы мүмкін мультимедианың келесі мүмкіндіктері назар аударуға тұрарлық: әр түрлі ақпаратты бір тасымалдағышта сақтау, экранда сурет немесе оның фрагменттерін ұлғайту, суреттерді салыстыру және оларды әр түрлі бағдарламалық құралдармен өңдеу, анықтамалық немесе түсіндірме ақпаратты (гипермәтін технологиялары) алу, жүзеге асырылатын салаларды мәтіндік материалда бөлу.); тұрақты немесе динамикалық көрнекі қатарға сәйкес келетін үздіксіз аудиожазбаларды жүзеге асыру, видеофрагменттерді пайдалану, "тоқта кадр", қайтару, бейнежазбаны қайталау, ғаламдық Интернет желісіне қосу, түрлі қосымшалармен (мәтіндік, графикалық және дыбыстық редакторлармен, картографиялық ақпаратпен) жұмыс істеу, өнімде ұсынылатын ақпараттан өз "галереяларын" (таңдауларды) жасау, мүдделі экрандық бетте "бетбелгі" жасау, "слайд-шоу" режимінде өнімнің мазмұнын қарау, ақпарат бойынша "еркін" навигация мүмкіндігі [124].
Атап өтетін жәйт, аталған мүмкіндіктер ақпаратты ұсыну кезінде тек нарықта ақпаратты жинақы лазерлік дискілер (CD-ROM) түрінде қолжетімді ақпарат тасығышы пайда болған сәттен бастап кеңінен қолданыла бастады, олар ақпаратты дербес компьютерлерде тез жазуға, тираждауға және жаңғыртуға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, бұл бағдарлама бойынша ақпарат алу үшін қажетті ақпаратты тез және оңай табуға, оны ұсыну нұсқасын таңдауға және пайдаланушының іс-әрекетіне кері байланыс алуға мүмкіндік береді. Бұл мүмкіндіктерді қазіргі уақытта мұғалімдер мектептерінде биологияны оқытуда қолданады. Бұл О. И. Беляков, Е. А. Мамонтова, В. А. Смирнов, В. Н. сияқты биологияны оқытуда заманауи компьютерлік технологияларды қолдануға арналған жұмыстарда көрініс тапқан. [13, 83, 134, 138, 146]. Осы зерттеулерде биологияны оқытудың тиімділігін арттыру үшін заманауи компьютерлік технологиялардың әртүрлі мүмкіндіктеріне талдау жүргізілген.
Білім беруді ақпараттандыру мәселесі В. В. Лаптев, Е. С. Полат, И. В. Роберт жұмыстарында да қарастырылған.[74, 110, 124, 125]. Оқу үдерісіне оқытудың техникалық құралдары ретінде жаңа ақпараттық технологияларды енгізу мәселесі А. И. Никишов, В. В. Пасечник, В. П. Соломин, В. Н. жұмыстарында қаралды. [98, 102, 137, 138]. Аталған авторлардың еңбектерінде жаңа ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін тиімді пайдалану аспектілері, компьютерлік ортада тұлғаны қалыптастырудың маңызды аспектілері талқыланған.
L.Plowman [159,160] оқу процесіне мультимедиялық технологияларды енгізудің қиындықтарын дамытумен айналысты. Ол мұғалімдер оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды енгізу үшін инженерлер жасаған бағдарламалық құралдармен жұмыс істеуі керек, бұл оқу процесінің психологиялық, педагогикалық және әдістемелік талаптарын және ерекшеліктерін ескермейді.
Осылайша, қазіргі заманғы диссертациялық зерттеулерде биологияның әр түрлі бөлімдерінде биологиялық түсініктерді дамыту үшін, биология бойынша білім мен іскерлікті бақылау үшін қазіргі заманғы компьютерлік технологияларды қолдану мәселесі баяндалған. Бірақ әдебиетте зерттеу дағдыларын қалыптастыру үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалану проблемасы жеткілікті әзірленген жоқ.
Биологияны оқыту үрдісінің тиімділігін арттыруда және зерттеу біліктерін дамытуда мультимедианың мүмкіндіктерін белгілей отырып, осы мүмкіндіктерді қамтамасыз ету қазіргі заманғы толық мультимедиа-компьютердің бірқатар талаптарға сәйкестігін талап ететіндігіне тоқталған жөн.
Мультимедиа- бірнеше құрамдауыштарды қамтуы тиіс: бейнесистема, телехабарларды қабылдау құралдары, CD-ROM компакт-дискілерін ойнатқыш, компьютерге бейне шағылыстыруды енгізуге арналған бейнені цифрлау құралдары, компьютерде алынған бейнелерді әдеттегі теледидарға немесе бейнемагнитофонға шығару құралдары, принтер, манипуляторлар (тышқан, джойстик), сканнер, дыбыстық және оған арналған құрылғылар (сыртқы синтезатор, микрофон, колонкалар, құлаққаптар), қуатты графикалық станция болып табылатын компьютер (Pentium типті).
Жалпы, қазіргі уақытта әдебиетте мультимедиа өнімдерін қолданудың түрлі бағыттары көрсетілген. Бұл, ең алдымен, білім саласында [41, 136, 156, 157, 161]. Балалар мен ересектер осы технологияларды оқытудың тиімді құралы ретінде пайдалана алады [10, 57, 58, 59, 64, 74, 75, 82, 101]. Мультимедиа баланы түстерді тануға, сондай-ақ математикалық заңдарға үйрететін жоғары зияткерлік, қарапайым бағдарламаларды қамтиды. Мұғалім оқушыларға сабақ материалдарын жеткізу үшін мультимедиа құралдарын пайдалана алады.
Мультимедиа технологиясын қолданудың басқа саласы-анықтамалар мен басшылық үшін. Бір CD-ROM-де энциклопедияның бірнеше томдары орын алуы мүмкін. Мультимедиалық энциклопедиялар оларға аса жедел қол жеткізу мүмкіндігі бар бейне және аудиоқұралдармен сүйемелденетін Мұқият топтастырылған деректер массивтерінен тұрады. Бұл энциклопедиялар "Жануарлар" бөлімінде қажетті ақпаратты іздеу, материалды талдау және синтездеу, бастысы бөліп алу іскерліктерін дамытуға бағытталған зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру кезінде пайдаланылуы мүмкін. Мультимедиа көмегімен деректер мен экспонаттардың коллекцияларын құжаттауға, оларды каталогтауға және ғылыми сипаттауға, "сақтандыру көшірмелерін" жасауға, іздеу мен сақтауды автоматтандыруға (дереккөздердің орналасқан жері туралы деректер, анықтамалық ақпарат), мұражайдан тыс деректер базасына қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін, ғалымдардың жұмысын өз құжаттарымен емес, олардың электрондық көшірмелерімен ұйымдастыру үшін қызмет ететін электрондық мұрағаттар мен кітапханалар құрылады [71].
Мультимедианы пайдаланудың тағы бір саласы-ойын-сауық саласы. Қазіргі әлемдегі жеке компьютерлердің көптеген пайдаланушылары ойындар, фильмдерді, роликтерді, фотосуреттерді көру үшін мультимедианы пайдаланады. Мультимедианы қолдана отырып, ойын барынша тартымдылыққа және шынайылыққа ие болады, себебі видеоэффектілермен бірге тірі дауыстар мен дыбыстарды еліктеуге қабілетті, бұл да оқушылардың зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру кезінде, бақылауларды өткізу және тәжірибе қоюмен байланысты қолданылуы мүмкін. Мультимедиа технологиясы виртуалды шындықты дыбыстар мен бейнелерге толы өмір шындығына жақындауға мүмкіндік береді. Компакт-дискілер ойын бағдарламаларының файлдарын жүздеген мегабайт көлемінде сақтай алады, бұл көптеген дыбыстар мен бейнеақпараттардан айырмашылығы жоқ ойындардың пайда болуына алғышарттар жасайды.
Кәсіби дағдыларды жетілдіруге болатын қосымшаларды жасау үшін мультимедиа-технологияларды қолдану да оларды пайдалану бағыттарының бірі болып табылады. Мысалы, қазіргі уақытта түрлі үй жануарларының тіршілік әрекетін еліктейтін бағдарламалар бар. Ол балада Үй жануарларына күтім жасау және күту шеберлігі мен дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.
И. А. Серегиннің, И. В. Марусеваның, В. Н. Ивановтың деректері бойынша, АҚШ - та мультимедиа технологиялардың 31% - ы ойын - сауық саласында, мультимедиа технологиялардың 20% - ы коммуникация саласында, 12% - ы оқытуда, 6% - ы эффекттер жасау және моделдеу саласында, 5% - ы жарнамада, 4% - ы құжаттаманы жүргізу кезінде, 3% - ы өндіріс саласында қолданылады (сурет. 1) [130].
1-сурет. АҚШ-да мультимедиа технологияларын қолдану салалары (%)
Біз Интернет-технологиялар түсінігін талқыладық және келесі анықтаманы ұстанамыз: Интернет-технологиялар-бұл ақпаратты алу, өңдеу, сақтау, беру және пайдалану және олардың Интернет желісінде іске асырылатын объектіге әсер ету, машиналық және адами (әлеуметтік) элементтерді қамтитын автоматтандырылған орта.
Заманауи оқуға қатысты авторлар келесі Интернет-технологияларды бөледі:
- компьютерлік оқыту бағдарламалары (электрондық оқулықтар, тренажерлер, зертханалық практикумдар, тест жүйелері);
- дербес компьютерлерді, бейнетехниканы, оптикалық дискілерде жинақтағыштарды пайдалану арқылы құрылған мультимедиа-технологиялар негізіндегі оқыту жүйелері;
- әр түрлі пәндік салаларда қолданылатын зияткерлік және оқыту сараптамалық жүйелері;
- білім салалары бойынша бөлінген деректер базасы;
- электронды поштаны, телеконференцияларды, жергілікті және Аймақтық байланыс желілерін, деректер алмасу желілерін қамтитын телекоммуникация құралдары;
- электронды кітапханалар, таратылған және орталықтандырылған баспа жүйелері.
Интернет желісінің мүмкіндіктерін оқыту үшін қарастыра отырып, біз желінің пайда болу тарихына тоқтау қажет деп санадық. Интернет 30 жыл бойы әскери зерттеулерді қамтамасыз етуге арналған эксперименттік желі түрінде пайда болды. Бұл желіге қол жеткізген ғалымдар, оқытушылар және басқа да мамандар оның барлық артықшылықтарын лайықты бағалады. 80 жылдардың соңында университеттер Үлкен Деректер қорына қол жеткізді. Ұлттық ғылыми қормен Желіге барлық ниет білдірушілердің рұқсаты қамтамасыз етілді. Кейінірек анықтамалық және оқыту жүйелерін әзірлеу кезінде қолданылатын гипермәтіндік технологиялар пайда болды. Бұған В. С. Токарева келесі анықтаманы берді: гипермәтін - бұл "өзара байланысты тораптар түрінде желіде сақталатын ақпаратты сақтау және манипуляциялау тәсілі". Гипермәтіндік технологияларды қолдану электронды кітаптар мен энциклопедиялар жасауға мүмкіндік берді, оларды қазіргі таңда биология мұғалімдері барлық мектептерде пайдаланады [140].
Қазақстан мектептерінде Интернет желісін пайдалану тәжірибесімен таныса отырып, мұғалімдердің желілік коммуникациялық технологияларды тек 1990 жылы ғана пайдалана бастағанын атап өтті. Сол кезде Мәскеу, Санкт-Петербург және АҚШ қалаларының мектептері ресейлік-американдық жобаға "Мектептің электрондық поштасы" қатысты. Мектептегі білім беруге Интернет - технологияларды енгізуде қосымша білім беру мекемелері мен бөлінген желілер бойынша интернетке қосылған оқу сыныптары ұйымдастырылған мамандандырылған орталықтар маңызды рөл атқарды. Бұл сыныптарда оқушылар Интернет мүмкіндіктерімен таныса алды, ал мұғалімдер үшін білім беруде желілік ресурстар мен сервистерді пайдалану бойынша әдістемелік сабақтар өткізілді.
Оқытудағы Интернет - технологияларды пайдалану проблемасының қазіргі жай-күйін талдау бүгінде Ресейдегі, Қазақстандағы мыңдаған мектеп тек электрондық поштамен ғана емес, WEB-ресурстармен белсенді жұмыс істеп қана қоймай, Ақпараттық базаларға қол жеткізу үшін Интернетті пайдаланатынын, жеке сайттар құратынын көрсетті. "Білім беру" ұлттық жобасы шеңберінде 2020 жылдың соңына қарай қазақстан мектептерінің 100% - ы Интернет желісіне қосу бағдарламасы құрылды. Білім және ғылым министрі білім беру мекемелерін ақпараттандыру ұлттық жобаның негізгі міндеттерінің бірі болып табылатынын және қосымша қаржыландыру көлемін талап ететінін атап өтті [166]. Ағымдағы жылы мыңдаған орта оқу мекемесін Интернетке қосу жоспарланып отыр. Ауыл үш кезең бойынша қосылады деп жоспарланған. Бірінші кезеңде 2018 жылы 105 мың адамды қамту жоспарлануда, 2019 жылы 1 миллион 288 мың адамды қамту жоспарлануда, ал қалған 1 миллионнан астам адам 2020 жылы интернетпен қамтамасыз етіледі, - деп хабарлады вице-министр.
"Бірыңғай білім бердің ақпараттық ортасын дамыту (2001-2005 жылдар)" деп аталатын мақсатты бағдарламасының негізгі міндеттері: білім беру мекемелерін телекоммуникация құралдарымен жабдықтау және желілік ақпараттық ресурстарға қол жеткізу. Осы бағдарламаға сәйкес толық (Жалпы) орта білім беру мекемелерін жаңа ақпараттық технологиялар құралдарымен жабдықтау жүргізілді.
4G мобильді интернеттің нарыққа шығуына байланысты Қазақстанда интернетті енгізу күрт өсті. Интернет мемлекеттің жалпы дамуымен қатар дамыды. Ұлтшылдықтың өсуі және қазақтардың ұлттық бірегейлігінің ілгерілеуі Ұлттық интернет-сегментті дамытуға ұмтылуда. Қазақстан билігі ақпараттық кеңістік және АКТ секторының физикалық дамуы мәселелеріне бірдей алаңдаулы.
Соңғы бес жылда Қазақстан халқы Интернетке қол жеткізу саласында айтарлықтай жақсарды. 2015 жылдың соңына қарай халықаралық электр байланысы одағының (ХЭО) деректері бойынша алты жастан асқан желіні пайдаланушылар саны 70,8% - ды құрады, бұл 2013 жылмен салыстырғанда (63%) өсуді білдіреді. Қазақстан статистика комитетінің мәліметтері бойынша, 2016 жылы 6-дан 74 жасқа дейінгі тұлғалар арасында ену деңгейі 76,8% - ды құрады. Ауылдық жерлерде бұл көрсеткіш 71%, ал қалаларда - 81% құрайды.
Қазақстанда Интернетті пайдаланушылардың жалпы саны мобильді қолжетімділікті ескере отырып, 13 миллионға жетті. 2015 жылы Интернеттің ену деңгейі бойынша ресми статистика осы кезеңде Қазақстанда мобильді интернеттің 10,5 млн пайдаланушысы және тіркелген 2,3 миллион пайдаланушысы болғанын хабарлайды. Мұндай көрсеткіштер елді 2016 жылғы ХЭО-ның кеңжолақты қатынау туралы есебінде өте төмен деңгейге жатқызады: ел 100 адамға шаққанда 13,05 пайдаланушыда тіркелген кеңжолақты байланысқа қол жеткізу санатында 187 мемлекеттің арасында 72 орынды алады. Мобильді кеңжолақты байланысқа қол жеткізу санатында Қазақстан 100 адамға шаққанда 60 абонент жанында 62 орынды алады. Алайда, 2017 жылдың ақпан айына қарай мобильді қол жетімділігі бар аппараттар саны 11,9 миллионға дейін өсті,ал тіркелген желілерді пайдаланушылар саны 2,3 миллион деңгейінде қалды.
Телекоммуникациялық сектор шынымен жетілу кезеңіне жақындап келеді. Қазақстанда интернетті пайдалану шамамен 2006 жылғы 1 пайыздан 2013 жылы 53 пайызға дейін өсті. Қазақстанның ресми статистикасы 2013 жылы жоғары көрсеткіштерге қол жеткізді, Интернеттің енуі 62 пайыздан асты. Бүкіл ел бойынша тіркелген кеңжолақты байланыс осы кезеңде 100 тұрғынға шамамен 8 абонентке жетті. Жалпы 2013 жылғы халық арасындағы тіркелген байланыс нарығы 26 пайызды құрады. Тіркелген байланыс секторында бұрынғысынша "Қазақтелеком" мемлекеттік операторы, әсіресе ол монополист болып қалған ауылдық жерлерде басымдыққа ие болды.
2013 жылдың қаңтар айында. ұялы телефон байланысының енуі айтарлықтай көрсеткішке жетті -- 173,5 %. Алайда, мұның себебі жоғары тарифтер болды, соның салдарынан тұрғындардың түрлі операторлардың тиімді ұсыныстарын пайдалану үшін бірнеше SIM-карталарды сатып алуға ұмтылуы. Осы кезеңде жалпыұлттық қамту бұрынғысынша елдің барлық өңірлеріне таралмады, олардың ұсақ-түйектері байланыссыз қалды. Кең жолақты ұтқыр желіні жабу негізінен қалалармен шектелген, ал кіру үлесі үкіметтің ресми деректеріне сәйкес халықтың шамамен 12,1% - ға жетті. Бірақ "KCell" (GSM Қазақстан) сияқты сала көшбасшыларының бағалауы бойынша бұл көрсеткіш одан да төмен болды - 8 пайыз деңгейінде.
"Ақпараттық Қазақстан-2020" АКТ саласындағы ұлттық бағдарлама телекоммуникациялық инфрақұрылымды жаңғыртудың және Интернеттің ұлттық сегментін дамытудың өршіл жоспарын ұсынады. Бағдарламаның мақсаты 2020 жылға қарай интернеттің 75 пайызға енуіне қол жеткізу және әрбір үй шаруашылығының акт-инфрақұрылымына қол жеткізуін қамтамасыз ету жарияланды.
Өте үлкен аумақты, кейбір өңірлердің географиялық қашықтығын ескере отырып, Қазақстанның кейбір өңірлерінде кем дегенде дамыған инфрақұрылым негізгі проблема болатынын күту керек. Еліміздің Статистика комитеті бұл 2016 жылғы үй шаруашылықтарының зерттеуінде растады, онда сұрау кезінде Батыс Қазақстан облысының 23,8%-респонденттері, Алматы облысының 14,8%-ы және Шығыс Қазақстан облысының 13,1%-ы өздерінің аудандарында Интернетке қол жеткізу бойынша қызметтердің болмауы басты мәселе деп атады. Дегенмен, Economist баспасының зерттеу бөлімшесінің Интернеттің инклюзивтілік индексінде Қазақстан қызметтердің қол жетімділік деңгейі бойынша 75 елдің ішінде айтарлықтай жоғары 19 орынды алады, бұл "Интернет желісіне қол жеткізу және пайдаланудың әртүрлі деңгейлері үшін қажетті инфрақұрылымның қол жетімділігінің сапасы мен кеңдігін" болжайды.
Біздің ойымызша, оқушыларға Интернет желісін ұсынатын, оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін "Жануарлар" бөлімін оқығанда мұғалім қолдана алатын мүмкіндіктерге назар аударуға тұрарлық:
1. Қажетті ақпаратты іздеу-негізгі Internet - Оп-LINE технологиясын, нақты уақытта тікелей қатынау режимі.
2. Сырттай режимде ақпарат алмасу-E-Mail қолдану.
3. Нақты уақыттағы электрондық қарым-қатынас-CHAT және NETMEETING қолдану.
4. WEB-беттерді жасау-HTML және JAVA қолдану.
Бұл мүмкіндіктерді атап өте отырып, олардың барлығы кешенді түрде, ақпараттық ресурс, коммуникация және қарым-қатынас құралдары, оқушылардың өз қызметінің нәтижелерін жариялауы үшін орта ретінде қолданылуы тиіс екендігін ұмытуға болмайды.
AT&T World Net Service интерактивті қызметтерін жеткізуші 2018 жылы сәтті оқу үшін Интернет желісінің пайдасы туралы онлайн сауалнама жүргізді. Сауалнамаға қатысушылардың 70% Интернет желісін пайдалану оқушыларға жақсы баға алуға көмектеседі деп есептеді. Сұралған 2416 респонденттің жартысынан астамы Интернет табысты оқу үшін қажетті құрал болды деген пікірмен келісті [163]. Серверде өткізілген сауалнамада http:www.att.net 2018 жылдың тамыз айында web-технологиялармен таныс пайдаланушылар қатысты. Ата-аналардың 68% - ы, оқушылардың 69% - ы, оқытушылардың 69% - ы интернет желісін оқытуда пайдаланудың арқасында үлгерімнің артуына сенімді түрде көз жеткізді. Ата-аналардың 62% - ы, оқушылардың 64% - ы, оқытушылардың 56% - ы Интернет табысты оқу үшін қажет деп санайды [151].
"Жануарлар" бөлімін өткенде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін пайдаланылуы мүмкін білім беру мақсатындағы Интернет-ресурстар ретінде біз мыналарды атап өту қажет деп санадық: компьютерлік желіде материалданған білім беру проблемаларымен айналысатын мамандардың еңбектерінің ақпараттық өнімдері, дербес компьютерлерді, бейнетехниканы және т. б. пайдалана отырып құрылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
Жаратылыстану және аграрлық технологиялар институты
Биология, география және химия кафедрасы
ӘОЖ 373.545:59
ШӨКЕН ЖАНСАЯ СЛАМХАНҚЫЗЫ
Биология пәні Жануарлар бөлімі бойынша оқушылардың зерттеу дағдыларын дамытуда мультимедиялық құралдары мен интернет технологияларды қолдану әдістемесі
6М011300 - Биология мамандығы бойынша педагогика ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Ғылыми жетекші: биология
ғылымдарының кандидаты,
аға оқытушы Берденкулова А.Ж.
Қызылорда, 2019 жыл
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
Жаратылыстану және аграрлық технологиялар институты
Биология, география және химия кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі __________Байкенжеева А.Т.
_____________2019 жыл
Магистрлік диссертация (магистрлік проект)
Биология пәні Жануарлар бөлімі бойынша оқушылардың зерттеу дағдыларын дамытуда мультимедиялық құралдары мен интернет технологияларды қолдану әдістемесі
Мамандығы: 6М011300 - Биология
(педагогика ғылымдарының магистрі)
Магистрант ___________________
(подпись) (инициалы, фамилия)
Ғылыми жеткеші,
биология ғылымдарының кандидаты ___________________
(подпись) (инициалы, фамилия)
Факультет деканы ___________________
(подпись) (инициалы, фамилия)
Кызылорда, 2019 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
І
ЖАНУАРЛАР БӨЛІМІН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ МУЛЬТИМЕДИА ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ - ТЕХНОЛОГИЯЛАР ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ педагогикалық НЕГІЗДЕРІ
1.1
Биология оқыту әдістемесінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастырудың педагогикалық маңыздылығы
1.2
"Жануарлар бөлімін оқыту кезінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолданудың тәсілдері
1.3
Мектепте 7-ші сыныпа биология сабағында оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту және компьютерлік технологияларды қолданудың педагогикалық моделі
ІІ
"ЖАНУАРЛАР" БӨЛІМІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІКТЕРІН ДАМЫТУ ҮШІН МУЛЬТИМЕДИА ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕРІ
2.1
"Жануарлар" бөлімінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалану әдістемесінің негізгі компоненттері
2.2
"Жануарлар" бөлімінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін мультимедиа және Интернет технологиялар құралдарын пайдаланудың тәжірибелік әдістемесі
2.3
Эксперимент нәтижесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қосымшалар
ТЕРМИНДЕР:
"Бақылау - қабылдау объектілерінде болатын қандай да бір құбылыстың немесе өзгерістердің жүрісін бақылауға мүмкіндік беретін жоспарлы, неғұрлым немесе аз ұзақ қабылдау"
КІРІСПЕ
Жаңа мыңжылдықта адамзат білім берудің ақпараттық дәуіріне енді, ол мектептегі білім беруді оқушыларды жылдам өзгеретін ақпараттық қоғамда өмірге дайындауға мүмкіндік береді. Бұл мәселені шешудің басты рөлі адамдардың заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларға иелену мүмкіндігі болып табылады. Жаңа ақпараттық технологиялар қазіргі адам өмірінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қазіргі уақытта "компьютерлік сауаттылық" өте маңызды болып табылады, оны талдау, синтездеу, материалды салыстыру, Ақпараттық массивтерде Интернеттен қажетті мәліметтерін табуға, нақты міндетке байланысты деректерді құрылымдауға және өңдеуге, алынған дағдыларды топта және шығармашылық ұжымда жемісті жұмыс істеу үшін өз еңбек процестерін ұйымдастыруда қолдануға мүмкіндік беретін "компьютерлік сауаттылық" аса маңызды болып табылады[123, 132].
7 сынып оқушыларының зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін мұғалім сабақта, сабақтан тыс және сыныптан тыс уақытта зерттеу жұмыстарын ұйымдастырып отыруы қажет. Биология сабағында оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру тиімділігі жоғары емес. "Жануарлар" бөлімін оқу кезінде оқушыларың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру тиімділігін арттыру үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалану қолжетімді және мақсатқа сай деп, тұжырымдаймыз [92.
Қазіргі кезде көптеген елдердің үкіметі ақпараттық және коммуникациялық технологиялар негізінде білім беру жүйесін жаңғыртуға күш салуда. Биология пәні бойынша оқу-тәрбие процесіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізу білім беруді дамытудың келесі кезеңі болып табылады. Осы проблеманы шешудің заңды қажеттілігі Ақпараттандыру туралы Қазақстан Республикасының Заңы (2015 жылғы 24 қарашадағы № 418-V ҚРЗ) мақсатты бағдарламасының қондырғыларымен анықталған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Жануарлар бөлімін оқыту кезінде мультимедиа және интернет - технологиялар құралдарын қолдана отырып оқушылардың зерттеу іскерлігін дамытуды теориялық негіздеу. Алайда "Жануарлар" бөлімін оқыту кезінде осы технологияларды сабақта пайдалану әдістемесінің жеткіліксіздігінен оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын қолдану мәселесі практикалық деңгейде шешілмеген. Бүгінгі күні сабақта "жануарлар" бөлімін өткенде, оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын қолдану әдістемесі әдебиеттерде жеткіліксіздікті тудырады. Биологиялық білім берудің тиімділігін арттыру үшін перспективалы мультимедиа құралдарын пайдалану болып табылады, өйткені олар оқыту процесінде ақпаратты берудің барлық арналарын іске қосуға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда оқушыларда зерттеу іскерліктерін қалыптастыру тиімділігінде кемшіліктер болып жатады. Сондықтан "жануарлар" бөлімін өткенде оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын қолдану тиімділігін құру және маңыздылығы зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтайды. Біз мынадай терминді ұстандық: электрондық білім беру ресурстары, Дүниежүзілік Интернет желісі.
Зерттеу жұмысының проблемасы: "Жануарлар" бөлімін оқытқанда оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын пайдалану қажеттілігін және жануарлар бөлімін зерделеу кезінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру процесін мультимедиа құралдарымен және Интернет-технологиялармен әдістемелік қамтамасыз ету қажеттілігін негіздеу болып табылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: "Жануарлар" бөлімін өткенде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын пайдаланудың тиімді әдістемесін анықтау
Зерттеу объектісі: мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалана отырып, "Жануарлар" бөлімін зерделеу кезінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үдерісі.
Зерттеу пәні: "Жануарлар" бөлімін оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын қолдану әдісі.
Гипотеза: мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолдану негізінде "жануарлар" бөлімін зерделеу кезінде оқушылардың зерттеу іскерлігін дамыту тиімді, егер:
- "Жануарлар" бөлімін оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін Интернет-технологиялар мен мультимедиа құралдарын пайдаланудың арнайы әдісі әзірленеді және негізделетін болады;
- Оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамытуды ынталандыратын мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдары, ақпараттық технологияларды қолдана білу және оқушылардың зерттеу іс-әрекетіне қызығушылығын арттыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Биология оқыту әдістемесінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастырудың педагогикалық маңыздылығын анықтау
2. "Жануарлар бөлімін оқыту кезінде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолданудың тәсілдерін талдау
3. Мектепте 7-ші сыныпа биология сабағында оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту және компьютерлік технологияларды қолданудың педагогикалық моделін құрастыру
4. Оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін әдістемені эксперименттік тексеру.
Зерттеудің міндеттеріне сәйкес оның әртүрлі кезеңдерінде келесі зерттеу әдістері қолданылды:
- Теориялық: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, әдіснамалық, психологиялық - педагогикалық, әдістемелік және арнайы әдебиеттерді талдау, синтез, жалпылау, салыстыру, моделдеу;
- Эмпирикалық: мұғалімдер мен оқушыларды бақылау, сауалнама жүргізу; педагогикалық эксперимент;
- Математикалық статистика: эксперимент деректерін математикалық өңдеу, деректерді графикалық және кестелік интерпретациялау.
Зерттеу 2017 жылдан 2019 жылға дейінгі кезеңде жүзеге асырылды және үш кезеңді қамтыйды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы "Жануарлар" бөлімін оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалану мүмкіндіктері анықталды; компьютерлік технологияларды қолдану арқылы сабақтарда шешілуі тиіс міндеттер анықталды; мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдары арқылы оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыруға бағытталған сабақтардың мазмұны жасалынды.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарының көмегімен "Жануарлар" бөлімін оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін тиімді әдістемесі анықталды; оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін Биология сабақтарында компьютерді пайдалану мүмкіндіктері анықталды.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы. Оқушыларға Жануарлар бөлімін оқытуда зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолдану әдістемесін жүзеге асыру болып табылады, бұл мектепте биологияны оқыту мүмкіндіктерін кеңейтуге мүмкіндік береді; мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарының көмегімен оқушылардың зерттеу іскерлігін қалыптастыруға және оларды Жануарлар бөлімін оқып-үйренуде жалпы орта білім беретін мектепте практикада жүзеге асыруға бағытталған сабақтардың мазмұнын әзірлеуде, мұғалімдерге олардың негізінде мультимедиялық құралдарды пайдалана отырып, білім беру процесін одан әрі жобалауға мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының нәтижелерін апробациялау және енгізу Қызылорда қаласының №136 мектеп-лицейінің 7-сыныптарында "Жануарлар" бөлімін оқыту барысында жүргізілді. Зерттеудің негізгі ережелері мен нәтижелері Биология, география және химия кафедрасының отырысында талқыланды.
Зерттеу жұмысы бойынша нәтижелері халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда жарияланды (17-19.10. 2018ж. Amman, Jordan және 27-29.11.2018ж. Casablanca, Morocco)
І тарау. ЖАНУАРЛАР БӨЛІМІН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ МУЛЬТИМЕДИА ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ - ТЕХНОЛОГИЯЛАР ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНА ОТЫРЫП ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 ПЕДАГОГИКАДА ЖӘНЕ БИОЛОГИЯ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Мультимедиа және заманауи Интернет-технологиялар жеке тұлғаның мүдделері мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға, оны дамытуға, мектеп мұғаліміне мотивациялық көмек көрсетуге, оқушылардың зияткерлік қабілеттері мен шығармашылық құралдардын қалыптастыруға бағытталудан тұрады. Оқыту процесін мультимедиа құралдарымен жеткілікті жабдықтау оқытуды дараландыруды күшейтуге ықпал етеді [67]. Алайда, оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдану кезінде оқыту процесінің негізгі тұлғасы мұғалім болып қалатынын есте сақтау қажет, компьютер маңызды, бірақ көмекші рөл атқарады [7, 50]. Компьютерді қолданудың басты міндеті-мұғалім мен оқушыға жұмыстың түрлері мен әдістерін таңдаудың барынша еркіндігін береді және оқытушыдан білім алушыға білім беруді жеңілдету болып табылады. Компьютер дәстүрлі оқу құралдарын толықтыруы керек, бірақ алмастыра алмайды. С.В.Алексеевтің пікірі бойынша компьютермен модельдеу оқушылардың табиғи қоршаған ортадағы зерттеу іс-ірекеттерін толық алмастыра алмайды [3, 21 Б.].
Орта мектептерінде мұғалімдер 1990 жылдан бері желілік коммуникациялық технологияларды пайдалана бастады. Бүгінгі күні елімізде көптеген мектептер тек электронды поштамен ғана емес, WEB-ресурстармен де белсенді жұмыс істейді, ақпараттық базаларға қол жеткізу үшін Интернетті пайдаланады, өз сайттарын құрады. Министрліктің тағы бір жоспары - әрбір сыныпты интернетпен қамту, дәлірегі әрбір сыныпқа Wi-Fi орнату мәселесі тұр [11111]. Орта білімнің мақсаты адамның мүдделері мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға, оны дамытуға, мотивациялық қалыптастыруға бағытталуы, саладағы ұстазға, зияткерлік және шығармашылық қабілеттеріне көмектесу құралы бұл - мультимедиа және қазіргі заманғы Интернет технологиясы болып саналады. Барлық мектептерге білім беру ресурстарының электрондық орталығына тегін қол жеткізу қамтамасыз етіледі, сондай-ақ оқу мекемелері арасында ақпарат алмасуды көздейтін тегін трафикті жасау жоспарланып отыр. Қажетті Интернет желісі адамға ақпаратты сырттай іздеуге, нақты уақыт шегінде электрондық қарым-қатынас асауға және WEB-беттерді құру мүмкіндігін береді. Интернеттің барлық осы мүмкіндіктерін оқушылар өз қызметінің нәтижелерін жариялауы үшін ақпараттық ресурстарды, коммуникациялық құралдарды кешенді қолданылуы тиіс.
Бағдарламаның мақсаттарының бірі ақпараттық технологиялар негізінде көрсетілген білім берудің жаңа бір деңгейіне кезең-кезеңмен көшу үшін жағдай жасау болып табылады. Бағдарламаның мақсаты "...білім беруді дамытуды ақпараттық және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етудің жүйесін құру; оқу процесінде жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолдану; оқу процесінде дәстүрлі оқу құралдарымен қатар қазіргі заманғы электрондық оқу материалдарын жасау және пайдалану..." болып табылады [164]. Бұл ғылыми негізделген ресурстарды, мультимедиа құралдарын пайдаланудың тиімді әдістемесін анықтауды талап етеді.
Көптеген мұғалімдер өз тәжірибелернде зоологияны оқытудың тиімсіз тұстарын атап көрсетті және мұны оқыту құралдарының жетіспеушілігімен, оқыту нысандарының түрлерінің аздығымен байланыстырады. Көптеген ғылыми зерттеулерде биологияны оқытуда компьютерлік технологияларды пайдаланудың тиімділігі жоғары екендігі дәлелденгеніне қарамастан, биология пәні мұғалімдері оларды өзінің педагогикалық тәжірибесінде жиі пайдаланбайтындығын айтады, олар мұны уақыттың жетіспеуімен және компьютерлік сыныптарға қолжетімділіктің жоқтығымен байланыстырады [13, 83, 102, 132, 138, 147].
Зерттеу 2017 жылдан 2019 жылға дейінгі кезеңде жүзеге асырылды және үш кезеңді қамтыйды.
Бірінші кезең (2017-2018жж) биологияны оқытуда оқушылардың зерттеу іскерлігін қалыптастыруда және компьютерлік технологияларды пайдалану мәселелері бойынша мәліметтер жинау; осы мәселе бойынша психологиялық-педагогикалық, әдістемелік және арнайы әдебиеттерді талдау; жалпы білім беретін мектепте практикада зерттелетін мәселенің жағдайын зерделеу.
Екінші кезең (2018-2019жж) Қызылорда қаласының №136 мектебінде 7 сыныпта Биология пәнінен өткізілген сабақта мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын қолдана отырып, зерттеу сипатындағы тапсырмалар мен жұмыстар жүйесін әзірлеу. Эксперимент нәтижелері бойынша оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру үшін мультимедиа және Интернет-технология құралдарын қолдану деңгейін нақтылау.
Үшінші кезеңде (2019ж) қолданылған әдістердің тиімділігін тексеру, эксперименттік зерттеу нәтижелерін талдау, қорытынды жасау және диссертациялық зерттеуді ресімдеуді жүзеге асыру.
XVII ғасырдан бастап көптеген көрнекті педагогтар биологияны оқытуда оқушылардың зерттеу іскерліктерін қалыптастыру мәселесіне көңіл бөле бастады. Әдебиетті талдау негізінде біз бөлген осы проблеманы әзірлеудің негізгі бағыттары:
1. Жеке тұлғаның қабілеті мен дербестігін дамытудағы зерттеу біліктерін қалыптастыруда рөлін ашу (Б.В.Всесвятский, Я.А.Коменский, Д.Локк, И.Г.Песталоцци, Ж.Ж.Руссо [31, 62, 80, 106]). Б.В.Всесвятский оқушылардың бастамасы мен шығармашылығын дамытуда зерттеу жұмыстарына үлкен мән берді. Ол зерттеу әдісін тек зертханалық экспериментте ғана емес, еңбек қызметінде да қолдануды насихаттады. Б.В. Всесвятский оқушылардың өз бетінше бақылауы, материалды жинау және оны жазба және сурет түрінде әрі қарай жүйелендіру, өз бетінше жасалған қорытындылар мен қорытулар оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамытуға әкеледі деп санады [31]. Бірақ бұл ретте зерттеу жұмысының жоспарын әзірлеу мен жасауға, алдағы уақытта жауап беру қажет болатын мәселелерді әзірлеуге баса назар аудару қажет.
Я.А.Коменский биологияны тиімді оқыту үшін мұғалім оқушының қателіктерін уақытында байқап, түзету үшін жаттығулар мен қайталауды қолдану қажет екенін атап өтті [62].
Д. Локк, Ж.Ж.Руссо және И.Г.Песталоцци оқушыларға жай-күйде ойлауға көмектесетін келесі біліктердің қалыптасуының маңыздылығын атап өтті: бақылау қабілеті, ойлау қабілеті, жалпылау қабілеті.
2. Қоршаған ортаның шынайы объектілерін зерттеу негізінде білім беру процесін құру (А. Любен, К. К. Сент-Илер, К. Д. Ушинский [81, 128, 144]).
А. Любен жаратылыстануды оқытудың мақсаты баланы қоршаған заттар арқылы табиғатпен таныстыру болып табылады деп есептеді. А. Любен әдісі бойынша оқушылар алдымен жергілікті табиғаттан таңдап алынған органикалық әлемнің жеке өкілдерімен танысады. "Өсімдіктер мен жануарларды көрнекі түрде зерттейді, белгілі бір жоспар бойынша өз бетінше сипаттайды, сонымен қатар мұғалім өз бақылауларына сай жауап беретін сұрақтарды ғана қояды. Жаратылыстану дұрыс ойлау мен салыстыра білуді үйрету үшін барлық мүмкіндіктерге ие" [81].
К. Д. Ушинский мен К. К. Сент-Илер шынайы объектілерді зерттеуге негізделген жағдайда ғана бақылау құнды деп есептеді. К. Д. Ушинский көрнекі оқыту ақыл-ой жаттығуларының алдында және ерте балалық шақта басталуы тиіс екенін атап өтті. "Бақылау пәні табиғи материал болуы тиіс, өйткені дәл осындай бақылау ойлау дербестігінің дамуына ықпал етеді. Мұғалімнің міндеті-балаларды заттарды бір-бірімен салыстыра отырып сипаттауға, ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табуға, оларды белгілі бір туысқа және түрге жатқызуға үйрету " [144]. К. К. Сент-Илер экскурсияларды өткізуге, объектілерді гербарийлер мен коллекциялар негізінде зерттеуге назар аударды.
3. Қоршаған орта туралы дұрыс түсініктерді қалыптастыру, нысандарды өз бетінше зерттеуге ұмтылуды ояту (А.Н. Бекетов, Н.М. Верзилин [11, 28]) А.Н. Бекетов дедуктивтік оқыту оқушыларды біліммен және дайын қорытындылармен байытады, бірақ тек жадымен жұмыс істеуге мәжбүрлей отырып, ой қызметін тудырмайтынын атап кетті. Н. М. Верзилин бірінші орынға зертханалық сабақтарды қоюды ұсынды, өйткені олар дұрыс түсініктерді қалыптастыруға ықпал етеді.
4. Тәжірибе және бақылау техникасын меңгеру негізінде зерттеу дағдыларын қалыптастырады (А. Я. Герд, C. B. Герд, В. В. Половцов, H. A. Рыков [33, 34, 111, 127]). А. Я. Герд барлық нақты білімдерді адамзат бақылау, салыстыру және тәжірибе жолымен, бірте-бірте кеңейіп келе жатқан қорытындылар мен қорытындылардың көмегімен алады деген ой айтты. С. В Герданың "на пути к природе" кітабы сыныптан тыс жұмыста оқушылардың зерттеу іскерлігін дамытуға арналған (1926). Ол өсімдіктер мен жануарларды бақылауға арналған тақырыптар жинағы. "Зерттеу жұмысының дағдыларын дамыту, сондай-ақ барлық тірі адамдарға саналы қызығушылықты нығайту ісінде дербес бақылаулардың маңызы зор" [34]. C. B. Герд ұзақ бақылаудың басты алаңы ретінде үйірмелер мен үй жұмыстары және демалыс жұмыстарын санады.
В.В.Половцов мұғалімнің басшылығымен оқушыларға арналған практикалық жұмыстарды ұйымдастыру үшін зерттеу іскерліктерін дамыту қажет деп санайды, оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне арналған зерттеу сипатындағы сынып және үй тапсырмаларын әзірледі, биология мұғалімдеріне арналған тәжірибелерді өткізу кезінде ұсыныстар жасады [111].
H.A.Рыков оқу үрдісінде зерттеу жұмысы қажет деп санады, өйткені ғылыми зерттеу әдістері туралы қарапайым түсініктерді қалыптастыруға ықпал етеді. "Зертханалық жұмыстарды және бақылауларды пайдаланбай, сабақта дамитын бірқатар ережелер болжанбаған болып табылады" [127].
5. Оқыту практикасына зерттеу әдістерін енгізу (И. Д. Зверев, В. Ф. Натали, Б.Е. Райков, К.П. Ягодовский [45, 46. 94, 99, 120, 154]). Борис Евгеньевич Райков оқытуда моторлық принципін ұсынды, "тәжірибелік-зерттеу әдісін" жасап, зерттеу жүргізудің негізгі кезеңдерін анықтады. В. Ф. Натали Б. Е. Райковтың оқытудағы "экскурсиялық-зерттеу" әдісінің маңызды рөлі туралы ұстанымын бөлісті. И. Д. Зверев зоология бойынша тәжірибелік жұмыстардың маңызы зор екенін айтты. Оқушылардың сабақта зерделенетін биологиялық құбылыстардың мәнін түсінуі ғылыми зерттеу әдістерін меңгерумен тығыз байланысты [45].
Л.Н.Никонов табиғатты зерттеу "зерттеу әдісі" бойынша жасалуы тиіс деп есептеді: балалар өздерін қызықтыратын сұрақтарды қойып, қойылған тәжірибелер мен бақылаулардан жауап алуы тиіс. Л. Н. Никонова, пікірі бойынша мұғалімнің рөлі, балаларды ұйымдастыру және олардың ойларын белгілі бір мәселелерді шешуге бағыттауда мұғалім оқушыларды өз бетінше қандай тәжірибемен, қандай жағдайда, қандай құралдардың көмегімен зерттелетін құбылыстарды бақылау және қойылған сұраққа жауап алу мүмкіндігі бар екенін шешетіндей іс-әрекетке қамтуы тиіс. Оқушылардың дербестігінің ұлғаюына қарай мұғалім қойған сұрақтар егжей-тегжейлі болуы тиіс [99].
К. П. Ягодовский баланың белсенді екенін және бәрін зерттеуге және түсінуге ұмтылатынын көрсетті. Сондықтан мұғалім балаға өзінің жаңалығымен кішкентай зерттеушіге күш жұмсайтын материал беруге ұмтылуы керек [154]. Зерттеу жұмысының объектілері эксперименталдық зерттеулердің деректерін көрсететін суреттер, кестелер, сандар, сондай-ақ әдеби көздердің сыни зерттеулері болуы мүмкін.
6. Жаңа білімді өз бетінше зерттеу қызметінің негізінде алу (И. И. Полянский [112]). И. И. Полянский жаратылыстанудың негізгі міндеттерінің бірі - оқушылардың қоршаған ортаны тануға деген тұрақты қызығушылығын және ұмтылысын тәрбиелеу, өз бетінше зерттеу жұмысы арқылы жаңа білім алу деп санады, ол келесі талаптарды қанағаттандыруы тиіс: белгілі бір мақсат, оның жету жолдары мен құралдары, болжамдар мен қорытындылар. Зерттеу әдістері экскурсияда, сыныптан тыс жұмыста қолданылуы керек, себебі мектеп сабақтары жеткіліксіз. Оның пікірінше, оқу-зерттеу жұмысы білім мен біліктіліктің сапасын арттыруға, биологияны үйренуге деген қызығушылықты дамытуға ықпал етеді.
7. Өз бетінше жұмыс істей білуді қалыптастырудағы әртүрлі әдістер мен тәсілдерді біріктіру (В. М. Корсунская [69]). В. М. Корсунская өз жұмыстарында біртіндеп күрделене отырып, оқушылардың білім мен іскерлікті меңгерудегі өзіндік іс-әрекетіне қойылатын талаптарды арттыру арқылы оқыту әдістерін белсендіруге көңіл бөлді. Ол оқушылардың табиғи объектілерді тану және анықтау, бақылау және эксперимент жұмыстарын қамтитын практикалық әдісті оқыту қажеттілігін атап өтті [69]. 1-қосымшада зерттеушілердің зерттеу біліктерінің мәселелерін әзірлеуге қосқан үлесіне қысқаша шолу келтірілген.
Оқушылардың өзіндік зерттеу жұмысын жүргізу проблемасы қазіргі заманғы психологтар мен дидактикалық еңбектерде, атап айтқанда В.И.Андреев, Ю.К.Бабанский, А.П.Беляев, В.В.Давыдов, П.И.Пидкасистый, С.А.Расчетина, Ф.Талызина, А.В.Усова берілген [4, 8, 12. 38, 107, 121, 139, 143].
Осылайша, жоғарыда баяндалғанның талдауы педагогтердің өз еңбектерінде оқуға зерттеу тәсілін, дербес зерттеу жұмыстарын жүргізу теориясын әзірлейтінін, олардың жіктелуін, өткізу әдістемесін жасайтынын, бақылауды жүргізу және эксперимент қою тәсілдерін әзірлейтінін көрсетеді.
90-шы жылдары елімізде лицейлер, гимназиялар пайда бола бастады, олар биология пәні бойынша балама бағдарламалар әзірленді. Осындай оқу орындарында қолданылатын инновациялық технологиялар негізіндегі әртүрлі бағдарламалар оқушылардың зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға кең мүмкіндіктер ұсынды. Биологияны оқыту әдістемесі саласындағы жаңа бағдарламалар, оқулықтар, ірі әдістемелік еңбектер оқушылардың биология бойынша дайындығын айтарлықтай жақсартты. Білім Министрлігінің шешімі бойынша елде биологиялық білім беру стандарты енгізілді, онда білім, білік және құндылық қарым-қатынасты қалыптастырудың білім беру минимумы деңгейінде оқу пәнінің мазмұны белгіленген. Орта мектепті жаңғырту жоспарына сәйкес жалпы білім беру мекемелері 12 жылдық білім беруге көшті.
Биологияда зерттеу дағдыларын қалыптастыру мәселесі бойынша қазіргі заманда диссертациялық зерттеулер арналған: Т. А. Беспамятных, Э. Ф. Варганова, A. B. Кулев, В. Ф. Морозова, В. В. Пасечник, Р. И. Попова [17, 25, 73, 90, 102, 115]. Біз осы жұмыстарды талдау орынды деп есептейміз.
Өз зерттеулерінде Т. А. Беспамятных, A. B. Кулев, Р. И. Попова психологиялық-педагогикалық, дидактикалық және әдістемелік әдебиеттерге зерттеу біліктері мәселелері бойынша талдау жүргізеді, біліктердің әртүрлі жіктемелерін баяндайды, оқушыларда қалыптасуға тиісті зерттеу біліктерінің негізгі топтарын бөледі. Т. А. Беспамятных оқушылардың оқу-зерттеу жұмысының негіздерін қарастырады, оқу зерттеулерінің кезеңдерін, олардың жіктелуін бөледі, Жалпы биология курсындағы зерттеу жұмысының рөлі мен орнын талдайды. Жалпы биология курсында оқушылардың оқу-зерттеу жұмысының әдістемесінің моделін ұсынады. A. B. Кулев маңызды зерттеу іскерліктеріне мыналарды жатқызады: бақылау, эксперимент жасау. Ол берілген біліктердің мазмұнын, оларға кіретін операциялардың құрамын, зоологияны тереңдете зерттеуде олардың даму әдістемесін ашады. Р. И. Попова аналитикалық-синтетикалық, диагностикалық, гипотетикалық-болжамдық, жобалау-алгоритмдік, бағалау-критериалды іскерліктерге бөле отырып, зерттеу біліктерінің басқа жіктемесін келтіреді. Ол әдістемелік принциптерді және зерттеу іскерліктерін қалыптастыру шарттарын ерекшелейді және ботаниканы зерттеу кезінде оларды қалыптастыру әдістемесін модельдейді.
Осылайша, оқушыларда зерттеу іскерлігін қалыптастыру мәселесіне ғалымдар мен практикалық қызметкерлерге жаратылыстану әдістемесінің тарихи дамуының ұзақ жолында үлкен көңіл бөлінді. Ғылыми-әдіскерлер өз жұмыстарында оқушылардың дербестігін, белсенділігін, танымдық қызығушылығын дамытуда зерттеу іскерлігінің рөлін негіздеді. Зерттеушілер зерттеу біліктерінің құрылымы мен қалыптасу кезеңдерін әзірледі.
1.2 ЖАНУАРЛАР БӨЛІМІН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ІСКЕРЛІКТЕРІН ДАМЫТУ ҮШІН МУЛЬТИМЕДИА ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ-ТЕХНОЛОГИЯЛАР ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНУ МҮМКІНДІКТЕРІ
Біз ағылшын сөзінен шыққан мультимедиа терминінің анықтамасын беруді жөн санадық, multi - көп, media - орта деген мағына береді [131]. Multimedia-интерактивті режимде компьютердің мәтіндік, графикалық және дыбыстық мүмкіндіктерін пайдалануға негізделген ақпаратты бейнелеудің компьютерлік-бағытталған әдісі, яғни жаңа объект туралы ақпаратты оның барлық ықтимал көріністерінде толық қабылдау [19, 20, 133, 141, 158]. J. M. Wilson u Е. Р. Redish мультимедиа ұғымына компьютерлік жүйеде мәтінді, дыбысты, бейнені, графикалық сурет пен анимацияны (мультипликация) біріктіруге мүмкіндік беретін заманауи компьютерлік ақпараттық технология деп анықтама береді [162].
80-жылдардың соңында жаратылыстану-ғылыми саласында мультимедиа-технологияларды қолдануға қызығушылықтың көбеюі барлық ықтимал "орталарды" қолдану негізінде мультимедиа өнімін құру идеясын іске асырумен байланысты: суреттер, дыбыстар, анимациялар, гипермәтіндік жүйелер [50, 63]. Біздің ойымызша, "Жануарлар" бөлімін оқуда оқушылардың зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру кезінде белсенді пайдаланылуы мүмкін мультимедианың келесі мүмкіндіктері назар аударуға тұрарлық: әр түрлі ақпаратты бір тасымалдағышта сақтау, экранда сурет немесе оның фрагменттерін ұлғайту, суреттерді салыстыру және оларды әр түрлі бағдарламалық құралдармен өңдеу, анықтамалық немесе түсіндірме ақпаратты (гипермәтін технологиялары) алу, жүзеге асырылатын салаларды мәтіндік материалда бөлу.); тұрақты немесе динамикалық көрнекі қатарға сәйкес келетін үздіксіз аудиожазбаларды жүзеге асыру, видеофрагменттерді пайдалану, "тоқта кадр", қайтару, бейнежазбаны қайталау, ғаламдық Интернет желісіне қосу, түрлі қосымшалармен (мәтіндік, графикалық және дыбыстық редакторлармен, картографиялық ақпаратпен) жұмыс істеу, өнімде ұсынылатын ақпараттан өз "галереяларын" (таңдауларды) жасау, мүдделі экрандық бетте "бетбелгі" жасау, "слайд-шоу" режимінде өнімнің мазмұнын қарау, ақпарат бойынша "еркін" навигация мүмкіндігі [124].
Атап өтетін жәйт, аталған мүмкіндіктер ақпаратты ұсыну кезінде тек нарықта ақпаратты жинақы лазерлік дискілер (CD-ROM) түрінде қолжетімді ақпарат тасығышы пайда болған сәттен бастап кеңінен қолданыла бастады, олар ақпаратты дербес компьютерлерде тез жазуға, тираждауға және жаңғыртуға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, бұл бағдарлама бойынша ақпарат алу үшін қажетті ақпаратты тез және оңай табуға, оны ұсыну нұсқасын таңдауға және пайдаланушының іс-әрекетіне кері байланыс алуға мүмкіндік береді. Бұл мүмкіндіктерді қазіргі уақытта мұғалімдер мектептерінде биологияны оқытуда қолданады. Бұл О. И. Беляков, Е. А. Мамонтова, В. А. Смирнов, В. Н. сияқты биологияны оқытуда заманауи компьютерлік технологияларды қолдануға арналған жұмыстарда көрініс тапқан. [13, 83, 134, 138, 146]. Осы зерттеулерде биологияны оқытудың тиімділігін арттыру үшін заманауи компьютерлік технологиялардың әртүрлі мүмкіндіктеріне талдау жүргізілген.
Білім беруді ақпараттандыру мәселесі В. В. Лаптев, Е. С. Полат, И. В. Роберт жұмыстарында да қарастырылған.[74, 110, 124, 125]. Оқу үдерісіне оқытудың техникалық құралдары ретінде жаңа ақпараттық технологияларды енгізу мәселесі А. И. Никишов, В. В. Пасечник, В. П. Соломин, В. Н. жұмыстарында қаралды. [98, 102, 137, 138]. Аталған авторлардың еңбектерінде жаңа ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін тиімді пайдалану аспектілері, компьютерлік ортада тұлғаны қалыптастырудың маңызды аспектілері талқыланған.
L.Plowman [159,160] оқу процесіне мультимедиялық технологияларды енгізудің қиындықтарын дамытумен айналысты. Ол мұғалімдер оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды енгізу үшін инженерлер жасаған бағдарламалық құралдармен жұмыс істеуі керек, бұл оқу процесінің психологиялық, педагогикалық және әдістемелік талаптарын және ерекшеліктерін ескермейді.
Осылайша, қазіргі заманғы диссертациялық зерттеулерде биологияның әр түрлі бөлімдерінде биологиялық түсініктерді дамыту үшін, биология бойынша білім мен іскерлікті бақылау үшін қазіргі заманғы компьютерлік технологияларды қолдану мәселесі баяндалған. Бірақ әдебиетте зерттеу дағдыларын қалыптастыру үшін мультимедиа және Интернет-технологиялар құралдарын пайдалану проблемасы жеткілікті әзірленген жоқ.
Биологияны оқыту үрдісінің тиімділігін арттыруда және зерттеу біліктерін дамытуда мультимедианың мүмкіндіктерін белгілей отырып, осы мүмкіндіктерді қамтамасыз ету қазіргі заманғы толық мультимедиа-компьютердің бірқатар талаптарға сәйкестігін талап ететіндігіне тоқталған жөн.
Мультимедиа- бірнеше құрамдауыштарды қамтуы тиіс: бейнесистема, телехабарларды қабылдау құралдары, CD-ROM компакт-дискілерін ойнатқыш, компьютерге бейне шағылыстыруды енгізуге арналған бейнені цифрлау құралдары, компьютерде алынған бейнелерді әдеттегі теледидарға немесе бейнемагнитофонға шығару құралдары, принтер, манипуляторлар (тышқан, джойстик), сканнер, дыбыстық және оған арналған құрылғылар (сыртқы синтезатор, микрофон, колонкалар, құлаққаптар), қуатты графикалық станция болып табылатын компьютер (Pentium типті).
Жалпы, қазіргі уақытта әдебиетте мультимедиа өнімдерін қолданудың түрлі бағыттары көрсетілген. Бұл, ең алдымен, білім саласында [41, 136, 156, 157, 161]. Балалар мен ересектер осы технологияларды оқытудың тиімді құралы ретінде пайдалана алады [10, 57, 58, 59, 64, 74, 75, 82, 101]. Мультимедиа баланы түстерді тануға, сондай-ақ математикалық заңдарға үйрететін жоғары зияткерлік, қарапайым бағдарламаларды қамтиды. Мұғалім оқушыларға сабақ материалдарын жеткізу үшін мультимедиа құралдарын пайдалана алады.
Мультимедиа технологиясын қолданудың басқа саласы-анықтамалар мен басшылық үшін. Бір CD-ROM-де энциклопедияның бірнеше томдары орын алуы мүмкін. Мультимедиалық энциклопедиялар оларға аса жедел қол жеткізу мүмкіндігі бар бейне және аудиоқұралдармен сүйемелденетін Мұқият топтастырылған деректер массивтерінен тұрады. Бұл энциклопедиялар "Жануарлар" бөлімінде қажетті ақпаратты іздеу, материалды талдау және синтездеу, бастысы бөліп алу іскерліктерін дамытуға бағытталған зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру кезінде пайдаланылуы мүмкін. Мультимедиа көмегімен деректер мен экспонаттардың коллекцияларын құжаттауға, оларды каталогтауға және ғылыми сипаттауға, "сақтандыру көшірмелерін" жасауға, іздеу мен сақтауды автоматтандыруға (дереккөздердің орналасқан жері туралы деректер, анықтамалық ақпарат), мұражайдан тыс деректер базасына қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін, ғалымдардың жұмысын өз құжаттарымен емес, олардың электрондық көшірмелерімен ұйымдастыру үшін қызмет ететін электрондық мұрағаттар мен кітапханалар құрылады [71].
Мультимедианы пайдаланудың тағы бір саласы-ойын-сауық саласы. Қазіргі әлемдегі жеке компьютерлердің көптеген пайдаланушылары ойындар, фильмдерді, роликтерді, фотосуреттерді көру үшін мультимедианы пайдаланады. Мультимедианы қолдана отырып, ойын барынша тартымдылыққа және шынайылыққа ие болады, себебі видеоэффектілермен бірге тірі дауыстар мен дыбыстарды еліктеуге қабілетті, бұл да оқушылардың зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру кезінде, бақылауларды өткізу және тәжірибе қоюмен байланысты қолданылуы мүмкін. Мультимедиа технологиясы виртуалды шындықты дыбыстар мен бейнелерге толы өмір шындығына жақындауға мүмкіндік береді. Компакт-дискілер ойын бағдарламаларының файлдарын жүздеген мегабайт көлемінде сақтай алады, бұл көптеген дыбыстар мен бейнеақпараттардан айырмашылығы жоқ ойындардың пайда болуына алғышарттар жасайды.
Кәсіби дағдыларды жетілдіруге болатын қосымшаларды жасау үшін мультимедиа-технологияларды қолдану да оларды пайдалану бағыттарының бірі болып табылады. Мысалы, қазіргі уақытта түрлі үй жануарларының тіршілік әрекетін еліктейтін бағдарламалар бар. Ол балада Үй жануарларына күтім жасау және күту шеберлігі мен дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.
И. А. Серегиннің, И. В. Марусеваның, В. Н. Ивановтың деректері бойынша, АҚШ - та мультимедиа технологиялардың 31% - ы ойын - сауық саласында, мультимедиа технологиялардың 20% - ы коммуникация саласында, 12% - ы оқытуда, 6% - ы эффекттер жасау және моделдеу саласында, 5% - ы жарнамада, 4% - ы құжаттаманы жүргізу кезінде, 3% - ы өндіріс саласында қолданылады (сурет. 1) [130].
1-сурет. АҚШ-да мультимедиа технологияларын қолдану салалары (%)
Біз Интернет-технологиялар түсінігін талқыладық және келесі анықтаманы ұстанамыз: Интернет-технологиялар-бұл ақпаратты алу, өңдеу, сақтау, беру және пайдалану және олардың Интернет желісінде іске асырылатын объектіге әсер ету, машиналық және адами (әлеуметтік) элементтерді қамтитын автоматтандырылған орта.
Заманауи оқуға қатысты авторлар келесі Интернет-технологияларды бөледі:
- компьютерлік оқыту бағдарламалары (электрондық оқулықтар, тренажерлер, зертханалық практикумдар, тест жүйелері);
- дербес компьютерлерді, бейнетехниканы, оптикалық дискілерде жинақтағыштарды пайдалану арқылы құрылған мультимедиа-технологиялар негізіндегі оқыту жүйелері;
- әр түрлі пәндік салаларда қолданылатын зияткерлік және оқыту сараптамалық жүйелері;
- білім салалары бойынша бөлінген деректер базасы;
- электронды поштаны, телеконференцияларды, жергілікті және Аймақтық байланыс желілерін, деректер алмасу желілерін қамтитын телекоммуникация құралдары;
- электронды кітапханалар, таратылған және орталықтандырылған баспа жүйелері.
Интернет желісінің мүмкіндіктерін оқыту үшін қарастыра отырып, біз желінің пайда болу тарихына тоқтау қажет деп санадық. Интернет 30 жыл бойы әскери зерттеулерді қамтамасыз етуге арналған эксперименттік желі түрінде пайда болды. Бұл желіге қол жеткізген ғалымдар, оқытушылар және басқа да мамандар оның барлық артықшылықтарын лайықты бағалады. 80 жылдардың соңында университеттер Үлкен Деректер қорына қол жеткізді. Ұлттық ғылыми қормен Желіге барлық ниет білдірушілердің рұқсаты қамтамасыз етілді. Кейінірек анықтамалық және оқыту жүйелерін әзірлеу кезінде қолданылатын гипермәтіндік технологиялар пайда болды. Бұған В. С. Токарева келесі анықтаманы берді: гипермәтін - бұл "өзара байланысты тораптар түрінде желіде сақталатын ақпаратты сақтау және манипуляциялау тәсілі". Гипермәтіндік технологияларды қолдану электронды кітаптар мен энциклопедиялар жасауға мүмкіндік берді, оларды қазіргі таңда биология мұғалімдері барлық мектептерде пайдаланады [140].
Қазақстан мектептерінде Интернет желісін пайдалану тәжірибесімен таныса отырып, мұғалімдердің желілік коммуникациялық технологияларды тек 1990 жылы ғана пайдалана бастағанын атап өтті. Сол кезде Мәскеу, Санкт-Петербург және АҚШ қалаларының мектептері ресейлік-американдық жобаға "Мектептің электрондық поштасы" қатысты. Мектептегі білім беруге Интернет - технологияларды енгізуде қосымша білім беру мекемелері мен бөлінген желілер бойынша интернетке қосылған оқу сыныптары ұйымдастырылған мамандандырылған орталықтар маңызды рөл атқарды. Бұл сыныптарда оқушылар Интернет мүмкіндіктерімен таныса алды, ал мұғалімдер үшін білім беруде желілік ресурстар мен сервистерді пайдалану бойынша әдістемелік сабақтар өткізілді.
Оқытудағы Интернет - технологияларды пайдалану проблемасының қазіргі жай-күйін талдау бүгінде Ресейдегі, Қазақстандағы мыңдаған мектеп тек электрондық поштамен ғана емес, WEB-ресурстармен белсенді жұмыс істеп қана қоймай, Ақпараттық базаларға қол жеткізу үшін Интернетті пайдаланатынын, жеке сайттар құратынын көрсетті. "Білім беру" ұлттық жобасы шеңберінде 2020 жылдың соңына қарай қазақстан мектептерінің 100% - ы Интернет желісіне қосу бағдарламасы құрылды. Білім және ғылым министрі білім беру мекемелерін ақпараттандыру ұлттық жобаның негізгі міндеттерінің бірі болып табылатынын және қосымша қаржыландыру көлемін талап ететінін атап өтті [166]. Ағымдағы жылы мыңдаған орта оқу мекемесін Интернетке қосу жоспарланып отыр. Ауыл үш кезең бойынша қосылады деп жоспарланған. Бірінші кезеңде 2018 жылы 105 мың адамды қамту жоспарлануда, 2019 жылы 1 миллион 288 мың адамды қамту жоспарлануда, ал қалған 1 миллионнан астам адам 2020 жылы интернетпен қамтамасыз етіледі, - деп хабарлады вице-министр.
"Бірыңғай білім бердің ақпараттық ортасын дамыту (2001-2005 жылдар)" деп аталатын мақсатты бағдарламасының негізгі міндеттері: білім беру мекемелерін телекоммуникация құралдарымен жабдықтау және желілік ақпараттық ресурстарға қол жеткізу. Осы бағдарламаға сәйкес толық (Жалпы) орта білім беру мекемелерін жаңа ақпараттық технологиялар құралдарымен жабдықтау жүргізілді.
4G мобильді интернеттің нарыққа шығуына байланысты Қазақстанда интернетті енгізу күрт өсті. Интернет мемлекеттің жалпы дамуымен қатар дамыды. Ұлтшылдықтың өсуі және қазақтардың ұлттық бірегейлігінің ілгерілеуі Ұлттық интернет-сегментті дамытуға ұмтылуда. Қазақстан билігі ақпараттық кеңістік және АКТ секторының физикалық дамуы мәселелеріне бірдей алаңдаулы.
Соңғы бес жылда Қазақстан халқы Интернетке қол жеткізу саласында айтарлықтай жақсарды. 2015 жылдың соңына қарай халықаралық электр байланысы одағының (ХЭО) деректері бойынша алты жастан асқан желіні пайдаланушылар саны 70,8% - ды құрады, бұл 2013 жылмен салыстырғанда (63%) өсуді білдіреді. Қазақстан статистика комитетінің мәліметтері бойынша, 2016 жылы 6-дан 74 жасқа дейінгі тұлғалар арасында ену деңгейі 76,8% - ды құрады. Ауылдық жерлерде бұл көрсеткіш 71%, ал қалаларда - 81% құрайды.
Қазақстанда Интернетті пайдаланушылардың жалпы саны мобильді қолжетімділікті ескере отырып, 13 миллионға жетті. 2015 жылы Интернеттің ену деңгейі бойынша ресми статистика осы кезеңде Қазақстанда мобильді интернеттің 10,5 млн пайдаланушысы және тіркелген 2,3 миллион пайдаланушысы болғанын хабарлайды. Мұндай көрсеткіштер елді 2016 жылғы ХЭО-ның кеңжолақты қатынау туралы есебінде өте төмен деңгейге жатқызады: ел 100 адамға шаққанда 13,05 пайдаланушыда тіркелген кеңжолақты байланысқа қол жеткізу санатында 187 мемлекеттің арасында 72 орынды алады. Мобильді кеңжолақты байланысқа қол жеткізу санатында Қазақстан 100 адамға шаққанда 60 абонент жанында 62 орынды алады. Алайда, 2017 жылдың ақпан айына қарай мобильді қол жетімділігі бар аппараттар саны 11,9 миллионға дейін өсті,ал тіркелген желілерді пайдаланушылар саны 2,3 миллион деңгейінде қалды.
Телекоммуникациялық сектор шынымен жетілу кезеңіне жақындап келеді. Қазақстанда интернетті пайдалану шамамен 2006 жылғы 1 пайыздан 2013 жылы 53 пайызға дейін өсті. Қазақстанның ресми статистикасы 2013 жылы жоғары көрсеткіштерге қол жеткізді, Интернеттің енуі 62 пайыздан асты. Бүкіл ел бойынша тіркелген кеңжолақты байланыс осы кезеңде 100 тұрғынға шамамен 8 абонентке жетті. Жалпы 2013 жылғы халық арасындағы тіркелген байланыс нарығы 26 пайызды құрады. Тіркелген байланыс секторында бұрынғысынша "Қазақтелеком" мемлекеттік операторы, әсіресе ол монополист болып қалған ауылдық жерлерде басымдыққа ие болды.
2013 жылдың қаңтар айында. ұялы телефон байланысының енуі айтарлықтай көрсеткішке жетті -- 173,5 %. Алайда, мұның себебі жоғары тарифтер болды, соның салдарынан тұрғындардың түрлі операторлардың тиімді ұсыныстарын пайдалану үшін бірнеше SIM-карталарды сатып алуға ұмтылуы. Осы кезеңде жалпыұлттық қамту бұрынғысынша елдің барлық өңірлеріне таралмады, олардың ұсақ-түйектері байланыссыз қалды. Кең жолақты ұтқыр желіні жабу негізінен қалалармен шектелген, ал кіру үлесі үкіметтің ресми деректеріне сәйкес халықтың шамамен 12,1% - ға жетті. Бірақ "KCell" (GSM Қазақстан) сияқты сала көшбасшыларының бағалауы бойынша бұл көрсеткіш одан да төмен болды - 8 пайыз деңгейінде.
"Ақпараттық Қазақстан-2020" АКТ саласындағы ұлттық бағдарлама телекоммуникациялық инфрақұрылымды жаңғыртудың және Интернеттің ұлттық сегментін дамытудың өршіл жоспарын ұсынады. Бағдарламаның мақсаты 2020 жылға қарай интернеттің 75 пайызға енуіне қол жеткізу және әрбір үй шаруашылығының акт-инфрақұрылымына қол жеткізуін қамтамасыз ету жарияланды.
Өте үлкен аумақты, кейбір өңірлердің географиялық қашықтығын ескере отырып, Қазақстанның кейбір өңірлерінде кем дегенде дамыған инфрақұрылым негізгі проблема болатынын күту керек. Еліміздің Статистика комитеті бұл 2016 жылғы үй шаруашылықтарының зерттеуінде растады, онда сұрау кезінде Батыс Қазақстан облысының 23,8%-респонденттері, Алматы облысының 14,8%-ы және Шығыс Қазақстан облысының 13,1%-ы өздерінің аудандарында Интернетке қол жеткізу бойынша қызметтердің болмауы басты мәселе деп атады. Дегенмен, Economist баспасының зерттеу бөлімшесінің Интернеттің инклюзивтілік индексінде Қазақстан қызметтердің қол жетімділік деңгейі бойынша 75 елдің ішінде айтарлықтай жоғары 19 орынды алады, бұл "Интернет желісіне қол жеткізу және пайдаланудың әртүрлі деңгейлері үшін қажетті инфрақұрылымның қол жетімділігінің сапасы мен кеңдігін" болжайды.
Біздің ойымызша, оқушыларға Интернет желісін ұсынатын, оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін "Жануарлар" бөлімін оқығанда мұғалім қолдана алатын мүмкіндіктерге назар аударуға тұрарлық:
1. Қажетті ақпаратты іздеу-негізгі Internet - Оп-LINE технологиясын, нақты уақытта тікелей қатынау режимі.
2. Сырттай режимде ақпарат алмасу-E-Mail қолдану.
3. Нақты уақыттағы электрондық қарым-қатынас-CHAT және NETMEETING қолдану.
4. WEB-беттерді жасау-HTML және JAVA қолдану.
Бұл мүмкіндіктерді атап өте отырып, олардың барлығы кешенді түрде, ақпараттық ресурс, коммуникация және қарым-қатынас құралдары, оқушылардың өз қызметінің нәтижелерін жариялауы үшін орта ретінде қолданылуы тиіс екендігін ұмытуға болмайды.
AT&T World Net Service интерактивті қызметтерін жеткізуші 2018 жылы сәтті оқу үшін Интернет желісінің пайдасы туралы онлайн сауалнама жүргізді. Сауалнамаға қатысушылардың 70% Интернет желісін пайдалану оқушыларға жақсы баға алуға көмектеседі деп есептеді. Сұралған 2416 респонденттің жартысынан астамы Интернет табысты оқу үшін қажетті құрал болды деген пікірмен келісті [163]. Серверде өткізілген сауалнамада http:www.att.net 2018 жылдың тамыз айында web-технологиялармен таныс пайдаланушылар қатысты. Ата-аналардың 68% - ы, оқушылардың 69% - ы, оқытушылардың 69% - ы интернет желісін оқытуда пайдаланудың арқасында үлгерімнің артуына сенімді түрде көз жеткізді. Ата-аналардың 62% - ы, оқушылардың 64% - ы, оқытушылардың 56% - ы Интернет табысты оқу үшін қажет деп санайды [151].
"Жануарлар" бөлімін өткенде оқушылардың зерттеу іскерліктерін дамыту үшін пайдаланылуы мүмкін білім беру мақсатындағы Интернет-ресурстар ретінде біз мыналарды атап өту қажет деп санадық: компьютерлік желіде материалданған білім беру проблемаларымен айналысатын мамандардың еңбектерінің ақпараттық өнімдері, дербес компьютерлерді, бейнетехниканы және т. б. пайдалана отырып құрылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz