Бізде балалар әдебиеті жасалмаған әдебиет

Жұмыс түрі: Диссертация
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

Қaзaқcтaн Pecпyбликacы Білім жәнe ғылым миниcтpлігі

«Балаларға арналған халық прозасының танымдық-көркемдік ерекшеліктері»

ДИССЕРТАЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫC

6М011700 - «Қaзaқ тілі мeн әдeбиeті» мaмaндығы

Алматы 2019 ж.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті

Қазақ филологиясы және әлем тілдері факультеті

«Қорғауға жіберілді» 2019 ж.

Қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі PhD доктор Н. С. Балтабаева

ДИССЕРТАЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН ХАЛЫҚ ПРОЗАСЫНЫҢ

ТАНЫМДЫҚ-КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

«6М011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығы

Орындаған: 2 жылдық 2-курс

А. Я. Ясымбек

Ғылыми жетекшісі: С. Сәкенов

п. ғ. д., профессор

Алматы 2019 ж.

РЕФЕРАТ

Жұмыс көлемі -

Пайдаланылған әдебиеттер саны -

Тірек сөздер : тарих, пікір, зерттеу, ғылым, әдебиет, ертегі, аңыз, жұмбақ, фольклор, мақал-мәтелдер.

Мақсаты : Диссертациялық жұмыстың негізгі мақсаты - Балаларға арналған халық прозасының зерттелмеген тұстарын аша түсу. Балалар әдебиетін зерттеуші ғалымдардың пікірлері мен түрлі көзқарастарын талдап, саралау. Осыған байланысты мынадай маңызды мәселелер төңірегінде ой қозғалды.

Қазақ балалар әдебиетіне тоқтала келіп, тарихи деректерге назар аудару, яғни:

Қазақ халықпрозасының балалар санасына лайық түрлерін жинап, жүйелеу;
Балаларға арналған халық прозасына байланысты ғалымдардың зерттеу жұмыстарына талдау жүргізу;
Балалар әдебиетіне байланысты жеке көзқарастар мен тарихи дереккөздерді салыстыру;
Тақырыптағы өзекті мәселелерге қатысты нақты дәлелдер келтіре отырып, жеке пікір ұсыну ;

Қолданылған әдістер : зерттеу жұмысын жазу үшін салыстырмалы талдау, кешенді және әдеби-тарихи саралаумен жинақтау, жүйелеу және оны түсіндіру, тұжырым жасау, сияқты ғылыми әдіс-тәсілдер пайдаланылды.

Практикалық қолданысы: Зерттеу барысында алынған тұжырымдар мен қорытындылар қазақ әдебиетіндегі балалар әдебиетінің алатын орнын анықтаудағы қосылған кішігірім жұмыс. Зерттеу жұмысында ғалымдардың балаларға арналған халық прозасының шығу тарихы мен дамуына қатысты көзқарастары теориялық жақтан қарастырылды. Практикалық тұрғыдан зерттеу жұмысының ғылыми тұжырымдары мен нәтижелерін жоғары оқу орындарында филология факультетінің студенттеріне «Қазақ халық ауыз әдебиеті» пәні бойынша оқылатын дәрістер мен жүргізілетін практикалық сабақтарда, басқа да білім беру орталықтарына көмекші құрал ретінде, сонымен бірге ғылыми-зерттеу жұмыстарына пайдалануға болады.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 5

І ТАРАУ. АҢЫЗДЫҚ ПРОЗАНЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ

1. 1. Балаларға арналан халық прозасының танымдық мәні . . . 7

1. 2. Балалар прозасының зерттелу өрісі . . .

1. 3. Балаларға арналған прозаларының қазіргі дамуының бағыт-бағдары . . .

ІІ ТАРАУ. ЕРТЕГІЛІК ПРОЗАНЫҢ ТАНЫМДЫҚ МӘНІ

2. 1. Балаларға арналған қазақ прозасы үлгілерінің көркемдік ерекшелігі . . .

2. 2. Балаларға арналған прозадағы танымдық бейнелер . . .

2. 3. Халық прозасының балаға берер рухани құндылықтары . . .

ІІІ ТАРАУ. БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН ХАЛЫҚ ПРОЗАСЫНЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазақ әдебиетінің өскелең бір саласы - ол балалар әдебиеті. Оның өзіндік өсу, өркендеу жолдары бар. Балалар әдебиеті алғашында жалпы әдебиетпен бірге дамып, толысып отырды. Кейін XIX ғасырда өзінің ерекшеліктерінің арқасында дербес пән ретінде қарастырыла бастады. Совет заманында балалар әдебиеті тәлім-тәрбие мен білім ошағына айналды.

Балаларға арналған халық прозасын зерттеп оның сырын ашу шын мәнінде де оңайға соқпасы белгілі. Осыншама жауһардың қойнауына жасырынып жатқан құпияның бағасы қашан да биік болмақ.

Қазақ балалар әдебиеті қазақ қоғамымен бірге туып, біте қайнасып келе

жатқан рухани іргелі сала. Біздегі балалар әдебиеті кейбір еуропалық елдердегідей арнайы салаларға жүйеленіп жазылмауы мүмкін. Бірақ, сол халықтың, сол ұлттың мол рухани қазынасы аралас жүреді. Аралас жүре отырып балғын бөбек, бүлдіршін жасты сұлулыққа құштарландыратын, отансүйгіштік, ерлік рухына ұмтылдыратын тәрбиешілік қызметін жасай береді. Қазақ балалар әдебиетінің де тағдыры осыған ұқсас. Қазақта «Балалар әдебиеті» деген ұғым ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басына дейін бола қойған жоқ. Оған қарап, қазақта балаларға арналған рухани қазына мүлдем жасалмаған екен деп ойлауға болмайды. Қазақтың бай ауыз әдебиеті, халық әдебиеті, ақын, жыраулар поэзиясының бәрі тұнып тұрған балалар әдебиеті. Ал, балалар әдебиетінің жіктелуі, салаланып дамуы, сараланып сөз бола бастауы ХХ ғасырдың отызыншы жылдарынан басталады. ХХ ғасырдың жетпісінші, сексенінші жылдары қазақ балалар әдебиеті қарыштап дамыды. Оған «Жалын» - жастар, «Балауса» - балалар баспаларының ашылуы дәлел бола алады. Ал, «Балдырған», «Ұлан» газет, журналдары - ежелден балалар әдебиетінің көрігі болып келеді.

Әдебиет - тәрбие құралы. Әуелі жеке дарындардың дуалы ауыздарынан шығып, кейін оны халық қалап, қастерлеп, жаттап, жадында қалдырып, ғасырлар бойы өңдеп, өркендетіп, қадірлеп қалыптастырып, асылым деп ақыл-санасына сіңірген әдебиеттің үкілі үлгілері - мәдени мұрамыздың ең құнды қазынасы. Ол - ұрпақ тәрбиесінің күн сәулесіндей әсерлі нұрымен от алатын ой тамызығы болып, жанды жалындататын, қиялды қияндататын, ақыл-сананың айшықты көріністерін бейнелейтін қасиетті, киелі мұра. Әдебиет мұрасы арқылы жан-дүниеміз тазарып, ұрпағымыздың өркениеті өсе түспек.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Балаларға арналған халық прозасы бұған дейін тұтас тұрғыда алынып, жүйелі түрде карастырыла қойған жоқ. Соған байланысты балалар әдебиетіне байланысты көтерілетін мәселелер де жан-жақты талқыланып, жүйелеу жолдары сұрыпталып, сараланды. Бүгінгі таңда балалар әдебиеті әлі де терең зерттеулерді қажет ететіндігін көрсете келіп, оның қалыптасуына, дамуына, тарихи деректерге қатысты жоба-ұсынысымызды ортаға салдық. Балалар шығармаларының ел ішіне ауыздан ауызға көшіп таралғандығын да ескере отырып, көпшілігінің өңдеу мен өзгертулерді басынан өткізгендігін аңғарттық.

Зерттеудің нысаны. Зерттеу барысында балалар прозасына арналған халық жырлары және Мұхтар Әуезов, Кенжехан Матажанов, Ш. Ахметов, С. Қасқабасов, Ә. Марғұлансынды ақын-жазушылардың балалар әдебиеті туралы жазған шығармалары зерттеу нысанына алынды.

Зерттеудің құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, үщ бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І ТАРАУ. АҢЫЗДЫҚ ПРОЗАНЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ

Балаларға арналан халық прозасының танымдық мәні

Қазақ халқының бағзы заманнан бергі негізгі рухани азығы, мәдениеті, философиясы - фольклор болғандығы мәлім. Оның шығармашылық үлгілері қисапсыз мол болса, жанрлық түрлері де көп. Мұнда батырлар жыры, ғашықтар жыры, ертегі, аңыз, тарихи жыр, өлең, мақалмәтел, шешендік сөз, жұмбақ, мұңшер жырлары, өтірік өлең тағы басқалар бар. Бұлар орындалу мәнеріне қарай не поэзия түрінде, не проза түрінде болып келеді. Поэзия түріндегісі айтарлықтай зерттелген, ал проза үлгісіндегілері ғылыми жағынан әлі толық қарастырылмай келеді. Әділдігін айтсақ, қара сөз түріндегі фольклор өзінің көнелігі, ұшқырлығы, ғажайып сипаты жағынан поэзиялық үлгілерден кем емес, қайта көп жағдайда басым түсіп жатады. Оның бұдан да басқа толып жатқан қасиеттері бар. Егер өлең түріндегі фольклор, негізінен, көркемдік, эстетикалық және тәрбиелік роль атқарған болса, прозалық халық шығармалары елге көбінесе табиғаттың сырын ұғуға, дүниетанымды кеңейтуге, өмірді білуге жәрдемдескен.

Қазақ филологиясында «халық прозасы» деген терминдік ұғым жоқ. Бұл заңды да. Өйткені «халық прозасы» деген ұғым әлем дік фольклортану ғылымының өзінде бертін (19501960 жылдардан бастап), яғни «Халық прозасын» зерттеушілердің халықаралық қоғамы құрылғаннан кейін қолданыла бастады. Дүние жүзі фольклортануында қалыптасқан түсінік бойынша, халық прозасына фольклордың қара сөзбен айтылатын барлық түрі кіреді.

«Сахарада көшіп жүрген, күнделікті өмірі жазда, күзде, тіпті жыл бойы дерлік кең далада, төңкерілген ашық аспан ас тында, өзенсудың жағасында өтетін елдің өзін ұдайы табиғаттың аясында, құшағында отырғандай сезінуі таңғаларлық нәрсе емес. Даланың сайы, белі, тауытасы, өзенкөлі - қыр адамы кезінде бір көріп қызықтайтын ғана көрініс емес, оның ғұмыр кешетін, ұдайы малын бағып, орын теуіп отырған ортасы, мекенжайы. Айналасындағы табиғаттың әр сипат белгісі оның ойсанасында ерекше орын алады». Олай болса, қазақ фольклорында жаратылыстың әр түрлі көріністері туралы, неше түрлі формадағы тастар мен шыңқұздар жайлы, сондайақ сырт түрімен ерекшеленетін тау, шоқы, өзенкөлдер жайында ертегіден басқа небір әдемі аңыздар мен әңгімелердің болуы - табиғи нәрсе.

Халық прозасының ертегіге жатпайтын жанрлары (әсіресе, жай әңгіме, хикая және аңыз) өзінің табиғаты мен мүддесіне қарай баяндап отырған оқиғаларын барынша шын етіп көрсетуге тырысады, әрбір фактіні өмірде болған деп хабарлайды.

Аңыздағы, әпсанадағы, мифтегі, хикая мен әңгімедегі баян далатын оқиғалар айтушы мен тыңдаушыларға, жалпы көпшілікке шын болып көрінуге тиіс, өйтпеген күнде ол шығармалардың ел үшін құны болмайды. Бұл шығармаларда да қиял белгілі бір дәрежеде орын алады. Бірақ мұндағы қиял мен ертегідегі қиял бірдей емес. Ертегіде қиял болуға міндетті деп саналады және ол көркемдеу құралы болып есептеледі. Ал ертегіге жатпайтын прозалық жанрларда, яғни аңыздық прозада, қиял саналы түрде пайдаланылмайды. Оның себебі - мұнда қиял көркемдік қызмет атқармайды, ол өмірдің түсініксіз бір құбылысын немесе фактісін, түсіндіру мақсатынан пайда болады. Соның арқасында қиялдан туған нәрсе рас болған деп қабылданады және шындықтың өзі деп ұғынылады.

Халық прозасының әңгіме, хикая, аңыз, әпсана жанрлары орындау кезінде күнделікті сұхбатәңгімеден оншалықты дараланып, бөлектенбейді. Бұл жанрлардың шығармалары топ адамның өзара сұхбатында айтыла береді, себебі олар айтушы мен тыңдаушылар арасындағы әңгіме тақырыбына қатысты болып келеді. Сондықтан айтушы баяндап отырған аңыздың немесе хикаяның көркемдігін әрлендіріп жатпайды, оның міндеті - қажетті мәліметті, яғни оқиғаны хабарлау. Бұл жанрлардың ертегідей көркем болмайтыны осыған да байла нысты. Оның үстіне әр аңыз, хикая, әпсана, белгілі бір себепке, жиналған топтың сөз қылып отырған тақырыбына қатысты айтылады да, арнайы дайындықты қажет етпейді. Сол себепті бұларда көркемделген бастама мен аяқтама жоқ, уақыты бөлектеніп, тұйықталмайды. Демек, бұл жанрлардағы шығармалардың жалпы сапасы айтушы мен тыңдаушыларға, яғни орындалу жағдайына (ситуацияға) байланысты.

Егер тыңдаушыларға айтылатын аңыздың немесе хикаяның мазұнына қатысты, әйтпесе оған негіз болған түсінікпайым беймәлім болса, онда айтушы алдымен әңгімесін сол түсінікпайымды ұғындыра баяндаудан бастауы мүмкін. Кейде осы түсіндірменің өзі бір әңгіме бола алады. Ол танымдық қызмет атқарады. Мұнда хабар формасы басым.

Ал егер тыңдаушы адамдар жиналған қауымға ортақ түсінікпайымдармен таныс болса, онда айтушы орындайтын шығармасын басқаша: не естелік түрінде, не әңгіме түрінде баяндайды.

Халық прозасының жай әңгіме, меморат, хикая сықылды жанрлары ылғи да дамыған, тұрақталған сюжетті пайдалана бермейді, онда сюжеттер кейде формасыз да бола береді, оқиғалар бейнеленіп отырған құбылыстың өзгеруіне байланысты немесе сол құбылысты көрген әңгімешінің, айтушының көңіл күйіне байланысты бірбіріне жай ғана тізбектеліп қосыла беруі мүмкін. Айтушы көрген немесе басынан кешкен оқиғаны жай ғана баяндап қоймайды, ол оны іштей өзінше салмақтайды, оның мәнісін арттырады және баяндап отырып, оған түсініктеме береді. Баяндағанда, ол жай салдыратып сөйлей бермейді. Баяндауын бір ізге түсіреді, бір сюжет құрайды. Кейін бұл сюжет тұрақталып, ел арасына жайылса, оны әркім айтып жүрсе, ол сюжет фольклорлық сипат қабылдап, белгілі бір жанрға кіреді. Сөйтіп, бір адамның басында болған жағдай немесе болды деп баяндалған оқиға әңгімеге немесе меморатқа, я болмаса хикаяға айналады.

Міне, біз аңыздық прозаға кіретін жанрлардың қайсысы бұрын және қалай пайда болған деген мәселеге келдік. Ал бұл сауалды бірден шеше қою мүмкін емес. Сонда да болса қойылған мәселені мүмкін қадарымызша шешіп көруге тырысып көрейік.

Сонымен, аңыздар тобына кіретін жанрлардың басты ерекшелігі - олардың көркемдік жағынан қарапайымдылығы мен тыңдаушыларды барынша иландыратындығы. Бұл - біріншіден. Екіншіден, аңыздық проза жанрларының бас нысанасы - ғибрат, білім беру, яғни олар танымдық қызмет атқарады.

Аталған ортақ қасиетімен бірге аңыздар тобындағы жанрлар шығу тегіне, яғни пайда болу жағдайына байланысты бірбірінен ерекшеленіп те тұрады. Кейбір жанрлар шындық пен қиялдың қосындысынан пайда болса, кейбіреулері өмірдің өзінен тууы мүмкін. Ал енді біреулері таза қиялға негізделуі ықтимал. Сонда бұл жанрларды шығуы мен даму жолына қарай қатарлағанда қай принципті ұстаған дұрыс: а) шығарманың мазмұнына қарау керек пе? ә) әлде шығармадағы шындықтың (болмыстың), я болмаса болған оқиғаның көрінісін ескеру қажет пе? б) немесе өмірде үзіліссіз күнде туып, күн өткен сайын фольклорға айналып жататын шығармаларды алға қою керек пе? (алғашқы қауымда да күнделікті ауызекі әңгіме туып отырған ғой және олар біртебірте фольклорға айналып отырған, т. т. ) .

Мұндай сұрақтар көп және ғылым оған әлі дәлелді жауап таба алған жоқ. Біз өз материалымыздың жайкүйі мен ерекшелігіне сүйене отырып, мынандай шартты ұстанғанды жөн көрдік.

Аңыздар тобына кіретін жанрларды шығарманың мазмұнына және онда қаншалықты нағыз шындыққа жанасатын оқиға баяндалатынына қарай топтауға болатын сияқты. Сонда атам заманда, адам жаңа адам болып келе жатқан кезде «болған оқиға» жайлы баяндайтын шығарма, әрине, бірінші қатарда қаралу керек. Ондай шығармалар миф пен хикаяжанрларына кіреді. Мұнда өмір көріністері айқын болмайды, кейіпкерлердің ісәрекеттері бұлыңғыр көрінеді.

Бұлардан кейінгі ретте жай әңгіме мен таза аңыздар тұрмақ. Олардың негізгі мазмұны - дені өмірден алынған, не өмірде болған жайттар болып келеді.

Содан кейін әпсанахикаят болуға тиіс. Себебі алдында айтылған жай әңгіме мен аңыз біртебірте хикаятқа айналады, мұнда алғашқы реальді оқиға көмескіленіп, қиял араласып, шығарма көркемделе бастайды. Сонымен қатар әпсанахикаят өз бетінше де туып жатады. Олардың оқиғасы көбінесе ойдан шығарылады.

Әрине, біздің бұл реттеуіміз даусыз емес. Мысалы, аңыздық прозаның шығып, даму жолын былай да қарастыруға болар еді. Алғашқы рулық замандағы бір адам (батыр, мерген) аңда немесе жорықта жүріп, өзінің басынан кешкен бір оқиғаны руластарына айтып беруі мүмкін. Бұл - жай әңгіме. Оны естіген адамдар енді басқа біреулерге айтады, айтқанда өз жанынан желі қосуы да мүмкін. Ал одан естіген кісі тағы біреуге айтады, ол да өзінше баяндайды. Сөйтіп, алғашқы жай әңгіме хикаяға, біртебірте аңызға айналады. Біраз уақыт өткен соң ол аңыз біршама көркемделіп әпсанахикаятқа айналуы мүмкін. Міне, бұл - өмір шындығына тікелей қатысы бар жанрдың даму жолы. Және бұл жанрлар бір ғана дәуірде, бір ғана қоғамда тумайды. Олар адамзат тарихының барлық кезеңінде туып отырады.

Ал миф олай емес. Миф - тек алғашқы қауымның ғана жемісі, ол кейінгі замандарда тумайды, керісінше мифтік (яғни «киелілік») қасиетін жоғалтқан соң ертегіге айналып кетеді. Мифтің тағы бір ерекшелігі - өмірдегі нақты бір оқиғадан алшақтығы. Бұл жағынан келгенде, мифте біршама абстрактілік бар деуге болады, бірақ ол абстрактілік алғашқы кезде қиял деп түсінілмеген . . .

Міне, аңыздық проза тобындағы жанрларды осылайша да қарастыруға болады. Ал, біздің ұстанып отырған шартымыз бұған қайшы келмейді, қайта халық прозасын басқа бір қырынан тануға мүмкіндік береді.

Осы күнге дейін біз қазақ фольклорында миф жанры бар деп айтпаппыз. Көбіне мифологиялық түсініктер, мотивтер, кейіпкерлер бар деп жалпылама түрде айтып, сырғып өтеді екенбіз. Оның басты себебі, біздің ойымызша, миф жанрын еуропалықтарша түсінгендіктен. Әдетте миф десе ойымызға ежелгі Грекия мен Римнің тамаша әңгімелері түседі (оның үстіне «миф» деген де грек сөзі ғой) . Міне, сол өлшеммен келеміз де, қазақ фольклорында миф жоқ дейміз, тіпті бар ма екен деп іздемейміз де.

Соңғы ширек ғасыр ішінде әлем фольклортануында (әдебиет пен әдебиеттануда да) мифке деген көзқарас, ынта күрт өзгерді. Азия, Африка, Америка, Австралия елдерінің отарлықтан құтылып, өз экономикасын, мәдениетін, тарихын, әдебиетін зерттеп, дамытуы арқасында мифке деген ықылас айрықша өсті. Осының нәтижесі ретінде миф жанрына арналған қомақты да мазмұнды зерттеулер әр тілде жарық көрді. Біраз еңбек Совет Одағында да баспадан шықты.

Ғылымда мифке берілген анықтама өте көп. Анықтамалардың көпшілігі антика дәуіріндегі дамыған мифологияға арналған және мифтің атқаратын қызметіне (түсіндірмелі, психологиялық, социологиялық, т. т. ), оның дінмен, өнермен, философиямен, әр түрлі ырымдармен, ертегімен және әпсанахикаятпен арақатынасына байланысты негізделген.

Егер барлық анықтаманы жиынтықтап айтсақ, үлкен екі топқа бөлінеді: біріншісі, миф дегеніміз - дүние туралы фантастикалық түсінік, әлемде билік жүргізетін құдайлар мен рухтардың ғажайып образдарының жүйесі (системасы), екіншісі, миф дегеніміз - құдайлар мен алыптар жайындағы ауызекі әңгіме.

Бірақ Австралия, Океания, Африка, Чукотка елдерінің мифтерін зерттеушілердің айтуына қарағанда, миф тек қана таза түсінік күйінде, я болмаса тек таза әңгіме түрінде кездесе бермейді. Демек, мифология дегеніміз мифтік әңгімелердің жиынтығы ғана емес. Кейбір мифологиялық түсініктер әңгімеде емес, ырымда ғана бой көрсетеді. Тіпті көп жерлерде миф пен басқа фольклорлық прозаны ашып айырмайды, себебі миф тарихи негізі бар аңыз, хикаят, тіпті ертегі сипатта да баян далады.

Міне, осының бәрі миф жанрының фольклортануда әлі де айтарлықтай зерттелмегенін дәлелдесе керек.

Біздің қазақ фольклоры тұрғысынан қарағандағы миф деп отырғанымыз - әлемдік мифология ауқымынан шықпайтын, тіпті типологиялық сипаты оған сәйкес келетін дүниенің, жаратылыстың әр түрлі құбылыстары мен жердің жаратылуын, адамзаттың алғаш қалай пайда болғанын және аңдар мен құстардың шығу тегі мен мінезқұлқын, ерекшеліктерін түсіндіріп баяндайтын прозалық шығармалар. Типологиялық сипатына орай, қазақ мифі ежелгі (архаичный) классикалық мифтер түріне жақын. Мифтің поэтикасын зерттеген ғалым Е. М. Мелетинский ежелгі классикалық мифтердің мынандай белгілерін көрсетеді: «қандай да болмасын заттың мәнін оның пайда болуымен байланыстыру, яғни заттың жаратылысын түсіндіру деген сөз - оның қалай пайда болғанын әңгімелеу; айналаны қоршаған дүниені сипаттау деген сөз - сол дүниенің пайда болу тарихын баяндау».

Ежелгі классикалық мифтің белгілері мұнымен шектелмейді. Архаикалық мифті сипаттайтын тағы да біраз нәрселер бар. Олар мыналар: мифтік уақыт пен мифтік сана; мифтік ұғым мен мифологиялық ойлау; осылардан барып мифтік дәуірде аспан мен жер - бір, адам мен табиғат - бір деп түсіну. Сол себепті ежелгі классикалық мифтің мазмұны - әлемнің (космостың) жаратылуы, алғашқы адамның дүниеге келуі мен оның жасампаздығы бо лып келеді.

Архаикалық мифтің кейінгі адамзат қоғамы мен санасының ілгерілеген кезіндегі мазмұны - адамды қоршаған дүниенің пайда болуы мен ерекшелігін, аңдар мен жануарлардың мінезқұлқын түсіндіру болып келеді. Бұл мифтік сананың кейінгі, дамыған сатысы. Мұнда алғашқы қоғам адамы өзін табиғаттан бөліп алып, оған қарсы қоя бастайды. Табиғаттан, маңайды қоршаған дүниеден, аңнан, құстан өзінің ерекше

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.