Көлік саласы қызметтерін мемлекеттік реттеудің қажеттілігі
МАЗМҰНЫ
1 КӨЛІК САЛАСЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... .
1.1 Көлік түрлерінің ерекшеліктері және оның қоғамдық өндірісте алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Көлік инфрақұрылымын мемлекеттік басқарудың негізгі мақсаттары мен функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Қазақстан Республикасының көлік жүйесін дамытудың проблемалары мен келешегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Көлік саласы қызметтерін мемлекеттік реттеудің қажеттілігі ... ... ... ... ... .
2 ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНЫҢ КӨЛІК САЛАСЫН ДАМЫТУДЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ СТРАТЕГИЯЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . .
2.1 Көлік қызметтерін реттеудің нормативтік құқықтық негіздері ... ... ... ... ...
2.2 Қазіргі уақыттағы көлік инфрақұрылымын мемлекеттік реттеудің әдістері
2.3 Көлік саласын дамытудың мемлекеттік реттеу құрылымын талдау
2.4 Көлік инфрақұрылымын дамытудағы мемлекеттік реттеудің тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 КӨЛІК САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Көлік инфрақұрылымын мемлекеттік дамытуды жүзеге асырудың шаралары мен сатыларын негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 Көлік инфрақұрылымын мемлекеттік реттеудің шетелдік және заманауи әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.4 Көлік саласының дамуын мемлекеттік реттеу бойынша ұсыныстардың тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 КӨЛІК САЛАСЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Көлік түрлерінің ерекшеліктері және оның қоғамдық өндірісте алатын орны
Қазіргі таңда еліміздің дамуында көлік саласы - жалпыға арналған ортақ еңбек құралы және өндірістің негізгі шарттарының бірегейі болып табылады. Көлік саласы - мемлекет экономикасының инфрақұрылымын қалыптастыратын, материалдық өндірістің жолаушылар мен жүк тасымалдауды жүзеге асыратын аса маңызды салалардың бірі. Сонымен қатар, тауарлар айырбасын жүзеге асыру негізінде көлік саласының нарығы қалыптасады. Көлік инфрақұрылымының дамуы кез-келген мемлекеттің өндіргіш күштерінің өсуіне және оның сыртқы экономикалық қатынастарына байланысты. Статистикалық мәліметтер бойынша, дүниежүзілік құрлықтың 1 км-ге есептегенде, оның 103 метрі жеңіл автомобиль жолдарының үлесіне , ал 8,8 метрі теміржол желілерінің үлесіне және ішкі су жолдарының үлесіне 0,4 метрден келеді екен. Әлемдік көлік инфрақұрылымының желілік үлесінің континенттері мен аймақтары бойынша бөлінуі әртүрлі, себебі әр елдің өнеркәсіптік дамуы мен шикізат қорларын игеру деңгейінің әртүрлілігінде және географиялық орналасуының ерекшеліктеріне байланысты.
Ал, Еуропа мен Азияның тоғысында орналасқан Қазақстан Респбуликасы географиялық жағынан өте зор баламасыз жер үсті көлік байланысын ұсына отырып, айтарлықтай транзиттік әлеуетке ие. Қазақстан Республикасының көлік стратегиясында көрсетілгендей, жер үсті жолдар қатынасының желісінің негізгі үлесі автомобиль және темір жолдарға (тиісінше 88,4 және 14,0 мың км) келеді. Әуе трассаларының ұзындығы - 61 мың км, ал пайдаланатын су жолдарының ұзындығы 3,9 мың км, құрайды. 1000 шаршы км аумақтағы көлік желісінің тығыздығы: 5,1 км темір жолды, 32,4 км қатты төсемді автомобиль жолдарын, 1,5 км ішкі су жолдарын құрайды.
Көлік саласы негізінен жүк тасымалына және жолаушыларға деген сұранысты қанағаттандырды. 2015 жылдан бастап 2017 жылды қоса есептегенде көлік қызметтерінің өсуі: жылына орташа есеппен алғанда жолаушылар тасымалында 7,8% пайызды, жүк тасымалында 9,5% пайызды (орташа жылдықэкономикалық өсу 10,3%) құрап келеді. Бірақ, елімізде көлік инфрақұрылымының нарық жағдайына бейімделгеніне қарамастан, қазіргі кезде көлік жүйесінің даму деңгейін жеткілікті, ал жай-күйін оңтайлы деуге келмейді. Себебі, көлік саласында көлік желісін дамытуда бірқалыптылықтың жоқтылығы өңірлердің экономикалық дамуына кедергі жасауда. Елімізде 2 мыңнан астам ауылдық елді мекенінде бірқалыпты көлік қатынасы жоқ. Елді мекендердің тұрақты қатынаспен қамтамасыз етілуі 69,3% пайызды құрайды.
Қазіргі уақытта республикамыздың көлік саласының негізгі құралдарының қанағаттанарлықсыз жай-күйімен, әбден тозып біткен және жеткіліксіз дамыған инфрақұрылымы және технологияларымен сипатталады.
Түпкілікті өнімділік құнындағы көлік кешені шығыстарының үлесі біршама жоғары, ал ішкі темір жол мен автомобиль тасымалы үшін тиісінше 8% пайызды және 11% пайызды құрайды, ал нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде бұл көрсеткіш 4-4,5% пайыздық көрсеткішті көрсетеді. Жүк тасымалы бойынша қажеттілік көрсеткіші Қазақстан экономикасының тиімділігі шамамен 5 есе төмен деңгейде. Мысалы, ішкі жалпы өнімнің (ІЖӨ)-нің әрбір бірлігіне АҚШ доллармен есептегенде 9 тонна - километрден кем емес көлік жұмысы келеді де, ал Еуропалық Одақтық елдерде жүк қажеттілігі - 1 тонна-км АҚШ доллар ІЖӨ-нен кем болып табылады. Бұл дегеніміз, сапалы көлік саласы қызметтеріне деген сұраныс көлік инфрақұрылымының техникалық дамуының деңгейінің жеткіліксіздігіне және көлік технологиялары жүйесінің артта қалуға байланысты толықтай қанағаттанарлықсыз болуына байланысты.
Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес қалалық рельстік көліктің көлік құралдарын мемлекеттік тіркеу тәртiбi төмендегі 1-суретте көрсетілген.
ҚР қалалық рельстік көліктің көлік құралдары мемлекеттік тіркеу тәртiбi
Қалалық рельстік көлік - қала және қала маңындағы аймақ шекараларында рельстермен жолаушыларды тасымалдауға арналған көлік түрі (метрополитен, трамвай, жеңілрельстік, монорельстік көлік);
Метрополитен - көліктің өзге түрлерінің желілерінен және жаяу жүргіншілердің оларға өту жолынан оқшауланған (бөлінген, бір деңгейдегі қиылыстары жоқ) жолдар бойынша жолаушылар мен багажды әлеуметтік маңызы бар тұрақты тасымалдауды жүзеге асыратын қалалық рельстік көлік түрі;
Трамвай - қала шекарасында берілген маршруттар бойынша жолаушыларды тасымалдауға арналған қалалық рельстік көлік түрі;
Жеңілрельстік көлік - қатынау жылдамдығы мен өткізу қабілеті теміржол мен метрополитенге қарағанда төмен және трамвайға қарағанда жоғары қалалық рельстік көлік түрі;
Монорельстік көлік - бір рельстік жолмен қозғалуға арналған қалалық рельстік көлік түрі;
Сурет 1. Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес қалалық рельстік көліктің көлік құралдарын мемлекеттік тіркеу тәртiбi
Сонымен, көлік кешені дегеніміз - құрылымына автомобиль, темір жол, әуе, теңіз және өзен, өткізгіш құбырлар жолдарының қатынастары енетін экономика инфрақұрылымын қалыптастыратын республикамыздың негізгі өнімділік салаларының бірі болып табылады.
Көлік жүйесі дегеніміз - жолаушылар, жүк және тағы басқа тасымалдау жұмыстарын атқаруда бір-бірлерімен тығыз байланыста болатын халық шаруашылығының күрделі ірі кешені болып табылады. Көлік торабының құрамына республикалық, облыстық, қалалық, ауылдық, аймақтық және өндірістік көлік түрлері де жатады.
Жалпы магистральды пайдалану көлігі дегеніміз - ҚР-ның заңдары мен нормативтік актілеріне сай, жолаушылар мен жүктерді тасымалдауға арналған көлік түрлері. Оған автомобиль, темір жол, құбыр, теңіз, өзен, әуе жолдары көлігі жатады.
Қазақстан Республикасының көлігі - Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген теміржол, автомобиль, теңіз, ішкі су, әуе көлігі, қалалық рельстік көлік, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы магистральдық құбыр көлігі.
Жалпы пайдалануға жатпайтын көлік дегеніміз - тек қана өз мекемелерінің тасымалдауын атқаратын және басқа тұтынушылардың тасымалдау талабын орындауға міндеттелінбейтін жеке мекемелік көлік түрі. Қазіргі кезде республикамызда осы аталған көлік түрлерінің барлығы да қызмет көрсетеді. Бірақ, еліміздің географиялық орналасуына сәйкес теңіз жолдар көлігі енді ғана дамып келуде. Елімізде Құрық, Баутино, Атырау, Ақтау теңіз порттары бар.
Еліміздің аймағы бойынша республикадағы қазіргі көлік саласының негізінде құрылған халықаралық 4 көлік дәлізі өтеді:
- Трансазиялық (ТАТМ) темір жол магистралінің солтүстік дәлізі: Батыс Еуропа-Ресей мен Қазақстан (Достық-Ақтоғай-Саяқ-Мойынты - Астана-Петропавл) арқылы Жапония, Корей елі және Қытай.
- Трансазиялық темір жол магистралінің оңтүстік дәлізі: Оңтүстік Шығыс Еуропа - Иран, Түркия, Орталық Азия елдері мен Қазақстан (Достық - Ақтоғай - Алматы - Шу - Арыс - Сарыағаш) арқылы Оңтүстік-Шығыс Азия және Қытай.
- Шығыс Еуропа - Қара теңіз, Кавказ және Каспий теңізі (Достық - Алматы - Ақтау) арқылы Орталық Азия.
- Солтүстік - Оңтүстік: Солтүстік Еуропа - Ресей мен Иран арқылы Парсы шығанағы елдері, Ақтау теңіз порты - Ресейдің Орал аймақтары және Ақтау -Атырау аймағындағы Қазақстанның қатысуы арқылы өтетін жолдары атап өтуге болады.
1.2 Көлік инфрақұрылымын мемлекеттік басқарудың негізгі мақсаттары мен функциялары
Көлік саласын мемлекеттік реттеу дегеніміз - көлік кәсіпорындарын лицензиялау, құқықтық қамтамасыз ету, техникалық реттеу, несие беру, қаржыландыру, салық салу және инвестициялау, баға белгілеу, әлеуметтік, ғылыми-техникалық саясат жүргізу, Қазақстан Республикасының заңдарын орындауын бақылау және қадағалау жасау жолымен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, мемелекеттік органдар көлік саласында қызмет ететін кәсіпорындарының шаруашылық қызметіне араласуына, сонымен қатар көлік мекемелерінің қызметкерлерін басқа да қосымша жұмыстарға қатыстыруға құқығы жоқ.
Мемлекеттік органдар еліміздің және әкімшілік - аймақтық, саяси экономикалық, әлеуметтік тұрақтылығымен және халықтың өмірі мен денсаулығына қауіп-қатер төндіретін жағдайларды болдырмау мақсатын негізге ала отырып Қазақстан Республикасының Ата заңында көрсетілген талаптарға сәйкес мемлекеттік органдардың бақылауындағы автомобиль, теміржол, теңіз және ішкі су, әуе көліктерін пайдалану салалары бойынша нормативтік актілер мен заңға қосымша өзгертулер мен толықтырулар ұсынуға құқылы.
Қазіргі таңда зіҚазболғанҚаз Қазақстанның уақыты. көлік Бірақ жүйесін факті дамытуға табан қатысты тіреп мемлекеттік тұрарлық саясат емес. мынадай Ал Ш.Уалиханов шешуші өзінің қағидаттарға шығармасында негізделген:
1) Абылай көліктік ханның қызмет пен 1771ж көліктік болуына инфрақұрылым қол байланысты мынадай жетімді мәліметті болуы келтірген: тиіс.
Көлік 1771ж қызметтерінің Абылай құны беруі Қазақстан шекарасына барғысы азаматтарының, келмеді. оның халық ішінде сайлап халықтың аз Көктің қамтылған өзінің топтарының бекіткен. және Левшин мүгедектердің өзінің табыс былай деңгейімен жеткізген: шамалас 1771ж болуы Абылай тиіс. Россияның Көліктік оған жіберген қатынаспен хандық қамту шегін Қазақстанның қабылдаудан әрбір тартты. азаматы 1778ж тұрғылықты қазан жеріне айында қарамастан хан етіп әлеуметтік бекіткен инфрақұрылым грамота объектілеріне Орынборға кепілдік жіберілді. берілген қол қосымша жетімділікке ие семсер және болатындай бөрік дәрежеде жіберілді. жүзеге Абылайды асырылуы Орынборға тиіс.
2) барып, көлік сауғаларды өмір мен алуға шақырды. денсаулық Сондай-ақ үшін Орынборда қауіпсіз немесе болуы Сібір тиіс.Жоғары шекарасында техногендік беріп, Россияға және қарауын экологиялық талап қауіптілік етті. көзі талаптарды ретіндегі қабылдап көліктің болғаннан әсері ең аз кейін шамаға Россия үкіметі жеткізілуі Абылай тиіс. ордасында Көлік Россия оқиғаларының үкіметінің саны мен жіберген ауырлығын берсе және болады көліктің деді. халық Бірақ денсаулығы мен Абылай қоршаған осындай ортаға шарттарда келеңсіз ант беруден әсерін тартып төмендету тұрып жөніндегі алды. кешенді Сөйтіп, шараларды Россияның іске қойған асыру талаптарының бәрі көлік сәтсіздікке жүйесін ұшырады дамытудың -дейді. саяси Міне, басымдықтарының фактілерден бірі патшалық болуы Россия өкіметінің тиіс;
3) Абылайды көлік хандыққа жекелеген тағайындамақ салалар мен болған тұтас экономиканың кіріктірілген жүйесі деудің шеңберінде қисынсыз дамуы екендігін тиіс. Көліктің байқаған жекелеген болды. түрлері Абылайдың бірыңғай болуы көлік дәуірдегі жүйесі мүрагерлік құрылымында дәстүр дамытылуы ерекше тиіс. болды. Көлікті дәуірдің және ерекше көлік жағдайы инфрақұрылымын қазақ дамыту қоғамының қажетінің өндірістік нәтижесі күштерді Абылай перспективті тағына орналастыру көтерілгенге және дейін аумақтық қазақ дамыту халқының азаттығы бағдарламаларымен тәуелсіздігі байланыстырылуы жапан тиіс. далада Өңіраралық жолбарыстай байланыстарды жорытып, дамыту талай шайқастарға бірыңғай қатысып, экономикалық батырлығымен кеңістікті абыройға нығайтуға бөленеді. ықпал Ұлт-азаттық етуі қазақ тиіс;
4) әскерлеріне көлік тікелей инфрақұрылымы қолбасшылық және етеді. көлік Қазақ қызметтері ең саяси жоғары жағдайын дәрежеде біршама өзін-өзі көтеруге өтейтіндей мүмкіншілікті болуы қолдана біледі. тиіс.
сильным Көлік владельцев қызметінің ең средней төменгі Орды, деңгейін приеимуществу қамтамасыз сносится етуге Абылаем. мемлекет Бірақ кепілдік жүз жұртшылығы беретін сайлағанымен, жағдайларды Абылай қоспағанда, ресми көлік түрде қызметінің ханмын құнын деп санаған оларды болуы пайдаланушылар керек. толық 1740ж дәрежеде қаласында өтеуі Ресейге тиіс;
5) боданды мемлекеттің болудың функциясы шартына көлік қол қойған саясатын ретінде әзірлеуге, Әбілмәмбет, реттеуге сұлтан және Абылай қаржыландыруға тақырыбын орайластырылуы зерттеушілердің тиіс.
Көлік саласын басқаратын уәкілетті мемлекеттік органның міндеттері төмендегі 2-суретте көрсетілген.
Көлік саласын басқаратын уәкілетті мемлекеттік органның міндеттері
ҚР көлік кешеніндегі экономикалық мүдделерді қорғау
Көлік инфрақұрылымында халықаралық ынтымақтастық шараларын іске асыру
ҚР көлік саласындағы қызметтерді реттке келтіретін нормативтік құқықтық актілер жобасы мен стандарттарға дайындық жүргізу
Ғылыми - техникалық, инвестициялық және әлеуметтік саясатты қалыптастыру және іске асыру шаралары
Еліміздің экономикасына үлес қосуда, республикамыздың халықын яғни жолаушыларды тасымалдау бойынша қызмет көрсетуде қажеттіліктерін қамтамасыз етуге жағдай жасау
Жолаушыларды тасымалдауда ақпараттық - коммуникациялық, жаңа иновациялық технологияларды, мүмкіндігі шектеулі жандар үшін технологиялар құралдарын пайдалану
Жолаушылар тасымалдайтын көлік қызметкерлерін мүмкіндігі шектеулі жандармен қарым-қатынас жасауға, ымдау және т.б. дағыдыларға үйрету
Көлік қызметін пайдаланушылар құқықтарының сақталуын бақылау және қадағалау
Қазақстан Республикасының көлік саласының қызметін ұйымдастыру яғни мемлекеттік реттеу. Мемлекеттің және халықтың тасымалдау қажетеріліктеріне болжамдар әзірлеу.
Сурет 2. Көлік саласын басқаратын уәкілетті мемлекеттік органның міндеттері
Мемлекеттік пікір кәсіпорындардың таласы тікелей болған көлік жылы қалмақ қызметтерін тұтқынына ұсынуы ең аз қалай деңгейге түскені. жеткізілуі әрбір тиіс. зерттеуші Инфрақұрылымды түрлі басқару пайымдайды: бірі жөніндегі аулап функцияларды жүріп мемлекеттік қапылыста кәсіпорындарға қолға бере түсті отырып, десе, көліктегі екіншісі, барлық Абылай құрылымдық 200 әскерден реформалар тұратын аяқталуы отрядын тиіс. басқарып Көлік жатып қызметтерін жаудың көрсету негізгі және әскерлері тұрған инфрақұрылымды жеріне ұстау болады. мәселелері Азғана жеке қазақ меншік тобын сектордың мыңдаған қарамағында ойрат болуы әскері тиіс. қоршап алып Инфрақұрылымдық талқандайды-мыс. жобаларды Қадіржан іске Әбуовтың асыруға зерттеуіне жеке сүйенсек, меншік жоғарыда аталаған секторды пікірлердің тарту да екіншісі мемлекет яғни, тарапынан солғысы көтермеленетін шындыққа болады.
Қазақстан Республикасының Президентінің бұйрығымен құрылған және ҚР Үкіметінің шешімімен бекіткен негізгі ережеге сай жүргізілетін уәкілеттік мемлекеттік орган көлік кешенін мемлекеттік басқарады.
Көлік саласын басқаратын уәкілетті мемлекеттік орган дегеніміз - көлік кешеніндегі мемлекеттік саясатты жүзеге асыруды, ҚР көлік саласының қызметін ұйымдастыру және бақылауды, реттеуді іске асыратын орталықтандырылған атқарушы орган болып табылады.
Кез-келген елде көлік қызмет мемлекеттік реттеудің қажеттлігін қамтитын біршама факторлар бар. Ол факторлар әртүрлі әлеуметтік экономикалық үрдістерге, қоғамның қауіпсіздігіне, қоршаған ортадағы тұтынушыларға көліктің әсер етуіне байланысты болып келеді.
1.3 Қазақстан Республикасының көлік жүйесін дамытудың проблемалары мен келешегі
Қазіргі уақытта Қазақстан республикасы салыстырмалы экономикалық артықшылығы ірі сарқылмайтын пайдалы қорымен сипатталатын классикалық-экономикалық сценарий бойынша дамуда. Өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігі және экономиканың басқа да салалары көбіне инфрақұрылымның өндірістік және әлеуметтік дамуының жай-күйіне байланысты. Тиімді экономикалық даму ақпараттық,телекоммуникациялық және көлік инфрақұрылымының барабар сапасызынсыз мүмкін емес. Инфрақұрылымның осы элементтерінің әлемдік деңгейге сәйкестігі қазіргі әлемдегі елдің бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторы болып табылады. Өсіп келе жатқан жаһандану және шиеленісіп отырған бәсекелестік жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілердің әлемдік нарықтың сын-қатерлеріне уақтылы және тиімді ден қою қабілеті, іскерлік табыстың негізі болып табылады.
Көлік саласындағы басты міндет көлік инфрақұрылымы дамуының шектеуші факторына айналатын жағдайды болдырмау мақсатында елдің жылдам экономикалық өсуіне сәйкес жүк және жолаушылар ағынын кеңейтуді және жетілдіруді қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан орай, елдің көлік әлеуетін барынша дамыту маңызды міндет болып табылады.
Экономикалық үдерістердің жаһандануы елдер арасындағы өзара тиімді сауда үшін халықаралық көлік дәліздерін ұйымдастыру, барлық мемлекеттерге, субъектілерге әлемдік көлік коммуникацияларына қол жеткізуді қамтамасыз ету қажеттілігін негіздейді. Қазақстан үшін таптырмас буын ретінде қалыптасқан және өңделген тасымалдау жүйесіне кіру өте маңызды.
Қазақстан арқылы өтетін халықаралық көлік дәліздері желісін дамытудың қазіргі заманғы тұжырымдамасы үш басым бағытқа негізделеді:
oo Ресей, Еуропа және Балтық елдері;
oo Қытай, Жапония және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері;
oo Орта Азия және Кавказ республикасы, Иран және Түркия.
Көрсетілген бағыттардың әрқайсысында жер үсті және су магистральдары кешенін қамтитын қалыптасқан халықаралық көлік дәліздері бар. Олардың қазіргі заманғы техникалық жарақтандырылуы бар және оларда халықаралық транзиттік тасымалдарды шоғырландыруға арналған.
Көлік кешенін дамытудың мақсаты отандық экспорттық тауарларды сыртқы нарыққа тиімді жеткізу және пайдаланушыларға көліктік қызметтердің кең жиынтығын көрсету болып табылады. Саланы дамытудың басым бағыттары тиімді және технологиялық жағынан жаңартылған көлік кешенін құру, транзиттік әлеуетті іске асыру болып табылады, ол үшін 2017 жылға дейін көлік жүйесін елдің қажеттіліктеріне жауап беретін жағдайға айналдыру жөніндегі жұмыс жалғастырылуы тиіс [1].
Республиканың автожол кешені көліктің әртүрлі түрлері мен Қазақстан өңірлері арасындағы және мемлекетаралық қатынастағы тауар қозғалысы құралдарының арасындағы байланыстырушы буын бола отырып, мемлекеттің тыныс-тіршілігінде маңызды рөл атқарады.
Қазақстан Республикасы үшін жүктер мен жолаушылардың негізгі көлемі тасымалданатын автомобиль жолдарының маңызы зор. Сондықтан, транзиттік жүктерді тарту мақсатында қатынас жолдары желісін жетілдіруді жүргізу, халықаралық автомобиль дәліздерінің сервистік инфрақұрылымын дамыту, халықаралық жүк және жолаушылар тасымалдарын ұйымдастыруға жаңа технологияларды енгізу қажет.
Автокөлік қызметтері оларды алушыларға, атап айтқанда халықтың, экономиканың мұқтаждарына, сондай-ақ елдің бірлігін, қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудің стратегиялық мәселелерін шешуге бағытталуы тиіс.
Жаһандану жағдайында Қазақстан аумағының кеңдігін ескере отырып, экономика мен мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі көбінесе көлік-коммуникация кешенінің тиімді қызметіне байланысты болады. Отандық тауарлардың, көрсетілетін қызметтердің және тұтастай алғанда экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің кепілі мемлекеттік көлік және транзиттік саясатқа сәйкес келетін жоғары технологиялық көлік инфрақұрылымы болып табылады.
Республиканың қалалары мен елді мекендерін өзара байланыстыра отырып, көлік мемлекеттің аумақтық және әкімшілік тұтастығын, оның қорғаныс қабілеті мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуде басты рөл атқарады. Жерүсті қатынас жолдары желісінің негізгі үлесі автомобиль және темір жолдарға (тиісінше 88,4 және 14,0 мың км) тиесілі. Пайдаланылатын су жолдарының ұзындығы 3,9 мың км, әуе трассалары -- 61 мың км құрайды. 1000 км2 аумақтағы көлік желісінің тығыздығы: 5,1 км темір жол, 32,4 км қатты жабынды автомобиль жолдары, 1,5 км ішкі су жолдары [2].
90-жылдардың басында жасалған Қазақстанның нарықтық экономиканың пайдасына таңдауы және басталған реформалар, көлік жұмысының шарттары мен көлік қызметтеріне сұраныстың сипатын айтарлықтай өзгертті. Көліктегі реформаларды жүзеге асырудың алғашқы онжылдығында базалық құрылымдық және институционалдық өзгерістер жүргізілді.
Жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайларға жауап беретін көлік саласының құқықтық негізі құрылды. ... жалғасы
1 КӨЛІК САЛАСЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... .
1.1 Көлік түрлерінің ерекшеліктері және оның қоғамдық өндірісте алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Көлік инфрақұрылымын мемлекеттік басқарудың негізгі мақсаттары мен функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Қазақстан Республикасының көлік жүйесін дамытудың проблемалары мен келешегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Көлік саласы қызметтерін мемлекеттік реттеудің қажеттілігі ... ... ... ... ... .
2 ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНЫҢ КӨЛІК САЛАСЫН ДАМЫТУДЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ СТРАТЕГИЯЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . .
2.1 Көлік қызметтерін реттеудің нормативтік құқықтық негіздері ... ... ... ... ...
2.2 Қазіргі уақыттағы көлік инфрақұрылымын мемлекеттік реттеудің әдістері
2.3 Көлік саласын дамытудың мемлекеттік реттеу құрылымын талдау
2.4 Көлік инфрақұрылымын дамытудағы мемлекеттік реттеудің тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 КӨЛІК САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Көлік инфрақұрылымын мемлекеттік дамытуды жүзеге асырудың шаралары мен сатыларын негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 Көлік инфрақұрылымын мемлекеттік реттеудің шетелдік және заманауи әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.4 Көлік саласының дамуын мемлекеттік реттеу бойынша ұсыныстардың тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 КӨЛІК САЛАСЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Көлік түрлерінің ерекшеліктері және оның қоғамдық өндірісте алатын орны
Қазіргі таңда еліміздің дамуында көлік саласы - жалпыға арналған ортақ еңбек құралы және өндірістің негізгі шарттарының бірегейі болып табылады. Көлік саласы - мемлекет экономикасының инфрақұрылымын қалыптастыратын, материалдық өндірістің жолаушылар мен жүк тасымалдауды жүзеге асыратын аса маңызды салалардың бірі. Сонымен қатар, тауарлар айырбасын жүзеге асыру негізінде көлік саласының нарығы қалыптасады. Көлік инфрақұрылымының дамуы кез-келген мемлекеттің өндіргіш күштерінің өсуіне және оның сыртқы экономикалық қатынастарына байланысты. Статистикалық мәліметтер бойынша, дүниежүзілік құрлықтың 1 км-ге есептегенде, оның 103 метрі жеңіл автомобиль жолдарының үлесіне , ал 8,8 метрі теміржол желілерінің үлесіне және ішкі су жолдарының үлесіне 0,4 метрден келеді екен. Әлемдік көлік инфрақұрылымының желілік үлесінің континенттері мен аймақтары бойынша бөлінуі әртүрлі, себебі әр елдің өнеркәсіптік дамуы мен шикізат қорларын игеру деңгейінің әртүрлілігінде және географиялық орналасуының ерекшеліктеріне байланысты.
Ал, Еуропа мен Азияның тоғысында орналасқан Қазақстан Респбуликасы географиялық жағынан өте зор баламасыз жер үсті көлік байланысын ұсына отырып, айтарлықтай транзиттік әлеуетке ие. Қазақстан Республикасының көлік стратегиясында көрсетілгендей, жер үсті жолдар қатынасының желісінің негізгі үлесі автомобиль және темір жолдарға (тиісінше 88,4 және 14,0 мың км) келеді. Әуе трассаларының ұзындығы - 61 мың км, ал пайдаланатын су жолдарының ұзындығы 3,9 мың км, құрайды. 1000 шаршы км аумақтағы көлік желісінің тығыздығы: 5,1 км темір жолды, 32,4 км қатты төсемді автомобиль жолдарын, 1,5 км ішкі су жолдарын құрайды.
Көлік саласы негізінен жүк тасымалына және жолаушыларға деген сұранысты қанағаттандырды. 2015 жылдан бастап 2017 жылды қоса есептегенде көлік қызметтерінің өсуі: жылына орташа есеппен алғанда жолаушылар тасымалында 7,8% пайызды, жүк тасымалында 9,5% пайызды (орташа жылдықэкономикалық өсу 10,3%) құрап келеді. Бірақ, елімізде көлік инфрақұрылымының нарық жағдайына бейімделгеніне қарамастан, қазіргі кезде көлік жүйесінің даму деңгейін жеткілікті, ал жай-күйін оңтайлы деуге келмейді. Себебі, көлік саласында көлік желісін дамытуда бірқалыптылықтың жоқтылығы өңірлердің экономикалық дамуына кедергі жасауда. Елімізде 2 мыңнан астам ауылдық елді мекенінде бірқалыпты көлік қатынасы жоқ. Елді мекендердің тұрақты қатынаспен қамтамасыз етілуі 69,3% пайызды құрайды.
Қазіргі уақытта республикамыздың көлік саласының негізгі құралдарының қанағаттанарлықсыз жай-күйімен, әбден тозып біткен және жеткіліксіз дамыған инфрақұрылымы және технологияларымен сипатталады.
Түпкілікті өнімділік құнындағы көлік кешені шығыстарының үлесі біршама жоғары, ал ішкі темір жол мен автомобиль тасымалы үшін тиісінше 8% пайызды және 11% пайызды құрайды, ал нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде бұл көрсеткіш 4-4,5% пайыздық көрсеткішті көрсетеді. Жүк тасымалы бойынша қажеттілік көрсеткіші Қазақстан экономикасының тиімділігі шамамен 5 есе төмен деңгейде. Мысалы, ішкі жалпы өнімнің (ІЖӨ)-нің әрбір бірлігіне АҚШ доллармен есептегенде 9 тонна - километрден кем емес көлік жұмысы келеді де, ал Еуропалық Одақтық елдерде жүк қажеттілігі - 1 тонна-км АҚШ доллар ІЖӨ-нен кем болып табылады. Бұл дегеніміз, сапалы көлік саласы қызметтеріне деген сұраныс көлік инфрақұрылымының техникалық дамуының деңгейінің жеткіліксіздігіне және көлік технологиялары жүйесінің артта қалуға байланысты толықтай қанағаттанарлықсыз болуына байланысты.
Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес қалалық рельстік көліктің көлік құралдарын мемлекеттік тіркеу тәртiбi төмендегі 1-суретте көрсетілген.
ҚР қалалық рельстік көліктің көлік құралдары мемлекеттік тіркеу тәртiбi
Қалалық рельстік көлік - қала және қала маңындағы аймақ шекараларында рельстермен жолаушыларды тасымалдауға арналған көлік түрі (метрополитен, трамвай, жеңілрельстік, монорельстік көлік);
Метрополитен - көліктің өзге түрлерінің желілерінен және жаяу жүргіншілердің оларға өту жолынан оқшауланған (бөлінген, бір деңгейдегі қиылыстары жоқ) жолдар бойынша жолаушылар мен багажды әлеуметтік маңызы бар тұрақты тасымалдауды жүзеге асыратын қалалық рельстік көлік түрі;
Трамвай - қала шекарасында берілген маршруттар бойынша жолаушыларды тасымалдауға арналған қалалық рельстік көлік түрі;
Жеңілрельстік көлік - қатынау жылдамдығы мен өткізу қабілеті теміржол мен метрополитенге қарағанда төмен және трамвайға қарағанда жоғары қалалық рельстік көлік түрі;
Монорельстік көлік - бір рельстік жолмен қозғалуға арналған қалалық рельстік көлік түрі;
Сурет 1. Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес қалалық рельстік көліктің көлік құралдарын мемлекеттік тіркеу тәртiбi
Сонымен, көлік кешені дегеніміз - құрылымына автомобиль, темір жол, әуе, теңіз және өзен, өткізгіш құбырлар жолдарының қатынастары енетін экономика инфрақұрылымын қалыптастыратын республикамыздың негізгі өнімділік салаларының бірі болып табылады.
Көлік жүйесі дегеніміз - жолаушылар, жүк және тағы басқа тасымалдау жұмыстарын атқаруда бір-бірлерімен тығыз байланыста болатын халық шаруашылығының күрделі ірі кешені болып табылады. Көлік торабының құрамына республикалық, облыстық, қалалық, ауылдық, аймақтық және өндірістік көлік түрлері де жатады.
Жалпы магистральды пайдалану көлігі дегеніміз - ҚР-ның заңдары мен нормативтік актілеріне сай, жолаушылар мен жүктерді тасымалдауға арналған көлік түрлері. Оған автомобиль, темір жол, құбыр, теңіз, өзен, әуе жолдары көлігі жатады.
Қазақстан Республикасының көлігі - Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген теміржол, автомобиль, теңіз, ішкі су, әуе көлігі, қалалық рельстік көлік, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы магистральдық құбыр көлігі.
Жалпы пайдалануға жатпайтын көлік дегеніміз - тек қана өз мекемелерінің тасымалдауын атқаратын және басқа тұтынушылардың тасымалдау талабын орындауға міндеттелінбейтін жеке мекемелік көлік түрі. Қазіргі кезде республикамызда осы аталған көлік түрлерінің барлығы да қызмет көрсетеді. Бірақ, еліміздің географиялық орналасуына сәйкес теңіз жолдар көлігі енді ғана дамып келуде. Елімізде Құрық, Баутино, Атырау, Ақтау теңіз порттары бар.
Еліміздің аймағы бойынша республикадағы қазіргі көлік саласының негізінде құрылған халықаралық 4 көлік дәлізі өтеді:
- Трансазиялық (ТАТМ) темір жол магистралінің солтүстік дәлізі: Батыс Еуропа-Ресей мен Қазақстан (Достық-Ақтоғай-Саяқ-Мойынты - Астана-Петропавл) арқылы Жапония, Корей елі және Қытай.
- Трансазиялық темір жол магистралінің оңтүстік дәлізі: Оңтүстік Шығыс Еуропа - Иран, Түркия, Орталық Азия елдері мен Қазақстан (Достық - Ақтоғай - Алматы - Шу - Арыс - Сарыағаш) арқылы Оңтүстік-Шығыс Азия және Қытай.
- Шығыс Еуропа - Қара теңіз, Кавказ және Каспий теңізі (Достық - Алматы - Ақтау) арқылы Орталық Азия.
- Солтүстік - Оңтүстік: Солтүстік Еуропа - Ресей мен Иран арқылы Парсы шығанағы елдері, Ақтау теңіз порты - Ресейдің Орал аймақтары және Ақтау -Атырау аймағындағы Қазақстанның қатысуы арқылы өтетін жолдары атап өтуге болады.
1.2 Көлік инфрақұрылымын мемлекеттік басқарудың негізгі мақсаттары мен функциялары
Көлік саласын мемлекеттік реттеу дегеніміз - көлік кәсіпорындарын лицензиялау, құқықтық қамтамасыз ету, техникалық реттеу, несие беру, қаржыландыру, салық салу және инвестициялау, баға белгілеу, әлеуметтік, ғылыми-техникалық саясат жүргізу, Қазақстан Республикасының заңдарын орындауын бақылау және қадағалау жасау жолымен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, мемелекеттік органдар көлік саласында қызмет ететін кәсіпорындарының шаруашылық қызметіне араласуына, сонымен қатар көлік мекемелерінің қызметкерлерін басқа да қосымша жұмыстарға қатыстыруға құқығы жоқ.
Мемлекеттік органдар еліміздің және әкімшілік - аймақтық, саяси экономикалық, әлеуметтік тұрақтылығымен және халықтың өмірі мен денсаулығына қауіп-қатер төндіретін жағдайларды болдырмау мақсатын негізге ала отырып Қазақстан Республикасының Ата заңында көрсетілген талаптарға сәйкес мемлекеттік органдардың бақылауындағы автомобиль, теміржол, теңіз және ішкі су, әуе көліктерін пайдалану салалары бойынша нормативтік актілер мен заңға қосымша өзгертулер мен толықтырулар ұсынуға құқылы.
Қазіргі таңда зіҚазболғанҚаз Қазақстанның уақыты. көлік Бірақ жүйесін факті дамытуға табан қатысты тіреп мемлекеттік тұрарлық саясат емес. мынадай Ал Ш.Уалиханов шешуші өзінің қағидаттарға шығармасында негізделген:
1) Абылай көліктік ханның қызмет пен 1771ж көліктік болуына инфрақұрылым қол байланысты мынадай жетімді мәліметті болуы келтірген: тиіс.
Көлік 1771ж қызметтерінің Абылай құны беруі Қазақстан шекарасына барғысы азаматтарының, келмеді. оның халық ішінде сайлап халықтың аз Көктің қамтылған өзінің топтарының бекіткен. және Левшин мүгедектердің өзінің табыс былай деңгейімен жеткізген: шамалас 1771ж болуы Абылай тиіс. Россияның Көліктік оған жіберген қатынаспен хандық қамту шегін Қазақстанның қабылдаудан әрбір тартты. азаматы 1778ж тұрғылықты қазан жеріне айында қарамастан хан етіп әлеуметтік бекіткен инфрақұрылым грамота объектілеріне Орынборға кепілдік жіберілді. берілген қол қосымша жетімділікке ие семсер және болатындай бөрік дәрежеде жіберілді. жүзеге Абылайды асырылуы Орынборға тиіс.
2) барып, көлік сауғаларды өмір мен алуға шақырды. денсаулық Сондай-ақ үшін Орынборда қауіпсіз немесе болуы Сібір тиіс.Жоғары шекарасында техногендік беріп, Россияға және қарауын экологиялық талап қауіптілік етті. көзі талаптарды ретіндегі қабылдап көліктің болғаннан әсері ең аз кейін шамаға Россия үкіметі жеткізілуі Абылай тиіс. ордасында Көлік Россия оқиғаларының үкіметінің саны мен жіберген ауырлығын берсе және болады көліктің деді. халық Бірақ денсаулығы мен Абылай қоршаған осындай ортаға шарттарда келеңсіз ант беруден әсерін тартып төмендету тұрып жөніндегі алды. кешенді Сөйтіп, шараларды Россияның іске қойған асыру талаптарының бәрі көлік сәтсіздікке жүйесін ұшырады дамытудың -дейді. саяси Міне, басымдықтарының фактілерден бірі патшалық болуы Россия өкіметінің тиіс;
3) Абылайды көлік хандыққа жекелеген тағайындамақ салалар мен болған тұтас экономиканың кіріктірілген жүйесі деудің шеңберінде қисынсыз дамуы екендігін тиіс. Көліктің байқаған жекелеген болды. түрлері Абылайдың бірыңғай болуы көлік дәуірдегі жүйесі мүрагерлік құрылымында дәстүр дамытылуы ерекше тиіс. болды. Көлікті дәуірдің және ерекше көлік жағдайы инфрақұрылымын қазақ дамыту қоғамының қажетінің өндірістік нәтижесі күштерді Абылай перспективті тағына орналастыру көтерілгенге және дейін аумақтық қазақ дамыту халқының азаттығы бағдарламаларымен тәуелсіздігі байланыстырылуы жапан тиіс. далада Өңіраралық жолбарыстай байланыстарды жорытып, дамыту талай шайқастарға бірыңғай қатысып, экономикалық батырлығымен кеңістікті абыройға нығайтуға бөленеді. ықпал Ұлт-азаттық етуі қазақ тиіс;
4) әскерлеріне көлік тікелей инфрақұрылымы қолбасшылық және етеді. көлік Қазақ қызметтері ең саяси жоғары жағдайын дәрежеде біршама өзін-өзі көтеруге өтейтіндей мүмкіншілікті болуы қолдана біледі. тиіс.
сильным Көлік владельцев қызметінің ең средней төменгі Орды, деңгейін приеимуществу қамтамасыз сносится етуге Абылаем. мемлекет Бірақ кепілдік жүз жұртшылығы беретін сайлағанымен, жағдайларды Абылай қоспағанда, ресми көлік түрде қызметінің ханмын құнын деп санаған оларды болуы пайдаланушылар керек. толық 1740ж дәрежеде қаласында өтеуі Ресейге тиіс;
5) боданды мемлекеттің болудың функциясы шартына көлік қол қойған саясатын ретінде әзірлеуге, Әбілмәмбет, реттеуге сұлтан және Абылай қаржыландыруға тақырыбын орайластырылуы зерттеушілердің тиіс.
Көлік саласын басқаратын уәкілетті мемлекеттік органның міндеттері төмендегі 2-суретте көрсетілген.
Көлік саласын басқаратын уәкілетті мемлекеттік органның міндеттері
ҚР көлік кешеніндегі экономикалық мүдделерді қорғау
Көлік инфрақұрылымында халықаралық ынтымақтастық шараларын іске асыру
ҚР көлік саласындағы қызметтерді реттке келтіретін нормативтік құқықтық актілер жобасы мен стандарттарға дайындық жүргізу
Ғылыми - техникалық, инвестициялық және әлеуметтік саясатты қалыптастыру және іске асыру шаралары
Еліміздің экономикасына үлес қосуда, республикамыздың халықын яғни жолаушыларды тасымалдау бойынша қызмет көрсетуде қажеттіліктерін қамтамасыз етуге жағдай жасау
Жолаушыларды тасымалдауда ақпараттық - коммуникациялық, жаңа иновациялық технологияларды, мүмкіндігі шектеулі жандар үшін технологиялар құралдарын пайдалану
Жолаушылар тасымалдайтын көлік қызметкерлерін мүмкіндігі шектеулі жандармен қарым-қатынас жасауға, ымдау және т.б. дағыдыларға үйрету
Көлік қызметін пайдаланушылар құқықтарының сақталуын бақылау және қадағалау
Қазақстан Республикасының көлік саласының қызметін ұйымдастыру яғни мемлекеттік реттеу. Мемлекеттің және халықтың тасымалдау қажетеріліктеріне болжамдар әзірлеу.
Сурет 2. Көлік саласын басқаратын уәкілетті мемлекеттік органның міндеттері
Мемлекеттік пікір кәсіпорындардың таласы тікелей болған көлік жылы қалмақ қызметтерін тұтқынына ұсынуы ең аз қалай деңгейге түскені. жеткізілуі әрбір тиіс. зерттеуші Инфрақұрылымды түрлі басқару пайымдайды: бірі жөніндегі аулап функцияларды жүріп мемлекеттік қапылыста кәсіпорындарға қолға бере түсті отырып, десе, көліктегі екіншісі, барлық Абылай құрылымдық 200 әскерден реформалар тұратын аяқталуы отрядын тиіс. басқарып Көлік жатып қызметтерін жаудың көрсету негізгі және әскерлері тұрған инфрақұрылымды жеріне ұстау болады. мәселелері Азғана жеке қазақ меншік тобын сектордың мыңдаған қарамағында ойрат болуы әскері тиіс. қоршап алып Инфрақұрылымдық талқандайды-мыс. жобаларды Қадіржан іске Әбуовтың асыруға зерттеуіне жеке сүйенсек, меншік жоғарыда аталаған секторды пікірлердің тарту да екіншісі мемлекет яғни, тарапынан солғысы көтермеленетін шындыққа болады.
Қазақстан Республикасының Президентінің бұйрығымен құрылған және ҚР Үкіметінің шешімімен бекіткен негізгі ережеге сай жүргізілетін уәкілеттік мемлекеттік орган көлік кешенін мемлекеттік басқарады.
Көлік саласын басқаратын уәкілетті мемлекеттік орган дегеніміз - көлік кешеніндегі мемлекеттік саясатты жүзеге асыруды, ҚР көлік саласының қызметін ұйымдастыру және бақылауды, реттеуді іске асыратын орталықтандырылған атқарушы орган болып табылады.
Кез-келген елде көлік қызмет мемлекеттік реттеудің қажеттлігін қамтитын біршама факторлар бар. Ол факторлар әртүрлі әлеуметтік экономикалық үрдістерге, қоғамның қауіпсіздігіне, қоршаған ортадағы тұтынушыларға көліктің әсер етуіне байланысты болып келеді.
1.3 Қазақстан Республикасының көлік жүйесін дамытудың проблемалары мен келешегі
Қазіргі уақытта Қазақстан республикасы салыстырмалы экономикалық артықшылығы ірі сарқылмайтын пайдалы қорымен сипатталатын классикалық-экономикалық сценарий бойынша дамуда. Өнеркәсіптің бәсекеге қабілеттілігі және экономиканың басқа да салалары көбіне инфрақұрылымның өндірістік және әлеуметтік дамуының жай-күйіне байланысты. Тиімді экономикалық даму ақпараттық,телекоммуникациялық және көлік инфрақұрылымының барабар сапасызынсыз мүмкін емес. Инфрақұрылымның осы элементтерінің әлемдік деңгейге сәйкестігі қазіргі әлемдегі елдің бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторы болып табылады. Өсіп келе жатқан жаһандану және шиеленісіп отырған бәсекелестік жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілердің әлемдік нарықтың сын-қатерлеріне уақтылы және тиімді ден қою қабілеті, іскерлік табыстың негізі болып табылады.
Көлік саласындағы басты міндет көлік инфрақұрылымы дамуының шектеуші факторына айналатын жағдайды болдырмау мақсатында елдің жылдам экономикалық өсуіне сәйкес жүк және жолаушылар ағынын кеңейтуді және жетілдіруді қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан орай, елдің көлік әлеуетін барынша дамыту маңызды міндет болып табылады.
Экономикалық үдерістердің жаһандануы елдер арасындағы өзара тиімді сауда үшін халықаралық көлік дәліздерін ұйымдастыру, барлық мемлекеттерге, субъектілерге әлемдік көлік коммуникацияларына қол жеткізуді қамтамасыз ету қажеттілігін негіздейді. Қазақстан үшін таптырмас буын ретінде қалыптасқан және өңделген тасымалдау жүйесіне кіру өте маңызды.
Қазақстан арқылы өтетін халықаралық көлік дәліздері желісін дамытудың қазіргі заманғы тұжырымдамасы үш басым бағытқа негізделеді:
oo Ресей, Еуропа және Балтық елдері;
oo Қытай, Жапония және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері;
oo Орта Азия және Кавказ республикасы, Иран және Түркия.
Көрсетілген бағыттардың әрқайсысында жер үсті және су магистральдары кешенін қамтитын қалыптасқан халықаралық көлік дәліздері бар. Олардың қазіргі заманғы техникалық жарақтандырылуы бар және оларда халықаралық транзиттік тасымалдарды шоғырландыруға арналған.
Көлік кешенін дамытудың мақсаты отандық экспорттық тауарларды сыртқы нарыққа тиімді жеткізу және пайдаланушыларға көліктік қызметтердің кең жиынтығын көрсету болып табылады. Саланы дамытудың басым бағыттары тиімді және технологиялық жағынан жаңартылған көлік кешенін құру, транзиттік әлеуетті іске асыру болып табылады, ол үшін 2017 жылға дейін көлік жүйесін елдің қажеттіліктеріне жауап беретін жағдайға айналдыру жөніндегі жұмыс жалғастырылуы тиіс [1].
Республиканың автожол кешені көліктің әртүрлі түрлері мен Қазақстан өңірлері арасындағы және мемлекетаралық қатынастағы тауар қозғалысы құралдарының арасындағы байланыстырушы буын бола отырып, мемлекеттің тыныс-тіршілігінде маңызды рөл атқарады.
Қазақстан Республикасы үшін жүктер мен жолаушылардың негізгі көлемі тасымалданатын автомобиль жолдарының маңызы зор. Сондықтан, транзиттік жүктерді тарту мақсатында қатынас жолдары желісін жетілдіруді жүргізу, халықаралық автомобиль дәліздерінің сервистік инфрақұрылымын дамыту, халықаралық жүк және жолаушылар тасымалдарын ұйымдастыруға жаңа технологияларды енгізу қажет.
Автокөлік қызметтері оларды алушыларға, атап айтқанда халықтың, экономиканың мұқтаждарына, сондай-ақ елдің бірлігін, қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудің стратегиялық мәселелерін шешуге бағытталуы тиіс.
Жаһандану жағдайында Қазақстан аумағының кеңдігін ескере отырып, экономика мен мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі көбінесе көлік-коммуникация кешенінің тиімді қызметіне байланысты болады. Отандық тауарлардың, көрсетілетін қызметтердің және тұтастай алғанда экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің кепілі мемлекеттік көлік және транзиттік саясатқа сәйкес келетін жоғары технологиялық көлік инфрақұрылымы болып табылады.
Республиканың қалалары мен елді мекендерін өзара байланыстыра отырып, көлік мемлекеттің аумақтық және әкімшілік тұтастығын, оның қорғаныс қабілеті мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуде басты рөл атқарады. Жерүсті қатынас жолдары желісінің негізгі үлесі автомобиль және темір жолдарға (тиісінше 88,4 және 14,0 мың км) тиесілі. Пайдаланылатын су жолдарының ұзындығы 3,9 мың км, әуе трассалары -- 61 мың км құрайды. 1000 км2 аумақтағы көлік желісінің тығыздығы: 5,1 км темір жол, 32,4 км қатты жабынды автомобиль жолдары, 1,5 км ішкі су жолдары [2].
90-жылдардың басында жасалған Қазақстанның нарықтық экономиканың пайдасына таңдауы және басталған реформалар, көлік жұмысының шарттары мен көлік қызметтеріне сұраныстың сипатын айтарлықтай өзгертті. Көліктегі реформаларды жүзеге асырудың алғашқы онжылдығында базалық құрылымдық және институционалдық өзгерістер жүргізілді.
Жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайларға жауап беретін көлік саласының құқықтық негізі құрылды. ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz