Неке шартының түсінігі және маңызды шарттары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Тақырып: Қазақстан заңнамасы бойынша ерлі зайыптылар мүлкінің шарттық режимі

Кіріспе

1. Қазақстан Республикасының заңдары бойынша неке
шартының теориялық маңызы
1.1. Неке шартының түсінігі мен отбасы құқығындағы орны және тарихи даму кезеңдері
1.2. Некелік құқықтық қатынастар, неке шартын құрастырудың бастамасы ретінде
1.3. Неке шарты ерлі-зайыптылардың мүліктік құқықтық қатынастарының негізі ретінде

2. Қазақстан Республикасы отбасы құқығындағы неке шартының түсінігі, мазмұны және оның тоқтатылуы

2.1. Қазақстан Республикасының заңдары бойынша ерлі-зайыптылар мүлкінің құқықтық табиғаты
2.2. Неке шартының түсінігі, жасау тәртібі және оның мазмұны
2.3. Қазіргі кездегі неке мен отбасын нығайтудағы дәстүрлік неке және отбасы заңдарының рөлі

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

2-жоспар
Кіріспе
1. Ерлі-зайыптылар мүлкінің шарттық режимі туралы жалпы ережелер
1.1. Ерлі-зайыптылар мүлкінің шарттық режимі ұғымы
1.2. Ерлі-зайыптылар мүлкінің шарттық режимін мазмұны

2. Неке шартының түсінігі және сипаттамасы
2.1. Неке шартының түсінігі және маңызды шарттары
2.2. Неке шартын өзгерту, бұзу және тоқтату негіздері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының заңдары бойынша неке шартының теориялық маңызы

1.1. Неке шартының түсінігі мен отбасы құқығындағы орны және тарихи даму кезеңдері

Қазақ халық болып құрылмай тұрған сонау ежелгі дәуірлерінен - ақ неке мен отбасына табиғи сұрыптау, тек пәктілігін сақтау, отбасы - ошақ қасы жетекші қызмет атқарған. Болса да, әр дәуірде отбасылық және неке қатынастары құрылымдық жағынан экономикалық, әлеуметтік, рухани өзгерістер әсерінен дамып өзгеріп отырғаны хақ. Қоршаған ортаны адамдардың өздері қалыптастырады. Адамзатқа мыңға жуық әртүрлі құқықтық жүйе белгілі. Ең алғашқы адамзаттың әлеуметтік өмірін қалыптастыру біртіндеп жүзеге асырылды. Адам әртүрлі шығармашылық әрекеттерді жүзеге асырады [1,192]. Неке және отбасы қатынастары біздің көзқарас бойынша миф, өйткені отбасы - табиғат пен мәдениеттің арасындағы компромисс. Адам организмі мен адам ішіндегі "мен" бұл экцентрикалық байланыс болып табылады.
К.Леви - стос былай деп жазады: "Біз ежелгі кездегі отбасының қатаң нысандарына негізделмеуіміз керек". Неке шарты - қоғам өмірінде жаңалық болып табылмайды. Неке шарты әлеуметтік институт болып бірден пайда болған. Кез келген институттың даму тарихына бар. Неке шартының институтын түсіну қиын, егер оның тарихи процессін білмесен. Отбасы институты ең алғаш салт-дәстүр ретінде дамыса, кейіннен нормативтік тәртіп ретінде қалыптасты. Неке - құқық квалификация қатынасының пайда болуына бағытталған шарт. Рим жеке құқығы мынандай тәртіп енгізеді: "Әлеуметтік өмірде рим азаматтары үшін - теңділік пен еріктілік ең маңызды шарттың бірі болып табылады". Әділділік - бұл тұрақтылық пен еріктіліктің ажырамайтын әркімнің құқығы. Құқықтың келесі қағидасы: адамдардың жақсы өмір сүруі, ешкімге зиян келтірмеу және әркім өзінің құқығына ие. Бұл қағидалар неке және отбасы қатынастарында аз және көп деңгейде қолданылады. Неке шарты, біріншіден рим жеке құқығының гносеологиясы деп қарады, осының нәтижесінде институт қалыптасты. Екіншіден, рим жеке шартын - рационалдық, сенімді сипатқа ие. Үшіншіден, неке шарты концепциялары рим жеке құқығынан пайда болды.
Неке шарты - тек мүліктік қатынастарды ғана емес, сонымен қатар ерлі-зайыптылардың мжалпы қатынастарын реттейді. Осының нәтижесінде неке шарты заттық және міндеттемелік шарттармен анықталады.римдегі отбасы - патриархалдық болып табылады:онда билік анықталған, яғни некелескеннен кейін әйелі күйеуінің үйіне барады (pater familias). Отбасы - ежелгі кезеңіндегі сокралдық культ негізінде құралған, (ата-аналар, отбасы мүшесі б.т) және ретроспективтік туысқандық негізде (agnatio тууы). Қандық туыстық идея-(cognatio со-рождение) ежелгі патриархалдық отбасынан бөлек. Осы екі туыстық қатынастарынан - заңдық және табиғи схема қалыптасты: "egenus- species": кім агнат болып табылса, сол когнат, бірақ керісінше болмауы керек. Неке бұл құқықтық институт, ерлі-зайыптылардың некелесуі - ерікті сондықтан заңи шарт болып табылады.
Некенің филологиялық термині ежелгі орыс лексиконында "брачити"- жақсы нәрселерді өзіне алу.
Неке (nuptial, matrimonium) - еркекпен әйелдің әлеуметтік негізінде құрылған одақ, осы одақтан пайда болған балалардың құқықтық жағдайын және ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастары мен мұрагерлік құқықтарын анықтайды. Флейниц Е.А. пікірінше: рим отбасы тарихында екі некенің түрін белгілейді - олар әр түрлі нысанда жүзеге асырылады және ерлі-зайыптылардың мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастары, анасының балаларына қатысты жағдайлары әр түрлі белгіленген [2,332].
Неке түрлері:
1-ші: "Сum manu" зайыбының жұбайына билік ету (қатаң түрі).
2-ші: "Sine manu" зайбының жұбайына қатысты ешқандай биліктің болмауы, олардың арасында заңи байланыс жоқ.
Хутыз М.Х. "сum manu" некелесудің ең ежелгі нысаны деп табалды [3,592]. Қазіргі итальян романисі Ф.Серраро некенің ең маңызды элементі "ерлі-зайыптылардың некеге тұруға ерік білдіруі" [4,322]. "Sine manu" некесі қарапайым келісім негізінде жүзеге асырылады, заңи акті бойвнша - жігіттің үйіне қызды алып келуі. "Сum manu" некесінен ерекшілігі мұнда күйеуінің еркі өзінде болады. Ал "Sine manu" некесі бір жақты арыз берумен және айырылысудың себептері көрсетілмей ажырасуға құқық беріледі. Некеге тұру алдында құда түсу болады - "sposalial". Ежелгі кезде құда түсу ант беру негізінде жасалды [5,560].
Құда түсу классикалық кезеңде қыз бен жігітке моральдық ауыртпашылық түсіреді. Некеге тұру үшін барлық туысқандардың келісімі қажет[6,684].
Модестиннің некеге берген анықтамасы: "Huptial sunt coniunctio maris et consortium omnis vitae divini et humani iuris communicatio" (Неке - әйел мен еркектің барлық өмірлерінің бірігуі, адам құқығының қосылуы) [7,289]. М.Х. Хутыз римдегі некенің ерекшкліктерін айтқанда - әйелде ешқандай жеке мүліктік құқығы болмаған оның жағдайы өзінің балаларының жағдайына теңестірілген [8,336]. Ал "Sine manu" некесінде керісінше жұбайы зайыбының құқығымен теңестіріледі. Мемлекет римнің жеке құқығын сақтап қалуы мақсатымен, ерлі-зайыптылардың қатынастарына арласқан жоқ. Неке тараптардың мүліктік құқықтарын анықтаған. Ер адам әйелінің қамқоршысы болды. Ерекше режимге қатысты әйелдің барлық мүлкінің тағдыры - отбасының сақталуы мен сақталмауына қарамастан, өздерінде қалды, мұны "dos" - деп атады. М.Х. Хутыз римдердің шарттың түрлерін анықтаған [9,220]:
1. міндеттемелік
2. заттық
3. некелік
Егер ерлі-зайыптылар ажырасқан жағдайда әркімнің мүлкі өзінде қалады. әйелдің жасауы мен некелескенде берілетін арнайы мүлікті ажырата білуі керек болды, мысалы: сыйға тарту, мұрагерлік негізінде және т.б. 12 кесте формуласында былай делінген; егер ерлі-зайыптылыр ажырасса өзімен алып келеген мүлкінді өзіңмен бірге алып кет - делінген "Res tuas tibi habeto"[10,286].
Мүлікке талап арыз - бұл ерекше жеке талап және бұл құқық әйелінің мұрагерлеріне берілді. Сонымен қатар рим құқығында некелесу кезінде неке шарты болған. Егер зайыбы жұбайына зиян келтірсе, онда оған төлемақы төлеп берген . Яғни, "мүлік бағасы - dos austimata". Егер некелесу жүзеге асырылмаса, онда әйелдің жасауын қайтарып беруі тиіс, яғни мұнда төлемақы төленбейді. Мысалы, ажырасқан жағдайда жұбайы сыйға берілген мүлікке зиян келтірсе, онда мүлік зайыбының жағына өтеді.
Льюс Т.Морган "Адам үш фазадан өтеді" деген теорияның белгілі авторы.
1. Жабайы - оған ең алғаш коммунизмді жатқызды.
2. Варварствалық - оған жануарларды үйрету, ауылшаруашылықты жатқызды.
3. Цивилизация - оған моногамдық отбасы, мемлекет, жеке меншік, жазуларды өңдеу және т.б
Некенің үш нысаны адамның үш түрлі кезеңіне қарай дамиды. Мысалы, жабайылық кезеңі - топтасқан неке, варварлық екеуден құрылған неке, цивилизация - моногамия. Қосарласқан неке пайда болғанна бастап әйелді сатып алу мен ұрлау нысаны қалыптасты. Моногамдық нысаны жеке меншік негізінде пайда болды - құлдық, әкесінің билігінің әсер етуі, мұрагерлік институт негізінде қалыптасты. Ф.Энгельс гректердің, француздардың, немістердің некесін зерттеу барысында мынаны байқады - яғни, олардың некелері материалдық есеп негізінде жасалады деген[11,15]. Ресейде неке отбасы қатынастарының мәселелеріне совет өкіметі кездерінде ғалымдар ізденушілер аса көп көңіл бөлген емес, яғни олардың некелесу әрекеттері қарапайым нысанда қалыптаса берді. Ресей елінде христиан дінін қабылдағаннан кейін, православиялық шіркеудің өкілеттігін енгізеді, яғни онда византиялық тәртіпке көшіреді. Некені тек екі адам құру керек, өйткені ұрпақты жалғастыру үшін және күнәлік өмірден арылу үшін. Некеге бір рет өмір бойы тұру болды. Христиандық неке - өте қиын болды, өйткені барлық талаптарды орындау керек. "Кормч" - кітабына сәйкес, қыз бен жігіттің ата-анасы алдын ала мүлікке қатысты мәселелерді шешкен. Шырақшы некелесу кезінде неке кітабын берген, оны некелесу кезінде міндетті түрде көрсетуі тиіс. Некеге тұру кезінде міндетті түрде олардың жас мөлшері анықталынған, яғни жігіттер үшін 15 жас, ал қыз бала үшін 13 жаста болуы тиіс. Шырақшылар кәрі адамдарды неке қиуы дәстүрін жасамады. Патша 1-ші Петрдің бұйрығымен 80 жастан асқандарға некелесуге болмайды деген бұйрық шығарады. Некеге тұрушылар арасында жас мөлшеріне байланысты үлкен аралық болмауы керек делінген[12,112]. Жақын туыстары мен және некесі бар адамдармен некелесуге тйым салынған. Некеге 4-ші рет тұруға болмайды делінген. Григорий Великий 1551 жылы канондық құқығында былай делінген: 1-ші неке - заңды, 2-ші неке - кешірім, 3-ші неке - заңды қылмыс, 4-ші неке - таза емес, шошқа өмірі. Петрдің кезеңіне дейін ерлі-зайыптылардың айырылысуына екі жақ келісім берсе, неке бұзылды деп танылды[13,513]. Москвалық кезеңге дейін әйелдердің құқықтары ерікті болды, яғни "эпоха терема" деген кезең басталды. Онда жоғарғы таптағы әйелдер ешкіммен сөйлеспеген, тек өздерінің жақын туыстарымен ғана араласқан. К. Неволин былай деп есептеді: "Ресейде - күйеуі әйелін өлтіруіне құқығы болған жоқ". әйелін өлтіргені үшін күйеу тек жеңіл жарақатын алды, ал әйелі күйеуін өлтірсе, онда тірідей жерге көмді[14,456]. Ал рим елінде барлық құқық күйеуінде болды.
1714 жылы әйелдің жасауы оның жеке меншігі болып саналды. Некеге тұру - алып қашу нысанында жасалса, әйел объекті ретінде қарастырылды, ал некеге тұру - сатып алу нысанында жасалса,онда ол мүлкінің көлемі негізінде шектелінді.
Кез келген қоғамның негізі - отбасы. Біздің ата-бабаларымыздыңтұрмыс тіршілігінде отбасы ең маңызды тіршіліктің буыны деп саналып, оны мықты ұстауға өмірдің өзі мәжбүрлеген дей аламыз. Адамзаттың жаратылысының ең басты мақсаты- адамзат ұрпағының үздіксіз жалғасуын, болашақ ұрпақ болуын қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырылды. Ол қарама-қарсы жыныстағы адамдардың жұптасып, некелесіп отау құруымен қамтамасыз етіледі. Ислам тарихында да бұл жайт айқын айтылады. Адам ата мен хауа анадан туылған Әбіл мен Қабыл, бауырлары мен қарындастары таласып өлтіргені сөз болды. Сөйтіп, "Алғашқы заманда қарындастары ағасының әйелі болған,мұнын өзі әдепсіздікке жатпайтын еді"-деп, К.Маркстің сөзінің жаны бар. Қазақ халқы ұлына да, қызына да бірдей қарап, оларды ешқашан аламаған. "Қызын қияға, ұлын ұяға" деген мағыналы ұғымға үлкен мән берген. "Он бесте отау иесі" деген қағиданы бетке тұтып, өздері жақсы білетін, аралас-құралас жүрген текті де көргенді жерге құда түсіп, ұлдарын үйлендірген, қыздарын ұзатқан[15,263]. Қазақтар құдалықты қыз бен жігіттің қосылуы деп емес екі отбасының, қала берді екі рудың туыстасуы деп ұққан қазақтар ажырасу үшін үйленбеген.
Қазақтардың ежелгі отбасылық дәстүрлі мен соған қатысты қағида - ережелері халқында мағлұматтар ауыз әдебиетімізде молынан ұшырасады. Мысалы, ата-ана құқықтары, қыз беріп, қыз алу, құда түсіп, қазақ некесінің ерекшеліктері, қалың мал мәселесі, бата бұзу, қыз алып қашу, ажырасу, мирас пен мұра, бала асырап алу және т.б. Қазақтар үлкен патриархал отбасының сипаттарын мығым ұстаған. Өйткені, ежелден бері негізінен көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан ата-бабаларымыз бірнеше үйелмен ұрпақтардан құралып, бірге көшіп, бірге қонбаса, бірігіп еңбек етпесе күйзелген болар еді. Ата баласын жасы үлкен, ақылы мен пайымы мол, көпті көрген ақсақалы басқарған. Бір атадан тарап, өз алдында жеке отау құрған ұлдары мен немерелері барлық істі сол ақсақалмен ақылдасып, оның айтқанын екі қылмаған.
Қара шаңырақты қадірлеу ата-баба аруағын ардақтаумен бірдей, бәрі үшін қасиетті саналады. Қазақ жеті атаға дейін қыз берісіп, қыз алыспаған. Туыстардың некелесуіне тыйым салған, мұндай (экзогамиялық) заң әлемдегі халықтар ішінде тек қазақққа ғана тән екендігін мақтанышпен айтамыз.
Тәуке ханның "Жеті жарғысында" еркек 15, әйел 16 жасынан бастап некелесуге ерікті екені жазылған. әйелдің еркектен жасы сәл озып барып тұрмысқа кештеу шығуы үйдің ішкі, сыртқы тіршілігінің бар тауқыметі әйел затына түсетіні себепті болса керек. Қазақтардың құдаласу рәсімі өте күрделі әрі қызық. Кейде бесігінде жатқанда құда түссе, кейде әлі өмірге келмеген ұл-қыздарына да уәделесіп құда бола берген. Неке ісін ата-ана шешеді, ал қыз бен жігіт құлақ асады. Қыз бен жігіттің ата-анасы құдаласуға келісіп, оның белгісі ретінде үкі не сырға тағады. Осыдан кейін заңды некелесу басталады. Қыз әкесі келісімді бұзса, үкі мен сырғаны қайтарады әрі айып төлейді[16,35].
Ежелден бергі әдеп-ғұрып заңы бойынша күйеу жағынан құдалары алдымен құдалыққа барып, "құйрық бауыр жесіп", киіт киеді, мініс мінеді. Ең қыибаты жігіт әкесіне беріледі. Құдалардың келу құрметіне жасалған тойда "ақ қойдың қаны ағызылып, ақ бата жасалады". Құйрық бауыр жесісудің мәні ерекше. Бауыр - күллі нәрсенің жақындығының атауы, туыс-жегжаттың белгісі, бір бауырды бөлісіп жеп, бауырласу мың жылдық құда-жегжат болғанын айғақтайды. Күйеу мен қалыңдықтың біреуі өлген жағдайда да құдалық бұзылмайды. Күйеуі өлсе, қалықдық оның бойдақ бауырына тиеді бірге туған бауырлары жоқ болса, онда аталасына тиеді[17,36]. Күйеудің әкесі ұлына қалың мал мәселесінде көмектесуге тиіс болса, қалыңдық әкесі жасау беруге міндетті. Бұл негізінен киім-кешек төсек орны, кілем киіз, ыдыс-аяқ, үй жабдықтары, киіз үй т.б, ал малдан қыз мінетін ат пен жасау артатын түйе ғана болған. Қалың мал мөлшері мен жасау құралдардың әл-ауқатына қарай өзгеріп отырған. Қалың мал төлеп күйеу кәдесін жасағаннан соң ғана жігіт қалыңдығымен некелесе алған.
Мұсылман құқығы (ал-фикс) кең мағынада ислам жүесінің әлеуметтік нормаларды реттеу және қазіргі құқық жүйесі болып табылады. Мұсылман құқығы Шығыс елдерінің дамуына үлкен әсерін тигізеді. Оның заңи, идеологиялық факторы осы күнге дейін кең орын алуда. Мұсылмандық құқық пен ислам - бұл религиоздық жүйе.
Мұсылмандық құқық - көптеген ғасырлардың әлемдік құқық мәдени ағымының құқықтық жүйесі. Мұсылмандық құқық мемлекетке ислам діни бар жерлерде ресми қолданылады. Оған: Сирия, Ливан, Иран, Ирак, Афганистан, Пәкістан, Египет, Алжир, Судан, Кения, Камерун, Танзания, Иордания және т.б. жатады[18,160]. Мұсылман елдерінде құқық жүйесі әр түрлі - бірақ оның негізін ислам діні жүзеге асырады. Ислам заңгерлерінің оқуы бойынша шариат - адам өміріндегі барлық құқық жүйесін қамтиды.
Шариат - 11қағидаға негізделеді. Қағидасының бірі - Халал мен Харам бұл алланың әрекеті болып табылады. Келесі қағидасында - құқыққа сай және құқыққа қайшы әрекеті алланың еркі бойынша жүзеге асырылады. Шариат өзіне 3 түрлі алланың бұйрығын алады:
1. Жалпы құқықтар, исламның әлемдік көзқарастарын көрсетеді. Яғни, индивидтердің әрекеттеріне тәртіп пен бағыт береді.
2. Ереже - адамның ішкі жан дүниесіне тәртіп.
3. Кодекс - жеке, отбасылық, экономикалық, және басқа шеңберде адамдардың практикалық тәртібін белгілеу.
Фикс ғылымы 2 негізгі шеңберге бөледі:
1. түбір немесе негіз (усул - құранның қағидасы мен әдістемелері).
2. бұтақ немесе жиынтық (фуру - позитивтік құқық) [19,130с]. Мұсылман құқығының қайнар көзі - Сунна, әрекет, тәртіп, Магометтің болжамдары[20,114с].
3. Иджа - қайнаркөзі, келісім, оқытушы мен заңгерлердің шығарған қағидалары[21,526с].
4. Кийяс - қайнар көзі, аналогиялық тұрғыдан ой бекіту.
Мұсылман құқығы басқа құқық жүйелерінен өзінше ерекшелінеді; термины, нормалары, құрылымы мен құрылысы жағынан. Мәселен, континенталдық европалық заңгерлер үшін мұны алланың әрекеті деп түсінеді.
Мұсылмандар үшін адамның ішкі жан дүниесі дін бойынша ол сүйеніш, ал әлеуметтік ұйымда- отбасы. Мұсылмандар үшін ең жақсы құқық - отбасы болып табылады. Неке және отбасы мұсылмандар үшін ортаңғы орынға ие. Неке - ерлі-зайыптылардың алла алдындағы міндетті деп саналынады. Некеге тұру бұл барлық талаптарды орындау, яғни белгілі бір кәмелет жасына толу, қалым мөлшерін анықтау және т.б [22,154с]. Исламда неке - бұл таза, шынайы әрекет. Некелесу кезінде барлық әрекеттер сақталынуы тиіс:
1. иджоба ве кабуль - жариялау, ерлі зайыптылардың өзара келісімін куә алдында жариялау.
2. неке міндетін орындау да, екі рукет намазын ерекше оқу.
3. неке шартын жасасқанның алдында - неке актісін құру керек және мехра санын анықтау қажет.
Сиггэ - барлық міндеттер орындалғаннан кейін және нақты келісім берілген соң, ауызша жарияланатын міндет болып табылады[23,135с].
Мехр - әйелі неке шартына отырғаннан соң, күйеуінің мүлкінен берілетін мүлік, яғни жасау [24,141с]. үйлену, неке - мұсылмандардың өміріндегі ең маңызды оқиға және күйеуі әйелінің барлық ауыртпалығын өз мойнына алуы. Біздің ойымызша, әсіресе, мұсылман құқық жүйесінде неке және неке шартының түсінігі ұқсас. Неке көбінесе жағдайда, екі жақты келісім табылады, өйткені әйел еркек үшін заңды болып табылады. Неке шартының мақсаты - ұрпағын жалғастыру. Неке шартын жасау кезінде - міндетті түрде екі куәнің есі, ақылы толық және кәмелет жасқа толған болуы тиіс. Кейбір жағдайда, мұсылмандар некелескен кездері олардың куәлары мұсылман болуы міндет болып табылады. Сирия мен Иордания елдерінде мұсылмандық нормаларына сәйкес - екі еркек немесе екі әйел куә болуы керек. Араб елінде талап арыз мемлекеттік органнан тыс берілсе, белгіленген мерзім ішінде ол міндетті түрде мемлекеттік тіркелуге тиіс және жазбаша нысанда болуы керек. Бірақ Ирак елінде неке шартын соттан тыс жасау қатаң тиым салынады. 1978 жылғы № 21 егер ер адам соттан тыс неке шартына отырса, онда оны сот 6 айдан 1 жылға бас бостандығынан айырылады немесе 300-ден 1 мың динарға дейін айыппұл төлейді. Егер ер адам некесі болып, басқа неке шартына отырса, онда оған 3-тен 5 жылға дейін бас бостандығынан айырылады. Некеге тұру үшін міндетті түрде неке жасы белгіленген. Мысалы, Сирияда, Иракта, Мароккода, Тунисте, Ливанда, Египетте 18 жасқа келсе некеге отыруына болады. Ал Араб елінде ерлер үшін 16 жас, ал әйелдер үшін 15 жас болуы міндет. Кейбір елдерде неке жасы нақты жағдайлармен анықталады. Мысалы, ерлер үшін 10жаста, ал әйелдер 9 жасында жыныстық қатынастары толығымен дамысса, онда міндетті түрде медициналық тексерулерден өтіп, некелесуіне құқық беріледі. Сирия елінде сот екінші рет неке қиыуына рұқсат береді: егер ер адам әйелін толығымен қамтамасыз етсе. Ер адам өзінің екінші неке шартына отыратындығын әйеліне хабарлауы тиіс. Араб елінен қарағанда тунистердің заңы полигамия болуына мүлдем қарсы. Араб елінде шариат бойынша мұсылман мен мұсылман еместердің жасасқан некесі жарамсыз деп танылады. Араб мемлекетінде исламнан бас тартса, онда сот некені бұзады және үйленуге тиым салады. Егер неке шарты барлық талаптарды орындаса, онда неке шарты жарамды деп танылады. Араб елінде неке шартын жасасқаннан кейін, күйеуі некені төлеп алуы (махра немесе вено), туралы ең басты мәселе болып саналады. Заңи көзқарастар бойынша неке шартын жасағанның нәтижесінде махра пайда болады. Заңмен рұқсат берілген заттар мен бағалы заттар, немесе ақша махра деп танылады. Араб елінде махраға қатысты шектеулер қоймады. Сириялық заң бойынша махраның min немесе max мөлшері болмайды. Махраны толығымен немесе жартылай төлеу шарт негізінде және неке тоқталғанға дейін рұқсат беріледі. Егер ерлі-зайыптылардың арасында жыныстық қатынас болса, махра толығымен төленуі тиіс. Егер заң бойынша неке шарты бұзылса және күйеуінің кінәсінен неке бұзылса, онда күйеуі махраның жартысын төлеуге міндетті болып табылады. Ал егер әйелінің кінәсінен неке бұзылса, онда махра төленбейді, ал егер махра шарт жасасқан кейін толығымен төленген болса, онда махра толығымен қайтарылуы тиіс. Қағида бойынша махра көп үлесті құқықққа ие ол - әйел болып табылады. Сирия елінде отбасы құқығы неке шартын жасағаннан кейін күйеуі міндетті түрде әйелін тұрғын үймен қамтамасыз етуі тиіс. Тұрғын үй барлық талаптарға сай болуы керек. Егерде күйеуінің екі әйелі болған жағдайда, онда екеуі екі үйге орналастыруы керек, яғни екі әйелі бір үйде тұруына тиым салынады. Сонымен қатар, әйелі өздерінің балаларымен ғана тұруы керек. Күйеуінің жақын туыстарына рұқсат етілмейдіж және ерекше жағдай ретінде егер - кәмелет жасқа толмаған болса, әйелімен бір үйде тұруына рұқсат етіледі. Егер әйелі өз үйінде тұрып, күйеуі қай жерде тұрғысы келсе, сол жерде тұрады, әйелі оған ешқандай шектеу қоя алмайды. Неке шартын жасағаннан кейін, күйеуі әйелі үшін жауапты болады. Яғни, әйелінің тамғы, аяқ-киімі және барлық қажетті заттармен күйеуі қамтамасыз етуі тиісболып табылады. Египет заңы бойынша күйеуі әйеліне барлық жағдайды жасауы керек. Бірақ көп жағдайда күйеуі әйелінің мүлкіне қарамастан, әйелін қамтамасыз етуі тиіс. Егер күйеуі әйелін қамтамасыз етуден немесе оны толығымен қамтамасыз ете алмаса, онда сот күйеуінен қажетті соманы өндіріп алады. Көп елдерде егер әйелі күйеуін тындамаса, онда күйеуі оны қамтамасыз етпеуі тиіс, ал егер әйелі бағынса, онда қамтамасыз етуі міндет. Мысалы, күйеуі әйеліне тұрғылықты жерін ауыстыруына байланыстыайтса, бірақ әйелі көнбейтін болса, онда күйеуі қамтамасыз ету жауапкершілігінен босатылады.
Шиитік мазхабалар - уақытша некеге тұруды көрсетеді; сиггэ, никах, мютютэ және мута. Сиггэ, Никах, Мютютэ - бұл уақытша неке, ал Мута - уақытша әйел деп саналады [25,78]. Сиггэ - кәмелетке толғандар мен кәмелетке толмағандардың арасында жасалатын неке шарты. Оның уақыт ету мерзімі - 1 сағаттан бастап 99 жылға дейін некеге отыруына болады. Уақытша әйелдің құқықтары мен міндеттері тұрақты әйелден ерекшеленеді, тяғни уақытша әйелдің мәртебесі төмен болып келеді. Сиггэ неке шарты бойынша некелескендер бір-бірінің мүлкіне мұра болады. Уақытша некеден туылған балалар заңды деп танылады және ата-анасының мүлкіне мұрагер болып саналады. Тұрақты мен уақытша некенің ерекшелігі оның мерзімінде болып тұр. Сиггэ неке шарты Араб елінде исламға дейін болған, бірақ мынандай: " Сиггэ шартына Халиф Омар қарсы "деген пікірлер қалыптасқан.
Бұл шарт мұсылмандар суниті араларында заңсыз деп танылады. Бірақ, Сиггэ шарты мұсылман шииттердің исламында заңды деп қарастырылған. Неке - бұл одақ, тараптардың теңдігі негізінде жасалынады. Неке шарты - классикалық шарт, тараптардың теңдігі негізінде жасалынатын шарт. Неке шартының мазмұны шариат бойынша ерлі-зайыптылардың мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтары мен қатынастары болып табылады.
1066 жылы нормандар жаулап алғанға дейін, ағылшын саксондық құқық өзінің дәстүрлі құқық қағидаларын көрсете келді. Ағылшын саксондық құқығы өзінің ана тілінде жазылған және де рим құқығынан тәуелсіз болды. Жалпы ағылшын құқығы Великобританияның құқығы болып табылмайды. Дегенмен Англия елінде қолданылады, бірақ Уэльс, Шотландия, Солтүстік Ирландия, Манша, Мэн түбектері осылар ағылшындық құқық жүйесіне бағынбайды.
Ағылшын-саксондыққұқығының негізі қайнар көзі ретінде:
1. салт және дәстүр
2. заңдылық, яғни кең тұрғыда құқықтық мәртебе деп саналады.
Канцлер жаңа нормалар шығармаған. Ағылшын американдық құқық жүйесі шарттарға аса көңіл бөлген.
"сontract"-"agreement"-келісім, шарт-деген ұғым береді. Англия елінде 1677 жылғы заңына сәйкес "Art for the Prevention of Frand and Perjuries", яғни шартқа міндетті түрде 1 жылына АҚШ-ң 500 доллар мен жазбаша нысаны талап етілді. [26,704с]. ағылшын-американдық құқықтық шартын жарамды деп таниды, егер қарсы қойылған мүліктік жауаптарға сай келетін болса. Осы бірыңғай неке және отбасы туралы заңы Ұлттық конференцияда 11 штатт елі мақұлдайды. Көп штаттар азаматтық некенің тіркелуін талапетсе, ал басқа елдер муниципалдық қызметтерінен лицензиясының болуын талап етуде. Көптеген көзқарастар бойынша роман-германдық құқық жүйесінен ағылшын-американдық құқық жүйесінің ерекшелігі, оның саясатпен ғана сипатталуында, яғни ішкі істерге ерлі-зайыптылардың жеке мәселелерін кіргізбеуінде болып отыр. Ағылшын заңгері в.Блэкстонның ойынша: "Құқық - әйел мен еркек некеге отырғаннан кейін бір тұлға болып саналады". Не ағылшын, не американдық әдебиеттерінде "консорциум" деген ұғымға нақты анықтама бермеген. Консорциум - ерлі-зайыптылардың өзара құқықтары мен міндеттерінің бөлінуі және бір отбасы болып тұруы. Консорциум - отбасындағы ерлі-зайыптылардың бірге тұруындағы ортақ мәселе. Англияда ерлі-зайыптылар мүліктің бөлек режиміне бағынады. Бөлек режим ең алғаш 1882 жылы енгізілді және ол барлық ағылшын отбасыларына бірдей тқолданылды. Осы режим қабылданбай тура, әйелдің жеке мүлкі деген ұғым болған емес. Неке шарты Англияда ең алғаш 17 ғасырда пайда болды. Неке шартының негізгі мақсаты - ағылшын ақсүйек әйелдерінің мүлкін үйленген кезде сақтап қалуы үшін. Ерлі-зайыптылар некеге отырған соң және некеге дейін мүліктері жеке болып есептелінді.
Келісім екі нысанда жүзеге асырылды:
1. Некеге дейін келісім (ante nuptial contracts. Prenuptial contracts)
2. Неке шарты (marriage contracts. Marital contracts)
Некеге дейін келісім - болашақ ерлі-зайыптылардың арасында жасалынды. Некеге дейінгі және неке шарты жасалған кездегі шарттардың сот тәртібімен жарамсыз деп танудың болдырмауы үшін келесі талаптарға сай болуы керек:
1. Тараптар бір-бірінің кірістері мен жеке меншік мүліктері туралы толық хабар алуы керек.
2. Шартта тараптардың ерікті түрде қойылған өзара екі жақты қол қойылуы тиіс.
3. Тараптар келісім-шартта жазылған терминдер мен шарттарды толық түсінуі тиіс.
4. Шарт екі жаққа да әділді болуы тиіс.
5. Шартта жазылған міндеттемелер анық көрсетілуі керек.
6. екі жақта да адвокат пен шартты оқу үшін уақыт берілуі керек.
Берілген келісім-шартта мынандай сұрақтар қамтуы тиіс:
oo Егер біреуі қайтыс болған жағдайда, екінші тарап оның мүлкінен бас тартуына құқылы;
oo Егер қайтыс болған тараптың еркінен тыс, өз құқығы негізінде мүлікті алуына немесе алмауына болады.
oo Тараптар ажырасқан кезде, қай мүлік бөлінуге жататындығын және ортақ деп танылуы керек екендігін анық білуі керек.
oo Тараптардың біреуі ажырасқан кезде бөлінетін немесе ортақ мүлікті алуынан бас тартуына құқығы бар.
Неке шарты қазіргі таңда бүкіл әлемде кең таралған шарттардың бірі болып табылды. Әсіресе Батыс Европа елдерінде, Канада мен Америкада кең таралған. Бірақ біздің елімізде неке шарты әлі де болса толығымен реттелмеген. Мемлекетіміздің түбегейлі реформа жолына түсуі бұрыннан қолданылып келе жатқан заңдарымызды жаңартып, жаңа институттардың пайда болуына әкеліп соқтырады. Жеке мүліктік қатынастар адамдардың отбасы құрған кезден бастап қалыптасады [27,27]. Мұндай құқықтық құрылымдар Қазақстан аумағында ерлі-зайыптылардың арасындағы мүліктік және жеке мүліктік қатынастарды реттеу мұсылмандық құқықпен қарастырылмағандықтан, өз кезегінде әдеп-ғұрып нормаларымен реттелініп келеді.
Кеңес дәуірінде Қазақстанда жұбайлар арасында ешқандай келісім болмаған. Отбасы нормаларында кейін пайда болған неке шарты біз үшін жаңа үрдіс.
Қазақстан Республикасының "Неке және Отбасы туралы" Заңның 38- бабына сәйкес, неке шарты дегеніміз - некеге тұрушы адамдардың келісімі немесе ерлі-зайыптылардың некедегі (немесе) ол бұзылған жағдайдағы мүліктік құқықтары мен міндеттерін айқындайтын келісім деп танылады [28,38с].
Яғни көріп отырғанымыздай, неке шарты ерлі-зайыптылырдың арасындағы тек мүліктік қатынастарды ғана реттейді.
Неке шарты біздің елімізде кеңінен таралмаса да жұбайлар арасында келең алып келе жатқан өзгеріс. Бұған байланысты болып жатқан даулар да аз емес.
Бұл мемлекетіміз үшін қажет емес, неке шарты ажырасуды көздейтін құбылыс деушілер де бар.
Бұрынғы ҚазССР-нің 1969 жылғы "Неке және Отбасы" кодексінде жұбайлардың мүліктік құқықтық режимі барлығына бірдей анықталған.
Сондықтан кеңес дәуірі кезінде "неке шарты" деген ұғым болған болған емес.
Ерлі-зайыптылар мүлкінің шарттық режимі отбасы заңындағы жаңа пайда болған институт болып табылады. Бұл институт ерлі-зайыптылардың неке шартындағы мүліктік қатынастардың (құқықтары мен міндеттерінің) мазмұнын жеке өздері белгілеуіне құқық береді. Неке шартын жасау Қазақстан Републикасы азаматтық кодексінің күшіне енгеннен кейін мүмкін болады. Өйткені, осы АзаматтықКодексінің 223-бабының 1-тармағына сәйкес ерлі-зайыптылардың некеде тұған кезде жинаған мүлкі, егер бұл мүлік ерлі-зайыптылардың үлесті меншігі болатыны, не олардың әрқайсысына тиесілі немесе меншік құқығында тиісті бөліктерде ерлі-зайыптылардың әрқайсысына тиесілі екені олардың арасындағы шартта көзделмесе, олардың меншігі болып табылады [29,72]. Осының нәтижесінде ерлі-зайыптылар некеде тұру кезінде жинаған мүлкіне еркін билік етуге құқық алады. Яғни, мүлікке қатысты ерлі-зайыптылардың (мүліктік) қатынастарын императивтік реттеу диспозитивтік реттеумен ауыстырылады және мүліктің құқықтық режимін өздері белгілейтін болады. Бірақ, неке және отбасы заңын қабылдағанға дейін неке шартын жасау қиынға түсетін, өйткені Азаматтық Кодексте көптеген негізгі жағдайлар айтылмаған. Қазақстан Республикасы неке және отбасы заңының 7-тарауының 2-ші бөлігі түгелімен неке шартына арналған. Бұл заң неке шартын жасаудың барлық аспектілерін қамтиды. (Неке және отбасы заңы 38-баптан 44-бапқа дейін). Неке және отбасы заңының 38-бабына сәйкес некеге тұрушы адамдардың келісі немесе ерлі-зайыптылардың некедегі және (немесе) ол бұзылмаған жағдайдағы мүліктік құқықтары мен міндеттерін айқындайтын келісімі неке шарты деп танылады. Неке шартының негізгі құқықтық мақсаты - ерлі-зайыптылар мүлкінің құқықтық режимін белгілеу және болашақ уақытқа ерлі-зайыптылардың басқа да мүліктік қарым-қатынастарын белгілеу болып табылады. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 378-бабының 1-тармағына сәйкес екі немесе одан да көп адамдардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеу, өзгерту немесе тоқтату туралы келісім шарт деп танылады. Сондықтан да неке шарты Азаматтық кодексте көрсетілген талаптарға сәйкес болуы керек. Талаптар: талаптардың әрекет қабілеттілігі олардың еркін ерік білдіруі, шарт мазмұның заңдылығы белгіленген нысанын сақтау және т.б.
Бірақ та неке шартының басқа азаматтық құқықтық шарттарға қарағанда өзгешіліктері бар. Неке шартының ерекшеліктері оның субъективтілік құрамына байланысты; жасау уақытына байланысты шарттың пәніне және мазмұнына байланысты болады. Неке шарты әрекет қабілеттілігі бар, яғни 18 жасқа толған азаматтармен жасалуы керек. Бірақ неке және отбасы заңының 10-бабының 2-тармағына сәйкес дәлелді себептер болған жағдайда мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтық хал актілерін жазу органдары неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі мүмкін. Яғни некеге тұру кезінен бастап кәмелетке толмаған ерлі-зайыптылар толық көлемде азаматтық әрекет қабілеттілікке ие болады. Ал бұл шартын жасауға мүмкіндік береді деген сөз.
Сол кезде практикада және өзге нормативтік құқықтық актілерде "неке шарты"-"неке контрактісі" деген тнрминмен қабылданып келген. Бұрынғы ҚазССР-нің "Неке және Отбасы" туралы кодексінің күші жойылған кезде де "неке контрактісі" деген термин қолданыста болды. Қазіргі "Неке және Отбасы" заңы "неке шарты" деген ұғымды қолданады. ҚазССР-нің "Неке және Отбасы" туралы кодексінде 1993 жылы толықтырулар мен өзгертулер қосымша құжат ретінде "неке шарты" ұғымы ең алғаш рет пайда болды. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің Басқару ұйымдарының заңм қызметкерлердің берген мәліметтері бойынша биыл некеге отырғандар саны 102231; ерлі-зайыптылардың ажырасқандар саны 40521; ал 1997 жылы некеге отырғандар саны 101555 болса, ал осы жылы ажырасқандар саны 35886 болды, ал 1998 жылы некеге отырғандар саны 95617 болса, ал осы жылы ажырасқандар саны 35237 болса, 1999 жылы некеге отырғандар саны 86548 болса, ал осы жылы ажырасқандар саны 26544 болса, 2000 жылы некеге отырғандар саны 89887 болса, ал некені бұзғандар саны 27174-ті құрайды. Осы алған мәлеметтер бойынша мынандай қорытынды жысауға болады, яғни некеге отырушылар мен некені бұзушылар саны 3 есе кемігендігі туралы. Неке және отбасы заңы 1998 жылы 17-ші желтоқсанда ең алғаш рет некеге анықтама берген. Неке концепциясын шарт ретінде шетел мемлекеттерінде көрініс тапты, Е.А. Васильевтің некеге қатысты шетелдегі үш концептуалдық негізгі көз қарастарды айтады [30,517с]:
1. неке-шарт
2. неке-мәртебе
3. неке-бірігіп қызмет жасау (партнерство) ретінде
Мысалға,француз заңгері Жюллио де ла Мораньдер некеге мынадай анықтама береді: "неке шарты" делінген[31,323с]:
Г.Ф. Шершеневичтің пікірі Кантпен ортақтасады. Оның ойынша азаматтық міндеттемемен некенің пайда болу негізі - шарт балып табылады, бірақ неке қатынастары азаматтық міндеттеме болып табылмайды[32, 416с]. О.С. Иоффеннің пікірінше неке - бұл шарт емес, ол заңи фактілердің негізінде пайда болады [33,347с]. Г.К. Манвеевтің ойынша неке - бұл одақ ол шарт немесе мәміле емес, неке - әйем иен еркектің негізінде құрылған одақ болып саналады [34,240с]. заң шығарушы "неке" терминінің екі түрлі мағынасын пайдаланады:
Бірінші мағынасы - ерлі - зайыптылар арасындағы қатынастарды туындататын заңи факт болып табылады.
Екінші мағынасы - некеге де тұрушылардың ерекше құқықтық мәртебесі болып табылады.
А.В. Антокольская сенімді түрде дәлелдейді: "неке жасау - бұз өзінің құқықтық табиғаты бойынша азаматтық шарттардан ерекшелендейді және ол шарт болып есептелінеді"-деген [35,366с].
А.А. Иванов былай дейді: "неке жасаудың құқықтық табиғатын анықтаудан бұрын шарт - азаматтық құқықтық болып табылмайды, неке кейіннен жалпы жария қатынастары мен еңбек қатынастарында қолданылады".
Неке екі түрлі мағынада түсіндіріледі:
1-ші заңи келісім болса,
2-сі ерлі - зайыптылардың ерекше мәртебесі.
Неке әрқашанда ерлі - зайыптылардың қатынастары деген ұғыммен сәйкес келе бермейді. Мысалы, нуер тайпасында (судан) әйел бала көтере алмаса, онда басқа әйелден баланы тудыртып, оған ақы төлеу.
Неке және отбасы заңының негізгі қағидалары:
oo Неке әйел мен еркектің ерікті одағы;
oo отбасында ерлі - зайыптылардың құқықтары өзара тең;
oo ерлі - зайыптылар арасындағы отбасылық мәселелеріне бөтен адамға кірісуіне жол бермеу;
oo отбасының ішкі мәселелерін өзара келісім арқылы шешу;
oo отбасы мүшелерінің жақсы өмір сүруіне ықпал жасау;
oo отбасы мүшесіндегі еңбекке қабілетсіз немесе кәмелетке толмағандардың құқықтары мен мүдделерін қорғау;
oo отбасы мүшелеріне өздерінің құқықтарын жүзеге асыруы мен осы құқықты сотта қорғауды қамтамасыз ету.

3.1. Некелік құқықтық қатынастар, неке шартын құрастырудың бастамасы ретінде

Қоғамның әлеуметтік институты ретінде неке мен отбасы өте ертеде пайда болды және өзінің дамуында бірнеше сатыдан өтті. Қоғам рулық белгі бойынша бөлінген промискуитет кезеңінде жыныстық қатынастар аралас болды. Дүниеге келген балалар бүкіл рулық қауыммен тәрбиеленді. Руын анасының жағынан анықтады, өйткені әкесін анықтау мүмкін болмады. Бұл кезең матриархат деп аталды.
Қоғам дамыды, онымен бірге мораль дамып, ата-ана мен балалардың арасындағы неке қатынастарының моральға қайшы екені туралы тұжырымдар пайда болды. Нәтижесінде адамзат жаңа неке қатынасының нысаны: топтық некеге көшті. Ғалымдардың зерттеулеріне сәйкес ол екі нысаннан өтті: қандық туыстық отбасы мен пуналуалық отбасы. Қандық туыстық отбасында неке ұрпақ бойынша құрылды, яғни ата-ана мен балалар ұрпағы өзінің неке қауымдастығын құрды. Басқаша айтқанда, Ф. Энгельс дұрыс атап көрсеткен, апайы әйел болды және ол моральдық тұрғыдан дұрыс саналды. Бірақ біртіндеп некелік қарым-қатынас шеңберінен қандас туыстар, яғни туған аға мен апай шығарылды; пуналуалдық отбасы пайда болды. Онда бір рудағы туысқан қыздар тобы келесі топтағы туысқан ұлдар тобының ұжымдық әйелдері болып табылды. Бұндай неке қандық араласуды болдырмау салдарынан туындаса керек.
Өндіріс құралдарының дамуы, жер өңдеу мен мал өсіру сияқты алғашқы еңбек бөлінісінің пайда болуы, сонымен қатар қоғамдағы одан әрі пргрессивті өзгерістер артық өнімнің пайда болуына әкелді. Бұл некенің келесі сатысы - бір әйел мен бір еркектен тұратын некенің дамуына әсерін тигізді. Бірақ олардың тұрақты экономикалық жағдайларының болмауына байланысты, олар жеке мүліктік дербестікке жете алмай, сол өздерінің рулық ұйымдарында қалуларына мәжбүр болды. Тек адамдардың белгілі бір тобының (ақсақалдар, абыздар және әлеуметтік дәрежесі бар басқа да тұлғалар) өзіндік жеке отбасын құру мүмкіндігі болды. Осы кезеңде патриархат, яғни руын әкесінің жағынан анықтау пайда болды. Дегенмен әлі де болса да барлық жағдайда баланың биологиялық әкесін нақты анықтау мүмкін емес болды, өйткені бұл некелер де әлсіз, мықты емес болды.
Құқықтың кез-келген саласы сияқты отбасы құқығының да өзіне тән пәні мен құқықтық реттеу әдісі бар. Отбасы құқының пәні болып қоғамдық қатынастың екі тобы табылады: отбасы құқығының субъектілерінің арасында пайда болатын жеке мүліктік емес және олармен байланысты мүліктік қатынастар.
Қатынастардың негізгі бөлігін мүліктік емес қатынастар құрайды, ал мүліктік қатынастардың тек екі түрі бар; алименттік және неке кезінде бірге жинаған мүліктеріне қатысты ерлі-зайыптылардың арасындағы қатынастар.
Отбасы өмірінің көптеген жақтарын құқық емес мораль реттейді. Отбасы қатынастары өзінің мәні жағынан дербес қатынас болып табылады, сондықтан мемлекет ол қатынастардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.