Әлеуметтік медиа маркетинг және бұқаралық ақпарат құралдары
Қaзaқcтaн Рecпубликacы Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
Л.Н.Гумилeв aтындaғы Eурaзия ұлттық унивeрcитeтi
Абибулла Назерке Низамудинқызы
Әлеуметтік медиа маркетинг және бұқаралық ақпарат құралдарының тұтынушыларға қызмет көрсетуі
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
5В050400 - Журнaлиcтикa мaмaндығы
Acтaнa - 2017
Қaзaқcтaн Рecпубликacы Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
Л.Н.Гумилeв aтындaғы Eурaзия ұлттық унивeрcитeтi
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі:
ф.ғ.к., доцент
__ _____________ 2017 ж
______________ А.О.Есдәулетов
.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Әлеуметтік медиа маркетинг және бұқаралық ақпарат құралдарының тұтынушыларға қызмет көрсетуі
5В050400-Журналистика мамандығы
Орындаған: Абибулла Н.
Ғылыми жетекшісі,
Ф.ғ.д., профессор М.Б. Шыңдалиева
Астана - 2017
Мaзмұны
КIРICПE ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
І Әлеуметтік медиа маркетинг және бұқаралық ақпарат құралдары
1.1 Масс-медиадағы маркетингтік коммуникация және әлеуметтік кеңістік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2. Инновациялық маркетингтік коммуникация және интернет ... ... ...25
ІІ Қазіргі қоғамдағы әлеуметтік масс-медианың ерекшелігі мен жаңашылдығы
2.1 Жаңа БАҚ-тағы әлеуметтік медиа саяси үрдістердің құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.2 Әлеуметтік медиа жүйе: SMM, әлеуметтік желідегі бизнес пен бренд маркетингі және жарнамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚOРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТТEР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... . ... ..77
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының жалпы сипаттамасы: Қазіргі заманда нарықтық ортада компания ресурстарын қолдану мақсатында оның рационалдылығы мен тиімділігін жоғарылату төңірегіндегі сұрақтарға келгенде тұтынушыларға қызмет көрсету мәселесі өзекті болып отыр. Тұтынушыларға қызмет ету тиімділігін арттырудың бірден-бір бағыты ол - әлеуметтік медиа маркетинг және оның құралдарымен тіл табыса отырып ақпарат тарату, жарнамамен айналысу.
Бүгінгі таңда масс-медиа әлемдік апқараттық кеңістігінде маңызды орын алып жатыр. ҚР Президенті 8-ші Медиа Форум делегаттарына былай деген еді: Бүгінде БАҚ ертеңіне сеніммен қарайтын адамдар мен мемлекет арасындағы қатынасты нығайтып, құралына айналған дағдарыстың алдын алуға бағытталған маңызды ресурс болып отыр.
Бүгінгі масс-медиада өтіп жатқан мемлекеттік және әлеуметтік процестер қоғамдық мәдениетті қалыптастырудағы БАҚ рөлі туралы ойлануға мәжбүрлейді. Медиа кеңістіктің белсенді түрде дамуы Қазақстанда соңғы жылдары отандық БАҚ алдында компания менеджментіне қатысты сан түрлы сұрақтар тұр: ұйымдастыру, ресурстарды басқару, құрылымдық өзгерістер, маркетингтік жоспарлау, аймақтық жүйені кеңейту және техникалық құралдардың жаңару т.б.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі нарықтағы бәсекелестікті дамыту үшін жарнамалық қызмет пен оның коммуникациялық процестер төңірегінде атқаратын қызметтерінің маңыздылығына орай тұтынушыларды ақпараттандыру, қызықтыру және жағдай жасауға бағытталады. Жарнама нарықтағы тұтыну көрсеткішін жоғарылатудың мақсатты түрде жолға қойылған тиімді бірден-бір жолы.
Нарықтық экономикаға көшу - ел экономикасындағы бәсекелестігі жоғары салалар мен әртүрлі қызмет көрсететін кәсіпорындардың артуына сеп болады. Кәсіпорын не компания, ұйым басшылары тұтынушылардың назарын аударту үшін әртүрлі әдістерді, қоғам мен ұйым арасындағы сенімді қарым-қатынасты орнатудың, сонымен бірге жақсы беделді қалыптастырудың қажеттілігін түсінді.
Соңғы уақытта ұйымдардың жарнамалық қызметтерге шығын мөлшерінің көбеюі жарнама берушілердің белсенділігі мен жарнаманы орналастыру тарифтерінің ұлғаюымен байланысты тенденцияға айналды. Бүгінде әлемдік экономикадағы дағдарыстың салдарынан ұйымдар мен компаниялар жарнама құралдарын қолдануда және оны таңдауда ерекше мән бере бастады.
Негізгі өзекті сұрақтарға жарнама концепциясының тиімділігі мен жарнама компания бюджетін жоспарлауда болып отыр. Тұтынушыға қызмет көрсету сапасын жақсартуда және қызметтің өтілімін арттыруда әлеуметтік медиа маркетингпен жұмыс істеу маңызға ие. Яғни, дипломдық жұмыста масс-медиадағы маркетингтік коммуникация мен әлеуметтік кеңістіктің қазіргі заман талаптарына сай өзгеруін, масс-медиаданың тұтынушыларға қызмет ету үрдісін қозғайтын боламыз.
Аудитория қаралымын көбейтуде маркетингтік шешімдерге деген қажеттілік туындайды, жарнама беруші жұмыс сапасының жақсаруы, контентті жасап шығару, аудитория сұрақтары мен компания нарығы үшін жаңа мүмкіндіктерді іздеу мәселелерін талдайтын боламыз. Осыған сәйкес маркетинг кәсіпті басқару механизмінде бір-бірімен байланысты экологиялық, техникалық, технологиялық және экономикалық тұтқалар, ұйымдастыру-басқарушылық, әлеуметтік-психологиялық әдістердің үйлесімділігін мотивациялық және жауапкершілік жүйесінде маңызды элемент ретінде үйлестіреді.
Соңғы 7-8 жылда Қазақстанда медиа индустрияның дамуы шетелдік инвесторлардың медиа активтерге деген қызығушылығын арттырып келеді. Бұл жағдай медиа кәсіпорындарда маркетинг пен менеджмент саласында оның ішінде брендинг, франчайзинг, промо, РR, GR сияқты ұғымдармен байланысты жаңа құралдарды қолдана отырып материалдық және материалдық емес құндарын өсіруге шарт жасайды.
Ең алдымен тұтынушылардың сұранысына ие болу үшін коммуникация орнату қажет. Дипломдық жұмыстың алғашқы бөлімінің 1.1 тармағында әлеуметтік кеңістікке анықтама беріп, сол кеңістіктегі коммуникация рөлін түсіндіретін боламыз. Бұқаралық коммуникация функциялары мен масс-медиадағы маркетингтік коммуникацияға тоқталып өтеміз.
Бірінші бөлімнің 1.2 тармағында Интернет тарихына, оның түрлеріне, Қазақстандағы интернет-ресурстарды белсенді пайдаланатын қолданушылардың статистикасына, дәстүрлі БАҚ-қа тигізген әсерін айтатын боламыз. Сонымен қатар, инновациялық маркетингтік коммуникация мен технологиялардың қазақстандық дәстүрлі БАҚ-та көрініс табуын, электронды БАҚ дамуын қозғаймыз.
Екінші бөлімде әлеуметтік масс-медианың ерекешлігі мен жаңашылдығын баяндау үшін екі түрлі тармақты бөліп қарастырамыз. 2.1 тармақта жаңа медиа құралдарының саяси үрдісте қандай қызметтер атқаратынын анықтаймыз. Сайлау технологияларына тоқтала келе Қазақстандағы сайлау науқандарында интернет-ресурстар мен әлеуметтік желінің жұмысына тереңнен талдау жасаймыз.
Ал екінші бөлімнің соңғы тармағында осы дипломдық жұмыстың өзегі саналған әлеуметтік медиа маркетинг түсінігіне, әлеуметтік кеңістіктегі әлеуметтік медианың рөлі мен қызмет түрлерін анықтап, SMM маманына қойылатын талаптар мен SMM жүргізу әдіс-тәсілдерін сөз етеміз. Сонымен бірге, бренд түсінігі мен брендингке және бұл түсініктердің әлеуметтік медиада көрініс табуын, бизнес пен бренд үшін SMM жүргізу ерекшеліктерін айтуға тырысамыз.
Дипломдық жұмыстың мақсаты бүгінде нарықты бұл SMM терминінсіз елестете алмайтын, яғни әлеуметтік медианың маркетингтің не екенінен бастап, масс-медианы пайдалана отырып тұтынушыларға қалай қызмет көрсету керегін, интернет арқылы тауар сатылымын қалай арттыруға болатынын, негізгі көтеретін мәселеміз жаңа БАҚ-тағы маркетинг жайлы болмақ.
Дипломдық жұмыстың жаңалығын анықтау үшін төмендегідей зерттеу жұмыстары жасалады:
- әлеуметтік кеңістік түсінігін зерттеу;
- коммуникация түсінігіне терең талдау жасап, оның қоғамда алатын орны мен атқаратын қызметін анықтап көрсету;
- коммуникацияны әлеуметтік, саяси, мәдени, ақпараттық сала бойынша зерттеу, оның ішінде әрбір міндеттері мен қызметтерін атап өту;
- маркетингтік коммуникация кешеніндегі әлеуметтік медиа маркетинг түсінігін зерттеу;
- әлемдік медиа индустрияның дамуын зерттеу және шетелдік тәжірибені масс медиа саласында стратегиялық маркетингтік басқаруда қолдану;
- әлеуметтік медиа маркетинг бойынша жарнамалық коммуникацияның принциптері мен құрылымын анықтау;
- жарнамалау мақсатында қолданылатын коммуникация құралдарын қарастыру;
- қазіргі заманғы қазақстандық жаңа медиа индустрияның жағдайы мен медиа жетекшіліктерде маркетингтік жоспарлау үлгілерін қалыптастыруды талдау;
- маркетингтік стратегияларды таңдау, медиа кәсіпорында стратегиялық маркетингтік басқаруда басты бағыттарды анықтау;
- инновациялық маркетингтік технологиялардың сипаттамасы және инновациялық маркетингтің коммуникацияда және интернетте қолданылуы;
- қазақстандық медиадағы саяси РR-дың атқаратын рөлі;
- мемлекеттің жағымды имиджін қалыптастырудың негізі ретінде қоғамдық-саяси жағдайда тұрақтылықты қамтамасыз етудегі саяси РR-дың рөлі анықталды;
- жаһандану жағдайындағы ҚР халықаралық имиджін қалыптастыру бағытындағы пиардың рөлі;
- саяси коммуникацияны талдау және саяси үрдістердің жаңа медиада көрініс табуын анықтау;
- сайлау науқанында қолданылатын ақпараттық технологиялардың жұмысына тоқталу;
- интернеттің дамуы, интернет ресурстарының инновациясы;
Зерттеу объектісі - масс-медиа, медиа кәсіпорындардың қызметі, мемлекеттік органдар, қазақстандық медиа индустрия мен жарнама саласының жұмысы.
Медиа саласында маркетингтік басқаруда кездесетін сұрақтарды зерттегенде бұл тақырыптың маркетинг және менеджмент бойынша казақстандық экономикалық әдебиетте тым әлсіз қолға алынғанын көрдік. Жаңа медианы талдап, зерттейтін қазақстандық авторлар тым аз екенін аңғардық. Теориялық және әдістемелік базаның жетіспеуі отандық тәжірибеде енгізуге мүмкіндік бермейді. Медиа нарықтың дамуында кездесетін проблемалар және оларды шешу төңірегінде терең талдаудың қажеттілігі болды. Және әлеуметтік медианың маркетингісін қолдануда отандық БАҚ көптеген қателіктер жіберетінін байқадық.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және 79 беттен тұрады.
І Әлеуметтік медиа маркетинг және бұқаралық ақпарат құралдары
0.1 Масс-медиадағы маркетингтік коммуникация және әлеуметтік кеңістік
Бүгінгі таңда біз өмір сүріп отырған қоғамда дамыған елдерді айқындау материалдық игіліктермен ғана емес, сонымен қатар ақпараттық қорларды иелену мен дамыту бағыттарымен өлшенетін кезең туындап отырғаны рас. Қоғам дамуын материалдық игіліктермен емес ақпараттық-коммуникациялық игіліктерді өндіру, дамыту және тұтыну өлшемдерімен анықтауда дамушы мемлекеттер сол ақпарат өндірісінде тек тұтынушы ретінде қатысып отыр, мысалы біздің елді бұл санатқа жатқызсақ болады. Ақпарат кімде болса, билік те соның қолында деген сөз бекерден-бекер айтылмаса керек. Ақпарат пен коммуникация қарыштап дамып отырған бұл қоғамда ақпаратты пайдалану және оның өндірісін дамыту маңызды құбылысқа айналды. Әлем бойынша мемлекеттердің басым бөлігі осы ақпарат индустриясын дамыту процесіне ерекше назар аударып отыр. Біздің масс-медиа мен бұқаралық коммуникация бәсекеге қабілетті нарықта, ең алдымен, бұқараға жариялайтын мемлекеттік маңызы бар мәселелерді айқындап көрсету, билік пен бұқара халық арасындағы саяси коммуникативтік байланыстарды жетілдіруді қаматамасыз ететін қуатты құрал ретінде қызметін жетілдіре отырып одан әрі атқаруы тиіс.
Осы мақсатпен бұл зерттеу жұмысының негізгі бөлімі масс-медиа мен бұқаралық коммуникацияның әлеуметтік кеңістікте алатын орны, рөлі, қызметі мен міндеттерін анықтаудан, оларға жеке дара түсінік, анықтама беруден басталды. Біз ақпарат таратып, байланыс орнататын әлеуметтік кеңістік дегеніміз не? Ең бірінші соған тоқталып өтейік.
Қоғамда дәстүрлі түрде бөлінетін келесідей негізгі төрт кеңістік бар, олар: экономикалық, рухани, саяси және әлеуметтік кеңістік. Экономикалық кеңістік деп материалдық өндіріс процесінде туындайтын экономикалық қарым-қатынастар жүйесін деп анықтама беруге болады. Ал рухани кеңістік деп қоғам өміріндегі рухани-адамгершілік бағыттағы адамдар арасындағы қарым-қатынастар жүйесі, саяси кеңістік деп мемлекет пен ондағы азаматтар мен топтар арасында және азаматтар мен билік арасындағы байланысты көрсететін, қоғамда туындайтын саяси және құқықтық қатынастар жүйесін айтамыз.
Ал біз сөз еткелі отырған әлеуметтік кеңістік дегеніміз не? Ғылыми тұжырымдамалар төмендегідей анықтама берген екен:
Әлеуметтік кеңістік - қандай да бір ықпалдастық жағдайында орналасқан әлеуметтік топтар, индивидтер, объектілер мәндері мен жиынтығын білдіретін әлеуметтік қызмет алаңы немесе индивидтің не топтың қоғамдағы орны туралы түсінігі [1, 87-б].
Әлеуметтік кеңістік адамның өмір сүретін, табиғи және әлеуметтенген ортасы, табиғи ортаны игеру барысында адамдар, әлеуметтік топтар өзара қарым-қатынаста болады. Олардың іс-әрекеттері әлеуметтік кеңістікті ретке келтіруге, ұлғайтуға бағытталған. Қазіргі кезде осы әлеуметтік кеңістік пен таза табиғи кеңістік арасында тепе-теңдікті сақтау мәселесі әлеуметтану ғылымының маңызды бір саласы болып отыр [2].
Яғни әлеуметтік кеңістік еңбек пен тұрмыстан бастап, денсаулық, қызмет, әлеуметтік-класстық және ұлттық қатынастарға дейінгі адам өміріндегі барлық кеңістікті қамтиды. Әлеуметтік кеңістікке білім, мәдениет, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, дене тәрбиесі мәдениеті, қоғамдық тамақтану, қоммуналдық қызметтер секілді бағыттар кіреді. Ол индивидтер мен қоғамдық топтардың дамуын, еңбекке араласуын, өз-өзін жетілдіруін қамтамасыз етеді. Соған қарамастан бүгінде әлеуметтік кеңістіктің анықтамасы мен негізгі қоғамдық кеңістіктерден айырмашылығы төңірегінде сөз таластар жүріп жатыр.
Қолда бар әдебиеттерде әлеуметтік кеңістік түсінігіне бірнеше тәсілмен тоқталып өтеді. Бірінші ұлт, халық және т.б әр түрлі үлкен әлеуметтік топтар қатарының жиынтығы деп анықтайды. Бұл түсінік қоғамның әр түрлі әлеуметтік топтарға бөлінуіне алып келсе, бір жағынан әлеуметтік орта қоғамның ұдайы өндірісін қамтамасыз ететін басты функционалды белгісін жоғалтып алады. Мысалы: әлеуметтік кеңістіктің орталық буыны әлеуметтік тұтастық пен өзара байланыс болып табылады [3,84].
Әлеуметтік кеңістік түсінігі мұндай түсіндіруден соң қоғамның әлеуметтік құрылымымен сай келеді. Әлеуметтік құрылым бір немесе бірнеше белгілері бойынша біріккен топтардың қоғамда жеке қабаттарға объективті бөлінуін білдіреді [4,66].
Л. Г. Судас пен М. Б. Юрасова әлеуметтік кеңістіктікті материалды өндірістік кеңістіктен тыс халықтың өмір сүру сапасы мен дәулеттіліке деңгейін анықтауды қамтамасыз ететін қоғамның өмір сүру әрекетіндегі кеңістік деп түсінеді [5,43].
Әлеуметтік кеңістікке берілген мұндай анықтама әлеуметтік инфрақұрылымның синонимі іспетті айтылады. Әлеуметтік инфрақұрылымға: сауда, денсаулық сақтау, қалалық транспорт, тұрғыни-коммуналды шаруашылық және т.б адамдардың өмір сүру әрекеті мен өндірістік жалпы шарттарын қамтамасыз ететін нәрселер кіреді [6,56].
Бұл анықтама әлеуметтік кеңістікті қызмет көрсету құрылымындағы бір бірімен байланысты жүйе ретінде көрсетеді.
Екінші бір көзқарасты ұсынатындардың негізгі бөлігі экономистер. Ғылыми анализде әлеуметтік кеңістік категориясын белсенді түрде қолдану оны өндірістік емес орта мен қызмет салаларына түйістіреді. Мысалы, Б. А. Райзберг келесідей анықтама келтіреді: әлеуметтік кеңістікке экономикалық объектілер мен процестер, адам өмір сүру салтына тікелей әсер ететін экономикалық қызмет түрлері, халық тұтынатын материалдық және рухани игіліктер, қызметтер, адам, отбасы, ұжым, тұтас алғанда қоғамдық топтар сұраныстарын қанағаттандыру жатады. [7,84]
Және кейбір ғалымдар әлеуметтік кеңістікті қоғамның бөлек жеке кеңістігі деп емес, яғни саяси және экономикалық кеңістіктер арасында орналасқан, оларды байланыстыратын қабат ретінде санау керек деп есептейді. Бұл кезде оның халықтың ұдайы өндірісі мен оның осы процестегі қатынастарын қамтитын негізгі функциясы өз мәнін жоғалтады.
Тағы бір авторлар тобы әлеуметтік кеңістікті қоғамдық қатынастар бөлінісі ретінде қарастырады. Бұл дегеніміз ұлттық қатынастар, қоғам мен тұлға арасындағы байланыс, әлеуметтік топтар мен класстар, ұлт пен халық қызығушылығына сай еңбек пен тұрмыс, денсаулық сақтау және т.б. қоғамның әрбір мүшесі қажет ететін сұраныстар мен тұтынуға бағытталған әлеуметтік кеңістік. Алайда бұл анықтама әлеуметтік кеңістікті сараптайтын тәсіл екеніне нақты кепілдік бере алмайды. Сонда да басқа да ғалымдардың пайымдауына жүгініп көрдік.
Әлеуметтік кеңістікке анықтама берудің соңғы бағыты менің ойымша халықтың әлеуметтік ұдайы үдерісін байланыстыруды және оны құруды толықтай қамти алады. Г. И. Осадчайдың көзқарасы бойынша әлеуметтік кеңістік әлеуметтік процестің ұдайы өндіріс субъектісінде қоғамның объективті қажеттіліктерін тудыратын тұтас, үнемі өзгеріп отыратын қоғам жүйесін ұсынады [8,20]. Бұл қоғамның әлеуметтік функциясын жүзеге астыратын кеңістік ретінде адамдардың өз өмірінде ұдайы өндіріске бағытталған адамзат қызметін көрсететін орнықты сала. Дәл осы жайтта мемлектетің саяси әлеуметтік түсінігінде әлеуметтік және адамдардың азаматтық құқықтарын жүзеге асырады.
Әлеуметтік кеңістік оқшауланбаған, бірақ басқа да қоғамдағы кеңістіктермен тығыз байланыста өмір сүреді. Әлеуметтік кеңістік басқалардың да әлеуметтік қоғамдастықтар мен адамдардың қалай әрекет еткеніне сай адамдарды, әлеуметтік топтардың өмір сүру салтындағы нәтижелердің жүзеге асуын сипаттайды [9].
Әлеуметтік кеңістік әр түрлі критерилерге сай құрылуы мүмкін. Мысалы, С. А. Шавель әлеуметтік кеңістіктің құрылымын төрт бір-бірімен байланысты бөлімдерге сәйкестендіреді:
1. Қоғамның әлеуметтік құрылымы, тарихи түсініктерге сай анықталған әлеуметтік топтар мен класстар (әлеуметтік-демографиялық, этникалық, территорияалдық және т.б), олардың өзара қарым-қатынастары;
2. Әлеуметтік инфрақұрылым халықтың шаруашылығы мен жалпылама пайдалы қызметтеріне (ұжымдық және жеке, қоғамдық қорлар мен әлеуметтік инициатив және т.б) бағытталған адамдардың қызмет көрсетуі;
3. Әлеуметтік қызығушылық, қажеттілік, күтілім және стимулдар т.б тұлғаның қоғамдық процестерінде индивидтің социуммен байланысын қамтамасыз ету;
4. Әлеуметтік әділеттілік, шарттар мен кепілдіктерді талап ету мен принциптерді жүзеге асыру [8,28].
Әлеуметтік кеңістіктің тиімді функционалдануы әлеуметтік инфраструктураның дамуына, адам мен қоғам ұдайы өндірісі мақсатында қажеттіліктерін қанағаттандыратын шарттарды құрайтын материалды заттық элементтердің жиынтығын қамтамасыз етеді.
Әлеуметтік кеңістіктің шынайы әрі нақты құрылымын келесідей салалық квалификация береді:
1. білім - мектепке дейінгі, жалпы білім беретін мекемелер, бастапқы, орта, жоғары кәсіби және қосымша білім;
2. мәдениет - кітапхана, клубтық мәдениет мекемелері, шығармашылық галереялары және көрме залдары, театрлар, концерттік ұйымдар, мәдени және демалыс парктері, цирк, зоопарк, кинотеатрлар, тарихи және мәдени ескерткіштер, журнал, газет, кітап өнімдерінің шығарылымы;
3. адам денсаулығын сақтау - денсаулық сақтау статистикасы, халықтың ауыруы, мүгедектік, өндірістік травматизм көрсеткіштері;
4. денсаулық сақтау - денсаулық сақтау мекемелерінің қызметі мен міндеттері, олардың орналасуы, әлеуметтік негізде жағдайы, кадрлық мәселелер;
5. әлеуметтік қамсыздандыру - станционарлық мекемелер (тұрақты түрде әлеуметтік-тұрмыстық және медициналық қызметтер мен күтімді қажет етуші қарттар мен мүгедектердің тұрақты және уақытша тұруына арналған мекеме);
6. тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық - тұрғындарды су, газ, жылу, қонақ үй және т.б қызметтермен қамтамасыз ететін тұрғын үй қоры;
7. дене шынықтыру және спорт - спорттық қауымдастық жүйесі, кадрлар, дене шынықтыру және спортпен айналысатын адамдар саны.
Әлеуметтік кеңістік ең бірінші кезекте сол ортада өмір сүріп жатқан адамдардың тұлға ретінде тіршілік етуін және дамуын алға қояды. Ол жоғарыда атап өткеніміздей тұрмыс, еңбек шарттарын, бос уақыт, сонымен қатар адамның мәдениет және білім саласында жетістікке жетуіне мүмкіндік беру, денсаулығын қорғау, әлеуметтік қамсыздандыру, әлеуметтік қорғауды қажет ететін топтар мен индивидтер (зейнеткерлер, мүгедектер, жетім балалар, көп балалы отбасылар, жұмыссыздар және т.б.) сияқты құрамдастықтан тұрады.
Сонымен бірге әлеуметтік кеңістіктің құрамына мамандық пен тұрғылықты мекенжайын таңдау мүмкіндігі мен шарттары, әлеуметтік ауыстырылу, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқаруға қатысу, әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту - транспорт, байланыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, тауар айналымы және тұтыну нарығы кіреді. Мұндай барлық шарттар мен өкілдері және т.б. сияқты адамның қоғамдағы әлеуметтік кеңістікте қандай орын алатынына тәуелді. Сондықтан да әлеуметтік кеңістік құрамы көпқабатты мүмкіндіктердің қолжетімді болуы кәсіпкерлер, жұмысшылар, интеллигент компоненттерден тұратын толық көлемдегі әлеуметтік құрылымнан тұрады. Әлеуметтік кеңістіктің функционалдануы мен дамуы әр түрлі класстар, ұлттар, діни бірлестіктер және т.б әлеуметтік топтардың мақсаты мен белгілеріне, қызығушылықтары мен қажеттіліктерін қамтиды.
Әлеуметтік кеңістік сонымен бірге құрамына қоғамда әр түрлі әлеуметтік-экономикалық статус алатын индивидтер, әлеуметтік топтар, қоғамдастықтардың бір-бірімен қарым-қатынастары мен өзара әрекеттесу облысы кіреді. Әрбір индивид пен топтардың әлеуметтік-экономикалық статусына байланысты келесідей бөлінеді: мүлікке деген әр түрлі қатынас (кәсіпкерлер, фермерлер, жұмысшылар және т.б), еңбекті ұйымдастырудағы қатынас (жетекшілер мен оның қарамағындағылар), кіріске байланысты қатынас (табыс, еңбекпен табылған ақша, гонорар, зейнетақы және т.б.), кірістің түрлі деңгейі бойынша қатынас (байлар, кедейлер, қайыршылар және т.б.)
Жалпы алғанда әлеуметтік кеңістікті өз мақсаттары жолында еңбек етіп және өз қызығушылықтарын қорғайтын адамдардың үлкен тобынан (әлеуметтік қоғамдастық) құрылады деп санауға әбден болады. Және мұндай класстар мен еңбек ұжымдары секілді топтар қатары халық, ұлт, тіпті әлеуметтік қауымдастық сияқты адамзат деп айшықталады. Әлеуметтік кеңістіктің мұндай интерпретациясы жалпылама алғанда дұрыс көрінгенменен, бірақ толық нақтыланбағанын айта кету керек.
Әлеуметтік кеңістік адамдардың өндірісі мен ұдайы өндірісінің кеңістігі. Мұнда адамдар өзін биологиялық, әлеуметтік, рухани жаратылыс ретінде елестетеді.
Егер де адамдардың өмір сүруі шарттары мен олардың даму деңгейі бірдей болған жағдайда онда қоғамдық жүйеде орын алатын ауысымдар жай ғана шешілетін еді. Бүгінде қазіргі заманғы батыс қоғамы бұқаралық өнім ретінде танитын модулді адам туралы бекерден бекер көп жазып жүрген жоқ. Модулді адам дайын қасиеттер жиынтығын иемденген және кеңейтілген кез келген бұқаралық ұйымға кіре алады.
Бірақ та, шынайы өмір сүретін адамдар бір-бірімен қатынасуы, араласуына сәйкес қоғамда әр түрлі жағдайды иемденетіні баршамызға аян. Сондықтан да адамдардың жалпылама мінездемесін көрсете алатындай ұдайы өндірісінде қолданылатын шынайы механизмді түсіндіре алуымыз қажет. Осыдан барып бізде өте маңызды үш аспекті шығады: класстық, жас-жыныстық, отбасылық.
Соңғы кезде әдебиеттерде әлеуметтік кеңістік анализінде класстық аспект туралы ешкім жазбай қойды.
Барлық елдерде және қоғамның кезең-кезеңімен дамуында адамдар арасындағы әлеуметтік теңсіздіктің болуы басты проблема боп келеді. Бұл проблемадан шығудың екі балама жолын атап өтуге болады;
- әрбір адамға өз өмірін құруда теңдей мүмкіндік беру, сәттілік не сәтсіздікке тап болуы мемлекеттік ұйымдардың емес оның жеке ісі;
- мемлекет әрбір адамға қоғамда лайықты өмір сүруі үшін және оны құруы үшін тиісті игілікті береді, ал қалғаны мемлекеттен тыс оның жеке күш салуына байланысты.
Бірақ та тәжірибе бұл екі жолдың қоғамда теңсіздік мәселесін шешуде пайда әкелмейтінін көрсетті, яғни бір жағынан адамдарды не бай, не кедей етсе, ал басқа жағынан күштеп теңдікті сақтайтын тенденцияға айналып кетуі әбден мүмкін деген байламға келді.
Адамдардың өмір сүру әрекетінде әлеуметтік кеңістік анализінде екінші маңызды аспект - қоғамның жас мөлшеріне және жынысына қарай бөлінуі. Балалар, жастар, егде тартқан адамдар, қарттар қоғамдық өмірде әр түрлі орын алады. Бірі - әлі дербес емес, екіншісі - дербестіктен өтіп кеткен. Олардың қажеттіліктері мен қызығушылықтары жастары бойынша әр түрлі және рақат алу тәсілдері де сондай. Мысалы қарттар дәстүрлі ақпарат көздерін тұтынса, ал жастар керісінше заманауи технологияларға сай электронды ақпарат көздері мен әлеуметтік медианы тұтынады. Осыдан кейін ұрпақтар арасындағы өзара байланыста әр түрлі проблемалар туындайды, бұл проблемалардың ең бір қыры - әлеуметтік. Материалдық игіліктерді иемдену үшін өзімшіл алға ұмтылушы жастардың бөлігі қоғамдық байлыққа тиісінше үлес қосқылары келмейтіндіктен оларға деген аға буын тарапынан жағымсыз реакциялар туындап жатады. Сондықтан бұл аспект бойынша коммуникацияда бірнеше түйткілді мәселе туындайтынын аңғаруға болады.
Қоғамда әйелдер мен ерлер арасында әлеуметтік теңсіздік проблемасы маңызды орын алып отыр. Әйелдердің ер адамдар секілді еңбек қызметіне араласуы өмірдегі отбасылық салттардың әлсіреуі қоғам үшін үлкен жоғалтуға алып келіп отыр. Әйелдерге түсетін екі есе салмақ - жұмыста және үйде - туу көрсеткішін қысқартып және балаларға деген ата-ана тарапынан бақылаудың болмауына және т.б. себеп болып отыр.
Үшінші маңызды аспект ол кішкентай әлеуметтік топ ретінде қарастырылатын - отбасы. Қоғамдағы әлеуметтік құрылымда бұл аспект өте маңызды орын алады. Отбасы көлемі және отбасы ішіндегі қарым-қатынастар өмірдегі материалдық шарттарға тәуелді. Мысалы, ауылдағы отбасы сол жердегі шаруашылыққа араласып кетеді. Ал заманауи қаладағы отбасы болса еңбек функцияларынан тыс жұмыс жасай береді.
Отбасылық өмір дегеніміз тұрмыс, мұнда адам өз күшін еңбектенуге, шығармашылыққа арнайды. Өндірістің дамуындағы жаңа тенденцияларға сай ғылыми, ақпараттық қызметтердің қарыштап алға жылжуы отбасы мүшелерінің үйден шықпай-ақ еңбекке араласуына мүмкіндік беріп отыр. Бүгінде үйден шықпай-ақ фирмада жұмыс істеуіңізге болады. Ол үшін сізде компьютер болса жеткілікті. Сонымен бірге интернет. Осылайша осы дипломдық жұмысқа арқау болған әлеуметтік медиа маркетингтің күнделікті өмірде қажет екеніне тағы бір мәрте көз жеткіземіз.
Немесе әлеуметтік кеңістікті әлеуметтік орта деп те қарастыруға болады. Ал уикипедия ашық энциклопедиясы әлеуметтік орта сөзіне мынадай анықтама беріпті:
Әлеуметтік орта - адамдар тартылған қоғамдық қарым-қатынастармен тұрақты байланыста болатын олардың қалыптасуы, тіршілік етуі, дамуы және іс-әрекеттерінің қоғамдық (материалдық және рухани) жағдайларын қамтитын адамның қоршаған әлеуметтік әлемі немесе социумы [7,20].
Әлеуметтік кеңістіктің не екеніне жоғарыда ғылыми тілмен түсіндіре келе әлеуметтік кеңістікте өмір сүретін адамдар арасындағы қатынастардан олардың қоғамда қандай орын алатынын, қандай даму даңғылынан өтетінін, қарым-қатынас жасауда қандай проблемалар туындайтынын анықтауға болатынын байқадық. Яғни адамзаттың дамуында, жаңа технологиялардың қарыштап алға жылжуында бұқаралық байланыстың өлшеусіз үлес қосып жатқанын атап өткеніміз жөн. Ендігі кезекте өзара байланыстан коммуникация деген түсінік шығады.
Коммуникация дегеніміз - қарым-қатынас, яғни екі немесе одан да көп адамдардың өзара түсінуіне бағытталған байланыс: ақпарат тасымалдау және алмасу. Ал уикипедия ашық энциклопедиясында коммуникацияны қатынасу деп көрсеткен, яғни түп-тамыры тілдесу (соmmunісаtіоn) деген сөзден бастау алған[10].
Коммуникация латын тілінен алғанда соmmunіs - ортақ деген мағынаны білдіретін сөздің түбірінен шыққан деп санайды екінші тарап. Жіберуші (басқарушы) басқа біреумен (бағынышты адаммен, жоғары тұрған тұлғамен, әріптесімен) қарым-қатынас орнатуға тырысады. Олар бірлесе келіп түскен ақпараттар мен мәліметтерді, қатынастарды және идеяны ұғынуға ұмтылады [11].
Коммуникация терминінің негізгі анықтамасы - бұл бір адаммен (трансмиттер) басқа бір келесі адамға (қабылдаушы) белгілі бір мағынаны, ойды, идеяны жеткізу мақсатымен ақпаратты жіберу, тасмалдау, тарату процесі. Трансмиттер ақпарат көзі немесе коммуникатор болып қарастырылса, қабылдаушы информацияның бағытталған орны ретінде, тұтынушы ретінде түсіндіріледі.
Ал mаss mеdіа және теллекоммуникация терминдерінің қазақша-орысша-ағылшынша анықтамалық сөздігінде коммуникацияны ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдердің және оларды жазып жинақтап тасу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым деп атап көрсеткен. Мысалы, мәліметтерді телефон арнасы көмегімен бір компьютерден екіншісіне жеткізу [12, 96].
Бұқаралық коммуникацияның дамуы саяси, әлеуметтік, әскери және басқа да қайшылықтардың конфликтсіз автоматты түрде жойылуына үмітті қазіргі заманғы қоғамның тарихи түрде алға жылжуымен байланысты. Коммуникацияның ақпаратқа иемденудің және қоғаммен өзара әрекеттесуі мен байланысудың терең тамырларына ие технология екенін атап өту маңызды.
Қазіргі заманғы қоғамның дамуын анықтайтын жаңа процестер коммуникацияны әртүрлі деңгейде және ағымда қажеттілігі мен өзектілігін зерттеуді ескертеді. Коммуникцияны зерттеу екі түрлі бағытта жүзеге асады: әлеуметтік және технологиялық. Олардың саясатта, экономикада және әлеуметтік кеңістіктегі атқаратын қызметі мен рөлдеріне байланысты әлеуметтік-саяси, техникалық-экономикалық коммуникациялық процестер деп анықтап бөлуге болады. Атап өткен процестердің дамуы өз кезегінде сәйкес келетін коммуникациялық технологиялардың қарыштап дамуына алып келеді.
Коммуникациялық технологиялар негізінен коммуникацияның сандық негізге ауысымен теңдестіріледі. Олар өздеріне микроэлектроника, заманауи интернет-байланыс облысында ақпараттық және техникалық сипатқа ие құралдар мен жаңа әдістерді енгізеді. Әрине, техникалық ашылулардың арқасында жаңа қоммуникация құралдары көптеп пайда болды. Технологиялық революция кітап басып шығару немесе техникалық бейнелеудің енуі (кино-теле-видео) секілді өнертабыстардың ашылуы тарихи оқиғаларға сәйкес байланыс құралдарының өзгеруіне алып келеді. Коммуникацияның дамуы қоғам өмірінің дамуында, өзгеруінде үлкен рөл ойнайды. Бұқаралық ақпарат құралдарының саясатқа әсер етуі де күрт артты. Әлеуметтанушылар мен психологтар медиатизацияның саясатқа әсер етуінің ұлғаюын қазір көп қозғап жатыр.
Коммуникация әлеуметтік процестерге ғана әсер етпейді, сонымен қатар билік пен саяси объектілердің сапасына да ықпалын тигізеді. Бұл дегеніміз әлеуметтік кеңістікте болып жатқан барлық құбылысқа коммуникацияның тікелей қатысы болады деген оймен тұспа-тұс келеді. Ақпараттық және коммуникациялық процестер бүгінде барлық ғылыми пәндерде оқытылады. Коммуникацияның психологияда, саясаттануда, экономика мен философияда, әлеуметтану және басқа да білім салаларында өз орны бар екені бәрімізге белгілі. Коммуникацияны басқару және оны бақылап отыру қазіргі таңда маңызды, әрі нәтиже беретін қызмет бағыты ретінде бағаланады.
ХХІ ғасырда бұқарлық коммуникация, қоғаммен байланыс секілді түсініктер қоғамдық санада жоғары орын алып отыр. Олар әлемнің алпауыт университеттерінде ғылыми пәндерді жүргізуде, сонымен қатар зерттеу жұмыстарын жасауда, диссертация қорғауда үлкен маңызға ие болуда. Алайда қазақстандық нарықта, соның ішінде зерттеу салаларында жоғарыда атап өткен түсінікті, әдістемесін және онда кездесетін проблемаларды зерттеу ісі қолға алынбай отыр. Бұл дипломды жазу барысында қазақ тілінде шыққан әдебиеттердің мүлдем кездеспегенін атап өткен жөн. Шетелдік оқулықтар мен жарияланған материалдарды оқып қазіргі біздің әлеуметтік кеңістікте орын алып жатқан құбылыстарға сай бейімдеу оңайға тимеді. Сонда да бұл жұмысты әр түрлі ғылыми аспектілер мен күнделікті өмірде жиі кездесетін мысалдарға сүйене отырып жаздық.
Қазіргі заманғы әлеуметтік процестердің дамуы ғаламдық тенденцияға айналған Hі-Tесh сферасы мен Hі-Humе сферасының бәсекелестігі немесе технология мен ақпараттық қызметтердің сапасы мен имиджі арасындағы бәсекелестікпен байланысты болып отыр. Жаңа шарттарға сәйкес маңызды рөлді маркетингтік жүйеде қолданылатын бренд пен имидж алып отыр. Сонымен қатар, бұқаралық коммуникация сферасы саяси жүйелер мен саяси қатынастарды тиімді құру мен қолданудың негізі саналады.
Коммуникация ұйымдастыру құрылымына жан бітіретін маңызды элемент. Ұйыммен байланыс арналарын жою бұл дегеніміз ұйымның өмір сүруін тоқтатуы деген сөз. Коммуникация индивид, кез келген топ не ұйым, қоғамдастық болсын ең үлкен қатынасқа ие саяси процесті өз тарапынан ұсынады. Коммуникация күнделікті және тұрақты түрде болып жатады, кез келген уақытта адамға оны иемдену ешқандай да проблема ретінде саналмайды[13, 26].
Шетелдік әдебиеттерде коммуникация термині ХХ ғасырдың басында пайда болды. Коммуникация ол кезде бихевиоризм, символикалық интерактционизм, персонализм секілді тұжырымдамалардың шеңберінде қарастырылды. Бихевиоризм коммуникацияның негізгі сапасы деп тілді жүйе ретінде емес, сөйлеу сигналдарымен өзіне қарату арқылы кез келген адамды тәрбиелеп шығуға болады деп түсіндірді. Символикалық интеракционизм әлеуметтік құрылымды жеке тұлға арасындағы байланыс процесінің тұрақтылық нәтижесі мен коммуникативтік формалардың даму процесіндегі әлеуметтік дамуын әлеуметтік құрылым ретінде ұсынады. Персонализмде коммуникацияны басқа біреудің сезімін өзінде танитын жеке тұлғаның ішкі метафизикалық қабілеті деп санады. Мұндай жоғарыдағыдай қысқа түсініктерден соң бұл терминнің бірегей мағынасы жоқ екенін байқаған боларсыз. Коммуникацияда кездесетін проблемаларды зерттеуші атақты К.Мартен философия, психология, тілтануда және т.б әртүрлі салаларды қарастыра отырып бұл терминнің 160-қа жуық анықтамасын атап көрсетті.
Коммуникацияны зерттеуде гносеологиялық көзқарас бойынша екі бағыт бар: рационалистік және иррационалистік. Біріншісі технологиялық детерменизм концепциясына негізделсе, бұл концепцияда ақпараттық қоғам теориясы негізгі ықпал етуші. Ол ақпарат құралдарын әлеуметтік дамытудың бастауы және стимулы ретінде қарастырады. Екінші бағыт түсінетін әлеуметтану, яғни коммуникацияда басты нәтиже ол бір адамның келесі екінші бір адамды түсінуінде жатыр деп санайды[14, 96-95б].
Бұқаралық коммуникация - қоғам ішінде өзара түсіністікті қолдауға бағытталған коммуникация. Бұқаралық коммуникация категориясы:
а) адамдар арасында әлеуметтік байланысты жүзеге асыратын маңызды тәсілді сипаттайды;
б) шарт пен универсалды әлеуметтік-психологиялық механизмнің әлеуметтік субъектілермен өзара әрекеттесуін, қоғамдағы әлеуметтік мәдени ұйымдардың тиімділігін барлық деңгейде қарастыру;
в) жігерлендіретін және мақсатқа жету белсенділігі, білім, тәжірибе, эмоция мен идеяларды алмасуға бағытталған, қызметтегі нормативті-құнды салттар мен іс-әрекеттерді адамның өмір сүру салтында барлық өткір жағынан анықтау.
Бұқаралық коммуникация кең және көп образды құрамды әртүрлі коммуникацияны қарастырады. Бұқаралық коммуникация ақпаратты тарату және алмасуға бағытталған жалпы қызмет негізінде ұйымдардың әдіс-тәсілі боп есептеледі.
Жоғарыда атап көрсеткендерді қорыта келе коммуникация анықтамасын түсіну үшін коммуникативтік құрылым критерийі негізінде анықтап көруге болады:
1) бір жақты құрылымдық процесс типі, яғни комуникация процесін трансмиссия, әрекет, интерпретация деп түсіну;
2) екі жақты құрылымдық процесс, яғни коммуникацияны өзара түсіністік, алмасу, қатысу, қатынас, интеракция ретінде бағалау.
Г. Н. Андреева коммуникацияның кез келген құрылымы қатынасудың өзара байланысты үш жағын қарастырады:
Коммуникативтік - бір бірімен қарым-қатынас орнатқан адамдардың арасында ақпарат алмасудан тұрады [15, 54].
Б. Ф. Ломов қарым-қатынастың үш түрлі функциясын атап көрсетеді: ақпараттық-коммуникативтік, реттеуші-коммуникативтік, аффективті-коммуникативтік (қызба коммуникативтік). Әлеуметтік-психологиялық әдебиеттерде коммуникация мен қатынасу арасындағы байланыстың кемінде төрт жолы болады деген тұжырым кездеседі:
- Коммуникация түсінігі қатынасу түсінігімен бірдей;
- Коммуникация түсінігі қатынасу түсінігіне қарағанда кең;
- Коммуникация қатынасудың бір категориясы ретінде қарастырылады, соның ішінде символдар арқылы интерация;
- Өзара әрекет пен коммуникация екі жекелеген облыс ретінде түсіндіріледі, олар әркез кезігіп қалуы мүмкін [15, 102-103].
Авторлар коммуникация мен қатынасуды әртүрлі жағынан қарастырады. Біреуі оларды ақпарат таратудың бір түрі десе, екіншісі өздік ұйымдасу процесі деп санайды. Сонда да коммуникация - қатынасу, ал әрбір қатынасу - коммуникация емес. Себебі индивидтердің қатынасуы коммуникативтік байланыстарсыз-ақ жүре береді. Ал арада коммуникативті байланыс болуы үшін ақпаратты тиісінше дыбыс, жазу, бейнемен бере алуы шарт.
Енді үшінші біреу коммуникация мен қатынасу өзара байланысты, коммуникация түсінігі коммуникативті түрде қатынасудың бір жағы, ал қатынасу түсінігінің көлемі одан да кең деп санайды.
Авторлардың біраз бөлігі коммуникацияны қатынасу адамдардың өзара байланысу механизміне және ақпаратты тарату құралына айналатын ақпараттық байланыс деген ойға келіп тоқтайды. Қатынасу дегеніміз ол субъект аралық өзара байланысу. Коммуникация - хабарламаны жіберушіні ауыстырмай-ақ қабылдаушы хабарламасындағы ақпарат санын ұлғайту.
Бұқаралық коммуникация - әлеуметтік топтар, ұлттар мен индивидтердің арасында ұйымдар мен саяси билікке қатысты ақпарат алмасудың біріккен қызметінде қарым-қатынас пен өзара байланысу процесі [16].
Бұқаралық коммуникацияның іште ұйымдастырылатын және сыртта ұйымдастырылатын түрлері бар. Тұрақты және қарқынды коммуникация негізінде сыртқы ортада болады. Бәрінен бұрын ұйым жарнамасы мен оның ұйым ретінде имиджін қалыптастыру қызметі, маркетинг жүргізу бірінші орынға шығып кетеді.
Қазіргі заманғы бұқаралық коммуникация:
* Объект бойынша - қоғамның саяси жүйесі, формальды емес құрылымдар, жеке тұлға;
* Мақсатына қарай - ақпараттық, интерактивтік, әлеуметтік-психологиялық;
* Іс-әрекетіне қарай - жергілікті, аймақтық, ұлтық, халықаралық;
* Қарқыны бойынша - активті, нейтралды, пассивті.
Бұқаралық ақпарат - бұқаралық аудиторияда өмірге келетін, бұқаралық аудитория тұтынатын ақпарат. Қазіргі таңда қоғамға маңызды әсер ететін БАҚ-ты (бұқаралық ақпарат құралдары сөзі келесіде БАҚ сөзіне қысқартылып жазылады) батыс нарығында масс-медиа деп айтады. Масс медиа ағылшынның mаssmеdіа яғни mаss бұқаралық, mеdіа (mеdіum) құрал деген сөздердің бірігуінен пайда болған термин. Немесе бізде қолданылатын бұқаралық ақпарат құралдары сөзінің баламасы десек те болады.
Медиа - бұқаралық қоғамдық ақпаратты тарату құралдарының ағылшын-америкалық атауы, яғни ақпарат жасау, жазу, көшіру, көбейту, сақтау, тарату, қабылдау және субъект (агенттік, автор) пен объект (көпшілік аудитория, адресат) арасында онымен алмасуды жүзеге асыратын техникалық құралдар [12, 68]. Осылайша ақпарат тарататын құралдардың тоғысынан масс-медиа сөзі шығады.
Масс-медиа дегеніміз бұқаралық мәдениетке, адамдардың сана-сезіміне әсер ете отырып аудиторияға арнап ақпарат таратуда ерекше орын алатын технологиялар мен институттарды айтамыз. Медиа сөзінің өзі секілді адамның дауысы мен олардың бейнесіне құралған, мысалы телефон, радио, фильм, телевидение сияқты кез келген бұқаралық құралдарды айтатын жалпылауыш сөз. Масс-медиадағы коммуникацияға тоқталмас бұрын аудитория мен коммуникация процесін анықтап алайық.
Танымал социолог Б. М. Фирсова бұқаралық коммуникацияны ақпаратты (білім, рухани байлық, моральды және құқықтық нормалар және т.б) техникалық құралдар арқылы (баспа, радио, киноматограф, телевидение) тарату процесі деп атап өткен. Коммуникация процесін үш фазаға бөледі: деректілік, коммуникативтік, коммуникативтен кейінгі. Бірінші фаза аудиторияның сұраныстары мен күтілімдерін анықтаса, екіншісі - сол сұраныстардың жүзеге асуын қадағалайды, ал соңғысы - қабылданған ақпаратты қолдану [17, 127].
Америкалық зерттеуші Ф.Котлер ұйымды қоршаған контакті аудиторияны үш типке бөлді: тілектес аудитория - ұйымға деген қызығушылығы позитивті, іздеуші аудитория - оларға ұйымның өзі қызығушылық танытады (позитивті көзқарасқа ие бұқаралық ақпарат құралдары, сайлаушылар, салымшылар), жағымсыз аудитория - ұйымға деген қызығушылығы жоқтар (салық инспекциясы, рэкет) [17, 134].
Мұндай тізбектен қарап отырғанымыздай қоршаған орта ұйымдардан тұрақты назарды, әрбір контактілі аудиториямен жұмыс жасауды, серіктестердің қайсысына қызығу керегін, ал қандайынан өзін алыс ұстау керегін талап етеді.
Коммуникацияны басқару керек. Менеджмент теориясы негізін қалағандардың бірі А.Файоль басқарудың келесідей функцияларын сипаттады: болжау, ұйымдастыру, жетекшілік ету, үйлестіру, бақылау немесе тексеру.
Соңғы уақытта ұйымдар бұқараның көргені не естігеніне реакция білдіруіне қарап кері байланысқа көп назар аудара бастады. Ақпаратты тасымалдау коммуникацияда аудиториямен қатынасудан тұрады. Сондықтан бұқаралық ақпарат субъекті бұқаралық коммуникация субъекті деп атауға толық негіз бар. Бұл ақылға сыйымды, себебі бұқаралық ақпарат бүгінде баспа, радио, телевидение секілді тарататын құралдармен байланыста болып отыр.
Әлеуметтік коммуникациялық процесстер - бұл қатынасу процестері және мұнда интериоризация эффектісімен технологиялық қамтамасыз етілген өзара әрекет етуші техникалық агенттердің рөлі кіреді [11].
Қазіргі қоғамда бұқаралық қоғам, бұқаралық мәдениет және бұқаралық медиа өз үстемдігін құрып отыр. Бұқаралық коммуникацияны қозғап отырған уақытта біздің дәстүріміз бен қоғамдық қозғалыс күшіне мінген сәтте бұқаралық ақпарат құралдарының атқаратын рөлі мен даму бағыт-бағдары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н.Гумилeв aтындaғы Eурaзия ұлттық унивeрcитeтi
Абибулла Назерке Низамудинқызы
Әлеуметтік медиа маркетинг және бұқаралық ақпарат құралдарының тұтынушыларға қызмет көрсетуі
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
5В050400 - Журнaлиcтикa мaмaндығы
Acтaнa - 2017
Қaзaқcтaн Рecпубликacы Бiлiм жәнe ғылым миниcтрлiгi
Л.Н.Гумилeв aтындaғы Eурaзия ұлттық унивeрcитeтi
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі:
ф.ғ.к., доцент
__ _____________ 2017 ж
______________ А.О.Есдәулетов
.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Әлеуметтік медиа маркетинг және бұқаралық ақпарат құралдарының тұтынушыларға қызмет көрсетуі
5В050400-Журналистика мамандығы
Орындаған: Абибулла Н.
Ғылыми жетекшісі,
Ф.ғ.д., профессор М.Б. Шыңдалиева
Астана - 2017
Мaзмұны
КIРICПE ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
І Әлеуметтік медиа маркетинг және бұқаралық ақпарат құралдары
1.1 Масс-медиадағы маркетингтік коммуникация және әлеуметтік кеңістік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.2. Инновациялық маркетингтік коммуникация және интернет ... ... ...25
ІІ Қазіргі қоғамдағы әлеуметтік масс-медианың ерекшелігі мен жаңашылдығы
2.1 Жаңа БАҚ-тағы әлеуметтік медиа саяси үрдістердің құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.2 Әлеуметтік медиа жүйе: SMM, әлеуметтік желідегі бизнес пен бренд маркетингі және жарнамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
ҚOРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТТEР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... . ... ..77
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының жалпы сипаттамасы: Қазіргі заманда нарықтық ортада компания ресурстарын қолдану мақсатында оның рационалдылығы мен тиімділігін жоғарылату төңірегіндегі сұрақтарға келгенде тұтынушыларға қызмет көрсету мәселесі өзекті болып отыр. Тұтынушыларға қызмет ету тиімділігін арттырудың бірден-бір бағыты ол - әлеуметтік медиа маркетинг және оның құралдарымен тіл табыса отырып ақпарат тарату, жарнамамен айналысу.
Бүгінгі таңда масс-медиа әлемдік апқараттық кеңістігінде маңызды орын алып жатыр. ҚР Президенті 8-ші Медиа Форум делегаттарына былай деген еді: Бүгінде БАҚ ертеңіне сеніммен қарайтын адамдар мен мемлекет арасындағы қатынасты нығайтып, құралына айналған дағдарыстың алдын алуға бағытталған маңызды ресурс болып отыр.
Бүгінгі масс-медиада өтіп жатқан мемлекеттік және әлеуметтік процестер қоғамдық мәдениетті қалыптастырудағы БАҚ рөлі туралы ойлануға мәжбүрлейді. Медиа кеңістіктің белсенді түрде дамуы Қазақстанда соңғы жылдары отандық БАҚ алдында компания менеджментіне қатысты сан түрлы сұрақтар тұр: ұйымдастыру, ресурстарды басқару, құрылымдық өзгерістер, маркетингтік жоспарлау, аймақтық жүйені кеңейту және техникалық құралдардың жаңару т.б.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі нарықтағы бәсекелестікті дамыту үшін жарнамалық қызмет пен оның коммуникациялық процестер төңірегінде атқаратын қызметтерінің маңыздылығына орай тұтынушыларды ақпараттандыру, қызықтыру және жағдай жасауға бағытталады. Жарнама нарықтағы тұтыну көрсеткішін жоғарылатудың мақсатты түрде жолға қойылған тиімді бірден-бір жолы.
Нарықтық экономикаға көшу - ел экономикасындағы бәсекелестігі жоғары салалар мен әртүрлі қызмет көрсететін кәсіпорындардың артуына сеп болады. Кәсіпорын не компания, ұйым басшылары тұтынушылардың назарын аударту үшін әртүрлі әдістерді, қоғам мен ұйым арасындағы сенімді қарым-қатынасты орнатудың, сонымен бірге жақсы беделді қалыптастырудың қажеттілігін түсінді.
Соңғы уақытта ұйымдардың жарнамалық қызметтерге шығын мөлшерінің көбеюі жарнама берушілердің белсенділігі мен жарнаманы орналастыру тарифтерінің ұлғаюымен байланысты тенденцияға айналды. Бүгінде әлемдік экономикадағы дағдарыстың салдарынан ұйымдар мен компаниялар жарнама құралдарын қолдануда және оны таңдауда ерекше мән бере бастады.
Негізгі өзекті сұрақтарға жарнама концепциясының тиімділігі мен жарнама компания бюджетін жоспарлауда болып отыр. Тұтынушыға қызмет көрсету сапасын жақсартуда және қызметтің өтілімін арттыруда әлеуметтік медиа маркетингпен жұмыс істеу маңызға ие. Яғни, дипломдық жұмыста масс-медиадағы маркетингтік коммуникация мен әлеуметтік кеңістіктің қазіргі заман талаптарына сай өзгеруін, масс-медиаданың тұтынушыларға қызмет ету үрдісін қозғайтын боламыз.
Аудитория қаралымын көбейтуде маркетингтік шешімдерге деген қажеттілік туындайды, жарнама беруші жұмыс сапасының жақсаруы, контентті жасап шығару, аудитория сұрақтары мен компания нарығы үшін жаңа мүмкіндіктерді іздеу мәселелерін талдайтын боламыз. Осыған сәйкес маркетинг кәсіпті басқару механизмінде бір-бірімен байланысты экологиялық, техникалық, технологиялық және экономикалық тұтқалар, ұйымдастыру-басқарушылық, әлеуметтік-психологиялық әдістердің үйлесімділігін мотивациялық және жауапкершілік жүйесінде маңызды элемент ретінде үйлестіреді.
Соңғы 7-8 жылда Қазақстанда медиа индустрияның дамуы шетелдік инвесторлардың медиа активтерге деген қызығушылығын арттырып келеді. Бұл жағдай медиа кәсіпорындарда маркетинг пен менеджмент саласында оның ішінде брендинг, франчайзинг, промо, РR, GR сияқты ұғымдармен байланысты жаңа құралдарды қолдана отырып материалдық және материалдық емес құндарын өсіруге шарт жасайды.
Ең алдымен тұтынушылардың сұранысына ие болу үшін коммуникация орнату қажет. Дипломдық жұмыстың алғашқы бөлімінің 1.1 тармағында әлеуметтік кеңістікке анықтама беріп, сол кеңістіктегі коммуникация рөлін түсіндіретін боламыз. Бұқаралық коммуникация функциялары мен масс-медиадағы маркетингтік коммуникацияға тоқталып өтеміз.
Бірінші бөлімнің 1.2 тармағында Интернет тарихына, оның түрлеріне, Қазақстандағы интернет-ресурстарды белсенді пайдаланатын қолданушылардың статистикасына, дәстүрлі БАҚ-қа тигізген әсерін айтатын боламыз. Сонымен қатар, инновациялық маркетингтік коммуникация мен технологиялардың қазақстандық дәстүрлі БАҚ-та көрініс табуын, электронды БАҚ дамуын қозғаймыз.
Екінші бөлімде әлеуметтік масс-медианың ерекешлігі мен жаңашылдығын баяндау үшін екі түрлі тармақты бөліп қарастырамыз. 2.1 тармақта жаңа медиа құралдарының саяси үрдісте қандай қызметтер атқаратынын анықтаймыз. Сайлау технологияларына тоқтала келе Қазақстандағы сайлау науқандарында интернет-ресурстар мен әлеуметтік желінің жұмысына тереңнен талдау жасаймыз.
Ал екінші бөлімнің соңғы тармағында осы дипломдық жұмыстың өзегі саналған әлеуметтік медиа маркетинг түсінігіне, әлеуметтік кеңістіктегі әлеуметтік медианың рөлі мен қызмет түрлерін анықтап, SMM маманына қойылатын талаптар мен SMM жүргізу әдіс-тәсілдерін сөз етеміз. Сонымен бірге, бренд түсінігі мен брендингке және бұл түсініктердің әлеуметтік медиада көрініс табуын, бизнес пен бренд үшін SMM жүргізу ерекшеліктерін айтуға тырысамыз.
Дипломдық жұмыстың мақсаты бүгінде нарықты бұл SMM терминінсіз елестете алмайтын, яғни әлеуметтік медианың маркетингтің не екенінен бастап, масс-медианы пайдалана отырып тұтынушыларға қалай қызмет көрсету керегін, интернет арқылы тауар сатылымын қалай арттыруға болатынын, негізгі көтеретін мәселеміз жаңа БАҚ-тағы маркетинг жайлы болмақ.
Дипломдық жұмыстың жаңалығын анықтау үшін төмендегідей зерттеу жұмыстары жасалады:
- әлеуметтік кеңістік түсінігін зерттеу;
- коммуникация түсінігіне терең талдау жасап, оның қоғамда алатын орны мен атқаратын қызметін анықтап көрсету;
- коммуникацияны әлеуметтік, саяси, мәдени, ақпараттық сала бойынша зерттеу, оның ішінде әрбір міндеттері мен қызметтерін атап өту;
- маркетингтік коммуникация кешеніндегі әлеуметтік медиа маркетинг түсінігін зерттеу;
- әлемдік медиа индустрияның дамуын зерттеу және шетелдік тәжірибені масс медиа саласында стратегиялық маркетингтік басқаруда қолдану;
- әлеуметтік медиа маркетинг бойынша жарнамалық коммуникацияның принциптері мен құрылымын анықтау;
- жарнамалау мақсатында қолданылатын коммуникация құралдарын қарастыру;
- қазіргі заманғы қазақстандық жаңа медиа индустрияның жағдайы мен медиа жетекшіліктерде маркетингтік жоспарлау үлгілерін қалыптастыруды талдау;
- маркетингтік стратегияларды таңдау, медиа кәсіпорында стратегиялық маркетингтік басқаруда басты бағыттарды анықтау;
- инновациялық маркетингтік технологиялардың сипаттамасы және инновациялық маркетингтің коммуникацияда және интернетте қолданылуы;
- қазақстандық медиадағы саяси РR-дың атқаратын рөлі;
- мемлекеттің жағымды имиджін қалыптастырудың негізі ретінде қоғамдық-саяси жағдайда тұрақтылықты қамтамасыз етудегі саяси РR-дың рөлі анықталды;
- жаһандану жағдайындағы ҚР халықаралық имиджін қалыптастыру бағытындағы пиардың рөлі;
- саяси коммуникацияны талдау және саяси үрдістердің жаңа медиада көрініс табуын анықтау;
- сайлау науқанында қолданылатын ақпараттық технологиялардың жұмысына тоқталу;
- интернеттің дамуы, интернет ресурстарының инновациясы;
Зерттеу объектісі - масс-медиа, медиа кәсіпорындардың қызметі, мемлекеттік органдар, қазақстандық медиа индустрия мен жарнама саласының жұмысы.
Медиа саласында маркетингтік басқаруда кездесетін сұрақтарды зерттегенде бұл тақырыптың маркетинг және менеджмент бойынша казақстандық экономикалық әдебиетте тым әлсіз қолға алынғанын көрдік. Жаңа медианы талдап, зерттейтін қазақстандық авторлар тым аз екенін аңғардық. Теориялық және әдістемелік базаның жетіспеуі отандық тәжірибеде енгізуге мүмкіндік бермейді. Медиа нарықтың дамуында кездесетін проблемалар және оларды шешу төңірегінде терең талдаудың қажеттілігі болды. Және әлеуметтік медианың маркетингісін қолдануда отандық БАҚ көптеген қателіктер жіберетінін байқадық.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және 79 беттен тұрады.
І Әлеуметтік медиа маркетинг және бұқаралық ақпарат құралдары
0.1 Масс-медиадағы маркетингтік коммуникация және әлеуметтік кеңістік
Бүгінгі таңда біз өмір сүріп отырған қоғамда дамыған елдерді айқындау материалдық игіліктермен ғана емес, сонымен қатар ақпараттық қорларды иелену мен дамыту бағыттарымен өлшенетін кезең туындап отырғаны рас. Қоғам дамуын материалдық игіліктермен емес ақпараттық-коммуникациялық игіліктерді өндіру, дамыту және тұтыну өлшемдерімен анықтауда дамушы мемлекеттер сол ақпарат өндірісінде тек тұтынушы ретінде қатысып отыр, мысалы біздің елді бұл санатқа жатқызсақ болады. Ақпарат кімде болса, билік те соның қолында деген сөз бекерден-бекер айтылмаса керек. Ақпарат пен коммуникация қарыштап дамып отырған бұл қоғамда ақпаратты пайдалану және оның өндірісін дамыту маңызды құбылысқа айналды. Әлем бойынша мемлекеттердің басым бөлігі осы ақпарат индустриясын дамыту процесіне ерекше назар аударып отыр. Біздің масс-медиа мен бұқаралық коммуникация бәсекеге қабілетті нарықта, ең алдымен, бұқараға жариялайтын мемлекеттік маңызы бар мәселелерді айқындап көрсету, билік пен бұқара халық арасындағы саяси коммуникативтік байланыстарды жетілдіруді қаматамасыз ететін қуатты құрал ретінде қызметін жетілдіре отырып одан әрі атқаруы тиіс.
Осы мақсатпен бұл зерттеу жұмысының негізгі бөлімі масс-медиа мен бұқаралық коммуникацияның әлеуметтік кеңістікте алатын орны, рөлі, қызметі мен міндеттерін анықтаудан, оларға жеке дара түсінік, анықтама беруден басталды. Біз ақпарат таратып, байланыс орнататын әлеуметтік кеңістік дегеніміз не? Ең бірінші соған тоқталып өтейік.
Қоғамда дәстүрлі түрде бөлінетін келесідей негізгі төрт кеңістік бар, олар: экономикалық, рухани, саяси және әлеуметтік кеңістік. Экономикалық кеңістік деп материалдық өндіріс процесінде туындайтын экономикалық қарым-қатынастар жүйесін деп анықтама беруге болады. Ал рухани кеңістік деп қоғам өміріндегі рухани-адамгершілік бағыттағы адамдар арасындағы қарым-қатынастар жүйесі, саяси кеңістік деп мемлекет пен ондағы азаматтар мен топтар арасында және азаматтар мен билік арасындағы байланысты көрсететін, қоғамда туындайтын саяси және құқықтық қатынастар жүйесін айтамыз.
Ал біз сөз еткелі отырған әлеуметтік кеңістік дегеніміз не? Ғылыми тұжырымдамалар төмендегідей анықтама берген екен:
Әлеуметтік кеңістік - қандай да бір ықпалдастық жағдайында орналасқан әлеуметтік топтар, индивидтер, объектілер мәндері мен жиынтығын білдіретін әлеуметтік қызмет алаңы немесе индивидтің не топтың қоғамдағы орны туралы түсінігі [1, 87-б].
Әлеуметтік кеңістік адамның өмір сүретін, табиғи және әлеуметтенген ортасы, табиғи ортаны игеру барысында адамдар, әлеуметтік топтар өзара қарым-қатынаста болады. Олардың іс-әрекеттері әлеуметтік кеңістікті ретке келтіруге, ұлғайтуға бағытталған. Қазіргі кезде осы әлеуметтік кеңістік пен таза табиғи кеңістік арасында тепе-теңдікті сақтау мәселесі әлеуметтану ғылымының маңызды бір саласы болып отыр [2].
Яғни әлеуметтік кеңістік еңбек пен тұрмыстан бастап, денсаулық, қызмет, әлеуметтік-класстық және ұлттық қатынастарға дейінгі адам өміріндегі барлық кеңістікті қамтиды. Әлеуметтік кеңістікке білім, мәдениет, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, дене тәрбиесі мәдениеті, қоғамдық тамақтану, қоммуналдық қызметтер секілді бағыттар кіреді. Ол индивидтер мен қоғамдық топтардың дамуын, еңбекке араласуын, өз-өзін жетілдіруін қамтамасыз етеді. Соған қарамастан бүгінде әлеуметтік кеңістіктің анықтамасы мен негізгі қоғамдық кеңістіктерден айырмашылығы төңірегінде сөз таластар жүріп жатыр.
Қолда бар әдебиеттерде әлеуметтік кеңістік түсінігіне бірнеше тәсілмен тоқталып өтеді. Бірінші ұлт, халық және т.б әр түрлі үлкен әлеуметтік топтар қатарының жиынтығы деп анықтайды. Бұл түсінік қоғамның әр түрлі әлеуметтік топтарға бөлінуіне алып келсе, бір жағынан әлеуметтік орта қоғамның ұдайы өндірісін қамтамасыз ететін басты функционалды белгісін жоғалтып алады. Мысалы: әлеуметтік кеңістіктің орталық буыны әлеуметтік тұтастық пен өзара байланыс болып табылады [3,84].
Әлеуметтік кеңістік түсінігі мұндай түсіндіруден соң қоғамның әлеуметтік құрылымымен сай келеді. Әлеуметтік құрылым бір немесе бірнеше белгілері бойынша біріккен топтардың қоғамда жеке қабаттарға объективті бөлінуін білдіреді [4,66].
Л. Г. Судас пен М. Б. Юрасова әлеуметтік кеңістіктікті материалды өндірістік кеңістіктен тыс халықтың өмір сүру сапасы мен дәулеттіліке деңгейін анықтауды қамтамасыз ететін қоғамның өмір сүру әрекетіндегі кеңістік деп түсінеді [5,43].
Әлеуметтік кеңістікке берілген мұндай анықтама әлеуметтік инфрақұрылымның синонимі іспетті айтылады. Әлеуметтік инфрақұрылымға: сауда, денсаулық сақтау, қалалық транспорт, тұрғыни-коммуналды шаруашылық және т.б адамдардың өмір сүру әрекеті мен өндірістік жалпы шарттарын қамтамасыз ететін нәрселер кіреді [6,56].
Бұл анықтама әлеуметтік кеңістікті қызмет көрсету құрылымындағы бір бірімен байланысты жүйе ретінде көрсетеді.
Екінші бір көзқарасты ұсынатындардың негізгі бөлігі экономистер. Ғылыми анализде әлеуметтік кеңістік категориясын белсенді түрде қолдану оны өндірістік емес орта мен қызмет салаларына түйістіреді. Мысалы, Б. А. Райзберг келесідей анықтама келтіреді: әлеуметтік кеңістікке экономикалық объектілер мен процестер, адам өмір сүру салтына тікелей әсер ететін экономикалық қызмет түрлері, халық тұтынатын материалдық және рухани игіліктер, қызметтер, адам, отбасы, ұжым, тұтас алғанда қоғамдық топтар сұраныстарын қанағаттандыру жатады. [7,84]
Және кейбір ғалымдар әлеуметтік кеңістікті қоғамның бөлек жеке кеңістігі деп емес, яғни саяси және экономикалық кеңістіктер арасында орналасқан, оларды байланыстыратын қабат ретінде санау керек деп есептейді. Бұл кезде оның халықтың ұдайы өндірісі мен оның осы процестегі қатынастарын қамтитын негізгі функциясы өз мәнін жоғалтады.
Тағы бір авторлар тобы әлеуметтік кеңістікті қоғамдық қатынастар бөлінісі ретінде қарастырады. Бұл дегеніміз ұлттық қатынастар, қоғам мен тұлға арасындағы байланыс, әлеуметтік топтар мен класстар, ұлт пен халық қызығушылығына сай еңбек пен тұрмыс, денсаулық сақтау және т.б. қоғамның әрбір мүшесі қажет ететін сұраныстар мен тұтынуға бағытталған әлеуметтік кеңістік. Алайда бұл анықтама әлеуметтік кеңістікті сараптайтын тәсіл екеніне нақты кепілдік бере алмайды. Сонда да басқа да ғалымдардың пайымдауына жүгініп көрдік.
Әлеуметтік кеңістікке анықтама берудің соңғы бағыты менің ойымша халықтың әлеуметтік ұдайы үдерісін байланыстыруды және оны құруды толықтай қамти алады. Г. И. Осадчайдың көзқарасы бойынша әлеуметтік кеңістік әлеуметтік процестің ұдайы өндіріс субъектісінде қоғамның объективті қажеттіліктерін тудыратын тұтас, үнемі өзгеріп отыратын қоғам жүйесін ұсынады [8,20]. Бұл қоғамның әлеуметтік функциясын жүзеге астыратын кеңістік ретінде адамдардың өз өмірінде ұдайы өндіріске бағытталған адамзат қызметін көрсететін орнықты сала. Дәл осы жайтта мемлектетің саяси әлеуметтік түсінігінде әлеуметтік және адамдардың азаматтық құқықтарын жүзеге асырады.
Әлеуметтік кеңістік оқшауланбаған, бірақ басқа да қоғамдағы кеңістіктермен тығыз байланыста өмір сүреді. Әлеуметтік кеңістік басқалардың да әлеуметтік қоғамдастықтар мен адамдардың қалай әрекет еткеніне сай адамдарды, әлеуметтік топтардың өмір сүру салтындағы нәтижелердің жүзеге асуын сипаттайды [9].
Әлеуметтік кеңістік әр түрлі критерилерге сай құрылуы мүмкін. Мысалы, С. А. Шавель әлеуметтік кеңістіктің құрылымын төрт бір-бірімен байланысты бөлімдерге сәйкестендіреді:
1. Қоғамның әлеуметтік құрылымы, тарихи түсініктерге сай анықталған әлеуметтік топтар мен класстар (әлеуметтік-демографиялық, этникалық, территорияалдық және т.б), олардың өзара қарым-қатынастары;
2. Әлеуметтік инфрақұрылым халықтың шаруашылығы мен жалпылама пайдалы қызметтеріне (ұжымдық және жеке, қоғамдық қорлар мен әлеуметтік инициатив және т.б) бағытталған адамдардың қызмет көрсетуі;
3. Әлеуметтік қызығушылық, қажеттілік, күтілім және стимулдар т.б тұлғаның қоғамдық процестерінде индивидтің социуммен байланысын қамтамасыз ету;
4. Әлеуметтік әділеттілік, шарттар мен кепілдіктерді талап ету мен принциптерді жүзеге асыру [8,28].
Әлеуметтік кеңістіктің тиімді функционалдануы әлеуметтік инфраструктураның дамуына, адам мен қоғам ұдайы өндірісі мақсатында қажеттіліктерін қанағаттандыратын шарттарды құрайтын материалды заттық элементтердің жиынтығын қамтамасыз етеді.
Әлеуметтік кеңістіктің шынайы әрі нақты құрылымын келесідей салалық квалификация береді:
1. білім - мектепке дейінгі, жалпы білім беретін мекемелер, бастапқы, орта, жоғары кәсіби және қосымша білім;
2. мәдениет - кітапхана, клубтық мәдениет мекемелері, шығармашылық галереялары және көрме залдары, театрлар, концерттік ұйымдар, мәдени және демалыс парктері, цирк, зоопарк, кинотеатрлар, тарихи және мәдени ескерткіштер, журнал, газет, кітап өнімдерінің шығарылымы;
3. адам денсаулығын сақтау - денсаулық сақтау статистикасы, халықтың ауыруы, мүгедектік, өндірістік травматизм көрсеткіштері;
4. денсаулық сақтау - денсаулық сақтау мекемелерінің қызметі мен міндеттері, олардың орналасуы, әлеуметтік негізде жағдайы, кадрлық мәселелер;
5. әлеуметтік қамсыздандыру - станционарлық мекемелер (тұрақты түрде әлеуметтік-тұрмыстық және медициналық қызметтер мен күтімді қажет етуші қарттар мен мүгедектердің тұрақты және уақытша тұруына арналған мекеме);
6. тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық - тұрғындарды су, газ, жылу, қонақ үй және т.б қызметтермен қамтамасыз ететін тұрғын үй қоры;
7. дене шынықтыру және спорт - спорттық қауымдастық жүйесі, кадрлар, дене шынықтыру және спортпен айналысатын адамдар саны.
Әлеуметтік кеңістік ең бірінші кезекте сол ортада өмір сүріп жатқан адамдардың тұлға ретінде тіршілік етуін және дамуын алға қояды. Ол жоғарыда атап өткеніміздей тұрмыс, еңбек шарттарын, бос уақыт, сонымен қатар адамның мәдениет және білім саласында жетістікке жетуіне мүмкіндік беру, денсаулығын қорғау, әлеуметтік қамсыздандыру, әлеуметтік қорғауды қажет ететін топтар мен индивидтер (зейнеткерлер, мүгедектер, жетім балалар, көп балалы отбасылар, жұмыссыздар және т.б.) сияқты құрамдастықтан тұрады.
Сонымен бірге әлеуметтік кеңістіктің құрамына мамандық пен тұрғылықты мекенжайын таңдау мүмкіндігі мен шарттары, әлеуметтік ауыстырылу, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқаруға қатысу, әлеуметтік инфрақұрылымды дамыту - транспорт, байланыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, тауар айналымы және тұтыну нарығы кіреді. Мұндай барлық шарттар мен өкілдері және т.б. сияқты адамның қоғамдағы әлеуметтік кеңістікте қандай орын алатынына тәуелді. Сондықтан да әлеуметтік кеңістік құрамы көпқабатты мүмкіндіктердің қолжетімді болуы кәсіпкерлер, жұмысшылар, интеллигент компоненттерден тұратын толық көлемдегі әлеуметтік құрылымнан тұрады. Әлеуметтік кеңістіктің функционалдануы мен дамуы әр түрлі класстар, ұлттар, діни бірлестіктер және т.б әлеуметтік топтардың мақсаты мен белгілеріне, қызығушылықтары мен қажеттіліктерін қамтиды.
Әлеуметтік кеңістік сонымен бірге құрамына қоғамда әр түрлі әлеуметтік-экономикалық статус алатын индивидтер, әлеуметтік топтар, қоғамдастықтардың бір-бірімен қарым-қатынастары мен өзара әрекеттесу облысы кіреді. Әрбір индивид пен топтардың әлеуметтік-экономикалық статусына байланысты келесідей бөлінеді: мүлікке деген әр түрлі қатынас (кәсіпкерлер, фермерлер, жұмысшылар және т.б), еңбекті ұйымдастырудағы қатынас (жетекшілер мен оның қарамағындағылар), кіріске байланысты қатынас (табыс, еңбекпен табылған ақша, гонорар, зейнетақы және т.б.), кірістің түрлі деңгейі бойынша қатынас (байлар, кедейлер, қайыршылар және т.б.)
Жалпы алғанда әлеуметтік кеңістікті өз мақсаттары жолында еңбек етіп және өз қызығушылықтарын қорғайтын адамдардың үлкен тобынан (әлеуметтік қоғамдастық) құрылады деп санауға әбден болады. Және мұндай класстар мен еңбек ұжымдары секілді топтар қатары халық, ұлт, тіпті әлеуметтік қауымдастық сияқты адамзат деп айшықталады. Әлеуметтік кеңістіктің мұндай интерпретациясы жалпылама алғанда дұрыс көрінгенменен, бірақ толық нақтыланбағанын айта кету керек.
Әлеуметтік кеңістік адамдардың өндірісі мен ұдайы өндірісінің кеңістігі. Мұнда адамдар өзін биологиялық, әлеуметтік, рухани жаратылыс ретінде елестетеді.
Егер де адамдардың өмір сүруі шарттары мен олардың даму деңгейі бірдей болған жағдайда онда қоғамдық жүйеде орын алатын ауысымдар жай ғана шешілетін еді. Бүгінде қазіргі заманғы батыс қоғамы бұқаралық өнім ретінде танитын модулді адам туралы бекерден бекер көп жазып жүрген жоқ. Модулді адам дайын қасиеттер жиынтығын иемденген және кеңейтілген кез келген бұқаралық ұйымға кіре алады.
Бірақ та, шынайы өмір сүретін адамдар бір-бірімен қатынасуы, араласуына сәйкес қоғамда әр түрлі жағдайды иемденетіні баршамызға аян. Сондықтан да адамдардың жалпылама мінездемесін көрсете алатындай ұдайы өндірісінде қолданылатын шынайы механизмді түсіндіре алуымыз қажет. Осыдан барып бізде өте маңызды үш аспекті шығады: класстық, жас-жыныстық, отбасылық.
Соңғы кезде әдебиеттерде әлеуметтік кеңістік анализінде класстық аспект туралы ешкім жазбай қойды.
Барлық елдерде және қоғамның кезең-кезеңімен дамуында адамдар арасындағы әлеуметтік теңсіздіктің болуы басты проблема боп келеді. Бұл проблемадан шығудың екі балама жолын атап өтуге болады;
- әрбір адамға өз өмірін құруда теңдей мүмкіндік беру, сәттілік не сәтсіздікке тап болуы мемлекеттік ұйымдардың емес оның жеке ісі;
- мемлекет әрбір адамға қоғамда лайықты өмір сүруі үшін және оны құруы үшін тиісті игілікті береді, ал қалғаны мемлекеттен тыс оның жеке күш салуына байланысты.
Бірақ та тәжірибе бұл екі жолдың қоғамда теңсіздік мәселесін шешуде пайда әкелмейтінін көрсетті, яғни бір жағынан адамдарды не бай, не кедей етсе, ал басқа жағынан күштеп теңдікті сақтайтын тенденцияға айналып кетуі әбден мүмкін деген байламға келді.
Адамдардың өмір сүру әрекетінде әлеуметтік кеңістік анализінде екінші маңызды аспект - қоғамның жас мөлшеріне және жынысына қарай бөлінуі. Балалар, жастар, егде тартқан адамдар, қарттар қоғамдық өмірде әр түрлі орын алады. Бірі - әлі дербес емес, екіншісі - дербестіктен өтіп кеткен. Олардың қажеттіліктері мен қызығушылықтары жастары бойынша әр түрлі және рақат алу тәсілдері де сондай. Мысалы қарттар дәстүрлі ақпарат көздерін тұтынса, ал жастар керісінше заманауи технологияларға сай электронды ақпарат көздері мен әлеуметтік медианы тұтынады. Осыдан кейін ұрпақтар арасындағы өзара байланыста әр түрлі проблемалар туындайды, бұл проблемалардың ең бір қыры - әлеуметтік. Материалдық игіліктерді иемдену үшін өзімшіл алға ұмтылушы жастардың бөлігі қоғамдық байлыққа тиісінше үлес қосқылары келмейтіндіктен оларға деген аға буын тарапынан жағымсыз реакциялар туындап жатады. Сондықтан бұл аспект бойынша коммуникацияда бірнеше түйткілді мәселе туындайтынын аңғаруға болады.
Қоғамда әйелдер мен ерлер арасында әлеуметтік теңсіздік проблемасы маңызды орын алып отыр. Әйелдердің ер адамдар секілді еңбек қызметіне араласуы өмірдегі отбасылық салттардың әлсіреуі қоғам үшін үлкен жоғалтуға алып келіп отыр. Әйелдерге түсетін екі есе салмақ - жұмыста және үйде - туу көрсеткішін қысқартып және балаларға деген ата-ана тарапынан бақылаудың болмауына және т.б. себеп болып отыр.
Үшінші маңызды аспект ол кішкентай әлеуметтік топ ретінде қарастырылатын - отбасы. Қоғамдағы әлеуметтік құрылымда бұл аспект өте маңызды орын алады. Отбасы көлемі және отбасы ішіндегі қарым-қатынастар өмірдегі материалдық шарттарға тәуелді. Мысалы, ауылдағы отбасы сол жердегі шаруашылыққа араласып кетеді. Ал заманауи қаладағы отбасы болса еңбек функцияларынан тыс жұмыс жасай береді.
Отбасылық өмір дегеніміз тұрмыс, мұнда адам өз күшін еңбектенуге, шығармашылыққа арнайды. Өндірістің дамуындағы жаңа тенденцияларға сай ғылыми, ақпараттық қызметтердің қарыштап алға жылжуы отбасы мүшелерінің үйден шықпай-ақ еңбекке араласуына мүмкіндік беріп отыр. Бүгінде үйден шықпай-ақ фирмада жұмыс істеуіңізге болады. Ол үшін сізде компьютер болса жеткілікті. Сонымен бірге интернет. Осылайша осы дипломдық жұмысқа арқау болған әлеуметтік медиа маркетингтің күнделікті өмірде қажет екеніне тағы бір мәрте көз жеткіземіз.
Немесе әлеуметтік кеңістікті әлеуметтік орта деп те қарастыруға болады. Ал уикипедия ашық энциклопедиясы әлеуметтік орта сөзіне мынадай анықтама беріпті:
Әлеуметтік орта - адамдар тартылған қоғамдық қарым-қатынастармен тұрақты байланыста болатын олардың қалыптасуы, тіршілік етуі, дамуы және іс-әрекеттерінің қоғамдық (материалдық және рухани) жағдайларын қамтитын адамның қоршаған әлеуметтік әлемі немесе социумы [7,20].
Әлеуметтік кеңістіктің не екеніне жоғарыда ғылыми тілмен түсіндіре келе әлеуметтік кеңістікте өмір сүретін адамдар арасындағы қатынастардан олардың қоғамда қандай орын алатынын, қандай даму даңғылынан өтетінін, қарым-қатынас жасауда қандай проблемалар туындайтынын анықтауға болатынын байқадық. Яғни адамзаттың дамуында, жаңа технологиялардың қарыштап алға жылжуында бұқаралық байланыстың өлшеусіз үлес қосып жатқанын атап өткеніміз жөн. Ендігі кезекте өзара байланыстан коммуникация деген түсінік шығады.
Коммуникация дегеніміз - қарым-қатынас, яғни екі немесе одан да көп адамдардың өзара түсінуіне бағытталған байланыс: ақпарат тасымалдау және алмасу. Ал уикипедия ашық энциклопедиясында коммуникацияны қатынасу деп көрсеткен, яғни түп-тамыры тілдесу (соmmunісаtіоn) деген сөзден бастау алған[10].
Коммуникация латын тілінен алғанда соmmunіs - ортақ деген мағынаны білдіретін сөздің түбірінен шыққан деп санайды екінші тарап. Жіберуші (басқарушы) басқа біреумен (бағынышты адаммен, жоғары тұрған тұлғамен, әріптесімен) қарым-қатынас орнатуға тырысады. Олар бірлесе келіп түскен ақпараттар мен мәліметтерді, қатынастарды және идеяны ұғынуға ұмтылады [11].
Коммуникация терминінің негізгі анықтамасы - бұл бір адаммен (трансмиттер) басқа бір келесі адамға (қабылдаушы) белгілі бір мағынаны, ойды, идеяны жеткізу мақсатымен ақпаратты жіберу, тасмалдау, тарату процесі. Трансмиттер ақпарат көзі немесе коммуникатор болып қарастырылса, қабылдаушы информацияның бағытталған орны ретінде, тұтынушы ретінде түсіндіріледі.
Ал mаss mеdіа және теллекоммуникация терминдерінің қазақша-орысша-ағылшынша анықтамалық сөздігінде коммуникацияны ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдердің және оларды жазып жинақтап тасу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым деп атап көрсеткен. Мысалы, мәліметтерді телефон арнасы көмегімен бір компьютерден екіншісіне жеткізу [12, 96].
Бұқаралық коммуникацияның дамуы саяси, әлеуметтік, әскери және басқа да қайшылықтардың конфликтсіз автоматты түрде жойылуына үмітті қазіргі заманғы қоғамның тарихи түрде алға жылжуымен байланысты. Коммуникацияның ақпаратқа иемденудің және қоғаммен өзара әрекеттесуі мен байланысудың терең тамырларына ие технология екенін атап өту маңызды.
Қазіргі заманғы қоғамның дамуын анықтайтын жаңа процестер коммуникацияны әртүрлі деңгейде және ағымда қажеттілігі мен өзектілігін зерттеуді ескертеді. Коммуникцияны зерттеу екі түрлі бағытта жүзеге асады: әлеуметтік және технологиялық. Олардың саясатта, экономикада және әлеуметтік кеңістіктегі атқаратын қызметі мен рөлдеріне байланысты әлеуметтік-саяси, техникалық-экономикалық коммуникациялық процестер деп анықтап бөлуге болады. Атап өткен процестердің дамуы өз кезегінде сәйкес келетін коммуникациялық технологиялардың қарыштап дамуына алып келеді.
Коммуникациялық технологиялар негізінен коммуникацияның сандық негізге ауысымен теңдестіріледі. Олар өздеріне микроэлектроника, заманауи интернет-байланыс облысында ақпараттық және техникалық сипатқа ие құралдар мен жаңа әдістерді енгізеді. Әрине, техникалық ашылулардың арқасында жаңа қоммуникация құралдары көптеп пайда болды. Технологиялық революция кітап басып шығару немесе техникалық бейнелеудің енуі (кино-теле-видео) секілді өнертабыстардың ашылуы тарихи оқиғаларға сәйкес байланыс құралдарының өзгеруіне алып келеді. Коммуникацияның дамуы қоғам өмірінің дамуында, өзгеруінде үлкен рөл ойнайды. Бұқаралық ақпарат құралдарының саясатқа әсер етуі де күрт артты. Әлеуметтанушылар мен психологтар медиатизацияның саясатқа әсер етуінің ұлғаюын қазір көп қозғап жатыр.
Коммуникация әлеуметтік процестерге ғана әсер етпейді, сонымен қатар билік пен саяси объектілердің сапасына да ықпалын тигізеді. Бұл дегеніміз әлеуметтік кеңістікте болып жатқан барлық құбылысқа коммуникацияның тікелей қатысы болады деген оймен тұспа-тұс келеді. Ақпараттық және коммуникациялық процестер бүгінде барлық ғылыми пәндерде оқытылады. Коммуникацияның психологияда, саясаттануда, экономика мен философияда, әлеуметтану және басқа да білім салаларында өз орны бар екені бәрімізге белгілі. Коммуникацияны басқару және оны бақылап отыру қазіргі таңда маңызды, әрі нәтиже беретін қызмет бағыты ретінде бағаланады.
ХХІ ғасырда бұқарлық коммуникация, қоғаммен байланыс секілді түсініктер қоғамдық санада жоғары орын алып отыр. Олар әлемнің алпауыт университеттерінде ғылыми пәндерді жүргізуде, сонымен қатар зерттеу жұмыстарын жасауда, диссертация қорғауда үлкен маңызға ие болуда. Алайда қазақстандық нарықта, соның ішінде зерттеу салаларында жоғарыда атап өткен түсінікті, әдістемесін және онда кездесетін проблемаларды зерттеу ісі қолға алынбай отыр. Бұл дипломды жазу барысында қазақ тілінде шыққан әдебиеттердің мүлдем кездеспегенін атап өткен жөн. Шетелдік оқулықтар мен жарияланған материалдарды оқып қазіргі біздің әлеуметтік кеңістікте орын алып жатқан құбылыстарға сай бейімдеу оңайға тимеді. Сонда да бұл жұмысты әр түрлі ғылыми аспектілер мен күнделікті өмірде жиі кездесетін мысалдарға сүйене отырып жаздық.
Қазіргі заманғы әлеуметтік процестердің дамуы ғаламдық тенденцияға айналған Hі-Tесh сферасы мен Hі-Humе сферасының бәсекелестігі немесе технология мен ақпараттық қызметтердің сапасы мен имиджі арасындағы бәсекелестікпен байланысты болып отыр. Жаңа шарттарға сәйкес маңызды рөлді маркетингтік жүйеде қолданылатын бренд пен имидж алып отыр. Сонымен қатар, бұқаралық коммуникация сферасы саяси жүйелер мен саяси қатынастарды тиімді құру мен қолданудың негізі саналады.
Коммуникация ұйымдастыру құрылымына жан бітіретін маңызды элемент. Ұйыммен байланыс арналарын жою бұл дегеніміз ұйымның өмір сүруін тоқтатуы деген сөз. Коммуникация индивид, кез келген топ не ұйым, қоғамдастық болсын ең үлкен қатынасқа ие саяси процесті өз тарапынан ұсынады. Коммуникация күнделікті және тұрақты түрде болып жатады, кез келген уақытта адамға оны иемдену ешқандай да проблема ретінде саналмайды[13, 26].
Шетелдік әдебиеттерде коммуникация термині ХХ ғасырдың басында пайда болды. Коммуникация ол кезде бихевиоризм, символикалық интерактционизм, персонализм секілді тұжырымдамалардың шеңберінде қарастырылды. Бихевиоризм коммуникацияның негізгі сапасы деп тілді жүйе ретінде емес, сөйлеу сигналдарымен өзіне қарату арқылы кез келген адамды тәрбиелеп шығуға болады деп түсіндірді. Символикалық интеракционизм әлеуметтік құрылымды жеке тұлға арасындағы байланыс процесінің тұрақтылық нәтижесі мен коммуникативтік формалардың даму процесіндегі әлеуметтік дамуын әлеуметтік құрылым ретінде ұсынады. Персонализмде коммуникацияны басқа біреудің сезімін өзінде танитын жеке тұлғаның ішкі метафизикалық қабілеті деп санады. Мұндай жоғарыдағыдай қысқа түсініктерден соң бұл терминнің бірегей мағынасы жоқ екенін байқаған боларсыз. Коммуникацияда кездесетін проблемаларды зерттеуші атақты К.Мартен философия, психология, тілтануда және т.б әртүрлі салаларды қарастыра отырып бұл терминнің 160-қа жуық анықтамасын атап көрсетті.
Коммуникацияны зерттеуде гносеологиялық көзқарас бойынша екі бағыт бар: рационалистік және иррационалистік. Біріншісі технологиялық детерменизм концепциясына негізделсе, бұл концепцияда ақпараттық қоғам теориясы негізгі ықпал етуші. Ол ақпарат құралдарын әлеуметтік дамытудың бастауы және стимулы ретінде қарастырады. Екінші бағыт түсінетін әлеуметтану, яғни коммуникацияда басты нәтиже ол бір адамның келесі екінші бір адамды түсінуінде жатыр деп санайды[14, 96-95б].
Бұқаралық коммуникация - қоғам ішінде өзара түсіністікті қолдауға бағытталған коммуникация. Бұқаралық коммуникация категориясы:
а) адамдар арасында әлеуметтік байланысты жүзеге асыратын маңызды тәсілді сипаттайды;
б) шарт пен универсалды әлеуметтік-психологиялық механизмнің әлеуметтік субъектілермен өзара әрекеттесуін, қоғамдағы әлеуметтік мәдени ұйымдардың тиімділігін барлық деңгейде қарастыру;
в) жігерлендіретін және мақсатқа жету белсенділігі, білім, тәжірибе, эмоция мен идеяларды алмасуға бағытталған, қызметтегі нормативті-құнды салттар мен іс-әрекеттерді адамның өмір сүру салтында барлық өткір жағынан анықтау.
Бұқаралық коммуникация кең және көп образды құрамды әртүрлі коммуникацияны қарастырады. Бұқаралық коммуникация ақпаратты тарату және алмасуға бағытталған жалпы қызмет негізінде ұйымдардың әдіс-тәсілі боп есептеледі.
Жоғарыда атап көрсеткендерді қорыта келе коммуникация анықтамасын түсіну үшін коммуникативтік құрылым критерийі негізінде анықтап көруге болады:
1) бір жақты құрылымдық процесс типі, яғни комуникация процесін трансмиссия, әрекет, интерпретация деп түсіну;
2) екі жақты құрылымдық процесс, яғни коммуникацияны өзара түсіністік, алмасу, қатысу, қатынас, интеракция ретінде бағалау.
Г. Н. Андреева коммуникацияның кез келген құрылымы қатынасудың өзара байланысты үш жағын қарастырады:
Коммуникативтік - бір бірімен қарым-қатынас орнатқан адамдардың арасында ақпарат алмасудан тұрады [15, 54].
Б. Ф. Ломов қарым-қатынастың үш түрлі функциясын атап көрсетеді: ақпараттық-коммуникативтік, реттеуші-коммуникативтік, аффективті-коммуникативтік (қызба коммуникативтік). Әлеуметтік-психологиялық әдебиеттерде коммуникация мен қатынасу арасындағы байланыстың кемінде төрт жолы болады деген тұжырым кездеседі:
- Коммуникация түсінігі қатынасу түсінігімен бірдей;
- Коммуникация түсінігі қатынасу түсінігіне қарағанда кең;
- Коммуникация қатынасудың бір категориясы ретінде қарастырылады, соның ішінде символдар арқылы интерация;
- Өзара әрекет пен коммуникация екі жекелеген облыс ретінде түсіндіріледі, олар әркез кезігіп қалуы мүмкін [15, 102-103].
Авторлар коммуникация мен қатынасуды әртүрлі жағынан қарастырады. Біреуі оларды ақпарат таратудың бір түрі десе, екіншісі өздік ұйымдасу процесі деп санайды. Сонда да коммуникация - қатынасу, ал әрбір қатынасу - коммуникация емес. Себебі индивидтердің қатынасуы коммуникативтік байланыстарсыз-ақ жүре береді. Ал арада коммуникативті байланыс болуы үшін ақпаратты тиісінше дыбыс, жазу, бейнемен бере алуы шарт.
Енді үшінші біреу коммуникация мен қатынасу өзара байланысты, коммуникация түсінігі коммуникативті түрде қатынасудың бір жағы, ал қатынасу түсінігінің көлемі одан да кең деп санайды.
Авторлардың біраз бөлігі коммуникацияны қатынасу адамдардың өзара байланысу механизміне және ақпаратты тарату құралына айналатын ақпараттық байланыс деген ойға келіп тоқтайды. Қатынасу дегеніміз ол субъект аралық өзара байланысу. Коммуникация - хабарламаны жіберушіні ауыстырмай-ақ қабылдаушы хабарламасындағы ақпарат санын ұлғайту.
Бұқаралық коммуникация - әлеуметтік топтар, ұлттар мен индивидтердің арасында ұйымдар мен саяси билікке қатысты ақпарат алмасудың біріккен қызметінде қарым-қатынас пен өзара байланысу процесі [16].
Бұқаралық коммуникацияның іште ұйымдастырылатын және сыртта ұйымдастырылатын түрлері бар. Тұрақты және қарқынды коммуникация негізінде сыртқы ортада болады. Бәрінен бұрын ұйым жарнамасы мен оның ұйым ретінде имиджін қалыптастыру қызметі, маркетинг жүргізу бірінші орынға шығып кетеді.
Қазіргі заманғы бұқаралық коммуникация:
* Объект бойынша - қоғамның саяси жүйесі, формальды емес құрылымдар, жеке тұлға;
* Мақсатына қарай - ақпараттық, интерактивтік, әлеуметтік-психологиялық;
* Іс-әрекетіне қарай - жергілікті, аймақтық, ұлтық, халықаралық;
* Қарқыны бойынша - активті, нейтралды, пассивті.
Бұқаралық ақпарат - бұқаралық аудиторияда өмірге келетін, бұқаралық аудитория тұтынатын ақпарат. Қазіргі таңда қоғамға маңызды әсер ететін БАҚ-ты (бұқаралық ақпарат құралдары сөзі келесіде БАҚ сөзіне қысқартылып жазылады) батыс нарығында масс-медиа деп айтады. Масс медиа ағылшынның mаssmеdіа яғни mаss бұқаралық, mеdіа (mеdіum) құрал деген сөздердің бірігуінен пайда болған термин. Немесе бізде қолданылатын бұқаралық ақпарат құралдары сөзінің баламасы десек те болады.
Медиа - бұқаралық қоғамдық ақпаратты тарату құралдарының ағылшын-америкалық атауы, яғни ақпарат жасау, жазу, көшіру, көбейту, сақтау, тарату, қабылдау және субъект (агенттік, автор) пен объект (көпшілік аудитория, адресат) арасында онымен алмасуды жүзеге асыратын техникалық құралдар [12, 68]. Осылайша ақпарат тарататын құралдардың тоғысынан масс-медиа сөзі шығады.
Масс-медиа дегеніміз бұқаралық мәдениетке, адамдардың сана-сезіміне әсер ете отырып аудиторияға арнап ақпарат таратуда ерекше орын алатын технологиялар мен институттарды айтамыз. Медиа сөзінің өзі секілді адамның дауысы мен олардың бейнесіне құралған, мысалы телефон, радио, фильм, телевидение сияқты кез келген бұқаралық құралдарды айтатын жалпылауыш сөз. Масс-медиадағы коммуникацияға тоқталмас бұрын аудитория мен коммуникация процесін анықтап алайық.
Танымал социолог Б. М. Фирсова бұқаралық коммуникацияны ақпаратты (білім, рухани байлық, моральды және құқықтық нормалар және т.б) техникалық құралдар арқылы (баспа, радио, киноматограф, телевидение) тарату процесі деп атап өткен. Коммуникация процесін үш фазаға бөледі: деректілік, коммуникативтік, коммуникативтен кейінгі. Бірінші фаза аудиторияның сұраныстары мен күтілімдерін анықтаса, екіншісі - сол сұраныстардың жүзеге асуын қадағалайды, ал соңғысы - қабылданған ақпаратты қолдану [17, 127].
Америкалық зерттеуші Ф.Котлер ұйымды қоршаған контакті аудиторияны үш типке бөлді: тілектес аудитория - ұйымға деген қызығушылығы позитивті, іздеуші аудитория - оларға ұйымның өзі қызығушылық танытады (позитивті көзқарасқа ие бұқаралық ақпарат құралдары, сайлаушылар, салымшылар), жағымсыз аудитория - ұйымға деген қызығушылығы жоқтар (салық инспекциясы, рэкет) [17, 134].
Мұндай тізбектен қарап отырғанымыздай қоршаған орта ұйымдардан тұрақты назарды, әрбір контактілі аудиториямен жұмыс жасауды, серіктестердің қайсысына қызығу керегін, ал қандайынан өзін алыс ұстау керегін талап етеді.
Коммуникацияны басқару керек. Менеджмент теориясы негізін қалағандардың бірі А.Файоль басқарудың келесідей функцияларын сипаттады: болжау, ұйымдастыру, жетекшілік ету, үйлестіру, бақылау немесе тексеру.
Соңғы уақытта ұйымдар бұқараның көргені не естігеніне реакция білдіруіне қарап кері байланысқа көп назар аудара бастады. Ақпаратты тасымалдау коммуникацияда аудиториямен қатынасудан тұрады. Сондықтан бұқаралық ақпарат субъекті бұқаралық коммуникация субъекті деп атауға толық негіз бар. Бұл ақылға сыйымды, себебі бұқаралық ақпарат бүгінде баспа, радио, телевидение секілді тарататын құралдармен байланыста болып отыр.
Әлеуметтік коммуникациялық процесстер - бұл қатынасу процестері және мұнда интериоризация эффектісімен технологиялық қамтамасыз етілген өзара әрекет етуші техникалық агенттердің рөлі кіреді [11].
Қазіргі қоғамда бұқаралық қоғам, бұқаралық мәдениет және бұқаралық медиа өз үстемдігін құрып отыр. Бұқаралық коммуникацияны қозғап отырған уақытта біздің дәстүріміз бен қоғамдық қозғалыс күшіне мінген сәтте бұқаралық ақпарат құралдарының атқаратын рөлі мен даму бағыт-бағдары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz