Логикалық ойлауды дамытудың әдістемелік аспектілері
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті
Әділхан Г.
Scratch ортасы көмегімен оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011100 - Информатика мамандығы
Қарағанды 2019
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
п.ғ.к., доцент
_____________ Е.А.Спирина
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Scratch ортасы көмегімен оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту
5В011100 - Информатика мамандығы
Орындаған Әділхан Г.
Ғылыми жетекшісі Серикбаева А.С.
аға оқытушы
Қарағанды 2019
Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті
Факультет: математика және ақпараттық технологиялар
Мамандық: 5В011100 - Информатика
Кафедра: қолданбалы математика және информатика
Бекітемін
кафедра меңгерушісі
________ п.ғ.к. Спирина Е.А.
2016 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Әділхан Гүлзира 5В011100 - Информатика мамандығының ИНФ-405 тобының 4 курс күндізгі бөлімнің студенті
1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы Scratch ортасы көмегімен оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту университет бойынша __ _________ 201__ ж. № ___ бұйрықпен бекітілді.
2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі ___ ______201__ ж.
3.Жұмысқа бастапқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық өндірістік мәліметтер) ҚР білім туралы заңы, Информатика пәні бойынша Жаңартылған оқу бағдарламасының әдістемелік нұсқаулығы, Книга юных программистов на Scratch.Голиков Денис и Голиков Артём Издательство Smashwords 2013, Понамарева Е.А. Основные закономерности развития мышления. Информатика и образование №8, 2009_______________________________ _______________
4. Дипломдық жұмыста (жобада) өңдеуге жататын мәселелер тізімі : Сыни ойлау қабілетінің түсінігі және оның сипаттамасы, логика түрлері және логикалық ойлау, Scratch бағдарламалау ортасы арқылы оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту_____________________________ _____ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________
5. Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар, және т.б.)_ 5 кесте______________________________ ____________
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _____________________________________________________________
5. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
- Мирончик Е.А. Развитие логического и алгоритмического мышления учащихся на уроках информатики.Информатика и образования. -2017.
- Программирование в среде Scratch. 2011 г. -- http:scratch-elektiv.ucoz.ru
7. Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсетумен)
Бөлімнің, тараудың нөмірі, атауы
Ғылыми жетекші, кеңесші
Тапсырманы алу мерзімдері
Тапсырманы берді (қолы)
Тапсырманы қабылдады (қолы)
Тақырыпты бекіту
Серикбаева А.Б
Қыркүйек 2018
Тақырыпқа тиісті материал іздестіру, әдебиет қарастыру
Серикбаева А.Б
Қыркүйек 2018
Сыни ойлау технологиясы
Серикбаева А.Б
Қазан 2018
Логикалық ойлауды дамытудың әдістемелік аспектілері
Серикбаева А.Б
Қараша, Желтоқсан 2018
Scratch ортасын меңгеру
Серикбаева А.Б
Қаңтар 2019
Электронды оқу құралын құру технологиясы
Серикбаева А.Б
Ақпан-наурыз 2019
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыстың кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
1
Дипломдық жұмыстың (жоба) тақырыбын бекіту
қыркұйек 2018
2
Дипломдық жұмысты (жобаны) дайындау үшін материалдар жинау
10.09.18-31.09.18
3
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлімін дайындау (1 тарау)
01.12.18-31.12.18
Іс-тәжірбиеге кеткенге дейін
4
Дипломдық жұмыстың (жобаның) сараптамалық бөлімін дайындау (2 тарау)
03.01.19-30.03.19
Іс-тәжірбие уақытында
5
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жобалық нұсқасын аяқтау
01.04.19-15.04.19
Іс-тәжірбие аяқталғаннан кейінгі бірінші аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын-ала қорғауға ұсыну
15.04.19
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) сын-пікірге ұсыну
22.04.19
8
Дипломдық жұмыстың (жобаның) ғылыми жетекшінің пікірімен және сын-пікірімен соңғы нұсқасын тапсыру
06.05.19
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырманың берілген күні ____ ________________ 2018 ж.
Ғылыми жетекшісі ___________________________ Серикбаева А.Б.
Тапсырманы қабылдады: студент _______________ Әділхан Г.
Мазмұны
Кіріспе 7
1. Логикалық ойлауды дамытудың әдістемелік аспектілері 10
1.1 5-6 сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне байланысты психологиялық және физиолгиялық ерекшеліктері 10
1.2 Сыни ойлау технологиясы 14
1.3 Ойлау процесінің мәні. Логикалық ойлау
1.4 Логикалық тапсырмаларды шешу әдістері мен тәсілдері 16
1.5 Мектепте информатика сабағында логикалық ойлау қабілетін дамыту 19
2.Электронды оқу құралын құру технологиясы 26
2.1 Scratch ортасы арқылы ойлау қабілетін дамыту 26
2.2 HTML тілі - гипермәтіндік белгілеу тілі 31
2.3 AutoPlay Media Studio 8.0 37
2.4 Электрондық оқу құрал ныманының құру технологиясы 39
Қорытынды 44
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
Қосымша А 49
Кіріспе
Қоғам дамуының қазіргі кезеңінде ақпарат тез өзгеріп, таратылады және оқушылар оны есте сақтауға ғана қабілетті емес, сонымен қатар талдау, салыстыру, абстракциялау, дұрыс қорытынды жасау және т. б. әрекеттерге қабілетті болуы тиіс.
Қызметкерлердің интеллектіне жоғары талаптар қоятын ақпараттық технологиялар халықаралық еңбек нарығында көшбасшы орынға ие. Бірақ, егер нақты техникалық құрылғымен жұмыс істеу дағдысын тікелей жұмыс орнында алуға болатын болса, онда белгілі бір табиғи ортада дамымаған ойлау қабілеті сол қалпында қалады.
Оқытудың жаңа мазмұны мұғалімнен жаңа әдістеме әзірлеуді талап етеді, ол оқушыларға білімнің өсіп келе жатқан көлемін хабарлап қана қоймай, сонымен қатар ғылыми ақпаратты қабылдау, өңдеу және меңгерудің жылдам әдістерін, жаңа білімді өз бетімен толықтыру және ала білуді, оларды сыни тұрғыдан ойлай білуді қамтамасыз етуді талап етеді.
Информатика курсын оқушылардың логикалық ойлауын қалыптастырып, тапсырмаларды шешкенде алгоритмдік және эвристикалық тәсілдердің көмегімен есептеуіш техниканы ақпаратпен жұмысты автоматтандыру құралы ретінде пайдалануды ұсынады.
Информатиканың мәртебесінің өзгеруі тиісті оқу пәндерін оқытудың мазмұны мен әдіснамасын дамыту қажеттілігіне әкеледі. Информатиканы оқытудың мазмұнын өзгерту бағыттарының бірі - компьютерлік ойынды жобалау, құру және зерттеуге назар аудару.
Адамды оқыту кезінде оқушы немесе студент болсын, көптеген сұрақтар пайда болады. Мысалы, зерттеу материалына қалай қызығушылық туғызу керек? Алынған ақпаратты қанша адам игереді? Материалды адамға барынша толық көлемде жеткізе алдым ба? Жоғары пилотаж - бұл "оқытпай-ақ" үйрету. Яғни, оқушыға ақпаратты ерігінен тыс үйретуге тырыспай, оқушының кедергісін тудырмай, өзі ізденіп оқуға жағдаят жасау. Пәнге және қойылған міндеттерді шешуге шынайы қызығушылық туғызу.Оған білім берудің түрлі әдістерін пайдалана отырып қол жеткізуге болады - коллаж, фильмді көру,пікірталас, іскерлік ойын. Оқыту процесіне әрт түрлі жаңалықтар әкеліп оған оқушылардың барынша қатысуына жағдай жасайды.
Қазіргі уақытта қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне шықты. Адамгершілік және әлеуметтік салаларда жаңа ұстанымдар пайда болады. Қоғамның табысты дамуы үшін ғылыми-техникалық прогресті табысты жүзеге асыру үшін жоғары білімді, үлкен шығармашылық әлеуеті бар, стандартты емес ойлау қабілеті бар адамдар талап етіледі.
Өскелең ұрпақты тәрбиелеуге көп көңіл бөлу керек. Дәл осы мектеп балаларды одан әрі өмірге қажетті біліммен, ептілікпен және дағдылармен қаруландырады. Мектепте оқушылар логикалық ойлаудың негізгі тәсілдерін (салыстыру, жіктеу, жалпылау және т.б.) меңгереді. Осы арқылы мектеп мұғалімдері өз алдына балалардың логикасын қалыптастыру және дамыту бойынша маңызды міндет қояды,ол балаларға өз ойларын дәлелдеуге, дұрыс ой-пікірлерге келуге, нәтижесінде оқушыларға өз бетімен білім алуға мүмкіндік беретін дәлелді қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Мәселенің өзектілігі мұғалім синтез және талдау, жіктеу және жалпылау, аналогия және абстракция сияқты ойлау операцияларын пайдалану бойынша жұмыс жүйесінің жоқтығына байланысты оқушылардың логика заңдары бойынша ойлау қабілетін дамытуға қалай дұрыс ықпал ететінін үнемі білмейді.
Қазіргі уақытта информатикадағы оқыту мазмұны едәуір өзгереді. Бұл өзгерістердің басты себебі - оны ақпараттық ғылымды дамыту үрдістеріне, информатика мен ақпараттық технологияларды зерттеудегі әлемдік үрдістерге және ҚР жаңартылған білім бағдарламасына сәйкес келтіру. Scratch бағдарламасы оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстың ең әсерлі, ерекше бір тараған түрі. Жақсы ұйымдастырылған "Scratch бағдарламасы" балаларды информатикаға қызықтыра түседі. Олардың шығармашылық қабілетін жалпы информатикалық мәдениетін арттырады және программада көрсетілген материалды оқып үйренгенде оқушылардың үлгерімін арттырады. Ал " Scratch бағдарламасы " мұғалімге көмекші құрал болып табылады.
Scratch-бағдарламалауға үйрету үшін ғана емес, сонымен қатар Scratch - бұл оқушылардың қажетті дағдыларын дамыту құралы:
- ақпараттық сауаттылық. Жобалар жасай отырып, балалар әр түрлі ақпарат түрлерімен жұмыс істейді: мәтін, графика, анимация, дыбыс;
- коммуникативтік дағдылар. Scratch оқушыларға жобалармен бірге жұмыс істеуге мүмкіндік береді;
- логикалық және жүйелі ойлау. Балалар Scratch-да жұмыс істей отырып, сыни ойлауға және пайымдауға үйренеді: жобаларда кейіпкерлердің мінез-құлқын, олардың өзара әрекеттесуін келісу керек;
- креативтілік және білім алушылық.
мектеп бағдарламасының кез келген пәндері бойынша білім беру ойын және қолданбалы жобаларын жүзеге асыру арқылы Scratch бағдарламалау тілі мен ортасын оқыту. Осылайша, оқушыларда ақпараттық технологиялар саласының өзектілігін және әлеуметтік талап етілетін аспектіде бірқатар ат кәсіптерін түсіну, сондай-ақ жай ғана қызықты емес, сонымен қатар көптеген тұтынушылар (мұғалімдер, сондай-ақ кіші жастағы оқушылар) мүдделі пайдалы нәтиже алуға уәждеме қалыптасады. Сонымен қатар, орта мектептің оқу пәндері жүйесінде пәнаралық байланыстарды қалыптастыру қамтамасыз етіледі. Мұғалімге оқушылармен кез келген мектеп пәндерінің оқулықтарын қарау, пән мұғалімдерімен кеңесу және болашақта басқа мұғалімдердің тиісті пәндерді оқытуына енгізілуі мүмкін білім беру жобалары мен ойындарын құру бойынша міндеттерді тұжырымдау ұсынылады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Scratch бағдарламалау ортасы арқылы оқушыладың логикалық ойлау қабілетін дамыту. Оқушылардың информатика пәніне деген қызығушылығын ояту, сабаққа деген ынтасын арттыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту үшін Scratch бағдарламалау ортасын пайдалану. Scratch бағдарламасында әр түрлі жобалар құру процесінде арқылы оқушылардың логикасын және алгоритмдік ойлауын және шығармашылық қабілетін дамыту. Информатика сабақтарында әр түрлі тапсырмаларды, бірінші кезекте логикалық және стандартты емес тапсырмалаларды қолдану .
Дипломдық жұмыстың міндеті.
- логикалық ойлау ерекшеліктерін анықтау;
- Scratch бағдарламысын қарастыру
- Мектеп оқушыларының жас ерекшеліктерін жүйелеу.
Қойылған мақсаттарды іске асыру барысында қолданылатын келесі зерттеу әдістері қолданылды: психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді талдау, оқушылардың шығармашылық қызметінің өнімдерін бақылау және талдау, мектеп мұғалімдерінің тәжірибесін зерделеу, әңгімелесу, теориялық талдау және синтездеу, салыстыру, қорыту, жіктеу және т. б.
Заманауи оқытудың бір бағыты-бұл оқытудың барлық сатыларында жаңа білім алу үшін компьютерлік құралдар мен телекоммуникациялық технологияларды пайдалану. Оқытудың ақпараттық құралдарын қолдану әр түрлі дидактикалық идеялар мен оқу үдерісін ұйымдастыру принциптерін іске асыру үшін жақсы техникалық мүмкіндіктер береді, мұғалімнің қызметін жаңа мазмұнмен толықтырады. Алайда, бұл мұғалімнің функциясының бір бөлігін өзіне алатын компьютер оқытушыны оқыту процесінен мүлдем ығыстыра алатынының көрсеткіші болып табылмайды. Керісінше, ақпараттық технологияларды қолдану Оқыту процесін жандандыруға, оқылатын пәнге оқушылардың қызығушылығын және оқу процесінің тиімділігін арттыруға бағытталған. Олар оқылатын материалды түсініп жетуге мүмкіндік береді. Ақпараттық оқытудың элементтері мен құралдарының бірі электрондық басылымдар (оқулықтар, құралдар, кітаптар) немесе электрондық білім беру ресурстары (ЭБР)
Бүгінгі таңда электрондық оқу құралдары оны компьютерлік технологиялардың әртүрлі мүмкіндіктерімен толықтыра отырып, оқу курсын байытуға мүмкіндік береді және оны оқушылар үшін қызықты әрі тартымды етеді.
Ұсынылған материалдың көрнекілігінің жоғары дәрежесі, курстардың әр түрлі компоненттерінің өзара байланысы, кешенділік және интерактивтілік бағдарламаны студент үшін де, оқытушы үшін де таптырмайтын көмекші ретінде жасайды.
1. Логикалық ойлауды дамытудың әдістемелік аспектілері
1.1 5-6 сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне байланысты психологиялық және физиологиялық ерекшеліктері
Белгілі бір уақыт кезеңіне тән анатомиялық,физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерді әдетте жас ерекшеліктері деп аталады. Сондықтан педагогика және психология балалардың жас ерекшеліктерінің динамикасын, өзгергіштігін анықтайды,ол оқушылар мен әлем арасындағы қарым-қатынас жүйесіне байланысты екенін атап көрсетеді. Балалар дамудың бір сатысынан екінші сатыға ауысу кездейсоқ емес. Әр жас кезеңіне тән үш психологиялық сипаттаманы жиі көруге болады.
Сананың, дене күшінің дамуы адамның жас ерекшеліктеріне байланысты. Жыл сайын ағза өсіп, ақыл-ой қабілеті дамиды. Балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу білім беру мен тәрбиелеудің негізгі принциптерінің бірі болып табылады. Біз қоғамда белгілі бір құқықтары бар адам-бұл адам атқаратын рөлді түсінеміз. Ал қалыптастыру-жеке тұлғаны дамыту мен тәрбиелеудің нәтижесінде саналы өмір салтына дайындық жетілдіріледі.
Баланың тұлғасын қалыптастыруға ықпал ететін тәрбиелік, әлеуметтік, әлеуметтік орта және тұқым қуалаушылық. бала өз ата-аналарын жақсы көреді-олардың бақытына қоғам жауап береді. Бала туу-бүкіл өмір әлемінің эволюциялық жемісі. Адам табиғаттан тыс өмір сүрмейді, сондықтан ол табиғи зақымданудан пайда болады. Адам оның ұрпағы үшін барлық жағдай жасайды.
Білім беруде балалардың жас ерекшеліктерін ескеру қажет. Белгілі педогог Я. Коменский адамын баланың табиғатын, оның қабылдауын, ойлау ерекшеліктерін есте сақтау қажеттігіне сендірді.
Қазіргі педагогикалық және психологиялық ғылымдар биологияның, әсіресе балалар мен жасөспірімдердің дамуындағы факторлық рөлін көрсетеді. Педагогикалық ғылым баланың дамуын тұрақты қозғалыс бағыты ретінде қарастыра отырып, сапалық, сандық жиынтыққа елеулі өзгерістер енгізеді.
Тәрбиелеудің табысы ең алдымен тәрбиешілердің (мұғалімдердің, ата-аналардың) балалардың жас ерекшелігінің заңдылықтарын білуіне және әрбір баланың жеке ерекшеліктерін анықтай білуіне байланысты.
Қазіргі уақытта орта мектеп жасы (жасөспірімдер) 11 -- тен 15 жасқа дейін, үлкен мектеп жасы (жасөспірімдер) 15-тен 18 жасқа дейін созылады деп есептеледі. Баланың барлық өмірі келесі жас кезеңіне сәтті өту үшін осы жастағы мүмкіндіктерді ескере отырып ұйымдастырылуы тиіс.
Бесінші сыныпта оқушылар жаңа кезеңге -- жасөспірімдер қатарына кіреді. Бұл жаста олар маңызды жеке дағдарысты -- бірегейліктің дағдарысын өтеді. Оның негізгі мазмұны -- ересек адам ретінде өзі туралы жаңа тұтас көзқарасты қалыптастыру.
Мектептің бастауыш буынынан орта буынға көшу әр оқушының өміріндегі өзгермелі, дағдарысты кезең болып табылады. Кез келген мұғалім 5-ші сыныптың басы - күрделі кезең, тек бала үшін ғана емес, мұғалімдер үшін де, ата-аналар үшін де екенін айтады. Проблемалар көп және олар оқу процесінің шеңберімен шектелмейді,сонымен қатар жалпы мектепте өмір сүруді ұйымдастырумен және отбасындағы психологиялық ахуалмен байланысты.
Бірегейлік бүкіл өмір жолы бойында дамиды, бұл ретте маңызды кезең нормативтік дағдарыстар болып табылады. Олардың тұруы бірегейлікті толыққанды қалыптастыру үшін қажет, олардың әрқайсысы оның қалыптасуына өзінің белгілі бір үлесін қосады.
Бұл үдерісте жасөспірімдер жасына басты рөл беріледі, өйткені осы кезеңде сапалы өзгерістер басқа уақытқа қарағанда әлдеқайда жылдам пайда болады. Жыныстық жетілу дене және эмоциялық өзгерістерге әкеледі. Жаңа сипаттамалар ойлауға ие болады, ол формальды-логикалық болады. Әлеуметтік мәртебе күрт өзгереді. Осының салдарынан бала кезінен бастап бар бірегейліктің ішінара бұзылуы орын алады. Дағдарыс деп атауға болатын кезең келеді. Бұл жерде "дағдарыс" ұғымын даму туралы түсініктердің контекстінде біз апат қаупін бөліп алу үшін емес, өзгеру сәтін, жоғары осалдықты және өспелі әлеуетті мүмкіндіктерді белгілеу үшін пайдаланамыз.
Бесінші сынып оқушылары дағдарыс кезеңіне біркелкі емес кіреді. Оның басталу уақыты баланың физиологиялық ерекшеліктеріне, әлеуметтік дамуына, отбасылық жағдайға байланысты. Ол жасөспірімдерде ерте жыныстық жетілу, жеке жетілген, отбасында гиперопексіз тез басталады.
Бесінші сыныптың соңында оқушылардың көпшілігінде дағдарыстың алғашқы белгілері пайда болады-әлеуметтік нормаларды бұзуға ұмтылу, жоғары эмоциялық сезімталдық. Бұл әртүрлі көрінеді. Оқушылар ересек адамның сөздерін елемеуге, алаңдатпауға және оған көңіл бөлмеуге болады. Қарқынды эмоциялық реакциялар оқушының бір партада отырғысы келмейтіндермен бірге отырғысы келеді. Кейбіреулер асханада артық белсенділік танытады: тамақ ішеді, бір-бірін тамаққа салмайды, ыдыс-аяқтарды өз артынан жинамайды. Белгіленген ережелерге қарсылық мектеп концерттерінде жақсы байқалады: оқушылар дауыстап сөйлейді, сахнадан бұрылады, кейде тіпті тұрып кетеді және кетеді. Балалар мектеп формасын киюден бас тартады, сыныпқа тыйым салынған тамақ әкеледі, ересек адамдарға тән емес лексиканы қолданады.
Жоғары эмоциялық сезімталдық көбінесе қиын жағдайларда көрінеді. Оқушыларға өзін-өзі дайындауға кірісу, күннің соңында мектеп ережелерін сақтау қиын. Балалардың қиындықтарға эмоциялық ден қою деңгейі жоғарылайды. Бұл нұсқауларды орындаудан бас тарту, ренжіту, ашық агрессия болуы мүмкін: "Мен мұны жасамаймын. Бұл ақымақ". Бала өзіне тұйықталуы немесе оның қызықты еместігін және қажет еместігін көрсете отырып, күрделі жұмысты демонстративті түрде құнсыздануы мүмкін: "барлығы тұйық". Кейбір оқушылар психосоматикалық симптомдармен қиын жағдайларға жауап береді: бас, асқазан аурулары. Басқа проблемалар аз болса да жылайды.
Эмоциялық сезімталдық мұғалімдермен қарым-қатынас орнатуда да көрінеді. Оқушылар сабақтан тыс қарым -- қатынас іздейді-оларға маңызды, мұғалімнің өзіне қызығушылық танытуы, қолдау көрсеткісі келеді.
Бірақ құрбыларымен қарым-қатынаста эмоциялық сезімталдық ерекше байқалады. Ұлдар мен қыздар арасында да, сыныптар арасында да бәсекелестік артады. Қыздар мен ұлдар арасында бәсекелестік пайда болады. Сыныпта әсер ету үшін күрес басталады. Жасөспірімдер қоршаған ортаға тыңдалып, олардың қалауы бойынша келіп түскенін қалайды. Бұл уақытта жанжал, ренжіс саны артады. Оқушылар тітіркендіргіш, шашыраңқы болады. Олар жиі бір-бірін қорлайды. Бұл аморалдық емес, өзін-өзі бекітудің басқа тәсілдерін білмеу.
Жасөспірімдерге өзін-өзі дұрыс көрсету үшін ересектер тарапынан көмек қажет деп айтуға болады, бірақ өздері оған жүгінбейді. Сондықтан педагогтарға бастамашы болу керек.
Бесінші сынып оқушыларын дамытудың келесі жолы-жоғары мектеп оқушысының жаңа әлеуметтік рөлін қалыптастырудың басталуы. Бұл рөл балалардың оқудан тыс, сондай-ақ құрдастарымен және педагогтармен оқу қарым-қатынасына қатысты бейтаныс ережелерді меңгеруін талап етеді. Бесінші сынып оқушылары көптеген оқытушылармен қарым-қатынас жасауға, олардың талаптарын есте сақтауға және орындауға үйренеді. Ересектердің көп екені және олардың барлығы бір нәрсе талап ететіні мектеп оқушылары үшін жаңа болып табылады. Балалар сабақ жүргізудің әр түрлі қарқынына, тоналдығына, педагогтардың тәртіптік әдістеріне үйренеді.
Сонымен қатар, олар жоғары мектеп бағдарламасын меңгере бастайды, ол кейде оқушылар үшін жаңа формада ұсынылатын ауызша тапсырмалардың көп санын қамтиды, көптеген ұғымдармен, ғылыми мәтіндермен танысады.
Жоғары сыныптарда оқыту бастауыш мектепке қарағанда дербестіктің жоғары деңгейін талап етеді. Бірте-бірте оны бесінші сынып оқушылары да меңгере бастайды, бірақ бастапқыда бұл оларға қиын беріледі, көмек қажет.
Жаңа рөл оқушыларға мақтан тұтатын жоғары мәртебе береді. Бұған оқу процесінің тиімділігін арттыру үшін шағым жасауға болады.
Жоғары мектеп оқушысының рөлі балаларға жаңа мүмкіндіктер береді:үлкен кеңістік, ол бойынша еркін қозғалу, үйірмелер мен спорт секцияларына бару. Балалар кейде маңызды нәрселерді жіберіп алудан қорқады, мектепте жүгіреді,үлгеруге тырысады және ересектер кейде беттік, сәтсіздік ретінде бағаланады.
4 - сыныппен салыстырғанда танымдық салада елеулі айырмашылықтар байқалмайды. Үлгерімнің төмендеуі жаңа рөлді меңгерудің бұрын сипатталған процесі есебінен, сондай-ақ балалардың физиологиялық шаршауынан болуы мүмкін. Сонымен қатар, бұған оқушылардың дербестігінің жоғары деңгейі жеткіліксіз ықпал етеді. Мысалы, сабақ басталады, ал оқушы үзілісте дайындалмай, дәптерден кейін шкафқа барады. Немесе үй тапсырмаларын орындамайды, өйткені оларды жазуға үлгермейді.
Бұл уақытта оқушылардың оқу мотивациясы жоғары. Бірақ көбінесе ішкі емес, себебі көпшілігі ынталандыру және ата-аналардың жазаларын болдырмау үшін үйренеді. Бесінші сыныптың ортасына қарай кейбіреулер ойлана бастайды: неге олар шынымен үйренеді? Олар өздері үшін мұны өзінің табысты болашағы үшін не істеу керектігін шешеді. Бірақ болашақ пен шынайы өмір арасындағы байланыс әлі де күрделі емес. Сондықтан, мұғалімдер көмектесті қосу және түсіну, құндылығы және пайдалылығы, алынған білім үшін қолайлы ересек өмір.
Бастауыш мектеппен салыстырғанда оқу қиындықтарының артуы оқушылардың танымдық мүмкіндіктеріне күмән тудыруы мүмкін. Сондықтан үлкендер балалардың өз күшіне деген сенімділігін қолдау қажет.
Белгіні оқушылар атқарылған жұмысты бағалау немесе білімнің өзекті сапасын бағалау ретінде емес, жаза, мәселе, ауыр оқиға ретінде қабылдайды. Ол жас, мұғалімді ренжітуі мүмкін. Бақылау жұмыстарының қорқынышы бесінші сынып үшін типтік болып табылады.
Жасөспірімдер дағдарысының басталуы балалардың алдына өз маңыздылығын бекіту проблемасын қойып отырғандықтан, педагогтарға олардың бірегейлігін баса назар аудару, әркімге оны көретінін, бағалайтынын, байқайтынын түсіну өте маңызды.
Бесінші сынып оқушылары өздерінің жеке танымдық стилінің ерекшелігі неде екенін білмейді, өз мүмкіндіктерін түсінбейді, сондықтан олар ересек позициядан көмек сұрай алмайды, ал қамқорлық, төмендеу қалайды. Олар сәтсіздіктерді ұтымды тәсілді талап ететін оқыту сәттері ретінде қабылдауға, көмек көрсету туралы өтінішті қалай қалыптастыру керектігін көрсетуге үйрету қажет.
Жоғары мектептің барлық кезеңі "қиын жас" деп аталады, себебі бұл бала кезінен ересек адамға (есейуге) көшу. Осы уақытта болып жатқан ең басты процесс - жасөспірім өмірінің барлық жағына әсер ететін жыныстық жетілу. Қарқынды нейрогормональды қайта құру, қарқынды өсу және физикалық даму, гормондардың орталық жүйке жүйесіне әсері неғұрлым өткір, айқын көрінген және ұзақ жас дағдарысына - пубертаттық (немесе "дағдарыс 13 жас") әкеледі.
Бұл кезеңде мінез-құлықтың басты белгілері, яғни жеке тұлға негіздері пайда болады; қабілеттері, бейімділігі, мүдделері, әлеуметтік қатынастардың едәуір бөлігі анықталады. Жасөспірім қамқорлықтағы бала кезінен дербестікке түсуге тырысады, алайда ол әлі де оқиды, асырауындағы адам болып табылады, өзара қарым-қатынастың балалардың түрлерін жиі көрсетеді. Ересек сезім және өсіп келе жатқан ынта нақты шындыққа қайшы келеді. Бұл Жасөспірімдер жасындағы дағдарыстың себебі болып табылады.
Жасөспірім үшін құрдастардың пікірі ересектердің пікірінен әлдеқайда маңызды. Жасөспірімдердің үрейленуі мен қорқыныштарының негізгі себептері, әдетте, бастауыш сынып оқушылары сияқты оқулықпен проблемалар емес, құрдастарымен өзара қарым-қатынастардан туындайды.
Бұл жастың қиын деп аталу себептері:
- көптеген сапалы өзгерістер орын алады, олар бұрыңғы сынықтар сипатында болады: ерекшеліктер, мүдделер мен қарым-қатынастар (бұл сыну көбінесе қарқынды, кенеттен, тез жүреді);
- жасөспірімнің өзінің субъективті қиындықтарымен (ішкі күйзелістер, ақыл-ой, физиологиялық қиындықтар),
- жасөспірімдерді тәрбиелеуде ата-аналар мен педагогтар үшін қиындықтар (қыңыр, дөрекілік, негативизм, тітіркенгіштік және т.б.).
Жасөспірімдік жаста әдетте кіші жасқа тән мінез-құлық реакцияларына бейімділік жиі сақталады: бас тарту, оппозиция және наразылық реакциясы. Алайда, бұл жас үшін ең типтік болып табылады:
1. Эмансипация реакциясы - дербестікке, ересектердің қамқорлығынан босатуға ұмтылу. Ол үйден қашудың және мектептен кетудің, ата-аналар мен мұғалімдерге бағытталған эмоциялық өршудің, сондай-ақ жекелеген бейәлеуметтік әрекеттердің негізінде жатуы мүмкін.
2. Топтастыру реакциясы - мінез-құлықтың белгілі бір стилімен, топішілік қарым-қатынас жүйесімен және өз көшбасшысымен қалыптасқан жасөспірімдер топтарын құруға ұмтылуымен түсіндіріледі. Алайда, топтардың құрамы мен олардың сабақтары бос уақытында пайдалы емес.
3. Әуестену реакциясы (хобби-реакция) - спортпен әуестену, көшбасшылыққа ұмтылу, құмар ойындар, коллекциялауға құмарлық ер балаларға тән. Қыздарға назар аударуға ұмтылу себеп болып табылатын сабақтар (бірлескен қызметке қатысу, киім, сән, косметика және т.б.). Зияткерлік-эстетикалық қызығушылығы екі жыныста да байқалуы мүмкін.
Жыныстық жетілу кезеңінің басталуына байланысты өзгерістер кіші жасөспірімнің танымдық саласында да орын алады: олардың қызметінің қарқыны бәсеңдейді, белгілі бір жұмысты орындау үшін оқушыға көп уақыт қажет.
Балалар жиі алаңдатады, ескертулерге барабар жауап бермейді, кейде өздерін қызықтырады, тітіркендіреді, қыңыр болады, олардың көңіл-күйі жиі өзгереді. Бұл ескертулердің, жазалардың себебі болып табылады, өзара қарым-қатынастардағы үлгерім мен қақтығыстардың төмендеуіне әкеледі.
Жасөспірімдерге жоғары қозу, тепе-теңсіздік тән, олар әлі де өз эмоцияларын ұстап, оларды басқара алмайды.
Осы кезеңде балаларға жоғары белсенділік, қызметке ұмтылу тән, қызығушылықтар, қызығушылықтар, шекаралар мен сфералар нақтыланады. Осы кезеңде жасөспірімнің күнделікті өмірінен тыс көп нәрсе қызықты болады. Оны өткен және болашақ, соғыс және бейбітшілік, өмір және өлім мәселелері, Экологиялық және әлеуметтік тақырыптар, әлемді тану мүмкіндіктері, өзге планеталар, Ведьма және гороскоптар қызықтырады.
Осы жастағы балалар өзінің ішкі әлемімен және өзін бағалаумен белсенді түрде айналыса бастайды.
Кіші жасөспірімдермен болған негізгі өзгерістер "ересек сезімінде" көрінетін кіші жасөспірім кезеңінің жаңа түзілімдері ретінде өсуге және "жақсы жолдастың" қасиеттерінің ұғымына байланысты мінез-құлықтың этикалық нормаларын меңгеруге қатысты.
Бұл жастағы маңызды жаңалығы - ересектік сезімі. Ересектік сезімі тең құқықтылық, құрмет және дербестік қажеттіліктеріне, ересектер тарапынан маңызды, сенімді қарым-қатынас талап етуінде пайда болады. Осы талаптарды елемеу, бұл қажеттіліктің қанағаттанбауы жасөспірімдер дағдарысының теріс белгілерін шиеленістіреді. Жасөспірім тұлғасының маңызды ерекшеліктерінің бірі ересек болуға және санауға ұмтылу болып табылады. Жасөспірім өзінің ересектігін барлық құралдармен бекітуге тырысады,сонымен қатар оның толыққанды ересек сезінуі әлі жоқ. Сондықтан ересек болуға ұмтылу және оның ересектігін айналасындағыларға мойындау қажеттілігі қатты алаңдатады.
Жасөспірім қызметінің негізгі түрі кіші оқушы сияқты оқыту болып табылады, бірақ осы жастағы оқу қызметінің мазмұны мен сипаты айтарлықтай өзгереді. Жасөспірім ғылым негіздерін жүйелі түрде меңгеруге кіріседі. Оқыту көпқырлы, бір мұғалімнің орнын педагогтар ұжымы алады. Жасөспірімге жоғары талаптар қойылады. Бұл оқуға деген қарым-қатынасты өзгертуге әкеледі. Орта жастағы оқушы үшін оқу сабақтары үйреншікті іс болды. Оқушылар кейде артық жаттығулардан өзін жоғалтпауға бейім, берілген немесе тіпті аз уақыт ішінде сабақ орындайды. Жиі үлгерімнің төмендеуі байқалады. Кіші оқушыны белсенді оқуға итермелеген нәрсе енді осындай рөл атқармайды, ал оқуға деген жаңа көзқарастар (болашаққа орнату, алыс перспективалар) әлі пайда болған жоқ.
Егер бастауыш сыныптарда оқушы мұғалімнің барлық нұсқауларын сенімге алса, онда жасөспірім қандай да бір тапсырманы не үшін орындау керектігін білгісі келеді. Сабақта "бұл не үшін?", "неге?"-, деген сұрақтады жиі естуге болады: Бұл мәселеде ойланбастан да, кейбір наразылықтан да, кейде мұғалімнің талаптарына сенімсіздіктен де болады.
Мектепте оқытуда оқу пәндері жасөспірімдер үшін теориялық білімнің ерекше саласы ретінде сөйлей бастайды. Олар көптеген фактілермен танысады, олар туралы айтуға немесе тіпті сабақта қысқа хабарламалар жасауға дайын. Бірақ жасөспірімдер фактілерді өздері емес, олардың мәні, пайда болу себептері қызықтыра бастайды, бірақ мәнге ену әрдайым тереңдігімен ерекшеленбейді.
Сонымен қатар, дайын баланы үлкен қызығушылықпен қабылдайтын кіші оқушыдан айырмашылығы, жасөспірім ақыл-ой қызметіндегі дербестікке ұмтылады. Көптеген жасөспірімдер тапсырмаларды тақтадан шығармай орындауға тырысады, қосымша түсіндірулерден аулақ болуға тырысады, егер олар материалдарды өздері шеше алады, өзінің өзіндік үлгісін ойлап табуға ұмтылады, өз ой-пікірлерімен бөліседі және т. б. Барлығы сенімге қабылдайтын кіші оқушыдан айырмашылығы, жасөспірім мұғалімнің әңгімесінің мазмұнына жоғары талаптар қояды,ол дәлелдемелерді, сенімділікті күтеді.
Эмоционалдық - еріктік сала саласында жасөспірімге үлкен құмарлық, өзін ұстай алмаушылық, өзін-өзі бақылаудың әлсіздігі, мінез-құлқындағы шұғылдық тән. Егер оған қатысты сәл әділетсіздік байқалса, ол "жарылуы", аффект жағдайына түсуі мүмкін, бірақ одан кейін бұл туралы өкінуі мүмкін. Мұндай мінез-құлық әсіресе шаршау жағдайында пайда болады. Жасөспірімнің өте эмоциялық қоздырғыштығы ол құмарлықпен, ыстық дауыспен таласады, дәлелдейді, наразылығын айтады, қатты жауап береді және кинофильмдер немесе кітаптар кейіпкерлерімен бірге уайымдайды.
Қиындықтармен кездескен кезде оқушының басталған істі аяғына дейін жеткізбеуіне әкелетін қатты теріс сезімдер туындайды. Сонымен қатар, жасөспірім, егер қызмет күшті оң сезімдерді тудырса, табанды, шыдамды болуы мүмкін.
Кіші жаспен салыстырғанда достық өзгеше сипатқа ие болады. Егер кіші мектеп жасындағы балалар бір партада отырса, онда жасөспірімдер достығының басты негізі мүдделердің ортақтығы болып табылады. Бұл ретте достыққа өте жоғары талаптар қойылады және достық ұзақ сипатта болады. Ол өмір бойы сақталуы мүмкін. Жасөспірімдерде салыстырмалы түрде тұрақты және кездейсоқ әсерден тәуелсіз моральдық көзқарастар, пайымдаулар, бағалар, наным-сенімдер қалыптасады. Сонымен қатар, моральдық талаптар мен оқушы ұжымының бағалары ересектердің талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, жасөспірімдер ересектердің моральдық емес, олардың ортасында қабылданған моральдық жағынан жиі жүреді. Жасөспірімдерде талаптар мен нормалардың өз жүйесі пайда болады және олар үлкендер тарапынан айыптаулар мен жазалаудан қорықпай, оларды табанды түрде қорғай алады. Бұл оқушылардың ортасында жылдан жылға бар және педагогикалық ықпалға келмейтін кейбір "моральдық ұстанымдардың" төзімділігі, мысалы, есептен шығаруға болмайтын немесе сабақта айтқысы келмейтін оқушылардың айыптауы және тіпті анықтаманы есептен шығаратындарға ынталандыру көзқарасы болуы мүмкін.
1.1 Ойлау процесінің мәні. Логикалық ойлау
Сыртқы дүниені толық тануға түйсік, қабылдау, елестер жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын заттар мен құбылыстарды тек ойлау арқылы ғана білеміз. Түйсік, қабылдау процестерінде сыртқы дүниенің заттары мен құбылыстары жайлы қарапайым қорытындылар жасалады. Бірақ қарапайым қорытындылар сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының ішкі кұрылысын, оның қажетті қатынастары мен байланыстарын жөнді ашып бере алмайды. Адамның ой-әрекеті, әсіресе, түрлі мәселелерді бір-біріне жанастыра отырып шешуде өте жақсы көрінеді.
Ойлау дегеніміз - сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс-қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі.
Ойлау қабылдау, елестермен тығыз байланысты. Түйсік пен қабылдау танымның бірінші баспалдағы болғандықтан, олардан тыс ешбір ойлау болмайды. Ойлау сезім мүшелері арқылы алынған мәліметтерді өңдейді. Ойлау сезімдік мағлұматтардың негізінде ғана мүмкін болатын нәрсе. Елестерде жалпылағыш элементтер мол болғанмен, оның таным мүмкіндігі ойлаудан әлдеқайда төмен. Ойлаудың қамтитын шеңбері өте кең.
Адам сырткы дүние құбылыстарының сырын көбірек білген сайын оның ойлауы да жетіле түседі, қазір ойлаудың практикалық әрекетпен байланысқан сан-салалы түрлері пайда болды. Адам өз ойлауының ақиқаттығын, яғни шындығымен құдіреттілігін, өмірге жарасымдылығын практика жүзінде дәлелдеуге тиіс. Ой амалдары мен логикалық операциялар, оларды орындаудың белгілі ережелері мен жүйесінің пайда болуы - адам ойлауының зор табысқа жетуінің, тарихи дамуының нәтижесі. Ойлау заңдылықтары мен ережелері сансыз қайталаудың және тәжірибеде тексерілудің нәтижесінде адам санасында бекіп, зор шындыққа айналды.
Ойлау адамның сыртқы дүниемен қарым-қатынас жасау процесінде туындап отырады. Адам ойлауының мазмұнын билейтін - объективтік шындық. Адамға алдына мақсат қойып, оны шешуге ұмтылдыратын - оның қажеттері.
Адам әр уақытта өзінің алдына мақсат, міндет қоя білуі қажет. Бұларды басқа адам да қоюы мүмкін, өмір тәжірибесі мен білімі жеткілікті кісі алда тұрған міндетті тез аңғарады да, мәселе қоя біледі, ой процесінің бағытын айқындайды. Бұдан соң мәселені шешу, яғни ойдың негізгі кезеңі басталады. Бұл адам психологиясына ерекше әсер ететін өзекті, аса мәнді кезең болып есептеледі. Ойдың кейде шындықтан ауытқитын кездері де болады. Бұл адамды шындықтағы құбылыстар жөнінде қате көзқарасқа, теріс пікірлерге де алып келеді. Қоғамдық тәжірибенің, адам танымының тарихи дамуының барысында ғана бұлар біртіндеп, түзетіліп отырылады. Түйсік пен қабылдауға қарағанда ойлауда қателесуге мүмкіндік бар, әйтсе де ойлау құбылыстардың мәнін екі жақтан (теория мен тәжірибе) бірдей қарастырып, тереңірек біліп отыратындықтан, қабылдау мен елестерге қарағанда әлдеқайда жоғары тұрады. Сөйтіп, ойлау сыртқы дүниені мида бейнелеудің ең жоғары формасы.
Ойлау - аса күрделі психикалық процесс. Оны зерттеумен бірнеше ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше. Осы екі ғылымның ойды зерттеудегі әдіс-тәсілдерінде де өзіндік айырмашылықтар бар. Мәселен, психология түрлі жас мөлшеріндегі адам ойының пайда болу, даму, қалыптасу жолын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің заңдылықтарын қарастырса, логика - бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінің зандары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Кей жағдайда бұл екеуі бірін-бірі толықтырып, ой мәдениетінің арта түсуіне көп пайдасын тигізеді.
Ойлау таным шекарасын кеңейтеді, сезім мен қабылдаудың тікелей тәжірибесінен тыс шығуға мүмкіндік береді. Ойлау адамның тікелей байқамайтынын, қабылдамайтынын білуге және бағалауға мүмкіндік береді. Ол қазіргі уақытта жоқ құбылыстардың басталуын болжауға мүмкіндік береді.
1-ші ойлау түрі
2-ші ойлау түрі
3-ші ойлау түрі
Затты - әрекетті
Көрнекі - бейнелі;
Сөздік-логикалық
Баланың ерте балалық шағында пайда болады, ол қозғалыс әрекеттерін жүзеге асыру арқылы жағдайды нақты өзгерту жолымен танымның қандай да бір міндеттерін шешеді.
Мектепке дейінгі жастағы балада сезімдік образдар мен түсініктерді пайдалана бастаған кезде дамиды.
Мектепте оқу процесінде дамиды.
Ойлау ортадағы және қабылдаудағы ақпаратты өңдейді, ал ой жұмысының нәтижелері тексеріледі және тәжірибеде қолданылады. Адамның ойлауы сөйлеумен тығыз байланысты.
Ойлаудың түрлері
Шығармашыл (өнімді) Қайта жаңғыртушы
(тапсырманы шешудің жаңа түрін (тапсырмаларды белгілі бір
табу, бұрын белгісіз болған, жаңа ережелер мен алгоритмдер
нәрсені ойлап табу) арқылы шешу)
Шығармашыл ойлаудың пайда болу шарты - субъектінің проблемасын шешетін жоғары белсенділікті ынталандыратын жаңа білімді ашу қажеттілігін ұғынуға ықпал ететін проблемалық жағдайдың болуы.
Қайта жаңғыртушы ойлауды дамыту шарты - оқушының бастапқы білім минимумының болуы.
Ойлау қабілетін дамыту үшін ми үнемі жаңа бастапқы проблемалар мен тапсырмаларды шешу керек. Оларды шешу барысында ойлау қабілеті жақсарады. Шынында да, оқушының ойлау қабілетін талдау және синтездеу, салыстыру және заңдылықтарды табу, топтастыру, жалпылау, талқылау, нақтылау, яғни зерттелетін материалға ойлау әрекетінің түрлі тәсілдерін қолдана білу , кез келген өмірлік жағдайға тапсырманы шешу көмектеседі.
Адамның, оның ішінде оқушының ойлау қабілеті тапсырмаларды шешу кезінде неғұрлым айқын көрінеді.
Кез-келген ой қызметі адамның дайын жауабы жоқ, алдына қоятын сұрақтан басталады. Кейде бұл мәселені басқа адамдар қояды, бірақ әрдайым ойлау актісі жауап беру керек сұрақты тұжырымдаудан басталады, оны шешу керек міндеттер белгісіз бір нәрсенің не екенін ұғынудан басталады.
Ойлау адамның қоршаған ортаның объектілері мен құбылыстарын тану және олардың байланыстары, өмірлік маңызды міндеттерді шешу, болашақты болжау процестері болып табылады.
Логикалық ойлау - тұжырымдармен логикалық операциялар арқылы жүзеге асырылатын ойлаудың түрі. Аналитикалық ойлау уақыт ішінде кең тараған, айқын көрінген кезеңдері бар, ойлы адамның санасында едәуір дәрежеде ұсынылған. С. Л. Рубинштейн бойынша, кез келген ойлау процесі белгілі бір міндетті шешуге бағытталған акт болып табылады, оны қою мақсаты мен шарттарын қамтиды. Ойлау проблемалық жағдайда түсіну қажеттілігінен басталады. Тапсырманы шешу ойлау процесінің табиғи аяқталуы болып табылады, ал мақсатқа жетпесе оны сәтсіздік ретінде қабылдайды.
Ойлаудың даму проблемасы антикалық философтар - Аристотель, Демокрит, Парменид, Сократ, Эпикур заманында жарық көрді. Логикалық ойлауды дамыту проблемаларының әртүрлі аспектілері и. Канттың, Г. Гегельдің, Ф. В. Шеллингтің, А. В. Ивановтың, А. Н. философиялық еңбектерінде көрініс тапты. Олардың жұмыстарында қарапайым және ғылыми сананың диалектикасындағы ойлаудың мәні мен ерекшелігі зерттеледі, оның құрылымы анықталады, ойлау функциялары сипатталады,оның операциялық құрамы мен жүру сипаты талданады. Алайда, аталған зерттеулердің теориялық және практикалық маңыздылығы және олардың білім беру және әлеуметтік-мәдени міндеттерді шешуде маңыздылығына қарамастан, жалпы білім беру мекемесінің жұмыс тәжірибесінде оқушылардың логикалық ойлауының маңызды сипаттамаларын, информатика және ақпараттық технологиялар курсын оқу процесінде оның даму шарттары мен механизмдерін талдау үшін қажетті материалдар жинақталмаған.
Проблеманың түрлі аспектілерінің қызығушылығына қарамастан, теория мен тәжірибені талдау логикалық ойлауды дамыту әлі кең теориялық-әдіснамалық сана мен барабар практикалық негіздеменің объектісі болмағанын көрсетті. Мұның себебі, логикалық ойлау парадигмасы көптеген педагогтар мен мұғалімдердің жеке кәсіби басымдықтарында өзіндік мағыналық орнын таппады. Оны мойындау осы мәселенің теориялық аспектілерін зерттеу, сондай-ақ түрлі міндеттерді шешу теорияларын практикалық меңгеру негізінде құрылуы тиіс.
Ұғымдар, пайымдаулар, ақыл-ой, сондай-ақ бейнелер мен көріністер ойды басқаратын негізгі элементтер болып табылады.
Ұғым дегеніміз -- заттарды олардың мәнді белгілерімен бейнелейтін ойлау формасы. Шынайылық заттары мен құбылыстарының елеулі және айырмалық (ерекше) белгілері жалпы көрсетіледі. Мысалы, адам ұғымына еңбек қызметі, еңбек құралдарын өндіру, мүшелік сөйлеу сияқты елеулі белгілер кіреді. Бұл барлық қажетті қасиеттер адамдарды жануарлардан ажыратады.
Пайымдаулар-бұл заттар мен шындық құбылыстары арасындағы немесе олардың қасиеттері мен белгілері арасындағы байланыстардың көрінісі.
Пайымдаулар объективті шындықты қалай бейнелейтініне байланысты. Олар шынайы немесе жалған. Шынайы пікір шын мәнінде бар заттар мен олардың қасиеттері арасындағы байланысты білдіреді. Жалпы пікірде осы топтың, осы сыныптың барлық пәндеріне қатысты бірдеңе бекітіледі (немесе теріске шығарылады). Пайымдаулар екі негізгі тәсілмен қалыптасады: 1) тікелей, оларда не қабылданатынын білдірсе, 2) жанама - ақыл-ой немесе пікір арқылы.
Екі негізгі түрі - индуктивті және дедуктивтік. Индукция-жеке жағдайлардан, мысалдардан және т.б. жалпы жағдайға (жалпы пікірге) байланысты ақыл-ой.
Дедукция жалпы жағдайдан (пайымдаулар) жеке жағдайға, фактіге, мысалы, құбылысқа байланысты ақыл-ой.
Ойлау іс-әрекетінің тәсілдеріне талдау, синтез, салыстыру, абстракциялау, нақтылау жатады.
Талдау - бүтіннің бір бөлігіне ойша ыдырауы немесе оның барлық тараптарынан, іс-әрекеттерінен, қатынастарынан ойша бөлінуі.
Синтез - кері талдау ой процессі, бұл - бөліктерді, қасиеттерді, әрекеттерді, қарым-қатынастарды бір бүтін етіп біріктіру. Талдау және синтез - екі өзара байланысты логикалық операциялар. Синтез, талдау сияқты практикалық және ақыл-ой болуы мүмкін.
Талдау және синтез адамның практикалық қызметінде қалыптасты. Еңбек қызметінде адамдар үнемі заттар мен құбылыстармен өзара іс-қимыл жасайды. Оларды практикалық игеру және талдау мен синтездің ойлау операцияларының қалыптасуына әкелді.
Салыстыру - заттар мен құбылыстардың ұқсастығы мен айырмашылықтарын анықтау. Салыстыру талдауға негізделген. Объектілерді салыстырар алдында салыстыру жүргізілетін бір немесе бірнеше белгілерін бөліп алу қажет.
Абстракциялау дегеніміз - ұғымдардың кездейсоқ белгілеріне көңіл аудармай, тек маңызды ерекшеліктерін оқшаулап бөліп алу. Адам заттың қандай да бір белгісін ақылмен бөліп, оны басқа белгілерден оқшаулап, олардан уақытша алаңдатады. Абстракцияның арқасында адам бірлі - жарым, нақты адамнан арылып, ғылыми теориялық ойлау-танымның ең жоғары сатысына көтерілді.
Нақтылау - кері абстракциялау және онымен тығыз байланысты процесс. Нақтылау-мазмұнын ашу мақсатында жалпы және дерексіз ой-пікірді нақты мақсатқа қайтару.
Топтастыру - заттар мен құбылыстардың, жағдайлардың топқа және шағын топтарда белгілеріне қарай ойда топтастыру және біріктіру.
Гипотиза - болжау, жағдайларды шешудің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті
Әділхан Г.
Scratch ортасы көмегімен оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011100 - Информатика мамандығы
Қарағанды 2019
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
п.ғ.к., доцент
_____________ Е.А.Спирина
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Scratch ортасы көмегімен оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту
5В011100 - Информатика мамандығы
Орындаған Әділхан Г.
Ғылыми жетекшісі Серикбаева А.С.
аға оқытушы
Қарағанды 2019
Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті
Факультет: математика және ақпараттық технологиялар
Мамандық: 5В011100 - Информатика
Кафедра: қолданбалы математика және информатика
Бекітемін
кафедра меңгерушісі
________ п.ғ.к. Спирина Е.А.
2016 ж.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Әділхан Гүлзира 5В011100 - Информатика мамандығының ИНФ-405 тобының 4 курс күндізгі бөлімнің студенті
1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы Scratch ортасы көмегімен оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту университет бойынша __ _________ 201__ ж. № ___ бұйрықпен бекітілді.
2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі ___ ______201__ ж.
3.Жұмысқа бастапқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық өндірістік мәліметтер) ҚР білім туралы заңы, Информатика пәні бойынша Жаңартылған оқу бағдарламасының әдістемелік нұсқаулығы, Книга юных программистов на Scratch.Голиков Денис и Голиков Артём Издательство Smashwords 2013, Понамарева Е.А. Основные закономерности развития мышления. Информатика и образование №8, 2009_______________________________ _______________
4. Дипломдық жұмыста (жобада) өңдеуге жататын мәселелер тізімі : Сыни ойлау қабілетінің түсінігі және оның сипаттамасы, логика түрлері және логикалық ойлау, Scratch бағдарламалау ортасы арқылы оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту_____________________________ _____ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________
5. Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар, және т.б.)_ 5 кесте______________________________ ____________
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _____________________________________________________________
5. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
- Мирончик Е.А. Развитие логического и алгоритмического мышления учащихся на уроках информатики.Информатика и образования. -2017.
- Программирование в среде Scratch. 2011 г. -- http:scratch-elektiv.ucoz.ru
7. Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсетумен)
Бөлімнің, тараудың нөмірі, атауы
Ғылыми жетекші, кеңесші
Тапсырманы алу мерзімдері
Тапсырманы берді (қолы)
Тапсырманы қабылдады (қолы)
Тақырыпты бекіту
Серикбаева А.Б
Қыркүйек 2018
Тақырыпқа тиісті материал іздестіру, әдебиет қарастыру
Серикбаева А.Б
Қыркүйек 2018
Сыни ойлау технологиясы
Серикбаева А.Б
Қазан 2018
Логикалық ойлауды дамытудың әдістемелік аспектілері
Серикбаева А.Б
Қараша, Желтоқсан 2018
Scratch ортасын меңгеру
Серикбаева А.Б
Қаңтар 2019
Электронды оқу құралын құру технологиясы
Серикбаева А.Б
Ақпан-наурыз 2019
8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
№
Жұмыстың кезеңдері
Жұмыс кезеңдерін орындау мерзімдері
Ескерту
1
Дипломдық жұмыстың (жоба) тақырыбын бекіту
қыркұйек 2018
2
Дипломдық жұмысты (жобаны) дайындау үшін материалдар жинау
10.09.18-31.09.18
3
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлімін дайындау (1 тарау)
01.12.18-31.12.18
Іс-тәжірбиеге кеткенге дейін
4
Дипломдық жұмыстың (жобаның) сараптамалық бөлімін дайындау (2 тарау)
03.01.19-30.03.19
Іс-тәжірбие уақытында
5
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық мәтінінің жобалық нұсқасын аяқтау
01.04.19-15.04.19
Іс-тәжірбие аяқталғаннан кейінгі бірінші аптада
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын-ала қорғауға ұсыну
15.04.19
Шолу дәрістерінің (консультациялар) уақытында
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) сын-пікірге ұсыну
22.04.19
8
Дипломдық жұмыстың (жобаның) ғылыми жетекшінің пікірімен және сын-пікірімен соңғы нұсқасын тапсыру
06.05.19
9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау
МАК кестесіне сәйкес
Тапсырманың берілген күні ____ ________________ 2018 ж.
Ғылыми жетекшісі ___________________________ Серикбаева А.Б.
Тапсырманы қабылдады: студент _______________ Әділхан Г.
Мазмұны
Кіріспе 7
1. Логикалық ойлауды дамытудың әдістемелік аспектілері 10
1.1 5-6 сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне байланысты психологиялық және физиолгиялық ерекшеліктері 10
1.2 Сыни ойлау технологиясы 14
1.3 Ойлау процесінің мәні. Логикалық ойлау
1.4 Логикалық тапсырмаларды шешу әдістері мен тәсілдері 16
1.5 Мектепте информатика сабағында логикалық ойлау қабілетін дамыту 19
2.Электронды оқу құралын құру технологиясы 26
2.1 Scratch ортасы арқылы ойлау қабілетін дамыту 26
2.2 HTML тілі - гипермәтіндік белгілеу тілі 31
2.3 AutoPlay Media Studio 8.0 37
2.4 Электрондық оқу құрал ныманының құру технологиясы 39
Қорытынды 44
Қолданылған әдебиеттер тізімі 47
Қосымша А 49
Кіріспе
Қоғам дамуының қазіргі кезеңінде ақпарат тез өзгеріп, таратылады және оқушылар оны есте сақтауға ғана қабілетті емес, сонымен қатар талдау, салыстыру, абстракциялау, дұрыс қорытынды жасау және т. б. әрекеттерге қабілетті болуы тиіс.
Қызметкерлердің интеллектіне жоғары талаптар қоятын ақпараттық технологиялар халықаралық еңбек нарығында көшбасшы орынға ие. Бірақ, егер нақты техникалық құрылғымен жұмыс істеу дағдысын тікелей жұмыс орнында алуға болатын болса, онда белгілі бір табиғи ортада дамымаған ойлау қабілеті сол қалпында қалады.
Оқытудың жаңа мазмұны мұғалімнен жаңа әдістеме әзірлеуді талап етеді, ол оқушыларға білімнің өсіп келе жатқан көлемін хабарлап қана қоймай, сонымен қатар ғылыми ақпаратты қабылдау, өңдеу және меңгерудің жылдам әдістерін, жаңа білімді өз бетімен толықтыру және ала білуді, оларды сыни тұрғыдан ойлай білуді қамтамасыз етуді талап етеді.
Информатика курсын оқушылардың логикалық ойлауын қалыптастырып, тапсырмаларды шешкенде алгоритмдік және эвристикалық тәсілдердің көмегімен есептеуіш техниканы ақпаратпен жұмысты автоматтандыру құралы ретінде пайдалануды ұсынады.
Информатиканың мәртебесінің өзгеруі тиісті оқу пәндерін оқытудың мазмұны мен әдіснамасын дамыту қажеттілігіне әкеледі. Информатиканы оқытудың мазмұнын өзгерту бағыттарының бірі - компьютерлік ойынды жобалау, құру және зерттеуге назар аудару.
Адамды оқыту кезінде оқушы немесе студент болсын, көптеген сұрақтар пайда болады. Мысалы, зерттеу материалына қалай қызығушылық туғызу керек? Алынған ақпаратты қанша адам игереді? Материалды адамға барынша толық көлемде жеткізе алдым ба? Жоғары пилотаж - бұл "оқытпай-ақ" үйрету. Яғни, оқушыға ақпаратты ерігінен тыс үйретуге тырыспай, оқушының кедергісін тудырмай, өзі ізденіп оқуға жағдаят жасау. Пәнге және қойылған міндеттерді шешуге шынайы қызығушылық туғызу.Оған білім берудің түрлі әдістерін пайдалана отырып қол жеткізуге болады - коллаж, фильмді көру,пікірталас, іскерлік ойын. Оқыту процесіне әрт түрлі жаңалықтар әкеліп оған оқушылардың барынша қатысуына жағдай жасайды.
Қазіргі уақытта қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне шықты. Адамгершілік және әлеуметтік салаларда жаңа ұстанымдар пайда болады. Қоғамның табысты дамуы үшін ғылыми-техникалық прогресті табысты жүзеге асыру үшін жоғары білімді, үлкен шығармашылық әлеуеті бар, стандартты емес ойлау қабілеті бар адамдар талап етіледі.
Өскелең ұрпақты тәрбиелеуге көп көңіл бөлу керек. Дәл осы мектеп балаларды одан әрі өмірге қажетті біліммен, ептілікпен және дағдылармен қаруландырады. Мектепте оқушылар логикалық ойлаудың негізгі тәсілдерін (салыстыру, жіктеу, жалпылау және т.б.) меңгереді. Осы арқылы мектеп мұғалімдері өз алдына балалардың логикасын қалыптастыру және дамыту бойынша маңызды міндет қояды,ол балаларға өз ойларын дәлелдеуге, дұрыс ой-пікірлерге келуге, нәтижесінде оқушыларға өз бетімен білім алуға мүмкіндік беретін дәлелді қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Мәселенің өзектілігі мұғалім синтез және талдау, жіктеу және жалпылау, аналогия және абстракция сияқты ойлау операцияларын пайдалану бойынша жұмыс жүйесінің жоқтығына байланысты оқушылардың логика заңдары бойынша ойлау қабілетін дамытуға қалай дұрыс ықпал ететінін үнемі білмейді.
Қазіргі уақытта информатикадағы оқыту мазмұны едәуір өзгереді. Бұл өзгерістердің басты себебі - оны ақпараттық ғылымды дамыту үрдістеріне, информатика мен ақпараттық технологияларды зерттеудегі әлемдік үрдістерге және ҚР жаңартылған білім бағдарламасына сәйкес келтіру. Scratch бағдарламасы оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстың ең әсерлі, ерекше бір тараған түрі. Жақсы ұйымдастырылған "Scratch бағдарламасы" балаларды информатикаға қызықтыра түседі. Олардың шығармашылық қабілетін жалпы информатикалық мәдениетін арттырады және программада көрсетілген материалды оқып үйренгенде оқушылардың үлгерімін арттырады. Ал " Scratch бағдарламасы " мұғалімге көмекші құрал болып табылады.
Scratch-бағдарламалауға үйрету үшін ғана емес, сонымен қатар Scratch - бұл оқушылардың қажетті дағдыларын дамыту құралы:
- ақпараттық сауаттылық. Жобалар жасай отырып, балалар әр түрлі ақпарат түрлерімен жұмыс істейді: мәтін, графика, анимация, дыбыс;
- коммуникативтік дағдылар. Scratch оқушыларға жобалармен бірге жұмыс істеуге мүмкіндік береді;
- логикалық және жүйелі ойлау. Балалар Scratch-да жұмыс істей отырып, сыни ойлауға және пайымдауға үйренеді: жобаларда кейіпкерлердің мінез-құлқын, олардың өзара әрекеттесуін келісу керек;
- креативтілік және білім алушылық.
мектеп бағдарламасының кез келген пәндері бойынша білім беру ойын және қолданбалы жобаларын жүзеге асыру арқылы Scratch бағдарламалау тілі мен ортасын оқыту. Осылайша, оқушыларда ақпараттық технологиялар саласының өзектілігін және әлеуметтік талап етілетін аспектіде бірқатар ат кәсіптерін түсіну, сондай-ақ жай ғана қызықты емес, сонымен қатар көптеген тұтынушылар (мұғалімдер, сондай-ақ кіші жастағы оқушылар) мүдделі пайдалы нәтиже алуға уәждеме қалыптасады. Сонымен қатар, орта мектептің оқу пәндері жүйесінде пәнаралық байланыстарды қалыптастыру қамтамасыз етіледі. Мұғалімге оқушылармен кез келген мектеп пәндерінің оқулықтарын қарау, пән мұғалімдерімен кеңесу және болашақта басқа мұғалімдердің тиісті пәндерді оқытуына енгізілуі мүмкін білім беру жобалары мен ойындарын құру бойынша міндеттерді тұжырымдау ұсынылады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Scratch бағдарламалау ортасы арқылы оқушыладың логикалық ойлау қабілетін дамыту. Оқушылардың информатика пәніне деген қызығушылығын ояту, сабаққа деген ынтасын арттыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту үшін Scratch бағдарламалау ортасын пайдалану. Scratch бағдарламасында әр түрлі жобалар құру процесінде арқылы оқушылардың логикасын және алгоритмдік ойлауын және шығармашылық қабілетін дамыту. Информатика сабақтарында әр түрлі тапсырмаларды, бірінші кезекте логикалық және стандартты емес тапсырмалаларды қолдану .
Дипломдық жұмыстың міндеті.
- логикалық ойлау ерекшеліктерін анықтау;
- Scratch бағдарламысын қарастыру
- Мектеп оқушыларының жас ерекшеліктерін жүйелеу.
Қойылған мақсаттарды іске асыру барысында қолданылатын келесі зерттеу әдістері қолданылды: психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді талдау, оқушылардың шығармашылық қызметінің өнімдерін бақылау және талдау, мектеп мұғалімдерінің тәжірибесін зерделеу, әңгімелесу, теориялық талдау және синтездеу, салыстыру, қорыту, жіктеу және т. б.
Заманауи оқытудың бір бағыты-бұл оқытудың барлық сатыларында жаңа білім алу үшін компьютерлік құралдар мен телекоммуникациялық технологияларды пайдалану. Оқытудың ақпараттық құралдарын қолдану әр түрлі дидактикалық идеялар мен оқу үдерісін ұйымдастыру принциптерін іске асыру үшін жақсы техникалық мүмкіндіктер береді, мұғалімнің қызметін жаңа мазмұнмен толықтырады. Алайда, бұл мұғалімнің функциясының бір бөлігін өзіне алатын компьютер оқытушыны оқыту процесінен мүлдем ығыстыра алатынының көрсеткіші болып табылмайды. Керісінше, ақпараттық технологияларды қолдану Оқыту процесін жандандыруға, оқылатын пәнге оқушылардың қызығушылығын және оқу процесінің тиімділігін арттыруға бағытталған. Олар оқылатын материалды түсініп жетуге мүмкіндік береді. Ақпараттық оқытудың элементтері мен құралдарының бірі электрондық басылымдар (оқулықтар, құралдар, кітаптар) немесе электрондық білім беру ресурстары (ЭБР)
Бүгінгі таңда электрондық оқу құралдары оны компьютерлік технологиялардың әртүрлі мүмкіндіктерімен толықтыра отырып, оқу курсын байытуға мүмкіндік береді және оны оқушылар үшін қызықты әрі тартымды етеді.
Ұсынылған материалдың көрнекілігінің жоғары дәрежесі, курстардың әр түрлі компоненттерінің өзара байланысы, кешенділік және интерактивтілік бағдарламаны студент үшін де, оқытушы үшін де таптырмайтын көмекші ретінде жасайды.
1. Логикалық ойлауды дамытудың әдістемелік аспектілері
1.1 5-6 сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне байланысты психологиялық және физиологиялық ерекшеліктері
Белгілі бір уақыт кезеңіне тән анатомиялық,физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерді әдетте жас ерекшеліктері деп аталады. Сондықтан педагогика және психология балалардың жас ерекшеліктерінің динамикасын, өзгергіштігін анықтайды,ол оқушылар мен әлем арасындағы қарым-қатынас жүйесіне байланысты екенін атап көрсетеді. Балалар дамудың бір сатысынан екінші сатыға ауысу кездейсоқ емес. Әр жас кезеңіне тән үш психологиялық сипаттаманы жиі көруге болады.
Сананың, дене күшінің дамуы адамның жас ерекшеліктеріне байланысты. Жыл сайын ағза өсіп, ақыл-ой қабілеті дамиды. Балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу білім беру мен тәрбиелеудің негізгі принциптерінің бірі болып табылады. Біз қоғамда белгілі бір құқықтары бар адам-бұл адам атқаратын рөлді түсінеміз. Ал қалыптастыру-жеке тұлғаны дамыту мен тәрбиелеудің нәтижесінде саналы өмір салтына дайындық жетілдіріледі.
Баланың тұлғасын қалыптастыруға ықпал ететін тәрбиелік, әлеуметтік, әлеуметтік орта және тұқым қуалаушылық. бала өз ата-аналарын жақсы көреді-олардың бақытына қоғам жауап береді. Бала туу-бүкіл өмір әлемінің эволюциялық жемісі. Адам табиғаттан тыс өмір сүрмейді, сондықтан ол табиғи зақымданудан пайда болады. Адам оның ұрпағы үшін барлық жағдай жасайды.
Білім беруде балалардың жас ерекшеліктерін ескеру қажет. Белгілі педогог Я. Коменский адамын баланың табиғатын, оның қабылдауын, ойлау ерекшеліктерін есте сақтау қажеттігіне сендірді.
Қазіргі педагогикалық және психологиялық ғылымдар биологияның, әсіресе балалар мен жасөспірімдердің дамуындағы факторлық рөлін көрсетеді. Педагогикалық ғылым баланың дамуын тұрақты қозғалыс бағыты ретінде қарастыра отырып, сапалық, сандық жиынтыққа елеулі өзгерістер енгізеді.
Тәрбиелеудің табысы ең алдымен тәрбиешілердің (мұғалімдердің, ата-аналардың) балалардың жас ерекшелігінің заңдылықтарын білуіне және әрбір баланың жеке ерекшеліктерін анықтай білуіне байланысты.
Қазіргі уақытта орта мектеп жасы (жасөспірімдер) 11 -- тен 15 жасқа дейін, үлкен мектеп жасы (жасөспірімдер) 15-тен 18 жасқа дейін созылады деп есептеледі. Баланың барлық өмірі келесі жас кезеңіне сәтті өту үшін осы жастағы мүмкіндіктерді ескере отырып ұйымдастырылуы тиіс.
Бесінші сыныпта оқушылар жаңа кезеңге -- жасөспірімдер қатарына кіреді. Бұл жаста олар маңызды жеке дағдарысты -- бірегейліктің дағдарысын өтеді. Оның негізгі мазмұны -- ересек адам ретінде өзі туралы жаңа тұтас көзқарасты қалыптастыру.
Мектептің бастауыш буынынан орта буынға көшу әр оқушының өміріндегі өзгермелі, дағдарысты кезең болып табылады. Кез келген мұғалім 5-ші сыныптың басы - күрделі кезең, тек бала үшін ғана емес, мұғалімдер үшін де, ата-аналар үшін де екенін айтады. Проблемалар көп және олар оқу процесінің шеңберімен шектелмейді,сонымен қатар жалпы мектепте өмір сүруді ұйымдастырумен және отбасындағы психологиялық ахуалмен байланысты.
Бірегейлік бүкіл өмір жолы бойында дамиды, бұл ретте маңызды кезең нормативтік дағдарыстар болып табылады. Олардың тұруы бірегейлікті толыққанды қалыптастыру үшін қажет, олардың әрқайсысы оның қалыптасуына өзінің белгілі бір үлесін қосады.
Бұл үдерісте жасөспірімдер жасына басты рөл беріледі, өйткені осы кезеңде сапалы өзгерістер басқа уақытқа қарағанда әлдеқайда жылдам пайда болады. Жыныстық жетілу дене және эмоциялық өзгерістерге әкеледі. Жаңа сипаттамалар ойлауға ие болады, ол формальды-логикалық болады. Әлеуметтік мәртебе күрт өзгереді. Осының салдарынан бала кезінен бастап бар бірегейліктің ішінара бұзылуы орын алады. Дағдарыс деп атауға болатын кезең келеді. Бұл жерде "дағдарыс" ұғымын даму туралы түсініктердің контекстінде біз апат қаупін бөліп алу үшін емес, өзгеру сәтін, жоғары осалдықты және өспелі әлеуетті мүмкіндіктерді белгілеу үшін пайдаланамыз.
Бесінші сынып оқушылары дағдарыс кезеңіне біркелкі емес кіреді. Оның басталу уақыты баланың физиологиялық ерекшеліктеріне, әлеуметтік дамуына, отбасылық жағдайға байланысты. Ол жасөспірімдерде ерте жыныстық жетілу, жеке жетілген, отбасында гиперопексіз тез басталады.
Бесінші сыныптың соңында оқушылардың көпшілігінде дағдарыстың алғашқы белгілері пайда болады-әлеуметтік нормаларды бұзуға ұмтылу, жоғары эмоциялық сезімталдық. Бұл әртүрлі көрінеді. Оқушылар ересек адамның сөздерін елемеуге, алаңдатпауға және оған көңіл бөлмеуге болады. Қарқынды эмоциялық реакциялар оқушының бір партада отырғысы келмейтіндермен бірге отырғысы келеді. Кейбіреулер асханада артық белсенділік танытады: тамақ ішеді, бір-бірін тамаққа салмайды, ыдыс-аяқтарды өз артынан жинамайды. Белгіленген ережелерге қарсылық мектеп концерттерінде жақсы байқалады: оқушылар дауыстап сөйлейді, сахнадан бұрылады, кейде тіпті тұрып кетеді және кетеді. Балалар мектеп формасын киюден бас тартады, сыныпқа тыйым салынған тамақ әкеледі, ересек адамдарға тән емес лексиканы қолданады.
Жоғары эмоциялық сезімталдық көбінесе қиын жағдайларда көрінеді. Оқушыларға өзін-өзі дайындауға кірісу, күннің соңында мектеп ережелерін сақтау қиын. Балалардың қиындықтарға эмоциялық ден қою деңгейі жоғарылайды. Бұл нұсқауларды орындаудан бас тарту, ренжіту, ашық агрессия болуы мүмкін: "Мен мұны жасамаймын. Бұл ақымақ". Бала өзіне тұйықталуы немесе оның қызықты еместігін және қажет еместігін көрсете отырып, күрделі жұмысты демонстративті түрде құнсыздануы мүмкін: "барлығы тұйық". Кейбір оқушылар психосоматикалық симптомдармен қиын жағдайларға жауап береді: бас, асқазан аурулары. Басқа проблемалар аз болса да жылайды.
Эмоциялық сезімталдық мұғалімдермен қарым-қатынас орнатуда да көрінеді. Оқушылар сабақтан тыс қарым -- қатынас іздейді-оларға маңызды, мұғалімнің өзіне қызығушылық танытуы, қолдау көрсеткісі келеді.
Бірақ құрбыларымен қарым-қатынаста эмоциялық сезімталдық ерекше байқалады. Ұлдар мен қыздар арасында да, сыныптар арасында да бәсекелестік артады. Қыздар мен ұлдар арасында бәсекелестік пайда болады. Сыныпта әсер ету үшін күрес басталады. Жасөспірімдер қоршаған ортаға тыңдалып, олардың қалауы бойынша келіп түскенін қалайды. Бұл уақытта жанжал, ренжіс саны артады. Оқушылар тітіркендіргіш, шашыраңқы болады. Олар жиі бір-бірін қорлайды. Бұл аморалдық емес, өзін-өзі бекітудің басқа тәсілдерін білмеу.
Жасөспірімдерге өзін-өзі дұрыс көрсету үшін ересектер тарапынан көмек қажет деп айтуға болады, бірақ өздері оған жүгінбейді. Сондықтан педагогтарға бастамашы болу керек.
Бесінші сынып оқушыларын дамытудың келесі жолы-жоғары мектеп оқушысының жаңа әлеуметтік рөлін қалыптастырудың басталуы. Бұл рөл балалардың оқудан тыс, сондай-ақ құрдастарымен және педагогтармен оқу қарым-қатынасына қатысты бейтаныс ережелерді меңгеруін талап етеді. Бесінші сынып оқушылары көптеген оқытушылармен қарым-қатынас жасауға, олардың талаптарын есте сақтауға және орындауға үйренеді. Ересектердің көп екені және олардың барлығы бір нәрсе талап ететіні мектеп оқушылары үшін жаңа болып табылады. Балалар сабақ жүргізудің әр түрлі қарқынына, тоналдығына, педагогтардың тәртіптік әдістеріне үйренеді.
Сонымен қатар, олар жоғары мектеп бағдарламасын меңгере бастайды, ол кейде оқушылар үшін жаңа формада ұсынылатын ауызша тапсырмалардың көп санын қамтиды, көптеген ұғымдармен, ғылыми мәтіндермен танысады.
Жоғары сыныптарда оқыту бастауыш мектепке қарағанда дербестіктің жоғары деңгейін талап етеді. Бірте-бірте оны бесінші сынып оқушылары да меңгере бастайды, бірақ бастапқыда бұл оларға қиын беріледі, көмек қажет.
Жаңа рөл оқушыларға мақтан тұтатын жоғары мәртебе береді. Бұған оқу процесінің тиімділігін арттыру үшін шағым жасауға болады.
Жоғары мектеп оқушысының рөлі балаларға жаңа мүмкіндіктер береді:үлкен кеңістік, ол бойынша еркін қозғалу, үйірмелер мен спорт секцияларына бару. Балалар кейде маңызды нәрселерді жіберіп алудан қорқады, мектепте жүгіреді,үлгеруге тырысады және ересектер кейде беттік, сәтсіздік ретінде бағаланады.
4 - сыныппен салыстырғанда танымдық салада елеулі айырмашылықтар байқалмайды. Үлгерімнің төмендеуі жаңа рөлді меңгерудің бұрын сипатталған процесі есебінен, сондай-ақ балалардың физиологиялық шаршауынан болуы мүмкін. Сонымен қатар, бұған оқушылардың дербестігінің жоғары деңгейі жеткіліксіз ықпал етеді. Мысалы, сабақ басталады, ал оқушы үзілісте дайындалмай, дәптерден кейін шкафқа барады. Немесе үй тапсырмаларын орындамайды, өйткені оларды жазуға үлгермейді.
Бұл уақытта оқушылардың оқу мотивациясы жоғары. Бірақ көбінесе ішкі емес, себебі көпшілігі ынталандыру және ата-аналардың жазаларын болдырмау үшін үйренеді. Бесінші сыныптың ортасына қарай кейбіреулер ойлана бастайды: неге олар шынымен үйренеді? Олар өздері үшін мұны өзінің табысты болашағы үшін не істеу керектігін шешеді. Бірақ болашақ пен шынайы өмір арасындағы байланыс әлі де күрделі емес. Сондықтан, мұғалімдер көмектесті қосу және түсіну, құндылығы және пайдалылығы, алынған білім үшін қолайлы ересек өмір.
Бастауыш мектеппен салыстырғанда оқу қиындықтарының артуы оқушылардың танымдық мүмкіндіктеріне күмән тудыруы мүмкін. Сондықтан үлкендер балалардың өз күшіне деген сенімділігін қолдау қажет.
Белгіні оқушылар атқарылған жұмысты бағалау немесе білімнің өзекті сапасын бағалау ретінде емес, жаза, мәселе, ауыр оқиға ретінде қабылдайды. Ол жас, мұғалімді ренжітуі мүмкін. Бақылау жұмыстарының қорқынышы бесінші сынып үшін типтік болып табылады.
Жасөспірімдер дағдарысының басталуы балалардың алдына өз маңыздылығын бекіту проблемасын қойып отырғандықтан, педагогтарға олардың бірегейлігін баса назар аудару, әркімге оны көретінін, бағалайтынын, байқайтынын түсіну өте маңызды.
Бесінші сынып оқушылары өздерінің жеке танымдық стилінің ерекшелігі неде екенін білмейді, өз мүмкіндіктерін түсінбейді, сондықтан олар ересек позициядан көмек сұрай алмайды, ал қамқорлық, төмендеу қалайды. Олар сәтсіздіктерді ұтымды тәсілді талап ететін оқыту сәттері ретінде қабылдауға, көмек көрсету туралы өтінішті қалай қалыптастыру керектігін көрсетуге үйрету қажет.
Жоғары мектептің барлық кезеңі "қиын жас" деп аталады, себебі бұл бала кезінен ересек адамға (есейуге) көшу. Осы уақытта болып жатқан ең басты процесс - жасөспірім өмірінің барлық жағына әсер ететін жыныстық жетілу. Қарқынды нейрогормональды қайта құру, қарқынды өсу және физикалық даму, гормондардың орталық жүйке жүйесіне әсері неғұрлым өткір, айқын көрінген және ұзақ жас дағдарысына - пубертаттық (немесе "дағдарыс 13 жас") әкеледі.
Бұл кезеңде мінез-құлықтың басты белгілері, яғни жеке тұлға негіздері пайда болады; қабілеттері, бейімділігі, мүдделері, әлеуметтік қатынастардың едәуір бөлігі анықталады. Жасөспірім қамқорлықтағы бала кезінен дербестікке түсуге тырысады, алайда ол әлі де оқиды, асырауындағы адам болып табылады, өзара қарым-қатынастың балалардың түрлерін жиі көрсетеді. Ересек сезім және өсіп келе жатқан ынта нақты шындыққа қайшы келеді. Бұл Жасөспірімдер жасындағы дағдарыстың себебі болып табылады.
Жасөспірім үшін құрдастардың пікірі ересектердің пікірінен әлдеқайда маңызды. Жасөспірімдердің үрейленуі мен қорқыныштарының негізгі себептері, әдетте, бастауыш сынып оқушылары сияқты оқулықпен проблемалар емес, құрдастарымен өзара қарым-қатынастардан туындайды.
Бұл жастың қиын деп аталу себептері:
- көптеген сапалы өзгерістер орын алады, олар бұрыңғы сынықтар сипатында болады: ерекшеліктер, мүдделер мен қарым-қатынастар (бұл сыну көбінесе қарқынды, кенеттен, тез жүреді);
- жасөспірімнің өзінің субъективті қиындықтарымен (ішкі күйзелістер, ақыл-ой, физиологиялық қиындықтар),
- жасөспірімдерді тәрбиелеуде ата-аналар мен педагогтар үшін қиындықтар (қыңыр, дөрекілік, негативизм, тітіркенгіштік және т.б.).
Жасөспірімдік жаста әдетте кіші жасқа тән мінез-құлық реакцияларына бейімділік жиі сақталады: бас тарту, оппозиция және наразылық реакциясы. Алайда, бұл жас үшін ең типтік болып табылады:
1. Эмансипация реакциясы - дербестікке, ересектердің қамқорлығынан босатуға ұмтылу. Ол үйден қашудың және мектептен кетудің, ата-аналар мен мұғалімдерге бағытталған эмоциялық өршудің, сондай-ақ жекелеген бейәлеуметтік әрекеттердің негізінде жатуы мүмкін.
2. Топтастыру реакциясы - мінез-құлықтың белгілі бір стилімен, топішілік қарым-қатынас жүйесімен және өз көшбасшысымен қалыптасқан жасөспірімдер топтарын құруға ұмтылуымен түсіндіріледі. Алайда, топтардың құрамы мен олардың сабақтары бос уақытында пайдалы емес.
3. Әуестену реакциясы (хобби-реакция) - спортпен әуестену, көшбасшылыққа ұмтылу, құмар ойындар, коллекциялауға құмарлық ер балаларға тән. Қыздарға назар аударуға ұмтылу себеп болып табылатын сабақтар (бірлескен қызметке қатысу, киім, сән, косметика және т.б.). Зияткерлік-эстетикалық қызығушылығы екі жыныста да байқалуы мүмкін.
Жыныстық жетілу кезеңінің басталуына байланысты өзгерістер кіші жасөспірімнің танымдық саласында да орын алады: олардың қызметінің қарқыны бәсеңдейді, белгілі бір жұмысты орындау үшін оқушыға көп уақыт қажет.
Балалар жиі алаңдатады, ескертулерге барабар жауап бермейді, кейде өздерін қызықтырады, тітіркендіреді, қыңыр болады, олардың көңіл-күйі жиі өзгереді. Бұл ескертулердің, жазалардың себебі болып табылады, өзара қарым-қатынастардағы үлгерім мен қақтығыстардың төмендеуіне әкеледі.
Жасөспірімдерге жоғары қозу, тепе-теңсіздік тән, олар әлі де өз эмоцияларын ұстап, оларды басқара алмайды.
Осы кезеңде балаларға жоғары белсенділік, қызметке ұмтылу тән, қызығушылықтар, қызығушылықтар, шекаралар мен сфералар нақтыланады. Осы кезеңде жасөспірімнің күнделікті өмірінен тыс көп нәрсе қызықты болады. Оны өткен және болашақ, соғыс және бейбітшілік, өмір және өлім мәселелері, Экологиялық және әлеуметтік тақырыптар, әлемді тану мүмкіндіктері, өзге планеталар, Ведьма және гороскоптар қызықтырады.
Осы жастағы балалар өзінің ішкі әлемімен және өзін бағалаумен белсенді түрде айналыса бастайды.
Кіші жасөспірімдермен болған негізгі өзгерістер "ересек сезімінде" көрінетін кіші жасөспірім кезеңінің жаңа түзілімдері ретінде өсуге және "жақсы жолдастың" қасиеттерінің ұғымына байланысты мінез-құлықтың этикалық нормаларын меңгеруге қатысты.
Бұл жастағы маңызды жаңалығы - ересектік сезімі. Ересектік сезімі тең құқықтылық, құрмет және дербестік қажеттіліктеріне, ересектер тарапынан маңызды, сенімді қарым-қатынас талап етуінде пайда болады. Осы талаптарды елемеу, бұл қажеттіліктің қанағаттанбауы жасөспірімдер дағдарысының теріс белгілерін шиеленістіреді. Жасөспірім тұлғасының маңызды ерекшеліктерінің бірі ересек болуға және санауға ұмтылу болып табылады. Жасөспірім өзінің ересектігін барлық құралдармен бекітуге тырысады,сонымен қатар оның толыққанды ересек сезінуі әлі жоқ. Сондықтан ересек болуға ұмтылу және оның ересектігін айналасындағыларға мойындау қажеттілігі қатты алаңдатады.
Жасөспірім қызметінің негізгі түрі кіші оқушы сияқты оқыту болып табылады, бірақ осы жастағы оқу қызметінің мазмұны мен сипаты айтарлықтай өзгереді. Жасөспірім ғылым негіздерін жүйелі түрде меңгеруге кіріседі. Оқыту көпқырлы, бір мұғалімнің орнын педагогтар ұжымы алады. Жасөспірімге жоғары талаптар қойылады. Бұл оқуға деген қарым-қатынасты өзгертуге әкеледі. Орта жастағы оқушы үшін оқу сабақтары үйреншікті іс болды. Оқушылар кейде артық жаттығулардан өзін жоғалтпауға бейім, берілген немесе тіпті аз уақыт ішінде сабақ орындайды. Жиі үлгерімнің төмендеуі байқалады. Кіші оқушыны белсенді оқуға итермелеген нәрсе енді осындай рөл атқармайды, ал оқуға деген жаңа көзқарастар (болашаққа орнату, алыс перспективалар) әлі пайда болған жоқ.
Егер бастауыш сыныптарда оқушы мұғалімнің барлық нұсқауларын сенімге алса, онда жасөспірім қандай да бір тапсырманы не үшін орындау керектігін білгісі келеді. Сабақта "бұл не үшін?", "неге?"-, деген сұрақтады жиі естуге болады: Бұл мәселеде ойланбастан да, кейбір наразылықтан да, кейде мұғалімнің талаптарына сенімсіздіктен де болады.
Мектепте оқытуда оқу пәндері жасөспірімдер үшін теориялық білімнің ерекше саласы ретінде сөйлей бастайды. Олар көптеген фактілермен танысады, олар туралы айтуға немесе тіпті сабақта қысқа хабарламалар жасауға дайын. Бірақ жасөспірімдер фактілерді өздері емес, олардың мәні, пайда болу себептері қызықтыра бастайды, бірақ мәнге ену әрдайым тереңдігімен ерекшеленбейді.
Сонымен қатар, дайын баланы үлкен қызығушылықпен қабылдайтын кіші оқушыдан айырмашылығы, жасөспірім ақыл-ой қызметіндегі дербестікке ұмтылады. Көптеген жасөспірімдер тапсырмаларды тақтадан шығармай орындауға тырысады, қосымша түсіндірулерден аулақ болуға тырысады, егер олар материалдарды өздері шеше алады, өзінің өзіндік үлгісін ойлап табуға ұмтылады, өз ой-пікірлерімен бөліседі және т. б. Барлығы сенімге қабылдайтын кіші оқушыдан айырмашылығы, жасөспірім мұғалімнің әңгімесінің мазмұнына жоғары талаптар қояды,ол дәлелдемелерді, сенімділікті күтеді.
Эмоционалдық - еріктік сала саласында жасөспірімге үлкен құмарлық, өзін ұстай алмаушылық, өзін-өзі бақылаудың әлсіздігі, мінез-құлқындағы шұғылдық тән. Егер оған қатысты сәл әділетсіздік байқалса, ол "жарылуы", аффект жағдайына түсуі мүмкін, бірақ одан кейін бұл туралы өкінуі мүмкін. Мұндай мінез-құлық әсіресе шаршау жағдайында пайда болады. Жасөспірімнің өте эмоциялық қоздырғыштығы ол құмарлықпен, ыстық дауыспен таласады, дәлелдейді, наразылығын айтады, қатты жауап береді және кинофильмдер немесе кітаптар кейіпкерлерімен бірге уайымдайды.
Қиындықтармен кездескен кезде оқушының басталған істі аяғына дейін жеткізбеуіне әкелетін қатты теріс сезімдер туындайды. Сонымен қатар, жасөспірім, егер қызмет күшті оң сезімдерді тудырса, табанды, шыдамды болуы мүмкін.
Кіші жаспен салыстырғанда достық өзгеше сипатқа ие болады. Егер кіші мектеп жасындағы балалар бір партада отырса, онда жасөспірімдер достығының басты негізі мүдделердің ортақтығы болып табылады. Бұл ретте достыққа өте жоғары талаптар қойылады және достық ұзақ сипатта болады. Ол өмір бойы сақталуы мүмкін. Жасөспірімдерде салыстырмалы түрде тұрақты және кездейсоқ әсерден тәуелсіз моральдық көзқарастар, пайымдаулар, бағалар, наным-сенімдер қалыптасады. Сонымен қатар, моральдық талаптар мен оқушы ұжымының бағалары ересектердің талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, жасөспірімдер ересектердің моральдық емес, олардың ортасында қабылданған моральдық жағынан жиі жүреді. Жасөспірімдерде талаптар мен нормалардың өз жүйесі пайда болады және олар үлкендер тарапынан айыптаулар мен жазалаудан қорықпай, оларды табанды түрде қорғай алады. Бұл оқушылардың ортасында жылдан жылға бар және педагогикалық ықпалға келмейтін кейбір "моральдық ұстанымдардың" төзімділігі, мысалы, есептен шығаруға болмайтын немесе сабақта айтқысы келмейтін оқушылардың айыптауы және тіпті анықтаманы есептен шығаратындарға ынталандыру көзқарасы болуы мүмкін.
1.1 Ойлау процесінің мәні. Логикалық ойлау
Сыртқы дүниені толық тануға түйсік, қабылдау, елестер жеткіліксіз болады. Біз тікелей біле алмайтын заттар мен құбылыстарды тек ойлау арқылы ғана білеміз. Түйсік, қабылдау процестерінде сыртқы дүниенің заттары мен құбылыстары жайлы қарапайым қорытындылар жасалады. Бірақ қарапайым қорытындылар сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының ішкі кұрылысын, оның қажетті қатынастары мен байланыстарын жөнді ашып бере алмайды. Адамның ой-әрекеті, әсіресе, түрлі мәселелерді бір-біріне жанастыра отырып шешуде өте жақсы көрінеді.
Ойлау дегеніміз - сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс-қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі.
Ойлау қабылдау, елестермен тығыз байланысты. Түйсік пен қабылдау танымның бірінші баспалдағы болғандықтан, олардан тыс ешбір ойлау болмайды. Ойлау сезім мүшелері арқылы алынған мәліметтерді өңдейді. Ойлау сезімдік мағлұматтардың негізінде ғана мүмкін болатын нәрсе. Елестерде жалпылағыш элементтер мол болғанмен, оның таным мүмкіндігі ойлаудан әлдеқайда төмен. Ойлаудың қамтитын шеңбері өте кең.
Адам сырткы дүние құбылыстарының сырын көбірек білген сайын оның ойлауы да жетіле түседі, қазір ойлаудың практикалық әрекетпен байланысқан сан-салалы түрлері пайда болды. Адам өз ойлауының ақиқаттығын, яғни шындығымен құдіреттілігін, өмірге жарасымдылығын практика жүзінде дәлелдеуге тиіс. Ой амалдары мен логикалық операциялар, оларды орындаудың белгілі ережелері мен жүйесінің пайда болуы - адам ойлауының зор табысқа жетуінің, тарихи дамуының нәтижесі. Ойлау заңдылықтары мен ережелері сансыз қайталаудың және тәжірибеде тексерілудің нәтижесінде адам санасында бекіп, зор шындыққа айналды.
Ойлау адамның сыртқы дүниемен қарым-қатынас жасау процесінде туындап отырады. Адам ойлауының мазмұнын билейтін - объективтік шындық. Адамға алдына мақсат қойып, оны шешуге ұмтылдыратын - оның қажеттері.
Адам әр уақытта өзінің алдына мақсат, міндет қоя білуі қажет. Бұларды басқа адам да қоюы мүмкін, өмір тәжірибесі мен білімі жеткілікті кісі алда тұрған міндетті тез аңғарады да, мәселе қоя біледі, ой процесінің бағытын айқындайды. Бұдан соң мәселені шешу, яғни ойдың негізгі кезеңі басталады. Бұл адам психологиясына ерекше әсер ететін өзекті, аса мәнді кезең болып есептеледі. Ойдың кейде шындықтан ауытқитын кездері де болады. Бұл адамды шындықтағы құбылыстар жөнінде қате көзқарасқа, теріс пікірлерге де алып келеді. Қоғамдық тәжірибенің, адам танымының тарихи дамуының барысында ғана бұлар біртіндеп, түзетіліп отырылады. Түйсік пен қабылдауға қарағанда ойлауда қателесуге мүмкіндік бар, әйтсе де ойлау құбылыстардың мәнін екі жақтан (теория мен тәжірибе) бірдей қарастырып, тереңірек біліп отыратындықтан, қабылдау мен елестерге қарағанда әлдеқайда жоғары тұрады. Сөйтіп, ойлау сыртқы дүниені мида бейнелеудің ең жоғары формасы.
Ойлау - аса күрделі психикалық процесс. Оны зерттеумен бірнеше ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше. Осы екі ғылымның ойды зерттеудегі әдіс-тәсілдерінде де өзіндік айырмашылықтар бар. Мәселен, психология түрлі жас мөлшеріндегі адам ойының пайда болу, даму, қалыптасу жолын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің заңдылықтарын қарастырса, логика - бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінің зандары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Кей жағдайда бұл екеуі бірін-бірі толықтырып, ой мәдениетінің арта түсуіне көп пайдасын тигізеді.
Ойлау таным шекарасын кеңейтеді, сезім мен қабылдаудың тікелей тәжірибесінен тыс шығуға мүмкіндік береді. Ойлау адамның тікелей байқамайтынын, қабылдамайтынын білуге және бағалауға мүмкіндік береді. Ол қазіргі уақытта жоқ құбылыстардың басталуын болжауға мүмкіндік береді.
1-ші ойлау түрі
2-ші ойлау түрі
3-ші ойлау түрі
Затты - әрекетті
Көрнекі - бейнелі;
Сөздік-логикалық
Баланың ерте балалық шағында пайда болады, ол қозғалыс әрекеттерін жүзеге асыру арқылы жағдайды нақты өзгерту жолымен танымның қандай да бір міндеттерін шешеді.
Мектепке дейінгі жастағы балада сезімдік образдар мен түсініктерді пайдалана бастаған кезде дамиды.
Мектепте оқу процесінде дамиды.
Ойлау ортадағы және қабылдаудағы ақпаратты өңдейді, ал ой жұмысының нәтижелері тексеріледі және тәжірибеде қолданылады. Адамның ойлауы сөйлеумен тығыз байланысты.
Ойлаудың түрлері
Шығармашыл (өнімді) Қайта жаңғыртушы
(тапсырманы шешудің жаңа түрін (тапсырмаларды белгілі бір
табу, бұрын белгісіз болған, жаңа ережелер мен алгоритмдер
нәрсені ойлап табу) арқылы шешу)
Шығармашыл ойлаудың пайда болу шарты - субъектінің проблемасын шешетін жоғары белсенділікті ынталандыратын жаңа білімді ашу қажеттілігін ұғынуға ықпал ететін проблемалық жағдайдың болуы.
Қайта жаңғыртушы ойлауды дамыту шарты - оқушының бастапқы білім минимумының болуы.
Ойлау қабілетін дамыту үшін ми үнемі жаңа бастапқы проблемалар мен тапсырмаларды шешу керек. Оларды шешу барысында ойлау қабілеті жақсарады. Шынында да, оқушының ойлау қабілетін талдау және синтездеу, салыстыру және заңдылықтарды табу, топтастыру, жалпылау, талқылау, нақтылау, яғни зерттелетін материалға ойлау әрекетінің түрлі тәсілдерін қолдана білу , кез келген өмірлік жағдайға тапсырманы шешу көмектеседі.
Адамның, оның ішінде оқушының ойлау қабілеті тапсырмаларды шешу кезінде неғұрлым айқын көрінеді.
Кез-келген ой қызметі адамның дайын жауабы жоқ, алдына қоятын сұрақтан басталады. Кейде бұл мәселені басқа адамдар қояды, бірақ әрдайым ойлау актісі жауап беру керек сұрақты тұжырымдаудан басталады, оны шешу керек міндеттер белгісіз бір нәрсенің не екенін ұғынудан басталады.
Ойлау адамның қоршаған ортаның объектілері мен құбылыстарын тану және олардың байланыстары, өмірлік маңызды міндеттерді шешу, болашақты болжау процестері болып табылады.
Логикалық ойлау - тұжырымдармен логикалық операциялар арқылы жүзеге асырылатын ойлаудың түрі. Аналитикалық ойлау уақыт ішінде кең тараған, айқын көрінген кезеңдері бар, ойлы адамның санасында едәуір дәрежеде ұсынылған. С. Л. Рубинштейн бойынша, кез келген ойлау процесі белгілі бір міндетті шешуге бағытталған акт болып табылады, оны қою мақсаты мен шарттарын қамтиды. Ойлау проблемалық жағдайда түсіну қажеттілігінен басталады. Тапсырманы шешу ойлау процесінің табиғи аяқталуы болып табылады, ал мақсатқа жетпесе оны сәтсіздік ретінде қабылдайды.
Ойлаудың даму проблемасы антикалық философтар - Аристотель, Демокрит, Парменид, Сократ, Эпикур заманында жарық көрді. Логикалық ойлауды дамыту проблемаларының әртүрлі аспектілері и. Канттың, Г. Гегельдің, Ф. В. Шеллингтің, А. В. Ивановтың, А. Н. философиялық еңбектерінде көрініс тапты. Олардың жұмыстарында қарапайым және ғылыми сананың диалектикасындағы ойлаудың мәні мен ерекшелігі зерттеледі, оның құрылымы анықталады, ойлау функциялары сипатталады,оның операциялық құрамы мен жүру сипаты талданады. Алайда, аталған зерттеулердің теориялық және практикалық маңыздылығы және олардың білім беру және әлеуметтік-мәдени міндеттерді шешуде маңыздылығына қарамастан, жалпы білім беру мекемесінің жұмыс тәжірибесінде оқушылардың логикалық ойлауының маңызды сипаттамаларын, информатика және ақпараттық технологиялар курсын оқу процесінде оның даму шарттары мен механизмдерін талдау үшін қажетті материалдар жинақталмаған.
Проблеманың түрлі аспектілерінің қызығушылығына қарамастан, теория мен тәжірибені талдау логикалық ойлауды дамыту әлі кең теориялық-әдіснамалық сана мен барабар практикалық негіздеменің объектісі болмағанын көрсетті. Мұның себебі, логикалық ойлау парадигмасы көптеген педагогтар мен мұғалімдердің жеке кәсіби басымдықтарында өзіндік мағыналық орнын таппады. Оны мойындау осы мәселенің теориялық аспектілерін зерттеу, сондай-ақ түрлі міндеттерді шешу теорияларын практикалық меңгеру негізінде құрылуы тиіс.
Ұғымдар, пайымдаулар, ақыл-ой, сондай-ақ бейнелер мен көріністер ойды басқаратын негізгі элементтер болып табылады.
Ұғым дегеніміз -- заттарды олардың мәнді белгілерімен бейнелейтін ойлау формасы. Шынайылық заттары мен құбылыстарының елеулі және айырмалық (ерекше) белгілері жалпы көрсетіледі. Мысалы, адам ұғымына еңбек қызметі, еңбек құралдарын өндіру, мүшелік сөйлеу сияқты елеулі белгілер кіреді. Бұл барлық қажетті қасиеттер адамдарды жануарлардан ажыратады.
Пайымдаулар-бұл заттар мен шындық құбылыстары арасындағы немесе олардың қасиеттері мен белгілері арасындағы байланыстардың көрінісі.
Пайымдаулар объективті шындықты қалай бейнелейтініне байланысты. Олар шынайы немесе жалған. Шынайы пікір шын мәнінде бар заттар мен олардың қасиеттері арасындағы байланысты білдіреді. Жалпы пікірде осы топтың, осы сыныптың барлық пәндеріне қатысты бірдеңе бекітіледі (немесе теріске шығарылады). Пайымдаулар екі негізгі тәсілмен қалыптасады: 1) тікелей, оларда не қабылданатынын білдірсе, 2) жанама - ақыл-ой немесе пікір арқылы.
Екі негізгі түрі - индуктивті және дедуктивтік. Индукция-жеке жағдайлардан, мысалдардан және т.б. жалпы жағдайға (жалпы пікірге) байланысты ақыл-ой.
Дедукция жалпы жағдайдан (пайымдаулар) жеке жағдайға, фактіге, мысалы, құбылысқа байланысты ақыл-ой.
Ойлау іс-әрекетінің тәсілдеріне талдау, синтез, салыстыру, абстракциялау, нақтылау жатады.
Талдау - бүтіннің бір бөлігіне ойша ыдырауы немесе оның барлық тараптарынан, іс-әрекеттерінен, қатынастарынан ойша бөлінуі.
Синтез - кері талдау ой процессі, бұл - бөліктерді, қасиеттерді, әрекеттерді, қарым-қатынастарды бір бүтін етіп біріктіру. Талдау және синтез - екі өзара байланысты логикалық операциялар. Синтез, талдау сияқты практикалық және ақыл-ой болуы мүмкін.
Талдау және синтез адамның практикалық қызметінде қалыптасты. Еңбек қызметінде адамдар үнемі заттар мен құбылыстармен өзара іс-қимыл жасайды. Оларды практикалық игеру және талдау мен синтездің ойлау операцияларының қалыптасуына әкелді.
Салыстыру - заттар мен құбылыстардың ұқсастығы мен айырмашылықтарын анықтау. Салыстыру талдауға негізделген. Объектілерді салыстырар алдында салыстыру жүргізілетін бір немесе бірнеше белгілерін бөліп алу қажет.
Абстракциялау дегеніміз - ұғымдардың кездейсоқ белгілеріне көңіл аудармай, тек маңызды ерекшеліктерін оқшаулап бөліп алу. Адам заттың қандай да бір белгісін ақылмен бөліп, оны басқа белгілерден оқшаулап, олардан уақытша алаңдатады. Абстракцияның арқасында адам бірлі - жарым, нақты адамнан арылып, ғылыми теориялық ойлау-танымның ең жоғары сатысына көтерілді.
Нақтылау - кері абстракциялау және онымен тығыз байланысты процесс. Нақтылау-мазмұнын ашу мақсатында жалпы және дерексіз ой-пікірді нақты мақсатқа қайтару.
Топтастыру - заттар мен құбылыстардың, жағдайлардың топқа және шағын топтарда белгілеріне қарай ойда топтастыру және біріктіру.
Гипотиза - болжау, жағдайларды шешудің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz