Жазғызбадың есті өлең

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Ф. 4-51

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Баишев университеті

А. Т. Турешова

М. Ақдаулетов поэзиясының танымдық табиғаты: лингвокогнитивтік аспект

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В011700 - «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығы

Ақтөбе 2019

КІРІСПЕ

Қазақ әдебиеті тума талант иелеріне ешқашан кенде болған емес. Бұрын да болған, қазір де бар. Қазақ халқы ықылым заманнан бері ақындық қасиетке бай келіп, ақындарға кенде болмаған. Тіпті, сонау түркі дәуірінде тасқа таңбаланып, қалдырылған жазбалардың өзі поэзия үлгісінде жазылуы да көп нәрсені аңғартса керек. Ал, соның ішінде поэзияға ең көп үлес қосқан ақындар Батыс Қазақстан өңірінің асылдары. Батыс өңірінің поэзия майталмандарына Хамза Есенжанов, Қадір мырза Әлі, Ғұмар Қараш, Кердері Әбубәкір, Молдағалиев Жұбан, Ақұштап Бақтыгереева, т. б. сынды ақын-жазушылар жатады. Бұл ақындардың поэзиясы өзіндік стильдерімен, нақыштарымен ерекшеленеді. Шығармашылығы елден ерек, ақындық өмірі терең зерттелмеген, құпиясы ашылмаған ақынның бірі - Мейірхан Ақдаулетов. Біздің зерттеу жұмысымызға осы кісінің ақындық өмірі мен шығармашылығын негіз етіп алуымыздың бір себебі - ақынның ақындық болмысының толық ашылмауы.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақ әдебиеті әлеміндегі майталман ақынның суреткерлік шеберлігін, тілін зерттеу түптеп келгенде сол ақынның өз дәуірінде дарабоздар қатарында болғанын мойындау. Қазақ халқы көне заманнан бері ақындық қасиетке кенде болмаған. Сонау түркі дәуірінде де тасқа таңбаланып жазылған ескерткіштерде поэзия үлгілері сақталған. Ал бііздің тоқталып отырған ақынымыз Мейірхан Ақдаулетов - өз заманының таптырмас поэзиялық суреткері. Оның ақындық болмысы мен мінезі елден ерек. Өлеңдері терең философиялық оймен, өткір тілімен, данышпандылығымен, өзіне тән лирика ұшқынымен, аудармашылығымен өзінің оқырмандарын тамсандырып, бас игізеді.

Алайда қазақ әдебиеті әлеміндегі көркем ой философиясын бағындырған тұлғалардың бірі Мейірхан Ақдаулетов өлеңдері тілі «ауырлығымен», өзіндік ерекшелігімен көзге түссе де, кешенді жүйе ретінде тілтанымдық лингвистика аспектісінен зерттеуді қажет етеді. Өйткені мейірхантану алдындағы Мейірханның «тереңіне жетпеу» мәселесі оның «күрделі» болмысына сай туындады.

Ақынның шығармалары мүлде лингвистикалық зерттеу нысаны болған емес, осыдан барып М. Ақдаулетов мұрасын тілдік тұрғыдан зерттеудің қажеттілігі айқындалады.

Мейірхан Ақдаулетов өлеңдерінің идеялық мазмұны мен тақырыптық, жанрлық-бейнелік ерекшеліктеріне әдебиеттанушы ғалымдар арнайы зерттеу арнамағанымен, кезінде ол туралы Ертай Ашықбаевтың таным-таразысынан өткен пікірі бар. Ол пікірлері өзіндік өзектілігін жоймаса да, ешқандай ғылыми еңбектердің (монография) ұстанымы бола қойған жоқ. Сондықтан Мейірханның «тереңіне жету» біраз артта қалып келеді. Ақынның аудармаларына да қажетті зерттеулер жүргізіле қойған жоқ.

Осы олқылықты дұрыстап, ақын поэзиясының когнитивтік аспектісіне ғылыми пікір білдіру - қазақ руханияты мен мәдениетінің мүддесі деп білеміз. Жұмыс осы бағытта орындалып отырғандықтан, бұл жұмыс тақырыбының бүгінгі таңдағы өзектілігін көрсетеді.

Ендеше, қазіргі тілтанымдық лингвистика бағытына сәйкес ұлттық санасы жоғары, ұлттың рухани мұрасын меңгеріп, ұлттық әдебиетті жаңа сапаға көтеруге өзіндік үлес қосқан Мейірханның тілін ұлттық құндылық ретінде зерттеу - ұлттық болмыс пен халықтың дүниетанымын танытуға қатысты көкейтесті мәселе.
Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Зерттеу жұмысының мақсаты - М. Ақдаулетов поэзиясының танымдық табиғатын, көркемсөз шебері екендігін, өлеңдеріндегі негізгі концептуалды тақырыптарды талдау негізінде дәйектеу. Осы мақсатты орындау барысында төмендегі міндеттерді шешу көзделді:

- Когнитивті лингвистика бойынша М. Ақдаулетовтың тілі арқылы оның табиғатын, танымын, поэзияларындағы ғаламдық бейнені тануға мүмкіндік беретін теориялық және әдістемелік тұжырымдарды қарастыру;

- Когнитивті лингвистиканың аспектісі бойынша ақынның шығармаларының ерекшілігін көрсету;

- Ақынның жыр жинақтары арқылы поэзиясының тілдік ерекшеліктерін саралау;

- Когнитивті лингвистика өлшемі бойынша ақынның поэзиясының құрылымын көрсету;

- М. Ақдаулетовтың поэзия тілі арқылы ол өзі өмір сүретін қоғамның әлеуметтік жағдайын, оған деген ақынның когнициясын, көзқарасын ұсыну;

- М. Ақдаулетов өлеңдерін астарлап сипаттайтын тілдік бірліктерді саралау.

- ақын санасындағы таным негізін қалыптастырып, ақындық ұстанымын белгілеуге әсер еткен танымдық-тәрбиелік тегін танумен қоса, оның тілдік көріністерін дәйектеу;

- ақын жұмбағын дәйектеп, өлеңдерінің «жасырын» (астар) мағынасын сипаттайтын, Мейірхан өлеңдеріндегі астарлаудың әдіс-тәсілдерін айғақтайтын тілдік бірліктерді көрсету;

- ақынның поэзиясындағы негізгі «Өмір» концептісі туралы саралау;

Зерттеудің нысаны. Мейірхан Ақдаулетовтың поэзиясының танымдық табиғатын лингвокогнитивтік аспект тұрғысындағы сипаты. М. Ақдаулетовтың жинақтары, өлеңдері.

Зерттеудің дереккөздері ретінде Мейірхан Ақдаулетовтың әр жылдары жарық көрген жыр жинақтары: «Молодые голоса»(1980, қаз. тілінде), «Жалғыз досым - жүрегім»(1990ж., Жалын баспасы), «Дәруішнама», «Бейуақтағы мінәжат», Мейірхан Ақдаулетовтың жеке архивындағы ол кісі туралы жазылған пікірлер, сұхбаттар, ол кісінің аударма өлеңдері пайдаланылды.

Зерттеудің әдістері мен тәсілдері. Мейірхан поэзиясының танымдық табиғатын, ғалам туралы түсінігін тану үшін баяндау, сипаттау, сөзін-дүниетанымын тану мақсатымен көркем сөзді мағыналық өрісте талдауда салыстыру, контекстік талдау әдістері пайдаланылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. М. Ақдаулетов поэзиясының тілін когнитивті лингвистика тұрғысында тұңғыш рет талданып, зерттелуі - ізденісіміздің ғылыми жаңалығы болып табылады. Зерттеудің осындай ғылыми жаңалығы төмендегідей нәтижелерге жетуге негіз болды:

М. Ақдаулетовтың шығармашылығы туралы пікірлерді зерделеу;
Ақынның тәржіме жасаған өлеңдерінің лингвокогнитивтік ерекшеліктерін ашу;
М. Ақдаулетовтың поэзиясында ең көп кездесетін «Өмір» сөзін концептісі ретінде талдау;
Ақынның поэзиясындағы ғаламның тілдік бейнесін зерттеу;

Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Ақын М. Ақдаулетовтың өлеңдерін тілдік тұрғыдан зерттеу барысында алынған нәтижелер, ұсынылған тұжырымдар қазақ тіл біліміндегі «тілдік тұлға», «дүние бейнесі» теориялары зерттелуін толықтыруға септігін тигізіп, прагмалингвистика, танымдық тіл білімі, мәтін лингвистикасы салаларының дамуына үлесін қосады.

Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Белгілі бір тілдік тұлға шығармашылығын талдауға арналған арнайы курстар мен семинарларда, практикалық дәрістерде («Көркем мәтінді лингвистикалық талдау», «Когнитивтік лингвистика», «Тіл мәдениеті», т. б. ), Мейірхан туралы маңызды зерттеулер беруге болады.

М. АҚДАУЛЕТОВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ

1. 1 М. Ақдаулетовтың шығармашылық өмірбаянының зерттелуі

Мейірхан Ақдаулетов 1951 жылы 10 тамызда Ырғыз ауданында дүниеге келген. Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтының филология факультетін бітірген. Еңбек жолы шаруашылықты шопан, тракторшы болып бастаған . кейін Қарабұтақ аудандық комсомол комитетінде, «Жаңа өмір» газетінде қызмет істеді. Мейірханның өлеңдері 1971 жылдан республикалық басылымдарда жарық көріп, топтама жинақтарға енді. Ол «Бастау» (1980), «Шырақ ғұмыр» (1984), «Жалғыз досым-жүрегім» (1990), «Дәруішнама» (1996) жыр жинақтарының авторы. Сонымен қатар көптеген аударма жұмыстары бар. Мұрат Аджидің түркі тарихы туралы «Қыпшақ даласының жусаны» кітабын, Какаджан Ашировтың «Қабыл - Адам ата перзенті» пьесасын аударған. Ол түркі тілдес халықтардың халықаралық фестивалінің лауреаты [1, 225] .

Мейірхан ақын мектепті жақсы бітірген. Алыс ауылда өскен. Ол он екі жасынан бастап қара жұмыс. Екінші класта оқып жүрген кезінде-ақ әдебиетке деген сүйіспеншілігі ояна бастаған, “Абай жолын” оқыған. Ақынның келе-келе орыс әдебиетіне деген құмарлығы оны батыс классикасына жетеледі[2] .

Мейірхан алғашқы өлеңдерін аудандық газетте жүріп жаза бастаған. Оның өлеңдерін досы Жұмабек, кітапханашы қыздар оқып, алғашқы сын да берген. 1977 жылы облыстан Алматыдағы жас жазушылардық кеңесіне шақыру алады.

Мейірхан Ақдаулетовтың алғашқы жинағы «Бастау» 1980 жылы жарық көрді. «Шырақ ғұмыр» деп аталатын жинағы қайта құру кезінде шыққан. Ал 1979 жылдың сәуір айында «Пионер» журналының қызметкері болып тағайындалған [3, 234] .

Ақын өзінің бір сұхбатында поэзиясы туралы сөз еткен еді. Ол: « . . . Мен соңғы жиырма жыл бойы «етікші» болдым, бірақ «етікшілікті» де өлеңдегідей - өзімнің мүмкіндігіме қарай шынайы істедім, әртіс болған жоқпын. (Әртіс болсам да, «гениальный» болар едім! - қалжың. ) Тек қана өлең жетімсіреп қалды. Журналист - бүгінгі күннің бейнеткері, ал ақын, жазушы мәңгілікке - құрығанда, осыдан кемі бес ғасыр өткенге дейінгі өмірге - қызмет етуі керек. Ақсатып алдым мен оны . . . О бастан «көк етікті табылмаса, көн етіктіге бармаймын» деп жүріп кемпір болатын, «іштей ақсүйек» қыздың қырсығына ұқсас кесірім бар кісі едім, беріде өлеңнен алшақтап кетіппін. Оның үстіне, қазір таяқ лақтырсаң, ақынға тиеді. Бәрі жақсы. Бәрі жорға. Өлеңнің әліпбиін жастар да керемет меңгеріп алды. Кейде ойлайтын болдым: бұрындары қазақтар тек өлеңмен ғана сөйлескен шығар . . . Қазір жас, жасамыс ақындардың барлығы тамаша. Тек бір қиыны - бәрінің өлеңін (әсіресе, ақын қарындастарымның) араластырып жіберіп, бір үлкен том шығарсаң, бір адамның өлеңіндей болып тұрады . . . Бәрі емес, әрине. Бірақ, басым көпшілігінің. Сосын тебірентпейді, қай-қайдағыңды қозғамайды.

Өлең - өз жаныңның күбірі. Оны адам, адал адам біреуді таң қылайын деп жазбайтын болар. Анна Ахматова айтқан: «Менің жанымды талапайға салып, таратып әкелесіңдер ғой» деп. Оқырмандарына. Әлгінде айттым: өлеңнен рекламный товар жасаудың қажеті жоқ. Өлең мықты ма - әркім әкетсін. Жаттасын. Қажетіне жаратсын.

Жұрт алдына шығып өлең оқу да, біле білгенге . . . шешінумен бірдей, мына мүшемді көр деп. Пастернак айтады: «Быть знаменитым некрасиво . . . »[4] -деп өзінің поэзия туралы не ойлайтынын дөп басып айтқан болатын.

Мейірханның поэзиясының идеялық мазмұны мен тақырыптық, жанрлық ерекшеліктеріне әдебиеттанушы ғалымдар арнайы зерттеу арнамады. Дегенмен, ол кісі туралы кезінде Ертай Ашықбаев («Өлең мен өмір» әдеби мақалалар жинағы), Амангелді Кеңшілікұлы (Ақын Мейірхан Ақдәулетұлының поэзиясы туралы сөз), Жүсіпбек Қорғасбек, Таласбек Әсемқұлов («Биік белес») сынды ақын-жазушылардың таным-таразысынан шыққан пікірлер бар.

Мейірхан ақынның сыры әлі күнге дейін ашылмауының бір себебі - осыған дейін ақынның поэзиясының тереңіне жетуге атүсті қараушылық, шығармашылығының біржақты бағалануы.

Ертай Ашықбаевтың «Өлең мен өмір» әдеби мақалалар жинағында Мейірханға арнап жазған мақаласы жарияланды. Онда ақынның «Жалғыз досым - жүрегім» деп аталатын кітабына үлкен пікір қалдырды. «Бұл кітап - Мейірханның ғана жүрегі емес, әріден қайырсақ, талай қазақ баласының жүрегі еді. Бұл кітап - әлденелерге алданған, әркімдерден түңілген, әрнәрселерден бас тартқан талай-талай жүректердің драмалық сұлба-кескіні»-деген тындырымды пікір қалдырды [4, 218] . Сонымен қатар бір өлеңін мысалға келтіре отырып, «Бұған дейін сызылған сезімдер мен ақ қанатты армандарға бөленіп келген өлеңдерге, одан асса, ол кезде де кем-кетігі жетерлік қоғамды әшкерелеуге тырысқан ашулы жырларға әбден үйренген қалың оқырман кенеттен әр пендеге біткен жалқы жүректің бұлардан да басқа алданыштары мен мұң-уайымдары бар екендігін, енді ақындар бұрынғыша тек өзгенің ғана әуенін әлдилей бермей, әркім ең әуелі өзінің жүрегінің қасіретін айтуы керектігін түсіне қойды. Мейірханды өзгеше шыңға шығарған ерекшелік, міне, осы. Сөйтіп, Мейірхан жер басып жүрген жұмыр басты пендеде анатомиялық жүрек қана емес, психологиялық жүрек те бар болатынын ұқтырды. Мейірхан поэзиясы дайын асқа тік қасық оқырманға арналмаған. Себебі, оның өлеңдерінің басындағы шәпкісі - күрделі ой, үстіне киген көйлегі - терең мазмұн, беліне таққан белбеуі - астарлы қисын, аяғындағы етігі - тұңғиық философия. Мұндай ала-құла киінген кісінің досы да, әрине, аз болатыны белгілі. Ақын жинағының «Жалғыз досым - жүрегім» аталуы да сондықтан» болса керек [4, 219-220] . Ертай Ашықбаев Мейірхан туралы пікірінде ақынның ақындық қасиеттерін ерекше атап өтеді. Қазақ елінде Мейірхан ақынның басқа ақындардан ерек қасиеті бар екенін айтады. Ол ерек қасиеті - өзінің жүрегінің қасіретін жырлауы. Яғни, Мейірханға дейін халық ақсақ қоғамның кем-кетігін әшкерелеуге тырысқан ашулы жырларға әбден үйренген. Оқырманға ендігі қоғам туралы, өзгенің қасіреті туралы жырланған жырлар емес, өзінің жүрегіндегі мұң-қасіретін, толғанысын жырлайтын жыршы-ақын қажет болды. Мейірхан өзінің оқырмандарына осы жетпес қажеттілікті берді деуге де болады. «Жалғыз досым - жүрегім» жыр жинағы - тек Мейірхан ақынның жүрегі емес, барлық қоғамның, қазақтың жүрегі. Бұл жинақ - әркімнен алданып, түңілген жүректерге таптырмас ем еді.

Мейірханның екінші ерекшілігі - оның поэзиясы кез-келген оқырманға арналмаған, поэзияға атүсті қарайтын оқырмандар оның тереңіне жете алмайды. Өйткені, Мейірханның поэзиясы екінің біріне арналмаған. Е. Ашықбаев ақынды ала-құла киінген адаммен теңеген. Яғни, оның поэзиясы терең философиядан, астарлы ойдан, тұңғиық мазмұннан тұрады. «Жалғыз досым - жүрегім» жыр жинағы да осынысымен ерекшеленеді.

М. Ақдаулетов туралы Амангелді Кеңшілікұлы «Жалғыз досым - жүрегім» кітабына «Ақын Мейірхан Ақдәулетұлының поэзиясы туралы сөз» қалдырды. Әдебиетке келген ақындардың өмір жолы ұқсас болғанмен, танылу кезеңі әр түрлі келеді. Біреулері жұрттың назарын аудару үшін әдебиет ордасының босағасын аттамай жатып-ақ «мен мойындаңдар» деп жұлқынып өңешін жыртып айғай салады. Енді біреулері «пысықтық» жолды таңдап алып, бойындағы қабілетін даңқ, атақ, мансап жолында құрбандыққа шалады. Құлдық психологиядан арыла алмағандықтан күнкөрістің қамымен, басқа ұлттың «өзі» секілді пысықайларын жағалап, шашбауын көтеріп үлкен құрмет пен беделді иеленеді. Мыңдаған кездесулер мен жүздеген жүздесулер өткізеді. Пысықтық жолмен дүниедегі сыйлық атаулының бәрін алса да қомағайланып, араны ашыла береді, өзін ұлттан биік қойып, ұлтты тобыр деп түсінеді.

«Ұлттан іргесін аулақ салу арқылы Құдайдан безген ол бейбақтар» (Ф. Достоевский) ана тіліне менсінбеушілікпен қарап, ғасырлар бойы өз ұлтының санасын құлдық шынжырмен бұғаулап ұстаған басқа халықтың тіліне бүйрегі бұрып, кейіннен тіпті, азғындыққа салынып, төл тарихына топырақ шашып бүйректен сирақ шығарады. Абай атамыз айтпақшы олар «ақылға сәуле қонбаған соң, хайуанша жүріп күнелтеді».

Міне осы екеуіне де ұқсамайтын - әдебиетте тағы бір ат төбеліндей ғана үшінші топ бар. «Ұлттан - пайғамбар да әулие емес» деген сыңайдағы темір қағиданы берік ұстаған осы топтың өмір жолы - азабы мен тақсіреті мол, қиын-қыстау белестерден тұрады. Өз ұлтының бағына орай жаратылған осы үркердей топ болмаса қазақ халқы баяғыда жойылып кетер ме еді. . Кім білсін? Ұлттың иманындай болып, рухы үшін күрескен олар кешегі қылышынан қан тамып тұрған кеңес дәуірі тұсында да замана дауылынан сескенбей мәдени мұрамызды түгендеп, жыраулар поэзиясын санатқа қосу үшін талай айқасқа түсті. Надандық пен жауыздыққа шыдамай желтоқсан оқиғасына қатысып, ауыр зобалаңды басынан өткерді. Арзан атақ пен жалған дақпырттың шаужайына жабыспай, бойындағы бар білімі мен талантын ұлттың намысын жыртуға жұмсады.

Қазақ топырағындағы - міне осындай болмысы ерекше жаратылған, санаулы таланттардың бірі - Мейірхан Ақдәулетұлы.

Сексенінші жылдары поэзия өлкесінің шымылдығын ашқан Мейірхан Ақдәулетұлының алғашқы өлеңдерінен-ақ - ешкімге ұқсамайтын болмысы, таза ақындық мінезі айдарланып тұрды. Өлеңдеріндегі ойының жинақылығы, өмірдің болмысын терең парықтай білетін танымдық шеберлігі арқылы -өзіндік қолтаңбасы мен жыр әлемі қалыптасқан ақын екендігін бірден аңғартты.

Дегенмен жоғары жақтың ауа-райын қырағы бақылап, сақалын саудалаған ақсақалдардың көңіліне қарап қана сөз сөйлеуге дағдыланған әдебиет сыншылары Мейірхан поэзиясы туралы жылы лебіз білдіріп, мардымды ештеңе айтқан жоқ. Әйтпесе сонау сексенінші жылдардың басында-ақ:

Ұялатын кісі көп,

Ісі өнеге көненің.

Мен көбіне өңімде

ұсақ тірлік көремін.

Күннен бетер бір бейбақ,

күндік азық құшақтап.

Безіп бара жатады.

Көйлегінің түсі аппақ.

Ортайта алмай қайғысын

ойдан өлген Абайдың

Әлі күнге кісімсіп

жүрген жұртқа қараймын.

Мейірхан мінезінің басты ерекшелігі - адам баласына жасалып жатқан қиянатқа төзе алмайтын адалдығында.

Біз көп жағдайда Адам-пенде болған соң бақытты өмір сүргіміз келгендіктен жер бетінде жасалып жатқан жаманшылық атаулыға көзжұмбайлықпен қараймыз. Әліптің артын бағамыз. Өтірік пе? Кейде, тіпті «сөз қылмысының адам өлтіргеннен де ауыр күә» (Г. Бенн) екенін ұмытып, жауыздық пен надандықтың насихатшысына айналып кеткенімізді сезбей қаламыз. Ал нағыз ақын қылдай қиянатқа да төзбей қарсы тұрады. Сондықтан да ол ешкімге түсініксіз дәруіштің күйін кешеді.

Дәруіш Ой!

. . . дәрмен жоқ-

құтылармын деген ем:

Өзімді алдай алмадым

өлді ішімде көп өлең!

Ажалдыға жан тәтті.

Сен ұсынған Кермектен.

Қорқыт-жаным қорынып,

Қорқа қашып мен кеткем.

«Әр адамның өмірі-өзін-өзі іздеуден тұрады» депті Герман Гессе. Өзін-өзі іздеу арқылы адам баласы ақиқатқа жеткісі келеді. «Адамдардан алшақ тұрғанда ғана ақиқатқа жете аласың» (Э. Канетти) Өзін-өзі іздеген жұмыр басты пенденің -мына опасыз дүниедегі жалғыздығын тереңірек сезінетіндігі де - сондықтан. Өзін іздеп ой азабын кешкен ұлы Абай «Моласындай бақсының, Жалғыз қалдым тап шыным» деп күңіренді емес пе?.

Мейірхан поэзиясындағы жалғыздықтың кебін киген «лирикалық кейіпкер» бүкіл болмысыңызды жаулап алып, ой сезіміңе құрық салып, терең мұңның иіріміне батырып жібереді.

Ақынның қорғасындай ауыр ойлары жан-дүниеңді аза қылып, мазасыздықтың күйін кешкізеді. Міне, осы тұрғыдан келгенде Мейірханның лирикалық туындылары дүниетанымдық тереңдігі жағынан ұлы Лермонтовтың поэзиясымен сырлас, әрі рухтас.

М. Лермонтов

На жизнь надеяться стращась,

Живу, как камень меж камней,

Излить страдания скупясь;

Пускай сгниют в груди моей.

М. Ақдәулетұлы

«Жүрек - жердің жүзі осы

шексіз күрес, шетсіз дау. .

Жер болмысты жүректің

сыбағасы - тек сыздау.

Күн астында жүргенмен

күрсінуге көп себеп!»

- Ашы Ой!

Неге қалмайсың

қыр соңымнан өкшелеп?!

Біз бұл жерде Лермонтовтың өлеңін мысалға қызыл сөзге қызыққандықтан ғана келтіріп отырған жоқпыз. Мейірханның лирикалық шығармасы да Лермонтовтың туындыларындай оқиғаға емес, ауыр ойға құрылған. Ақын өз өлеңдерінде Әділеттілік, Ақиқат, Ар, Жалғандық, Өмір, Өлім секілді философиялық ұғымдардың жауабын іздейді. Осы сауалдар ақынның жан-дүниесіне тыныштық бермей, қасірет шеккізеді. Мейірханның поэзиясын оқи отырып күнасы мен қасиеті аралас алаңғасар Сезімнің жетегінде кетіп бара жатқан қатал Әлемнің рухани дидарын көргендей күйге түсесіз.

Ақты жұлдыз тас төбемнен «ағалап»

Арашаға түспедім

Салдақы түн

сақ-сақ күлді табалап

бармағымды тістедім.

. . . Жаз өтті! - деп

жасыл бояу жылайды

мен қайтейін сарғаяр.

Қарғағансып қараңғыны - Құдайды

қалтыраған шам да - аяр.

Орыстың белгілі ақыны Андрей Вознесенский «Адамның жетпіс проценті - судан, отыз проценті - өтіріктен, тек бір-ақ проценті - Микаланджелодан тұрады» деген екен. Мейірханның лирикалық шығармаларында да осыған ұқсас ой тізбектері байқалғанымен, ол басқаша қырынан көрініс тапқан.

Қызық қудым

Қыз сүйдім.

Мол бояудан таптым ем

Адам өзін армансыз

алдайды екен тәттімен.

Немесе:

Келекеге айналып

кетсе сөзің келелі

Құмырсқа боп,

Құрт боп, құнжыңдағың келеді.

Сондай-ақ:

Адамдықтан дәмесі зор маймылдың,

Соны көріп құны-тиын қайғымның

Жалпы қарапайым оқырман қауым «өлең оқу» дегенді әлі де толық жете түсіне бермейтін секілді. Ең алдымен өлеңде ақынның тағдыры мен соған сәйкес өзіндік қолтаңбасы қалыптасуы шарт. Онсыз поэзияның түп-тамырының тереңдігіне көз жеткізем деп ойлау -қате ұғым. «Ақынды өзі таңдаған заңдылығы арқылы бағалау қажет» деген уәлі сөз ұлы Пушкиннің аузынан бекерден-бекер шықпаса керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.