Инвестициялық тартымдылықты талдау әдістері
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қазболек А.С.
Ұйымның қаржылық есептілігін құрудың тәжірибесі және оның негізінде субъектінің инвестициялық тартымдылығын талдау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В09 - UTjuhfabz мамандығы
Астана 2018
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Есеп, аудит және талдау каф. меңгерушісі
Бейсенова Л.З., э.ғ.к., доцент
5В050800 - Есеп және аудит мамандығы бойынша
Ұйымның қаржылық есептілігін құрудың тәжірибесі және оның негізінде субъектінің инвестициялық тартымдылығын талдау тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған: Қазболек А.С.
Ғылыми жетекшісі: Алибекова Б.А.
э.ғ.к., доцент, профессор м.а.
Астана 2018
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6
Ұйымның қаржылық есептілігінің және инвестициялық тартымдылығының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
8
1.1 Қазіргі жағдайдағы қаржылық есептіліктің қажеттілігі, құрамы және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
1.2 Инвестициялық тартымдылық түсінігі және оның көрсеткіштерін анықтаудағы қаржылық есептіліктің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10
1.3 Жаңғыру жағдайындағы инвестициялық тартымдылықты талдау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14
2 Oil Services Company ЖШС-нің қаржылық есептілігін құрудың және оның инвестициялық тартымдылығын талдаудың қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
2.1 Oil Services Company ЖШС экономикалық қызметінің жалпы сипаттамасы және оның негізгі көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ...
16
2.2 Oil Services Company ЖШС-нің қаржылық есептілікті құру тәртібі мен тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
24
2.3 Oil Services Company ЖШС-нің инвестициялық тартымдылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
3 Қаржылық есептілікті жетілдіру және ұйымның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33
3.1 Ұйымның қаржылық есептілігін құруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33
3.2 Инвестициялық тартымдылықты жоғарылатудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
47
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
50
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекет басшысының Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақстан халқына Жолдауында: ...Қазақстан Республикасы шет ел инвестицияларын тарту бойынша көшбасшылығын сақтап қалуы қажет екендігін басып айтқан болатын [1].
Елбасының тапсырмасына сәйкес аталған талапты жүзеге асыруға бағытталған еліміздің 2018-2022 жылдарға арналған Ұлттық инвестициялық стратегиясы 2017 жылдың тамыз айында бекітілді [2]. Стратегияның басты мақсаты - тиімділікті арттыруға бағытталған қолайлы инвестициялық климат құру және инвестиция тарту.
Стратегияда тиімділікті арттыруға бағытталған жаңа инвестицияларды тартуға ұтымды басым салалар белгіленді. Бұл салалар екі топқа бөлінді. Олардың біріншісі - қолданыстағы әлеуетті салалар, яғни, азық-түлік өнеркәсібі, мұнай-газ және пайдалы қазбаларды қайта терең өңдеу, сондай-ақ машина жасау. Бұл топ қысқа мерзімді немесе орта мерзімді келешекте тиімділікті арттыруға бағытталған тікелей шетелдік инвестицияны ілгерілету мүмкіндігі жоғары салалардан тұрады. Екінші топ - перспективалы салалар, яғни ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, туризм және қаржы. Аталған топ ұзақ мерзімді келешекте инвесторларды қызықтыруы мүмкін салалардан тұрады [2].
Осы тұста, елбасымыздың Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Қазақстан халқына Жолдауында: Бізге ірі мұнай-газ және тау-кен металлургиялық нысандарында жұмыс істейтін жетекші трансұлттық компанияларды олар осында өз қажеттілігі мен сервисін қамтамасыз ету үшін өндірістер құруға шақырғанымыз жөн - деп шетелдік инвестицияларды тарту қажеттігін нақты көрсеткен болатын [3].
Бұл отандық кәсіпорындардың, соның ішінде зерттеу объектіміз болып табылатын мұнай тасымалдаушы ұйымдардың инвестициялық тартымдылығын арттыруды өзекті мәселеге айналдырып отыр, ал инвестициялық тартымдылықты талдаудың негізгі ақпараттық базасы болып қаржылық есептілік табылады. Сондықтан қаржылық есептілік пен талдауды кіріктірілген түрде талдау заманауи өзекті мәселе.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының мақсаты - ұйымда қаржылық есептіліктің құру тәжірибесін зерттеу, оның негізінде субъектінің инвестициялық тартымдылығын талдау мен қаржылық есептілікті жетілдіру және ұйымның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдарын ұсыну. Осы мақсатқа сәйкес зерттеу міндеттеріне келесілер жатады:
қаржылық есептіліктің қажеттілігіне тоқталып, оның құрамын және мазмұнын анықтау;
жанғыру жағдайындағы инвестициялық тартымдылықты талдаудың теориялық аспектілерін зерделеу және соның негізінде инвестициялық тартымдылықты талдаудың автормен жетілдірілген әдісін ұсыну;
накты ұйым мысалында ұйымның қаржылық есептілікті құру тәжірибесін қарастырып, оны құруды жетілдіру жолдарын ұсыну;
инвестицияларды тартуға ұтымды басымдыққа ие нақты ұйымдардың инвестициялық тартымдылығына автордың жетілдірілген әдісімен талдау жүргізу;
зерттеу нәтижесінде ұйымдардың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтап, инвестициялық тартымдылығын арттыру бағыттарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ұйымдардың қаржылық есептілігі, инвестициялық тартымдылықты талдаудың теориялық және тәжірибелік мәселелері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі: Oil Services Company ЖШС.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Зерттеу объектімізде қаржылық есептіліктің құру тәжірибесін анықтап, инвестиция, инвестициялық тартымдылық ұғымдарына авторлық анықтаманың берілуі және инвестициялық тартымдылықты талдаудың автормен жетілдірілген әдісінің ұсынылуы.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы жаңғыру жағдайындағы ұйымдардың инвестициялық тартымдылығын талдауға неғұрлым тиімді әрі толық инвестициялық тартымдылықты талдаудың әдісінің анықталып, тәжірибеде қолдануға ұсынылуында.
Дипломдық жұмысты орындаудың теориялық және әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілері, зерттеу тақырыбы бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбектері және ресми сайттар ақпараты.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сәйкес дипломдық жұмысты орындау барысында экономикалық-статистикалық талдау, салыстыру, талдау және синтез, индукция және дедукция әдістері қолданылды.
1 Ұйымның қаржылық есептілігінің және инвестициялық тартымдылығының теориялық негіздері
Қазіргі жағдайдағы қаржылық есептіліктің қажеттілігі, құрамы және мазмұны
Қазіргі таңда қаржылық есептіліктің біріңғай сипаттамасы қалыптаспаған, әртүрлі авторлармен ұсынылған көптеген анықтамалары бар. Сондықтан, оның қажеттілігі, құрамы мен мазмұнын қарастырмастан бұрын оның сипаттамасын анықтап аламыз.
Солардың ішінде, Шарипов А.Қ. және Адамов А.А. қаржылық есептілікті келесідей түсінеді: Қаржылық есептілік - субъектінің қаржылық жағдайын, қызметінің қаржылық нәтижелерін ақша қаражатының қозғалысын құрылымдап ұсыну [4, 5 б.].
Суглобов А.Е., Жарылгасова Б.Т. және Савин В.Ю. қаржылық есептілікті сыртқы және ішкі пайдаланушыларға іскерлік шешімдерді қабылдау үшін ыңғайлы және түсінікті нысанда ұйымның қаржылық жағдайы туралы жалпылама ақпараттарды ұсыну мақсатындағы бухгалтерлік есеп деректері негізінде жасалған есептілік нысандарының жиынтығы деп санайды [5 , 9 б.].
Ал, Ресей ғалымы Шнайдер В.В. пайымдауынша: Қаржылық есептілік - есепті кезеңде шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайы, оның қызметінің қаржылық нәтижесі туралы және заңнамада белгіленген талаптарға сәйкес жүйелендірілген есеп беру кезеңіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпараттар [6, 47 б.].
1 ХҚЕС Қаржы есептілігін ұсыну бойынша, қаржы есептiлiгi ұйым қызметінің қаржы жағдайы мен қаржы нəтижелерінің құрылымдалған ұсынуы болып табылады [7].
Жоғарыда қарастырылған анықтамалар біздің ойымызша қаржылық есептіліктің мазмұнын толықтай ашқан жоқ. Неғұрлым толық және түсінікті анықтама Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы №234 Заңы Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңының 15-бабында көрсетілген: Қаржылық есептiлiк дара кәсiпкердiң немесе ұйымның қаржылық жағдайы, қызметiнiң нәтижелерi және қаржылық жағдайындағы өзгерiстер туралы ақпаратты бiлдiредi [8].
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің мақсаты болып мүдделі тұлғаларды кәсіпкерлік субъектілердің жағдайы, қызметінің нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы толық және анық ақпаратпен қамтамасыз ету табылады.
Қаржылық есептіліктің қажеттілігі, Алибекова Б.А. пайымдауынша, оның мәліметтері бойынша кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметі қорытындыланатындығы және ол талдау мен жоспарлау үшін негізгі ақпарат көзі болып табылатындығында [9, 222 б.].
Республикамызда қаржылық есептіліктің құрамы анықталған және заңды түрде бекітілген (кесте 1).
Кесте 1
Қазақстан Республикасындағы қаржылық есептілік нысандары
Қаржылып есептілік нысандары
№
Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Заңына сәйкес:
1 ХҚЕС Қаржы есептілігін ұсыну стандартына сәйкес:
1
Бухгалтерлiк баланс
Кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай жөніндегі есептілік;
2
Пайда мен зияндар туралы есеп
Кезең ішіндегі толық кіріс жөніндегі есептілік;
3
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп
Кезең ішіндегі меншікті капиталдағы өзгерістер жөніндегі есептілік;
4
Капиталдағы өзгерiстер туралы есеп
Кезең ішіндегі ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі есептілік;
5
Түсiндiрме жазба
Есеп саясатының елеулі элементтерінің қысқаша сипаттамасын жəне басқа да түсіндірме ескертпелерді қоса, ескертулер;
Е с к е р т у - [4,5] мәліметтері негізінде автормен құрастырылды
Біздің жүргізген зерттеулеріміз, Қазақстан Республикасының Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Заңы мен 1 ХҚЕС Қаржы есептілігін ұсыну арасында қаржылық есептілік нысандарының атауында айырмашылықтар болғанмен, мазмұнында айырмашылық жоқ. Мысалы, бухгалтерлік баланс кәсіпорынның активтері, капиталы және міндеттемелері арқылы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтындықтан оны қаржылық жағдай жөніндегі есептілік деп атауға да болады.
Пайда мен зияндар туралы есепте міндетті түрде кезең ішінде кем дегенде табыс, өткізілген өнімдер мен қызметтердің өзіндік құны, кезеңдік шығындар, салық бойынша шығыстар және тағы басқа желілік баптар болуына байланысты оны да кезең ішіндегі толық кіріс жөніндегі есептілік деп атауға болады.
Қаржылық есептіліктің қалған үш нысаны бірдей атауға ие және олардың мазмұны бірдей ақпаратты қамтиды. Олар есеп беру мерзімі ішінде кәсіпкерлік субъектісіндегі ақша қаражаттарының ағымы, қаржылық жағдайындағы жинақталған табыс және шығыс, ұйым бизнесіне оң және теріс әсер етуші факторлары сияқты барлық елеулі ақпарат береді.
Сонымен қорытындылай келе, қазіргі таңда кез-келген ұйым үшін қаржылық есептіліктің қажеттілігін анықтап, оның құрамына жеке-жеке тоқталып қаржылық есептіліктің мазмұнын толықтай аштық. Дипломдық жұмысымыздың тақырыбына сай, келесі бөлімшеде ұйымның қаржылық есептілігін құрудың негізінде оның инвестициялық тартымдылығына тоқталамыз.
Инвестициялық тартымдылық түсінігі және оның көрсеткіштерін анықтаудағы қаржылық есептіліктің ролі
Бизнестің кез-келген бағыты қазіргі таңда бәсекелестіктің жоғары деңгейімен сипатталады. Өз ұстанымдарын сақтап қалу және көшбасшылыққа жету үшін ұйымдар үнемі дамып, жаңа технологияларды меңгеріп, қызмет салаларын кеңейтуге мәжбүр. Мұндай жағдайларда ұйым басшылығы инвестициялардың ағыны болмайынша ұйымның одан әрі дамуы мүмкін емес екеніне көз жеткізеді. Ұйымға инвестицияларды тарту қосымша бәсекелестік артықшылықтар береді және тұрақты өсудің қуатты құралы болып табылады.
Инвестицияларды тартуды айтпастан бұрын, инвестиция ұғымын нақтылап алайық, өйткені ол салыстырмалы түрде алғанда нарықтық қатынастарға көшу барысында ғана туындаған жаңа ұғым болып табылады. Қазіргі таңда ғылыми және арнайы әдебиеттерде оның көптеген сипаттамалары қалыптасқан.
Доғалов А.Н. және Досмағанбетов Н.С. көзқарасы бойынша: Инвестиция - бұл кәсіпкердің ұзақ мерзімді кезеңде пайда табу мақсатында негізгі капиталға, жаңа құрылысқа, құрал-жабдықтарға, кәсіпорынның өндірістік ауқымын ұлғайтуға, өндірісті техникалық қайта жабдықтауға, тұрғын үйге күрделі қаржы құюы [10, 139 б.].
Ал, Кадерова Н.Н., Макенова А.А. және Әбуова Ж.М. инвестицияларды табыс немесе басқа да пайда табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектілеріне салынған мүліктік және интеллектуалдық құндылықтардың барлық түрлері деп санайды [11, 11 б.].
Авторлар оның ішінде келесі объектілерді атап көрсеткен:
жылжитын және жылжымайтын мүліктер және мүліктік құқық, ұстап қалу құқығы және басқалар, импортталатын және өңдеусіз өткізуге арналған тауарлар;
акциялар және коммерциялық ұйымдарға қатысудың басқа нысандары;
облигациялар және басқа да қарыздық міндеттемелер;
инвестициямен байланысты келісімшартқа сәйкес ақша сомаларын, тауар мен қызметтерді талап ету;
мемлекеттік органмен ұсынылған лицензиялау және басқа да нысанға негізделген қызметті жүзеге асыруға құқықтың түрлері;
Қазақстан Республикасының аумағында алынған және қайта инвестицияланған табыс немесе пайда [11, 11 б.].
Абленов Д.О., Әбле Д.Д., Смағұлова Д.Д., Абленова А.Д. пайымдауынша: Инвестициялар - бұл активтердің бір түрі, инвестицияланған капиталдың өсуін немесе басқадай табыс табу мақсатымен субъект ие болған объектілер [12, 302 б.].
Есенғалиева Қ.С. өзінің еңбегінде Инвестициялар - капиталды құру мен кеңейту үшін салынатын қажетті ақша мөлшері деп көрсеткен. Бұл жерде ол инвестиция ауқымын капиталмен шектеп отыр [13, 234 б.].
Біздің ойымызша, қарастырылған авторлардың бірде-біреуінің анықтамасы инвестицияның толық мағынасын ашпайды. Салыстырмалы түрде ауқымды инвестиция ұғымы Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 29 қазандағы №375-V ҚРЗ Кәсіпкерлік Кодексінің 274-бабында берілген: Лизинг шартын жасасқан кезден бастап қаржы лизингi нысанасын, сондай-ақ оларға құқықтарды қоса алғанда, заңды тұлғаның жарғылық капиталына немесе кәсiпкерлiк қызмет үшiн, сондай-ақ мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобасын, оның ішінде концессиялық жобаны іске асыру үшін пайдаланылатын тiркелген активтердi ұлғайтуға инвестор салатын мүлiктiң барлық түрлерi инвестициялар болып табылады [14].
Жалпылай келе, инвестициялар - бұл пайда табу мақсатында тауарларды өндірудегі және қызметтерді көрсетудегі ұзақ мерзімді активтерді ұлғайтуға бағытталған материалдық, еңбек, қаржылық шығынның барлық түрлері деген авторлық сипаттама береміз.
Инвестицияның мәнін толық түсіну үшін инвестициялардың жіктелуін қарастырамыз. Аманбаев Ү.А. өзінің еңбегінде инвестицияларды төмендегідей жіктеген [15, 44 б.]:
Инвестициялар
Қаражат салу нысандары бойынша
Инвести
циялауға қатысу сипаты бойынша
Инвести
циялау кезеңі бойынша
Меншік түрі бойынша
Инвестиция аумағы бойынша
Қаражатты есепке алу тәсілі бойынша
нақты
қоржындық
тікелей
жанама
қысқа мерзімді
орташа мерзімді
ұзақ мерзімді
жеке
мемлкеттік
аралас
шетелдік
бірлескен
ішкі
сыртқы
жалпы
таза
Сурет 1. Инвестициялардың жіктелуі
Ескерту - [15] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Сонымен, біз инвестицияның не екенін біліп, оның мәнін түсіну үшін инвестициялардың ең кең тараған түрлеріне тоқталдық. Ендігі кезекте, кәсіпорынға болашақта дамуы үшін инвестицияларды тартудың қажеттілігіне тоқталамыз. Жалпы кәсіпорынға инвестицияларды тарту үшін басшылық инвестициялық тартымдылықты арттыру жөніндегі нақты шаралар бағдарламасын құруы керек.
Инвестициялық шешімнің барынша жоғары тиімділігін анықтау үшін кәсіпорынның инвестициялық белсенділігі және тартымдылығы деген түсініктер қолданылады. Бұл түсініктер экономикалық басылымдарда жақында ғана пайда бола бастады және инвестиция жұмсайтын нысандарды бағалауда, үдерістерді салыстырмалы талдау мен сипаттауда көбірек қолданылады.
Ұйымдардың инвестициялық тартымдылығы ұғымына қатысты әртүрлі көзқарас қалыптастан. Бірқатар жағдайларда ғалымдар, оған зор назар аударса, кейбiр жағдайларда - мән бермеу байқалады.
Біз, Тюкавкин Н.М. және Анисимова В.Ю. көзқарасын бөлісе отыра, ұйымдардың инвестициялық тартымдылығы термині Батыс елдерінде 1950-1970 жылдарға қарай пайда болды деп айта аламыз [16, 259 б.]. Осы уақытта Батыс елдерінде Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін пайда болған мүліктің белсенді қайта бөлінуі жүріп жатты. Жаңа мүлік иелері өз капиталын ең табысты кәсіпорындарға салуға тырысты. Мұндағы жалғыз және негізгі мақсат - бұл экономиканың нақты секторындағы активтерге өздері салған капиталдан пайда, кіріс алуы болып табылады. Кәсіпорынның пайдасы көп болған сайын капитал салуға неғұрлым тартымды болады. Десе де, әлі күнге дейін экономикалық әдебиетте инвестициялық тартымдылық анықтамасының бірыңғай түсінігі қалыптасқан жоқ (Кесте 2).
Кесте 2
Инвестициялық тартымдылық ұғымына анықтамалар
№
Автор
Ұйымның инвестициялық тартымдылығына анықтама
1
Климова Н.В.
Инвестициялық тартымдылық - басқаруды ұйымдастырудың, кәсіпорынның мүлкін пайдаланудың, оның төлем қабілеттілігінің, қаржылық жағдайының тұрақтылығының тиімділігімен, капиталдың табыстылығын, іскерлік белсенділігін, өндірістің техникалық және экономикалық деңгейін, өнімнің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруы негізінде табысты дамуға қабілеттілігімен сипатталатын экономикалық категория [17, 188-189 б.].
2
Ниязбекова Р.Қ., Рахметов Б.А., Байнеева П.Т.
Инвестициялық тартымдылық - инвесторға қолда бар қаражаттарды басқаларға қарағанда қандай нысанға жұмсауға болатынын бағалауға мүмкіндік беретін сипаттамалардың жиынтығы [18, 330 б.].
3
Храмова О.О., Павлов В.С.
Инвестициялық тартымдылық деп нақты талдаушымен тек жанама жолмен бағаланатын интегралдық көрсеткіштерді субъективті қорыту арқылы бір-біріне келтірілмейтін көрсеткіш-индикаторлар жиынтығымен сипатталатын, көп өлшемді, көп факторлы экономикалық шаманы айтамыз [19, 1056 б.].
4
Федорова Е.А., Одегова Л.Ю.
Инвестициялық тартымдылық - бұл саланың айрықша ішкі және сыртқы факторларының жиынтығы, сондай-ақ инвесторлардың басқару шешімдерін қабылдауға әсер ететін кәсіпорынның қаржылық-экономикалық және өндірістік көрсеткіштері [20, 281 б.].
5
Юхтанова Ю.А., Братенкова А.В.
Ұйымның инвестициялық тартымдылығы - ақшалай немесе ақшалай емес нысандағы инвестициялар ағынын қамтамасыз етуі кезіндегі кәсіпорынның мүлкін пайдаланудың тиімділігін, оның төлем қабілеттілігін, қаржылық жағдайының тұрақтылығын сипаттайтын экономикалық категория [21, 883 б.].
Е с к е р т у - [17,18,19,20,21] мәліметтері негіздерінде автормен құрастырылды
Қорытындылай келе, өзіміздің авторлық анықтамамызды келесідей сипаттаймыз: ұйымның инвестициялық тартымдылығы - оның өндірістік, сондай-ақ коммерциялық, қаржылық, басқарушылық қызметтері көрсеткіштерінің белгілі бір жиынтығы.
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын анықтау үшін бірқатар факторларды ескеру қажет. Храмова О.О. және Павлов В.С. инвестициялық тартымдылық факторларын, екі санатқа бөліп қарастырды [19, 1056 б.]:
ішкі - тікелей әсер ету факторлары (техникалық, еңбек, ұйымдық, коммерциялық, қаржылық, инновациялық, өндіріс, тұтынушы);
сыртқы - жанама әсердің сыртқы факторлары (табиғи-географиялық, экологиялық, құқықтық, саяси, заңнамалық, әлеуметтік).
Юхтанова Ю.А. және Братенкова А.В. өздерінің зерттеу жұмысында кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығына әсер ететін ұсынылған факторларды жалпылай отырып, ең маңызды факторлар тобын анықтады және осы факторлар арқылы келесі жүйені құрды [21, 885 б.]:
Ұйымның инвестициялық тартымдығылығын анықтайтын факторлар:
Ішкі факторлар
Ұйымның қаржылық жағдайы
Ұйымды басқару жүйесі
Аймақтың инвестициялық тартымдылығы
Өндірістік әлеует
Саланың инвестициялық тартымдылығы
Нарықтық тұрақтылық
Заңнамалық ережелер жүйесі
Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығы
Сыртқы факторлар
Сурет 2. Ұйымның инвестициялық тартымдылығын анықтайтын факторлар
Ескерту - [21] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Аталған авторлардың еңбектерін салыстыра отырып, ұйымның инвестициялық тартымдылығына әсер ететін факторларды ішкі және сыртқы факторлар деп бөліп, содан кейін сәйкесінше оларға кіретін факторларды бөліп көрсетуді дұрыс деп санаймыз. Ішкі факторларға: ұйымның қаржылық, экономикалық, ақпараттық жағдайы, ұйымның табыстылық деңгейі, басқару жүйесі, өндірістік әлеует, нарықтық тұрақтылық факторларын жатқызддық. Яғни, бұлардың бәрі ұйымға тікелей әсер етеді. Ал, сыртқы факторларға: мемлекеттің, аймақтың, саланың инвестициялық факторлары жатады.
Әрине, компаниялардың инвестициялық тартымдылығының өзгеруі оларға әсер ететін факторлардың әсерінен орын алады. Бұл, өз кезегінде, осы экономикалық жүйедегі инвестициялық қызметтің белсенділігі мен тиімділігіне, капиталдың сұранысына және ұсынысына, сондай-ақ оның құнын айқындауға әсер етеді. Айтылған факторлардың инвестициялық тартымдылыққа әсерін талдау нәтижесінде компанияның келешекте ақшалай қаражат ағындарын тарту қабілетінің болу-болмауы көрінеді. Осы болжамға сүйене отырып, инвестор инвестициялардың кірістілігін бағалай алады. Осындай талдауға арналған құралдары болып компанияның инвестициялық тартымдылығын бағалауға мүмкіндік беретін көптеген инвестициялық көрсеткіштер табылады.
Қорытындылай келе, біз инвестициялық көрсеткіштер арқылы инвестициялық тартымдылыққа әсер ететін факторларды ескеріп, екінші бөлімде ұйымның инвестициялық тартымдылығына талдау жасай аламыз.
1.3 Инвестициялық тартымдылықты талдау әдістері
Қазіргі таңда ұйымдардың инвестициялық тартымдылығына талдау жасау үшін әртүрлі әдістер қолданылады. Көптеген ғалымдар өздерінің еңбектерінде ұйымның инвестициялық тартымдылығын талдау үшін өзіндік әдістерін ұсынды.
Р.Қ. Ниязбекова, Б.А. Рахметова, П.Т. Байнеева көбірек тараған әдістемелердің бірі ретінде меншікті активтердің табыстылық деңгейін көрсететін бірыңғай талдамалық көрсеткіш негізінде инвестициялық тартымдылықты талдау тәсілін көрсеткен [18, 331-332 б.]. Авторлар, инвестициялық тартымдылықты бағалау өлшемі есебінде келесідей көрсеткіштерді пайдаланады:
Абсолютті өтімділік коэффициенті - 0,2-ден кем болмауы керек.
Жылдам өтімділік коэффициенті - 0,8-1,0.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті - 1-ден кем болмауы керек.
Автономиялық коэффиент - 0,3-0,4.
Бірақ та мұндай талдау инвестициялық тартымдылықтың ішкі факторы болып табылатын кәсіпорынның тек қана ағымдағы қаржылық жағдайын бағалауға мүмкіншілік береді.
Ресей профессоры Климова Н.В. зерттеуі бойынша матрицалық әдісті пайдалану ұйымның инвестициялық тартымдылығын неғұрлым нақты және объективті түрде бағалауға мүмкіндік береді, бұл қызметтің түріне қарамастан, басқарушылық шешімдерді құзырлы шешуге, перспективаларды анықтауға және бизнесті дамыту стратегиясын жасауға мүмкіндік береді [17, 189-190 б.]. Ол өзінің мақаласында осы матрицалық әдісті пайдалану арқылы инвестициялық тартымдылық көрсеткіштері негізінде ұйымдардың инвестициялық тартымдылығын талдау үшін үш кезең ұсынды. Бірінші кезеңде, ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметін сипаттайтын 18 көрсеткіш таңдалды. Екінші кезеңде инвестициялық тартымдылықты бағалау үшін таңдалған көрсеткіштердің жиынтығынан әрбір есептік көрсеткіш үшін (ұсынылғандардан) максималды мән, яғни көрсеткіштердің оңтайландыру бағыты анықталады. Соңғы үшінші кезеңде Ресей профессоры матрицалық әдісімен экономиканың нақты секторының екі ұйымының инвестициялық тартымдылығын талдаған.
Біздің көзқарасымыз бойынша, ұйымдардың инвестициялық тартымдылығын талдауға негіз болатын көрсеткіштер Ресей профессорының еңбегінде матрицалық әдісті қолданумен толық әрі анық берілген. Бұл әдістің артықшылығы, оның инвестициялық тартымдылыққа әсер ететін, бірінші бөлімде толық ашып көрсетілген, ішкі факторларды сипаттайтын, яғни субъект деңгейін өзі реттеп, тенденцияларына әсер ете алатын инвестициялық көрсеткіштердің қамтылуында. Сонымен бірге, бұл әдістің кемшілігі де бар. Ол қарастырылатын көрсеткіштердің олардың нормативтік мәндерімен байланыссыз түрде, тек даму тенденцияларының ескерілуі. Сондықтан, біз бұл әдісті көрсеткіштердің нормативтік шамаларымен толықтырып талдауды дұрыс деп санаймыз.
Нормативтік көрсеткіштер мәндері отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерінде кеңінен қамтылған [22,23,24]. Осыған сәйкес Ресей тәжірибесі негізінде, авторлық ұсынымызды ескере отыра матрицалық әдісті қолану арқылы, экономиканың нақты секторының екі ұйымының мәліметтерін салыстыра отырып, олардың әрқайсысының инвестициялық тартымдылығын анықтаймыз. Талдауымызға экономиканың нақты секторының екі ұйымы қажет болғандықтан, біз дипломдық жұмысымыздың зерттеу объектісі болып табылатын Oil Services Company ЖШС-нің инвестициялық тартымдылығына тоқталу үшін екінші ұйым ретінде Қазбургаз АҚ-ның мәліметтерін алып отырмыз [25]. Өйткені, екеуі де қазіргі таңда мұнай-газ нарығында мұнай және газ өнімдерін өндіретін аса ірі ұйымдарға қызмет көрсететін, соның ішінде аталған өнімдерді өндіру үшін негіз болатын ұңғымаларды игеру мен бұрғылау, оларға капиталды және жерасты жөндеу жұмыстарын жүргізу бойынша Қазақстан Республикасының алдыңғы қатарлы ұйымдары.
Oil Services Company ЖШС Қаламқас және Жетібай кен орындарын игеру бойынша қызмет көрсетсе, ал Қазбургаз АҚ Қарашығанақ кен орынындағы мұнай және газ өнімдерін игеру үшін қызмет көрсетеді, яғни Ұлттық инвестициялық стратегиямызда көрсетілген инвестицияларды тартуға ұтымды басым салалары ұйымдарының қатарына енетін бірден-бір ұйымдар. Таңдалған әдіс бойынша инвестициялық талдау 2.3 бөлімінде жүзеге асырылады.
2 Oil Services Company ЖШС-нің қаржылық есептілігін құрудың және инвестициялық тартымдылығын талдаудың қазіргі жағдайы
2.1 Oil Services Company ЖШС экономикалық қызметінің жалпы сипаттамасы және оның негізгі көрсеткіштерін талдау
Oil Services Company ЖШС өзінің қызметін 2001 жылдың 21 сәуірінен бастады. Ақтау қаласының Әділет департаментімен 2005 жылдың 6 сәуірінде қайта тіркелді, тіркеу куәлігі №4888-1943-ЖШС болып табылады [26].
Ұйым 2001 жылдың сәуір айынан бастап 50 жылдан астам тәжірибесі мен тарихы бар Шегендеу, Химремонтскважин, Бұрғышы ЖШС сенімді басқарушысы.
2016 жылдың 13 желтоқсанынан бастап ҚазМұнайГаз ҰК АҚ 100% тікелей жалғыз қатысушысы болып табылады.
Қаламқас, Жетібай және спутниктік кен орындарында бұрғылау, ұңғыманы игеру, жерасты және капиталды жөндеу бригадаларын, көлік цехтарын, мұнай өндірудің технологиялық процестерін химияландыру учаскелерін өзіне қосатын Қаламқас-Сервис және Жетібай-Сервис өндірістік басқармаларымен жұмыс жасайды.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасына, Азаматтық кодекске, Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы Заңға, Жарғыға, Есеп саясатына және өзге де нормативтік құқықтық актілерге сәйкес жүзеге асырады.
Oil Services Company жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII Азаматтық Кодексінің 33-бабына сәйкес, дербес балансы, банктік шоттары бар заңды тұлға болып табылады [27].
Серіктестік қызметінің мақсаты болып шаруашылық қызметтен пайда табу және оны серіктестіктің құрылтайшылары мүддесінде пайдалану.
Өз мақсаттарына жету үшін серіктестік мәміле жасасуға, мүліктік және мүліктік емес құқықтарды сатып алуға және жүзеге асыруға, міндеттерді орындауға, сотқа талапкер мен жауапкер болуға және Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де іс-әрекеттерді жүзеге асыруға құқылы. Ұйым қызметін жүзеге асыру үшін қажетті мөрі және бланкілері болады.
Ұйым жарғыда көрсетілген төмендегі 2-суретте бейнеленген қызмет түрлерін жүзеге асырады.
Oil Services Company жауапкершілігі шектеулі серіктестік лицензиялауды талап ететін жекелеген қызметтерді тиісті құзыретті ұйымдар берген лицензиялар негізінде ғана жүзеге асыра алады.
Oil Services Company ЖШС қызмет түрлері
Мұнай өнеркәсібі үшін химия өнімдерін өндіру және сату бойынша қызметтер көрсету
Цемент көпірлерін орнату, МГСБ кезінде апаттық жұмыстарды орындау, ұңғымаларды іске қосу, перфорациялау қызметтерін көрсету
Технологиялық сұйықтықтарды, ерітінділерді және химиялық реагенттерді жабдықтау бойынша қызмет көрсету
Ұнтақталған бор, ұлутас-тас және басқа құрылыс материалдарын өндіру және өңдеу бойынша қызмет көрсету
ҚР заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де қызметтер
Мұнай өндіру процестерін химияландыру бойынша қызметтер көрсету
Ұңғымаларды күрделі және жерасты жөндеуге қызмет көрсету
Мұнай, газ, су жинау және іздестіру ұңғымаларын игеру және бұрғылау
Мұнай жабдықтарын салу, соның ішінде жерге қағып орнатылған колонналарды құйдыру
колонналарды бүркету,
Көлік қызметтерін көрсету
Айдау ұңғымаларының өнімділігін арттыру бойынша қызметтер көрсету
Мұнай объектілерін санитарлық-техникалық төлқұжаттау жүргізу бойынша қызметтер көрсету
Сурет 3. Oil Services Company ЖШС қызмет түрлері
Ескерту - [26] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Серіктестік лицензиялауды талап ететін жекелеген қызметтерді тиісті құзретті ұйымдар берген лицензиялар негізінде ғана жүзеге асыра алады.
Басқарушы функцияларды атқаруға уәкілетті тұлға болып директор табылады. Ол серіктестіктің жоғарғы және қадағалау органдарының шешімдерінің орындалуын ұйымдастырып, серіктестіктің қызметін ағымдағы басқаруды жүзеге асырады және серіктестіктің қызметінен туындайтын барлық істер мен мәселелер бойынша барлық органдар мен ұйымдар алдында оның мүдделерін ұсынады.
Қазақстан Республикасының заңнамасына және қабылданған есеп саясатына сәйкес, серіктестіктің директоры бухгалтерлік есеп жүйесін, салықтық есепті және есептілікті ұйымдастыруға, сондай-ақ оның орындалуы үшін қабылданған ережеге және бас бухгалтер лауазымына маман таңдауға жауап береді.
Ұйымның басқару органдары туралы мәлімет 4-суретте берілген.
Сурет 4. Oil Services Company ЖШС-нің басқару органдары
Ескерту - [26] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Oil Services Company жауапкершілігі шектеулі серіктестігін басқаруда негізгі орынды бухгалтерия алады.
Ұйымның бухгалтерлік қызметінің міндеті жедел басқару үшін қажетті, сондай-ақ оны инвесторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, несие берушілер, мемлекеттік органдар, банктер және басқа да мүдделі тұлғалар қаржылық есептілікті құру қағидалары мен ережелерін белгілейтін Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкес пайдалану үшін қажетті ұйымның қаржылық жағдайы, қызмет нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы толық және сенімді ақпараттың қалыптасуын қамтамасыз ету болып табылады [28].
Oil Services Company ЖШС-де бухгалтерлік есеп 1С-рейтинг, 2.5 шығарылымы автоматтандырылған бухгалтерлік бағдарламасын қолдану арқылы жүргізіледі.
1С-рейтинг бағдарламасы тек бухгалтерлік есепті жүргізіп қана қоймай, бұл бағдарлама еліміздің қаржысын кешенді басқару мен бөджеттеу үшін пайдаланылады.
Ұйымның бухгалтериясында бас бухгалтермен қосқанда он үш бухгалтер жұмыс жасайды. Олардың функционалдық міндеттері ұйым директорының Бухгалтерия қызметкерлерінің міндеттерін бөлу туралы бұйрығымен анықталады. Төмендегі 5-суретте бухгалтерия құрылымы көрсетілген.
Салықтар бойынша аға бухгалтер
Бас бухгалтер
Бас бухгалтердің орынбасары
Қызметкерлер-мен есептесу секторы - 5 бухгалтер
Негізгі құралдарды есептеу бойынша бухгалтер
Қызмет көрсетулер бойынша бухгалтер
Материал-дық есеп секторы - 3 бухгалтер
Сурет 5. Oil Services Company ЖШС бухгалтерия қызметкерлерінің құрылымы
Ескерту - Oil Services Company ЖШС-нің ішкі құжаттары негізінде автормен құрастырылды
Ұйымның штаттық кестесі бойынша, 2017 жылы қызметкерлердің орташа саны 3459 адамды құрады. Солардың ішінде өндірістік бөлімшелерде жұмыс жасайтын қызметкерлер саны - 3349 адам, ал әкімшілік басқару қызметкерлері - 110 адам.
Қызметкерлердің көпшілік бөлігін, қызмет ету саласына байланысты, ер азаматтар және 30-50 жас аралығындағы адамдар құрайды. Ер азаматтардың үлесі 67,4%-ға тең. Жас ерекшелігі бойынша ұйымдағы қызметкерлердің 61%-ын 30-50 жас аралығындағы мамандар, 22%-ын 30 жасқа дейінгі, 17%-ын 50 жастан жоғары мамандар алып отыр. 2017 жылы ұйым қызметкерлерінің орта жас мөлшері 40 жасты құрады. Ұйым қызметкерлерінің негізгі санаттарының құрамы 6-суретте нақтырақ көрсетілген.
Сурет 6. Oil Services Company ЖШС 2017 жылғы қызметкерлерінің негізгі санаттарының құрамы, адам
Ескерту - Oil Services Company ЖШС-нің ішкі құжаттары негізінде автормен құрастырылды
Өндірістік бағыттағы ресурстарды пайдаланудың сапалық көрсеткіштері, ұйым қызметінің тиімділігі, қаржылық жағдайдың тұрақтылығы, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі ұйымның ұйымдастыру-техникалық деңгейіне және басқа жағдайларына тікелей тәуелді.
Ұйымның ұйымдастыру-техникалық деңгейі қолданбалы өндірістік технологиялардың прогрессивтілігімен, негізгі құралдардың жағдайымен, еңбек ресурстарының энергетикалық жарақтандырылуымен, техникалық әлеуетті тиімді пайдаланумен, өндірісті ұйымдастыру және басқа да факторлармен анықталады [30]. Oil Services Company ЖШС-нің ұйымдастыру-техникалық деңгейін талдау төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте 3
Oil Services Company ЖШС-нің 2015-2017 жж ұйымдастыру-техникалық деңгейінің көрсеткіштері
№ рс
Көрсеткіштер
2015 жыл
2016 жыл
2017 жыл
2016 жылдың 2015 жылға қатынасы
2017 жылдың 2016 жылға қатынасы
абсо лютті
қатысты, %
абсо лютті
қатысты, %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
Сату көлемі, мың тг
40994543
39709012
42191237
(1285531)
96,9
2482225
106,3
2
Қызметкерлердің орташа жылдық саны-барлығы, адам
оның ішінде:
3423
3411
3459
(12)
99,6
48
101,4
2.1
басқарудағы қызметкерлер
102
108
110
6
105,9
2
101,9
2.2
өндірістік қызметкерлер
3321
3303
3349
(18)
99,5
46
101,4
3
Басқару шығындары, мың тг
1597282
1035605
6196251
(561677)
64,8
5160646
5есе
4
Бір басқарма қызметкеріне келетін:
- шығын, мың тг (32.1)
- өткізілген өнім, мың тг (12.1)
15659,6
401907,3
9588,9
367676
56329,5
383556,7
(6070,7)
(34231,3)
61,2
91,5
46740,6
15880,7
5есе
104,3
3-кестенің жалғасы
- өндірістік қызметкерлер саны, адам (22.1)
33,6
31,6
31,4
(2)
94
(0,2)
99,4
5
Басқару тиімділігі коэффициенті (1:3)
25,7
38,3
6,8
12,6
149
(31,5)
17,8
Е с к е р т у - Oil Services Company ЖШС-нің мәліметтері негізінде автормен есептелініп, құрастырылды
Кестеден өнімдерді өткізу мен қызметтерді көрсетуден түскен түсім, яғни сату көлемі 2016 жылы 2015 жылмен салыстырғанда 1285531 мың теңгеге немесе 3,1%-ға төмендеді, ал 2017 жылы бұл көрсеткіш 2016 жылмен салыстырғанда керісінше 2482225 мың теңгеге, яғни 6,3%-ға артты.
Oil Services Company ЖШС-нің қызметкерлерінің орташа жылдық саны 2015 жылы 3423 адамды құраса, 2016 жылы 3411 адамды құрап 11 адамға, яғни 0,4%-ға төмендеді. Ал 2017 жылы қызметкерлердің саны 2016 жылмен салыстырғанда керісінше 48 адамға немесе 1,4% жоғарылап, 3459 адамды құрады.
Соның ішінде, басқарудағы қызметкерлер саны 2016 жылы 2015 жылмен салыстырғанда 6 адамға немесе 5,9%, 2017 жылы бұл көрсеткіш 48 адамға өсті. Өндірістік қызметкерлер саны 2016 жылы 18 адамға, яғни 0,5% төмендесе, ал 2017 жылы аталған көрсеткіш керісінше 46 адамға, 1,4 % жоғарылады.
2016 жылы басқару шығындары 2015 жылмен салыстырғанда 561677 мың теңгеге, яғни 35,2% төмендесе, 2017 жылы бұл көрсеткіш 2016 жылға қарағанда айтарлықтай деңгейде 5160646 мың теңгеге ғана, яғни 5 есеге жоғарылады.
Ұйымның бір басқарма қызметкері үшін келетін көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ, басқарма шығыны 2016 жылы 2015 жылмен салыстырғанда 6070,7 мың теңгеге (38,8%) төмендегенін, ал 2017 жылы бұл көрсеткіш 2016 жылға қарағанда керісінше 46740,6 мың теңгеге, яғни 5 есеге артқанын көреміз. 2016 жылы бір басқарма қызметкері үшін өткізілген өнім 2015 жылмен салыстырғанда 34231,3 мың теңгеге (8,5%) төмендеді, ал 2017 жылы 2016 жылға қарағанда 15880,7 мың теңгеге, яғни 4,3%-ға жоғарылады.
Oil Services Company ЖШС-нің басқару тиімділігі коэффициентіне тоқталататын болсақ, аталған көрсеткіштің зерттеу жүргізіп отырған жылдар аралығындағы тұрақсыздығын көре аламыз. Мысалы, 2016 жылы ұйымның басқару тиімділігі коэффициенті 2015 жылға қарағанда 12,6 мың теңгеге, яғни 49% көлемінде көбейсе, ал 2017 жылы 2016 жылмен салыстырғанда 31,5 мың теңгеге, яғни 82,2% төмендеп айтарлықтай деңгейде азайып отыр. 2016 жылы аталған көрсеткіштің мұндай мөлшерде жоғарылауы ұйымның басқару шығындарының азаюымен тікелей байланысты, ал бұл ұйым үшін жақсы көрсеткіш.
Төмендегі суретте ұйымның ұйымдастыру-техникалық деңгейі көрсеткіштерінің өзгеру динамикасы көрсетілген.
Сурет 7. Oil Services Company ЖШС-нің 2015-2017 жж ұйымдастыру-техникалық деңгейі көрсеткіштерінің өзгерісі
Ескерту - Oil Services Company ЖШС-нің мәліметтері негізінде автормен құрастырылды
Ендігі кезекте, ұйымның ұйымдастыру-техникалық деңгейін сипаттайтын бірден-бір көрсеткіш еңбек өнімділігіне талдау жасаймыз (Кесте 4).
Кесте 4
Oil Services Company ЖШС-нің 2015-2017 жж еңбек өнімділігі
№
Көрсеткіштер
2015
2016
2017
2016 жылдың 2015 жылға қатынасы
2017 жылдың 2016 жылға қатынасы
абсолютті
қатысты, %
абсолютті
қатысты, %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
Сату көлемі, мың тг
45446525
40994543
39709012
(4451982)
90,2
(1285531)
96,9
2
Өндірістік қызметкерлердің орташа жылдық саны, адам
3305
3321
3303
16
100,4
(18)
99,5
4-кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
3
Еңбек өнімділігі (23)
13750,8
12344,04
12022,1
(1406,8)
89,8
(321,94)
97,4
Е с к е р т у - ұйымның мәліметтері негізінде автормен есептелініп, құрастырылды
Кесте бойынша, біз Oil Services Company ЖШС-нің бір қызметкерге шаққандағы өнімнің құнын сипаттайтын көрсеткішін анықтадық. 2016 жылы бір қызметкер үшін еңбек өнімділігі көрсеткіші 2015 жылмен салыстырғанда 1406,8 мың теңгеге, яғни 10,2%-ға азайды. 2017 жылы бұл көрсеткіш 12022,1 мың теңгені құрап, 2016 жылға қарағанда 2,6 %-ға, яғни 321,94 мың теңгеге төмендеді.
Еңбек өнімділігі көрсеткіші үлесінің көріп отырғанымыздай жылдан-жылға азаюы негізінен сату көлемінің зертелініп отырған жылдар аралығында төмендеуімен тікелей байланысты.
Төмендегі 8-суретте Oil Services Company ЖШС-нің еңбек өнімділігі көрсеткішінің өзгеру динамикасы бейнеленген.
Сурет 8. Oil Services Company ЖШС-нің 2015-2017 жж еңбек өнімділігінің өзгерісі
Ескерту - Oil Services Company ЖШС-нің мәліметтері негізінде автормен құрастырылды
Негізінен, еңбек өнімділігі ұйымның экономикасында маңызды орын алады. Оның жоғары болуы өндірісті кеңейтудің негізгі көзі болып табылатын ұйымды дамытудың маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Ал біздің талдауымызда Oil Services Company ЖШС-ның бұл көрсеткіштері керісінше жылдан жылға төмендеп теріс нәтиже көрсетуде.
Қорытындылай келе, Oil Services Company ЖШС-нің экономикалық қызметін сипаттайтын ұйымдастыру-техникалық деңгейіне талдау жасау нәтижесінде, ұйымның басқару тиімділігі коэффициентінің тұрақсыз екеніне көз жеткіздік. Сонымен қатар сауда көлемінің жылдан жылға азаюына байланысты ұйымның экономикалық қызметін айқындайтын бірден бір көрсеткіштер болып табылатын еңбек өнімділігінің төмен деңгейде екендігін анықтадық.
2.2 Oil Services Company ЖШС қаржылық есептілікті құру тәртібі мен тәжірибесі
Oil Services Company ЖШС-нің Жалғыз қатысушымен 2015 жылы бекітілген Есеп саясатында, Oil Services Company ЖШС жылдық қаржылық есептілікті құру және дайындауда есепті кезеңнің ұзақтығына және орындалатын жұмыстардың күрделілігіне байланысты бірқатар өзіндік кезеңдерді қамтиды [28].
Oil Services Company ЖШС қаржылық есептілікті құру мен дайындаудың негізгі кезеңдері 9-суретте көрсетілген.
Бөлінбеген пайда есебінен қаржылық нәтижелерді есептен шығару
Балансты құру
Бухгалтерлік есеп шоттарында түгендеу нәтижелерін көрсету
Активтер, меншікті капитал мен міндеттемелерге түгендеуді жүргізу
Баланстық шоттардағы қалдықтарды анықтау
Кірістер мен шығындар шоттарын жабу және есепті кезеңнің қаржылық нәтижелерін анықтау
Қаржы нәтижелері бойынша есептілікті дайындау
Капитал бойынша есептілікті құру
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілікті дайындау
Есептілік нысандары көрсеткіштерінің сәйкестігін тексеру
Сурет 9. Қаржылық есептілікті құрудың Oil Services Company ЖШС негізгі кезеңдері
Ескерту - [28] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Oil Services Company ЖШС жылдық қаржылық есептілікті құру алдында міндетті түрде активтерге, міндеттемелер мен меншікті капиталға түгендеу жүргізеді. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік мәліметтерінің сенімділігін қамтамасыз ету, сақталушылықты бақылау, материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың, тауарлы материалдық қорлардың, инвестициялардың, дебиторлық және кредиторлық берешек пен міндеттемелердің нақты бар болуының сәйкестілігін тексеру мақсатында түгендеу ұйымда міндетті түрде жылына кем дегенде бір рет жүргізіледі.
Серіктестікте түгендеу келесі жағдайларда міндетті тәртіппен:
материалдық жауапты тұлғаларды ауыстыру кезінде;
ұрлық немесе теріс пайдаланушылық фактілерін анықтаған кезде және тауарлы материалдық қорлар мен негізгі құралдарға зиян келтірген кезде;
тарату (қайта ұйымдастыру) кезінде;
басқа төтенше жағдайларда жүргізіледі [28].
Активтер мен міндеттемелерді түгендеу жөніндегі комиссия, оның құрамы мен саны, жауапты тұлғалар, түгендеуді жүргізу жоспары Oil Services Company ЖШС басшысының бұйрығымен бекітіледі. Түгендеу нәтижелері есепте түгендеу аяқталған уақытта көрсетіледі.
Қорларды, негізгі құралдарды және материалдық емес активтерді түгендеу кезінде бухгалтерлік есепте негізгі құрал-жабдықтардың және қорлардың көрсетілуінің дұрыстығы мен уақытылығы, олардың нақты бар болуы және оларды пайдалану құқықтарын растайтын құжаттардың болуы тексеріледі.
Ұйымның ұзақ мерзімді активтерін, соның ішінде ғимараттар, құрылыстар және басқа да жылжымайтын мүлiктерді, машиналар мен жабдықтарды, көлік құралдарын, құрал-саймандарды, өндірістік және шаруашылық жабдықтарды, материалдық емес және басқа да ұзақ мерзімді активтерді түгендеу жылына кемінде бір рет, 1 қыркүйектен кейін жылына бір рет жүргізіледі.
Мысалы, 2016 жылы Oil Services Company ЖШС-нің ұзақ мерзімді активтері болып табылатын өндірістік және шаруашылық жабдықтарға түгендеу қараша айында жүргізілді. Түгендеу актісінен, біз ұйымның ұзақ мерзімді активтеріне жүргізілген түгендеу бойынша олардың нақты бар болуының бухгалтерлік есеп деректеріне сәйкес келіп отырғанын көріп отырмыз.
Серіктестікте банктермен, есеп берушілермен, басқа да дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу жылына екі реттен кем емес жүргізіледі. Мұнда түгендеу жүргізу алдында бухгалтерлік есеп регистрлеріндегі құжаттар мен жазбаларды айқындау және тиісті шоттарға есептелетін сомалардың негізділігін мұқият тексеру үшін салыстыру актісі жасалынады.
Мысалы, Ақтаукрантехсерсис ЖШС˗мен 2018 жылдың 1-ақпаны мен 30-сәуірі арасында болған есеп айырысуларға байланысты жасалған салыстыру актісінде Oil services Company ЖШС пайдасына міндеттемелер, нақтырақ айтқанда ұйымның дебиторлық берешегі аталған сатып алушыға қатысты 30.04.2018 жылға 19113696 теңгені құрап отыр (Қосымша П). Есеп-айырысулар бойынша ауытқулар жоқ.
Ендігі кезекте, ұйымның жеке қаржылық есептілік нысандары қалай құрылатындығына тоқталамыз.
Oil Services Company ЖШС-нің Жалғыз қатысушымен 2015 жылы бекітілген Есеп саясатына сәйкес, ұйым жылдық қаржылық есептілікті дайындау үшін ҚР-ның "Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы" Заңын басшылыққа ала отыра төмендегі қаржылық есептілік нысандарын құрады [28]:
бухгалтерлік баланс;
пайда мен зияндар туралы есеп;
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
капиталдағы өзгерістер туралы есеп (Қосымша А - Қосымша Н).
Серіктестіктің есеп саясаты мен ұсынылған қаржылық есептілігін салыстыру негізінде, ұйымның 2014 жылдан бері қаржылық есептілікті құру барысында түсіндірме жазбаны қолданбайтындығы анықталды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қазболек А.С.
Ұйымның қаржылық есептілігін құрудың тәжірибесі және оның негізінде субъектінің инвестициялық тартымдылығын талдау
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В09 - UTjuhfabz мамандығы
Астана 2018
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Есеп, аудит және талдау каф. меңгерушісі
Бейсенова Л.З., э.ғ.к., доцент
5В050800 - Есеп және аудит мамандығы бойынша
Ұйымның қаржылық есептілігін құрудың тәжірибесі және оның негізінде субъектінің инвестициялық тартымдылығын талдау тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған: Қазболек А.С.
Ғылыми жетекшісі: Алибекова Б.А.
э.ғ.к., доцент, профессор м.а.
Астана 2018
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6
Ұйымның қаржылық есептілігінің және инвестициялық тартымдылығының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
8
1.1 Қазіргі жағдайдағы қаржылық есептіліктің қажеттілігі, құрамы және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
1.2 Инвестициялық тартымдылық түсінігі және оның көрсеткіштерін анықтаудағы қаржылық есептіліктің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10
1.3 Жаңғыру жағдайындағы инвестициялық тартымдылықты талдау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
14
2 Oil Services Company ЖШС-нің қаржылық есептілігін құрудың және оның инвестициялық тартымдылығын талдаудың қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
2.1 Oil Services Company ЖШС экономикалық қызметінің жалпы сипаттамасы және оның негізгі көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ...
16
2.2 Oil Services Company ЖШС-нің қаржылық есептілікті құру тәртібі мен тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
24
2.3 Oil Services Company ЖШС-нің инвестициялық тартымдылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
3 Қаржылық есептілікті жетілдіру және ұйымның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33
3.1 Ұйымның қаржылық есептілігін құруды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33
3.2 Инвестициялық тартымдылықты жоғарылатудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
47
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
50
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Мемлекет басшысының Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақстан халқына Жолдауында: ...Қазақстан Республикасы шет ел инвестицияларын тарту бойынша көшбасшылығын сақтап қалуы қажет екендігін басып айтқан болатын [1].
Елбасының тапсырмасына сәйкес аталған талапты жүзеге асыруға бағытталған еліміздің 2018-2022 жылдарға арналған Ұлттық инвестициялық стратегиясы 2017 жылдың тамыз айында бекітілді [2]. Стратегияның басты мақсаты - тиімділікті арттыруға бағытталған қолайлы инвестициялық климат құру және инвестиция тарту.
Стратегияда тиімділікті арттыруға бағытталған жаңа инвестицияларды тартуға ұтымды басым салалар белгіленді. Бұл салалар екі топқа бөлінді. Олардың біріншісі - қолданыстағы әлеуетті салалар, яғни, азық-түлік өнеркәсібі, мұнай-газ және пайдалы қазбаларды қайта терең өңдеу, сондай-ақ машина жасау. Бұл топ қысқа мерзімді немесе орта мерзімді келешекте тиімділікті арттыруға бағытталған тікелей шетелдік инвестицияны ілгерілету мүмкіндігі жоғары салалардан тұрады. Екінші топ - перспективалы салалар, яғни ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, туризм және қаржы. Аталған топ ұзақ мерзімді келешекте инвесторларды қызықтыруы мүмкін салалардан тұрады [2].
Осы тұста, елбасымыздың Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Қазақстан халқына Жолдауында: Бізге ірі мұнай-газ және тау-кен металлургиялық нысандарында жұмыс істейтін жетекші трансұлттық компанияларды олар осында өз қажеттілігі мен сервисін қамтамасыз ету үшін өндірістер құруға шақырғанымыз жөн - деп шетелдік инвестицияларды тарту қажеттігін нақты көрсеткен болатын [3].
Бұл отандық кәсіпорындардың, соның ішінде зерттеу объектіміз болып табылатын мұнай тасымалдаушы ұйымдардың инвестициялық тартымдылығын арттыруды өзекті мәселеге айналдырып отыр, ал инвестициялық тартымдылықты талдаудың негізгі ақпараттық базасы болып қаржылық есептілік табылады. Сондықтан қаржылық есептілік пен талдауды кіріктірілген түрде талдау заманауи өзекті мәселе.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының мақсаты - ұйымда қаржылық есептіліктің құру тәжірибесін зерттеу, оның негізінде субъектінің инвестициялық тартымдылығын талдау мен қаржылық есептілікті жетілдіру және ұйымның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдарын ұсыну. Осы мақсатқа сәйкес зерттеу міндеттеріне келесілер жатады:
қаржылық есептіліктің қажеттілігіне тоқталып, оның құрамын және мазмұнын анықтау;
жанғыру жағдайындағы инвестициялық тартымдылықты талдаудың теориялық аспектілерін зерделеу және соның негізінде инвестициялық тартымдылықты талдаудың автормен жетілдірілген әдісін ұсыну;
накты ұйым мысалында ұйымның қаржылық есептілікті құру тәжірибесін қарастырып, оны құруды жетілдіру жолдарын ұсыну;
инвестицияларды тартуға ұтымды басымдыққа ие нақты ұйымдардың инвестициялық тартымдылығына автордың жетілдірілген әдісімен талдау жүргізу;
зерттеу нәтижесінде ұйымдардың артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтап, инвестициялық тартымдылығын арттыру бағыттарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні ұйымдардың қаржылық есептілігі, инвестициялық тартымдылықты талдаудың теориялық және тәжірибелік мәселелері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың объектісі: Oil Services Company ЖШС.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Зерттеу объектімізде қаржылық есептіліктің құру тәжірибесін анықтап, инвестиция, инвестициялық тартымдылық ұғымдарына авторлық анықтаманың берілуі және инвестициялық тартымдылықты талдаудың автормен жетілдірілген әдісінің ұсынылуы.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы жаңғыру жағдайындағы ұйымдардың инвестициялық тартымдылығын талдауға неғұрлым тиімді әрі толық инвестициялық тартымдылықты талдаудың әдісінің анықталып, тәжірибеде қолдануға ұсынылуында.
Дипломдық жұмысты орындаудың теориялық және әдістемелік негізін Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілері, зерттеу тақырыбы бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбектері және ресми сайттар ақпараты.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне сәйкес дипломдық жұмысты орындау барысында экономикалық-статистикалық талдау, салыстыру, талдау және синтез, индукция және дедукция әдістері қолданылды.
1 Ұйымның қаржылық есептілігінің және инвестициялық тартымдылығының теориялық негіздері
Қазіргі жағдайдағы қаржылық есептіліктің қажеттілігі, құрамы және мазмұны
Қазіргі таңда қаржылық есептіліктің біріңғай сипаттамасы қалыптаспаған, әртүрлі авторлармен ұсынылған көптеген анықтамалары бар. Сондықтан, оның қажеттілігі, құрамы мен мазмұнын қарастырмастан бұрын оның сипаттамасын анықтап аламыз.
Солардың ішінде, Шарипов А.Қ. және Адамов А.А. қаржылық есептілікті келесідей түсінеді: Қаржылық есептілік - субъектінің қаржылық жағдайын, қызметінің қаржылық нәтижелерін ақша қаражатының қозғалысын құрылымдап ұсыну [4, 5 б.].
Суглобов А.Е., Жарылгасова Б.Т. және Савин В.Ю. қаржылық есептілікті сыртқы және ішкі пайдаланушыларға іскерлік шешімдерді қабылдау үшін ыңғайлы және түсінікті нысанда ұйымның қаржылық жағдайы туралы жалпылама ақпараттарды ұсыну мақсатындағы бухгалтерлік есеп деректері негізінде жасалған есептілік нысандарының жиынтығы деп санайды [5 , 9 б.].
Ал, Ресей ғалымы Шнайдер В.В. пайымдауынша: Қаржылық есептілік - есепті кезеңде шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайы, оның қызметінің қаржылық нәтижесі туралы және заңнамада белгіленген талаптарға сәйкес жүйелендірілген есеп беру кезеңіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпараттар [6, 47 б.].
1 ХҚЕС Қаржы есептілігін ұсыну бойынша, қаржы есептiлiгi ұйым қызметінің қаржы жағдайы мен қаржы нəтижелерінің құрылымдалған ұсынуы болып табылады [7].
Жоғарыда қарастырылған анықтамалар біздің ойымызша қаржылық есептіліктің мазмұнын толықтай ашқан жоқ. Неғұрлым толық және түсінікті анықтама Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы №234 Заңы Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңының 15-бабында көрсетілген: Қаржылық есептiлiк дара кәсiпкердiң немесе ұйымның қаржылық жағдайы, қызметiнiң нәтижелерi және қаржылық жағдайындағы өзгерiстер туралы ақпаратты бiлдiредi [8].
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің мақсаты болып мүдделі тұлғаларды кәсіпкерлік субъектілердің жағдайы, қызметінің нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы толық және анық ақпаратпен қамтамасыз ету табылады.
Қаржылық есептіліктің қажеттілігі, Алибекова Б.А. пайымдауынша, оның мәліметтері бойынша кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметі қорытындыланатындығы және ол талдау мен жоспарлау үшін негізгі ақпарат көзі болып табылатындығында [9, 222 б.].
Республикамызда қаржылық есептіліктің құрамы анықталған және заңды түрде бекітілген (кесте 1).
Кесте 1
Қазақстан Республикасындағы қаржылық есептілік нысандары
Қаржылып есептілік нысандары
№
Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Заңына сәйкес:
1 ХҚЕС Қаржы есептілігін ұсыну стандартына сәйкес:
1
Бухгалтерлiк баланс
Кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай жөніндегі есептілік;
2
Пайда мен зияндар туралы есеп
Кезең ішіндегі толық кіріс жөніндегі есептілік;
3
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп
Кезең ішіндегі меншікті капиталдағы өзгерістер жөніндегі есептілік;
4
Капиталдағы өзгерiстер туралы есеп
Кезең ішіндегі ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі есептілік;
5
Түсiндiрме жазба
Есеп саясатының елеулі элементтерінің қысқаша сипаттамасын жəне басқа да түсіндірме ескертпелерді қоса, ескертулер;
Е с к е р т у - [4,5] мәліметтері негізінде автормен құрастырылды
Біздің жүргізген зерттеулеріміз, Қазақстан Республикасының Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Заңы мен 1 ХҚЕС Қаржы есептілігін ұсыну арасында қаржылық есептілік нысандарының атауында айырмашылықтар болғанмен, мазмұнында айырмашылық жоқ. Мысалы, бухгалтерлік баланс кәсіпорынның активтері, капиталы және міндеттемелері арқылы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтындықтан оны қаржылық жағдай жөніндегі есептілік деп атауға да болады.
Пайда мен зияндар туралы есепте міндетті түрде кезең ішінде кем дегенде табыс, өткізілген өнімдер мен қызметтердің өзіндік құны, кезеңдік шығындар, салық бойынша шығыстар және тағы басқа желілік баптар болуына байланысты оны да кезең ішіндегі толық кіріс жөніндегі есептілік деп атауға болады.
Қаржылық есептіліктің қалған үш нысаны бірдей атауға ие және олардың мазмұны бірдей ақпаратты қамтиды. Олар есеп беру мерзімі ішінде кәсіпкерлік субъектісіндегі ақша қаражаттарының ағымы, қаржылық жағдайындағы жинақталған табыс және шығыс, ұйым бизнесіне оң және теріс әсер етуші факторлары сияқты барлық елеулі ақпарат береді.
Сонымен қорытындылай келе, қазіргі таңда кез-келген ұйым үшін қаржылық есептіліктің қажеттілігін анықтап, оның құрамына жеке-жеке тоқталып қаржылық есептіліктің мазмұнын толықтай аштық. Дипломдық жұмысымыздың тақырыбына сай, келесі бөлімшеде ұйымның қаржылық есептілігін құрудың негізінде оның инвестициялық тартымдылығына тоқталамыз.
Инвестициялық тартымдылық түсінігі және оның көрсеткіштерін анықтаудағы қаржылық есептіліктің ролі
Бизнестің кез-келген бағыты қазіргі таңда бәсекелестіктің жоғары деңгейімен сипатталады. Өз ұстанымдарын сақтап қалу және көшбасшылыққа жету үшін ұйымдар үнемі дамып, жаңа технологияларды меңгеріп, қызмет салаларын кеңейтуге мәжбүр. Мұндай жағдайларда ұйым басшылығы инвестициялардың ағыны болмайынша ұйымның одан әрі дамуы мүмкін емес екеніне көз жеткізеді. Ұйымға инвестицияларды тарту қосымша бәсекелестік артықшылықтар береді және тұрақты өсудің қуатты құралы болып табылады.
Инвестицияларды тартуды айтпастан бұрын, инвестиция ұғымын нақтылап алайық, өйткені ол салыстырмалы түрде алғанда нарықтық қатынастарға көшу барысында ғана туындаған жаңа ұғым болып табылады. Қазіргі таңда ғылыми және арнайы әдебиеттерде оның көптеген сипаттамалары қалыптасқан.
Доғалов А.Н. және Досмағанбетов Н.С. көзқарасы бойынша: Инвестиция - бұл кәсіпкердің ұзақ мерзімді кезеңде пайда табу мақсатында негізгі капиталға, жаңа құрылысқа, құрал-жабдықтарға, кәсіпорынның өндірістік ауқымын ұлғайтуға, өндірісті техникалық қайта жабдықтауға, тұрғын үйге күрделі қаржы құюы [10, 139 б.].
Ал, Кадерова Н.Н., Макенова А.А. және Әбуова Ж.М. инвестицияларды табыс немесе басқа да пайда табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектілеріне салынған мүліктік және интеллектуалдық құндылықтардың барлық түрлері деп санайды [11, 11 б.].
Авторлар оның ішінде келесі объектілерді атап көрсеткен:
жылжитын және жылжымайтын мүліктер және мүліктік құқық, ұстап қалу құқығы және басқалар, импортталатын және өңдеусіз өткізуге арналған тауарлар;
акциялар және коммерциялық ұйымдарға қатысудың басқа нысандары;
облигациялар және басқа да қарыздық міндеттемелер;
инвестициямен байланысты келісімшартқа сәйкес ақша сомаларын, тауар мен қызметтерді талап ету;
мемлекеттік органмен ұсынылған лицензиялау және басқа да нысанға негізделген қызметті жүзеге асыруға құқықтың түрлері;
Қазақстан Республикасының аумағында алынған және қайта инвестицияланған табыс немесе пайда [11, 11 б.].
Абленов Д.О., Әбле Д.Д., Смағұлова Д.Д., Абленова А.Д. пайымдауынша: Инвестициялар - бұл активтердің бір түрі, инвестицияланған капиталдың өсуін немесе басқадай табыс табу мақсатымен субъект ие болған объектілер [12, 302 б.].
Есенғалиева Қ.С. өзінің еңбегінде Инвестициялар - капиталды құру мен кеңейту үшін салынатын қажетті ақша мөлшері деп көрсеткен. Бұл жерде ол инвестиция ауқымын капиталмен шектеп отыр [13, 234 б.].
Біздің ойымызша, қарастырылған авторлардың бірде-біреуінің анықтамасы инвестицияның толық мағынасын ашпайды. Салыстырмалы түрде ауқымды инвестиция ұғымы Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 29 қазандағы №375-V ҚРЗ Кәсіпкерлік Кодексінің 274-бабында берілген: Лизинг шартын жасасқан кезден бастап қаржы лизингi нысанасын, сондай-ақ оларға құқықтарды қоса алғанда, заңды тұлғаның жарғылық капиталына немесе кәсiпкерлiк қызмет үшiн, сондай-ақ мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобасын, оның ішінде концессиялық жобаны іске асыру үшін пайдаланылатын тiркелген активтердi ұлғайтуға инвестор салатын мүлiктiң барлық түрлерi инвестициялар болып табылады [14].
Жалпылай келе, инвестициялар - бұл пайда табу мақсатында тауарларды өндірудегі және қызметтерді көрсетудегі ұзақ мерзімді активтерді ұлғайтуға бағытталған материалдық, еңбек, қаржылық шығынның барлық түрлері деген авторлық сипаттама береміз.
Инвестицияның мәнін толық түсіну үшін инвестициялардың жіктелуін қарастырамыз. Аманбаев Ү.А. өзінің еңбегінде инвестицияларды төмендегідей жіктеген [15, 44 б.]:
Инвестициялар
Қаражат салу нысандары бойынша
Инвести
циялауға қатысу сипаты бойынша
Инвести
циялау кезеңі бойынша
Меншік түрі бойынша
Инвестиция аумағы бойынша
Қаражатты есепке алу тәсілі бойынша
нақты
қоржындық
тікелей
жанама
қысқа мерзімді
орташа мерзімді
ұзақ мерзімді
жеке
мемлкеттік
аралас
шетелдік
бірлескен
ішкі
сыртқы
жалпы
таза
Сурет 1. Инвестициялардың жіктелуі
Ескерту - [15] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Сонымен, біз инвестицияның не екенін біліп, оның мәнін түсіну үшін инвестициялардың ең кең тараған түрлеріне тоқталдық. Ендігі кезекте, кәсіпорынға болашақта дамуы үшін инвестицияларды тартудың қажеттілігіне тоқталамыз. Жалпы кәсіпорынға инвестицияларды тарту үшін басшылық инвестициялық тартымдылықты арттыру жөніндегі нақты шаралар бағдарламасын құруы керек.
Инвестициялық шешімнің барынша жоғары тиімділігін анықтау үшін кәсіпорынның инвестициялық белсенділігі және тартымдылығы деген түсініктер қолданылады. Бұл түсініктер экономикалық басылымдарда жақында ғана пайда бола бастады және инвестиция жұмсайтын нысандарды бағалауда, үдерістерді салыстырмалы талдау мен сипаттауда көбірек қолданылады.
Ұйымдардың инвестициялық тартымдылығы ұғымына қатысты әртүрлі көзқарас қалыптастан. Бірқатар жағдайларда ғалымдар, оған зор назар аударса, кейбiр жағдайларда - мән бермеу байқалады.
Біз, Тюкавкин Н.М. және Анисимова В.Ю. көзқарасын бөлісе отыра, ұйымдардың инвестициялық тартымдылығы термині Батыс елдерінде 1950-1970 жылдарға қарай пайда болды деп айта аламыз [16, 259 б.]. Осы уақытта Батыс елдерінде Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейін пайда болған мүліктің белсенді қайта бөлінуі жүріп жатты. Жаңа мүлік иелері өз капиталын ең табысты кәсіпорындарға салуға тырысты. Мұндағы жалғыз және негізгі мақсат - бұл экономиканың нақты секторындағы активтерге өздері салған капиталдан пайда, кіріс алуы болып табылады. Кәсіпорынның пайдасы көп болған сайын капитал салуға неғұрлым тартымды болады. Десе де, әлі күнге дейін экономикалық әдебиетте инвестициялық тартымдылық анықтамасының бірыңғай түсінігі қалыптасқан жоқ (Кесте 2).
Кесте 2
Инвестициялық тартымдылық ұғымына анықтамалар
№
Автор
Ұйымның инвестициялық тартымдылығына анықтама
1
Климова Н.В.
Инвестициялық тартымдылық - басқаруды ұйымдастырудың, кәсіпорынның мүлкін пайдаланудың, оның төлем қабілеттілігінің, қаржылық жағдайының тұрақтылығының тиімділігімен, капиталдың табыстылығын, іскерлік белсенділігін, өндірістің техникалық және экономикалық деңгейін, өнімнің сапасы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруы негізінде табысты дамуға қабілеттілігімен сипатталатын экономикалық категория [17, 188-189 б.].
2
Ниязбекова Р.Қ., Рахметов Б.А., Байнеева П.Т.
Инвестициялық тартымдылық - инвесторға қолда бар қаражаттарды басқаларға қарағанда қандай нысанға жұмсауға болатынын бағалауға мүмкіндік беретін сипаттамалардың жиынтығы [18, 330 б.].
3
Храмова О.О., Павлов В.С.
Инвестициялық тартымдылық деп нақты талдаушымен тек жанама жолмен бағаланатын интегралдық көрсеткіштерді субъективті қорыту арқылы бір-біріне келтірілмейтін көрсеткіш-индикаторлар жиынтығымен сипатталатын, көп өлшемді, көп факторлы экономикалық шаманы айтамыз [19, 1056 б.].
4
Федорова Е.А., Одегова Л.Ю.
Инвестициялық тартымдылық - бұл саланың айрықша ішкі және сыртқы факторларының жиынтығы, сондай-ақ инвесторлардың басқару шешімдерін қабылдауға әсер ететін кәсіпорынның қаржылық-экономикалық және өндірістік көрсеткіштері [20, 281 б.].
5
Юхтанова Ю.А., Братенкова А.В.
Ұйымның инвестициялық тартымдылығы - ақшалай немесе ақшалай емес нысандағы инвестициялар ағынын қамтамасыз етуі кезіндегі кәсіпорынның мүлкін пайдаланудың тиімділігін, оның төлем қабілеттілігін, қаржылық жағдайының тұрақтылығын сипаттайтын экономикалық категория [21, 883 б.].
Е с к е р т у - [17,18,19,20,21] мәліметтері негіздерінде автормен құрастырылды
Қорытындылай келе, өзіміздің авторлық анықтамамызды келесідей сипаттаймыз: ұйымның инвестициялық тартымдылығы - оның өндірістік, сондай-ақ коммерциялық, қаржылық, басқарушылық қызметтері көрсеткіштерінің белгілі бір жиынтығы.
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын анықтау үшін бірқатар факторларды ескеру қажет. Храмова О.О. және Павлов В.С. инвестициялық тартымдылық факторларын, екі санатқа бөліп қарастырды [19, 1056 б.]:
ішкі - тікелей әсер ету факторлары (техникалық, еңбек, ұйымдық, коммерциялық, қаржылық, инновациялық, өндіріс, тұтынушы);
сыртқы - жанама әсердің сыртқы факторлары (табиғи-географиялық, экологиялық, құқықтық, саяси, заңнамалық, әлеуметтік).
Юхтанова Ю.А. және Братенкова А.В. өздерінің зерттеу жұмысында кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығына әсер ететін ұсынылған факторларды жалпылай отырып, ең маңызды факторлар тобын анықтады және осы факторлар арқылы келесі жүйені құрды [21, 885 б.]:
Ұйымның инвестициялық тартымдығылығын анықтайтын факторлар:
Ішкі факторлар
Ұйымның қаржылық жағдайы
Ұйымды басқару жүйесі
Аймақтың инвестициялық тартымдылығы
Өндірістік әлеует
Саланың инвестициялық тартымдылығы
Нарықтық тұрақтылық
Заңнамалық ережелер жүйесі
Мемлекеттің инвестициялық тартымдылығы
Сыртқы факторлар
Сурет 2. Ұйымның инвестициялық тартымдылығын анықтайтын факторлар
Ескерту - [21] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Аталған авторлардың еңбектерін салыстыра отырып, ұйымның инвестициялық тартымдылығына әсер ететін факторларды ішкі және сыртқы факторлар деп бөліп, содан кейін сәйкесінше оларға кіретін факторларды бөліп көрсетуді дұрыс деп санаймыз. Ішкі факторларға: ұйымның қаржылық, экономикалық, ақпараттық жағдайы, ұйымның табыстылық деңгейі, басқару жүйесі, өндірістік әлеует, нарықтық тұрақтылық факторларын жатқызддық. Яғни, бұлардың бәрі ұйымға тікелей әсер етеді. Ал, сыртқы факторларға: мемлекеттің, аймақтың, саланың инвестициялық факторлары жатады.
Әрине, компаниялардың инвестициялық тартымдылығының өзгеруі оларға әсер ететін факторлардың әсерінен орын алады. Бұл, өз кезегінде, осы экономикалық жүйедегі инвестициялық қызметтің белсенділігі мен тиімділігіне, капиталдың сұранысына және ұсынысына, сондай-ақ оның құнын айқындауға әсер етеді. Айтылған факторлардың инвестициялық тартымдылыққа әсерін талдау нәтижесінде компанияның келешекте ақшалай қаражат ағындарын тарту қабілетінің болу-болмауы көрінеді. Осы болжамға сүйене отырып, инвестор инвестициялардың кірістілігін бағалай алады. Осындай талдауға арналған құралдары болып компанияның инвестициялық тартымдылығын бағалауға мүмкіндік беретін көптеген инвестициялық көрсеткіштер табылады.
Қорытындылай келе, біз инвестициялық көрсеткіштер арқылы инвестициялық тартымдылыққа әсер ететін факторларды ескеріп, екінші бөлімде ұйымның инвестициялық тартымдылығына талдау жасай аламыз.
1.3 Инвестициялық тартымдылықты талдау әдістері
Қазіргі таңда ұйымдардың инвестициялық тартымдылығына талдау жасау үшін әртүрлі әдістер қолданылады. Көптеген ғалымдар өздерінің еңбектерінде ұйымның инвестициялық тартымдылығын талдау үшін өзіндік әдістерін ұсынды.
Р.Қ. Ниязбекова, Б.А. Рахметова, П.Т. Байнеева көбірек тараған әдістемелердің бірі ретінде меншікті активтердің табыстылық деңгейін көрсететін бірыңғай талдамалық көрсеткіш негізінде инвестициялық тартымдылықты талдау тәсілін көрсеткен [18, 331-332 б.]. Авторлар, инвестициялық тартымдылықты бағалау өлшемі есебінде келесідей көрсеткіштерді пайдаланады:
Абсолютті өтімділік коэффициенті - 0,2-ден кем болмауы керек.
Жылдам өтімділік коэффициенті - 0,8-1,0.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті - 1-ден кем болмауы керек.
Автономиялық коэффиент - 0,3-0,4.
Бірақ та мұндай талдау инвестициялық тартымдылықтың ішкі факторы болып табылатын кәсіпорынның тек қана ағымдағы қаржылық жағдайын бағалауға мүмкіншілік береді.
Ресей профессоры Климова Н.В. зерттеуі бойынша матрицалық әдісті пайдалану ұйымның инвестициялық тартымдылығын неғұрлым нақты және объективті түрде бағалауға мүмкіндік береді, бұл қызметтің түріне қарамастан, басқарушылық шешімдерді құзырлы шешуге, перспективаларды анықтауға және бизнесті дамыту стратегиясын жасауға мүмкіндік береді [17, 189-190 б.]. Ол өзінің мақаласында осы матрицалық әдісті пайдалану арқылы инвестициялық тартымдылық көрсеткіштері негізінде ұйымдардың инвестициялық тартымдылығын талдау үшін үш кезең ұсынды. Бірінші кезеңде, ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметін сипаттайтын 18 көрсеткіш таңдалды. Екінші кезеңде инвестициялық тартымдылықты бағалау үшін таңдалған көрсеткіштердің жиынтығынан әрбір есептік көрсеткіш үшін (ұсынылғандардан) максималды мән, яғни көрсеткіштердің оңтайландыру бағыты анықталады. Соңғы үшінші кезеңде Ресей профессоры матрицалық әдісімен экономиканың нақты секторының екі ұйымының инвестициялық тартымдылығын талдаған.
Біздің көзқарасымыз бойынша, ұйымдардың инвестициялық тартымдылығын талдауға негіз болатын көрсеткіштер Ресей профессорының еңбегінде матрицалық әдісті қолданумен толық әрі анық берілген. Бұл әдістің артықшылығы, оның инвестициялық тартымдылыққа әсер ететін, бірінші бөлімде толық ашып көрсетілген, ішкі факторларды сипаттайтын, яғни субъект деңгейін өзі реттеп, тенденцияларына әсер ете алатын инвестициялық көрсеткіштердің қамтылуында. Сонымен бірге, бұл әдістің кемшілігі де бар. Ол қарастырылатын көрсеткіштердің олардың нормативтік мәндерімен байланыссыз түрде, тек даму тенденцияларының ескерілуі. Сондықтан, біз бұл әдісті көрсеткіштердің нормативтік шамаларымен толықтырып талдауды дұрыс деп санаймыз.
Нормативтік көрсеткіштер мәндері отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектерінде кеңінен қамтылған [22,23,24]. Осыған сәйкес Ресей тәжірибесі негізінде, авторлық ұсынымызды ескере отыра матрицалық әдісті қолану арқылы, экономиканың нақты секторының екі ұйымының мәліметтерін салыстыра отырып, олардың әрқайсысының инвестициялық тартымдылығын анықтаймыз. Талдауымызға экономиканың нақты секторының екі ұйымы қажет болғандықтан, біз дипломдық жұмысымыздың зерттеу объектісі болып табылатын Oil Services Company ЖШС-нің инвестициялық тартымдылығына тоқталу үшін екінші ұйым ретінде Қазбургаз АҚ-ның мәліметтерін алып отырмыз [25]. Өйткені, екеуі де қазіргі таңда мұнай-газ нарығында мұнай және газ өнімдерін өндіретін аса ірі ұйымдарға қызмет көрсететін, соның ішінде аталған өнімдерді өндіру үшін негіз болатын ұңғымаларды игеру мен бұрғылау, оларға капиталды және жерасты жөндеу жұмыстарын жүргізу бойынша Қазақстан Республикасының алдыңғы қатарлы ұйымдары.
Oil Services Company ЖШС Қаламқас және Жетібай кен орындарын игеру бойынша қызмет көрсетсе, ал Қазбургаз АҚ Қарашығанақ кен орынындағы мұнай және газ өнімдерін игеру үшін қызмет көрсетеді, яғни Ұлттық инвестициялық стратегиямызда көрсетілген инвестицияларды тартуға ұтымды басым салалары ұйымдарының қатарына енетін бірден-бір ұйымдар. Таңдалған әдіс бойынша инвестициялық талдау 2.3 бөлімінде жүзеге асырылады.
2 Oil Services Company ЖШС-нің қаржылық есептілігін құрудың және инвестициялық тартымдылығын талдаудың қазіргі жағдайы
2.1 Oil Services Company ЖШС экономикалық қызметінің жалпы сипаттамасы және оның негізгі көрсеткіштерін талдау
Oil Services Company ЖШС өзінің қызметін 2001 жылдың 21 сәуірінен бастады. Ақтау қаласының Әділет департаментімен 2005 жылдың 6 сәуірінде қайта тіркелді, тіркеу куәлігі №4888-1943-ЖШС болып табылады [26].
Ұйым 2001 жылдың сәуір айынан бастап 50 жылдан астам тәжірибесі мен тарихы бар Шегендеу, Химремонтскважин, Бұрғышы ЖШС сенімді басқарушысы.
2016 жылдың 13 желтоқсанынан бастап ҚазМұнайГаз ҰК АҚ 100% тікелей жалғыз қатысушысы болып табылады.
Қаламқас, Жетібай және спутниктік кен орындарында бұрғылау, ұңғыманы игеру, жерасты және капиталды жөндеу бригадаларын, көлік цехтарын, мұнай өндірудің технологиялық процестерін химияландыру учаскелерін өзіне қосатын Қаламқас-Сервис және Жетібай-Сервис өндірістік басқармаларымен жұмыс жасайды.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасына, Азаматтық кодекске, Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы Заңға, Жарғыға, Есеп саясатына және өзге де нормативтік құқықтық актілерге сәйкес жүзеге асырады.
Oil Services Company жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII Азаматтық Кодексінің 33-бабына сәйкес, дербес балансы, банктік шоттары бар заңды тұлға болып табылады [27].
Серіктестік қызметінің мақсаты болып шаруашылық қызметтен пайда табу және оны серіктестіктің құрылтайшылары мүддесінде пайдалану.
Өз мақсаттарына жету үшін серіктестік мәміле жасасуға, мүліктік және мүліктік емес құқықтарды сатып алуға және жүзеге асыруға, міндеттерді орындауға, сотқа талапкер мен жауапкер болуға және Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де іс-әрекеттерді жүзеге асыруға құқылы. Ұйым қызметін жүзеге асыру үшін қажетті мөрі және бланкілері болады.
Ұйым жарғыда көрсетілген төмендегі 2-суретте бейнеленген қызмет түрлерін жүзеге асырады.
Oil Services Company жауапкершілігі шектеулі серіктестік лицензиялауды талап ететін жекелеген қызметтерді тиісті құзыретті ұйымдар берген лицензиялар негізінде ғана жүзеге асыра алады.
Oil Services Company ЖШС қызмет түрлері
Мұнай өнеркәсібі үшін химия өнімдерін өндіру және сату бойынша қызметтер көрсету
Цемент көпірлерін орнату, МГСБ кезінде апаттық жұмыстарды орындау, ұңғымаларды іске қосу, перфорациялау қызметтерін көрсету
Технологиялық сұйықтықтарды, ерітінділерді және химиялық реагенттерді жабдықтау бойынша қызмет көрсету
Ұнтақталған бор, ұлутас-тас және басқа құрылыс материалдарын өндіру және өңдеу бойынша қызмет көрсету
ҚР заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де қызметтер
Мұнай өндіру процестерін химияландыру бойынша қызметтер көрсету
Ұңғымаларды күрделі және жерасты жөндеуге қызмет көрсету
Мұнай, газ, су жинау және іздестіру ұңғымаларын игеру және бұрғылау
Мұнай жабдықтарын салу, соның ішінде жерге қағып орнатылған колонналарды құйдыру
колонналарды бүркету,
Көлік қызметтерін көрсету
Айдау ұңғымаларының өнімділігін арттыру бойынша қызметтер көрсету
Мұнай объектілерін санитарлық-техникалық төлқұжаттау жүргізу бойынша қызметтер көрсету
Сурет 3. Oil Services Company ЖШС қызмет түрлері
Ескерту - [26] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Серіктестік лицензиялауды талап ететін жекелеген қызметтерді тиісті құзретті ұйымдар берген лицензиялар негізінде ғана жүзеге асыра алады.
Басқарушы функцияларды атқаруға уәкілетті тұлға болып директор табылады. Ол серіктестіктің жоғарғы және қадағалау органдарының шешімдерінің орындалуын ұйымдастырып, серіктестіктің қызметін ағымдағы басқаруды жүзеге асырады және серіктестіктің қызметінен туындайтын барлық істер мен мәселелер бойынша барлық органдар мен ұйымдар алдында оның мүдделерін ұсынады.
Қазақстан Республикасының заңнамасына және қабылданған есеп саясатына сәйкес, серіктестіктің директоры бухгалтерлік есеп жүйесін, салықтық есепті және есептілікті ұйымдастыруға, сондай-ақ оның орындалуы үшін қабылданған ережеге және бас бухгалтер лауазымына маман таңдауға жауап береді.
Ұйымның басқару органдары туралы мәлімет 4-суретте берілген.
Сурет 4. Oil Services Company ЖШС-нің басқару органдары
Ескерту - [26] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Oil Services Company жауапкершілігі шектеулі серіктестігін басқаруда негізгі орынды бухгалтерия алады.
Ұйымның бухгалтерлік қызметінің міндеті жедел басқару үшін қажетті, сондай-ақ оны инвесторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, несие берушілер, мемлекеттік органдар, банктер және басқа да мүдделі тұлғалар қаржылық есептілікті құру қағидалары мен ережелерін белгілейтін Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкес пайдалану үшін қажетті ұйымның қаржылық жағдайы, қызмет нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы толық және сенімді ақпараттың қалыптасуын қамтамасыз ету болып табылады [28].
Oil Services Company ЖШС-де бухгалтерлік есеп 1С-рейтинг, 2.5 шығарылымы автоматтандырылған бухгалтерлік бағдарламасын қолдану арқылы жүргізіледі.
1С-рейтинг бағдарламасы тек бухгалтерлік есепті жүргізіп қана қоймай, бұл бағдарлама еліміздің қаржысын кешенді басқару мен бөджеттеу үшін пайдаланылады.
Ұйымның бухгалтериясында бас бухгалтермен қосқанда он үш бухгалтер жұмыс жасайды. Олардың функционалдық міндеттері ұйым директорының Бухгалтерия қызметкерлерінің міндеттерін бөлу туралы бұйрығымен анықталады. Төмендегі 5-суретте бухгалтерия құрылымы көрсетілген.
Салықтар бойынша аға бухгалтер
Бас бухгалтер
Бас бухгалтердің орынбасары
Қызметкерлер-мен есептесу секторы - 5 бухгалтер
Негізгі құралдарды есептеу бойынша бухгалтер
Қызмет көрсетулер бойынша бухгалтер
Материал-дық есеп секторы - 3 бухгалтер
Сурет 5. Oil Services Company ЖШС бухгалтерия қызметкерлерінің құрылымы
Ескерту - Oil Services Company ЖШС-нің ішкі құжаттары негізінде автормен құрастырылды
Ұйымның штаттық кестесі бойынша, 2017 жылы қызметкерлердің орташа саны 3459 адамды құрады. Солардың ішінде өндірістік бөлімшелерде жұмыс жасайтын қызметкерлер саны - 3349 адам, ал әкімшілік басқару қызметкерлері - 110 адам.
Қызметкерлердің көпшілік бөлігін, қызмет ету саласына байланысты, ер азаматтар және 30-50 жас аралығындағы адамдар құрайды. Ер азаматтардың үлесі 67,4%-ға тең. Жас ерекшелігі бойынша ұйымдағы қызметкерлердің 61%-ын 30-50 жас аралығындағы мамандар, 22%-ын 30 жасқа дейінгі, 17%-ын 50 жастан жоғары мамандар алып отыр. 2017 жылы ұйым қызметкерлерінің орта жас мөлшері 40 жасты құрады. Ұйым қызметкерлерінің негізгі санаттарының құрамы 6-суретте нақтырақ көрсетілген.
Сурет 6. Oil Services Company ЖШС 2017 жылғы қызметкерлерінің негізгі санаттарының құрамы, адам
Ескерту - Oil Services Company ЖШС-нің ішкі құжаттары негізінде автормен құрастырылды
Өндірістік бағыттағы ресурстарды пайдаланудың сапалық көрсеткіштері, ұйым қызметінің тиімділігі, қаржылық жағдайдың тұрақтылығы, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі ұйымның ұйымдастыру-техникалық деңгейіне және басқа жағдайларына тікелей тәуелді.
Ұйымның ұйымдастыру-техникалық деңгейі қолданбалы өндірістік технологиялардың прогрессивтілігімен, негізгі құралдардың жағдайымен, еңбек ресурстарының энергетикалық жарақтандырылуымен, техникалық әлеуетті тиімді пайдаланумен, өндірісті ұйымдастыру және басқа да факторлармен анықталады [30]. Oil Services Company ЖШС-нің ұйымдастыру-техникалық деңгейін талдау төмендегі кестеде көрсетілген.
Кесте 3
Oil Services Company ЖШС-нің 2015-2017 жж ұйымдастыру-техникалық деңгейінің көрсеткіштері
№ рс
Көрсеткіштер
2015 жыл
2016 жыл
2017 жыл
2016 жылдың 2015 жылға қатынасы
2017 жылдың 2016 жылға қатынасы
абсо лютті
қатысты, %
абсо лютті
қатысты, %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
Сату көлемі, мың тг
40994543
39709012
42191237
(1285531)
96,9
2482225
106,3
2
Қызметкерлердің орташа жылдық саны-барлығы, адам
оның ішінде:
3423
3411
3459
(12)
99,6
48
101,4
2.1
басқарудағы қызметкерлер
102
108
110
6
105,9
2
101,9
2.2
өндірістік қызметкерлер
3321
3303
3349
(18)
99,5
46
101,4
3
Басқару шығындары, мың тг
1597282
1035605
6196251
(561677)
64,8
5160646
5есе
4
Бір басқарма қызметкеріне келетін:
- шығын, мың тг (32.1)
- өткізілген өнім, мың тг (12.1)
15659,6
401907,3
9588,9
367676
56329,5
383556,7
(6070,7)
(34231,3)
61,2
91,5
46740,6
15880,7
5есе
104,3
3-кестенің жалғасы
- өндірістік қызметкерлер саны, адам (22.1)
33,6
31,6
31,4
(2)
94
(0,2)
99,4
5
Басқару тиімділігі коэффициенті (1:3)
25,7
38,3
6,8
12,6
149
(31,5)
17,8
Е с к е р т у - Oil Services Company ЖШС-нің мәліметтері негізінде автормен есептелініп, құрастырылды
Кестеден өнімдерді өткізу мен қызметтерді көрсетуден түскен түсім, яғни сату көлемі 2016 жылы 2015 жылмен салыстырғанда 1285531 мың теңгеге немесе 3,1%-ға төмендеді, ал 2017 жылы бұл көрсеткіш 2016 жылмен салыстырғанда керісінше 2482225 мың теңгеге, яғни 6,3%-ға артты.
Oil Services Company ЖШС-нің қызметкерлерінің орташа жылдық саны 2015 жылы 3423 адамды құраса, 2016 жылы 3411 адамды құрап 11 адамға, яғни 0,4%-ға төмендеді. Ал 2017 жылы қызметкерлердің саны 2016 жылмен салыстырғанда керісінше 48 адамға немесе 1,4% жоғарылап, 3459 адамды құрады.
Соның ішінде, басқарудағы қызметкерлер саны 2016 жылы 2015 жылмен салыстырғанда 6 адамға немесе 5,9%, 2017 жылы бұл көрсеткіш 48 адамға өсті. Өндірістік қызметкерлер саны 2016 жылы 18 адамға, яғни 0,5% төмендесе, ал 2017 жылы аталған көрсеткіш керісінше 46 адамға, 1,4 % жоғарылады.
2016 жылы басқару шығындары 2015 жылмен салыстырғанда 561677 мың теңгеге, яғни 35,2% төмендесе, 2017 жылы бұл көрсеткіш 2016 жылға қарағанда айтарлықтай деңгейде 5160646 мың теңгеге ғана, яғни 5 есеге жоғарылады.
Ұйымның бір басқарма қызметкері үшін келетін көрсеткіштеріне тоқталатын болсақ, басқарма шығыны 2016 жылы 2015 жылмен салыстырғанда 6070,7 мың теңгеге (38,8%) төмендегенін, ал 2017 жылы бұл көрсеткіш 2016 жылға қарағанда керісінше 46740,6 мың теңгеге, яғни 5 есеге артқанын көреміз. 2016 жылы бір басқарма қызметкері үшін өткізілген өнім 2015 жылмен салыстырғанда 34231,3 мың теңгеге (8,5%) төмендеді, ал 2017 жылы 2016 жылға қарағанда 15880,7 мың теңгеге, яғни 4,3%-ға жоғарылады.
Oil Services Company ЖШС-нің басқару тиімділігі коэффициентіне тоқталататын болсақ, аталған көрсеткіштің зерттеу жүргізіп отырған жылдар аралығындағы тұрақсыздығын көре аламыз. Мысалы, 2016 жылы ұйымның басқару тиімділігі коэффициенті 2015 жылға қарағанда 12,6 мың теңгеге, яғни 49% көлемінде көбейсе, ал 2017 жылы 2016 жылмен салыстырғанда 31,5 мың теңгеге, яғни 82,2% төмендеп айтарлықтай деңгейде азайып отыр. 2016 жылы аталған көрсеткіштің мұндай мөлшерде жоғарылауы ұйымның басқару шығындарының азаюымен тікелей байланысты, ал бұл ұйым үшін жақсы көрсеткіш.
Төмендегі суретте ұйымның ұйымдастыру-техникалық деңгейі көрсеткіштерінің өзгеру динамикасы көрсетілген.
Сурет 7. Oil Services Company ЖШС-нің 2015-2017 жж ұйымдастыру-техникалық деңгейі көрсеткіштерінің өзгерісі
Ескерту - Oil Services Company ЖШС-нің мәліметтері негізінде автормен құрастырылды
Ендігі кезекте, ұйымның ұйымдастыру-техникалық деңгейін сипаттайтын бірден-бір көрсеткіш еңбек өнімділігіне талдау жасаймыз (Кесте 4).
Кесте 4
Oil Services Company ЖШС-нің 2015-2017 жж еңбек өнімділігі
№
Көрсеткіштер
2015
2016
2017
2016 жылдың 2015 жылға қатынасы
2017 жылдың 2016 жылға қатынасы
абсолютті
қатысты, %
абсолютті
қатысты, %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
Сату көлемі, мың тг
45446525
40994543
39709012
(4451982)
90,2
(1285531)
96,9
2
Өндірістік қызметкерлердің орташа жылдық саны, адам
3305
3321
3303
16
100,4
(18)
99,5
4-кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
3
Еңбек өнімділігі (23)
13750,8
12344,04
12022,1
(1406,8)
89,8
(321,94)
97,4
Е с к е р т у - ұйымның мәліметтері негізінде автормен есептелініп, құрастырылды
Кесте бойынша, біз Oil Services Company ЖШС-нің бір қызметкерге шаққандағы өнімнің құнын сипаттайтын көрсеткішін анықтадық. 2016 жылы бір қызметкер үшін еңбек өнімділігі көрсеткіші 2015 жылмен салыстырғанда 1406,8 мың теңгеге, яғни 10,2%-ға азайды. 2017 жылы бұл көрсеткіш 12022,1 мың теңгені құрап, 2016 жылға қарағанда 2,6 %-ға, яғни 321,94 мың теңгеге төмендеді.
Еңбек өнімділігі көрсеткіші үлесінің көріп отырғанымыздай жылдан-жылға азаюы негізінен сату көлемінің зертелініп отырған жылдар аралығында төмендеуімен тікелей байланысты.
Төмендегі 8-суретте Oil Services Company ЖШС-нің еңбек өнімділігі көрсеткішінің өзгеру динамикасы бейнеленген.
Сурет 8. Oil Services Company ЖШС-нің 2015-2017 жж еңбек өнімділігінің өзгерісі
Ескерту - Oil Services Company ЖШС-нің мәліметтері негізінде автормен құрастырылды
Негізінен, еңбек өнімділігі ұйымның экономикасында маңызды орын алады. Оның жоғары болуы өндірісті кеңейтудің негізгі көзі болып табылатын ұйымды дамытудың маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Ал біздің талдауымызда Oil Services Company ЖШС-ның бұл көрсеткіштері керісінше жылдан жылға төмендеп теріс нәтиже көрсетуде.
Қорытындылай келе, Oil Services Company ЖШС-нің экономикалық қызметін сипаттайтын ұйымдастыру-техникалық деңгейіне талдау жасау нәтижесінде, ұйымның басқару тиімділігі коэффициентінің тұрақсыз екеніне көз жеткіздік. Сонымен қатар сауда көлемінің жылдан жылға азаюына байланысты ұйымның экономикалық қызметін айқындайтын бірден бір көрсеткіштер болып табылатын еңбек өнімділігінің төмен деңгейде екендігін анықтадық.
2.2 Oil Services Company ЖШС қаржылық есептілікті құру тәртібі мен тәжірибесі
Oil Services Company ЖШС-нің Жалғыз қатысушымен 2015 жылы бекітілген Есеп саясатында, Oil Services Company ЖШС жылдық қаржылық есептілікті құру және дайындауда есепті кезеңнің ұзақтығына және орындалатын жұмыстардың күрделілігіне байланысты бірқатар өзіндік кезеңдерді қамтиды [28].
Oil Services Company ЖШС қаржылық есептілікті құру мен дайындаудың негізгі кезеңдері 9-суретте көрсетілген.
Бөлінбеген пайда есебінен қаржылық нәтижелерді есептен шығару
Балансты құру
Бухгалтерлік есеп шоттарында түгендеу нәтижелерін көрсету
Активтер, меншікті капитал мен міндеттемелерге түгендеуді жүргізу
Баланстық шоттардағы қалдықтарды анықтау
Кірістер мен шығындар шоттарын жабу және есепті кезеңнің қаржылық нәтижелерін анықтау
Қаржы нәтижелері бойынша есептілікті дайындау
Капитал бойынша есептілікті құру
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептілікті дайындау
Есептілік нысандары көрсеткіштерінің сәйкестігін тексеру
Сурет 9. Қаржылық есептілікті құрудың Oil Services Company ЖШС негізгі кезеңдері
Ескерту - [28] мәліметі негізінде автормен құрастырылды
Oil Services Company ЖШС жылдық қаржылық есептілікті құру алдында міндетті түрде активтерге, міндеттемелер мен меншікті капиталға түгендеу жүргізеді. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік мәліметтерінің сенімділігін қамтамасыз ету, сақталушылықты бақылау, материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың, тауарлы материалдық қорлардың, инвестициялардың, дебиторлық және кредиторлық берешек пен міндеттемелердің нақты бар болуының сәйкестілігін тексеру мақсатында түгендеу ұйымда міндетті түрде жылына кем дегенде бір рет жүргізіледі.
Серіктестікте түгендеу келесі жағдайларда міндетті тәртіппен:
материалдық жауапты тұлғаларды ауыстыру кезінде;
ұрлық немесе теріс пайдаланушылық фактілерін анықтаған кезде және тауарлы материалдық қорлар мен негізгі құралдарға зиян келтірген кезде;
тарату (қайта ұйымдастыру) кезінде;
басқа төтенше жағдайларда жүргізіледі [28].
Активтер мен міндеттемелерді түгендеу жөніндегі комиссия, оның құрамы мен саны, жауапты тұлғалар, түгендеуді жүргізу жоспары Oil Services Company ЖШС басшысының бұйрығымен бекітіледі. Түгендеу нәтижелері есепте түгендеу аяқталған уақытта көрсетіледі.
Қорларды, негізгі құралдарды және материалдық емес активтерді түгендеу кезінде бухгалтерлік есепте негізгі құрал-жабдықтардың және қорлардың көрсетілуінің дұрыстығы мен уақытылығы, олардың нақты бар болуы және оларды пайдалану құқықтарын растайтын құжаттардың болуы тексеріледі.
Ұйымның ұзақ мерзімді активтерін, соның ішінде ғимараттар, құрылыстар және басқа да жылжымайтын мүлiктерді, машиналар мен жабдықтарды, көлік құралдарын, құрал-саймандарды, өндірістік және шаруашылық жабдықтарды, материалдық емес және басқа да ұзақ мерзімді активтерді түгендеу жылына кемінде бір рет, 1 қыркүйектен кейін жылына бір рет жүргізіледі.
Мысалы, 2016 жылы Oil Services Company ЖШС-нің ұзақ мерзімді активтері болып табылатын өндірістік және шаруашылық жабдықтарға түгендеу қараша айында жүргізілді. Түгендеу актісінен, біз ұйымның ұзақ мерзімді активтеріне жүргізілген түгендеу бойынша олардың нақты бар болуының бухгалтерлік есеп деректеріне сәйкес келіп отырғанын көріп отырмыз.
Серіктестікте банктермен, есеп берушілермен, басқа да дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысуды түгендеу жылына екі реттен кем емес жүргізіледі. Мұнда түгендеу жүргізу алдында бухгалтерлік есеп регистрлеріндегі құжаттар мен жазбаларды айқындау және тиісті шоттарға есептелетін сомалардың негізділігін мұқият тексеру үшін салыстыру актісі жасалынады.
Мысалы, Ақтаукрантехсерсис ЖШС˗мен 2018 жылдың 1-ақпаны мен 30-сәуірі арасында болған есеп айырысуларға байланысты жасалған салыстыру актісінде Oil services Company ЖШС пайдасына міндеттемелер, нақтырақ айтқанда ұйымның дебиторлық берешегі аталған сатып алушыға қатысты 30.04.2018 жылға 19113696 теңгені құрап отыр (Қосымша П). Есеп-айырысулар бойынша ауытқулар жоқ.
Ендігі кезекте, ұйымның жеке қаржылық есептілік нысандары қалай құрылатындығына тоқталамыз.
Oil Services Company ЖШС-нің Жалғыз қатысушымен 2015 жылы бекітілген Есеп саясатына сәйкес, ұйым жылдық қаржылық есептілікті дайындау үшін ҚР-ның "Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы" Заңын басшылыққа ала отыра төмендегі қаржылық есептілік нысандарын құрады [28]:
бухгалтерлік баланс;
пайда мен зияндар туралы есеп;
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
капиталдағы өзгерістер туралы есеп (Қосымша А - Қосымша Н).
Серіктестіктің есеп саясаты мен ұсынылған қаржылық есептілігін салыстыру негізінде, ұйымның 2014 жылдан бері қаржылық есептілікті құру барысында түсіндірме жазбаны қолданбайтындығы анықталды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz