Студенттің білімін шыңдау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Муса Мейрамгул Елеусизовна
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Тақырыбы: Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктері
6М010300 - Педагогика және психология мамандығы
Ақтөбе 2019
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Педагогика және психология кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктері
Орындаған
6М010300 - Педагогика және
психология мамандығының
2-курс магистранты Муса М.Е
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к.,аға оқытушысы Таганова А.М
Қорғауға өткізілді
Кафедра меңгерушісі Туребаева К.Ж
п.ғ.к
______________ 2019
Ақтөбе
2019
РЕЗЮМЕ
Тема магистерской диссертации для академического заключения по специальности 6М010300 - Педагогика и психология
Муса Мейрамгул Елеусизовной:
Педагогические особенности организация самостоятельной работы
в колледже.
Актуальность исследования.
Цель исследования -
Научное новшество исследования:
Методы исследования:
Состав диссертации -
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың ғылыми теориялық негіздері
1.1 Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.2 Колледж білім алушыларының пәндерді оқыту барысында өзіндік жұмыстарын орындауының психологиялық-педагогикалық сипаты
1.3 Колледжде өзіндік жұмыcтарының түрлері және оған қойылатын талаптар
1. Білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың тәжірибелік зерттеулері
2.1 Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың мазмұны мен әдістемесі.
1.2 Білім алушылардың педагогика пәнінде өзіндік жұмыстарды ұйымдастырудың әдістемесі
1.3 Колледжде білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың тәжірибелік нәтижелігі
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. ХХI ғасыр қарыштап дамыған білім ғасыры. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында атап көрсетілгендей , Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруі ең алдымен халқымыздың білімі мен біліктілігін арттыруды көздейді.
Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бет алды. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды. Сондай ақ Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту жағдайларында қолдануға болатын жеке тұлғаның қалыптасуын қамтамасыз ететін оқытудың жаңарған технологияларына көшу талабы орындалып жатыр.[2]
Қазақстан Республикасының Білім беру заңының 8-бабында Білім беру жүйесінің басты міндеті оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялар желілерге шығу, ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау деп атап көрсетілген.
Қазіргі заманымызда қоғамға өз бетімен жұмыс атқаратын, еркін де кеңінен ойлайтын, өздігінен алдына мақсат қойып және оған жетудің әдіс-тәсілін шығармашылықпен анықтап, сондай-ақ қолдана алатын кәсіби-маман тұлғасы болуы керек. Мұндай тұлғаның дамуына бағытталған білім берудің негізі болып тұлғаның өздігінен білім алу, өзін-өзі тәрбиелеу, өзін жетілдіру процесі жатады.
Студенттердің танымдық қызметі барысында өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың маңызы зор. Бұл мәселеге көптеген ғалым педагогтар, мысалы, Я.А. Каменский, Ю.К. Бабанский, В.А. Сластенин, М. Жұмабаев, Ястребова Е.Б., Ерецский М.И., Гарунов М.Г., Блохина Р.А., Сабодашев В.П., Вербицкий А., т.б үлкен мән беріп, зерттеген. Бұл зерттеулердің өзектілігі - студенттердің теориялық және практикалық білімді саналы игеріп, интеллектуалдық қызмет жасай білуге тәрбиелеу болып табылады. Сонымен бірге студенттер жай ғана беріліп жатқан дайын біліммен қаруланып ғана қоймай, білімді тауып, ізденіп алуына, яғни студенттерді оқи білуге үйрету маңыздырақ.
Зерттеу мақсаты - колледж студенттерінің пәндерді оқытуда өзіндік жұмысты ұйымдастыру барысында педагогикалық ерекшеліктерді ғылыми теориялық тұрғыдан негіздеу және оның қазіргі кезеңдегі теориясын жасау.
Зерттеудің міндеттері: Студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерін ғылыми теориялық тұрғыдан негіздеу және оның қазіргі кезеңдегі әдістемесін жасау:
1) оқу үдерісінде студенттердің өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мәселесін теориялық тұрғыдан қарастыру және оны қазіргі кезеңге жетілдірудің перспективалық бағдарын айқындау;
2) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру процесінің моделін құру
3) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың нақты әдістемесін жасау
4) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістемесінің педагогикалық ерекшеліктерін тәжірибе жүзінде тексеру
5) оқу үрдісінде студенттердің өзіндік жұмысының түрлерін және оған қойылатын талаптарды айқындап ұйымдастырудың шарттарын көрсету
Зерттеу нысаны - пәндерді оқыту барысында студенттердің өзіндік жұмыс жасау үдерісі
Зерттеу пәні - студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерінің аспектісі
Ғылыми-зерттеудің болжамы егер де колледж қабырғасында студенттердің өзіндік жұмыстарының тұлғалық, жүйелі құрылымдық негізінде теориялық әдістемелік тұрғыда жаңартылған жүйесі құрылып олардың субъект ретінде дербес мүмкіндіктері, педагогикалық ерекшеліктері оқу үдерісінде көрініс тауып, өзіндік жұмыс жасау ғылыми негізде ұйымдастырылса, онда студенттердің оқу танымдық белсенділіктері, білімі мен біліктілігі артып, заман талабына сай жеке тұлғасының қалыптасуына мүмкіндіктер туындап, танымдық дербестігі жоғарылап, кәсіби шығармашылығы мен ізденімпаздылық деңгейі көтеріледі.
Зерттеу әдіснамалық негізін Қазақстан Республикасының Конституциясы; Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы; Қазақстан Республикасының Қазақстан -2030 даму стратегиясының бағдарламасы; Елбасының халыққа жолдаулары, педагогтармен психологтардың еңбектері, ресми материалдар мен құжаттар, зерттеу мәселесіне қатысты оқу әдістемелік құралдар теориялық негіздерін жасады.
Зерттеудің проблемасы- Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерін анықтау
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Колледж студенттерінің өзіндік жұмыс жасаудағы педагогикалық ерекшеліктерін қалыптастырудың теориялық негіздері айқындалып, оларға берілген анықтамалар бір жүйеге келтірілді және ұғымның мәні мен мазмұны ашылды
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы: студенттерге оқыту барысында өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктері әдістемесі жасалды
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, колледжде оқу үдерісінің негізі студенттердің өзіндік және танымдық белсенділігі қағидаты болуы керек. Бұл үшін студент мынадай дағдыларға ие болуы қажет:
әр түрлі көздерден алынған білімді дербес иелену;
алынған ақпаратпен жұмыс істеу (жүйелеу, қорытындылау, қорытынды жасау, проблемаларды шешу үшін пайдалану және т.б.);
танымдық қызметтің қажетті әдістерін таңдау, білім берудің мақсаттары мен міндеттеріне сай болу;
әлеуметтік және кәсіби маңызы бар түрлі мәселелерді шешу үшін алынған білімді қолдану.
Зерттеудің кезеңдері:
Зерттеу әдістері: теориялық (ғылыми - теориялық әдебиеттерді талдау, салыстыру) проблеманы логикалық және теориялық талдау және оны шешу мүмкіндіктері, эмпирикалық (сауалнама, тапсырма беру, бақылау) педагогикалық құралдар кешені, сондай - ақ қалыптастырушы эксперимент ретінде, деректерді өңдеу үшін математикалық статистика әдістері пайдаланылды ( орташа мәндер есептелді, студенттердің тесті мен талдауы бойынша статистикалық салыстыру жүргізілді).
Зерттеу әдістемелері:
1. Студенттердің өзіндік жұмысының мәні туралы ғылыми түсініктерді түсіндіру.
2. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыруда оқытудың дидактикалық мүмкіндіктерін анықтау.
3. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың үлгісін жасап, оның тиімділігін сынап көру
4. Студенттің өзіндік жұмысын бақылау критерийлерін және бағалау деңгейін дәлелдеу.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдамалар:
1. Білім алушылардың өзіндік жұмыстары (СӨЖ) - өз бетінше оқуға берілген, оқу әдістемелік әдебиеттермен және ұсынымдармен қамтамасыз етілген, тест, бақылау жұмыстары, коллоквиумдар, рефераттар, шығармалар презентациялар түрінде анықталатын тақырыптардың нақты тізбесі бойынша жасалатын жұмыс; СӨЖ-дің барлық көлемі білім алушылардан күн сайын өзіндік жұмыстарды талап ететін тапсырмалармен расталады
2. Оқытушының басшылығымен жүргізілетін білім алушының өзіндік жұмысы (ОСӨЖ) - бекітілген кесте бойынша оқытушының басшылығымен жүргізілетін білім алушының аудиториядан тыс жұмысы; білім алушының санатына қарай ол: оқытушының басшылығымен жүргізілетін студенттің өзіндік жұмысы (ОСӨЖ). Білім алушының өзіндік жұмысы оқу жоспарына сәйкес белгілі бір пәнді меңгеру барысында алған білімнің сапасын, тереңдігі мен беріктігін арттыруға, сонымен болашақ кәсіби қызметінде де қолдана алатын студенттің өзіндік іздену, өзіндік даму мен өзіндік жетілу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған оқу үрдісінің маңызды бөлігі болып табылады.
Зерттеу базасы: Ақтөбе мемлекеттік гуманитарлық колледжі
Диссертацияның құрлымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен, зерттеу міндетінен, тақырыпты ашу логикасы және материал баяндаудың тәжірибелік мәніне негізделген екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады. Қосымшаларда негізгі кестелер мен графиктер қамтылған.
1 Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың ғылыми теориялық негіздері
1.1 Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері
Қазіргі қоғам сұранысына сәйкес болашақ мамандардың жоғары практикалық кәсіби және әлеуметтік дайындығына үлкен мән беріледі. Сол себепті де жоғары кәсіби білім стандартында оларың дайындық нәтижесі олардың құзырлық дәрежесімен бағаланады. Жалпы педагогикалық тұрғыдан алғанда құзіреттілік ұғымы - түлектердің практикалық және әлеуметтік дайындығының еңбек нарығының сұраныс талаптарына сай бағалануы деп түсіндіріледі.[4] Осы бағыттағы жұмыстарды іске асыруды студенттердің пәндердегі құзіреттілігін қалыптастыру деп танимыз. Бұл ретте құзіреттілік тек пәндерді білумен шектелмейді. Осы ұғым аясына маман бойындағы жеке тұлғалық қасиеттердің даму нәтижесі, мысалы, олардың қатысымдық-танымдық белсенділігі мен дербестігі пәнді игерудегі интеллектуалдылығы, өзінің мамандығы бойынша білімі мен білікілігін өмір бойы жетілдіру т.б. енеді.
Көпшілік педагог-ғалымдар, психологтар әдіскер зерттеушілердің пікірінше, осындай білім нәтижесінде студенттің өзіндік жұмысын (СӨЖ) іске асыру арқылы қол жеткізуге болады. Көрнекті педагог Я.А.Коменский білім алушының өзінің талпынысы, қызығушылығы мен ізденісі оның оқуының негізгі түрткісі екендігін анықтап берген.[5]
Ю.К.Бабанский,[6] В.А.Сластениннің[7] анықтауларынша өзіндік оқу жұмысы - барлық құрылымның құрамаларында: мәселені қоюдан бақылауды, өзін-өзі бақылауды және түзетуді, қарапайым жұмыстың түрлерінен күрделірегіне, іздену сипатындағы болатын студенттің өзбетіндік нақты деңгейінің болуын талап ететін оқу іс-әрекеті. Осы орайда М.Жұмабаев жас ұрпақтың білімге деген талпынысын өзіндік білім алуынан байқауға болатындығын тілге тірек етеді.[8] Ал М.Н.Скаткин болса бұл студенттердің танымдық қасиеттерін қалыптастыратын, оларды үздіксіз өз бетімен білім алуға бағыттайтын құрал деп көрсетті.[9]
Көптеген еліміздегі ғалым-педагогтар А.Г.Қазмағамбетов,[10] С.С.Смайлов,[11] Р.С.Омарова,[12] О.Салимбаев,[13] Г.И.Туретаева[14] т.б. әрбір маман өзінің кәсіби білімі шеберлігін өмір бойы толықтырып отыратындығын айта келе, студенттік кезеңде кәсіби білімнің теориялық негізі қаланатындығын айқындайды. Студент өз бетімен білімін толықтырудың әдістемесін меңгеруге, кәсіби мақсаттарды шешудің жаңа әдіс-тәсілдерін табудың жолын үйренуі тиіс. Олар студенттерде ондай мүмкіншілік олардың өз бетімен орындайтын өзіндік жұмыстары арқылы қалыптасатындығын дәлелдейді. Өзіндік жұмыс дегеніміз - оқытушының тапсырмасы оның әдістемелік жетекшілігімен, бірақ қатысынсыз орындалатын студенттердің жоспарлы жұмысы.[15]
Білік - игерілген білімдер мен өмірлік тәжірибе негізінде орындалуы тез, дәл саналы теориялық және тәжірибелік әрекеттерге даярлығы. Студенттердің өзіндік жұмысын, біліктерін дамыту, арттыру мәселелері В.А.Козаков, Б.Г.Ананьев, Л.С.Выготский еңбектерінде қарастырылған. Білік дағдылы емес өзгертілген жағдайларда да жаттығулар жолымен әрекеттерді орындаудың мүмкіндігін жасайды.
ХХ ғасырдың ортасына таман өзіндік оқу іс-әрекетінің психологиялық теориясы қалыптасты. Оны негіздеушілер Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, В.Ляудис, П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина т.б. сынды ғалымдар оқу теориясында жаңа проблема көтерді. Ғалым-педагогтар зерттеулерінде дәстүрлі сабақтарды ұйымдастыру әдістемесі терең әрі нақты қарастырылған болса, студенттік өзіндік жұмыс жасау проблемасы педагогика ғылымын әлі де толғандыруда. Ғалымдардың зерттеулерінде студенттердің өзіндік жұмысы келешек маманның шығармашылық ойлауын, ғылымға қызығушылығын, кәсіби қарым-қатынас қажеттілігін туғызатын оқыту әдісі, таным үдерісі студенттің өз бетінше жасайтын іс-әрекеті, дербес әрекеттің сипаты және студент қабілетінің көріну формасы, оқу үдерісінің негізі, студенттің өз бетімен білім алуға дайындалудың жолы ретінде сипатталады.
Л.Т.Жаныбекова, А.Е.Абылкасымова, С.С.Смайлов, Г.М.Коджаспирова, М.Г. Гарунов, П.И.Пидкасистый еңбектеріне студенттердің өзіндік жұмысы өзінің мәні жағынан, оқу іс-әрекетінің жоғарғы формасы ретінде ұғынылады. Психологиялық-педагогикалық жағынан ол мынадай сипатта қарастырылады:
- студенттердің өз бетімен оқуға мүмкіндік беретін интеллектуалды қабілеті мен дағдысы;
- студенттің өз күшімен білім игеруге ұмтылуы, қабілеті, дайындығы;
- жеке тұлғаның өз күшімен білімді және іс-әрекет жолын игеруге ұмытылысында көрінетін қасиеті;
- индивидтің өз күшімен өзінің танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру және оны жаңа танымдық проблеманы шешуге пайдалану қабілетін туғызатын жеке тұлға қасиеті;
- оқу тапсырмасының ерекше түрі.
Осылайша ол дидактикалық құбылыс ретінде екі жақты сапаға ие болады: студенттің оқу тапсырмасын орындау барысында көрінетін шығармашылық елестету, ойлау, еске сақтау әрекетіне сай көрінетін форма. Ол, сайып келгенде, студенттің өзіне бұрыннан таныс емес жаңа білім алуына немесе бұрын игерілген білімін кеңейту мен тереңдетуге әкеледі.
Б.Г.Иоганзен студенттердің колледж қабырғасындағы дербес іс-әрекеттерінің бір түрі немесе оқытушының тапсырмасымен, бірақ оның тікелей қатынасынсыз орындалған іс-әрекет түрі деп көрсетеді.
Өзіндік оқу іс-әрекеті туралы мәселе тамыры антикалық кезеңге кетеді.
Ежелгі Рим философтарының трактаттарында жас түлектердің өзіндік іс-әрекеті, дербестігі, білім игеруде ерекше орын алатындығы туралы ойлар мазмұндалады. Жастардың өзіндік танымдылығы А.А.Коменскийдің, сонан кейін И.Г.Песталоцци және А.Дистервегтің еңбектерінде оқытуды белсенді ету құралы ретінде тереңдетіле түсіндіріледі. Қ.Бөлеевтің есептеуінше, жастардың оқу үдерісіндегі дербестігі олардың ақыл-ой қабілеті дамуының маңызды құралы ретінде тереңдетіле түсіндіріледі.
Оқу үдерісіндегі студенттердің өзіндік танымына сүйену маңыздылығы туралы ойлар Н.Г.Чернышевскийдің еңбектерінде де айтылады. Олардың ойлау дербестігін жандандыратын оқыту әдістемесі К.Д.Ушинский еңбегінде терең ашылды. Ол шын мәнінде білімді адам болудың өз бетінше оқып үйрену арқылы игерілуі тиіс екендігін көрсеткен.
1960-жылдары өзіндік жұмыс туралы белгілі бір тапсырмаларды оқытушының тікелей қатысынсыз сабақта немесе танымдық күші мен қабілетін дамыту, білім сапасын көтеру мақсатында үйде орындау деген түсінік қалыптасты. Кейінгі зерттеулерде бұл мәселе кең қаралып, өзіндік жұмыстар туралы терең түсініктер берілді. Осыған сәйкес өзіндік жұмыс дидактикалық құбылыс ретінде қаралды, ол оқу тапсырмасы ретінде де, еске сақтау іс-әрекетіне сай көрінетін форма ретінде де, тапсырманы орындау барысында ойлау, сондай-ақ жастардың өзіндік іс-әрекетін басқару мен ұйымдастырудың арнайы педагогикалық құралы ретінде де сипатталады.
В.А.Козаков өз еңбегінде И.Канарскийдің 1936 жылы бірінші курсқа қабылданған студенттердің өзіндік жұмысқа дайындығының нашарлығын айтқан болатын. Бұл пікірден туындайтын тұжырым мынадай: Колледжде студенттер 1 курстан бастап өзіндік жұмыстарды еркін орындауы үшін бұл жұмыстарды мектеп қабырғасынан бастаған жөн деп көрсетілген.
П.И.Пидкасистый қазіргі заманғы оқыту технологиялары педагогикалық және психологиялық ілімдер негізінде жасалған дамытушы, жеке бағдарлы мақсатты технология болып табылатындығын анықтап көрсетті.
Дәрістер мен сабақтарда оқытудың әр түрлі технологияларын қолдануға болатындығы дәлелденуде. Әсіресе, оқытудың компьютерлік технологиясын, бағдарламалап оқыту технологиясын, дамыта оқыту технологиясын, оқытудың ынтымақтастық технологиясын т.б. қолдану пайдалы екенін тәжірибе көрсетіп отыр.
Дамыта оқыту технологиясының авторларының (Л.С.Выготский, Л.В. Занков, В.В Давыдов, Д.Б.Эльконин) пікірінше, бұл технология - жеке тұлғаның барлық сапарларын тұтас сәйкестікте дамытуға бағытталған жүйе. А.К.Осницкий оның нәтижесінде әр білім алушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесінде көтерілуі көзделіп, соған лайықты жағдайлар жасалады деп тұжырымдайды. Ал Қ.Жарықбаев өзіндік жұмыстың кейбір психологиялық жақтарын қарастырып, оның өзіндік білім алудағы негізгі күш екендігін айқындайды.
Студенттердің өзіндік жұмыстарының мән-мағынасы, оны ұйымдастырудың тәсіл-амалдары туралы педагогикалық әдебиеттерде әр түрлі пікір айтылады, мәселен, оның дербес жұмыстарды ұйымдастырудағы басты өлшем екендігі көрсетіледі.
Студенттердің таным әрекеті білім алу қажетімен ұштасады. Осыған орай, сол арқылы олардың дербестігін, ең алдымен белсенділігін арттырады. Дегенмен, бұлар бір мағынадағы ұғымдар емес. Белсенділік дербестікке қарағанда мағынасы кең ұғым болып табылады.
Қазіргі заманда, азаматтық қоғамда өмір сүріп, оның даму жолдарында еңбек ету үшін, қажырлы, алдына бір мақсаттар меңзеп, оларды орындауға ат салыса отырып, жаңалықтарға құштар, білімді, өз қылықтары мен іс-әрекеттері үшін жауап бере алатын, қиыншылықтардан қорықпай, біреудің көлеңкесіне тығылмайтын, белсенді, парасатты, жаңалықтарға құштар, әлеуметтік өмірдегі барлық құбылыстарды сараптап, баға беріп өмір бойы даму, іздену үстіндегі адамдар қоғамға, оның әлеуметтік дамуына, өркениетті елдер қатарында өмір сүру үшін өте қажет. Педагогика ғылымында осындай қасиеттерді жастардың бойында қалыптастыру, соған тәрбиелеу, студент жастардың дербес даралығын, белсенділігін қалыптастырып, өз бетімен өмір сүре білуге дайындау деп атайды.
Студенттердің белсенділіктерін, өзіне деген сенімін бойларына қалыптастыратын, бір де бір жолдың бірі - студенттердің өз бетімен атқаратын өзіндік жұмысы болып табылады. Осыған сәйкес, өзіндік жұмысты ұйымдастыру жолында кездесетін мәселелерді бізге дейін де талай педагог ғалымдар көрсетіп кеткендігі де белгілі.
М.С.Ахметова өз еңбектерінде педагогиканың ең негізгі саласының бірі - өз бетімен білім алуға баулу және онсыз жақсы оқыту мүмкін еместігін айқындай түседі. Ол - студенттерді бірыңғай тежей беруден бас тарту керектігін, оларға басшылық жасауда студент жастардың белсенділіктерін басып тастамауы қажет екендігін жазған. Сондай-ақ К.Д.Ушинский, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко т.б. педагог ғалымдар оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру барысында студенттердің өздерінің атқаратын рөлдеріне баса көңіл бөліп, оларды жүзеге асыру жолдарының селқос, немқұрайлы болуын қатты сынға алған болатын.
Кеңес өкіметі заманында оқу-тәрбие үдерісіндегі студент белсенділігі деген ұғым өзінің негізгі мазмұнынан біршама ауытқып, оның қанатын кең жайып кетуге құқық аз берілді. Ел-жұрттың ішінен өз идеясымен дараланып шыққан жеке тұлға белсенділігі сол кездегі қоғамдық ұстанымдағы моральдарға сәйкес келмейтін деген желеумен жеке тұлғаларды ығыстыру, олардың еңбектерін мойындамау да орын алғандығы белгілі.
Ал, қазір егеменді елімізде адамның жеке басының дамуына, өз бетімен білімін көтеруге, барлық дүниежүзі жаңалықтарын игеруге барлық жағдайлар бар. Барлық әлемнің білім байлығы адам игілігі үшін қызмет атқаруда. Сондықтан да, студент жастардың бойына белсенділік, жаңалыққа, білімге құштарлық соған ұмтылатын, жалықпай ізденетін, интеллектуалдық адами қасиеттерді қалыптастыру қажет. Осыған байланысты айтылған кез-келген білімді, тәжірибені ұстаз пікірі болашақ өмірмен ұштасып жатқандай көрінеді.
М.Н.Скаткин студенттерді тек қана білім мен білгірлік жүйесімен қамтамасыз ету аз, сонымен қатар олардың білімге, жаңалыққа құштар болуын, ұмтылысын арттыру қажет, бұның өзі жан-жақты дамыған адамның жеке басы үшін өте маңызды екендігін анық көрсете келе, тек сонда ғана студент жастардың оқу еңбегіне деген көзқарасы өзгереді, оқуға, білімге, жаңалыққа өздері ұмтылатындығын дәлелдейді.
Адамның интеллектуалдық дамуы одан әрі, өмір бойы жалғаса береді, адам рухани байлыққа ұмтылады, игереді, жаңа білімдер алуға, игеруге ат салысады. Қазіргі біздің заманымызда ғылым мен техниканың, мәдениеттің соншалық биік сатыларға көтеріліп дамыған шағында адамның өз бетімен білімін толықтырып, көтеріп, ізденіп, оқып біліп отыру үдерісі ешқашан тоқтап, толастап қалуы мүмкін емес. Бұлай болмаған жағдайда адам өмірден тек артта қалып қана қоймай, қарқындап дамып келе жатқан әлеуметтік кезеңде өмір сүруге жарамсыз болып қалады.
Студенттердің өзіндік жұмысы - өздігінен білім алуға дайындық тәсілі ретіндегі мәселелерін (Г.М.Сейітова, М.Б.Башкиров, Г.И.Гусев, Ю.С.Пименов, В.И.Толкунов, Н.Д.Хмель), жан-жақты білім алып, оны өз іс-әрекетінде шығармашылықпен қолдануда жалпы ептіліктерді қалыптастыру мәселелерін (М.Ә.Құдайқұлов, Г.И.Щукина, Я.Г.Гендлер, Ш.Х.Чанбарисов, С.К.Исаева), студенттік өзіндік жұмысы оқытушының қатысуынсыз өтетін үдеріс мәселелерін (В.П.Андропкина, В.Е.Величина, Е.Ф.Гостева, И.М.Деева), өзіндік жұмыс оқып-үйренуші қызметінің басты бағыттары мәселелерін (А.Е.Әбілқасымова, Г.Н.Кулагина, Т.С.Сабыров, С.С.Смаилов, Р.С.Омарова), өзіндік жұмыспен шұғылдануда өзін-өзі басқару мәселелерін (Т.М.Давыденко, И.Ф.Исаев, В.А.Краковский, М.С.Керимбаева, Л.И.Новикова, М.В.Кларин т.б.) зерттеген шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектерінде талдау жасалды.
Осындай талдау нәтижесінде өзіндік жұмыстың құрылымы әр түрлі болатындығы және ол келесі элементтерден құралатындығы көрсетілді: Оқу материалдарын қабылдау және ұғыну бойынша жұмыс; конспект жазу; оқу әдебиетін оқып-үйрену; оқу ақпаратын білімге айналдыру; проблемалық жағдайлар және тапсырма орындау арқылы білімді бекіту; баяндама реферат; курстық жұмыс және т.б. дайындау. Сонымен бірге өзіндік жұмыстың көрсетілген элементтердің колледжді оқытудың формалары және әдістерімен тығыз байланысты екендігі, ол элементтердің тұрақты болмайтындығы, ұйымдастыру формалары мен әдістерінің күрделенуіне байланысты өзгеретіндігі, оқытудың әрбір кезеңінде СӨЖ-дің түрлі элементтері басымдылық танытып отыратындығы айқындалды.
Колледждерде СӨЖ ұйымдастыру мәселесіне талдау жүргізу студенттердің кәсіби даярлығының тиімділігін арттырумен байланысты практикалық маңызы бар ғана проблема емес, ол ең алдымен, адамның білім алуға деген қабілетінің табиғатын түсіну проблемасы екендігін көрсетті және берілген тұжырымдарды жүйелеп, анықтама жасауға мүмкіндік туғызды: Студенттердің өзіндік жұмыстары - бекітілген сабақ кестесі және одан тыс уақытта мақсат қоя отырып, оқу іс-әрекетін жүзеге асыруды, оның тәсілдерін меңгеруде психикалық дамуды қамтитын, өздігінен білім алу, бар білімді шыңдау және жеке тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеуі ұғымымен қатысты танымдық әрекет.
Ал, өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру - студенттердің оқу іс-әрекеті, ғылыми-зерттеу жұмыстары, тәрбиелік іс-шараларына басшылық жасай отырып, олардың өзіндік танымы мен дамуына ықпал ету үдерісі.
Жалпы, Студенттің өзіндік жұмысы ұғымына талдау жасай келе, оның құраушыларын тәрбиелік, дидактикалық, креативтік жеке тұлғалық аспектілері бойынша топтастырады.
СӨЖ негізгі аспектілерінің мәні мынада:
oo тәрбиелік - жеке адамды әлеуметтік тұрғыдан қалыптастыру бағытында оларды жаңа өмірге дайындап, қоғамда өз бетінше әрекет жасай алуы туралы ұғымдар тізбегі;
oo динамикалық - оқып-үйренуде білім, біліктілік және дағды мазмұнын меңгеру өзбетіндік әрекет арқылы жүзеге асырылады;
oo креативтік - студенттің таным белсенділігінің шығармашыл қуатын, мінез-құлқын ғылыми еңбекке баулу басты назарда болады;
oo жеке тұлғалық - студенттің табиғи және әлеуметтік ерекшеліктері мен қасиеттерінің жиынтығын көрсетеді.
oo өзіндік жұмысты ұйымдастыру мәселесіне көптеген зерттеулер арналған. Өзіндік жұмысқа берілетін анықтамалардың әртүрлілігіне қарамастан, оларды бірнеше шағын топтарға бөлуімізге болады.
Н.Г.Даири өзіндік жұмыстың мәнін былайша ашады: Бұл жұмысты студент өз бетімен орындайды, ол өзінің біліміне, іскерлігі мен сеніміне, өмірлік тәжірибесі, дүниетанымына сүйене отырып атқарады.
Г.Н.Кулагина өзіндік жұмысты студенттің іс-әрекет құралы, белсенділігі мен өз бетімен білім алуға дайындығы деп түсіндіреді.
И.Т.Протасовтың ойынша, өзіндік жұмыс біліктілік пен іскерлік жиынтығы.
П.И.Пидкасистый өзіндік жұмысты танымдық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде қарастырады.
Біздің зерттеуіміз көрсеткендей, өзіндік жұмыстардың бірнеше түрлерін орындағанда студенттерде танымдық және әлеуметтік мотивтер қамтылған, түрлі мотивтер құрылымы орнығады. СӨЖ бірнеше түрлерінің мүмкіншіліктерін ескере отырып студенттерде мотивті қалыптастырудың педагогикалық стратегиясы мен арнайы педагогикалық технологиясы құрастырылды. Осы орайда студенттермен жүргізілген сауалнама нәтижесінде алынған мотивтер тізімі келтірілді (жаңа білім алуға деген ынта, жұмыстың өзі үшін маңыздылығын түсіну, өзін-өзі шыңдау ниеті және т.б.).
Сонымен өз бетінше жұмыс істеу дегеніміз - білім алушылардың оқу үдерісіндегі өз бетінше танымдық әрекеттерін ұйымдастыру мен басқарудың арнайы педагогикалық құралдары түрінде көрінетін жасанды педагогикалық конструкциялар. Өз бетінше жұмыстарды жүргізудің оқыту үдерісіндегі ерекшеліктерін қарастыратын болсақ, колледждегі студенттердің оқу уақытындағы жұмысты ұйымдастырудың негізгі түрі - бұл дәрістер мен практикалық сабақтар. Әр сабақтың жоспары нақты іс әрекет түрлерінен тұратындығы да белгілі. Яғни, әр сабақтың теориялық, әдістемелік жобасын жасау ісі студенттердің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, кәсіби мамандықты игерудегі мақсатқа ойдағыдай қол жеткізу және психологиялық жағымды ахуал туғызу, ізгілікті қарым-қатынас ұстанымы бойынша жүзеге асады. Студенттерді танымдық іс-әрекетке үйрету үшін дәрістерде олар жаңа білімді игеруіне дәнекер болатын әрекеттердің ерекше түрлері мен тәсілдеріне көңіл бөледі.
Өзбетінше орындалатын жұмыстарды ұйымдастыру барысында мынадай дайындық жұмыстарына да көбірек назар аудару қажет:
oo өзіндік жұмыс тақырыптары таңдалады, қалыпқа келтіріледі;
oo өзіндік жұмыстың мақсаты белгіленеді (нені білу, нені іздестіру, нақты зерттеу бағыты, шешім табу т.б.);
oo операцияның, өзіндік іс-әрекеттің реттілігі ойластырылады;
oo материалдық база дайындалады (дидактикалаық материалдар, техникалық құралдар, әдебиеттер, т.б.);
oo өзіндік жұмысты орындау, ұйымдастыру туралы кеңестер мен нұсқаулар беру;
oo жұмыс нәтижелерін хаттау тәсілдері, қорытынды және аралық бақылау, студенттердің өзіндік жұмыстарына дер кезінде көмек көрсету мәселелерін ойластыру т.б.
1.2 Колледж білім алушыларының пәндерді оқыту барысында өзіндік жұмыстарын орындауының психологиялық-педагогикалық сипаты
Өз бетімен жұмыс, өзін - өзі дамытуға және болашақта кездесетін кедергілердің алдын алуға өз бетімен шешім қабылдап күрделі істерде табысқа жету үшін әрі қарай білім алуды көздейді.
Студенттердің өзіндік жұмысын жоспарлау мен ұйымдастыруға арналған зерттеулерде (Л. Г. Вяткин, М. Г. Гарунов, Б. П. Есипов, В. А. Козаков, И. Я. Лернер, М. И. Махмутов, Н. А. Пидкасистый және т.б.) жалпы өзекті, психологиялық, ұйымдастырушылық - іс әрекеттік, әдістемелік, логикалық және басқа да аспектілері қарастырылады, зерттелетін проблеманың көптеген жақтары, әсіресе дәстүрлі дидактикалық жоспарда ашылған. Алайда студенттердің өзіндік аудиториялық және аудиториядан тыс танымдық қызметін мотивациялық, іс жүргізушілік, технологиялық қамтамасыз ету мәселелері - білім алушылардың жеке мүдделерін, қабілеттері мен бейімділігін ескеретін біртұтас педагогикалық жүйе ерекше назар аударуды талап етеді.
Орта білім берудің негізгі міндеті - өзін-өзі дамытуға, өздігінен білім алуға, инновациялық қызметке қабілетті маманның шығармашылық тұлғасын қалыптастыру. Бұл міндетті шешу тек оқытушыдан студентке дайын түрде білім беру арқылы мүмкін емес. Студентті білімді пассивті тұтынушыдан проблеманы қалыптастыра алатын, оны шешу жолдарын талдай алатын, оңтайлы нәтиже таба алатын және оның дұрыстығын дәлелдей алатын белсенді Жаратушыға аудару қажет. Қазіргі уақытта болып жатқан арнайы орта білім беру реформасы білім беру парадигмасынан білім беру парадигмасына көшумен байланысты. Бұл тұрғыда студенттердің өзіндік жұмысы (СӨЖ) білім беру процесінің маңызды нысаны ғана емес, оның негізі болуы тиіс деп мойындау керек[3, 52 б.].
Бұл білімді меңгерудің белсенді әдістеріне бағдарлауды, студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамытуды, жеке тұлғаның қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, топтық жүйеден жеке оқытуға көшуді көздейді. Бұл тек сағат санын дербес жұмысқа көбейту туралы ғана емес, студенттердің өзіндік жұмысының рөлін күшейту ЖОО-да оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруды түбегейлі қайта қарауды білдіреді, ол оқу іскерлігін дамыту, студенттің өзін-өзі дамыту қабілетін қалыптастыру, алған білімді шығармашылық қолдану, қазіргі әлемдегі кәсіби қызметке бейімделу тәсілдерін дамыту үшін құрылуы тиіс.
Бірінші кезекте студенттердің өзіндік жұмысының не екенін нақты анықтау қажет. Жалпы алғанда, бұл болашақ кәсіпқойдың ойлау тәрбиесіне байланысты кез келген қызмет. Өзіндік ойдың пайда болуына, студенттің танымдық белсенділігіне жағдай жасайтын сабақтардың кез келген түрі өзіндік жұмыспен байланысты. Кең мағынада өзіндік жұмыс деп студенттердің оқу аудиториясындағы да, одан тыс да, оқытушымен байланыста және ол болмаған кездегі барлық өзіндік қызметінің жиынтығын түсіну керек.
Өзіндік жұмыс төмендегідей іске асырылады:
-аудиториялық сабақтар барысында, дәрістерде, практикалық және семинарлық сабақтарда, зертханалық жұмыстарды орындау кезінде.
-сабақ кестеден тыс уақытта оқытушымен байланыста
-оқу мәселелері бойынша консультацияларда, шығармашылық байланыстар барысында, қарыз сабақтарын жою кезінде, жеке тапсырмаларды орындау кезінде және т.б.
-кітапханада, үйде, жатақханада, кафедрада студенттің оқу және шығармашылық міндеттерін орындауында [13, 24 б.].
Орта білім беру оқу орындарында студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың маңызды және тұрақтылығы мотивация болған жағдайда ғана мүмкін болады. Ең тиімді ынталандыру факторы әрі қарай тиімді кəсіби қызметке дайындық болып табылады. Өзіндік жұмыстардың белсендірілуіне ықпал ететін ішкі факторларды қарастырайық, олардың ішінде:
Орындалатын жұмыстың тиімділігі: Орындалған жұмыстың пайдасы - егер студент жұмысының нәтижесі лекциялық курста, әдістемелік нұсқаулықта, зертханалық семинарда, жария етіліп немесе өзгеше түрде пайдаланылатын болса, онда жұмысқа деген көзқарас жақсару үшін жақсы жұмыс істейді және жұмыс сапасы артады. Сонымен қатар, студенттің психологиялық тұрғыдан түзетуі, жұмыстың қалай жүргізілуі керектігін көрсету үшін маңызды.
Тиімділік факторын пайдаланудың басқа нұсқасы кәсіби даярлауда жұмыс нәтижелерін белсенді қолдану болып табылады. Мысалы, егер студент төменгі курстардың бірінде дипломдық (біліктілік) жұмысқа тапсырма алса, ол бірқатар пәндер бойынша гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық, жаратылыстану-ғылыми және жалпы кәсіптік пәндер бойынша өз бетінше тапсырмаларды орындай алады, олар одан кейін оның біліктілік жұмысына бөлімдер ретінде енеді.
Қарқынды педагогика маңызды мотивациялық фактор болып табылады. Ол оқу процесіне белсенді әдістерді, ең алдымен ойын тренингін енгізуді көздейді, оның негізінде инновациялық және ұйымдастырушылық-әрекеттік ойындар жатыр.
1.3 Колледжде өзіндік жұмыcтарының түрлері және оған қойылатын талаптар
Әр ғылымның барлық саласында болмысы білім мазмұны мен көлемі қауырт өсіп отырған қазіргі ғылыми-техникалық процесс кезінде бұл міндеттердің жүзеге асуы оқыту үрдісінде студенттердің өзіндік оқу жұмыстарын оңтайлы ұйымдастырудың тиімді әдістері мен тәсілдерін, оқыту түрлерін, нысандарын іздестіру өзекті сипатқа ие болады. Себебі, студенттердің өзіндік жұмыстарын арнайы ұйымдастыру оқу үрдісін жетілдірудің негізгі шарты болып табылады.
Қазіргі таңда өзіндік іс-әрекетін жаңа жағдайға байланысты оңтайлы ұйымдастыра білуі тиіс. Студентің өзіндік жұмысы - болашақ мамандарды даярлаудың және білім сапасын арттырады. Осыған орай оқу орындарында әр білім алушыдан ой еңбегінің ұтымды әдістерін білуі, яғни аз уақыт кетіріп қажетті ақпаратты іздеп және меңгеріуді, фактілер, теорияны, тұжырымдамаларды жүйелеп және жіктей білуді, өз көзқарасын нақты айтып және дәлелдей білуді үйренуі талап етіледі.
Студенттің өзіндік жұмысы - бұл студенттің дидактикалық тапсырмаларды өзінше орындауға, танымдық әрекеттерге қызғушылығының қалыптасуына және нақты бір ғылым саласында білім жинақтауына бағытталған студенттің оқу әрекетінің ерекше түрі. Өзіндік жұмыс студенттердің шығармашылық қабілеті мен біліктерін дамытуда олардың барысында тиімді, әрі өнімді еңбек етуіне мол мүмкіндіктер жасайды. Өзіндік жұмысты оңтайлы ұйымдастыру елеулі практикалық міндет және маңызды ғылыми проблема болып табылады. Өзіндік жұмысты ұйымдастыру мәселесіне көптеген зерттеулер арналған. Олар педагогикалық әдебиеттерде алғаш өзіндік жұмыс мәселелерін В.К.Буряк, Е.Я.Голант, Б.П.Есипов, Р.Г. Лемберг, Р.М. Микельсон, И.И. Пидкасистый, Е.С.Саблик, М.Н. Скаткин еңбектерінде зерттелініп, оқу үрдісінде білім алушылардың өзіндік жұмысын жүйелі түрде қолдану негіздері қарастырылды. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың мәнін дидактикалық тұрғыда қарастырғандар: А.Е.Абылқасымова, Н.А.Адельбаева, С.И.Архангельский, М.В.Буланова-Топоркова, М.Г.Гарунов, И.И. Кобыляцкий, Р.Н. Низамов еңбектері арналған. Өзіндік жұмысқа берілетін анықтамалардың әртүрлігіне қарамастан, оларды бірнеше шағын топқа бөлуімізге болады. И.Т.Протасовтың ойынша, өзіндік жұмыс біліктілік пен іскерлік жиынтығы. Г.Н. Кулагина өзіндік жұмысты студенттің іс-әрекет құралы белсенділігі мен өз бетімен білім алуға дайындығы деп түсінеді. Г.Н. Дари өзіндік жұмыстың мәнін былайша айтады. Бұл жұмысты студент өз бетімен орындайды, ол өзінің біліміне, іскерлігі мен сеніміне, өмірлік тәжіріибесі, дүниетанымына сүйене отырып атқарады.
Өзіндік жұмыстары әр түрлі әдістер арқылы іске асырылады, мысалы: жаттығу, кітаппен жұмыс істеу, бақылау, есеп шығару, эксперимент жүргізу т.б. Студенттердің өздігінен орындайтын жұмыстарының бірі жаттығулар мен тапсырмалар болып табылады. Сондықтан оқу орындарында әрбір курста оқытушылардың басшылығымен студенттер жаттығуларды өз бетімен жұмыс істеуге ұмтылады. Студенттерндің өзіндік жұмысы болашақ маманның шығармашылық ойлауын, танымдық қызығушылығын және арнайы білім алуын қамтамасыз ететіндіктен жаттығулардың маңызы зор. Р.С.Немов төмендегідей қорытынды жасаған: Білік дағдылардың барлық түрлерін қалыптастыруда жаттығулардың маңызы зор. Олардың негізінде дағдылар автоматтандырылып, біліктілер жетіледі. Ал күнделікті, жүйелі жаттығуларсыз, білік, дағдылар өз қасиеттерін жоғалтады Өз бетімен жұмыстың маңыздысы - студенттің өз беттерімен орындай алуларына, оқуға белсенділігінің артуына, шығармашылығын қалыптастыруға ықпалы мол. Өз бетімен жұмыс жасау барысында студент Р.Сүлейменов өздігінен істейтін жұмыстарды әрекет сипатына қарай жаттығу, зерттеу шығармашылық жұмыстар деп топтастырады. Шығармашылық еңбекте студенттің іскерлік қабілеті, білім көлемі, білім молдығынан туатын толық дербестігі айқын көрінуі тиіс. Шығармашылық жұмыстар студентердің дүниетанымына, ізденімдік қабілетінің дамуына, тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Онымен қатар өздігінен ой қорытып, шешім шығаруға, дұрыс сөйлеп, сауатты жазуға, тіл байлығын арттыруға жәрдемдеседі. Оқытушының сабаққа дайындалғанда өзінің әрекеттерін ойластыруымен шектелмей, деңгейіне қарай студенттің әркетіне мән беруі тиіс. Өзіндік жұмыстың түрлері сан алуан. Оларды топтастыру-өте күрделі мәселе. Сондықтан студенттердің өзіндік жұмыстарын таныстыру үшін бірнеше шарттар мен белгілерді ескеру керек. Оқытудың мақсат міндеттеріне және пәннің мазмұнына, оқыту әдістерінің ерекшеліктеріне, студенттің даму дәрежесіне қарай өзіндік жұмыстарды бірнеше топқа бөлуге болады. Оның негізгі жиі кездесетін бір тобы - сабақ мақсатына қарай қолданылатын жұмыстың түрлері. Олар мыналар:
-жаңа білімді меңгеруі;
-жаңа білімді бекіту;
-білім мен дағдыларды қайталау, бақылау және тексеру.
Студенттердің жұмыстарының барлық топтарын оқытушы оқыту барысында жүйелі түрде әрқайсысын өзіне тиісті жерінде қолдануға міндетті және оның бір ерекшелігі - оқыту үрдісінің барлық кезеңдерінде қолдануға болады. Сондай-ақ студенттермен жүргізілетін өзіндік жұмыстары олардың таным, іс-әрекеттерінің ерекшеліктеріне қарай әр түрлі бағытта ұйымдастыруға болады. Уақытты тиімді пайдаланып, оқушының өз бетімен тапсырманы орындауына ұдайы жағдай жасалуы қажет. Ол үшін мынадай міндеттер орындалу керек:
-Студенттерге өзіндік жұмыстар туралы түсінік беру.
-Студенттердің өз бетімен тапсырма орындау әдістерін таныстыру.
Өзіндік жұмыстарды ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
1.Оқытушының нақты тапсырмалар беруі;
2. Жұмысты орындаудың және аяқтаудың дербестігінің өзара байланысы;
3. Жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеу;
4. Олардың жұмысты өз еркімен және қалауымен істеуі.
Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың маңызы өте зор. Өйткені, сол арқылы студенттердің іс-әрекетінің дербестігі артады. Студенттің өзіндік жұмысы - кез-келген пәнді оқуға өзіндік жұмыстың орындалу әдістерінің қалыптасуына бағытталғанымен, бұл жұмыс - студенттің ғылыми, оқу кәсіби қызметін қалыптастырып, мәселелерді өзіндік шешуіне оптималды шешімдерді қабылдауға, дағдарыстық жағдайлардан шығуға арналған. Жоғарғы мектептің орта мектептен ең басты айырмашылығы - оқыту жұмысының әдісі және студенттердің жеке деңгейі болып табылады. Сонымен қатар, студенттердің өзіндік жұмыстарының тәрбиелік мағынасы өте зор. Өйткені, бұл жұмыс студенттің білім алудағы жеке жұмысын ғана емес, қазіргі заманғы жоғарғы кәсіби маманды тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік береді. Студенттің өзіндік жұмысын белсендірудің тәсілдері ұйымдастырушылық және әдістемелік болып бөлінеді. Әдістемелік жағынан белсендіру қолданылған әдіс-тәсілдерге, студенттің өзіндік жұмысының формалары мен ұйымдастыру құралдарына байланысты. Өзінідік жұмысты оқытушының дұрыс басқара білу және студенттердің дербестік әрекетінің дәрежесі артып отыруы - осы жұмыстың белгілері болып табылады. Студенттердің өзіндік жұмысының маңызын толығырақ түсіну үшін, оның атқаратын негізі мен міндеттерін атап өткен жөн болар.
1.Студенттердің дербестік қабілетін мейлінше арттыру.
2. Олардың алған білімінің саналылығы мен беріктігін қамтамасыз ету.
3. Студенттерге оқуға қажет біліктер мен дағдыларды қалыптастыру.
4. Таным ақыл-ой қабылетін дамыту.
Сонымен, өзіндік жұмыс студенттердің шығармашылық әрекеті мен ынтасын дамытуда зор әсер білдіреді, қайсарлық, табандылық, батылдыққа тәрбиелеуде және қалыптастыруда көздеген мақсатқа жетуге және жеке тұлғаны сапалық қасиеттерін жетілдіруге зор мүмкіндік береді.
Студенттердің өзіндік жұмысы жайлы ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдай отырып, біз өз зерттеуімізде өзіндік жұмыстарды жіктеуді ұсындық. (өзіндік жұмыстардың жіктелуі 1-суретте берілген.)
Дәстүрлі оқыту жүйесіндегі өзіндік жұмыстармен салыстырғанда жаңашыл жүйе жағдайындағы өзіндік жұмыстардың өзіндік ерекшеліктері бар:
- ақпараттық - коммуникациялық технология көздерін қолдануға арналған өзіндік жұмыстар (слайд-дәріс, мультимедиялық презентация, кейстермен жұмыс);
- студенттің оқытушы қатысуымен орындайтын өзіндік жұмысы- интерактивті әдістермен ұйымдастыратын өзіндік жұмыстар;
- тест тапсырмалары банктерімен жұмыс істеуге арналған өзіндік жұмыстар.
Студенттерге білім беру процесінде өзіндік жұмысты ұйымдастыру қазіргі заман талабына орай белсенді әдістермен ұйымдастырылуын көздедік. Қазіргі жүйе бойынша студенттердің өзіндігінен орындайтын жұмысы мен оқытушының қатысуы арқылы атқарылатын жұмысын саралап арнаулы курстарды тереңдетіп оқытуда субъектінің дербестілігін дамытатын өзіндік жұмыстарға аса мән бердік (2-сурет).
Колледж студенттерінің өздігінен орындайтын жұмысын және оқытушы қатысуымен жүргізілетін өзіндік жұмысты ұйымдастыру мәселелеріне әдеби талдау жасалып, педагогиканы оқытудағы өзіндік жұмыстардың әдістемелік құрылымы әзірленді. Әдістемелік құрылым дегеніміз - қандай да бір процестің жүргізілген жүйесі мен мен іс-әрекетін бейнелеуші сұлба.
1-сурет - Студенттердің өзіндік жұмыстарының жіктелуі
2-сурет - Педагогикадан өзіндік жұмыстардың мазмұны
2 Білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың тәжірибелік зерттеулері
2.1 Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың мазмұны мен әдістемесі.
1.2 Колледжде білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың тәжірибелік нәтижелігі
1.3 Білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруда мұғалімдердің кәсіби тәжірибесін байыту
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді [3]. Бүкіл дүниежүзілік білім әлеміне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үдеріс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар жүргізіледі. Елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуетін дамытудың, жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үдерісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Өйткені қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты шәкірт дайындау мүмкін емес. Жаңа үрдістегі білім беру студенттердің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Білім беру саласындағы жаңа технологияларға негізделген өзгерістер мен жаңалықтар оқыту мен тәрбиелеу ісін ізгілендіру, демокартияландыру, ұлттық ерекшеліктерді ескеру, даралап, саралап оқыту оқытушылар қауымының басты міндетіне айналып отыр.
Шығармашылық студентерді ізденуге, жаңалыққа ұмтылыс жасауына, соның негізінде өзінің ішкі рухани жан дүниесін жаңғыртуға жетелейді. Рухани дүниетанымы қалыптасқан шәкірт білім негіздерін ғылыми тұрғыда игеруге және ізденіс, зерттеушілік қабілеттілікті шығармашылық деңгейде жетілдіруге деген қажеттілік пайда болады. Бұл - ізденіске ынталандыратын, соның нәтижесінде ісінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Муса Мейрамгул Елеусизовна
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Тақырыбы: Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктері
6М010300 - Педагогика және психология мамандығы
Ақтөбе 2019
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Педагогика және психология кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктері
Орындаған
6М010300 - Педагогика және
психология мамандығының
2-курс магистранты Муса М.Е
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к.,аға оқытушысы Таганова А.М
Қорғауға өткізілді
Кафедра меңгерушісі Туребаева К.Ж
п.ғ.к
______________ 2019
Ақтөбе
2019
РЕЗЮМЕ
Тема магистерской диссертации для академического заключения по специальности 6М010300 - Педагогика и психология
Муса Мейрамгул Елеусизовной:
Педагогические особенности организация самостоятельной работы
в колледже.
Актуальность исследования.
Цель исследования -
Научное новшество исследования:
Методы исследования:
Состав диссертации -
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың ғылыми теориялық негіздері
1.1 Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.2 Колледж білім алушыларының пәндерді оқыту барысында өзіндік жұмыстарын орындауының психологиялық-педагогикалық сипаты
1.3 Колледжде өзіндік жұмыcтарының түрлері және оған қойылатын талаптар
1. Білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың тәжірибелік зерттеулері
2.1 Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың мазмұны мен әдістемесі.
1.2 Білім алушылардың педагогика пәнінде өзіндік жұмыстарды ұйымдастырудың әдістемесі
1.3 Колледжде білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың тәжірибелік нәтижелігі
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. ХХI ғасыр қарыштап дамыған білім ғасыры. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында атап көрсетілгендей , Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруі ең алдымен халқымыздың білімі мен біліктілігін арттыруды көздейді.
Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бет алды. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үдерісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды. Сондай ақ Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту жағдайларында қолдануға болатын жеке тұлғаның қалыптасуын қамтамасыз ететін оқытудың жаңарған технологияларына көшу талабы орындалып жатыр.[2]
Қазақстан Республикасының Білім беру заңының 8-бабында Білім беру жүйесінің басты міндеті оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық коммуникациялар желілерге шығу, ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау деп атап көрсетілген.
Қазіргі заманымызда қоғамға өз бетімен жұмыс атқаратын, еркін де кеңінен ойлайтын, өздігінен алдына мақсат қойып және оған жетудің әдіс-тәсілін шығармашылықпен анықтап, сондай-ақ қолдана алатын кәсіби-маман тұлғасы болуы керек. Мұндай тұлғаның дамуына бағытталған білім берудің негізі болып тұлғаның өздігінен білім алу, өзін-өзі тәрбиелеу, өзін жетілдіру процесі жатады.
Студенттердің танымдық қызметі барысында өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың маңызы зор. Бұл мәселеге көптеген ғалым педагогтар, мысалы, Я.А. Каменский, Ю.К. Бабанский, В.А. Сластенин, М. Жұмабаев, Ястребова Е.Б., Ерецский М.И., Гарунов М.Г., Блохина Р.А., Сабодашев В.П., Вербицкий А., т.б үлкен мән беріп, зерттеген. Бұл зерттеулердің өзектілігі - студенттердің теориялық және практикалық білімді саналы игеріп, интеллектуалдық қызмет жасай білуге тәрбиелеу болып табылады. Сонымен бірге студенттер жай ғана беріліп жатқан дайын біліммен қаруланып ғана қоймай, білімді тауып, ізденіп алуына, яғни студенттерді оқи білуге үйрету маңыздырақ.
Зерттеу мақсаты - колледж студенттерінің пәндерді оқытуда өзіндік жұмысты ұйымдастыру барысында педагогикалық ерекшеліктерді ғылыми теориялық тұрғыдан негіздеу және оның қазіргі кезеңдегі теориясын жасау.
Зерттеудің міндеттері: Студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерін ғылыми теориялық тұрғыдан негіздеу және оның қазіргі кезеңдегі әдістемесін жасау:
1) оқу үдерісінде студенттердің өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мәселесін теориялық тұрғыдан қарастыру және оны қазіргі кезеңге жетілдірудің перспективалық бағдарын айқындау;
2) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру процесінің моделін құру
3) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың нақты әдістемесін жасау
4) студенттің өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістемесінің педагогикалық ерекшеліктерін тәжірибе жүзінде тексеру
5) оқу үрдісінде студенттердің өзіндік жұмысының түрлерін және оған қойылатын талаптарды айқындап ұйымдастырудың шарттарын көрсету
Зерттеу нысаны - пәндерді оқыту барысында студенттердің өзіндік жұмыс жасау үдерісі
Зерттеу пәні - студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерінің аспектісі
Ғылыми-зерттеудің болжамы егер де колледж қабырғасында студенттердің өзіндік жұмыстарының тұлғалық, жүйелі құрылымдық негізінде теориялық әдістемелік тұрғыда жаңартылған жүйесі құрылып олардың субъект ретінде дербес мүмкіндіктері, педагогикалық ерекшеліктері оқу үдерісінде көрініс тауып, өзіндік жұмыс жасау ғылыми негізде ұйымдастырылса, онда студенттердің оқу танымдық белсенділіктері, білімі мен біліктілігі артып, заман талабына сай жеке тұлғасының қалыптасуына мүмкіндіктер туындап, танымдық дербестігі жоғарылап, кәсіби шығармашылығы мен ізденімпаздылық деңгейі көтеріледі.
Зерттеу әдіснамалық негізін Қазақстан Республикасының Конституциясы; Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы; Қазақстан Республикасының Қазақстан -2030 даму стратегиясының бағдарламасы; Елбасының халыққа жолдаулары, педагогтармен психологтардың еңбектері, ресми материалдар мен құжаттар, зерттеу мәселесіне қатысты оқу әдістемелік құралдар теориялық негіздерін жасады.
Зерттеудің проблемасы- Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктерін анықтау
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Колледж студенттерінің өзіндік жұмыс жасаудағы педагогикалық ерекшеліктерін қалыптастырудың теориялық негіздері айқындалып, оларға берілген анықтамалар бір жүйеге келтірілді және ұғымның мәні мен мазмұны ашылды
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы: студенттерге оқыту барысында өзіндік жұмысты ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктері әдістемесі жасалды
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, колледжде оқу үдерісінің негізі студенттердің өзіндік және танымдық белсенділігі қағидаты болуы керек. Бұл үшін студент мынадай дағдыларға ие болуы қажет:
әр түрлі көздерден алынған білімді дербес иелену;
алынған ақпаратпен жұмыс істеу (жүйелеу, қорытындылау, қорытынды жасау, проблемаларды шешу үшін пайдалану және т.б.);
танымдық қызметтің қажетті әдістерін таңдау, білім берудің мақсаттары мен міндеттеріне сай болу;
әлеуметтік және кәсіби маңызы бар түрлі мәселелерді шешу үшін алынған білімді қолдану.
Зерттеудің кезеңдері:
Зерттеу әдістері: теориялық (ғылыми - теориялық әдебиеттерді талдау, салыстыру) проблеманы логикалық және теориялық талдау және оны шешу мүмкіндіктері, эмпирикалық (сауалнама, тапсырма беру, бақылау) педагогикалық құралдар кешені, сондай - ақ қалыптастырушы эксперимент ретінде, деректерді өңдеу үшін математикалық статистика әдістері пайдаланылды ( орташа мәндер есептелді, студенттердің тесті мен талдауы бойынша статистикалық салыстыру жүргізілді).
Зерттеу әдістемелері:
1. Студенттердің өзіндік жұмысының мәні туралы ғылыми түсініктерді түсіндіру.
2. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыруда оқытудың дидактикалық мүмкіндіктерін анықтау.
3. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың үлгісін жасап, оның тиімділігін сынап көру
4. Студенттің өзіндік жұмысын бақылау критерийлерін және бағалау деңгейін дәлелдеу.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдамалар:
1. Білім алушылардың өзіндік жұмыстары (СӨЖ) - өз бетінше оқуға берілген, оқу әдістемелік әдебиеттермен және ұсынымдармен қамтамасыз етілген, тест, бақылау жұмыстары, коллоквиумдар, рефераттар, шығармалар презентациялар түрінде анықталатын тақырыптардың нақты тізбесі бойынша жасалатын жұмыс; СӨЖ-дің барлық көлемі білім алушылардан күн сайын өзіндік жұмыстарды талап ететін тапсырмалармен расталады
2. Оқытушының басшылығымен жүргізілетін білім алушының өзіндік жұмысы (ОСӨЖ) - бекітілген кесте бойынша оқытушының басшылығымен жүргізілетін білім алушының аудиториядан тыс жұмысы; білім алушының санатына қарай ол: оқытушының басшылығымен жүргізілетін студенттің өзіндік жұмысы (ОСӨЖ). Білім алушының өзіндік жұмысы оқу жоспарына сәйкес белгілі бір пәнді меңгеру барысында алған білімнің сапасын, тереңдігі мен беріктігін арттыруға, сонымен болашақ кәсіби қызметінде де қолдана алатын студенттің өзіндік іздену, өзіндік даму мен өзіндік жетілу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған оқу үрдісінің маңызды бөлігі болып табылады.
Зерттеу базасы: Ақтөбе мемлекеттік гуманитарлық колледжі
Диссертацияның құрлымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен, зерттеу міндетінен, тақырыпты ашу логикасы және материал баяндаудың тәжірибелік мәніне негізделген екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады. Қосымшаларда негізгі кестелер мен графиктер қамтылған.
1 Колледжде өзіндік жұмысты ұйымдастырудың ғылыми теориялық негіздері
1.1 Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері
Қазіргі қоғам сұранысына сәйкес болашақ мамандардың жоғары практикалық кәсіби және әлеуметтік дайындығына үлкен мән беріледі. Сол себепті де жоғары кәсіби білім стандартында оларың дайындық нәтижесі олардың құзырлық дәрежесімен бағаланады. Жалпы педагогикалық тұрғыдан алғанда құзіреттілік ұғымы - түлектердің практикалық және әлеуметтік дайындығының еңбек нарығының сұраныс талаптарына сай бағалануы деп түсіндіріледі.[4] Осы бағыттағы жұмыстарды іске асыруды студенттердің пәндердегі құзіреттілігін қалыптастыру деп танимыз. Бұл ретте құзіреттілік тек пәндерді білумен шектелмейді. Осы ұғым аясына маман бойындағы жеке тұлғалық қасиеттердің даму нәтижесі, мысалы, олардың қатысымдық-танымдық белсенділігі мен дербестігі пәнді игерудегі интеллектуалдылығы, өзінің мамандығы бойынша білімі мен білікілігін өмір бойы жетілдіру т.б. енеді.
Көпшілік педагог-ғалымдар, психологтар әдіскер зерттеушілердің пікірінше, осындай білім нәтижесінде студенттің өзіндік жұмысын (СӨЖ) іске асыру арқылы қол жеткізуге болады. Көрнекті педагог Я.А.Коменский білім алушының өзінің талпынысы, қызығушылығы мен ізденісі оның оқуының негізгі түрткісі екендігін анықтап берген.[5]
Ю.К.Бабанский,[6] В.А.Сластениннің[7] анықтауларынша өзіндік оқу жұмысы - барлық құрылымның құрамаларында: мәселені қоюдан бақылауды, өзін-өзі бақылауды және түзетуді, қарапайым жұмыстың түрлерінен күрделірегіне, іздену сипатындағы болатын студенттің өзбетіндік нақты деңгейінің болуын талап ететін оқу іс-әрекеті. Осы орайда М.Жұмабаев жас ұрпақтың білімге деген талпынысын өзіндік білім алуынан байқауға болатындығын тілге тірек етеді.[8] Ал М.Н.Скаткин болса бұл студенттердің танымдық қасиеттерін қалыптастыратын, оларды үздіксіз өз бетімен білім алуға бағыттайтын құрал деп көрсетті.[9]
Көптеген еліміздегі ғалым-педагогтар А.Г.Қазмағамбетов,[10] С.С.Смайлов,[11] Р.С.Омарова,[12] О.Салимбаев,[13] Г.И.Туретаева[14] т.б. әрбір маман өзінің кәсіби білімі шеберлігін өмір бойы толықтырып отыратындығын айта келе, студенттік кезеңде кәсіби білімнің теориялық негізі қаланатындығын айқындайды. Студент өз бетімен білімін толықтырудың әдістемесін меңгеруге, кәсіби мақсаттарды шешудің жаңа әдіс-тәсілдерін табудың жолын үйренуі тиіс. Олар студенттерде ондай мүмкіншілік олардың өз бетімен орындайтын өзіндік жұмыстары арқылы қалыптасатындығын дәлелдейді. Өзіндік жұмыс дегеніміз - оқытушының тапсырмасы оның әдістемелік жетекшілігімен, бірақ қатысынсыз орындалатын студенттердің жоспарлы жұмысы.[15]
Білік - игерілген білімдер мен өмірлік тәжірибе негізінде орындалуы тез, дәл саналы теориялық және тәжірибелік әрекеттерге даярлығы. Студенттердің өзіндік жұмысын, біліктерін дамыту, арттыру мәселелері В.А.Козаков, Б.Г.Ананьев, Л.С.Выготский еңбектерінде қарастырылған. Білік дағдылы емес өзгертілген жағдайларда да жаттығулар жолымен әрекеттерді орындаудың мүмкіндігін жасайды.
ХХ ғасырдың ортасына таман өзіндік оқу іс-әрекетінің психологиялық теориясы қалыптасты. Оны негіздеушілер Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, В.Ляудис, П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина т.б. сынды ғалымдар оқу теориясында жаңа проблема көтерді. Ғалым-педагогтар зерттеулерінде дәстүрлі сабақтарды ұйымдастыру әдістемесі терең әрі нақты қарастырылған болса, студенттік өзіндік жұмыс жасау проблемасы педагогика ғылымын әлі де толғандыруда. Ғалымдардың зерттеулерінде студенттердің өзіндік жұмысы келешек маманның шығармашылық ойлауын, ғылымға қызығушылығын, кәсіби қарым-қатынас қажеттілігін туғызатын оқыту әдісі, таным үдерісі студенттің өз бетінше жасайтын іс-әрекеті, дербес әрекеттің сипаты және студент қабілетінің көріну формасы, оқу үдерісінің негізі, студенттің өз бетімен білім алуға дайындалудың жолы ретінде сипатталады.
Л.Т.Жаныбекова, А.Е.Абылкасымова, С.С.Смайлов, Г.М.Коджаспирова, М.Г. Гарунов, П.И.Пидкасистый еңбектеріне студенттердің өзіндік жұмысы өзінің мәні жағынан, оқу іс-әрекетінің жоғарғы формасы ретінде ұғынылады. Психологиялық-педагогикалық жағынан ол мынадай сипатта қарастырылады:
- студенттердің өз бетімен оқуға мүмкіндік беретін интеллектуалды қабілеті мен дағдысы;
- студенттің өз күшімен білім игеруге ұмтылуы, қабілеті, дайындығы;
- жеке тұлғаның өз күшімен білімді және іс-әрекет жолын игеруге ұмытылысында көрінетін қасиеті;
- индивидтің өз күшімен өзінің танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру және оны жаңа танымдық проблеманы шешуге пайдалану қабілетін туғызатын жеке тұлға қасиеті;
- оқу тапсырмасының ерекше түрі.
Осылайша ол дидактикалық құбылыс ретінде екі жақты сапаға ие болады: студенттің оқу тапсырмасын орындау барысында көрінетін шығармашылық елестету, ойлау, еске сақтау әрекетіне сай көрінетін форма. Ол, сайып келгенде, студенттің өзіне бұрыннан таныс емес жаңа білім алуына немесе бұрын игерілген білімін кеңейту мен тереңдетуге әкеледі.
Б.Г.Иоганзен студенттердің колледж қабырғасындағы дербес іс-әрекеттерінің бір түрі немесе оқытушының тапсырмасымен, бірақ оның тікелей қатынасынсыз орындалған іс-әрекет түрі деп көрсетеді.
Өзіндік оқу іс-әрекеті туралы мәселе тамыры антикалық кезеңге кетеді.
Ежелгі Рим философтарының трактаттарында жас түлектердің өзіндік іс-әрекеті, дербестігі, білім игеруде ерекше орын алатындығы туралы ойлар мазмұндалады. Жастардың өзіндік танымдылығы А.А.Коменскийдің, сонан кейін И.Г.Песталоцци және А.Дистервегтің еңбектерінде оқытуды белсенді ету құралы ретінде тереңдетіле түсіндіріледі. Қ.Бөлеевтің есептеуінше, жастардың оқу үдерісіндегі дербестігі олардың ақыл-ой қабілеті дамуының маңызды құралы ретінде тереңдетіле түсіндіріледі.
Оқу үдерісіндегі студенттердің өзіндік танымына сүйену маңыздылығы туралы ойлар Н.Г.Чернышевскийдің еңбектерінде де айтылады. Олардың ойлау дербестігін жандандыратын оқыту әдістемесі К.Д.Ушинский еңбегінде терең ашылды. Ол шын мәнінде білімді адам болудың өз бетінше оқып үйрену арқылы игерілуі тиіс екендігін көрсеткен.
1960-жылдары өзіндік жұмыс туралы белгілі бір тапсырмаларды оқытушының тікелей қатысынсыз сабақта немесе танымдық күші мен қабілетін дамыту, білім сапасын көтеру мақсатында үйде орындау деген түсінік қалыптасты. Кейінгі зерттеулерде бұл мәселе кең қаралып, өзіндік жұмыстар туралы терең түсініктер берілді. Осыған сәйкес өзіндік жұмыс дидактикалық құбылыс ретінде қаралды, ол оқу тапсырмасы ретінде де, еске сақтау іс-әрекетіне сай көрінетін форма ретінде де, тапсырманы орындау барысында ойлау, сондай-ақ жастардың өзіндік іс-әрекетін басқару мен ұйымдастырудың арнайы педагогикалық құралы ретінде де сипатталады.
В.А.Козаков өз еңбегінде И.Канарскийдің 1936 жылы бірінші курсқа қабылданған студенттердің өзіндік жұмысқа дайындығының нашарлығын айтқан болатын. Бұл пікірден туындайтын тұжырым мынадай: Колледжде студенттер 1 курстан бастап өзіндік жұмыстарды еркін орындауы үшін бұл жұмыстарды мектеп қабырғасынан бастаған жөн деп көрсетілген.
П.И.Пидкасистый қазіргі заманғы оқыту технологиялары педагогикалық және психологиялық ілімдер негізінде жасалған дамытушы, жеке бағдарлы мақсатты технология болып табылатындығын анықтап көрсетті.
Дәрістер мен сабақтарда оқытудың әр түрлі технологияларын қолдануға болатындығы дәлелденуде. Әсіресе, оқытудың компьютерлік технологиясын, бағдарламалап оқыту технологиясын, дамыта оқыту технологиясын, оқытудың ынтымақтастық технологиясын т.б. қолдану пайдалы екенін тәжірибе көрсетіп отыр.
Дамыта оқыту технологиясының авторларының (Л.С.Выготский, Л.В. Занков, В.В Давыдов, Д.Б.Эльконин) пікірінше, бұл технология - жеке тұлғаның барлық сапарларын тұтас сәйкестікте дамытуға бағытталған жүйе. А.К.Осницкий оның нәтижесінде әр білім алушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесінде көтерілуі көзделіп, соған лайықты жағдайлар жасалады деп тұжырымдайды. Ал Қ.Жарықбаев өзіндік жұмыстың кейбір психологиялық жақтарын қарастырып, оның өзіндік білім алудағы негізгі күш екендігін айқындайды.
Студенттердің өзіндік жұмыстарының мән-мағынасы, оны ұйымдастырудың тәсіл-амалдары туралы педагогикалық әдебиеттерде әр түрлі пікір айтылады, мәселен, оның дербес жұмыстарды ұйымдастырудағы басты өлшем екендігі көрсетіледі.
Студенттердің таным әрекеті білім алу қажетімен ұштасады. Осыған орай, сол арқылы олардың дербестігін, ең алдымен белсенділігін арттырады. Дегенмен, бұлар бір мағынадағы ұғымдар емес. Белсенділік дербестікке қарағанда мағынасы кең ұғым болып табылады.
Қазіргі заманда, азаматтық қоғамда өмір сүріп, оның даму жолдарында еңбек ету үшін, қажырлы, алдына бір мақсаттар меңзеп, оларды орындауға ат салыса отырып, жаңалықтарға құштар, білімді, өз қылықтары мен іс-әрекеттері үшін жауап бере алатын, қиыншылықтардан қорықпай, біреудің көлеңкесіне тығылмайтын, белсенді, парасатты, жаңалықтарға құштар, әлеуметтік өмірдегі барлық құбылыстарды сараптап, баға беріп өмір бойы даму, іздену үстіндегі адамдар қоғамға, оның әлеуметтік дамуына, өркениетті елдер қатарында өмір сүру үшін өте қажет. Педагогика ғылымында осындай қасиеттерді жастардың бойында қалыптастыру, соған тәрбиелеу, студент жастардың дербес даралығын, белсенділігін қалыптастырып, өз бетімен өмір сүре білуге дайындау деп атайды.
Студенттердің белсенділіктерін, өзіне деген сенімін бойларына қалыптастыратын, бір де бір жолдың бірі - студенттердің өз бетімен атқаратын өзіндік жұмысы болып табылады. Осыған сәйкес, өзіндік жұмысты ұйымдастыру жолында кездесетін мәселелерді бізге дейін де талай педагог ғалымдар көрсетіп кеткендігі де белгілі.
М.С.Ахметова өз еңбектерінде педагогиканың ең негізгі саласының бірі - өз бетімен білім алуға баулу және онсыз жақсы оқыту мүмкін еместігін айқындай түседі. Ол - студенттерді бірыңғай тежей беруден бас тарту керектігін, оларға басшылық жасауда студент жастардың белсенділіктерін басып тастамауы қажет екендігін жазған. Сондай-ақ К.Д.Ушинский, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко т.б. педагог ғалымдар оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру барысында студенттердің өздерінің атқаратын рөлдеріне баса көңіл бөліп, оларды жүзеге асыру жолдарының селқос, немқұрайлы болуын қатты сынға алған болатын.
Кеңес өкіметі заманында оқу-тәрбие үдерісіндегі студент белсенділігі деген ұғым өзінің негізгі мазмұнынан біршама ауытқып, оның қанатын кең жайып кетуге құқық аз берілді. Ел-жұрттың ішінен өз идеясымен дараланып шыққан жеке тұлға белсенділігі сол кездегі қоғамдық ұстанымдағы моральдарға сәйкес келмейтін деген желеумен жеке тұлғаларды ығыстыру, олардың еңбектерін мойындамау да орын алғандығы белгілі.
Ал, қазір егеменді елімізде адамның жеке басының дамуына, өз бетімен білімін көтеруге, барлық дүниежүзі жаңалықтарын игеруге барлық жағдайлар бар. Барлық әлемнің білім байлығы адам игілігі үшін қызмет атқаруда. Сондықтан да, студент жастардың бойына белсенділік, жаңалыққа, білімге құштарлық соған ұмтылатын, жалықпай ізденетін, интеллектуалдық адами қасиеттерді қалыптастыру қажет. Осыған байланысты айтылған кез-келген білімді, тәжірибені ұстаз пікірі болашақ өмірмен ұштасып жатқандай көрінеді.
М.Н.Скаткин студенттерді тек қана білім мен білгірлік жүйесімен қамтамасыз ету аз, сонымен қатар олардың білімге, жаңалыққа құштар болуын, ұмтылысын арттыру қажет, бұның өзі жан-жақты дамыған адамның жеке басы үшін өте маңызды екендігін анық көрсете келе, тек сонда ғана студент жастардың оқу еңбегіне деген көзқарасы өзгереді, оқуға, білімге, жаңалыққа өздері ұмтылатындығын дәлелдейді.
Адамның интеллектуалдық дамуы одан әрі, өмір бойы жалғаса береді, адам рухани байлыққа ұмтылады, игереді, жаңа білімдер алуға, игеруге ат салысады. Қазіргі біздің заманымызда ғылым мен техниканың, мәдениеттің соншалық биік сатыларға көтеріліп дамыған шағында адамның өз бетімен білімін толықтырып, көтеріп, ізденіп, оқып біліп отыру үдерісі ешқашан тоқтап, толастап қалуы мүмкін емес. Бұлай болмаған жағдайда адам өмірден тек артта қалып қана қоймай, қарқындап дамып келе жатқан әлеуметтік кезеңде өмір сүруге жарамсыз болып қалады.
Студенттердің өзіндік жұмысы - өздігінен білім алуға дайындық тәсілі ретіндегі мәселелерін (Г.М.Сейітова, М.Б.Башкиров, Г.И.Гусев, Ю.С.Пименов, В.И.Толкунов, Н.Д.Хмель), жан-жақты білім алып, оны өз іс-әрекетінде шығармашылықпен қолдануда жалпы ептіліктерді қалыптастыру мәселелерін (М.Ә.Құдайқұлов, Г.И.Щукина, Я.Г.Гендлер, Ш.Х.Чанбарисов, С.К.Исаева), студенттік өзіндік жұмысы оқытушының қатысуынсыз өтетін үдеріс мәселелерін (В.П.Андропкина, В.Е.Величина, Е.Ф.Гостева, И.М.Деева), өзіндік жұмыс оқып-үйренуші қызметінің басты бағыттары мәселелерін (А.Е.Әбілқасымова, Г.Н.Кулагина, Т.С.Сабыров, С.С.Смаилов, Р.С.Омарова), өзіндік жұмыспен шұғылдануда өзін-өзі басқару мәселелерін (Т.М.Давыденко, И.Ф.Исаев, В.А.Краковский, М.С.Керимбаева, Л.И.Новикова, М.В.Кларин т.б.) зерттеген шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектерінде талдау жасалды.
Осындай талдау нәтижесінде өзіндік жұмыстың құрылымы әр түрлі болатындығы және ол келесі элементтерден құралатындығы көрсетілді: Оқу материалдарын қабылдау және ұғыну бойынша жұмыс; конспект жазу; оқу әдебиетін оқып-үйрену; оқу ақпаратын білімге айналдыру; проблемалық жағдайлар және тапсырма орындау арқылы білімді бекіту; баяндама реферат; курстық жұмыс және т.б. дайындау. Сонымен бірге өзіндік жұмыстың көрсетілген элементтердің колледжді оқытудың формалары және әдістерімен тығыз байланысты екендігі, ол элементтердің тұрақты болмайтындығы, ұйымдастыру формалары мен әдістерінің күрделенуіне байланысты өзгеретіндігі, оқытудың әрбір кезеңінде СӨЖ-дің түрлі элементтері басымдылық танытып отыратындығы айқындалды.
Колледждерде СӨЖ ұйымдастыру мәселесіне талдау жүргізу студенттердің кәсіби даярлығының тиімділігін арттырумен байланысты практикалық маңызы бар ғана проблема емес, ол ең алдымен, адамның білім алуға деген қабілетінің табиғатын түсіну проблемасы екендігін көрсетті және берілген тұжырымдарды жүйелеп, анықтама жасауға мүмкіндік туғызды: Студенттердің өзіндік жұмыстары - бекітілген сабақ кестесі және одан тыс уақытта мақсат қоя отырып, оқу іс-әрекетін жүзеге асыруды, оның тәсілдерін меңгеруде психикалық дамуды қамтитын, өздігінен білім алу, бар білімді шыңдау және жеке тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеуі ұғымымен қатысты танымдық әрекет.
Ал, өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру - студенттердің оқу іс-әрекеті, ғылыми-зерттеу жұмыстары, тәрбиелік іс-шараларына басшылық жасай отырып, олардың өзіндік танымы мен дамуына ықпал ету үдерісі.
Жалпы, Студенттің өзіндік жұмысы ұғымына талдау жасай келе, оның құраушыларын тәрбиелік, дидактикалық, креативтік жеке тұлғалық аспектілері бойынша топтастырады.
СӨЖ негізгі аспектілерінің мәні мынада:
oo тәрбиелік - жеке адамды әлеуметтік тұрғыдан қалыптастыру бағытында оларды жаңа өмірге дайындап, қоғамда өз бетінше әрекет жасай алуы туралы ұғымдар тізбегі;
oo динамикалық - оқып-үйренуде білім, біліктілік және дағды мазмұнын меңгеру өзбетіндік әрекет арқылы жүзеге асырылады;
oo креативтік - студенттің таным белсенділігінің шығармашыл қуатын, мінез-құлқын ғылыми еңбекке баулу басты назарда болады;
oo жеке тұлғалық - студенттің табиғи және әлеуметтік ерекшеліктері мен қасиеттерінің жиынтығын көрсетеді.
oo өзіндік жұмысты ұйымдастыру мәселесіне көптеген зерттеулер арналған. Өзіндік жұмысқа берілетін анықтамалардың әртүрлілігіне қарамастан, оларды бірнеше шағын топтарға бөлуімізге болады.
Н.Г.Даири өзіндік жұмыстың мәнін былайша ашады: Бұл жұмысты студент өз бетімен орындайды, ол өзінің біліміне, іскерлігі мен сеніміне, өмірлік тәжірибесі, дүниетанымына сүйене отырып атқарады.
Г.Н.Кулагина өзіндік жұмысты студенттің іс-әрекет құралы, белсенділігі мен өз бетімен білім алуға дайындығы деп түсіндіреді.
И.Т.Протасовтың ойынша, өзіндік жұмыс біліктілік пен іскерлік жиынтығы.
П.И.Пидкасистый өзіндік жұмысты танымдық іс-әрекетті дамыту құралы ретінде қарастырады.
Біздің зерттеуіміз көрсеткендей, өзіндік жұмыстардың бірнеше түрлерін орындағанда студенттерде танымдық және әлеуметтік мотивтер қамтылған, түрлі мотивтер құрылымы орнығады. СӨЖ бірнеше түрлерінің мүмкіншіліктерін ескере отырып студенттерде мотивті қалыптастырудың педагогикалық стратегиясы мен арнайы педагогикалық технологиясы құрастырылды. Осы орайда студенттермен жүргізілген сауалнама нәтижесінде алынған мотивтер тізімі келтірілді (жаңа білім алуға деген ынта, жұмыстың өзі үшін маңыздылығын түсіну, өзін-өзі шыңдау ниеті және т.б.).
Сонымен өз бетінше жұмыс істеу дегеніміз - білім алушылардың оқу үдерісіндегі өз бетінше танымдық әрекеттерін ұйымдастыру мен басқарудың арнайы педагогикалық құралдары түрінде көрінетін жасанды педагогикалық конструкциялар. Өз бетінше жұмыстарды жүргізудің оқыту үдерісіндегі ерекшеліктерін қарастыратын болсақ, колледждегі студенттердің оқу уақытындағы жұмысты ұйымдастырудың негізгі түрі - бұл дәрістер мен практикалық сабақтар. Әр сабақтың жоспары нақты іс әрекет түрлерінен тұратындығы да белгілі. Яғни, әр сабақтың теориялық, әдістемелік жобасын жасау ісі студенттердің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, кәсіби мамандықты игерудегі мақсатқа ойдағыдай қол жеткізу және психологиялық жағымды ахуал туғызу, ізгілікті қарым-қатынас ұстанымы бойынша жүзеге асады. Студенттерді танымдық іс-әрекетке үйрету үшін дәрістерде олар жаңа білімді игеруіне дәнекер болатын әрекеттердің ерекше түрлері мен тәсілдеріне көңіл бөледі.
Өзбетінше орындалатын жұмыстарды ұйымдастыру барысында мынадай дайындық жұмыстарына да көбірек назар аудару қажет:
oo өзіндік жұмыс тақырыптары таңдалады, қалыпқа келтіріледі;
oo өзіндік жұмыстың мақсаты белгіленеді (нені білу, нені іздестіру, нақты зерттеу бағыты, шешім табу т.б.);
oo операцияның, өзіндік іс-әрекеттің реттілігі ойластырылады;
oo материалдық база дайындалады (дидактикалаық материалдар, техникалық құралдар, әдебиеттер, т.б.);
oo өзіндік жұмысты орындау, ұйымдастыру туралы кеңестер мен нұсқаулар беру;
oo жұмыс нәтижелерін хаттау тәсілдері, қорытынды және аралық бақылау, студенттердің өзіндік жұмыстарына дер кезінде көмек көрсету мәселелерін ойластыру т.б.
1.2 Колледж білім алушыларының пәндерді оқыту барысында өзіндік жұмыстарын орындауының психологиялық-педагогикалық сипаты
Өз бетімен жұмыс, өзін - өзі дамытуға және болашақта кездесетін кедергілердің алдын алуға өз бетімен шешім қабылдап күрделі істерде табысқа жету үшін әрі қарай білім алуды көздейді.
Студенттердің өзіндік жұмысын жоспарлау мен ұйымдастыруға арналған зерттеулерде (Л. Г. Вяткин, М. Г. Гарунов, Б. П. Есипов, В. А. Козаков, И. Я. Лернер, М. И. Махмутов, Н. А. Пидкасистый және т.б.) жалпы өзекті, психологиялық, ұйымдастырушылық - іс әрекеттік, әдістемелік, логикалық және басқа да аспектілері қарастырылады, зерттелетін проблеманың көптеген жақтары, әсіресе дәстүрлі дидактикалық жоспарда ашылған. Алайда студенттердің өзіндік аудиториялық және аудиториядан тыс танымдық қызметін мотивациялық, іс жүргізушілік, технологиялық қамтамасыз ету мәселелері - білім алушылардың жеке мүдделерін, қабілеттері мен бейімділігін ескеретін біртұтас педагогикалық жүйе ерекше назар аударуды талап етеді.
Орта білім берудің негізгі міндеті - өзін-өзі дамытуға, өздігінен білім алуға, инновациялық қызметке қабілетті маманның шығармашылық тұлғасын қалыптастыру. Бұл міндетті шешу тек оқытушыдан студентке дайын түрде білім беру арқылы мүмкін емес. Студентті білімді пассивті тұтынушыдан проблеманы қалыптастыра алатын, оны шешу жолдарын талдай алатын, оңтайлы нәтиже таба алатын және оның дұрыстығын дәлелдей алатын белсенді Жаратушыға аудару қажет. Қазіргі уақытта болып жатқан арнайы орта білім беру реформасы білім беру парадигмасынан білім беру парадигмасына көшумен байланысты. Бұл тұрғыда студенттердің өзіндік жұмысы (СӨЖ) білім беру процесінің маңызды нысаны ғана емес, оның негізі болуы тиіс деп мойындау керек[3, 52 б.].
Бұл білімді меңгерудің белсенді әдістеріне бағдарлауды, студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамытуды, жеке тұлғаның қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, топтық жүйеден жеке оқытуға көшуді көздейді. Бұл тек сағат санын дербес жұмысқа көбейту туралы ғана емес, студенттердің өзіндік жұмысының рөлін күшейту ЖОО-да оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыруды түбегейлі қайта қарауды білдіреді, ол оқу іскерлігін дамыту, студенттің өзін-өзі дамыту қабілетін қалыптастыру, алған білімді шығармашылық қолдану, қазіргі әлемдегі кәсіби қызметке бейімделу тәсілдерін дамыту үшін құрылуы тиіс.
Бірінші кезекте студенттердің өзіндік жұмысының не екенін нақты анықтау қажет. Жалпы алғанда, бұл болашақ кәсіпқойдың ойлау тәрбиесіне байланысты кез келген қызмет. Өзіндік ойдың пайда болуына, студенттің танымдық белсенділігіне жағдай жасайтын сабақтардың кез келген түрі өзіндік жұмыспен байланысты. Кең мағынада өзіндік жұмыс деп студенттердің оқу аудиториясындағы да, одан тыс да, оқытушымен байланыста және ол болмаған кездегі барлық өзіндік қызметінің жиынтығын түсіну керек.
Өзіндік жұмыс төмендегідей іске асырылады:
-аудиториялық сабақтар барысында, дәрістерде, практикалық және семинарлық сабақтарда, зертханалық жұмыстарды орындау кезінде.
-сабақ кестеден тыс уақытта оқытушымен байланыста
-оқу мәселелері бойынша консультацияларда, шығармашылық байланыстар барысында, қарыз сабақтарын жою кезінде, жеке тапсырмаларды орындау кезінде және т.б.
-кітапханада, үйде, жатақханада, кафедрада студенттің оқу және шығармашылық міндеттерін орындауында [13, 24 б.].
Орта білім беру оқу орындарында студенттердің өзіндік жұмысты ұйымдастырудың маңызды және тұрақтылығы мотивация болған жағдайда ғана мүмкін болады. Ең тиімді ынталандыру факторы әрі қарай тиімді кəсіби қызметке дайындық болып табылады. Өзіндік жұмыстардың белсендірілуіне ықпал ететін ішкі факторларды қарастырайық, олардың ішінде:
Орындалатын жұмыстың тиімділігі: Орындалған жұмыстың пайдасы - егер студент жұмысының нәтижесі лекциялық курста, әдістемелік нұсқаулықта, зертханалық семинарда, жария етіліп немесе өзгеше түрде пайдаланылатын болса, онда жұмысқа деген көзқарас жақсару үшін жақсы жұмыс істейді және жұмыс сапасы артады. Сонымен қатар, студенттің психологиялық тұрғыдан түзетуі, жұмыстың қалай жүргізілуі керектігін көрсету үшін маңызды.
Тиімділік факторын пайдаланудың басқа нұсқасы кәсіби даярлауда жұмыс нәтижелерін белсенді қолдану болып табылады. Мысалы, егер студент төменгі курстардың бірінде дипломдық (біліктілік) жұмысқа тапсырма алса, ол бірқатар пәндер бойынша гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық, жаратылыстану-ғылыми және жалпы кәсіптік пәндер бойынша өз бетінше тапсырмаларды орындай алады, олар одан кейін оның біліктілік жұмысына бөлімдер ретінде енеді.
Қарқынды педагогика маңызды мотивациялық фактор болып табылады. Ол оқу процесіне белсенді әдістерді, ең алдымен ойын тренингін енгізуді көздейді, оның негізінде инновациялық және ұйымдастырушылық-әрекеттік ойындар жатыр.
1.3 Колледжде өзіндік жұмыcтарының түрлері және оған қойылатын талаптар
Әр ғылымның барлық саласында болмысы білім мазмұны мен көлемі қауырт өсіп отырған қазіргі ғылыми-техникалық процесс кезінде бұл міндеттердің жүзеге асуы оқыту үрдісінде студенттердің өзіндік оқу жұмыстарын оңтайлы ұйымдастырудың тиімді әдістері мен тәсілдерін, оқыту түрлерін, нысандарын іздестіру өзекті сипатқа ие болады. Себебі, студенттердің өзіндік жұмыстарын арнайы ұйымдастыру оқу үрдісін жетілдірудің негізгі шарты болып табылады.
Қазіргі таңда өзіндік іс-әрекетін жаңа жағдайға байланысты оңтайлы ұйымдастыра білуі тиіс. Студентің өзіндік жұмысы - болашақ мамандарды даярлаудың және білім сапасын арттырады. Осыған орай оқу орындарында әр білім алушыдан ой еңбегінің ұтымды әдістерін білуі, яғни аз уақыт кетіріп қажетті ақпаратты іздеп және меңгеріуді, фактілер, теорияны, тұжырымдамаларды жүйелеп және жіктей білуді, өз көзқарасын нақты айтып және дәлелдей білуді үйренуі талап етіледі.
Студенттің өзіндік жұмысы - бұл студенттің дидактикалық тапсырмаларды өзінше орындауға, танымдық әрекеттерге қызғушылығының қалыптасуына және нақты бір ғылым саласында білім жинақтауына бағытталған студенттің оқу әрекетінің ерекше түрі. Өзіндік жұмыс студенттердің шығармашылық қабілеті мен біліктерін дамытуда олардың барысында тиімді, әрі өнімді еңбек етуіне мол мүмкіндіктер жасайды. Өзіндік жұмысты оңтайлы ұйымдастыру елеулі практикалық міндет және маңызды ғылыми проблема болып табылады. Өзіндік жұмысты ұйымдастыру мәселесіне көптеген зерттеулер арналған. Олар педагогикалық әдебиеттерде алғаш өзіндік жұмыс мәселелерін В.К.Буряк, Е.Я.Голант, Б.П.Есипов, Р.Г. Лемберг, Р.М. Микельсон, И.И. Пидкасистый, Е.С.Саблик, М.Н. Скаткин еңбектерінде зерттелініп, оқу үрдісінде білім алушылардың өзіндік жұмысын жүйелі түрде қолдану негіздері қарастырылды. Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың мәнін дидактикалық тұрғыда қарастырғандар: А.Е.Абылқасымова, Н.А.Адельбаева, С.И.Архангельский, М.В.Буланова-Топоркова, М.Г.Гарунов, И.И. Кобыляцкий, Р.Н. Низамов еңбектері арналған. Өзіндік жұмысқа берілетін анықтамалардың әртүрлігіне қарамастан, оларды бірнеше шағын топқа бөлуімізге болады. И.Т.Протасовтың ойынша, өзіндік жұмыс біліктілік пен іскерлік жиынтығы. Г.Н. Кулагина өзіндік жұмысты студенттің іс-әрекет құралы белсенділігі мен өз бетімен білім алуға дайындығы деп түсінеді. Г.Н. Дари өзіндік жұмыстың мәнін былайша айтады. Бұл жұмысты студент өз бетімен орындайды, ол өзінің біліміне, іскерлігі мен сеніміне, өмірлік тәжіріибесі, дүниетанымына сүйене отырып атқарады.
Өзіндік жұмыстары әр түрлі әдістер арқылы іске асырылады, мысалы: жаттығу, кітаппен жұмыс істеу, бақылау, есеп шығару, эксперимент жүргізу т.б. Студенттердің өздігінен орындайтын жұмыстарының бірі жаттығулар мен тапсырмалар болып табылады. Сондықтан оқу орындарында әрбір курста оқытушылардың басшылығымен студенттер жаттығуларды өз бетімен жұмыс істеуге ұмтылады. Студенттерндің өзіндік жұмысы болашақ маманның шығармашылық ойлауын, танымдық қызығушылығын және арнайы білім алуын қамтамасыз ететіндіктен жаттығулардың маңызы зор. Р.С.Немов төмендегідей қорытынды жасаған: Білік дағдылардың барлық түрлерін қалыптастыруда жаттығулардың маңызы зор. Олардың негізінде дағдылар автоматтандырылып, біліктілер жетіледі. Ал күнделікті, жүйелі жаттығуларсыз, білік, дағдылар өз қасиеттерін жоғалтады Өз бетімен жұмыстың маңыздысы - студенттің өз беттерімен орындай алуларына, оқуға белсенділігінің артуына, шығармашылығын қалыптастыруға ықпалы мол. Өз бетімен жұмыс жасау барысында студент Р.Сүлейменов өздігінен істейтін жұмыстарды әрекет сипатына қарай жаттығу, зерттеу шығармашылық жұмыстар деп топтастырады. Шығармашылық еңбекте студенттің іскерлік қабілеті, білім көлемі, білім молдығынан туатын толық дербестігі айқын көрінуі тиіс. Шығармашылық жұмыстар студентердің дүниетанымына, ізденімдік қабілетінің дамуына, тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Онымен қатар өздігінен ой қорытып, шешім шығаруға, дұрыс сөйлеп, сауатты жазуға, тіл байлығын арттыруға жәрдемдеседі. Оқытушының сабаққа дайындалғанда өзінің әрекеттерін ойластыруымен шектелмей, деңгейіне қарай студенттің әркетіне мән беруі тиіс. Өзіндік жұмыстың түрлері сан алуан. Оларды топтастыру-өте күрделі мәселе. Сондықтан студенттердің өзіндік жұмыстарын таныстыру үшін бірнеше шарттар мен белгілерді ескеру керек. Оқытудың мақсат міндеттеріне және пәннің мазмұнына, оқыту әдістерінің ерекшеліктеріне, студенттің даму дәрежесіне қарай өзіндік жұмыстарды бірнеше топқа бөлуге болады. Оның негізгі жиі кездесетін бір тобы - сабақ мақсатына қарай қолданылатын жұмыстың түрлері. Олар мыналар:
-жаңа білімді меңгеруі;
-жаңа білімді бекіту;
-білім мен дағдыларды қайталау, бақылау және тексеру.
Студенттердің жұмыстарының барлық топтарын оқытушы оқыту барысында жүйелі түрде әрқайсысын өзіне тиісті жерінде қолдануға міндетті және оның бір ерекшелігі - оқыту үрдісінің барлық кезеңдерінде қолдануға болады. Сондай-ақ студенттермен жүргізілетін өзіндік жұмыстары олардың таным, іс-әрекеттерінің ерекшеліктеріне қарай әр түрлі бағытта ұйымдастыруға болады. Уақытты тиімді пайдаланып, оқушының өз бетімен тапсырманы орындауына ұдайы жағдай жасалуы қажет. Ол үшін мынадай міндеттер орындалу керек:
-Студенттерге өзіндік жұмыстар туралы түсінік беру.
-Студенттердің өз бетімен тапсырма орындау әдістерін таныстыру.
Өзіндік жұмыстарды ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
1.Оқытушының нақты тапсырмалар беруі;
2. Жұмысты орындаудың және аяқтаудың дербестігінің өзара байланысы;
3. Жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеу;
4. Олардың жұмысты өз еркімен және қалауымен істеуі.
Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың маңызы өте зор. Өйткені, сол арқылы студенттердің іс-әрекетінің дербестігі артады. Студенттің өзіндік жұмысы - кез-келген пәнді оқуға өзіндік жұмыстың орындалу әдістерінің қалыптасуына бағытталғанымен, бұл жұмыс - студенттің ғылыми, оқу кәсіби қызметін қалыптастырып, мәселелерді өзіндік шешуіне оптималды шешімдерді қабылдауға, дағдарыстық жағдайлардан шығуға арналған. Жоғарғы мектептің орта мектептен ең басты айырмашылығы - оқыту жұмысының әдісі және студенттердің жеке деңгейі болып табылады. Сонымен қатар, студенттердің өзіндік жұмыстарының тәрбиелік мағынасы өте зор. Өйткені, бұл жұмыс студенттің білім алудағы жеке жұмысын ғана емес, қазіргі заманғы жоғарғы кәсіби маманды тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік береді. Студенттің өзіндік жұмысын белсендірудің тәсілдері ұйымдастырушылық және әдістемелік болып бөлінеді. Әдістемелік жағынан белсендіру қолданылған әдіс-тәсілдерге, студенттің өзіндік жұмысының формалары мен ұйымдастыру құралдарына байланысты. Өзінідік жұмысты оқытушының дұрыс басқара білу және студенттердің дербестік әрекетінің дәрежесі артып отыруы - осы жұмыстың белгілері болып табылады. Студенттердің өзіндік жұмысының маңызын толығырақ түсіну үшін, оның атқаратын негізі мен міндеттерін атап өткен жөн болар.
1.Студенттердің дербестік қабілетін мейлінше арттыру.
2. Олардың алған білімінің саналылығы мен беріктігін қамтамасыз ету.
3. Студенттерге оқуға қажет біліктер мен дағдыларды қалыптастыру.
4. Таным ақыл-ой қабылетін дамыту.
Сонымен, өзіндік жұмыс студенттердің шығармашылық әрекеті мен ынтасын дамытуда зор әсер білдіреді, қайсарлық, табандылық, батылдыққа тәрбиелеуде және қалыптастыруда көздеген мақсатқа жетуге және жеке тұлғаны сапалық қасиеттерін жетілдіруге зор мүмкіндік береді.
Студенттердің өзіндік жұмысы жайлы ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдай отырып, біз өз зерттеуімізде өзіндік жұмыстарды жіктеуді ұсындық. (өзіндік жұмыстардың жіктелуі 1-суретте берілген.)
Дәстүрлі оқыту жүйесіндегі өзіндік жұмыстармен салыстырғанда жаңашыл жүйе жағдайындағы өзіндік жұмыстардың өзіндік ерекшеліктері бар:
- ақпараттық - коммуникациялық технология көздерін қолдануға арналған өзіндік жұмыстар (слайд-дәріс, мультимедиялық презентация, кейстермен жұмыс);
- студенттің оқытушы қатысуымен орындайтын өзіндік жұмысы- интерактивті әдістермен ұйымдастыратын өзіндік жұмыстар;
- тест тапсырмалары банктерімен жұмыс істеуге арналған өзіндік жұмыстар.
Студенттерге білім беру процесінде өзіндік жұмысты ұйымдастыру қазіргі заман талабына орай белсенді әдістермен ұйымдастырылуын көздедік. Қазіргі жүйе бойынша студенттердің өзіндігінен орындайтын жұмысы мен оқытушының қатысуы арқылы атқарылатын жұмысын саралап арнаулы курстарды тереңдетіп оқытуда субъектінің дербестілігін дамытатын өзіндік жұмыстарға аса мән бердік (2-сурет).
Колледж студенттерінің өздігінен орындайтын жұмысын және оқытушы қатысуымен жүргізілетін өзіндік жұмысты ұйымдастыру мәселелеріне әдеби талдау жасалып, педагогиканы оқытудағы өзіндік жұмыстардың әдістемелік құрылымы әзірленді. Әдістемелік құрылым дегеніміз - қандай да бір процестің жүргізілген жүйесі мен мен іс-әрекетін бейнелеуші сұлба.
1-сурет - Студенттердің өзіндік жұмыстарының жіктелуі
2-сурет - Педагогикадан өзіндік жұмыстардың мазмұны
2 Білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың тәжірибелік зерттеулері
2.1 Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың мазмұны мен әдістемесі.
1.2 Колледжде білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың тәжірибелік нәтижелігі
1.3 Білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруда мұғалімдердің кәсіби тәжірибесін байыту
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді [3]. Бүкіл дүниежүзілік білім әлеміне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үдеріс педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар жүргізіледі. Елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық әлеуетін дамытудың, жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үдерісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Өйткені қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты шәкірт дайындау мүмкін емес. Жаңа үрдістегі білім беру студенттердің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Білім беру саласындағы жаңа технологияларға негізделген өзгерістер мен жаңалықтар оқыту мен тәрбиелеу ісін ізгілендіру, демокартияландыру, ұлттық ерекшеліктерді ескеру, даралап, саралап оқыту оқытушылар қауымының басты міндетіне айналып отыр.
Шығармашылық студентерді ізденуге, жаңалыққа ұмтылыс жасауына, соның негізінде өзінің ішкі рухани жан дүниесін жаңғыртуға жетелейді. Рухани дүниетанымы қалыптасқан шәкірт білім негіздерін ғылыми тұрғыда игеруге және ізденіс, зерттеушілік қабілеттілікті шығармашылық деңгейде жетілдіруге деген қажеттілік пайда болады. Бұл - ізденіске ынталандыратын, соның нәтижесінде ісінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz