Педагогика ғылымындағы тәрбие теориясы
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министірлігі
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университеті
Педагогикалық факультет
Мектепке дейінгі және психологиялық-педагогикалық
даярлық теориясы және әдістемесі кафедрасы
Аханова А.
ПжП-32(3) тобының студенті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы
Ғылыми жетекшісі:
Аға-оқытушы Балғабаева Г.С.
Дипломдық жұмыс_____________
деген бағамен қорғалды.
Хаттама № ___ __________2007 ж.
Қарағанды 2007 ж.
Мектепке дейінгі және психологиялық-педагогикалық даярлық теориясы және
әдістемесі кафедрасының меңгерушісі
______________________________
ғылыми атағы, дәрежесі
______________________________
аты-жөні
______________________________
мекен-жайы
_______________________тұратын
_____ курс студенті_____________ ______________________________ ______________________________
Ө Т І Н І Ш
Сіздің кафедраңыз бойынша ___________________________________ ______ ___________________________________ _______________________________
оқу пәнінің көрсету
дипломдық жұмыс жазуыма рұқсат етуіңізді сұраймын.
Оқытушымен
Келісілді ___________________________________ _______________________
лауазымы, дәрежесі
___________________________________ _______________________________
аты-жөні
___ ______________200 ж. Қолы ____________________
студент
Қолы ____________________
оқытушы
___________________________________ _______________________________
[та]қ[ырыбында]ғы дипломдық жұмыс
___________________________________ _______________________________
Хатшы ______________________
_____ кафедра мәжілісінің № _____хаттамасынан ___ ___________200 ж.
К Ө Ш І Р М Е
___________________________________ ___________________________________ ______ ___________________________________ ______ ___________________________________ ______ ___________________________________ _____
Тақырыбындағы дипломдық жұмысты қорғауға ұсынуды талқылау.
Жұмыс толығымен аяқталған.
Жұмыстың құрылымы жоғары оқу орнына дипломдық жұмысты орындау талаптарына сай келеді.
Мақсаты мен міндеттері берілген тапсырма бойынша жүзеге асырылған.
_____________________ дипломдық жұмысы қорғауға ұсынылады.
аты-жөні
Кафедра меңгерушісі ___________________________________ ____________
аты-жөні
___________________________________ _______________________________
ғылыми атағы, дәрежесі
___________________________________ _______________________________ Ғылыми жетекшісі ___________________________________ ______________ Хатшы ___________________________________ ________________________
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университеті
Факультет ___________________________________ ______________________
Кафедра ___________________________________ ________________________
Мамандығы___________________________________ _____________________
Бекітілді
Кафедра мегерушісі ________________
___ _________________2006 ж.
Студент ________________ дипломдық жоба(жұмысы) бойынша
Т А П С Ы Р М А
1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы __________________________________ ___________________________________ _____________________________
2. Университет бұйрығымен бекітілді ___ _____________2006 ж.
3. Студенттің дипломдық жұмысты тапсыру мерзімі ____________________
4. Жұмыстағы негізгі мәселелер ___________________________________ ___ ___________________________________ ___________________________________ ______ ___________________________________ ______ ___________
5. Дипломдық тапсырманың құрамы және бөлімдерінің қысқаша мәліметтері: ___________________________________ __________________
а) дипломдық жұмыстың теориялық бөлімі _____________________________ ___________________________________ _______________________________
ә) дипломдық жұмыстың практикалық бөлімі ___________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________
б) дипломдық жұмыстың иллюстративті бөлімі _________________________ ___________________________________ _______________________________
Тапсырманың бекітілген күні: ___ _______________2006 ж.
Ғылыми жетекші: ___________________________________ _______________
Е.А.Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті педагогика факультетінің Педагогика және психология мамандығының студенті Аханова А. Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы тақырыбындағы дипломдық жұмысына ғылыми жетекшінің
пікірІ
Зерттеу барысында диплом жұмысын орындаушы өздігінен зерттеу міндеттерін қойып, оларды шешу жолдарын дұрыс таба білді. Дипломдық жұмыста отандық және шетелдік ғалым-педагогтардың еңбектеріне теориялық талдау жасалып, зерттеудің көкейтестілігі көрсетілді.
Кіріспеде зерттеудің пәні, объектісі, мақсат-міндеттері, зерттеу әдістері мен негізгі кезеңдері көрсетілген. Бірінші тарауда тәрбие жүйелерінің ғылыми-теориялық негіздері ашылған.
Мектептің тәрбие жүйесін құрудың құқықтық базасы және әдістемесі деп аталатын екінші тарауда жалпы білім беретін орта мектептің тәрбие жүйесін құрудың тұжырымдамасы және оны іске асыру мазмұны көрсетілген.
Диплом жұмысының қорытындысында жүргізілген жұмыстардың теориялық және пратикалық нәтижелеріне негізделген нақты тұжырымдар жасалған.
Жалпы диплом жұмысын орындау барысында студент Аханова А.. өзінің ізденгіштігін, еңбекқорлығын және ғылыми-педагогикалық зерттеулердің әдіснамасын жеткілікті деңгейде меңгергендігін көрсете білді.
А.Аханованың Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы тақырыбындағы диплом жұмысы жоғары оқу орындарындағы дипломдық жұмыстарға қойылатын талаптарға жауап береді, сондықтан ол өте жақсы деген бағаға ұсынылады.
Пікір беруші:
Ғылыми жетекші, МДжППДТжӘ
кафедрасының аға оқытушысы Г.С.Балғабаева
Е.А.Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті педагогика факультетінің Педагогика және психология мамандығының студенті Аханова А. Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы тақырыбындағы дипломдық жұмысына ғылыми жетекшінің
пікір
Қазіргі уақытта мектептің тәрбие жүйесін құрудың тиімді үлгісін іздеу бірінші кезекте тәрбиенің жаңа мазмұнын, педагогикалық процесті басқару деңгейін, сапасы мен шығармашылық сипатын теориялық тұрғыда зерделеуді қажет етеді. Осы негізде аталған диплом жұмысының көкейтестілігі дау тудырмайды.
Диплом жұмысын даярлау барысында Г.Темірғалиева зерттеу әдістемесіне арналған арнайы әдебиеттермен жұмыс жасап, тақырып бойынша жарық көрген зерттеу жұмыстарына үлкен теориялық талдау жасаған.
Сонымен қатар, студент көтеріліп отырған мәселеге қатысты деректермен, көздермен жұмыс жасаған, бұл проблемаға объективті түрде баға беруге мүмкіндік берген.
Диплом жұмысын орындаушы көтеріліп отырған мәселе бойынша осы уақытқа дейін қалыптасқан көзқарастарды саралайды, тарихи-салыстырмалы анализ жасау негізінде өзіндік қорытындылар жасайды.
Диплом жұмысының қорытындылары нақты келтірілген, дәлелді және нанымды болып келеді. Диплом жұмысын орындау барысында оны орындаушы әдебиеттерді жеткілікті дәрежеде қолданған.
Жалпы алғанда, Е.А.Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің педагогика факультетінің студенті Аханова А. Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы тақырыбындағы диплом жұмысы осындай жұмыстарға қойылатын талаптарға сай орындалған және жоғары бағаға лайықты.
Пікір беруші:
Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дің
педагогика кафедрасының доценті,
педагогика ғылымдарының кандидаты П.З.Ишанова
МАЗМұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 - 6
1 тарау. тәрбие жүйелерінің ғылыми-
теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7 - 30
1.1. Педагогика ғылымындағы тәрбие теориясы ... ... ... ... ... ... ..7 - 24
1.2. Мектеп тәрбие жүйесінің ғылыми-педагогикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24 - 30
2 тарау. Мектептің тәрбие жүйесін құрудың
құқықтық базасы және әдістемесі ... ... ... ... ... ..31 - 59
2.1. Жалпы білім беретін орта мектептің тәрбие жүйесін
құрудың Тұжырымдамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31 - 42
2.2. Мектептің тәрбие жүйесін құрудың тұжырымдамасын
іске асыру мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43 - 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60 - 61
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63 - 69
Кіріспе
Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық жағдай демократияланған, ізгіленген кезең мектептерде тәлім-тәрбие мазмұнын қайта қарап жаңғыртуды, халықтық педагогиканы тәрбие процесінде негізге алуды талап етіп отыр. Өйткені, әр ұлттың тарихының ұрпақтарға оқытылуы, салт-дәстүрлерінің сақталуы және әдебиеті мен өнерінің дамуы, ұлттық бостандық жағдайында ғана болуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының білім мазмұны тұжырымдамасында және Білім туралы Заңында: осы негізде әр халықтың тарихы, ұлттық дәстүрлері бүкіл адамзат мәдениеті дамуымен диалектикалық бірлікте қарастырылып, ол мектептегі білім, тәрбие мазмұнын жаңарудың қайнар көзі бола алады, - деп көрсетілген. Бұл құжаттарда айтылғандай, білім, тәрбие мазмұнын жаңартпайынша, қоғамды жаңарту мүмкін емес. Себебі, қоғамның алға басуы жас ұрпақты білім, тәрбие арқылы дамытуға, жаңаша ойлауға, іскерлікке үйретуге байланысты, делінген. Сонымен бірге өзге халықтардың тарихын, мәдениетін, тілін меңгерген, өздігінен денсаулығын нығайтуға, адамгершілік қасиеттерін, эстетикалық талғамын дамытуға ынтызар, өмірдің әрқилы кезеңдерінде дербес еңбек етуге даяр ұрпақты қалыптастырудың бір жағы білім мазмұны арқылы іске асса, екінші жағы тәлім-тәрбие мазмұны арқылы бойына сіңеді. Сондықтан, білім мазмұнын жаңарту тұжырымдамасында: білім мазмұнын қазіргі ғылымның құрылымына сәйкестендіру, оқу-тәрбие ісінде оқушылардың шығармашылық ойлауы мен өздігінен еңбек етуіне, адамгершілікке, имандылыққа бағдар беру, білімін қолдана білуге үйрету, дүниені дұрыс тануға, жалпы азаматтық мәдениетті бойына дарыту көзделіп отыр.
Сонымен оқыту ісін жастардың белсенді ақыл-ой еңбегі, саналы іс-әрекеті негізінде ұйымдастырса, тәрбие процесін ғылыми-тәжірибелік бағытта, ұлттық психологиялық, сана-сезім, мінез-құлықты қалыптастыру негізінде ұйымдастырған абзал.
Жас ұрпақты тәрбиелеуде, оның бойындағы туа біткен табиғи мүмкіндіктерін дамыту, бағалау, сенім, үлгі көрсету, талап ету арқылы жауапкершілігін жетілдіруге, ынтымақтастық педагогикасын пайдалану арқылы жеке тұлғаны қалыптастыруға жол ашылады.
Қазіргі уақытта мектептің тәрбие жүйесін құрудың тиімді үлгісін іздеу бірінші кезекте тәрбиенің жаңа мазмұнын, педагогикалық процесті басқару деңгейін, сапасы мен шығармашылық сипатын теориялық тұрғыда зерделеуді қажет етеді.
Бұл мәселелер отандық және шетелдік ғалымдардың іргелі еңбектерінде зерттелген:
ұлттық мектеп тәрбие жүйесін құру тұрғысынан И.Ф.Гончаров, Л.Н.Погодин, К.Ж.Қожахметова, Ш.Беркімбаева, Ж.Ж.Наурызбай, Р.Башарұлы т.б. зерттеген.
мектепте тәрбие жүйесінің келелі мәселелері тұрғысынан Г.Н.Волков, С.Ұзақбаева, К.Ж.Қожахметова, К.Б.Жарықбаев, С.Қалиев, Ж.Ж.Наурызбай, Е.Жұматаева т.б. еңбектері;
Көтеріліп отырған мәселе бойынша ғылыми жетістіктер мен іс-тәжірибені талдау, оны ғылыми тұрғыдан негіздеу мен ғылыми-педагогикалық тәжірибенің арасында төмендегідей қайшылықтар бар екендігі анықталды:
oo қазақ мектептеріндегі тәрбие процесіне нағыз ұлттық мазмұн беру мен бір идеологияға бағындырған бұрынғы тоталитарлық жүйенің кері ықпалы арасындағы қайшылық;
oo тәрбие процесіне этнопедагогикалық материалдарды енгізу мен оларды оқу-тәрбие жүйесінде пайдалануға қатысты оқу-әдістемелік құралдардың жетіспеуі арасындағы қайшылық.
Аталған қайшылықтардыњ шешімін табу біздің зерттеуіміздің өзектілігін анықтады да, зерттеу тақырыбын Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы деп алуға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызын теориялық негіздеу және оның тиімділігін дәлелдеу.
Зерттеудің нысаны: мектептердің тәрбие жүйесі.
Зерттеудің пәні: Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың мазмұны, түрлері мен әдістері.
Зерттеу мақсатын жүзеге асырып, болжамды тексеру үшін төмендегі міндеттер анықталды:
oo тәрбие, тәрбие процесі, мектептің тәрбие жүйесі ұғымдарының мәнін нақтылау;
oo саралап (дифференциация) оқытуды педагогикалық процеске енгізе отырып, оқушының тұлға ретінде танымдық даму деңгейін айқындау;
oo тәрбие процесін тұжырымдама негізінде ұйымдастырудың тиімділігін тәжірибе жүзінде дәлелдеу.
Зерттеудің жетекші идеясы: Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастыруды этнопедагогика тұрғысынан көздеу тәрбие процесін жетілдіру барысында оқу мен тәрбиені біріктіріп, ұлттық мазмұнды ашады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: тәрбие жүйесінің теориясы, педагогикалық процесс бірлігінің теориясы, этнопедагогика, инновациялық іс-әрекет қағидалары.
Зерттеудің көздері: ресми құжаттар (заңдар, ережелер, тұжырымдамалар), педагогика классиктерінің еңбектері, әр түрлі ұлт өкілдері ғалымдары мен ағартушыларының ұлттық мектеп туралы еңбектері, педагогика мен басқарудың өзектілігі туралы ағымдағы баспасөз бен ғылыми - тәжірибелік конференциялардың материалдары Зерттеудің әдістері:
oo философиялық, әлеуметтік және психология мен педагогикалық ғылыми әдебиеттерді зерттеу тақырыбы бойынша теориялық талдау;
oo ағымдағы құжаттарды зерттеу;
oo педагогикалық инновация бойынша іс-тәжірибе;
oo салыстырмалы және жүйелі талдау, жіктеу, жүйелеу және алынған дәйекті интерпретациялау;
oo эксперименттік-тәжірибелік жұмыс;
oo алынған дәйектерді математикалық тәсілдермен жинақтау;
oo үлгілеу тәсілі және педагогикалық жүйенің дамуын жүйелеп баяндау.
Зерттеудің тәжірибелік мәнділігі: зерттеу нәтижелері мен қорытындылары жаңа сипаттағы мектептің тәрбие жүйесіне ұлттық мазмұн беруге негіз болады
Диплом жұмысының көлемі мен құрылымы: Жұмыс 8 суреттен тұратын және 20 қолданылған әдебиет көрсетілген кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбын таңдап алуды негіздеу, зерттеудің ғылыми аппараты сипатталған: мақсаты, объектісі, тақырыбы, міндеттері, болжамы, методологиялық негізі, зерттеудің әдістері, тәжірибелік мәні,
Бірінші тарау Тәрбие жүйелерінің ғылыми-теориялық негіздері деп аталып, педагогика ғылымындағы тәрбие теориясы және мектеп тәрбие жүйесінің ғылыми-педагогикалық негіздері туралы мағлұматтар берілген.
Екінші тарау Мектептің тәрбие жүйесін құрудың құқықтық базасы және әдістемесі деп аталып, жалпы білім беретін орта мектептің тәрбие жүйесін құрудың Тұжырымдамасы және мектептің тәрбие жүйесін құрудың тұжырымдамасын іске асыру мазмұны (№92 қазақ гимназиясы мысалында) келтірілген.
Қорытындысында жалпы тұжырымдама жасалып, шешімдер келтіріліп, ұсыныстар және бұл өзекті мәселенің болашақта зерттелу мүмкіндігі анықталған.
Қосымшада зерттеуші пайдаланған және өзі жасаған материалдары берілген.
1 тарау. тәрбие жүйелерінің ғылыми-теориялық негіздері
1.1. Педагогика ғылымындағы тәрбие теориясы
Тәрбие жұмысы мақсатында педагогикалық үйірмелер, олимпиадалар, дөңгелек үстел басындағы сұхбат, тақырыптық кештер, кездесулер, айтыстар, пікірсайыстар, атамекен апталығы, сұлулар, сымбаттылар, білімділер, өнерлілер, іскерлер сайысы, ғылыми-шығармашылық қоғамдар, бірлестіктер достық-танымдық сапарлар, саяхаттар, т.б. ұйымдастырылады. Сонымен оқыту процесін жастардың белсенді ақыл-ой еңбегі, саналы іс-әрекеті негізінде ұйымдастырып, тәрбиелеу ісін қоғам талабына сай ғылыми тәжірибелік бағытта, ұлттық психология, сана-сезімі мен мінез-құлқын қалыптастыру негізінде ұйымдастырса, жұмыс нәтижелі болады.
Тәрбие құралының мазмұны болашақ сынып жетекшілерін білімділікке, біліктілікке, педагогикалық қызметке қажетті дағды мен іскерлікке, еңбексүйгіштікке, жоғары адамдық қасиеттерге , қарым-қатынас мәдениетіне тәрбиелеуге бағытталған. Сондай-ақ болашақ ұстаздарды ғылым-біліммен қаруландыру, тәжірибелік тұрғыда даярлау, оқу ісін тәрбиемен байланыстыру, білім мазмұнын тереңдету көзделген. Білім мазмұны жеке тұлғаны жетілдіру, дамыту, тәрбиелеу, тәжірибені меңгерту үшін қызмет етеді.
Білім мазмұны деп - жеке адамның ой-өрісін, дене тәрбиесін, адамгершілік - имандылық қасиеттерін, эстетикалық қабілеттерін, талғамын, мінез-құлқын дамытуды, жалпы азаматтық мәдени дәстүрлер рухында тәрбиелеуді қамтамасыз етіп, дербес өмір сүруге дайындайтын ғылыми-білім, тәжірибелік іскерлік және дағды жүйесін қалыптастыратын жадығатарды айтамыз.
Ұрпақ тәрбиелеу - қай уақытта болса да адамзат алдында тұратын ұлы мақсат - міндеттердің ең бастысы. Ол келешек қоғам қамын ойлау болып табылады. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени - ғылыми өрісі кең, озық азамат етіп тәрбиелеу - әрбір отбасының міндеті. Сынып жетекшісінің жұмыс жүйесінде мінез-құлық мәдениеті ережелерімен байланысты этикалық нормаларды жеткіншектерге түсіндіру ерекше орын алады. Түсіндіру жолы әр түрлі: этикалық, әңгіме, диспут, ұжым өмірінің фактілерін талқылау.
Жеткіншектерді әдептілікке тәрбиелеудің мақсаты-адамгершілік түсініктерді қалыптастыру. Данышпан Аристотель: Барлық өнер атаулы және соның ішінде тәрбие өнері адамға табиғаттан жетіспеген жақтарын толықтыру мақсатын көздейді - деген. Бұдан әдептілікті танудың әлеуметтік ролі жоғары екенін аңғарамыз.
Жас ұрпаққа тек тәрбие объектісі ретінде ғана емес, өзіндік ақыл-ойы, талап-тілегі, қажеті бар субъекті ретінде қарап бойындағы туа біткен, табиғи мүмкіндіктерін дамыту, бағалау сенім үлгі көрсету, талап ету арқылы жауапкершілігін жетілдіру, ынтымақтастық педагогикасын қолданып, оқу-тәрбие жұмысын жүргізу арқылы жеке тұлғаны қалыптастыруға жол ашылады.
Педагогикалық қызмет еңбек субъектісінің ерекшелігімен айырықшаланады. Өйткені, ол үнемі дамып, бір мезгілде тәрбиенің объектісі де, субъектісі де бола алатын жеке тұлғамен істес. Қоғамдағы жас ұрпақ тәрбиесі төрт түрлі әлеуметтік күштің бірлескен жұмысы арқылы жүзеге аспақ: отбасы, мектеп, әлеуметтік орта, жұртшылық. Осы күштерді біріктіріп, байланыстырып ортақ мақсатқа бағыттап отыратын - сынып жетекшісі.
Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді (Ғ.Мүсірепов), сондықтан болашақ педагогтарды орта арнаулы және жоғары мектеп қабырғасында тәрбие құралы болып табылатын ана тілінің кәусарына қандырып, ұлт әдебиеті мен өнері туындыларына дайындағанда ғана оқу-тәрбие жұмысында жоғары нәтижелерге қол жеткізуге болады.
Сынып жетекшісі оқушыларға білім берумен қатар, жан-жақты дамып қалыптасуына жүйелі жүргізілетін жұмыстар арқылы үздіксіз ықпал етіп отырады. Педагогикалық ықпалдың табысты болуы оны іске асыратын сынып жетекшісіне және оқушылардың қабылдауы мен белсенділігіне байланысты. Олай болса, сынып жетекшісінің жеке бас қабілетіне, жұмыс істеу ынтасына жоғары талап қойылады. Ол талаптарға теориялық, тәжірибелік дайындығының болуы, рухани байлығы, педагогикалық білімі мен біліктілігі т.б. жатады. Бұл талап сынып жетекшісінің өзін-өзі тәрбиелеу процесінде жеке басының қасиеттерін дамытуын, педагогикалық шеберлікке, іскерлікке жетудің құпияларын игеруін қажет етеді.
Оқушыларға мектеп пен отбасы тарапынан қойылатын педагогикалық талаптардың бірлігін қамтамасыз етіп, ата-аналармен байланыс жасап отырады. Оқушылардың денсаулығын нығайтуға жағдай туғызып, үлгеріміне көмектесіп, мінез-құлқын, тәртібін дамытатын шараларды жүзеге асырады, болашақ мамандығына деген сүйіспеншілігін, дұрыс қатынасын қалыптастырады.
Сынып жетекшісі - кәсіби даярлығы, арнайы білім бар, өз пәнін, тәрбие жұмысының түрлері мен әдістерін терең білетін, практикалық дағдысы мен іскерлігі қалыптасқан, өмір сүріп отырған қоғамын, халқын сүйетін, оның әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін жан-жақты білетін, мінез-құлқы оңды қалыптасқан адам болуы керек. Сынып жетекшісі - тәрбиенің мақсат, міндетін, қоғамның идеологиясын, әлеуметтік-экономикасын түсінетін, өз ісіне сенімді, қырағы, шамамен сезу қабілеті жақсы дамыған, белсенді, мамандығын құрметтеп, баланы жақсы көретін, еңбек сүйгіш, дербес шешім қабылдай алатын, кез-келген жағдайдан жол табатын, тапқыр адам болуы абзал.
Сынып жетекшісі - ең алдымен өз мінез-құлқын қалыптастырушы. Ол ұстамды, байсалды, төзімді, адамгершілік-имандылық жағынан басқалардан жоғары тұруға міндетті. Баланың ішкі дүниесін, қалпын (көңілді, мұңды, қуанышты, бей-жай қалпын) сезетін, әділ, тілге бай, қанатты сөздерді әзіл-сықақ, мақал-мәтелдерді дер кезінде қолдана алатын адам болуы қажет. өйткені, Данышпан дегеніміз - дүниедегінің бәрін білетін адам емес, білгенін дер кезінде қолдана алатын адам (Халық даналығы). Сынып жетекшісіне де дәл осындай талап қойылады.
Сынып жетекшісі - оқушылармен, ата-аналармен, педагогтармен, ұжымымен, жұртшылықпен тіл табысуға икемді болуға міндетті.
Сынып жетекшісі оқушыларға талап қоюмен бірге өзіне де қатаң талап қоя білгені жөн, өзінің білмегенді өзгеден талап ету мүмкін емес. ...Жеке адамның тигізетін әсерін ешбір формамен, ешбір уставпен, ешбір тәртіп ережесімен, сабақ кестесімен алмастыруға болмайды. Адамның жеке басының әсері жас жаңа күн сәулесімен бірдей, мұны ешбір басқа нәрсемен алмастыру мүмкін емес, деген орыс педагогы К.Д.ушинский.
Сынып жетекшісінің педагогикалық шеберлігінің құрамына: педагогикалық, психологиялық, әдістемелік білімнің, эрудициясының, өрісінің болуы, кәсіптік қабілетінің дамығандығы, ғылыми-мәдени хабардың бастауы бола білуі біліктілігі жатады.
Күнделікті тәрбие жұмысында осы мінсіздіктердің бәрі жас ұрпаққа күшті әсер етеді, ой-қиялын оятып, армандауға үйретеді, сөйтіп тәрбие жұмысының нәтижелі болуын қамтамасыз етеді.
Мектептегі тәлім-тәрбие жұмысының өзіндік ерекшелігі мен қиыншылықтары болады. Бірінші ерекшелігі - тәрбиенің көп қырлы факторлы процесс екендігі. Тәрбие мақсат, міндет, мазмұн, идеологиялық бағыт беру, отбасы, мектеп, орта, жұртшылық сияқты әлеуметтік күштердің тәрбие мен талап қоюдағы бірлігін сақтау, тәрбие әдістерін дұрыс талдап, тиімді пайдалану басты ерекшелігі.
Екінші ерекшелігі - тәрбиенің ұзақ процесс екендігі. Адам өмір бойы тәрбиеленеді. Тәрбие ұзақ уақытты, шыдамдылықпен тәрбие жұмысын жүргізуді қажет ететіндігімен ерекшеленеді.
Үшінші ерекшелігі - тәрбиенің сатылы сипатта болатындығы.
1-сатыда: отбасында, балабақшада, бастауыш мектепте тәртіп ережелерінің бастапқы ұғымдарын игеру. Сезімдер мен мінез-құлықтың алғашқы дағдылары бойға қалыптасады.
2-сатыда: этикалық түсініктерді меңгеріп, күрделі сезімдері дұрыс дами бастайды. Қоғамда тәртіп ережелерін сақтау, орындау дағдысы қалыптасады.
3-сатыда: дүниені тереңірек тану арқылы көзқарастың қалыптасуы.
Төртінші ерекшелігі - тәрбие жұмысы бір орталыққа жинақталып жас шамасына, тәрбие деңгейіне қарай күрделенуі;
Бесінші ерекшелігі - тәрбие ісінің екі жақты белсенді процесс екендігі. Жетекшінің тәрбиелік ықпалы тәрбиеленушілердің ішкі ойымен, ниетімен, өзін-өзі тәрбиеленуімен ұштасып жұмыстың нәтижелі болуын қамтамасыз етеді.
Алтыншы ерекшелігі - тәрбие ісінде педагогтар ұжымының ұйымдастырушылық қабілетінің күшті болуының мәні зор.
А.С.Макаренко Тәрбие беру жұмысы ең алдымен, ұйымдастырушының жұмысы деп бекер айтпаған.
Жетінші ерекшелігі - тәрбие нәтижесін тез арада анықтау, тексеру, бағалау өте қиын процесс. Оқушылардың қаншалықты тәрбиелі, иманды екенін анықтау өте қиын.
Сегізінші ерекшелігі - тәрбие болашаққа ұмтылған іс-әрекет, бүгін мен ертеңі келешек өмірдің ұштасуы.
А) Тәрбие жұмысын ұйымдастыру едәуір қиындық тудырады. Жетекші оқушының бос уақытын есепке алып өзі белгілейді.
Б) Тәрбие жұмысының жалпы мазмұнына ыңғайлап, сынып жетекшісі тақырыптарды өзі таңдап, тәрбие материалдарын өзі сұрыптап алып инсцировка жоспар жасайды. Аталған ерекшеліктер мен қиындықтар сынып жетекшісінен сан-саналы білім мен іскерлікті, шеберлік пен дағдыны, педагогикалық іскерлікті, тәжірибені қажет етеді.
Әр қоғамның сұраныстарына орай тәлім-тәрбие жұмысының бағыттары мен мазмұны анықталады.
В.Г.Белинскийдің айтуынша тәрбие адам тағдырын шешеді. Отбасындағы тәлім-тәрбиенің мақсаты - баланың жастайынан-ақ, жеке басы ерекшелігін, психологиялық процестерін ескере отырып, жарасымды жан-жақты жетілген ұрпақ тәрбиелеу.
Отбасындағы тәрбие міндеттері:
oo отбасында баланың өсіп жетілуіне, денсаулығына, қамқорлық жасау, нығайту, бекіту;
oo еңбек сүйгіштікке баулу, баланың күнделікті өмірін мәнді ұйымдастыру;
oo отбасы мүшелерінің өзара дұрыс қарым-қатынасын, тіл табысып түсінісуін, жасы үлкендерді сыйлап, құрмет тұтуға үйрету;
oo оқудың, білім алудың әдет-дағдыларын қалыптастыру;
oo әдебиетке, өнерге, мәдениетке, ғылымға құштарлығын тәрбиелеу;
oo баланың ақылына, күшіне, біліміне сай берілген тапсырманы талапты орындауға дайын болуға үйрету, бақылау, тексеру, бағалау;
oo тәртіптілікке, ұқыптылыққа, жауапкершілікке, ойшылдыққа, сергектікке, естелікке, т.б. баулу;
oo өзін-өзі тәрбиелеуге, дербестікке, шығармашылыққа баулу;
Бұл сияқты жауапты мақсат-міндеттерді орындау үшін бала дүниеге келгеннен бастап отбасында, одан кейін қоғамдық тәрбие орындарында, мектепте тәлім-тәрбие беріп, ғылым-білім үйретіледі. Осылайша бала тәрбиесі үзіліссіз, жүйелі жүргізумен шешіледі.
Отбасы - адамзат бесігін тербеткен ұя болса, баланың бас ұстазы - ата-анасы. Отбасы - таным бесігі, отбасы - өркениет ошағы, отбасы - үлгі-өнеге бастауы. Ата-ана күнделікті өмір тіршілігінде еңбегі, адамдық бейнелері, жақсы мінез-құлқы, дұрыс қарым-қатынасымен балаға үлгі. Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі, Әкеден - ақыл, анадай - мейір алады. Отбасына Әке - асқар тау, ана - бауырындағы бұлақ, бала - жағасындағы құрақ деп есептеледі. Ата-анаға баладан қымбат ештеңе жоқ. Атадан жақсы ұл туса, елінің қамын жейді, атадан жаман ұл туса, елінің малын жейді, Әдепті бала - арлы бала, әдепсіз бала - сорлы бала - деген халқымыз, бала тәрбиесінің маңызына ерекше мән берген.
Халық педагогикасында Бесіксіз үйде береке жоқ, Үйінде ұл-қызы бардың, көгінде сөнбес жұлдызы бар, - деп бала тәрбиесіне мән берген, өмірдегі қыз бала мен ұл баланың орнын дәл анықтаған. Ұл туғанға - күн туады, қыз туғанға - ай туады, Ұлың өссе - мұратың, қызың өссе - жұратың, Дәулетіңнің қадірін ұлың өскенде білесің, абыройыңның қадірін қызың өскенде білесің, - деген сияқты сөздер ұл мен қыз тәрбиесінің қаншалықты жауапты екенін байқатады.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамытуда тән тәрбиесі мен жан тәрбиесі ерекше орын алады. Олай дейтін себебі: адамзат қоғамы сан ғасырлардан бері жинақталған рухани және материалдық байлықты игеру, тәні, жаны таза, дені сау азаматтың қолынан ғана келеді. Денің сау болса, жарлымын деме, Тәні саудың - жаны сау, Тазалық - саулық негізі, Саулық - байлық негізі, Ұйқы тынықтырады, жұмыс шынықтырады - дейді халық қағидасы.
Тән тәрбиесінің негізгі мақсат-міндеттері - жас ұрпақтың денсаулығын сақтау, нығайтуға қамқорлық жасау, өмір тіршілігіне қажетті икемді қимыл әрекетке жаттықтыру, күш-қуатын молайту және мәдени-тазалық дағдыларына баулу болып табылады.
Тән тәрбиесі бүкіл организмнің қызметін дамыту үшін ғана қолайлы жағдай жасап қоймайды, денсаулығы мықты, төзімді, жүйкесі берік болып жетілуіне дене еңбегі мен ақыл-ой еңбегіне бейім болып қалыптасуына мүмкіндік тудырады.
Дене тәрбиесі өзге тәрбие бағыттарымен әсіресе, еңбек тәрбиесімен тығыз байланыста, жүйелі, бірін-бірі толықтыра отырып жүргізіледі.
Адамның адам болып қалыптасуының құралы - еңбек. Еңбектің нәтижесі әрбір адамға, оның еңбекке саналы шығармашылық көзқарасына байланысты. Баланың жеке басының еңбекке бейім болып өсуі оны еңбек тәрбиесіне баулуға тікелей байланысты.
Адамның жастық шағында алған әсерінің салдарынан еңбекке деген ықыласы өсіп те, өшіп те қалуы мүмкін, сондықтан баланы жас шағынан ұқыптылықпен баулып, еңбекке деген ынта - ықыласын қалыптастырған дұрыс. Ой еңбегі мен дене еңбегіне шығармашылықпен кірісетіндей етіп тәрбиелеу, еңбекті дәріптеу, еңбек адамын үлгі ету халықтың еңбегімен ел көгерер, Еңбек мұратқа жеткізер, Еңбектің наны тәтті - деген тұжырымдар адам өміріндегі еңбектің ролін ашып көрсетеді. Абай өлеңдері - еңбек сүйіспеншілікке, еңбек адамдарын сыйлау да бәрі еңбекпен болатын нәрсе екенін айтады. Еңбексіз өмір азған, тозғанда бітеді.
Тамағы тоқтық,
Жұмысы жоқтық
Аздырар адам баласын - деп, адам баласын азбау үшін, адал еңбекпен өмір сүруі керек екендігін айтты.
Адам баласын еңбекке, кәсіпке үйрету және оның еңбегін өнімі жемісті ету адамзат қоғамы тарихымен бірге жасасып келе жатқан тәрбиенің нысанасы. Жас ұрпақты еңбекке тәрбиелеу, бүкіл қоғам мүшелерінің бірлесіп атқаратын ісі болып саналады. Жастарға ән айтқызу, жұмбақ немесе теңге алу, күрес, ұлт ойындарын үйрету, соның бәрі еңбекке тәрбиелеудің басты мәселесі болған.
Бала күнделікті өмірде айналадағы құбылыс, қоршаған орта туралы сан түрлі мағлұматтар мен дағды, білім игереді. К.Д.Ушинский айтқандай: Ақыл-ой дегеннің өзі жақсы ұйымдастырылған білім жүйесі екенін ескерсек, баланың өз тәжірибесі қаншалықты бай, сан-алуан дегенмен, ақыл-ой дамуының қайнар көзі бола алмайды. Ақыл-ой тәрбиесі тек ойдың ғана дамуы емес, оның дамуы ойлау процесінің құбылыстарымен де сипатталады. Даму - баланың сандық, сапалық жағынан жетілуі, психиканың, ой-сананың өсуі. Ақыл - ойдың дамуы дегеніміз - оқушының жасына байланысты білім мен тәрбиенің әсерінен, тәжірибе жинақтауынан оның ақыл-ой әрекетінде болатын сандық-сапалық өзгерістердің жиынтығы. Ақыл-ойды дамытудың шарты - жастардың сан қилы іс-әрекетінің тиімді ұйымдастырылуы, әлеуметтік ортаның әсері, тілді меңгеру, қабылдауы мен түсінуі, берілетін ғылым, білім сапасы. Жас ұрпақтың ақыл-ойының дамуы еңбек пен ғылым білімнің ұштасуына байланысты. Халықтық педагогикада Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ, Оқу - білім шырағы, білім - өмір шырағы, Ақыл азбайды, білім тозбайды деген өмір тәжірибесінен туындаған қағидаларда жас ұрпақтың ақыл-ойын тәрбиелеу үшін пайдаланған.
И.П.Павлов адамның сөзі барлық нақты тіршіліктің орнына жүреді де, мен ол ми қабығында сан алуан тежеулер мен қозу тудырады. Сөз жеке зат туралы толып жатқан біртектес заттар туралы мәліметтер беріп, сол арқылы ойлауға, ой қорытындысын жасауға, түрлі ұғымдар қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сөз адамды тәрбиелеу, ғасырлар бойы жинақталған тәжірибені сақтау, білімді ұрпақтан - ұрпаққа жеткізу құралы болып табылатындығын айтқан болатын.
Жас ұрпақтың дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру ең алдымен, білім негіздері (тіл, әдебиет, тарих, қоғамдық пәндер, математика, т.б.) арқылы іске асса, оның логикалық жалғасы тәрбие процесінде жүргізіледі. Тәрбие жұмысы түрлі тақырыптарды қамтиды. Атап айтсақ: табиғат, жер, ғалам, ай, күн, жұлдыз, жыл мезгілдері, ауа райы, тәулікке байланысты, санға байланысты ұғымдар (3; 7; 40), аң,құс, т.б. түрлі жануарлар, жәндіктер,т.б. тақырыптарды қамтиды. Сонымен бірге тәрбие жұмысында халық педагогикасымен сабақтас тақырыптар да алынады. Мысалы: халықтың астрономиялық аңыздар мен ырымдардың ақыл-ой тәрбиесіндегі ролі. Қазақ календарының шығу тарихы, жыл мерзіміндегі ауа райының өзгерісін болжаудың мәні.
Адамгершілік жағынан дұрыс қалыптасқан адам ғана біреуге қамқорлық жасауға дайын тұрады. Адамгершілік тәрбиесі моральдық жағынан кіршіксіз таза, қоғам мүддесі үшін еңбек ететін, жан-жақты жетілген адам даярлау - тәрбиенің басты мақсатына айқындайды. Барлық уақытқа бірдей, барлық халықтарға ортақ ереже болмаса да, жалпыға бірдей қарапайым қағидалар бар. Мысалы, барлық заманда табиғат апаты кезінде зардап шеккендерге көмек көрсетіп моральдық борыш деп есептелген. Өз балаларының алдында әкелік және аналық борышын орындамаған ата-аналарды, ата-анасы алдындағы борышын ұмытқан балаларды мораль атауының бәрі де айыптаған. Қоғамдық орындарда ең қарапайым тәртіп сақтау, үлкенді сыйлау ережелері барлық уақытта да болған. Адамгершілік тәрбиесінің мазмұнына ең алдымен отбасынан, Отанға, елге деген сүйіспеншілік, борыш сезімін тәрбиелеу, жолдастық, достық, жанашырлыққа баулу жатады.
Адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі жолы - оқу процесімен оқушылардың күнделікті өмірімен іс-әрекетінде тиімді тәлім-тәрбие шараларын ұйымдастыру. Ең негізгісі - тәрбие үрдісінің ролін көтеру, ол үшін тәрбие теориемасын әлеуметтік-экономика, этика, физиология, биология, этика, технология ғылымдарымен бірлікте терең талдау, дамыту жаңа ғылыми ұсыныстарды белсенді түрде қоғамдық тәрбие орындарының жүйесінде ендіру педагогикалық үгіт-насихат таратуды күшейту, т.б.. ол үшін халық педагогикасын негізге алып, радио, телевидение, баспасөз, кино, театр, әдебиет, көркемөнер сияқты тәрбие құралдарын кеңінен пайдалану қажет.
Педагогикада эстетикалық тәрбие - кең ұғым. Ол әсемдікті сезе білуге тәрбиелейді. Эстетикалық тәрбие көркемөнер құралдары арқылы ғана емес, қоғамдық өмірдің, оқудың, еңбектің, табиғаттың әсемдігін тану кезінде, адамдармен қарым-қатынас үстінде тәрбиеленеді.
Жастардың эстетикалық түсінігімен құштарлығын сезімталдық қабілетін дамыту. Эстетикалық жан құбылысын тудыратын қуану, қайғыру, қобалжу, әсерлену, бейжай болу, көркемдікті қабылдауда шығармада бейнеленген кейіпкердің қуанышы мен ренішіне, табысына бірге қуанып, бірге қайғыру көңіл-күй толуын дамыту.
Имандылық - эстетикалық бағыттағы пәндерді - мәнерлеп сөйлеу, шешендік өнері, әлеуметтік тұрмыс, мінез-құлық, этика, ән-күй, бейнелеу өнері, ырғақты гимнастика сияқты т.б.. Сондай-ақ мектептен тыс үйірмелерді - халықтық би, халық әуендері, ансамблі, сәулет өнері т.б. клубтарын , Үздік әнші, Үздік суретші, Жігіт сұлтаны, Қыз сыны, Әнші балапан байқауларын және т.б. әсемдікке баулу іске асыруда.
Әсем табиғат аясы - көгілдір ну орман, көк майса, түрлі-түсті гүлдерге толы алқап, асау өзен, тұңғиық теңіз, сылдырап аққан бұлақ, тау-тас, шың-құз биіктігі, жемісті бау-бақша, жеті қат көк, жер, нұрын төккен Ай мен Күн, жымыңдаған жұлдыздар, құпиялы сырға толы тылсым дүние мен жаратылыс күштердің ықпалы және жоғары мәдениетте дамыған қоғамдық әлеуметтік отбасылық ортаның әсері керек. Табиғат пен адам арасындағы өмірлік қатынас, адамның рухани дамуы, денінің саулығы, күннің нұры мен шуағына, Ай сәулесіне, бұлт пен нөсерлі жаңбырға, ауа-райын т.б. жаратылыс әлемінің өзгерістеріне байланысты болған. Халқымызда Туған жердің ауасы да шипа, Қыстағы қар, жаздағы жаңбыр, жерге жауған нұр, Көлдің көркі - құрақ, таудың көркі - бұлақ деген сөздер қалған.
Америка ғалымы Э.Маефедьен Экология - тірі организмдердің, өсімдіктер мен жануарлардың, хайуанаттардың да қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттеуше бағытталған ғылым деген. Ғылымға алғаш қызыға қараған Аристотель болса, оның оқушысы Ботаниканың әкесі атанған Теофраст өз еңбектерінде өсімдіктерге де географиялық жағдайлардың ықпал ететінін, климат пен ауа-райының, өсімдіктің өсуіне де әсер ететінін атап көрсеткен.
Экологиялық тәрбие жұмысын ұйымдастыру:
1. Табиғи ортаны сақтау: жануарларға, құстарға, балықтарға қамқорлық жасау, қоректендіру, ұялар жасау;
2. Табиғи ортаны жақсарту: алаңды көгалдандыру, бұлақ көздерін ашу, айналаға ағаш егу, айналаны көгалдандыру;
3. Эстетикалық бағалы өңірлерді сақтау;
4. Экологияны зертеген ғалымдардың еңбектерін оқу;
5. Экология тақырыбына кездесулер ұйымдастыру;
6. Табиғатқа экскурсиялар ұйымдастыру;
7. Семей-Невада қозғалысы туралы тәрбие шараларын ұйымдастыру;
Егеменді Қазақстан Республикасы Ата заңына сәйкес азаматтардың құқығы мен талап-тілегін, мұқтаждарын қорғап, оларды қамқорлығына алады. Әрбір ахамат өз мемлекетінің Заңына жауапкершілікпен қарап, оны орындауды өз міндеті деп есептейді.
Мектептерде тәрбие жұмысының сан-қилы түрлері мен әдіс-тәсілдерін пайдаланып, әр түрлі құқық жөніндегі тақырыптар Қазақстан Республикасының Ата заңының баптарына Жарғылар қоғамдық орындар, оқу орындары, еңбек, мінез-құлық ережелері, көшеде жүру ережелері, мемлекет, оқу орны алдындағы міндеттері мен құқықтары, әділет заңдары, Парламент мәжілісінің Сенаттық деректерімен т.б. құжаттармен хабардар болуды ұйымдастыру.
Тәрбие - мақсат көзделіп, жүйелі ұйымдастырылған тәрбие нәтижесінде іске асады, сонда ғана, жастардың өмірге құштарлығын, еңбекті қажетсінуін дамытуға болады. Тәрбие мазмұнының ұстанымдары, оны ұйымдастыруға және оның әдістеріне қойылатын негізгі талаптарына белгіленген. Тәрбие ұстанымдары жеке тұлғаны тәрбиелеу жөніндегі ілімге және ғасырлар бойы жинақталған халықтық тәжірибеге және ғылыми педагогикаға сүйенеді. Бұл ұстанымдардың иедялық, негізгі - мектептің өмірімен, тәжірибемен, еңбекпен байланысына сай.
Тәрбие жұмысында мақсатқа жету үшін әдейі міндет қойылып, ол шығармашылықпен орындалуға тиіс. Сынып жетекшісі өзі тәрбиелейтін тұлғаның қандай болатынын анық білуі керек. Тәрбие жұмысының тиімді болуы - ұйымдастырылған жұмыс мақсатына, мазмұнына сынып жетекшісі мен оқушылардың оған деген қатынасына байланысты.
Мақсаттылық принципі - тәрбие жүйесіндегі басты принцип болып есептеледі.
Тәрбиенің өмірмен, еңбекпен, тәжірибемен байланысты болу принципі.
Халықтық педагогикада тәрбие өзі өмір сүрген ортасын, ауыл-аймақта, отбасында іске асырылып, ата-ананың, ақылды қариялар мен әже, аналардың, ағалардың, есті үлкендердің үлгі-өнегесімен, ақыл-кеңесімен, басшылығымен іске асырылып келгенін өмір дәлелдеген. Дұрыс тәрбиенің нәтижесі өмір сүру барысында еңбек үстінде көрініс табады. Сондықтан халық Еңбек еткен мұратқа жетеді, Жақсы болар жігітің жұмыссыз болар күні жоқ, Жаман болар жігіттің еш жұмысқа қыры жоқ, Жұмысы жемістінің өмірі келісті, Жалқау жан жарымайды, Еңбек адамға несібе әкеледі, еңбекпен өмірің мәнді де, сәнді де болады деп жастарды жастайынан өмір мен еңбек, тәжірибе үстінде баулып келген. Өйткені халық Тәжірибе негізі - ғылым, даналық негізі - білім екенін ұмытпаған.
Ұжымда тәрбиелеу принципі. Жеке адамға ұжымның оң ықпалын, дұрыс қатынастарын қалыптастырады. Оқушыны ұжым мүшесі болуға талпыну тілегін тудыру, көпшілік мақсаты үшін күресу сезімін тәрбиелеу. Бұл принцип халықтың педагогика: Ісім жақсы деме, көпке ойлап..., Көп көндіреді, терең бастырады, Жұмыла көтерген жүк жеңіл, Ұлға отыз үйден, қызға қырық үйден тыю, Ақылды ауыл аймақты келістірер... деп жастарды ұжымда тәрбиелеу Елі үшін басы ауырып, балтыры сыздайтын азамат етіп қалыптастыратынын атап көрсеткен.
Белсенділік принципі. Тәрбие ісі екі жақты процесс: тәрбиешінің де, тәрбиеленушінің де белсенділігін қажет етеді. Тәрбие ісіне оқушылар күш жұмсап, белсенді қатысқанда ғана нәтижелі болады. Халық педагогикасында Талапты бала талпынған құстай, Болар бесігінде бұлқынар, Ештеңе сұрамайтын адам, ештеңе де үйренбейді - деп енжарлықтың нашар қасиет екенін, өмірде белсенді жастардың ықпалы зор болатынын дәлелдеген.
Жеке тұлғаны құрметтеу және жоғары талап қою принципі. А.С.Макаренко адамды мейлінше құрметтеу, мейлінше мол талап қоюды ұсынған. Құрметтеу де, талап ету де, оның кісілігіне сену, қамқорлық жасау, оқушының бойындағы жақсы қасиеттерінің, қабілеттерінің дамуына тірек болады. Құрметтеу жастарға қамқорлықпен назар аудару, көмектесу, ілтипатты қарым-қатынас жасауда көрінеді.
Ал талап қою - адамдық қарым-қатынастың екінші жағы, оқушының күшін ескеріп, мақсатты, жүйелі, табанды түрде талап қойып, тапсырманы орындауын қадағалау, бағалау. Қандай талап болса да жеке тұлғаны төмендетпеуге, намысына тимеуге, қайта оның белсенділігі мен жауапкершілігін күшеюіне мүмкіндік тудыру қажет.
Қазақ халқы жастар тәрбиесіне ұқыптылықпен қарап: Ақырып айтқаннан, ақырын айтқан артық, Құрмет етсең, құрмет көресің, Өсер жастың алдын кеспе деп оның болашағына үміт арту, қадір-қасиетін арттырып отыру, сыйлау керектігін меңзеген.
Оқушылардың жеке және жас ерекшелігін ескеру принципі. Оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін ескеру, оның тұтас дамуына ықпал ету. Сынып жетекшісі әр оқушының психологиясын, типін, темпераментін, жүйке-жүйесінің қызметін, мінез-құлқын, жеке ерекшелігіне сай даму өзгешелігін, қабілетін білуі, күнделікті тәрбие жұмысында әр тұлғаға жеке ықпал етуі абзал.
Бұл принцип халықтық педагогикада да ескерілген: Жаманнан жақсы туады, атасын айтсаң нанғысыз; жақсыдан жаман туады - бір аяқ асқа алғысыз, Болайын деген баланың бетін қақпа, белін бу, - деп әр адамның жеке ерекшелігі, мінез-құлқы, ақыл-парасаты, қабілеті әр қилы, сондықтан тәрбиеде әр балаға жеке келу қажеттігін танытады.
Тәрбиенің бір тұтастығы, бірізділігі, жүйелілілігі, үздіксіздігі принципі. Тәрбие - үздіксіз іске асырылатын бір тұтас процесс. Жеке тұлғаның адамдық қасиеттеріне үзік-үзік тәрбиелеуге болмайды (А.С.Макаренко), өйткені, тәрбиенің біртұтастығы, жүйелілігі, бірізділігі принципі, ең алдымен оқыту мен тәрбиелеудің және тәрбие бағыттарының арасындағы өзара логикалық байланыс тәрбиені кешенді жүргізуді талап етеді.
Халық бала дүниеге келгенде әртүрлі ішкі күшпен, мүмкіндікпен, қабілетпен, типпен, тепераментпен, жүйе-жүйесімен келетінін:
Бір бала атаға жете туады,
Бір бала атадан өте туады,
Бір бала кейін қарай кете туады - дейді, осыған орай әр баланың даму ережесі, мінез-құлқы сан қилы болып қалыптасады. Тәрбие процесінің біртұтастығы мен бірізділігі, оқу тәрбие мазмұны мен оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастырып, оларға жоспармен, жүйелі үздіксіз ықпал ету арқылы шешеді. Сонымен қатар бұл принципті іске асыру отбасы мен мектеп арасындағы тұрақты байланысты, бүкіл жұртшылықтың тәрбиеге белсенді араласуын талап етеді.
Тәрбиелеудің мақсат, міндетін, мазмұнын, бағыттарын дәл анықтап, оны орындаудың жүйесін жасағанымен сынып жетекшісі тәрбиелеудің негізгі әдістері мен формаларын меңгермесе, тәрбиені іске асыра алмайды. Оқушылардың тәрбиелеу әдісі - оқушылар мен сынып жетекшілерінің өзара байланысты әрекетінің күрделі комплексі. Әрбір әдіс оқушылардың әрекетін ұйымдастырып, олардың мінез-құлқына, сана-сезіміне ықпал ететін сынып жетекшісінің қолдағы құрал ретінде көрінеді.
1. Сендіру әдісі - оқушылардың сана-сезіміне, ерік-күшіне сөзбен әсер ету арқылы сенімін қалыптастырады.
Сендіру - адамгершілік - имандылық қасиеттерін, дүниеге дұрыс
көзқарасын қалыптастыру мақсатында пайдаланылады.
2. Іс-әрекетті ұйымдастыру әдістері - оқушылардың күнделікті пайдалы іс-әрекеттері тәжірибеде іске асады. Олар үйрету, жаттығу, машықтану (ситуацияландыру, жол беру, кешірім сұрау, мәдениетті қарым-қатынас, тапсырманы орындау, уәдеде тұру, т.б.).
3. Мадақтау мен жазалау әдістері - бұлар әділ болса оқушылардың сезіміне күшті әсер етеді. Мақтау - ауызша, жазбаша (алғыс, сыйлық, мақтау грамотасы, оқудағы үздік табыстары мен үлгілі тәртібі үшін алатын наградтау) т.б. болып табылады.
Жазалау әдістері - қойған талапты орындамаған, тәртіп бұзғаны үшін
қолданылады. Олар: ескерту, сөгіс, жиналысқа салу, сөгіс жариялау,
педагогикалық кеңеске салу немесе сабақтан соң алып қалу, сынған
мүлікті жөндету, орнына келтіру, т.б..
Жазалау әдісі санаға әсер ету мақсатын көздейді.
4. Ынталандыру әдісі - жастардың жақсы іс-әрекетін мақұлдау, кемшілігін мінеу, мінез-құлық тәртібіне қойылатын талаптарды терең меңгеруге үйретеді. Ұнда Адамға барынша таалп қою және барынша құрметтеу сияқты педагогиканың принципіне сүйенеді.
5. Мақұлдау - оқушы іс-әрекетінің дұрыстығын қадғалау. Оқушылардың тәрбиелеуде сынып жетекшісінің мақұлдауы, көтермелеуі, бағалауы үлкен роль атқарады. Мақұлдау істелген іс-әрекеттің қорытындысынан асып кетпей әділ болып, талап қоюмен, баланың жеке басының мүмкіншілігін ескерумен, құрметтеумен қатар жүріп отырады.
Қазақтың халықтық тәлім-тәрбие педагогикасында әңгімелесу, кеңесу, түсіндіру, сенім көрсету, бұйыру, жаттықтыру, әрекеттендіру, өтіну, бұйыру, алғыс, бата-тілек, жазалау, кінәлау, айыптау, қағыту, зекіру, тәжірибеде көрсету, өнегелік тәлім, бәсеке, жарыс т.б. сияқты тәрбие әдістері бар және осылардың бәрі ғылым педагогикасын құрайды.
Тәлім-тәрбие ұйымдастыру формасы дегеніміз - тәрбие процесін ұйымдастыру түрлері, оқыту процесінде тәрбиелеу, сыныптан, мектептен тыс жұмыстарда тәрбиелеу, отбасында тәрбиелеу формасын түгел қамтиды. Тәрбие процесінде сынып оқушылары түгел қатысуы, қатыспауы тәрбиенің көпшілікпен ұйымдастырылу формасы педагогикалық әдебиетерде қалыптасқан және кең тараған. Тәрбие жұмысын ұйымдастыру формалары әр түрлі клубтар, ғылыми қоғамдар, мектеп көркемөнер театры, теориялық алқалы жиындар т.б. жарыстар (Ал, кәне, қыздар!, Көңілді тапқырлар, Ал, кәне, жігіттер!, Ән жарысы, Мамандық таңдау жарысы, т.б.).
Еліміздегі көптеген мамандық иелерінің жеке тұлғасының Сегіз қырлы, бір сырлы дамуы алдымен сабақ процесінде іске ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университеті
Педагогикалық факультет
Мектепке дейінгі және психологиялық-педагогикалық
даярлық теориясы және әдістемесі кафедрасы
Аханова А.
ПжП-32(3) тобының студенті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы
Ғылыми жетекшісі:
Аға-оқытушы Балғабаева Г.С.
Дипломдық жұмыс_____________
деген бағамен қорғалды.
Хаттама № ___ __________2007 ж.
Қарағанды 2007 ж.
Мектепке дейінгі және психологиялық-педагогикалық даярлық теориясы және
әдістемесі кафедрасының меңгерушісі
______________________________
ғылыми атағы, дәрежесі
______________________________
аты-жөні
______________________________
мекен-жайы
_______________________тұратын
_____ курс студенті_____________ ______________________________ ______________________________
Ө Т І Н І Ш
Сіздің кафедраңыз бойынша ___________________________________ ______ ___________________________________ _______________________________
оқу пәнінің көрсету
дипломдық жұмыс жазуыма рұқсат етуіңізді сұраймын.
Оқытушымен
Келісілді ___________________________________ _______________________
лауазымы, дәрежесі
___________________________________ _______________________________
аты-жөні
___ ______________200 ж. Қолы ____________________
студент
Қолы ____________________
оқытушы
___________________________________ _______________________________
[та]қ[ырыбында]ғы дипломдық жұмыс
___________________________________ _______________________________
Хатшы ______________________
_____ кафедра мәжілісінің № _____хаттамасынан ___ ___________200 ж.
К Ө Ш І Р М Е
___________________________________ ___________________________________ ______ ___________________________________ ______ ___________________________________ ______ ___________________________________ _____
Тақырыбындағы дипломдық жұмысты қорғауға ұсынуды талқылау.
Жұмыс толығымен аяқталған.
Жұмыстың құрылымы жоғары оқу орнына дипломдық жұмысты орындау талаптарына сай келеді.
Мақсаты мен міндеттері берілген тапсырма бойынша жүзеге асырылған.
_____________________ дипломдық жұмысы қорғауға ұсынылады.
аты-жөні
Кафедра меңгерушісі ___________________________________ ____________
аты-жөні
___________________________________ _______________________________
ғылыми атағы, дәрежесі
___________________________________ _______________________________ Ғылыми жетекшісі ___________________________________ ______________ Хатшы ___________________________________ ________________________
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университеті
Факультет ___________________________________ ______________________
Кафедра ___________________________________ ________________________
Мамандығы___________________________________ _____________________
Бекітілді
Кафедра мегерушісі ________________
___ _________________2006 ж.
Студент ________________ дипломдық жоба(жұмысы) бойынша
Т А П С Ы Р М А
1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы __________________________________ ___________________________________ _____________________________
2. Университет бұйрығымен бекітілді ___ _____________2006 ж.
3. Студенттің дипломдық жұмысты тапсыру мерзімі ____________________
4. Жұмыстағы негізгі мәселелер ___________________________________ ___ ___________________________________ ___________________________________ ______ ___________________________________ ______ ___________
5. Дипломдық тапсырманың құрамы және бөлімдерінің қысқаша мәліметтері: ___________________________________ __________________
а) дипломдық жұмыстың теориялық бөлімі _____________________________ ___________________________________ _______________________________
ә) дипломдық жұмыстың практикалық бөлімі ___________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________
б) дипломдық жұмыстың иллюстративті бөлімі _________________________ ___________________________________ _______________________________
Тапсырманың бекітілген күні: ___ _______________2006 ж.
Ғылыми жетекші: ___________________________________ _______________
Е.А.Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті педагогика факультетінің Педагогика және психология мамандығының студенті Аханова А. Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы тақырыбындағы дипломдық жұмысына ғылыми жетекшінің
пікірІ
Зерттеу барысында диплом жұмысын орындаушы өздігінен зерттеу міндеттерін қойып, оларды шешу жолдарын дұрыс таба білді. Дипломдық жұмыста отандық және шетелдік ғалым-педагогтардың еңбектеріне теориялық талдау жасалып, зерттеудің көкейтестілігі көрсетілді.
Кіріспеде зерттеудің пәні, объектісі, мақсат-міндеттері, зерттеу әдістері мен негізгі кезеңдері көрсетілген. Бірінші тарауда тәрбие жүйелерінің ғылыми-теориялық негіздері ашылған.
Мектептің тәрбие жүйесін құрудың құқықтық базасы және әдістемесі деп аталатын екінші тарауда жалпы білім беретін орта мектептің тәрбие жүйесін құрудың тұжырымдамасы және оны іске асыру мазмұны көрсетілген.
Диплом жұмысының қорытындысында жүргізілген жұмыстардың теориялық және пратикалық нәтижелеріне негізделген нақты тұжырымдар жасалған.
Жалпы диплом жұмысын орындау барысында студент Аханова А.. өзінің ізденгіштігін, еңбекқорлығын және ғылыми-педагогикалық зерттеулердің әдіснамасын жеткілікті деңгейде меңгергендігін көрсете білді.
А.Аханованың Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы тақырыбындағы диплом жұмысы жоғары оқу орындарындағы дипломдық жұмыстарға қойылатын талаптарға жауап береді, сондықтан ол өте жақсы деген бағаға ұсынылады.
Пікір беруші:
Ғылыми жетекші, МДжППДТжӘ
кафедрасының аға оқытушысы Г.С.Балғабаева
Е.А.Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті педагогика факультетінің Педагогика және психология мамандығының студенті Аханова А. Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы тақырыбындағы дипломдық жұмысына ғылыми жетекшінің
пікір
Қазіргі уақытта мектептің тәрбие жүйесін құрудың тиімді үлгісін іздеу бірінші кезекте тәрбиенің жаңа мазмұнын, педагогикалық процесті басқару деңгейін, сапасы мен шығармашылық сипатын теориялық тұрғыда зерделеуді қажет етеді. Осы негізде аталған диплом жұмысының көкейтестілігі дау тудырмайды.
Диплом жұмысын даярлау барысында Г.Темірғалиева зерттеу әдістемесіне арналған арнайы әдебиеттермен жұмыс жасап, тақырып бойынша жарық көрген зерттеу жұмыстарына үлкен теориялық талдау жасаған.
Сонымен қатар, студент көтеріліп отырған мәселеге қатысты деректермен, көздермен жұмыс жасаған, бұл проблемаға объективті түрде баға беруге мүмкіндік берген.
Диплом жұмысын орындаушы көтеріліп отырған мәселе бойынша осы уақытқа дейін қалыптасқан көзқарастарды саралайды, тарихи-салыстырмалы анализ жасау негізінде өзіндік қорытындылар жасайды.
Диплом жұмысының қорытындылары нақты келтірілген, дәлелді және нанымды болып келеді. Диплом жұмысын орындау барысында оны орындаушы әдебиеттерді жеткілікті дәрежеде қолданған.
Жалпы алғанда, Е.А.Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің педагогика факультетінің студенті Аханова А. Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы тақырыбындағы диплом жұмысы осындай жұмыстарға қойылатын талаптарға сай орындалған және жоғары бағаға лайықты.
Пікір беруші:
Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дің
педагогика кафедрасының доценті,
педагогика ғылымдарының кандидаты П.З.Ишанова
МАЗМұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 - 6
1 тарау. тәрбие жүйелерінің ғылыми-
теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7 - 30
1.1. Педагогика ғылымындағы тәрбие теориясы ... ... ... ... ... ... ..7 - 24
1.2. Мектеп тәрбие жүйесінің ғылыми-педагогикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24 - 30
2 тарау. Мектептің тәрбие жүйесін құрудың
құқықтық базасы және әдістемесі ... ... ... ... ... ..31 - 59
2.1. Жалпы білім беретін орта мектептің тәрбие жүйесін
құрудың Тұжырымдамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31 - 42
2.2. Мектептің тәрбие жүйесін құрудың тұжырымдамасын
іске асыру мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43 - 59
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60 - 61
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63 - 69
Кіріспе
Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық жағдай демократияланған, ізгіленген кезең мектептерде тәлім-тәрбие мазмұнын қайта қарап жаңғыртуды, халықтық педагогиканы тәрбие процесінде негізге алуды талап етіп отыр. Өйткені, әр ұлттың тарихының ұрпақтарға оқытылуы, салт-дәстүрлерінің сақталуы және әдебиеті мен өнерінің дамуы, ұлттық бостандық жағдайында ғана болуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының білім мазмұны тұжырымдамасында және Білім туралы Заңында: осы негізде әр халықтың тарихы, ұлттық дәстүрлері бүкіл адамзат мәдениеті дамуымен диалектикалық бірлікте қарастырылып, ол мектептегі білім, тәрбие мазмұнын жаңарудың қайнар көзі бола алады, - деп көрсетілген. Бұл құжаттарда айтылғандай, білім, тәрбие мазмұнын жаңартпайынша, қоғамды жаңарту мүмкін емес. Себебі, қоғамның алға басуы жас ұрпақты білім, тәрбие арқылы дамытуға, жаңаша ойлауға, іскерлікке үйретуге байланысты, делінген. Сонымен бірге өзге халықтардың тарихын, мәдениетін, тілін меңгерген, өздігінен денсаулығын нығайтуға, адамгершілік қасиеттерін, эстетикалық талғамын дамытуға ынтызар, өмірдің әрқилы кезеңдерінде дербес еңбек етуге даяр ұрпақты қалыптастырудың бір жағы білім мазмұны арқылы іске асса, екінші жағы тәлім-тәрбие мазмұны арқылы бойына сіңеді. Сондықтан, білім мазмұнын жаңарту тұжырымдамасында: білім мазмұнын қазіргі ғылымның құрылымына сәйкестендіру, оқу-тәрбие ісінде оқушылардың шығармашылық ойлауы мен өздігінен еңбек етуіне, адамгершілікке, имандылыққа бағдар беру, білімін қолдана білуге үйрету, дүниені дұрыс тануға, жалпы азаматтық мәдениетті бойына дарыту көзделіп отыр.
Сонымен оқыту ісін жастардың белсенді ақыл-ой еңбегі, саналы іс-әрекеті негізінде ұйымдастырса, тәрбие процесін ғылыми-тәжірибелік бағытта, ұлттық психологиялық, сана-сезім, мінез-құлықты қалыптастыру негізінде ұйымдастырған абзал.
Жас ұрпақты тәрбиелеуде, оның бойындағы туа біткен табиғи мүмкіндіктерін дамыту, бағалау, сенім, үлгі көрсету, талап ету арқылы жауапкершілігін жетілдіруге, ынтымақтастық педагогикасын пайдалану арқылы жеке тұлғаны қалыптастыруға жол ашылады.
Қазіргі уақытта мектептің тәрбие жүйесін құрудың тиімді үлгісін іздеу бірінші кезекте тәрбиенің жаңа мазмұнын, педагогикалық процесті басқару деңгейін, сапасы мен шығармашылық сипатын теориялық тұрғыда зерделеуді қажет етеді.
Бұл мәселелер отандық және шетелдік ғалымдардың іргелі еңбектерінде зерттелген:
ұлттық мектеп тәрбие жүйесін құру тұрғысынан И.Ф.Гончаров, Л.Н.Погодин, К.Ж.Қожахметова, Ш.Беркімбаева, Ж.Ж.Наурызбай, Р.Башарұлы т.б. зерттеген.
мектепте тәрбие жүйесінің келелі мәселелері тұрғысынан Г.Н.Волков, С.Ұзақбаева, К.Ж.Қожахметова, К.Б.Жарықбаев, С.Қалиев, Ж.Ж.Наурызбай, Е.Жұматаева т.б. еңбектері;
Көтеріліп отырған мәселе бойынша ғылыми жетістіктер мен іс-тәжірибені талдау, оны ғылыми тұрғыдан негіздеу мен ғылыми-педагогикалық тәжірибенің арасында төмендегідей қайшылықтар бар екендігі анықталды:
oo қазақ мектептеріндегі тәрбие процесіне нағыз ұлттық мазмұн беру мен бір идеологияға бағындырған бұрынғы тоталитарлық жүйенің кері ықпалы арасындағы қайшылық;
oo тәрбие процесіне этнопедагогикалық материалдарды енгізу мен оларды оқу-тәрбие жүйесінде пайдалануға қатысты оқу-әдістемелік құралдардың жетіспеуі арасындағы қайшылық.
Аталған қайшылықтардыњ шешімін табу біздің зерттеуіміздің өзектілігін анықтады да, зерттеу тақырыбын Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызы деп алуға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың маңызын теориялық негіздеу және оның тиімділігін дәлелдеу.
Зерттеудің нысаны: мектептердің тәрбие жүйесі.
Зерттеудің пәні: Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастырудың мазмұны, түрлері мен әдістері.
Зерттеу мақсатын жүзеге асырып, болжамды тексеру үшін төмендегі міндеттер анықталды:
oo тәрбие, тәрбие процесі, мектептің тәрбие жүйесі ұғымдарының мәнін нақтылау;
oo саралап (дифференциация) оқытуды педагогикалық процеске енгізе отырып, оқушының тұлға ретінде танымдық даму деңгейін айқындау;
oo тәрбие процесін тұжырымдама негізінде ұйымдастырудың тиімділігін тәжірибе жүзінде дәлелдеу.
Зерттеудің жетекші идеясы: Қазіргі мектептегі тәлім-тәрбие жұмысын ұйымдастыруды этнопедагогика тұрғысынан көздеу тәрбие процесін жетілдіру барысында оқу мен тәрбиені біріктіріп, ұлттық мазмұнды ашады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: тәрбие жүйесінің теориясы, педагогикалық процесс бірлігінің теориясы, этнопедагогика, инновациялық іс-әрекет қағидалары.
Зерттеудің көздері: ресми құжаттар (заңдар, ережелер, тұжырымдамалар), педагогика классиктерінің еңбектері, әр түрлі ұлт өкілдері ғалымдары мен ағартушыларының ұлттық мектеп туралы еңбектері, педагогика мен басқарудың өзектілігі туралы ағымдағы баспасөз бен ғылыми - тәжірибелік конференциялардың материалдары Зерттеудің әдістері:
oo философиялық, әлеуметтік және психология мен педагогикалық ғылыми әдебиеттерді зерттеу тақырыбы бойынша теориялық талдау;
oo ағымдағы құжаттарды зерттеу;
oo педагогикалық инновация бойынша іс-тәжірибе;
oo салыстырмалы және жүйелі талдау, жіктеу, жүйелеу және алынған дәйекті интерпретациялау;
oo эксперименттік-тәжірибелік жұмыс;
oo алынған дәйектерді математикалық тәсілдермен жинақтау;
oo үлгілеу тәсілі және педагогикалық жүйенің дамуын жүйелеп баяндау.
Зерттеудің тәжірибелік мәнділігі: зерттеу нәтижелері мен қорытындылары жаңа сипаттағы мектептің тәрбие жүйесіне ұлттық мазмұн беруге негіз болады
Диплом жұмысының көлемі мен құрылымы: Жұмыс 8 суреттен тұратын және 20 қолданылған әдебиет көрсетілген кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбын таңдап алуды негіздеу, зерттеудің ғылыми аппараты сипатталған: мақсаты, объектісі, тақырыбы, міндеттері, болжамы, методологиялық негізі, зерттеудің әдістері, тәжірибелік мәні,
Бірінші тарау Тәрбие жүйелерінің ғылыми-теориялық негіздері деп аталып, педагогика ғылымындағы тәрбие теориясы және мектеп тәрбие жүйесінің ғылыми-педагогикалық негіздері туралы мағлұматтар берілген.
Екінші тарау Мектептің тәрбие жүйесін құрудың құқықтық базасы және әдістемесі деп аталып, жалпы білім беретін орта мектептің тәрбие жүйесін құрудың Тұжырымдамасы және мектептің тәрбие жүйесін құрудың тұжырымдамасын іске асыру мазмұны (№92 қазақ гимназиясы мысалында) келтірілген.
Қорытындысында жалпы тұжырымдама жасалып, шешімдер келтіріліп, ұсыныстар және бұл өзекті мәселенің болашақта зерттелу мүмкіндігі анықталған.
Қосымшада зерттеуші пайдаланған және өзі жасаған материалдары берілген.
1 тарау. тәрбие жүйелерінің ғылыми-теориялық негіздері
1.1. Педагогика ғылымындағы тәрбие теориясы
Тәрбие жұмысы мақсатында педагогикалық үйірмелер, олимпиадалар, дөңгелек үстел басындағы сұхбат, тақырыптық кештер, кездесулер, айтыстар, пікірсайыстар, атамекен апталығы, сұлулар, сымбаттылар, білімділер, өнерлілер, іскерлер сайысы, ғылыми-шығармашылық қоғамдар, бірлестіктер достық-танымдық сапарлар, саяхаттар, т.б. ұйымдастырылады. Сонымен оқыту процесін жастардың белсенді ақыл-ой еңбегі, саналы іс-әрекеті негізінде ұйымдастырып, тәрбиелеу ісін қоғам талабына сай ғылыми тәжірибелік бағытта, ұлттық психология, сана-сезімі мен мінез-құлқын қалыптастыру негізінде ұйымдастырса, жұмыс нәтижелі болады.
Тәрбие құралының мазмұны болашақ сынып жетекшілерін білімділікке, біліктілікке, педагогикалық қызметке қажетті дағды мен іскерлікке, еңбексүйгіштікке, жоғары адамдық қасиеттерге , қарым-қатынас мәдениетіне тәрбиелеуге бағытталған. Сондай-ақ болашақ ұстаздарды ғылым-біліммен қаруландыру, тәжірибелік тұрғыда даярлау, оқу ісін тәрбиемен байланыстыру, білім мазмұнын тереңдету көзделген. Білім мазмұны жеке тұлғаны жетілдіру, дамыту, тәрбиелеу, тәжірибені меңгерту үшін қызмет етеді.
Білім мазмұны деп - жеке адамның ой-өрісін, дене тәрбиесін, адамгершілік - имандылық қасиеттерін, эстетикалық қабілеттерін, талғамын, мінез-құлқын дамытуды, жалпы азаматтық мәдени дәстүрлер рухында тәрбиелеуді қамтамасыз етіп, дербес өмір сүруге дайындайтын ғылыми-білім, тәжірибелік іскерлік және дағды жүйесін қалыптастыратын жадығатарды айтамыз.
Ұрпақ тәрбиелеу - қай уақытта болса да адамзат алдында тұратын ұлы мақсат - міндеттердің ең бастысы. Ол келешек қоғам қамын ойлау болып табылады. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени - ғылыми өрісі кең, озық азамат етіп тәрбиелеу - әрбір отбасының міндеті. Сынып жетекшісінің жұмыс жүйесінде мінез-құлық мәдениеті ережелерімен байланысты этикалық нормаларды жеткіншектерге түсіндіру ерекше орын алады. Түсіндіру жолы әр түрлі: этикалық, әңгіме, диспут, ұжым өмірінің фактілерін талқылау.
Жеткіншектерді әдептілікке тәрбиелеудің мақсаты-адамгершілік түсініктерді қалыптастыру. Данышпан Аристотель: Барлық өнер атаулы және соның ішінде тәрбие өнері адамға табиғаттан жетіспеген жақтарын толықтыру мақсатын көздейді - деген. Бұдан әдептілікті танудың әлеуметтік ролі жоғары екенін аңғарамыз.
Жас ұрпаққа тек тәрбие объектісі ретінде ғана емес, өзіндік ақыл-ойы, талап-тілегі, қажеті бар субъекті ретінде қарап бойындағы туа біткен, табиғи мүмкіндіктерін дамыту, бағалау сенім үлгі көрсету, талап ету арқылы жауапкершілігін жетілдіру, ынтымақтастық педагогикасын қолданып, оқу-тәрбие жұмысын жүргізу арқылы жеке тұлғаны қалыптастыруға жол ашылады.
Педагогикалық қызмет еңбек субъектісінің ерекшелігімен айырықшаланады. Өйткені, ол үнемі дамып, бір мезгілде тәрбиенің объектісі де, субъектісі де бола алатын жеке тұлғамен істес. Қоғамдағы жас ұрпақ тәрбиесі төрт түрлі әлеуметтік күштің бірлескен жұмысы арқылы жүзеге аспақ: отбасы, мектеп, әлеуметтік орта, жұртшылық. Осы күштерді біріктіріп, байланыстырып ортақ мақсатқа бағыттап отыратын - сынып жетекшісі.
Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді (Ғ.Мүсірепов), сондықтан болашақ педагогтарды орта арнаулы және жоғары мектеп қабырғасында тәрбие құралы болып табылатын ана тілінің кәусарына қандырып, ұлт әдебиеті мен өнері туындыларына дайындағанда ғана оқу-тәрбие жұмысында жоғары нәтижелерге қол жеткізуге болады.
Сынып жетекшісі оқушыларға білім берумен қатар, жан-жақты дамып қалыптасуына жүйелі жүргізілетін жұмыстар арқылы үздіксіз ықпал етіп отырады. Педагогикалық ықпалдың табысты болуы оны іске асыратын сынып жетекшісіне және оқушылардың қабылдауы мен белсенділігіне байланысты. Олай болса, сынып жетекшісінің жеке бас қабілетіне, жұмыс істеу ынтасына жоғары талап қойылады. Ол талаптарға теориялық, тәжірибелік дайындығының болуы, рухани байлығы, педагогикалық білімі мен біліктілігі т.б. жатады. Бұл талап сынып жетекшісінің өзін-өзі тәрбиелеу процесінде жеке басының қасиеттерін дамытуын, педагогикалық шеберлікке, іскерлікке жетудің құпияларын игеруін қажет етеді.
Оқушыларға мектеп пен отбасы тарапынан қойылатын педагогикалық талаптардың бірлігін қамтамасыз етіп, ата-аналармен байланыс жасап отырады. Оқушылардың денсаулығын нығайтуға жағдай туғызып, үлгеріміне көмектесіп, мінез-құлқын, тәртібін дамытатын шараларды жүзеге асырады, болашақ мамандығына деген сүйіспеншілігін, дұрыс қатынасын қалыптастырады.
Сынып жетекшісі - кәсіби даярлығы, арнайы білім бар, өз пәнін, тәрбие жұмысының түрлері мен әдістерін терең білетін, практикалық дағдысы мен іскерлігі қалыптасқан, өмір сүріп отырған қоғамын, халқын сүйетін, оның әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін жан-жақты білетін, мінез-құлқы оңды қалыптасқан адам болуы керек. Сынып жетекшісі - тәрбиенің мақсат, міндетін, қоғамның идеологиясын, әлеуметтік-экономикасын түсінетін, өз ісіне сенімді, қырағы, шамамен сезу қабілеті жақсы дамыған, белсенді, мамандығын құрметтеп, баланы жақсы көретін, еңбек сүйгіш, дербес шешім қабылдай алатын, кез-келген жағдайдан жол табатын, тапқыр адам болуы абзал.
Сынып жетекшісі - ең алдымен өз мінез-құлқын қалыптастырушы. Ол ұстамды, байсалды, төзімді, адамгершілік-имандылық жағынан басқалардан жоғары тұруға міндетті. Баланың ішкі дүниесін, қалпын (көңілді, мұңды, қуанышты, бей-жай қалпын) сезетін, әділ, тілге бай, қанатты сөздерді әзіл-сықақ, мақал-мәтелдерді дер кезінде қолдана алатын адам болуы қажет. өйткені, Данышпан дегеніміз - дүниедегінің бәрін білетін адам емес, білгенін дер кезінде қолдана алатын адам (Халық даналығы). Сынып жетекшісіне де дәл осындай талап қойылады.
Сынып жетекшісі - оқушылармен, ата-аналармен, педагогтармен, ұжымымен, жұртшылықпен тіл табысуға икемді болуға міндетті.
Сынып жетекшісі оқушыларға талап қоюмен бірге өзіне де қатаң талап қоя білгені жөн, өзінің білмегенді өзгеден талап ету мүмкін емес. ...Жеке адамның тигізетін әсерін ешбір формамен, ешбір уставпен, ешбір тәртіп ережесімен, сабақ кестесімен алмастыруға болмайды. Адамның жеке басының әсері жас жаңа күн сәулесімен бірдей, мұны ешбір басқа нәрсемен алмастыру мүмкін емес, деген орыс педагогы К.Д.ушинский.
Сынып жетекшісінің педагогикалық шеберлігінің құрамына: педагогикалық, психологиялық, әдістемелік білімнің, эрудициясының, өрісінің болуы, кәсіптік қабілетінің дамығандығы, ғылыми-мәдени хабардың бастауы бола білуі біліктілігі жатады.
Күнделікті тәрбие жұмысында осы мінсіздіктердің бәрі жас ұрпаққа күшті әсер етеді, ой-қиялын оятып, армандауға үйретеді, сөйтіп тәрбие жұмысының нәтижелі болуын қамтамасыз етеді.
Мектептегі тәлім-тәрбие жұмысының өзіндік ерекшелігі мен қиыншылықтары болады. Бірінші ерекшелігі - тәрбиенің көп қырлы факторлы процесс екендігі. Тәрбие мақсат, міндет, мазмұн, идеологиялық бағыт беру, отбасы, мектеп, орта, жұртшылық сияқты әлеуметтік күштердің тәрбие мен талап қоюдағы бірлігін сақтау, тәрбие әдістерін дұрыс талдап, тиімді пайдалану басты ерекшелігі.
Екінші ерекшелігі - тәрбиенің ұзақ процесс екендігі. Адам өмір бойы тәрбиеленеді. Тәрбие ұзақ уақытты, шыдамдылықпен тәрбие жұмысын жүргізуді қажет ететіндігімен ерекшеленеді.
Үшінші ерекшелігі - тәрбиенің сатылы сипатта болатындығы.
1-сатыда: отбасында, балабақшада, бастауыш мектепте тәртіп ережелерінің бастапқы ұғымдарын игеру. Сезімдер мен мінез-құлықтың алғашқы дағдылары бойға қалыптасады.
2-сатыда: этикалық түсініктерді меңгеріп, күрделі сезімдері дұрыс дами бастайды. Қоғамда тәртіп ережелерін сақтау, орындау дағдысы қалыптасады.
3-сатыда: дүниені тереңірек тану арқылы көзқарастың қалыптасуы.
Төртінші ерекшелігі - тәрбие жұмысы бір орталыққа жинақталып жас шамасына, тәрбие деңгейіне қарай күрделенуі;
Бесінші ерекшелігі - тәрбие ісінің екі жақты белсенді процесс екендігі. Жетекшінің тәрбиелік ықпалы тәрбиеленушілердің ішкі ойымен, ниетімен, өзін-өзі тәрбиеленуімен ұштасып жұмыстың нәтижелі болуын қамтамасыз етеді.
Алтыншы ерекшелігі - тәрбие ісінде педагогтар ұжымының ұйымдастырушылық қабілетінің күшті болуының мәні зор.
А.С.Макаренко Тәрбие беру жұмысы ең алдымен, ұйымдастырушының жұмысы деп бекер айтпаған.
Жетінші ерекшелігі - тәрбие нәтижесін тез арада анықтау, тексеру, бағалау өте қиын процесс. Оқушылардың қаншалықты тәрбиелі, иманды екенін анықтау өте қиын.
Сегізінші ерекшелігі - тәрбие болашаққа ұмтылған іс-әрекет, бүгін мен ертеңі келешек өмірдің ұштасуы.
А) Тәрбие жұмысын ұйымдастыру едәуір қиындық тудырады. Жетекші оқушының бос уақытын есепке алып өзі белгілейді.
Б) Тәрбие жұмысының жалпы мазмұнына ыңғайлап, сынып жетекшісі тақырыптарды өзі таңдап, тәрбие материалдарын өзі сұрыптап алып инсцировка жоспар жасайды. Аталған ерекшеліктер мен қиындықтар сынып жетекшісінен сан-саналы білім мен іскерлікті, шеберлік пен дағдыны, педагогикалық іскерлікті, тәжірибені қажет етеді.
Әр қоғамның сұраныстарына орай тәлім-тәрбие жұмысының бағыттары мен мазмұны анықталады.
В.Г.Белинскийдің айтуынша тәрбие адам тағдырын шешеді. Отбасындағы тәлім-тәрбиенің мақсаты - баланың жастайынан-ақ, жеке басы ерекшелігін, психологиялық процестерін ескере отырып, жарасымды жан-жақты жетілген ұрпақ тәрбиелеу.
Отбасындағы тәрбие міндеттері:
oo отбасында баланың өсіп жетілуіне, денсаулығына, қамқорлық жасау, нығайту, бекіту;
oo еңбек сүйгіштікке баулу, баланың күнделікті өмірін мәнді ұйымдастыру;
oo отбасы мүшелерінің өзара дұрыс қарым-қатынасын, тіл табысып түсінісуін, жасы үлкендерді сыйлап, құрмет тұтуға үйрету;
oo оқудың, білім алудың әдет-дағдыларын қалыптастыру;
oo әдебиетке, өнерге, мәдениетке, ғылымға құштарлығын тәрбиелеу;
oo баланың ақылына, күшіне, біліміне сай берілген тапсырманы талапты орындауға дайын болуға үйрету, бақылау, тексеру, бағалау;
oo тәртіптілікке, ұқыптылыққа, жауапкершілікке, ойшылдыққа, сергектікке, естелікке, т.б. баулу;
oo өзін-өзі тәрбиелеуге, дербестікке, шығармашылыққа баулу;
Бұл сияқты жауапты мақсат-міндеттерді орындау үшін бала дүниеге келгеннен бастап отбасында, одан кейін қоғамдық тәрбие орындарында, мектепте тәлім-тәрбие беріп, ғылым-білім үйретіледі. Осылайша бала тәрбиесі үзіліссіз, жүйелі жүргізумен шешіледі.
Отбасы - адамзат бесігін тербеткен ұя болса, баланың бас ұстазы - ата-анасы. Отбасы - таным бесігі, отбасы - өркениет ошағы, отбасы - үлгі-өнеге бастауы. Ата-ана күнделікті өмір тіршілігінде еңбегі, адамдық бейнелері, жақсы мінез-құлқы, дұрыс қарым-қатынасымен балаға үлгі. Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі, Әкеден - ақыл, анадай - мейір алады. Отбасына Әке - асқар тау, ана - бауырындағы бұлақ, бала - жағасындағы құрақ деп есептеледі. Ата-анаға баладан қымбат ештеңе жоқ. Атадан жақсы ұл туса, елінің қамын жейді, атадан жаман ұл туса, елінің малын жейді, Әдепті бала - арлы бала, әдепсіз бала - сорлы бала - деген халқымыз, бала тәрбиесінің маңызына ерекше мән берген.
Халық педагогикасында Бесіксіз үйде береке жоқ, Үйінде ұл-қызы бардың, көгінде сөнбес жұлдызы бар, - деп бала тәрбиесіне мән берген, өмірдегі қыз бала мен ұл баланың орнын дәл анықтаған. Ұл туғанға - күн туады, қыз туғанға - ай туады, Ұлың өссе - мұратың, қызың өссе - жұратың, Дәулетіңнің қадірін ұлың өскенде білесің, абыройыңның қадірін қызың өскенде білесің, - деген сияқты сөздер ұл мен қыз тәрбиесінің қаншалықты жауапты екенін байқатады.
Жеке тұлғаны жан-жақты дамытуда тән тәрбиесі мен жан тәрбиесі ерекше орын алады. Олай дейтін себебі: адамзат қоғамы сан ғасырлардан бері жинақталған рухани және материалдық байлықты игеру, тәні, жаны таза, дені сау азаматтың қолынан ғана келеді. Денің сау болса, жарлымын деме, Тәні саудың - жаны сау, Тазалық - саулық негізі, Саулық - байлық негізі, Ұйқы тынықтырады, жұмыс шынықтырады - дейді халық қағидасы.
Тән тәрбиесінің негізгі мақсат-міндеттері - жас ұрпақтың денсаулығын сақтау, нығайтуға қамқорлық жасау, өмір тіршілігіне қажетті икемді қимыл әрекетке жаттықтыру, күш-қуатын молайту және мәдени-тазалық дағдыларына баулу болып табылады.
Тән тәрбиесі бүкіл организмнің қызметін дамыту үшін ғана қолайлы жағдай жасап қоймайды, денсаулығы мықты, төзімді, жүйкесі берік болып жетілуіне дене еңбегі мен ақыл-ой еңбегіне бейім болып қалыптасуына мүмкіндік тудырады.
Дене тәрбиесі өзге тәрбие бағыттарымен әсіресе, еңбек тәрбиесімен тығыз байланыста, жүйелі, бірін-бірі толықтыра отырып жүргізіледі.
Адамның адам болып қалыптасуының құралы - еңбек. Еңбектің нәтижесі әрбір адамға, оның еңбекке саналы шығармашылық көзқарасына байланысты. Баланың жеке басының еңбекке бейім болып өсуі оны еңбек тәрбиесіне баулуға тікелей байланысты.
Адамның жастық шағында алған әсерінің салдарынан еңбекке деген ықыласы өсіп те, өшіп те қалуы мүмкін, сондықтан баланы жас шағынан ұқыптылықпен баулып, еңбекке деген ынта - ықыласын қалыптастырған дұрыс. Ой еңбегі мен дене еңбегіне шығармашылықпен кірісетіндей етіп тәрбиелеу, еңбекті дәріптеу, еңбек адамын үлгі ету халықтың еңбегімен ел көгерер, Еңбек мұратқа жеткізер, Еңбектің наны тәтті - деген тұжырымдар адам өміріндегі еңбектің ролін ашып көрсетеді. Абай өлеңдері - еңбек сүйіспеншілікке, еңбек адамдарын сыйлау да бәрі еңбекпен болатын нәрсе екенін айтады. Еңбексіз өмір азған, тозғанда бітеді.
Тамағы тоқтық,
Жұмысы жоқтық
Аздырар адам баласын - деп, адам баласын азбау үшін, адал еңбекпен өмір сүруі керек екендігін айтты.
Адам баласын еңбекке, кәсіпке үйрету және оның еңбегін өнімі жемісті ету адамзат қоғамы тарихымен бірге жасасып келе жатқан тәрбиенің нысанасы. Жас ұрпақты еңбекке тәрбиелеу, бүкіл қоғам мүшелерінің бірлесіп атқаратын ісі болып саналады. Жастарға ән айтқызу, жұмбақ немесе теңге алу, күрес, ұлт ойындарын үйрету, соның бәрі еңбекке тәрбиелеудің басты мәселесі болған.
Бала күнделікті өмірде айналадағы құбылыс, қоршаған орта туралы сан түрлі мағлұматтар мен дағды, білім игереді. К.Д.Ушинский айтқандай: Ақыл-ой дегеннің өзі жақсы ұйымдастырылған білім жүйесі екенін ескерсек, баланың өз тәжірибесі қаншалықты бай, сан-алуан дегенмен, ақыл-ой дамуының қайнар көзі бола алмайды. Ақыл-ой тәрбиесі тек ойдың ғана дамуы емес, оның дамуы ойлау процесінің құбылыстарымен де сипатталады. Даму - баланың сандық, сапалық жағынан жетілуі, психиканың, ой-сананың өсуі. Ақыл - ойдың дамуы дегеніміз - оқушының жасына байланысты білім мен тәрбиенің әсерінен, тәжірибе жинақтауынан оның ақыл-ой әрекетінде болатын сандық-сапалық өзгерістердің жиынтығы. Ақыл-ойды дамытудың шарты - жастардың сан қилы іс-әрекетінің тиімді ұйымдастырылуы, әлеуметтік ортаның әсері, тілді меңгеру, қабылдауы мен түсінуі, берілетін ғылым, білім сапасы. Жас ұрпақтың ақыл-ойының дамуы еңбек пен ғылым білімнің ұштасуына байланысты. Халықтық педагогикада Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ, Оқу - білім шырағы, білім - өмір шырағы, Ақыл азбайды, білім тозбайды деген өмір тәжірибесінен туындаған қағидаларда жас ұрпақтың ақыл-ойын тәрбиелеу үшін пайдаланған.
И.П.Павлов адамның сөзі барлық нақты тіршіліктің орнына жүреді де, мен ол ми қабығында сан алуан тежеулер мен қозу тудырады. Сөз жеке зат туралы толып жатқан біртектес заттар туралы мәліметтер беріп, сол арқылы ойлауға, ой қорытындысын жасауға, түрлі ұғымдар қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сөз адамды тәрбиелеу, ғасырлар бойы жинақталған тәжірибені сақтау, білімді ұрпақтан - ұрпаққа жеткізу құралы болып табылатындығын айтқан болатын.
Жас ұрпақтың дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру ең алдымен, білім негіздері (тіл, әдебиет, тарих, қоғамдық пәндер, математика, т.б.) арқылы іске асса, оның логикалық жалғасы тәрбие процесінде жүргізіледі. Тәрбие жұмысы түрлі тақырыптарды қамтиды. Атап айтсақ: табиғат, жер, ғалам, ай, күн, жұлдыз, жыл мезгілдері, ауа райы, тәулікке байланысты, санға байланысты ұғымдар (3; 7; 40), аң,құс, т.б. түрлі жануарлар, жәндіктер,т.б. тақырыптарды қамтиды. Сонымен бірге тәрбие жұмысында халық педагогикасымен сабақтас тақырыптар да алынады. Мысалы: халықтың астрономиялық аңыздар мен ырымдардың ақыл-ой тәрбиесіндегі ролі. Қазақ календарының шығу тарихы, жыл мерзіміндегі ауа райының өзгерісін болжаудың мәні.
Адамгершілік жағынан дұрыс қалыптасқан адам ғана біреуге қамқорлық жасауға дайын тұрады. Адамгершілік тәрбиесі моральдық жағынан кіршіксіз таза, қоғам мүддесі үшін еңбек ететін, жан-жақты жетілген адам даярлау - тәрбиенің басты мақсатына айқындайды. Барлық уақытқа бірдей, барлық халықтарға ортақ ереже болмаса да, жалпыға бірдей қарапайым қағидалар бар. Мысалы, барлық заманда табиғат апаты кезінде зардап шеккендерге көмек көрсетіп моральдық борыш деп есептелген. Өз балаларының алдында әкелік және аналық борышын орындамаған ата-аналарды, ата-анасы алдындағы борышын ұмытқан балаларды мораль атауының бәрі де айыптаған. Қоғамдық орындарда ең қарапайым тәртіп сақтау, үлкенді сыйлау ережелері барлық уақытта да болған. Адамгершілік тәрбиесінің мазмұнына ең алдымен отбасынан, Отанға, елге деген сүйіспеншілік, борыш сезімін тәрбиелеу, жолдастық, достық, жанашырлыққа баулу жатады.
Адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі жолы - оқу процесімен оқушылардың күнделікті өмірімен іс-әрекетінде тиімді тәлім-тәрбие шараларын ұйымдастыру. Ең негізгісі - тәрбие үрдісінің ролін көтеру, ол үшін тәрбие теориемасын әлеуметтік-экономика, этика, физиология, биология, этика, технология ғылымдарымен бірлікте терең талдау, дамыту жаңа ғылыми ұсыныстарды белсенді түрде қоғамдық тәрбие орындарының жүйесінде ендіру педагогикалық үгіт-насихат таратуды күшейту, т.б.. ол үшін халық педагогикасын негізге алып, радио, телевидение, баспасөз, кино, театр, әдебиет, көркемөнер сияқты тәрбие құралдарын кеңінен пайдалану қажет.
Педагогикада эстетикалық тәрбие - кең ұғым. Ол әсемдікті сезе білуге тәрбиелейді. Эстетикалық тәрбие көркемөнер құралдары арқылы ғана емес, қоғамдық өмірдің, оқудың, еңбектің, табиғаттың әсемдігін тану кезінде, адамдармен қарым-қатынас үстінде тәрбиеленеді.
Жастардың эстетикалық түсінігімен құштарлығын сезімталдық қабілетін дамыту. Эстетикалық жан құбылысын тудыратын қуану, қайғыру, қобалжу, әсерлену, бейжай болу, көркемдікті қабылдауда шығармада бейнеленген кейіпкердің қуанышы мен ренішіне, табысына бірге қуанып, бірге қайғыру көңіл-күй толуын дамыту.
Имандылық - эстетикалық бағыттағы пәндерді - мәнерлеп сөйлеу, шешендік өнері, әлеуметтік тұрмыс, мінез-құлық, этика, ән-күй, бейнелеу өнері, ырғақты гимнастика сияқты т.б.. Сондай-ақ мектептен тыс үйірмелерді - халықтық би, халық әуендері, ансамблі, сәулет өнері т.б. клубтарын , Үздік әнші, Үздік суретші, Жігіт сұлтаны, Қыз сыны, Әнші балапан байқауларын және т.б. әсемдікке баулу іске асыруда.
Әсем табиғат аясы - көгілдір ну орман, көк майса, түрлі-түсті гүлдерге толы алқап, асау өзен, тұңғиық теңіз, сылдырап аққан бұлақ, тау-тас, шың-құз биіктігі, жемісті бау-бақша, жеті қат көк, жер, нұрын төккен Ай мен Күн, жымыңдаған жұлдыздар, құпиялы сырға толы тылсым дүние мен жаратылыс күштердің ықпалы және жоғары мәдениетте дамыған қоғамдық әлеуметтік отбасылық ортаның әсері керек. Табиғат пен адам арасындағы өмірлік қатынас, адамның рухани дамуы, денінің саулығы, күннің нұры мен шуағына, Ай сәулесіне, бұлт пен нөсерлі жаңбырға, ауа-райын т.б. жаратылыс әлемінің өзгерістеріне байланысты болған. Халқымызда Туған жердің ауасы да шипа, Қыстағы қар, жаздағы жаңбыр, жерге жауған нұр, Көлдің көркі - құрақ, таудың көркі - бұлақ деген сөздер қалған.
Америка ғалымы Э.Маефедьен Экология - тірі организмдердің, өсімдіктер мен жануарлардың, хайуанаттардың да қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттеуше бағытталған ғылым деген. Ғылымға алғаш қызыға қараған Аристотель болса, оның оқушысы Ботаниканың әкесі атанған Теофраст өз еңбектерінде өсімдіктерге де географиялық жағдайлардың ықпал ететінін, климат пен ауа-райының, өсімдіктің өсуіне де әсер ететінін атап көрсеткен.
Экологиялық тәрбие жұмысын ұйымдастыру:
1. Табиғи ортаны сақтау: жануарларға, құстарға, балықтарға қамқорлық жасау, қоректендіру, ұялар жасау;
2. Табиғи ортаны жақсарту: алаңды көгалдандыру, бұлақ көздерін ашу, айналаға ағаш егу, айналаны көгалдандыру;
3. Эстетикалық бағалы өңірлерді сақтау;
4. Экологияны зертеген ғалымдардың еңбектерін оқу;
5. Экология тақырыбына кездесулер ұйымдастыру;
6. Табиғатқа экскурсиялар ұйымдастыру;
7. Семей-Невада қозғалысы туралы тәрбие шараларын ұйымдастыру;
Егеменді Қазақстан Республикасы Ата заңына сәйкес азаматтардың құқығы мен талап-тілегін, мұқтаждарын қорғап, оларды қамқорлығына алады. Әрбір ахамат өз мемлекетінің Заңына жауапкершілікпен қарап, оны орындауды өз міндеті деп есептейді.
Мектептерде тәрбие жұмысының сан-қилы түрлері мен әдіс-тәсілдерін пайдаланып, әр түрлі құқық жөніндегі тақырыптар Қазақстан Республикасының Ата заңының баптарына Жарғылар қоғамдық орындар, оқу орындары, еңбек, мінез-құлық ережелері, көшеде жүру ережелері, мемлекет, оқу орны алдындағы міндеттері мен құқықтары, әділет заңдары, Парламент мәжілісінің Сенаттық деректерімен т.б. құжаттармен хабардар болуды ұйымдастыру.
Тәрбие - мақсат көзделіп, жүйелі ұйымдастырылған тәрбие нәтижесінде іске асады, сонда ғана, жастардың өмірге құштарлығын, еңбекті қажетсінуін дамытуға болады. Тәрбие мазмұнының ұстанымдары, оны ұйымдастыруға және оның әдістеріне қойылатын негізгі талаптарына белгіленген. Тәрбие ұстанымдары жеке тұлғаны тәрбиелеу жөніндегі ілімге және ғасырлар бойы жинақталған халықтық тәжірибеге және ғылыми педагогикаға сүйенеді. Бұл ұстанымдардың иедялық, негізгі - мектептің өмірімен, тәжірибемен, еңбекпен байланысына сай.
Тәрбие жұмысында мақсатқа жету үшін әдейі міндет қойылып, ол шығармашылықпен орындалуға тиіс. Сынып жетекшісі өзі тәрбиелейтін тұлғаның қандай болатынын анық білуі керек. Тәрбие жұмысының тиімді болуы - ұйымдастырылған жұмыс мақсатына, мазмұнына сынып жетекшісі мен оқушылардың оған деген қатынасына байланысты.
Мақсаттылық принципі - тәрбие жүйесіндегі басты принцип болып есептеледі.
Тәрбиенің өмірмен, еңбекпен, тәжірибемен байланысты болу принципі.
Халықтық педагогикада тәрбие өзі өмір сүрген ортасын, ауыл-аймақта, отбасында іске асырылып, ата-ананың, ақылды қариялар мен әже, аналардың, ағалардың, есті үлкендердің үлгі-өнегесімен, ақыл-кеңесімен, басшылығымен іске асырылып келгенін өмір дәлелдеген. Дұрыс тәрбиенің нәтижесі өмір сүру барысында еңбек үстінде көрініс табады. Сондықтан халық Еңбек еткен мұратқа жетеді, Жақсы болар жігітің жұмыссыз болар күні жоқ, Жаман болар жігіттің еш жұмысқа қыры жоқ, Жұмысы жемістінің өмірі келісті, Жалқау жан жарымайды, Еңбек адамға несібе әкеледі, еңбекпен өмірің мәнді де, сәнді де болады деп жастарды жастайынан өмір мен еңбек, тәжірибе үстінде баулып келген. Өйткені халық Тәжірибе негізі - ғылым, даналық негізі - білім екенін ұмытпаған.
Ұжымда тәрбиелеу принципі. Жеке адамға ұжымның оң ықпалын, дұрыс қатынастарын қалыптастырады. Оқушыны ұжым мүшесі болуға талпыну тілегін тудыру, көпшілік мақсаты үшін күресу сезімін тәрбиелеу. Бұл принцип халықтың педагогика: Ісім жақсы деме, көпке ойлап..., Көп көндіреді, терең бастырады, Жұмыла көтерген жүк жеңіл, Ұлға отыз үйден, қызға қырық үйден тыю, Ақылды ауыл аймақты келістірер... деп жастарды ұжымда тәрбиелеу Елі үшін басы ауырып, балтыры сыздайтын азамат етіп қалыптастыратынын атап көрсеткен.
Белсенділік принципі. Тәрбие ісі екі жақты процесс: тәрбиешінің де, тәрбиеленушінің де белсенділігін қажет етеді. Тәрбие ісіне оқушылар күш жұмсап, белсенді қатысқанда ғана нәтижелі болады. Халық педагогикасында Талапты бала талпынған құстай, Болар бесігінде бұлқынар, Ештеңе сұрамайтын адам, ештеңе де үйренбейді - деп енжарлықтың нашар қасиет екенін, өмірде белсенді жастардың ықпалы зор болатынын дәлелдеген.
Жеке тұлғаны құрметтеу және жоғары талап қою принципі. А.С.Макаренко адамды мейлінше құрметтеу, мейлінше мол талап қоюды ұсынған. Құрметтеу де, талап ету де, оның кісілігіне сену, қамқорлық жасау, оқушының бойындағы жақсы қасиеттерінің, қабілеттерінің дамуына тірек болады. Құрметтеу жастарға қамқорлықпен назар аудару, көмектесу, ілтипатты қарым-қатынас жасауда көрінеді.
Ал талап қою - адамдық қарым-қатынастың екінші жағы, оқушының күшін ескеріп, мақсатты, жүйелі, табанды түрде талап қойып, тапсырманы орындауын қадағалау, бағалау. Қандай талап болса да жеке тұлғаны төмендетпеуге, намысына тимеуге, қайта оның белсенділігі мен жауапкершілігін күшеюіне мүмкіндік тудыру қажет.
Қазақ халқы жастар тәрбиесіне ұқыптылықпен қарап: Ақырып айтқаннан, ақырын айтқан артық, Құрмет етсең, құрмет көресің, Өсер жастың алдын кеспе деп оның болашағына үміт арту, қадір-қасиетін арттырып отыру, сыйлау керектігін меңзеген.
Оқушылардың жеке және жас ерекшелігін ескеру принципі. Оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін ескеру, оның тұтас дамуына ықпал ету. Сынып жетекшісі әр оқушының психологиясын, типін, темпераментін, жүйке-жүйесінің қызметін, мінез-құлқын, жеке ерекшелігіне сай даму өзгешелігін, қабілетін білуі, күнделікті тәрбие жұмысында әр тұлғаға жеке ықпал етуі абзал.
Бұл принцип халықтық педагогикада да ескерілген: Жаманнан жақсы туады, атасын айтсаң нанғысыз; жақсыдан жаман туады - бір аяқ асқа алғысыз, Болайын деген баланың бетін қақпа, белін бу, - деп әр адамның жеке ерекшелігі, мінез-құлқы, ақыл-парасаты, қабілеті әр қилы, сондықтан тәрбиеде әр балаға жеке келу қажеттігін танытады.
Тәрбиенің бір тұтастығы, бірізділігі, жүйелілілігі, үздіксіздігі принципі. Тәрбие - үздіксіз іске асырылатын бір тұтас процесс. Жеке тұлғаның адамдық қасиеттеріне үзік-үзік тәрбиелеуге болмайды (А.С.Макаренко), өйткені, тәрбиенің біртұтастығы, жүйелілігі, бірізділігі принципі, ең алдымен оқыту мен тәрбиелеудің және тәрбие бағыттарының арасындағы өзара логикалық байланыс тәрбиені кешенді жүргізуді талап етеді.
Халық бала дүниеге келгенде әртүрлі ішкі күшпен, мүмкіндікпен, қабілетпен, типпен, тепераментпен, жүйе-жүйесімен келетінін:
Бір бала атаға жете туады,
Бір бала атадан өте туады,
Бір бала кейін қарай кете туады - дейді, осыған орай әр баланың даму ережесі, мінез-құлқы сан қилы болып қалыптасады. Тәрбие процесінің біртұтастығы мен бірізділігі, оқу тәрбие мазмұны мен оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастырып, оларға жоспармен, жүйелі үздіксіз ықпал ету арқылы шешеді. Сонымен қатар бұл принципті іске асыру отбасы мен мектеп арасындағы тұрақты байланысты, бүкіл жұртшылықтың тәрбиеге белсенді араласуын талап етеді.
Тәрбиелеудің мақсат, міндетін, мазмұнын, бағыттарын дәл анықтап, оны орындаудың жүйесін жасағанымен сынып жетекшісі тәрбиелеудің негізгі әдістері мен формаларын меңгермесе, тәрбиені іске асыра алмайды. Оқушылардың тәрбиелеу әдісі - оқушылар мен сынып жетекшілерінің өзара байланысты әрекетінің күрделі комплексі. Әрбір әдіс оқушылардың әрекетін ұйымдастырып, олардың мінез-құлқына, сана-сезіміне ықпал ететін сынып жетекшісінің қолдағы құрал ретінде көрінеді.
1. Сендіру әдісі - оқушылардың сана-сезіміне, ерік-күшіне сөзбен әсер ету арқылы сенімін қалыптастырады.
Сендіру - адамгершілік - имандылық қасиеттерін, дүниеге дұрыс
көзқарасын қалыптастыру мақсатында пайдаланылады.
2. Іс-әрекетті ұйымдастыру әдістері - оқушылардың күнделікті пайдалы іс-әрекеттері тәжірибеде іске асады. Олар үйрету, жаттығу, машықтану (ситуацияландыру, жол беру, кешірім сұрау, мәдениетті қарым-қатынас, тапсырманы орындау, уәдеде тұру, т.б.).
3. Мадақтау мен жазалау әдістері - бұлар әділ болса оқушылардың сезіміне күшті әсер етеді. Мақтау - ауызша, жазбаша (алғыс, сыйлық, мақтау грамотасы, оқудағы үздік табыстары мен үлгілі тәртібі үшін алатын наградтау) т.б. болып табылады.
Жазалау әдістері - қойған талапты орындамаған, тәртіп бұзғаны үшін
қолданылады. Олар: ескерту, сөгіс, жиналысқа салу, сөгіс жариялау,
педагогикалық кеңеске салу немесе сабақтан соң алып қалу, сынған
мүлікті жөндету, орнына келтіру, т.б..
Жазалау әдісі санаға әсер ету мақсатын көздейді.
4. Ынталандыру әдісі - жастардың жақсы іс-әрекетін мақұлдау, кемшілігін мінеу, мінез-құлық тәртібіне қойылатын талаптарды терең меңгеруге үйретеді. Ұнда Адамға барынша таалп қою және барынша құрметтеу сияқты педагогиканың принципіне сүйенеді.
5. Мақұлдау - оқушы іс-әрекетінің дұрыстығын қадғалау. Оқушылардың тәрбиелеуде сынып жетекшісінің мақұлдауы, көтермелеуі, бағалауы үлкен роль атқарады. Мақұлдау істелген іс-әрекеттің қорытындысынан асып кетпей әділ болып, талап қоюмен, баланың жеке басының мүмкіншілігін ескерумен, құрметтеумен қатар жүріп отырады.
Қазақтың халықтық тәлім-тәрбие педагогикасында әңгімелесу, кеңесу, түсіндіру, сенім көрсету, бұйыру, жаттықтыру, әрекеттендіру, өтіну, бұйыру, алғыс, бата-тілек, жазалау, кінәлау, айыптау, қағыту, зекіру, тәжірибеде көрсету, өнегелік тәлім, бәсеке, жарыс т.б. сияқты тәрбие әдістері бар және осылардың бәрі ғылым педагогикасын құрайды.
Тәлім-тәрбие ұйымдастыру формасы дегеніміз - тәрбие процесін ұйымдастыру түрлері, оқыту процесінде тәрбиелеу, сыныптан, мектептен тыс жұмыстарда тәрбиелеу, отбасында тәрбиелеу формасын түгел қамтиды. Тәрбие процесінде сынып оқушылары түгел қатысуы, қатыспауы тәрбиенің көпшілікпен ұйымдастырылу формасы педагогикалық әдебиетерде қалыптасқан және кең тараған. Тәрбие жұмысын ұйымдастыру формалары әр түрлі клубтар, ғылыми қоғамдар, мектеп көркемөнер театры, теориялық алқалы жиындар т.б. жарыстар (Ал, кәне, қыздар!, Көңілді тапқырлар, Ал, кәне, жігіттер!, Ән жарысы, Мамандық таңдау жарысы, т.б.).
Еліміздегі көптеген мамандық иелерінің жеке тұлғасының Сегіз қырлы, бір сырлы дамуы алдымен сабақ процесінде іске ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz