Бейнелеу өнерінің пейзаж жанры
МАЗМҰНЫ.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Кескіндеме өнерінің пайда болу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Европа бейнелеу өнерінің пайда болу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
1.2 Қазақстан бейнелеу өнерінің тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
1.3 Майлы бояу пейзажы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Туған өлке пейзажы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кескіндеме материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.1 Рамаға керілген кенеп, ,әр түрлі майлы бояулар, қалақша ... ... ...
2.2 Бейнелеу өнерінің пейзаж жанры ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Майлы бояу техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Мектеп оқушыларына пейзажды оқыту әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ...
3. Мектеп оқушыларына майлы бояулармен пейзаж салуды үйрету ... ... ... ...
3.1 Майлы бояулармен таныстыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Пейзажды таңдау, композиция құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3 Пейзажды салу мезгілдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пйдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша А
Қосымша Б
У4
КІРІСПЕ
Зерттеу өзектілігі:Жас ұрпаққа тәлім тәрбие мен білім беруді жетілдірудің басым бағыттарын айқындап, педагогика ғылымында ұлттық өнегеүйрету, баулу, ұлттық сананы қалыптастыру - қазіргі кезде көкейкесті мәселелердің бірі болып табылдады. Жас мамандарды өнер мұралары мен мәдениет игіліктерін, адамзаттық құндылықтар мен рухани мәдени мұралардың сабақтастығын сақтай отырып, өнер құндылықтарымызды, бейнелеу өнерімізді әлемдік деңгейге көтеруде және де мектепте жан - жақты қабілетті жеке тұлға тәрбиелеуге барынша ат салысу қажет. Бұл орайда жас ұрпақтың көркемдік талғамын, ұлттық сана-сезімін, дүниетанымын қалыптастыру, туған халқының өнерін құрметтеп, сүйіспеншілік, мақтаныш сезімдерін ұялату, эстетикалық тұрғыда тәрбиелеу, көркем шығармашылық қабілеттерін дамыту, мәдениет пен өнерді, тарихи мұраларын қастерлеуге тәрбиелеу, білім мен біліктерін шыңдау - біздердің басты міндетіміз деп білеміз.
Әр заманның ұрпаққа қояр өз талабы, өз міндеті бар. Ел мәдениетінің, мемлекеттің жүйелі түрде дамуы ұрпақтың уақыт талабына икемделуінсіз жүзеге асқан емес. Ұлттың тарихи санасының қалыптасу негіздерінің өзінде уақыт талабына бейімделу, мәдени ортаны қалыптастыруға деген ұмтылысы жатыр. Көркем өнер ойшылдық өрісінің баянды бір көрінісі. Қазіргі кезде халықтың өнерге деген ынта-ықыласы анағұрлым артты. Бейнелеу өнері пәні оқушылардың рухани әлемін, дүниетанымын жан - жақты қалыптастыратын пәннің бірі. Адамның рухани үлкен байлығы - мәдениет пен өнер. Бейнелеу өнерінің жастарға беретін тәрбиелік мәні зор. Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін оқыту бірнеше мақсаттарды көздейді. Мәселен, қоғамның жан-жақты дамыған белсенді мүшесін дайындау, оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру негізінде эстетикалық және көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз оқушылардың қоғамдағы, ғылымдағы,өнердегі,табиғаттағы әсемдік қабілетін қабылдау, тәрбиелеу болып табылады. Орта мектепте бейнелеу өнерін оқыту жалпы білім беру мақсатын көздейді. Эстетикалық тәрбие беру процесінде мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің әсемдігін көрсету маңызды орын алады. Осыған орай елбасымыздың халыққа жолдаған жолдауында білім, мәдениет, өнер саласына баса назар аударылған.
Бейнелеу өнері адам жанының тереңдігіндегі тебіреніс әсерін көрсету жайлы Гегель өзінің эстетикалық тұжырымдамасында былай дейді: Көркемдік шығармалар өзінің мазмұны мен құрылымында тиянақты бір шеттегі шындық объекті ретінде өзі үшін емес, көркемдік өнерді сырттай бақылаушы және одан ляззат алушы біз үшін, көпшілік үшін қолджанылады., деп қорытынды жасайды [1.13 бет].
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін Жаратылыс адамы теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн.Туған жер көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа қырынан дамытып, қайтадан жасандырып жаңа идеяларды ала отырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін рухани сауттылық теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру керек -- ақ.
Көркемдік және ғылыми таным көрінісінің шынайы бауырластығын теориялық, логикалық түр-тұрпаттардың өзі мейлінше бейнелі жарастық тауып, сезім әсерімен байыған, шабыттанған ғылыми ізденістер тәжірибесінен аңғаруға болады. Ал мұндай бірлестікте әдетте сезім теориялық сипат алады. Суреткер көз қарасын аңдау, аңғару әрекеті, ұғым ойы жанданып, рухтанып, көркем ойға айналып кетеді.
Көркемөнер табиғат мәнімен шұғылданғанда ол өз тұрғысынан емес адамзат мәні тұрғысынан қарастырады, яғни нақты шынайы мәнін сипатын айқындайды. Бұл жаратылыс құбылыстың өз болмысынан бүлінбей, жіктелмей, мейлінше тұтас мүсінделетін сапалық мағыналы бейнесі. Суреткер табиғи тіршілік пішінінің нақтылығы, мазмұны, сыртқы әлпетінің сезіне білу құдіретіне еркінірек бойлап тұңғиық сырларына бірте бірте жақындай береді. Әр құбылыс өзінің мәнісімен табыса бастаған тұста ғана ол көркемдік таным тақырыбына айналады.
Нанымдылық - сурет сенімділігі дейтініміз осындай жауапкершіліктен туған. Көріністік үлгіден аңғарылатын нақтылық қасиет әдетте сыртқы сұлулық бедері сияқты көрінгенімен, шын суреткер талантты ішкі әлем жан-сарайы жалынында жарқыратып жеткізе білмек.
Өнер туындысында бейнелер жаратылыс негізі сезім арқылы қабылданатын төңірегін қоршаған байырғы кеңістік болмысы. Көрнекілік, сезінерлік нақтылық көркемдік игіліктің басты белгілері болып табылады. Суретші ұлан ғайыр дүние шындығынан ойлантып, көңіл-күйіне қуат берген, рухани тірек болған толғандырған жеке бір тіршілік көзін саралап алады да, азаматтық ортақ мән мағына дарытады. Сезім байлығымен суарылған өнер туындысы дейтініміз осы.
Зерттеу мақсаты:Туған өлке пейзажы атты дипломдық тақырыпты таңдай отырып, біз оқушыларды отансүйгіштікке, патриоттық сезімдерін оятуға тәрбиелеудің тиімді жолдарын қарастыруды мақсат тұтамыз. Тақырыптың аумағында табиғат көріністерін бейнелеу арқылы оқушыларға сурет салудың негізін үйрету. Қоршаған ортадағы табиғатты тікелей көріп бейнелеуге, оны сезіммен қабылдауға оқушылардың дағдыларын қалыптастыру.
Зерттеу мiндеттерi:
* жаңа орындалу техникаларына қызықтыру арқылы бейнелеу сабағында оқушыларға табиғаттың суретін салуды үйрету;
* сабақтан тыс уақытта үйірме жұмыстарын ұйымдастырып сурет салу арқылы оқушылардың шығармашылығын анықтап, эстетикалық тәрбиеге жол сілтеу;
* сурет салу барысында көріністің композициялық компоненттерін таңдай білу. Қағазда үйлесімді шешім детальдарын алмастыра таба білу, негізгі қатынастардың үйлестігінде дұрыс таба білулеріне машықтандыру;
* жаңа техникалық аспаптарды қолдана отырып, оқушылардың назарына әйгілі өнер туындыларын ұсыну;
* перспектива заңдылықтарын мен майлы бояу техникасын меңгеру;
* мақсат-мүдделері мен шығармашылық қабілеттерінің дұрыс бағаланып одан ары қызығушылықтарын арттыруды қамтамасыз ету.
* рухани түсінікті қалыптастыру.
Зерттеу нысаны:Мектепте оқушыларға бейнелеу өнері пәні арқылы шығармашылық ойлауын дамыту.
Зерттеу пәні: жалпы орта білім беретін мектептебейнелеу өнері пәнін оқыту әдістері.
Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1.КЕСКІНДЕМЕ ӨНЕРІНІҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ.
1.1 Европа бейнелеу өнерінің пайда болу тарихы.
Бейнелеу өнерінің тарихы адамзат тарихымен бірге басталған. Көне дәуірден біздің заманымызға дейінгі дүние жүзінде болған түрлі өркениет пен мәдениет іздері осы өнер арқылы таңбаланып, бізге дейін жеткен.
Өнердің әр алуан түрлері туралы өзінің пікірлерінде әйгілі Рим архитекторы Витрувий: Живопись тек қиялдың ғана жемісі болатын жоқ нәрсенің бәрін шығарып тастап, бар немесе болуға тиісіті нәрсені көрсетуге қабілетті, - деген еді.
Бұл ежелгі цивилизациялының соншама анық образдар арқылы көрініс тапқан орнықты әрі тұрақты, нақтылы мақсаты бар бейнелеу өнерінің мәнін ашатын өте дәл анықтама. Өнер -- қоғам танымының түрлерінің бірі. Өнер -- негізгі шындықты көркемдік образда сипаттау. Өнер әлемді танып бағалайды, адамның рухани бейнесін, сезімі мен ойын, олардың көзқарастарын қалыптастырады, адамды тәрбиелейді, ой-өрісін кеңейтеді, шығармашылық талабын оятады.
Неше ғасыр бойы аласапыранды басынан кешірген және ең алдымен өзінің тұрақтылығы жайында қам жейтін жас мемлекеттің тілектеріне ою-өрнек те, абстарктылы хайуанат бейнелері де емес, не бар немесе болуға тиісті нәрсені көрсетудегі түрлердің нақтылығы мен айқындылығы бәрінен де жақсы жауап берген болар еді. Бұл мемлекет дінге арқа сүйеген. Сондықтан да, императорлық указдардан: Живописьтің шіркеулерде болуы сауатсыз адамның кітаптардан оқи алмағанын қабырғалардын көріп білуі қажет, - дегенді оқимыз. Живопись неғұрлым дамыған, бейнелі - баяндау сипатында болу керек еді.
Кейбір жасандылығына қарамастан, сол замандардан аздап сақталып қалған монументті жазбалар мен өрнектердің бейнелері мәнерлі де әсерлі.
Императорлар резиденцияларындағы ғаламат сарайлар мен соборлар құрып кеткен. Орталық композициясы Италияда өріс алған византиялық сәулетшілікке тән Аахен капелласы құрылыс өнерінің ғажайыбы болып саналған.
Геноэльс - Эльдерендегі (Броссель, қолданбалы өнер Музейі) кітапша әлем ішіндегі Мария мен Елизаветтаның (Христостың анасы мен Иоан шоқындырушының анасы) кездесу көрінісі ертедегі орта ғасырлық өнер таңғажайыптарының қатарына жатады. Фигуралар онша көлемді емес, бірақ олардың өзара жарастығы мен үндемтігі, олардың органикалық, шын мәнісіндегі ажырамас тұтастығы, шабытты асқақ сезімдердің көрініс табуы әбден толысқан, өзіндік бағыты бар орта ғасырлық көркейген пластиканың жоралғысындай болып, шабытты шебердің қолтаңбасын танытады.
Каролинг дәуірінен сақталған мол миниатюралар сол кезеңнің көркем мұрасындағы біз үшін ең мәндісі. Олардың арасында архиэпископ Эбо мен король Лотарьдің миниатюралары шүбәсіз ғажайып туындылар болып саналады., бұларда англо - ирландия миниатюрасынан мирас болған суреттің ғаламат ырғақтылығы бейнелерді керемет әсерлі етіп көресетеді.
Сол кездегі бейнелеу өнерінің аса бағалаы ескерткіші - қоңыр сиямен салынған жүз алпыс бес суреті бар атақты Утрехт псалтыры (ол Утрехтегі универсситет кітапханасында сақталғандығына байланысты осылай аталған). Мұнда аң аулау, қырғын соғыс, сабан-той, шаруалардың бейбіт еңбегі мен қыратты табиғат көріністері, әр қилы архитектіралық әуендер кездеседі. Мұндай живопись, графикалық айқындық пен көріктілік, мұндай байқағыштық және адамды қоршаған айналадағы дүниеге деген мұндай сүйіспеншілік дәл осындай құдіретті шеберлікпен тек ХІV ғасыр суреттерінен ғана қайтадан көрініс тапқандығы әділ атап көрсетілген-ді.
Өзінің шамалы өркендеу кезінде каролинг өнері күл - қоқыстан көп ізгілікті жаңғыртты, әр түрлі мәдениетен көп нәрсені ала білді, бірақ ол тиянақты жаңа өнер жүйесін жасай алған жоқ. Дегенмен де, бұл өнердің пайдасы зор, өйткені оның жетістіктері осындай жүйенінң мүмкіндігін ашып берген еді.
Роман стилі деген термин ХІ және ХІІ ғасырлардағы Батыс және Орталық Европа өнеріне тән . Каролинг империясы ыдырағанға дейін құлдыраған өнер оан соң да мүшкіл халге жетті.
Роман стилінде ою - өрнек пен бейнелеу негіздері өзара сәйкес келген. Табылған синтездің мәні - образды мәнерлілік пен әшекейлі геометриялықтың, қарапайым бейнелеу мен өте шарттылықтың, ою - өрнектің нәзіктігі мен шомбал, тіпті, кейде дөрекі монументтіліктің үйлесуінде еді. Мысалы, жекелеген образдар жасауда романдық пластика түр өзгертуге ішінара ғана ден қойды, бірақ оларды үйлестіру үшін ол мүсіндік композицияның сәнділігі мен негізгі идеялық мазмұнын арттыру мақсатынды өмірлік шындықты сөзсіз құрбан етеді.
Орта ғасырлардың бас кезінде ғимарат қабырғалары мәні жағынан геометриялық және абстрактылы болып келетін әшекейлі ою - өрнекпен көз тартып тұратын. Роман өнері мұндай ою - өрнекті бейнелеу пластикасымен толықтырып, кейде, тіпті, ауыстырып та отырады, бұл жағдай ою - өрнек функциясын жаңа сапада орындауға мүмкіндік берген еді.
Роман стилінде кейде жай халықтық, тіпті, мұжықтық деген сияқты теңеулер берілген. Әрине, мың бір түн ертегілері сияқты, соншалық құпия сырлы, шебер ойластырып жасалған араб архитектурасымен салысытырғанда немесе өте нәзік, өзінің рухтандырғыш күші жағынан өте тартымды Византияның өнерімен салыстырғанда, романдық көркем стиль біршама көзге қораш қара дүрсін, келте болып көрінуі мүмкін. Солай болғанмен де, нақ осы стильмен орта ғасырлық Европа тұңғыш рет өнердегі өз тұлғасын танытты. Бұл өзінің мәнерлі күші жағынан қайталанбас өз ерекшелігі бар өнер еді.
Роман ғимаратының сыртқы бейнесі мен оның ішкі кеңістігі бір-біріне дәлме-дәл сәйкес келеді. Сыртқы сияқты, ішінде де - шомбал формалар бөлшектенуінің айқындығы, қалың қабырғалардың, қалың, беріктігі, тігі мен икөлденеңінің аса келісті ара қатысы, шығыңқы жерлері мен жартылай дөңгелек арқалары бар зеңгір тастың шарықтап әдемі өрбіп, үдей түсуі және бізге оның мәңгілік тамыр жайғандай болып көрінетін мызғымастай тұрақтылығы бірден көзге түседі. Айқындық, мызғымастық шынайы ұлылыққа шырқаған әсерлілік - роман сәулетшілігін, міне, осылар сипаттайды.
Француз романдық архитектурасының аса тартымды ескерткіші Пуатьедегі Нотр Дам ла Гранд шіркеуінің фасады. Олар циркуль мен сызғыш құдіретімен тасқа түсірілген парасаттылық жемісі.
Романдық кезеңде жасаң француз ұлтының алғашқы ұлы поэтикалық шығармасы Ролланд туралы жыр (ХІІ ғ.) шығарылды. Онда осы ұлт тілінде рыцарьлық ерлік, монархқа вассалдық берілгендік дәріптелді, осынау шабытты эпикалық толғауда айқындық, қанағатшылдық сезімі, ішкі бай мазмұнды толық бере алатын ғажайып сыйымды ықшымдылық сияқты француз көркем даналығының негізгі белгілері де көп көрініс тапты.
Романдық идеяның мәні, оның идеялық және эстетикалық ұмтылысы сұсты айбындылық, аскетизм, жасанды шарттылық, құдайға соқыр сеніммен табыну сияқты ұғымдармен шектелмейді. Қандай да болсын ұлы өнердегі сияқты, онда өткеннің мұрасы да, қазіргіні қабылдау да, болашақтың өркендері де көрініс тапты.
ХІІ ғасырдың орта шенінде, Францияда басқа елдерден бұрын роман стилінен готикаға өту айқындала бастаған кезде, француз мүсіншілеріне өзінің жеке болмысымен де, қайсыбір сәндік - архитектуралық тұтас дүниенің бөлшектері ретінде де тамаша көрініс тапқан мүсіндерді жасаудың сәті түсті. Бұл тұрғыдан қарағанды, атақты Шартр соборының корольдік деп аталатын батыс порталын безендіретін пішіндер бүкіл француздық романдық мүсін өнерінің аса үлкен жетістігі болып табылады.
Бұдан жуз жыл бұрын ең соңғы кездегі жазбалардың астыңғы қабатында үнемі жасырынып қала беретін романдық монументті живопись, біз үшін беймәлім дүние болып келген еді. Енді бір ғана Франциядан жүзге жуық фреска циклдері табылды. Қабырғалар мен діңгектерді және ғимарат күмбездерін көріктендірген бұл живопись скульптурадан кем роль атқарған жоқ және оның діни - ғибраттылық мәні де зор болады. Дәл сондағыдай ізденімпаздық, сондай сезімдер мен ұмтылыстар сәулеткерлерді, мүсіншілер мен живописьшілерді рухтандырып отырды.
Француздың романдық живописьінде, сірә, ақшыл фондар мектебі және көкшіл фондар мектебі деп аталатын екі бағыт басым болса керек. Әсіресе, елдің орталық және батыс облыстарына кең тараған біріншісінде - француздық көркем даналық мейлінше жарқын және өзіндік қасиетімен көрінген, Бургундия мен Оңтүстік-Шығысқа тән екіншісінде - Клюни аббаттылығы арқылы келген физантиялық ықпал сезіледі.
Француз көркемдік даналығы романдық кезеңде миниатюрада да, мысалы, діни шежіреші Иоанның таң қаларлық бейнесі бар Амьен кітапханасындағы таңғажайып інжіл) сондай-ақ өнердің басқа түрлерінде де (айқын да таза бояулы, жарқыраған лимождық оймалы әмаль сол кезде бүкіл дүние жүзіне әйгілі еді) бірқатар тамаша шығармалар туғызды.
Батыс европалық орта ғасыр өнерінің тарихынды Францияның жетекші роль атқаратыны тмәлім нәрсе. Романдық кезеңнің өзінде бұл өнердің көптеген негізгі ағымдары, жетістіктері мен ізденістері Француз скульптурасынан, архитектурасы мен живописінен өзінің неғұрлым айқын көрінісін тапқан.
Романдық кезеңде Германияда жергілікті архитектуралық мектептердің әр алуандығын түгел қамтитын көптеген архитектуралық ескерткіштер жасалды.
Роман өнері тәннен тухтың басымдылығын дәріптеген византиялық (сол кездегі Италиядағы атақты маньера бизантина) мәнерлі өнерге қарағанада басқа бағытта дамыған. Италияның даналығына қатып қалған византиялық спиритуализмнен де, сол сияқты романдық өнердің сұсты құдіреттілігі мен асқақ та тұрпайылау күшінен де айығуға тура келді, олар итальяндықтардың көзіне, бәлкім өз елдеріне Солтүстіктен басып кірген, темір мен былғары киінген рабайсыз жауынгерлер - варварлық корольдіктер мұрагерлерінің - тұрпайы дүниетанымын елестету керек.
Батыс Рим империясының мұрасынан тікелеей немесе жанама түрде тараған Батысьың барлық феодалдық дүниесінің сол кездегі арман - мақсаты, алға ұмтылысы мен қорқынышты романдық стильде өзінің көркемдік сипатын танытты.
Жаңа туындай бастаған ұлттық мәдениет біртұтас романдық ағымда көрініс тапты. Осы дәуірдің тарихи процесіне тән өзіндік ерекшелік Францияның, Германия мен Италияның өнерінде барған сайын айқындала түседі. Өнерге жиі - жиі үлкен үлес қосып отырған Батыс Европаның басқа да ұлттық мәдениеті туралы осыны айтуға болар еді.
Европадағы орта ғасырлық сәулет өнерінің мұрасы ұзақ уақыт ұмыт болып, ақыры оның маңыздылығы мойындалғаннан кейін, готикалық архитектура соншалықты зор қуаныш сезімін тудырғанын Гоголшьдің мына сөздерінен аңғаруға болады: Таңғажайып архитектура бар еді...- біз оны іске алғысыз варварлық жат дүниедей көріп, ұмыт қалдырдық. Үш ғасыр өтіп кеткеннен кеиін Европа елдерінің ертедегі римдіктер римдіктер мен византиялықтардың ғажап өнеріне сұқтанып, ашқарақтана қабылдағанына, немесе оны өздерінің қалыптарына салып бүлдіргеніне таңданбасқа бола ма, - Европа жұртшылығы сол өнер туындыларының ішінде небір ғажайыптар бар екенін білмеді... Оның өзегінде миландық, кельндік соборлар мен Страсбург монастрінің осы күнге дейін салынып бітпеген мұрасының кірпіші қараңдайтынын көре алмады.
Орта ғасырлар аяқталар кезде пайда болған готикалық архитектіра - адам қиялы мен талғамы бұрын ешқашан тудыра ламаған құбылыстар. Готика арабтардан ғимараттың бүкіл келбетін әсем де жеңіл етіп көрсететін өнерлілікті ғана пайдаланады; алайда, сол салтанатты әшекей оған, тіпті, басқа формада сіңіскен. Онда бралық бөлшек тұтасып тұр. Бас айналдырарлықтай биік, әдемі күмбездер, аса үлкен терезелер, қисапсыз құбылып, бітісе қиюласып, осы бір зәре айтарлықтай алып бітімге тұтасқан небір нәзік зергерлік әшекейлер жер табаннан бастап, сонау шырқау биікке дейін өрлеп, аспанға самғап бара жатқандай болып көрінеді. Алып асқақтық пен әсемдіктің, сән-салтанаттылық пен қарапайцымдылықтың, ауыр салмақталық пен жеңілділіктің осылай үйлесуі - сол уақытқа дейін ешбір архитектіра өз бойын сіңіре алмаған жетістік еді. Осы ғимараттың қасиетті қараңғылығына бас сұққанда, терезерден түскен түрлі - түсті таңғажайып жарық сәулені көресің, басыңды жоғары көтерсең бірін-бірі қуалап барып, астасып жататын сүйір күмбездер шегіне көзің жетпейді, сол сәтте адам баласының ақылына сыймайтын белгісіз бір киелілік үрейінің жаныңды билеп әкетері, тіпті, табиғи нәрсе
ХІІ ғасырда романдық стильден готикалық өнер тіржола үстем болуымен бірге француз музыкасындағы бір үнділіктің орнына көп дауысты күрделі өнер өмірге келді. Бұл арада үлкен байланыс бар: көп дауыстылықтың бір үнділікке ұқсастығындай, әр елде түрін өзгертіп отырған готикалық архитектура негізінен романдық өнерге жатады. Орта ғасырлық соборлар тасында салтанатпен шырқалған гимн енді дабылы зор, әмірлі болып естілмегенмен, эмоциялық әсері жағынан байи түсті, онық асқақ аккордында астасқан дауылды үн мен ойлылық, шадымен масатты сезім мен мұңданушылық, даңқ пен мақтаныш әуендері шаттық пен шабыт сезімдерімен бірігіп, жаңа үнге ие болды.
Орта ғасырдың түр өзгерткен сәулет өнерінде романдық ғимараттардың негізі тастан қаланды. Қалың да саңлаусыз қабырғасы бар бұл масса тірек функциясын атқаратын серіппе тәріздес аркалық қалқандар, бағандар және басқа да архитектуралық детальдармен устатылып, салмақ теңдігі сақталатын. Ромнадық сәулетшілер ғимараттың орнықты болуы үшін қабырғаларды барынша қалыңдатып, оның беріктігін арттыруға басқа көңіл бөлген. Дәл осы тірек жүйесін жетілдіру ісі сол кездегі сәулет өнерінде шын мәнінде революция тудырды. Романдық ғимараттардағы орталық нефтін биіктігі 18-20 метрден аспаған болса, готикалық архитектураның ең алғашқы кезінде салынған Париж соборында бұл биіктік - 32, одан кейін Реймде - 33, ал Амьенде - 42 метрге дейін көтерілді.
Арка...Күмбез... Бұл архитектуралық формаларды алдымен римдіктер шебер пйдаланған еді. Содан кейін ол Европаның орта ғасырлық құрылыс өнерінің негізінде айналды. Бірақ ол Риммен бұрын Иранда пайда болды. Мұны олар Двуречия мәдениетінен мұра етіп алған-ды.
ХІІ ғасырдың екінші жартысында Франциядағы романдық архитектураны готикалық архитектура алмастырды.
Францияда готикалық өнер үш жүз жылдан астам уақыт бойына салтанат құрды:
ХІІ ғасырдың соңғы үшінші бөлігі мен ХІІ ғасырдың бастапқы ширегінде - алғашқы готика;
ХІІ ғасырдың 20-шы жылдарынан соңына дейін - кемелденген немесе жоғары дамыған готика;
ХІV - ХV ғасырларда - әуелгі кезде өзінің әсемдігімен көз қуанта құлпырғандығына байланысты нұрлы готика, кейінірек жалындаған готика деп аталған соңғы готика өркен жайды. Бұл соңғы готиканың қауырт дамыған декорациялық болмысы ерекше маңызды болды.
Германияда готикалық стиль Франциядағыдан кейінрек дамыды., Герман өнер зерттеушілері француздардың жол ашар ролін жоққа шығармағанымен готикалық әсемдік идеясын толық және жарқын бейнелеуші герман көркем даналығы болды деуге бейім тұрады. Бұл даналық пен готика бірі үшін бірі жаралғандай, - деп тұжырымдайды олар. Шынында, готика Герман сәулет өнері гүлдеген кезең болды. Бірақ, германдықтар Ренессанс идеялын жете түсінбей оны шала - шарпы қабылдады. Ал, готикалық кезеңде жасалған герман көркемөнер ұлылығының туындылары әлемдік мәдениет қазынасына аса бағалы үлес болып қосылды.
Германияның мақтанышы болған Кельн соборының құрылысы, кейін табылған жоспардың түп нұсқасы мен жұмыс чертежіне қарағанда, өткен ғасырдың соңында ғана аяқталған. Құрылыс жұмысының барысын бүкіл герман халқы бақылап отырған.
Францияның мақатанышы - Амьен соборы Кельн соборына прототип болды. Алайда Кельн соборындағы бас айналдырарлықтай болып, көкке тік көтерілген аса зор тас тұлғалар серпіні неміс сәулетшілерінің шабытты шеберлігін аңғартады.
Германия готикасынаң теңдесі жоқ үлгісі - Фрейбург соборының да биікке ұмтылысы соншалықты екпінді, бірақ ол неғұрлым шоғырланған ұмтылыс, сондықтан да еріксіз табындырады. Онда соборды тұтастырған жалғыз ғана мұнара бар. Ол өзінің тұғыры арқылы собордың фасадымен тұтасып, одан құдіретті күш алып тұрғандай болады , қарауытқан орманды таудың фонында аспанға қарай самғағалы тұрғандай болып көрінетін жеп - жеңіл шатырда да сондай ғаламат күш бардай. Бұл мұнара готикалық ойдың ең айқын, зор жаңалығы деп бекер айтылмаған ғой.
Сонымен, готика (әсіресе, соңғы готитка) шынайы интернационалдық негізде, бірақ әрқашан ұлттық ерекшелікті аша отырып, барлық жерде дәуірледі.
Қайта өрлеу дәуірінде Батыс Еуропада өмірге жанасымды гуманистік өнер үрдістері қалыптасты. Болмысты шынайы бейнелеуге ден қойған Кескіндеменің маңызы артты. 14 ғ-да италиялық суретші Джоттоның Кескіндемелері Қайта өрлеу дәуіріндегі біраз өнер үлгілерінен асып түсті. Майлы бояумен салудың жетілген техникасын пайдалану Я. ван Эйктің (Нидерланд) Кескіндеме табиғатындағы бар мүмкіншіліктерді аша түсуіне себепші болды. Әсіресе, фреска жанры дамыды, қондырғылы картиналар да сан-салалы тақырыптармен байыды. Дүниенің жарасымын сезіну, өмірдің жеке бір жарқын көріністерін бейнелеу, айрықша тұлғаларды даралау, рухани күштілікті әспеттеу, тән сұлулығымен қатар жан сұлулығын да асқақтата бейнелеу кескіндеменің негізгі мақсатына айналды. Қайта өрлеу дәуірінің ең ірі суретшілері: [[Мазаччо, Боттичелли, Леонардо да Винчи, Микеланджело, Рафаэль, Джорджони, Тициан, Паоло Веронезе, Якопо Тинторетто (Италияда), Я ван Эйк, П.Брейгель (Нидерландда), А.Дюрер, Х.Хольбейн (кішісі; Германияда)]].
17 - 18 ғ-ларда Еуропада К-нің дамуы одан әрі жалғасты. Франция (Н.Пуссен, А.Ватто, Ж.Б. Шарден, Ж.Л. Давид), Италия (М.Караваджо, Дж. Б.Тьеополло), Испания (Эль Греко, Д.Веласкес, Ф.Сурбаран, Ф.Гойя). Фландрия (П.П. Рубенс, Я.Йорданс, А. ван Дейк), Голландия (Рембрандт, Я.Вермер), Англия (Г.Гейнсборо, У.Хогорт) пен Ресейде (Ф.С. Рокотов, Д.Г. Левицкий, В.Л. Боровиковский) Кескіндеменің ұлттық мектептері пайда болды. Кескіндеме де жаңа идеялар көтерілді, нақтылы өмірді алуан түрлі қырымен, адамды қоршаған ортамен шынайы бейнелеу мақсаты көзделді.
Психологиялық мәнде бейнелеу тереңдеді, жеке адам мен дүние қатысын көрсету дамыды. XVII ғасырларда жанрлар жүйесі ұлғайып, қалыптаса түсті. 17 - 18 ғасырларда монументтік-сәндік Кескіндеме (әсіресе, барокко стилінде) өркендеді. Тақырып ауқымының кеңеюі, алдына қойған міндеттерінің артуы, дүниені сезінудегі әлеум. жіктелу - осының бәрі кескіндеме де жаңа бағыттар туғызды (барокко, классицизм, рококо, т.б.). 19 ғ-да Еуропа (Балқан елдерінде) мен Америкада Кескіндеме нің жаңа ұлттық мектептері қалыптасты. Еуропа мен басқа елдер (Үндістан, Қытай, Жапония, т.б.) Кескіндемесінің байланысы ұлғайып, бір-бірінің дамуына әсері тиді. Түрлі ағымдар мен бағыттар арасындағы шығармашылық тартыс нәтижесінде жаңа стильдік жүйелер өмірге келді. Осы кезеңде академизм айрықша дамыды. Кескіндеменің нәзіктік ерекшелігін, сезімталдық дербестігін жоққа шығаратын натуралистік үрдіс те бой көтерді. Солармен шығармашылық тартыс барысында романтизм туды. Бұл бағыт өмірдің жарқын, жағымды жақтарын көбірек алып, көтере, асқақтата суреттеді. Оның көрнекті өкілдері: Т.Жерико, Э.Делакруа, Г.Курбе, Ж.Ф. Милле, О.Домье, К.Коро (Францияда); Дж.Констебл (Англияда); А.Менцель, В.Лейбль (Германияда), К.П. Брюллов, А.А. Иванов, А.Г. Венецианов, П.А. Федотов (Ресейде), т.б. Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге өткір сыншылдық тұрғыдан келіп, бейнелеген суреткерлер В.Г. Перов, И.П. Крамской, И.В. Репин, В.И. Суриков, В.В. Верещагин, И.И. Левитанның, т.б. туындылары Кескіндемеде жаңа бағыт туғызды.
Қоршаған дүниені табиғи қалпында, өзгеріп, түрленіп отыратын жанды күйінде айнытпай бейнелеуде 1870 жылдардың бас кезіндегі импрессионизм (К.Моне, О.Ренуар, К.Писсарро, А.Сислей, Э.Мане, Э.Дега, т.б.) ерекше табысқа жетті. 19 ғ-да Еуропада майлы бояумен салынған қондырғылы Кескіндеме кең өріс алды. Майлы бояулы Кескіндеменің техникасы еркін, автордың даралық стиліне байланысты болды. Бояу палитрасы ұлғайды, бұрынғы қоңыр түсті жақпа қабаттың орнына ақ түсті жақпалар қолданылды. Кескіндеменің әр алуан түрлерін сән және қосалқы өнермен және архитектурамен үндестіру (негізінен, "модерн" өнерінде) көрініс тапты. Монументтік-сәндік Кескіндеменің техникалық құралдары жаңарды. Силикаттық Кескіндеме техникасы жасала бастады.
19 ғ-дың аяғында және 20 ғасырдада дүние жүзі бойынша Кескіндеме өнерінің дамуы зор қайшылықтарға тап болды. Реалистік және модернистік ағымдар күрес үстінде қатар өмір сүрді. Азия, Африка, Австралия, Лат. Америкасы елдерінде Кескіндеменің жаңа мектептері туды. Постимпрессионизм К-сінің өзінде-ақ (П.Сезанн, В. Ван Гог, П.Гоген, А.Тулуз-Лотерек), ішінара "модерн" Кескіндемесінде де 20 ғ-ға тән кейбір ағымдардың ерекшеліктері айқындала бастады.
Мона Лиза (Ritratto di Monna Lisa del Giocondo), Леонардо да Винчи
20 ғ-дың бас кезінде көптеген модернистік ағымдардың (кубшылдық, футуризм, сюрреализм) туындыларында көрініп тұрған дүниенің оп-оңай аңғарылатын элементтері ретсіз сызықтармен суреттелді, кейде ойда жоқ абстракт формаларға айналады. Мұндай ағымдардың көбі бара-бара өзіндік бағытқа айналды. 1960 жылдардың орта шенінен Батыс Еуропа мен Америка Кескіндемесі "топ-арттың" бір саласының бөлігін құрады. 20 ғ-да монументтік-сәндік Кескіндеменің рөлі артқанымен, қондырғылы Кескіндеме бұрынғыша күрделі орында тұрды; Кескіндеме техникасында жаңалық іздеу үрдісі күшейді. Балауыз бен темпераны пайдалану жиіледі. Монументтік Кескіндеме де жаңа бояулар - Мексикадапироксилиндік, бұрынғы КСРО-да кремний-органик. бояулар табылды. Сонда да, майлы бояу басым қолданылды.
Жалпы өнерде пейзаждың өз алдында жанр болып Европадағы Қайта өрлеу дәстүрінің үлкен маңызы болды.
Енді суретшілер картина жазғанда бір нәрседен қарап жазуға, сол сияқты сызықтың перспективаға, кеңістікті беруге жалпы картинаның сюжетін шынайы түрде ұмтыла бастады. [2,46б.].
XX ғасырдың бірінші жартысында-ақ швецар суретшісі К.Вицаның Ғажайып аулау (1444 Женева) деген картинасында көлдің жағалауын нақты және кеңістікті көрсете білді. Бұл сол ғасырда үлкен жетістік еді.XXI ғасырдың ортасында П.Бейгеля табиғат адамзатпен бөлінбес, ажыратқысыз бірлігін көрсетуге өз жұмыстарында басты назарға алды және қол жеткізді.
Оған мысал, суретшінің Жыл мезгілдері, Қар бетіндегі аңшы (1565-екеуі де Вена өнер музейі) деген жұмыстары мысал бола алады.
XXI ғасырда табиғатты бейнелеу нақты орнығып болып, пейзажды идеалды түрде бейнелеу етек алды.
Бұл ғасырда, яғни жаңа ағым классицизм қалыптасты. Пейзаж шеберлері енді табиғатқа жаңа көзқараспен қарап, басты мақсатты табиғат деп танып, картинада басты орында табиғат образ ретінде таңдап алынып, сол картинаның арқауы табиғат болды.
Ал француз суретшісі И. Пуссенің картиналарында мифологиялық кейіпкерлер және антикалық мифология табиғатпен ажырағысыз бейнеленеді. (Геркулес және Канус, 1949 ГМНН). Ал кейін барокко стиліндегі суретшілерде, олардың пейзаждарына табиғаттың стихиялық күш қуаттары көрсетіледі. [12,102б.].
Д. Веласкестің күн сәулесінің өзгеруіне байланысты ауа қабаттарының өзгеруі, атмосфераның өзгеруінде болып қалыптасты.
Пейзаж - дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс елдерінде, сондай - ақ Еуропада дамыған. Пейзаж қайсыбір жерлерді жай ғана айнытпай бейнелей салу емес, онда суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адам өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді. Пейзаж өнері де әр алуан. Кейбір пейзаждар табиғаттың өмірде бар нақты көрінісін бейнелесе, енді біреулері суретшінің қиялынан туады. Ондай шығармалардың бәрінде де суретшілер табиғаттың мінез - құлқын айнытпай беруге тырысады.
Пейзаж жеке жанр ретінде портреттен анағұрлым кешірек қалыптасты. Алайда алғашқы адамдардың жартастарға салған өрнектерінен олардың тірі табиғат элементтерін бейнелеудегі алғаш талпыныстарын байқауға болады. Белгісіз суретшілер балықтары бар өзенді, кұстар қалықтаған аспанды, жағалаудағы ағаштарды бейнелеген. Бірақ жартастардас суреттердің бәрі схемалы түрде болды. Біртіндеп пейзаж нақтылана түседі. Ол жеке - дара қалыптаспаса да, мысалы, Египет мазарлы қабырғаларындағы сурет сияқты әдемі фон болып қала берді. Көне Римде үй қабырғалары суреттермен әшекейленген. Қабырғалардағы суреттер құдайлар мен батырлардың ерлік істерінен хабар береді.
Еуропаның ертедегі суретшілері пейзажды тек орта ғасырда ғана өз шығармаларына енгізген. Бірақ оларда сызықтық перспектива болмаған. Керісінше, көбінесе алыстағы заттар алдыңғы қатардағылардан үлкен етіп бейнеленген. Ертедегі суретшілердің бұл тәсілі - кері перспектива деген атқа ие болған. Оны Шығыс шеберлерінің еңбектерінен де байқауға болады. Алайда XVI ғасырдан бастап пейзажға деген көзқарас өзгере бастады. Еуропа суретшілері бұл кезде перспектива заңдарын біраз меңгерді. Олар пейзаждағы жарықтың рөлін мұқият зерттеуге кірісті. Картиналарда жарық пен көлеңке пайда бола бастады. XVII ғасырдың аяғында пейзаж жеке жанрға айналды. Бірақ алғашқы пейзажшы - суретшілер әлі де өз шығармаларын ашық аспан аясында - пленэрде жазбады. Олар табиғат аясында қарындашпен долбар суреттер салып алып, артынан студияда жұмыстарын бояумен аяқтаған. Бұл тәсілмен орындалған жұмыстарда түстер палитрасы табиғаттағы бояулар мен жарықтың құбылуын дәл көрсете алған. Олар тек заттың өзіне тән түсін ғана бере білді. Мысалы; жасыл шөп, аспан көк, бұлттар ақ түсті. Бұған таңғалатын ештеңе жоқ, өйткені пейзаждағы түстер натураға қарап емес, қағазға есте сақтау бойынша түсірілген болатын. Ал француз суретшісі Клод Лоррен белгілі бір мезгілге тән түстік байланыстарды көрсететін табиғатты бейнелеп, Тәуліктің төрт мезгілі және Жылдың төрт мезгілі деген атпен пейзаж циклдерін салды.
XIX ғасырдың аяғында француз суретшілері ашық табиғат аясында отырып пейзаж жаза бастады. Әрине, бұл табиғат көріністерін бақылаудың және аспан астындағы әр алуан құбылыстарды талдаудың нәтижесі. Жарық жаңа кескіндеме өнерінің негізгі элементіне айналды. Табиғатты тікелей тамашалап, түстердің өзгеше тұстарын көрсете отырып, суретшілер өз жұмыстарында ерекше әсерлілікке, жаңашылдыққа қол жеткізді. Суретшілер түстер мен реңдердің байлығын, түстер мен жарықтың құбылуын, сонымен қатар өздерінің салған әсерін көрсетуге ұмтылды.
1.2 Қазақстан бейнелеу өнерінің тарихы.
Қазақстанның бейнелеу өнерінің қалыптасуы, даму үрдісі оның геосаяси жағдайына, қазақ халқының көшпелік мәдениеті мен тарихи кезеңдердегі көркемдік гүлдену дәуірлерімен тікелей байланысты. Қазақ кәсіби бейнелеу өнері ХХ ғасырджың 20-шы жалдарында қалыптасып, дамыған. Кәсіби бейнелеу өнерінің өз қарқында өрбуіне біріншіден тума таланттардың өмірге келуі болса, екінші жағынан Ресей жерінен келген орыс суретшілерінің де тікелей ықпалы болды. Дәлірек айтқанда, 1920 жылы қазақ жерінде алғаш рет көркемсурет студиясы ашылды. Бұл студияның негізін құраған, сол Ресей жерінен 1877 жылы келген орыс кәсіпқой суретші Н.Г.Хлудов болды. Суретші Хлудовтың студиясында кескіндеме өнерінің кәсіби тұрғыда қыр - сырымен танысып дәріс алған суретшілер Ә.Қастеев, А.Ташенов, М.Жанкин, М.Өскенбаев, Б.Сәрсенбаев, А.Қашбаевтар болды. Сондай-ақ, 1920-30-шы жылдары Қазақстанда реалистік кескіндеме, станоктық кескіндеме, графика және мүсін өнері өз ерекшеліктерімен шарықтай бастаған кез еді.
ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Қазақстанға атақты орыс суретшілері В.Веращагин, П.Кузнецов, Н.Рерих, В,Рождественский ат ізін салды. Суретшілердің алдыңғы толқыны үкіметтің ресми тапсырысында емес тек срует өнеріне құмарлықтарымен Қазақстан тақырыбына, мәдени - ескерткіштеріне айналған тақырыптарға сурет салумен айналысты. Дәлірек айтқанда, Қожа-Ахмет Йассауи мавзолей есігін қағаз бетіне бейнелеп салған В.Верещагиннің Мешіттің есігінің алдында П.Кузнецовтың Даладағы сағым, осы сияқты жұмыстар ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы суретшілерге тән академиялық мәнер де емес, табиғи тұрғыда көркемделген дара шығармашылықтарын шарықтатақан қолтаңбалар еді. Бұл суретшілердің қазақ бейнелеу өнерінің қалыптасуына және өз ырқында дамуына қосқан үлестері мен атқарған еңбектерінің арқасында тануға болады [3.150 бет].
Қазақ бейнелеу өнері - олардың есімдерімен тікелей және орыс реалистік мектебімен тұтастай байланысты, атап айтқанда нанымды көрнектілігін, табиғи болмысы мен жаңа қалыптасқан құрылымға сүйенуі алғашқы кезең де шапшаң еуропалық көркемөнер жүйесіне енгені бүгінгі таңда тарихтан белгілі. Соғыс кезінде 30-шы жылдары кеңестік өнерде белгіленген идеологияландыру тенденциясы көптеген жағдайда нақты себептердің салдарынан күшейді. Суретшілердің негізгі тақырыптары сол уақыттағы жеңіске, бейбіт өмір мен жарқын болашаққа бағышталды. Мұндай тақырыпта суретшілер энтузиазм партия саясатымен және халық сенген көсемімен байланыстырып көрермендерге паш етіп отырды. Бұл бағдарлама өнерге айрықша маңызды роль берген еді. Бұрын - соңғы болмаған дәрежеде форма мен форманы таңдауды анықтайтын мазмұнның алғашқы мағынасының тұтастығын бекітетін концепция социялистік реализм әдісі туралы мәселе қатаң тұрғыда алға қойылды. Сонымен қатар форма кеңес өкіметінің қол жеткізген жетістіктерін анық та нық, сенімді көрсету мен халықты жаңа белестерге ынталандыру болды. Мұның барлығы бүкілодақтық Суретшілер одағының съездеріндегі ресми баяндамаларының және өнер жөніндегі басылымдардағы теориялық сөз сөйлеушілердің негізіне айналды. Бейнелеу өнеріндегі басты бағыт болып, өнер туындылары заман талабына сайкелетін тақырыптық композицияларды жарыққа шығарып, соны жоғары сапада дамыту проблемалары қалыптасты.
ХХ ғасырдың 30-шы жылдары Қазақстан суретшілер одағы құрылып, бірінші съезінде Қазақстан Республикасының 20 жылдығына орай алғашқы көрме ашылған болатын. Мұндай көрмелерде суретшілер бейнелеу өнерінде көздеген мақсаттары біріншіден, қазақ жерінің байлығына, екіншіден, Қазақстанда жалпы болып жатқан өзгерістерге бағытталған болатын.
Қазақ бейнелеу өнерінде, жалпы өзгерістер 1950-60-шы жылдары шарықтады. Бұл кезеңнің нағыз қол жеткізген табыстарының бірі - бейнелеу өнеріне алғашқы ұлттық өнердің келуі еді. Олардың - ұлттық мәдениет үшін жаңа көркем - пластикалық тілмен ұлттық дүниені сезінуді жүзеге асыруы еді. Сонымен қатар бұл кезеңде бейнелеу өнерінде қатаң стиль пайда болды. Бейнелеу өнерінің қай саласында болмасын ұлттық мектеп пен қатаң стильде көрінген композициялар тек қазақ жерінде ғана емес, одақтас республика өңірлерінде де кездескен біздерге, өнер тарихына мәлім. Сондай - ақ жер - жерлердегі әр ұлттардың өзіндік ерекше бір стильдерін немесе мектебін танытуда көздеген өнер иелері өз идеологиялық ізденістерісен шарықтап жатты.
Қазақстан бейнелеу өнерінің кәсіби мектебінің қалыптасуы мен дамуының ерте кезеңінде шығармашылықта да, білім беру процестерінде де жаңа көркемөнерлік форманы меңгерудегі ең басты және қол жеткізген - реалистік әдіс болды. Бұл уақыттың өзінде - ақ Қазақстанда суретшілердің шығармашылықтарында тарих пен мәдениет негізгі орын алды. Мұндай әсер қазақ суретшілерінің шығармашылықтарында тарих пен мәдениет негізгі орын алды. Мұндай әсер қазақ суретшілерінің еңбектерінен жарқын көріне бастады. Атап айтсақ, 50-ші жылдары С.Мәмбеев, К.Тельжанов, Н.Нұрмұхамедов, К.Шаяхметов, М.Кенбаев, 60-шы жылдары С.Айтбаев, Ш.Сариев, Ә.Жүсіпов, С.Романов, Ұ.Әжиев, Г.Исмаилова, А.Ғалымбаева, Ж.Шарденов, Ә.Сыдыханов және т.б. [4. 45-47 бет].
50-ші жылдың орта шенінде бейнелеу өнерінің тобына еліміздің орталық жоғары оқу орындарында көркемдік білім алған дарынды жастардың келуіне байланысты Республикамыздың көркемөнерінде жаңа кезең басталды. Профессионализм мен көркемдік кемел ой суретшілердің жеке - дара мәнерінің әр - алуандылығына, сонымен қатар қазақстандық кескіндеме мектебін қалыптастырудың жолдарын іздестіруге септігін тигізді. Бұл кезеңде бейнелеу өнерінің қалыптасқан ырқын жалғастыра отырып, ұлттық тақырыпқа көбірек мән беріле бастады. Халықтық мәдениетке жанасу, өмірдің адамгершілік негіздері жайында толғану көптеген суретшілердің шығармашылық қызметтеріне бірыңғайлылық ықпалын тигізді. Сонымен қатар суретшілер әдет - ғұрыптың ерекшеліктерін ұдайы зерттеудің нәтижесінде өздерінің көптеген композицияларының шешімін ұлттық тұрмыс тіршілігіне және қарапайым заттарды бейнелеуге арнады. Суретшілердің 60-шы жылдардағы ұрпағы алдыңғы ұрпақтың ізденістерін одан әрі жалғастырғанымен, алайда бұлардың пластикалық әдістері басқаша сипатқа ие бола отырып, баяндаушылық, аңсаушылық әуенінен үзілді - кесілді бас тартып, дәстүрдің өміршеңдігі мен бекемділігі тұрғысында қарастырылды.
Жалпы суретшілердің композициялық шешімдерінің салдары қоғамдық дүниетану процестерінің нәтижесіне оянған ұлттық сана - сезімнің өсуінен туындады. Адекваттық бейнелеу тілін 60 - шы жылдардың суретшілері, бір жағынан, Шығыс миниатюрасының композициялық құрылымына, екінші жағынан, қазақтың ою - өрнек жүйесі принциптеріне сүйене көркемдеді. Мұндай принциптер өнер иелерін біріншісі - композицияның кеңістік пен уақыт компоненттерін еркін пайдалануға мүмкіндік берді, мұның озі оларды форманы жинақтап көрсетуге ұмтылдырды. Екіншісі - модульдің ірілігіне, бояудың өз нақыштарымен қауыштастыруына мүмкіндік берді, бұл екі мәселе де конструкциялық шешімнің айқындығына, суреттің жып - жинақы ықшам шығуына баулыды.
Қазақстанның көне өнері бастауын палеолит және энеолит дәуірінен алады. Алғашқы қауымдық мәдениетке саздан жасалған ыдыстардағы суреттер т.б. жатады. Қазақстандағы бейнелеу өнерінің келесі даму кезеңдері - қола дәуірі. Өзінің мифологиялық мазмұн - сюжеті, пластикалық өрнегі жағынан ерекше қуатымен көрінген кешенді таңбалы тастар - Тамғалы, Бұғы тас, жоғары Ертіс алқабы, Орталық Қазақстан екерткіштері осыны айғақтайды. Сақ дәуірінен жеткен бейнелеуөнерінің мұнарасы да аса бай. Есік қорғанынан табылған сақ өнерінің кешеніндегі бүгінгі күнге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Кескіндеме өнерінің пайда болу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Европа бейнелеу өнерінің пайда болу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
1.2 Қазақстан бейнелеу өнерінің тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
1.3 Майлы бояу пейзажы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Туған өлке пейзажы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кескіндеме материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.1 Рамаға керілген кенеп, ,әр түрлі майлы бояулар, қалақша ... ... ...
2.2 Бейнелеу өнерінің пейзаж жанры ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Майлы бояу техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Мектеп оқушыларына пейзажды оқыту әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ...
3. Мектеп оқушыларына майлы бояулармен пейзаж салуды үйрету ... ... ... ...
3.1 Майлы бояулармен таныстыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Пейзажды таңдау, композиция құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3 Пейзажды салу мезгілдері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пйдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша А
Қосымша Б
У4
КІРІСПЕ
Зерттеу өзектілігі:Жас ұрпаққа тәлім тәрбие мен білім беруді жетілдірудің басым бағыттарын айқындап, педагогика ғылымында ұлттық өнегеүйрету, баулу, ұлттық сананы қалыптастыру - қазіргі кезде көкейкесті мәселелердің бірі болып табылдады. Жас мамандарды өнер мұралары мен мәдениет игіліктерін, адамзаттық құндылықтар мен рухани мәдени мұралардың сабақтастығын сақтай отырып, өнер құндылықтарымызды, бейнелеу өнерімізді әлемдік деңгейге көтеруде және де мектепте жан - жақты қабілетті жеке тұлға тәрбиелеуге барынша ат салысу қажет. Бұл орайда жас ұрпақтың көркемдік талғамын, ұлттық сана-сезімін, дүниетанымын қалыптастыру, туған халқының өнерін құрметтеп, сүйіспеншілік, мақтаныш сезімдерін ұялату, эстетикалық тұрғыда тәрбиелеу, көркем шығармашылық қабілеттерін дамыту, мәдениет пен өнерді, тарихи мұраларын қастерлеуге тәрбиелеу, білім мен біліктерін шыңдау - біздердің басты міндетіміз деп білеміз.
Әр заманның ұрпаққа қояр өз талабы, өз міндеті бар. Ел мәдениетінің, мемлекеттің жүйелі түрде дамуы ұрпақтың уақыт талабына икемделуінсіз жүзеге асқан емес. Ұлттың тарихи санасының қалыптасу негіздерінің өзінде уақыт талабына бейімделу, мәдени ортаны қалыптастыруға деген ұмтылысы жатыр. Көркем өнер ойшылдық өрісінің баянды бір көрінісі. Қазіргі кезде халықтың өнерге деген ынта-ықыласы анағұрлым артты. Бейнелеу өнері пәні оқушылардың рухани әлемін, дүниетанымын жан - жақты қалыптастыратын пәннің бірі. Адамның рухани үлкен байлығы - мәдениет пен өнер. Бейнелеу өнерінің жастарға беретін тәрбиелік мәні зор. Тәрбие берудің жалпы мақсаттарына сәйкес мектепте бейнелеу өнерін оқыту бірнеше мақсаттарды көздейді. Мәселен, қоғамның жан-жақты дамыған белсенді мүшесін дайындау, оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру негізінде эстетикалық және көркемдік тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие дегеніміз оқушылардың қоғамдағы, ғылымдағы,өнердегі,табиғаттағы әсемдік қабілетін қабылдау, тәрбиелеу болып табылады. Орта мектепте бейнелеу өнерін оқыту жалпы білім беру мақсатын көздейді. Эстетикалық тәрбие беру процесінде мемлекеттің даму жолындағы замандастардың еңбегінің әсемдігін көрсету маңызды орын алады. Осыған орай елбасымыздың халыққа жолдаған жолдауында білім, мәдениет, өнер саласына баса назар аударылған.
Бейнелеу өнері адам жанының тереңдігіндегі тебіреніс әсерін көрсету жайлы Гегель өзінің эстетикалық тұжырымдамасында былай дейді: Көркемдік шығармалар өзінің мазмұны мен құрылымында тиянақты бір шеттегі шындық объекті ретінде өзі үшін емес, көркемдік өнерді сырттай бақылаушы және одан ляззат алушы біз үшін, көпшілік үшін қолджанылады., деп қорытынды жасайды [1.13 бет].
Әлем көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа қырынан дамытып, қайтадан жасандырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін Жаратылыс адамы теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн.Туған жер көркін бейнелеу жемісінде әр кезеңнің қайталанбас келбеті қашанда өз дәуірінің өзекті ағындарымен, негізгі даму бағдарларымен мейлінше тығыз байланыста ашылған. Ағарту дәуірі табиғатқа құштарлық қатынасын жаңа қырынан дамытып, қайтадан жасандырып жаңа идеяларды ала отырып дүние заңдылықтарына сай өмір сүретін рухани сауттылық теориясын қалыптастырды.
Қоғам өмірінің келесі, кезек оқиғаларымен сабақтас пейзаж өнерінің даму белсенділерін қарастырғанда, оларды қашанда жалпы азаматтық ортақ мәдениет өрісінде алатын орны тұрғысынан ғана саралап бағалай білген жөн. Бұл арада тек табиғатты рухани игерудің өзіндік ерекшелік үлгілерін ескере отыру керек -- ақ.
Көркемдік және ғылыми таным көрінісінің шынайы бауырластығын теориялық, логикалық түр-тұрпаттардың өзі мейлінше бейнелі жарастық тауып, сезім әсерімен байыған, шабыттанған ғылыми ізденістер тәжірибесінен аңғаруға болады. Ал мұндай бірлестікте әдетте сезім теориялық сипат алады. Суреткер көз қарасын аңдау, аңғару әрекеті, ұғым ойы жанданып, рухтанып, көркем ойға айналып кетеді.
Көркемөнер табиғат мәнімен шұғылданғанда ол өз тұрғысынан емес адамзат мәні тұрғысынан қарастырады, яғни нақты шынайы мәнін сипатын айқындайды. Бұл жаратылыс құбылыстың өз болмысынан бүлінбей, жіктелмей, мейлінше тұтас мүсінделетін сапалық мағыналы бейнесі. Суреткер табиғи тіршілік пішінінің нақтылығы, мазмұны, сыртқы әлпетінің сезіне білу құдіретіне еркінірек бойлап тұңғиық сырларына бірте бірте жақындай береді. Әр құбылыс өзінің мәнісімен табыса бастаған тұста ғана ол көркемдік таным тақырыбына айналады.
Нанымдылық - сурет сенімділігі дейтініміз осындай жауапкершіліктен туған. Көріністік үлгіден аңғарылатын нақтылық қасиет әдетте сыртқы сұлулық бедері сияқты көрінгенімен, шын суреткер талантты ішкі әлем жан-сарайы жалынында жарқыратып жеткізе білмек.
Өнер туындысында бейнелер жаратылыс негізі сезім арқылы қабылданатын төңірегін қоршаған байырғы кеңістік болмысы. Көрнекілік, сезінерлік нақтылық көркемдік игіліктің басты белгілері болып табылады. Суретші ұлан ғайыр дүние шындығынан ойлантып, көңіл-күйіне қуат берген, рухани тірек болған толғандырған жеке бір тіршілік көзін саралап алады да, азаматтық ортақ мән мағына дарытады. Сезім байлығымен суарылған өнер туындысы дейтініміз осы.
Зерттеу мақсаты:Туған өлке пейзажы атты дипломдық тақырыпты таңдай отырып, біз оқушыларды отансүйгіштікке, патриоттық сезімдерін оятуға тәрбиелеудің тиімді жолдарын қарастыруды мақсат тұтамыз. Тақырыптың аумағында табиғат көріністерін бейнелеу арқылы оқушыларға сурет салудың негізін үйрету. Қоршаған ортадағы табиғатты тікелей көріп бейнелеуге, оны сезіммен қабылдауға оқушылардың дағдыларын қалыптастыру.
Зерттеу мiндеттерi:
* жаңа орындалу техникаларына қызықтыру арқылы бейнелеу сабағында оқушыларға табиғаттың суретін салуды үйрету;
* сабақтан тыс уақытта үйірме жұмыстарын ұйымдастырып сурет салу арқылы оқушылардың шығармашылығын анықтап, эстетикалық тәрбиеге жол сілтеу;
* сурет салу барысында көріністің композициялық компоненттерін таңдай білу. Қағазда үйлесімді шешім детальдарын алмастыра таба білу, негізгі қатынастардың үйлестігінде дұрыс таба білулеріне машықтандыру;
* жаңа техникалық аспаптарды қолдана отырып, оқушылардың назарына әйгілі өнер туындыларын ұсыну;
* перспектива заңдылықтарын мен майлы бояу техникасын меңгеру;
* мақсат-мүдделері мен шығармашылық қабілеттерінің дұрыс бағаланып одан ары қызығушылықтарын арттыруды қамтамасыз ету.
* рухани түсінікті қалыптастыру.
Зерттеу нысаны:Мектепте оқушыларға бейнелеу өнері пәні арқылы шығармашылық ойлауын дамыту.
Зерттеу пәні: жалпы орта білім беретін мектептебейнелеу өнері пәнін оқыту әдістері.
Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1.КЕСКІНДЕМЕ ӨНЕРІНІҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ.
1.1 Европа бейнелеу өнерінің пайда болу тарихы.
Бейнелеу өнерінің тарихы адамзат тарихымен бірге басталған. Көне дәуірден біздің заманымызға дейінгі дүние жүзінде болған түрлі өркениет пен мәдениет іздері осы өнер арқылы таңбаланып, бізге дейін жеткен.
Өнердің әр алуан түрлері туралы өзінің пікірлерінде әйгілі Рим архитекторы Витрувий: Живопись тек қиялдың ғана жемісі болатын жоқ нәрсенің бәрін шығарып тастап, бар немесе болуға тиісіті нәрсені көрсетуге қабілетті, - деген еді.
Бұл ежелгі цивилизациялының соншама анық образдар арқылы көрініс тапқан орнықты әрі тұрақты, нақтылы мақсаты бар бейнелеу өнерінің мәнін ашатын өте дәл анықтама. Өнер -- қоғам танымының түрлерінің бірі. Өнер -- негізгі шындықты көркемдік образда сипаттау. Өнер әлемді танып бағалайды, адамның рухани бейнесін, сезімі мен ойын, олардың көзқарастарын қалыптастырады, адамды тәрбиелейді, ой-өрісін кеңейтеді, шығармашылық талабын оятады.
Неше ғасыр бойы аласапыранды басынан кешірген және ең алдымен өзінің тұрақтылығы жайында қам жейтін жас мемлекеттің тілектеріне ою-өрнек те, абстарктылы хайуанат бейнелері де емес, не бар немесе болуға тиісті нәрсені көрсетудегі түрлердің нақтылығы мен айқындылығы бәрінен де жақсы жауап берген болар еді. Бұл мемлекет дінге арқа сүйеген. Сондықтан да, императорлық указдардан: Живописьтің шіркеулерде болуы сауатсыз адамның кітаптардан оқи алмағанын қабырғалардын көріп білуі қажет, - дегенді оқимыз. Живопись неғұрлым дамыған, бейнелі - баяндау сипатында болу керек еді.
Кейбір жасандылығына қарамастан, сол замандардан аздап сақталып қалған монументті жазбалар мен өрнектердің бейнелері мәнерлі де әсерлі.
Императорлар резиденцияларындағы ғаламат сарайлар мен соборлар құрып кеткен. Орталық композициясы Италияда өріс алған византиялық сәулетшілікке тән Аахен капелласы құрылыс өнерінің ғажайыбы болып саналған.
Геноэльс - Эльдерендегі (Броссель, қолданбалы өнер Музейі) кітапша әлем ішіндегі Мария мен Елизаветтаның (Христостың анасы мен Иоан шоқындырушының анасы) кездесу көрінісі ертедегі орта ғасырлық өнер таңғажайыптарының қатарына жатады. Фигуралар онша көлемді емес, бірақ олардың өзара жарастығы мен үндемтігі, олардың органикалық, шын мәнісіндегі ажырамас тұтастығы, шабытты асқақ сезімдердің көрініс табуы әбден толысқан, өзіндік бағыты бар орта ғасырлық көркейген пластиканың жоралғысындай болып, шабытты шебердің қолтаңбасын танытады.
Каролинг дәуірінен сақталған мол миниатюралар сол кезеңнің көркем мұрасындағы біз үшін ең мәндісі. Олардың арасында архиэпископ Эбо мен король Лотарьдің миниатюралары шүбәсіз ғажайып туындылар болып саналады., бұларда англо - ирландия миниатюрасынан мирас болған суреттің ғаламат ырғақтылығы бейнелерді керемет әсерлі етіп көресетеді.
Сол кездегі бейнелеу өнерінің аса бағалаы ескерткіші - қоңыр сиямен салынған жүз алпыс бес суреті бар атақты Утрехт псалтыры (ол Утрехтегі универсситет кітапханасында сақталғандығына байланысты осылай аталған). Мұнда аң аулау, қырғын соғыс, сабан-той, шаруалардың бейбіт еңбегі мен қыратты табиғат көріністері, әр қилы архитектіралық әуендер кездеседі. Мұндай живопись, графикалық айқындық пен көріктілік, мұндай байқағыштық және адамды қоршаған айналадағы дүниеге деген мұндай сүйіспеншілік дәл осындай құдіретті шеберлікпен тек ХІV ғасыр суреттерінен ғана қайтадан көрініс тапқандығы әділ атап көрсетілген-ді.
Өзінің шамалы өркендеу кезінде каролинг өнері күл - қоқыстан көп ізгілікті жаңғыртты, әр түрлі мәдениетен көп нәрсені ала білді, бірақ ол тиянақты жаңа өнер жүйесін жасай алған жоқ. Дегенмен де, бұл өнердің пайдасы зор, өйткені оның жетістіктері осындай жүйенінң мүмкіндігін ашып берген еді.
Роман стилі деген термин ХІ және ХІІ ғасырлардағы Батыс және Орталық Европа өнеріне тән . Каролинг империясы ыдырағанға дейін құлдыраған өнер оан соң да мүшкіл халге жетті.
Роман стилінде ою - өрнек пен бейнелеу негіздері өзара сәйкес келген. Табылған синтездің мәні - образды мәнерлілік пен әшекейлі геометриялықтың, қарапайым бейнелеу мен өте шарттылықтың, ою - өрнектің нәзіктігі мен шомбал, тіпті, кейде дөрекі монументтіліктің үйлесуінде еді. Мысалы, жекелеген образдар жасауда романдық пластика түр өзгертуге ішінара ғана ден қойды, бірақ оларды үйлестіру үшін ол мүсіндік композицияның сәнділігі мен негізгі идеялық мазмұнын арттыру мақсатынды өмірлік шындықты сөзсіз құрбан етеді.
Орта ғасырлардың бас кезінде ғимарат қабырғалары мәні жағынан геометриялық және абстрактылы болып келетін әшекейлі ою - өрнекпен көз тартып тұратын. Роман өнері мұндай ою - өрнекті бейнелеу пластикасымен толықтырып, кейде, тіпті, ауыстырып та отырады, бұл жағдай ою - өрнек функциясын жаңа сапада орындауға мүмкіндік берген еді.
Роман стилінде кейде жай халықтық, тіпті, мұжықтық деген сияқты теңеулер берілген. Әрине, мың бір түн ертегілері сияқты, соншалық құпия сырлы, шебер ойластырып жасалған араб архитектурасымен салысытырғанда немесе өте нәзік, өзінің рухтандырғыш күші жағынан өте тартымды Византияның өнерімен салыстырғанда, романдық көркем стиль біршама көзге қораш қара дүрсін, келте болып көрінуі мүмкін. Солай болғанмен де, нақ осы стильмен орта ғасырлық Европа тұңғыш рет өнердегі өз тұлғасын танытты. Бұл өзінің мәнерлі күші жағынан қайталанбас өз ерекшелігі бар өнер еді.
Роман ғимаратының сыртқы бейнесі мен оның ішкі кеңістігі бір-біріне дәлме-дәл сәйкес келеді. Сыртқы сияқты, ішінде де - шомбал формалар бөлшектенуінің айқындығы, қалың қабырғалардың, қалың, беріктігі, тігі мен икөлденеңінің аса келісті ара қатысы, шығыңқы жерлері мен жартылай дөңгелек арқалары бар зеңгір тастың шарықтап әдемі өрбіп, үдей түсуі және бізге оның мәңгілік тамыр жайғандай болып көрінетін мызғымастай тұрақтылығы бірден көзге түседі. Айқындық, мызғымастық шынайы ұлылыққа шырқаған әсерлілік - роман сәулетшілігін, міне, осылар сипаттайды.
Француз романдық архитектурасының аса тартымды ескерткіші Пуатьедегі Нотр Дам ла Гранд шіркеуінің фасады. Олар циркуль мен сызғыш құдіретімен тасқа түсірілген парасаттылық жемісі.
Романдық кезеңде жасаң француз ұлтының алғашқы ұлы поэтикалық шығармасы Ролланд туралы жыр (ХІІ ғ.) шығарылды. Онда осы ұлт тілінде рыцарьлық ерлік, монархқа вассалдық берілгендік дәріптелді, осынау шабытты эпикалық толғауда айқындық, қанағатшылдық сезімі, ішкі бай мазмұнды толық бере алатын ғажайып сыйымды ықшымдылық сияқты француз көркем даналығының негізгі белгілері де көп көрініс тапты.
Романдық идеяның мәні, оның идеялық және эстетикалық ұмтылысы сұсты айбындылық, аскетизм, жасанды шарттылық, құдайға соқыр сеніммен табыну сияқты ұғымдармен шектелмейді. Қандай да болсын ұлы өнердегі сияқты, онда өткеннің мұрасы да, қазіргіні қабылдау да, болашақтың өркендері де көрініс тапты.
ХІІ ғасырдың орта шенінде, Францияда басқа елдерден бұрын роман стилінен готикаға өту айқындала бастаған кезде, француз мүсіншілеріне өзінің жеке болмысымен де, қайсыбір сәндік - архитектуралық тұтас дүниенің бөлшектері ретінде де тамаша көрініс тапқан мүсіндерді жасаудың сәті түсті. Бұл тұрғыдан қарағанды, атақты Шартр соборының корольдік деп аталатын батыс порталын безендіретін пішіндер бүкіл француздық романдық мүсін өнерінің аса үлкен жетістігі болып табылады.
Бұдан жуз жыл бұрын ең соңғы кездегі жазбалардың астыңғы қабатында үнемі жасырынып қала беретін романдық монументті живопись, біз үшін беймәлім дүние болып келген еді. Енді бір ғана Франциядан жүзге жуық фреска циклдері табылды. Қабырғалар мен діңгектерді және ғимарат күмбездерін көріктендірген бұл живопись скульптурадан кем роль атқарған жоқ және оның діни - ғибраттылық мәні де зор болады. Дәл сондағыдай ізденімпаздық, сондай сезімдер мен ұмтылыстар сәулеткерлерді, мүсіншілер мен живописьшілерді рухтандырып отырды.
Француздың романдық живописьінде, сірә, ақшыл фондар мектебі және көкшіл фондар мектебі деп аталатын екі бағыт басым болса керек. Әсіресе, елдің орталық және батыс облыстарына кең тараған біріншісінде - француздық көркем даналық мейлінше жарқын және өзіндік қасиетімен көрінген, Бургундия мен Оңтүстік-Шығысқа тән екіншісінде - Клюни аббаттылығы арқылы келген физантиялық ықпал сезіледі.
Француз көркемдік даналығы романдық кезеңде миниатюрада да, мысалы, діни шежіреші Иоанның таң қаларлық бейнесі бар Амьен кітапханасындағы таңғажайып інжіл) сондай-ақ өнердің басқа түрлерінде де (айқын да таза бояулы, жарқыраған лимождық оймалы әмаль сол кезде бүкіл дүние жүзіне әйгілі еді) бірқатар тамаша шығармалар туғызды.
Батыс европалық орта ғасыр өнерінің тарихынды Францияның жетекші роль атқаратыны тмәлім нәрсе. Романдық кезеңнің өзінде бұл өнердің көптеген негізгі ағымдары, жетістіктері мен ізденістері Француз скульптурасынан, архитектурасы мен живописінен өзінің неғұрлым айқын көрінісін тапқан.
Романдық кезеңде Германияда жергілікті архитектуралық мектептердің әр алуандығын түгел қамтитын көптеген архитектуралық ескерткіштер жасалды.
Роман өнері тәннен тухтың басымдылығын дәріптеген византиялық (сол кездегі Италиядағы атақты маньера бизантина) мәнерлі өнерге қарағанада басқа бағытта дамыған. Италияның даналығына қатып қалған византиялық спиритуализмнен де, сол сияқты романдық өнердің сұсты құдіреттілігі мен асқақ та тұрпайылау күшінен де айығуға тура келді, олар итальяндықтардың көзіне, бәлкім өз елдеріне Солтүстіктен басып кірген, темір мен былғары киінген рабайсыз жауынгерлер - варварлық корольдіктер мұрагерлерінің - тұрпайы дүниетанымын елестету керек.
Батыс Рим империясының мұрасынан тікелеей немесе жанама түрде тараған Батысьың барлық феодалдық дүниесінің сол кездегі арман - мақсаты, алға ұмтылысы мен қорқынышты романдық стильде өзінің көркемдік сипатын танытты.
Жаңа туындай бастаған ұлттық мәдениет біртұтас романдық ағымда көрініс тапты. Осы дәуірдің тарихи процесіне тән өзіндік ерекшелік Францияның, Германия мен Италияның өнерінде барған сайын айқындала түседі. Өнерге жиі - жиі үлкен үлес қосып отырған Батыс Европаның басқа да ұлттық мәдениеті туралы осыны айтуға болар еді.
Европадағы орта ғасырлық сәулет өнерінің мұрасы ұзақ уақыт ұмыт болып, ақыры оның маңыздылығы мойындалғаннан кейін, готикалық архитектура соншалықты зор қуаныш сезімін тудырғанын Гоголшьдің мына сөздерінен аңғаруға болады: Таңғажайып архитектура бар еді...- біз оны іске алғысыз варварлық жат дүниедей көріп, ұмыт қалдырдық. Үш ғасыр өтіп кеткеннен кеиін Европа елдерінің ертедегі римдіктер римдіктер мен византиялықтардың ғажап өнеріне сұқтанып, ашқарақтана қабылдағанына, немесе оны өздерінің қалыптарына салып бүлдіргеніне таңданбасқа бола ма, - Европа жұртшылығы сол өнер туындыларының ішінде небір ғажайыптар бар екенін білмеді... Оның өзегінде миландық, кельндік соборлар мен Страсбург монастрінің осы күнге дейін салынып бітпеген мұрасының кірпіші қараңдайтынын көре алмады.
Орта ғасырлар аяқталар кезде пайда болған готикалық архитектіра - адам қиялы мен талғамы бұрын ешқашан тудыра ламаған құбылыстар. Готика арабтардан ғимараттың бүкіл келбетін әсем де жеңіл етіп көрсететін өнерлілікті ғана пайдаланады; алайда, сол салтанатты әшекей оған, тіпті, басқа формада сіңіскен. Онда бралық бөлшек тұтасып тұр. Бас айналдырарлықтай биік, әдемі күмбездер, аса үлкен терезелер, қисапсыз құбылып, бітісе қиюласып, осы бір зәре айтарлықтай алып бітімге тұтасқан небір нәзік зергерлік әшекейлер жер табаннан бастап, сонау шырқау биікке дейін өрлеп, аспанға самғап бара жатқандай болып көрінеді. Алып асқақтық пен әсемдіктің, сән-салтанаттылық пен қарапайцымдылықтың, ауыр салмақталық пен жеңілділіктің осылай үйлесуі - сол уақытқа дейін ешбір архитектіра өз бойын сіңіре алмаған жетістік еді. Осы ғимараттың қасиетті қараңғылығына бас сұққанда, терезерден түскен түрлі - түсті таңғажайып жарық сәулені көресің, басыңды жоғары көтерсең бірін-бірі қуалап барып, астасып жататын сүйір күмбездер шегіне көзің жетпейді, сол сәтте адам баласының ақылына сыймайтын белгісіз бір киелілік үрейінің жаныңды билеп әкетері, тіпті, табиғи нәрсе
ХІІ ғасырда романдық стильден готикалық өнер тіржола үстем болуымен бірге француз музыкасындағы бір үнділіктің орнына көп дауысты күрделі өнер өмірге келді. Бұл арада үлкен байланыс бар: көп дауыстылықтың бір үнділікке ұқсастығындай, әр елде түрін өзгертіп отырған готикалық архитектура негізінен романдық өнерге жатады. Орта ғасырлық соборлар тасында салтанатпен шырқалған гимн енді дабылы зор, әмірлі болып естілмегенмен, эмоциялық әсері жағынан байи түсті, онық асқақ аккордында астасқан дауылды үн мен ойлылық, шадымен масатты сезім мен мұңданушылық, даңқ пен мақтаныш әуендері шаттық пен шабыт сезімдерімен бірігіп, жаңа үнге ие болды.
Орта ғасырдың түр өзгерткен сәулет өнерінде романдық ғимараттардың негізі тастан қаланды. Қалың да саңлаусыз қабырғасы бар бұл масса тірек функциясын атқаратын серіппе тәріздес аркалық қалқандар, бағандар және басқа да архитектуралық детальдармен устатылып, салмақ теңдігі сақталатын. Ромнадық сәулетшілер ғимараттың орнықты болуы үшін қабырғаларды барынша қалыңдатып, оның беріктігін арттыруға басқа көңіл бөлген. Дәл осы тірек жүйесін жетілдіру ісі сол кездегі сәулет өнерінде шын мәнінде революция тудырды. Романдық ғимараттардағы орталық нефтін биіктігі 18-20 метрден аспаған болса, готикалық архитектураның ең алғашқы кезінде салынған Париж соборында бұл биіктік - 32, одан кейін Реймде - 33, ал Амьенде - 42 метрге дейін көтерілді.
Арка...Күмбез... Бұл архитектуралық формаларды алдымен римдіктер шебер пйдаланған еді. Содан кейін ол Европаның орта ғасырлық құрылыс өнерінің негізінде айналды. Бірақ ол Риммен бұрын Иранда пайда болды. Мұны олар Двуречия мәдениетінен мұра етіп алған-ды.
ХІІ ғасырдың екінші жартысында Франциядағы романдық архитектураны готикалық архитектура алмастырды.
Францияда готикалық өнер үш жүз жылдан астам уақыт бойына салтанат құрды:
ХІІ ғасырдың соңғы үшінші бөлігі мен ХІІ ғасырдың бастапқы ширегінде - алғашқы готика;
ХІІ ғасырдың 20-шы жылдарынан соңына дейін - кемелденген немесе жоғары дамыған готика;
ХІV - ХV ғасырларда - әуелгі кезде өзінің әсемдігімен көз қуанта құлпырғандығына байланысты нұрлы готика, кейінірек жалындаған готика деп аталған соңғы готика өркен жайды. Бұл соңғы готиканың қауырт дамыған декорациялық болмысы ерекше маңызды болды.
Германияда готикалық стиль Франциядағыдан кейінрек дамыды., Герман өнер зерттеушілері француздардың жол ашар ролін жоққа шығармағанымен готикалық әсемдік идеясын толық және жарқын бейнелеуші герман көркем даналығы болды деуге бейім тұрады. Бұл даналық пен готика бірі үшін бірі жаралғандай, - деп тұжырымдайды олар. Шынында, готика Герман сәулет өнері гүлдеген кезең болды. Бірақ, германдықтар Ренессанс идеялын жете түсінбей оны шала - шарпы қабылдады. Ал, готикалық кезеңде жасалған герман көркемөнер ұлылығының туындылары әлемдік мәдениет қазынасына аса бағалы үлес болып қосылды.
Германияның мақтанышы болған Кельн соборының құрылысы, кейін табылған жоспардың түп нұсқасы мен жұмыс чертежіне қарағанда, өткен ғасырдың соңында ғана аяқталған. Құрылыс жұмысының барысын бүкіл герман халқы бақылап отырған.
Францияның мақатанышы - Амьен соборы Кельн соборына прототип болды. Алайда Кельн соборындағы бас айналдырарлықтай болып, көкке тік көтерілген аса зор тас тұлғалар серпіні неміс сәулетшілерінің шабытты шеберлігін аңғартады.
Германия готикасынаң теңдесі жоқ үлгісі - Фрейбург соборының да биікке ұмтылысы соншалықты екпінді, бірақ ол неғұрлым шоғырланған ұмтылыс, сондықтан да еріксіз табындырады. Онда соборды тұтастырған жалғыз ғана мұнара бар. Ол өзінің тұғыры арқылы собордың фасадымен тұтасып, одан құдіретті күш алып тұрғандай болады , қарауытқан орманды таудың фонында аспанға қарай самғағалы тұрғандай болып көрінетін жеп - жеңіл шатырда да сондай ғаламат күш бардай. Бұл мұнара готикалық ойдың ең айқын, зор жаңалығы деп бекер айтылмаған ғой.
Сонымен, готика (әсіресе, соңғы готитка) шынайы интернационалдық негізде, бірақ әрқашан ұлттық ерекшелікті аша отырып, барлық жерде дәуірледі.
Қайта өрлеу дәуірінде Батыс Еуропада өмірге жанасымды гуманистік өнер үрдістері қалыптасты. Болмысты шынайы бейнелеуге ден қойған Кескіндеменің маңызы артты. 14 ғ-да италиялық суретші Джоттоның Кескіндемелері Қайта өрлеу дәуіріндегі біраз өнер үлгілерінен асып түсті. Майлы бояумен салудың жетілген техникасын пайдалану Я. ван Эйктің (Нидерланд) Кескіндеме табиғатындағы бар мүмкіншіліктерді аша түсуіне себепші болды. Әсіресе, фреска жанры дамыды, қондырғылы картиналар да сан-салалы тақырыптармен байыды. Дүниенің жарасымын сезіну, өмірдің жеке бір жарқын көріністерін бейнелеу, айрықша тұлғаларды даралау, рухани күштілікті әспеттеу, тән сұлулығымен қатар жан сұлулығын да асқақтата бейнелеу кескіндеменің негізгі мақсатына айналды. Қайта өрлеу дәуірінің ең ірі суретшілері: [[Мазаччо, Боттичелли, Леонардо да Винчи, Микеланджело, Рафаэль, Джорджони, Тициан, Паоло Веронезе, Якопо Тинторетто (Италияда), Я ван Эйк, П.Брейгель (Нидерландда), А.Дюрер, Х.Хольбейн (кішісі; Германияда)]].
17 - 18 ғ-ларда Еуропада К-нің дамуы одан әрі жалғасты. Франция (Н.Пуссен, А.Ватто, Ж.Б. Шарден, Ж.Л. Давид), Италия (М.Караваджо, Дж. Б.Тьеополло), Испания (Эль Греко, Д.Веласкес, Ф.Сурбаран, Ф.Гойя). Фландрия (П.П. Рубенс, Я.Йорданс, А. ван Дейк), Голландия (Рембрандт, Я.Вермер), Англия (Г.Гейнсборо, У.Хогорт) пен Ресейде (Ф.С. Рокотов, Д.Г. Левицкий, В.Л. Боровиковский) Кескіндеменің ұлттық мектептері пайда болды. Кескіндеме де жаңа идеялар көтерілді, нақтылы өмірді алуан түрлі қырымен, адамды қоршаған ортамен шынайы бейнелеу мақсаты көзделді.
Психологиялық мәнде бейнелеу тереңдеді, жеке адам мен дүние қатысын көрсету дамыды. XVII ғасырларда жанрлар жүйесі ұлғайып, қалыптаса түсті. 17 - 18 ғасырларда монументтік-сәндік Кескіндеме (әсіресе, барокко стилінде) өркендеді. Тақырып ауқымының кеңеюі, алдына қойған міндеттерінің артуы, дүниені сезінудегі әлеум. жіктелу - осының бәрі кескіндеме де жаңа бағыттар туғызды (барокко, классицизм, рококо, т.б.). 19 ғ-да Еуропа (Балқан елдерінде) мен Америкада Кескіндеме нің жаңа ұлттық мектептері қалыптасты. Еуропа мен басқа елдер (Үндістан, Қытай, Жапония, т.б.) Кескіндемесінің байланысы ұлғайып, бір-бірінің дамуына әсері тиді. Түрлі ағымдар мен бағыттар арасындағы шығармашылық тартыс нәтижесінде жаңа стильдік жүйелер өмірге келді. Осы кезеңде академизм айрықша дамыды. Кескіндеменің нәзіктік ерекшелігін, сезімталдық дербестігін жоққа шығаратын натуралистік үрдіс те бой көтерді. Солармен шығармашылық тартыс барысында романтизм туды. Бұл бағыт өмірдің жарқын, жағымды жақтарын көбірек алып, көтере, асқақтата суреттеді. Оның көрнекті өкілдері: Т.Жерико, Э.Делакруа, Г.Курбе, Ж.Ф. Милле, О.Домье, К.Коро (Францияда); Дж.Констебл (Англияда); А.Менцель, В.Лейбль (Германияда), К.П. Брюллов, А.А. Иванов, А.Г. Венецианов, П.А. Федотов (Ресейде), т.б. Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге өткір сыншылдық тұрғыдан келіп, бейнелеген суреткерлер В.Г. Перов, И.П. Крамской, И.В. Репин, В.И. Суриков, В.В. Верещагин, И.И. Левитанның, т.б. туындылары Кескіндемеде жаңа бағыт туғызды.
Қоршаған дүниені табиғи қалпында, өзгеріп, түрленіп отыратын жанды күйінде айнытпай бейнелеуде 1870 жылдардың бас кезіндегі импрессионизм (К.Моне, О.Ренуар, К.Писсарро, А.Сислей, Э.Мане, Э.Дега, т.б.) ерекше табысқа жетті. 19 ғ-да Еуропада майлы бояумен салынған қондырғылы Кескіндеме кең өріс алды. Майлы бояулы Кескіндеменің техникасы еркін, автордың даралық стиліне байланысты болды. Бояу палитрасы ұлғайды, бұрынғы қоңыр түсті жақпа қабаттың орнына ақ түсті жақпалар қолданылды. Кескіндеменің әр алуан түрлерін сән және қосалқы өнермен және архитектурамен үндестіру (негізінен, "модерн" өнерінде) көрініс тапты. Монументтік-сәндік Кескіндеменің техникалық құралдары жаңарды. Силикаттық Кескіндеме техникасы жасала бастады.
19 ғ-дың аяғында және 20 ғасырдада дүние жүзі бойынша Кескіндеме өнерінің дамуы зор қайшылықтарға тап болды. Реалистік және модернистік ағымдар күрес үстінде қатар өмір сүрді. Азия, Африка, Австралия, Лат. Америкасы елдерінде Кескіндеменің жаңа мектептері туды. Постимпрессионизм К-сінің өзінде-ақ (П.Сезанн, В. Ван Гог, П.Гоген, А.Тулуз-Лотерек), ішінара "модерн" Кескіндемесінде де 20 ғ-ға тән кейбір ағымдардың ерекшеліктері айқындала бастады.
Мона Лиза (Ritratto di Monna Lisa del Giocondo), Леонардо да Винчи
20 ғ-дың бас кезінде көптеген модернистік ағымдардың (кубшылдық, футуризм, сюрреализм) туындыларында көрініп тұрған дүниенің оп-оңай аңғарылатын элементтері ретсіз сызықтармен суреттелді, кейде ойда жоқ абстракт формаларға айналады. Мұндай ағымдардың көбі бара-бара өзіндік бағытқа айналды. 1960 жылдардың орта шенінен Батыс Еуропа мен Америка Кескіндемесі "топ-арттың" бір саласының бөлігін құрады. 20 ғ-да монументтік-сәндік Кескіндеменің рөлі артқанымен, қондырғылы Кескіндеме бұрынғыша күрделі орында тұрды; Кескіндеме техникасында жаңалық іздеу үрдісі күшейді. Балауыз бен темпераны пайдалану жиіледі. Монументтік Кескіндеме де жаңа бояулар - Мексикадапироксилиндік, бұрынғы КСРО-да кремний-органик. бояулар табылды. Сонда да, майлы бояу басым қолданылды.
Жалпы өнерде пейзаждың өз алдында жанр болып Европадағы Қайта өрлеу дәстүрінің үлкен маңызы болды.
Енді суретшілер картина жазғанда бір нәрседен қарап жазуға, сол сияқты сызықтың перспективаға, кеңістікті беруге жалпы картинаның сюжетін шынайы түрде ұмтыла бастады. [2,46б.].
XX ғасырдың бірінші жартысында-ақ швецар суретшісі К.Вицаның Ғажайып аулау (1444 Женева) деген картинасында көлдің жағалауын нақты және кеңістікті көрсете білді. Бұл сол ғасырда үлкен жетістік еді.XXI ғасырдың ортасында П.Бейгеля табиғат адамзатпен бөлінбес, ажыратқысыз бірлігін көрсетуге өз жұмыстарында басты назарға алды және қол жеткізді.
Оған мысал, суретшінің Жыл мезгілдері, Қар бетіндегі аңшы (1565-екеуі де Вена өнер музейі) деген жұмыстары мысал бола алады.
XXI ғасырда табиғатты бейнелеу нақты орнығып болып, пейзажды идеалды түрде бейнелеу етек алды.
Бұл ғасырда, яғни жаңа ағым классицизм қалыптасты. Пейзаж шеберлері енді табиғатқа жаңа көзқараспен қарап, басты мақсатты табиғат деп танып, картинада басты орында табиғат образ ретінде таңдап алынып, сол картинаның арқауы табиғат болды.
Ал француз суретшісі И. Пуссенің картиналарында мифологиялық кейіпкерлер және антикалық мифология табиғатпен ажырағысыз бейнеленеді. (Геркулес және Канус, 1949 ГМНН). Ал кейін барокко стиліндегі суретшілерде, олардың пейзаждарына табиғаттың стихиялық күш қуаттары көрсетіледі. [12,102б.].
Д. Веласкестің күн сәулесінің өзгеруіне байланысты ауа қабаттарының өзгеруі, атмосфераның өзгеруінде болып қалыптасты.
Пейзаж - дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс елдерінде, сондай - ақ Еуропада дамыған. Пейзаж қайсыбір жерлерді жай ғана айнытпай бейнелей салу емес, онда суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүмкіндіктері жатыр. Адам өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді. Пейзаж өнері де әр алуан. Кейбір пейзаждар табиғаттың өмірде бар нақты көрінісін бейнелесе, енді біреулері суретшінің қиялынан туады. Ондай шығармалардың бәрінде де суретшілер табиғаттың мінез - құлқын айнытпай беруге тырысады.
Пейзаж жеке жанр ретінде портреттен анағұрлым кешірек қалыптасты. Алайда алғашқы адамдардың жартастарға салған өрнектерінен олардың тірі табиғат элементтерін бейнелеудегі алғаш талпыныстарын байқауға болады. Белгісіз суретшілер балықтары бар өзенді, кұстар қалықтаған аспанды, жағалаудағы ағаштарды бейнелеген. Бірақ жартастардас суреттердің бәрі схемалы түрде болды. Біртіндеп пейзаж нақтылана түседі. Ол жеке - дара қалыптаспаса да, мысалы, Египет мазарлы қабырғаларындағы сурет сияқты әдемі фон болып қала берді. Көне Римде үй қабырғалары суреттермен әшекейленген. Қабырғалардағы суреттер құдайлар мен батырлардың ерлік істерінен хабар береді.
Еуропаның ертедегі суретшілері пейзажды тек орта ғасырда ғана өз шығармаларына енгізген. Бірақ оларда сызықтық перспектива болмаған. Керісінше, көбінесе алыстағы заттар алдыңғы қатардағылардан үлкен етіп бейнеленген. Ертедегі суретшілердің бұл тәсілі - кері перспектива деген атқа ие болған. Оны Шығыс шеберлерінің еңбектерінен де байқауға болады. Алайда XVI ғасырдан бастап пейзажға деген көзқарас өзгере бастады. Еуропа суретшілері бұл кезде перспектива заңдарын біраз меңгерді. Олар пейзаждағы жарықтың рөлін мұқият зерттеуге кірісті. Картиналарда жарық пен көлеңке пайда бола бастады. XVII ғасырдың аяғында пейзаж жеке жанрға айналды. Бірақ алғашқы пейзажшы - суретшілер әлі де өз шығармаларын ашық аспан аясында - пленэрде жазбады. Олар табиғат аясында қарындашпен долбар суреттер салып алып, артынан студияда жұмыстарын бояумен аяқтаған. Бұл тәсілмен орындалған жұмыстарда түстер палитрасы табиғаттағы бояулар мен жарықтың құбылуын дәл көрсете алған. Олар тек заттың өзіне тән түсін ғана бере білді. Мысалы; жасыл шөп, аспан көк, бұлттар ақ түсті. Бұған таңғалатын ештеңе жоқ, өйткені пейзаждағы түстер натураға қарап емес, қағазға есте сақтау бойынша түсірілген болатын. Ал француз суретшісі Клод Лоррен белгілі бір мезгілге тән түстік байланыстарды көрсететін табиғатты бейнелеп, Тәуліктің төрт мезгілі және Жылдың төрт мезгілі деген атпен пейзаж циклдерін салды.
XIX ғасырдың аяғында француз суретшілері ашық табиғат аясында отырып пейзаж жаза бастады. Әрине, бұл табиғат көріністерін бақылаудың және аспан астындағы әр алуан құбылыстарды талдаудың нәтижесі. Жарық жаңа кескіндеме өнерінің негізгі элементіне айналды. Табиғатты тікелей тамашалап, түстердің өзгеше тұстарын көрсете отырып, суретшілер өз жұмыстарында ерекше әсерлілікке, жаңашылдыққа қол жеткізді. Суретшілер түстер мен реңдердің байлығын, түстер мен жарықтың құбылуын, сонымен қатар өздерінің салған әсерін көрсетуге ұмтылды.
1.2 Қазақстан бейнелеу өнерінің тарихы.
Қазақстанның бейнелеу өнерінің қалыптасуы, даму үрдісі оның геосаяси жағдайына, қазақ халқының көшпелік мәдениеті мен тарихи кезеңдердегі көркемдік гүлдену дәуірлерімен тікелей байланысты. Қазақ кәсіби бейнелеу өнері ХХ ғасырджың 20-шы жалдарында қалыптасып, дамыған. Кәсіби бейнелеу өнерінің өз қарқында өрбуіне біріншіден тума таланттардың өмірге келуі болса, екінші жағынан Ресей жерінен келген орыс суретшілерінің де тікелей ықпалы болды. Дәлірек айтқанда, 1920 жылы қазақ жерінде алғаш рет көркемсурет студиясы ашылды. Бұл студияның негізін құраған, сол Ресей жерінен 1877 жылы келген орыс кәсіпқой суретші Н.Г.Хлудов болды. Суретші Хлудовтың студиясында кескіндеме өнерінің кәсіби тұрғыда қыр - сырымен танысып дәріс алған суретшілер Ә.Қастеев, А.Ташенов, М.Жанкин, М.Өскенбаев, Б.Сәрсенбаев, А.Қашбаевтар болды. Сондай-ақ, 1920-30-шы жылдары Қазақстанда реалистік кескіндеме, станоктық кескіндеме, графика және мүсін өнері өз ерекшеліктерімен шарықтай бастаған кез еді.
ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Қазақстанға атақты орыс суретшілері В.Веращагин, П.Кузнецов, Н.Рерих, В,Рождественский ат ізін салды. Суретшілердің алдыңғы толқыны үкіметтің ресми тапсырысында емес тек срует өнеріне құмарлықтарымен Қазақстан тақырыбына, мәдени - ескерткіштеріне айналған тақырыптарға сурет салумен айналысты. Дәлірек айтқанда, Қожа-Ахмет Йассауи мавзолей есігін қағаз бетіне бейнелеп салған В.Верещагиннің Мешіттің есігінің алдында П.Кузнецовтың Даладағы сағым, осы сияқты жұмыстар ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы суретшілерге тән академиялық мәнер де емес, табиғи тұрғыда көркемделген дара шығармашылықтарын шарықтатақан қолтаңбалар еді. Бұл суретшілердің қазақ бейнелеу өнерінің қалыптасуына және өз ырқында дамуына қосқан үлестері мен атқарған еңбектерінің арқасында тануға болады [3.150 бет].
Қазақ бейнелеу өнері - олардың есімдерімен тікелей және орыс реалистік мектебімен тұтастай байланысты, атап айтқанда нанымды көрнектілігін, табиғи болмысы мен жаңа қалыптасқан құрылымға сүйенуі алғашқы кезең де шапшаң еуропалық көркемөнер жүйесіне енгені бүгінгі таңда тарихтан белгілі. Соғыс кезінде 30-шы жылдары кеңестік өнерде белгіленген идеологияландыру тенденциясы көптеген жағдайда нақты себептердің салдарынан күшейді. Суретшілердің негізгі тақырыптары сол уақыттағы жеңіске, бейбіт өмір мен жарқын болашаққа бағышталды. Мұндай тақырыпта суретшілер энтузиазм партия саясатымен және халық сенген көсемімен байланыстырып көрермендерге паш етіп отырды. Бұл бағдарлама өнерге айрықша маңызды роль берген еді. Бұрын - соңғы болмаған дәрежеде форма мен форманы таңдауды анықтайтын мазмұнның алғашқы мағынасының тұтастығын бекітетін концепция социялистік реализм әдісі туралы мәселе қатаң тұрғыда алға қойылды. Сонымен қатар форма кеңес өкіметінің қол жеткізген жетістіктерін анық та нық, сенімді көрсету мен халықты жаңа белестерге ынталандыру болды. Мұның барлығы бүкілодақтық Суретшілер одағының съездеріндегі ресми баяндамаларының және өнер жөніндегі басылымдардағы теориялық сөз сөйлеушілердің негізіне айналды. Бейнелеу өнеріндегі басты бағыт болып, өнер туындылары заман талабына сайкелетін тақырыптық композицияларды жарыққа шығарып, соны жоғары сапада дамыту проблемалары қалыптасты.
ХХ ғасырдың 30-шы жылдары Қазақстан суретшілер одағы құрылып, бірінші съезінде Қазақстан Республикасының 20 жылдығына орай алғашқы көрме ашылған болатын. Мұндай көрмелерде суретшілер бейнелеу өнерінде көздеген мақсаттары біріншіден, қазақ жерінің байлығына, екіншіден, Қазақстанда жалпы болып жатқан өзгерістерге бағытталған болатын.
Қазақ бейнелеу өнерінде, жалпы өзгерістер 1950-60-шы жылдары шарықтады. Бұл кезеңнің нағыз қол жеткізген табыстарының бірі - бейнелеу өнеріне алғашқы ұлттық өнердің келуі еді. Олардың - ұлттық мәдениет үшін жаңа көркем - пластикалық тілмен ұлттық дүниені сезінуді жүзеге асыруы еді. Сонымен қатар бұл кезеңде бейнелеу өнерінде қатаң стиль пайда болды. Бейнелеу өнерінің қай саласында болмасын ұлттық мектеп пен қатаң стильде көрінген композициялар тек қазақ жерінде ғана емес, одақтас республика өңірлерінде де кездескен біздерге, өнер тарихына мәлім. Сондай - ақ жер - жерлердегі әр ұлттардың өзіндік ерекше бір стильдерін немесе мектебін танытуда көздеген өнер иелері өз идеологиялық ізденістерісен шарықтап жатты.
Қазақстан бейнелеу өнерінің кәсіби мектебінің қалыптасуы мен дамуының ерте кезеңінде шығармашылықта да, білім беру процестерінде де жаңа көркемөнерлік форманы меңгерудегі ең басты және қол жеткізген - реалистік әдіс болды. Бұл уақыттың өзінде - ақ Қазақстанда суретшілердің шығармашылықтарында тарих пен мәдениет негізгі орын алды. Мұндай әсер қазақ суретшілерінің шығармашылықтарында тарих пен мәдениет негізгі орын алды. Мұндай әсер қазақ суретшілерінің еңбектерінен жарқын көріне бастады. Атап айтсақ, 50-ші жылдары С.Мәмбеев, К.Тельжанов, Н.Нұрмұхамедов, К.Шаяхметов, М.Кенбаев, 60-шы жылдары С.Айтбаев, Ш.Сариев, Ә.Жүсіпов, С.Романов, Ұ.Әжиев, Г.Исмаилова, А.Ғалымбаева, Ж.Шарденов, Ә.Сыдыханов және т.б. [4. 45-47 бет].
50-ші жылдың орта шенінде бейнелеу өнерінің тобына еліміздің орталық жоғары оқу орындарында көркемдік білім алған дарынды жастардың келуіне байланысты Республикамыздың көркемөнерінде жаңа кезең басталды. Профессионализм мен көркемдік кемел ой суретшілердің жеке - дара мәнерінің әр - алуандылығына, сонымен қатар қазақстандық кескіндеме мектебін қалыптастырудың жолдарын іздестіруге септігін тигізді. Бұл кезеңде бейнелеу өнерінің қалыптасқан ырқын жалғастыра отырып, ұлттық тақырыпқа көбірек мән беріле бастады. Халықтық мәдениетке жанасу, өмірдің адамгершілік негіздері жайында толғану көптеген суретшілердің шығармашылық қызметтеріне бірыңғайлылық ықпалын тигізді. Сонымен қатар суретшілер әдет - ғұрыптың ерекшеліктерін ұдайы зерттеудің нәтижесінде өздерінің көптеген композицияларының шешімін ұлттық тұрмыс тіршілігіне және қарапайым заттарды бейнелеуге арнады. Суретшілердің 60-шы жылдардағы ұрпағы алдыңғы ұрпақтың ізденістерін одан әрі жалғастырғанымен, алайда бұлардың пластикалық әдістері басқаша сипатқа ие бола отырып, баяндаушылық, аңсаушылық әуенінен үзілді - кесілді бас тартып, дәстүрдің өміршеңдігі мен бекемділігі тұрғысында қарастырылды.
Жалпы суретшілердің композициялық шешімдерінің салдары қоғамдық дүниетану процестерінің нәтижесіне оянған ұлттық сана - сезімнің өсуінен туындады. Адекваттық бейнелеу тілін 60 - шы жылдардың суретшілері, бір жағынан, Шығыс миниатюрасының композициялық құрылымына, екінші жағынан, қазақтың ою - өрнек жүйесі принциптеріне сүйене көркемдеді. Мұндай принциптер өнер иелерін біріншісі - композицияның кеңістік пен уақыт компоненттерін еркін пайдалануға мүмкіндік берді, мұның озі оларды форманы жинақтап көрсетуге ұмтылдырды. Екіншісі - модульдің ірілігіне, бояудың өз нақыштарымен қауыштастыруына мүмкіндік берді, бұл екі мәселе де конструкциялық шешімнің айқындығына, суреттің жып - жинақы ықшам шығуына баулыды.
Қазақстанның көне өнері бастауын палеолит және энеолит дәуірінен алады. Алғашқы қауымдық мәдениетке саздан жасалған ыдыстардағы суреттер т.б. жатады. Қазақстандағы бейнелеу өнерінің келесі даму кезеңдері - қола дәуірі. Өзінің мифологиялық мазмұн - сюжеті, пластикалық өрнегі жағынан ерекше қуатымен көрінген кешенді таңбалы тастар - Тамғалы, Бұғы тас, жоғары Ертіс алқабы, Орталық Қазақстан екерткіштері осыны айғақтайды. Сақ дәуірінен жеткен бейнелеуөнерінің мұнарасы да аса бай. Есік қорғанынан табылған сақ өнерінің кешеніндегі бүгінгі күнге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz