Өндірістің табыстылығын арттыру жолдары
1)Кіріспе
2)Жоспар
3)Негіз
4)Қорытынды
5)Пайдаланылған әдебиет
2)Жоспар
3)Негіз
4)Қорытынды
5)Пайдаланылған әдебиет
Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың ұсынысымен оның жолдауы бойынша 2003-2005 жж. ауылды қайта жаңғырту жылдары жарияланған болатын. 2006-2008 жж ауыл шаруашылығын дамытудың жаңа бағыттарында алдағы жылдары ауыл шаруашылығы өндірісін, Қазақстанның бәсекелік қабілеттілігін арттыру ескертілді. Ол үшін:
1-ден, республиканың азық-түлік нарығын тұрақтандыру қажет;
2-ден, халықты отандық азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейін түсірмеу;
3-ден, аграрлық және өнеркәсіптік секторларын корреляция арқылы экономиканың тұрақты өсуі үшін алғы шарт қажет;
4-ден, ауыл тұрғындарын оңтайландыру негізінде адамдардың тұрақты өмір сүруін қамтамасыз ету
«2003-2015жж. ҚР индустриялық-инновациялық даму стратегиясының мақсаты – экономика саласын әртараптандыру жолымен еліміздің тұрақты дамуына қол жеткізу, сонымен қатар шикізат бағытынан қалдықтың болуына себепші болу, ұзақмерзімді сервистік-технологиялық экономикаға көшу үшін дайындыққа жағдай жасау».
Бұл барлық қаулылар ауылда шаруашылықты рентабельді жүргізу мен өндірістің құлдырауының алдын алу мақсатында ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыруға бағытталған.
Өнім өндіру табыстылығын (рентабельділігін) арттырудың өзектілігімен ғылыми-тәжірибелік маңызы нарықтық экономиканың шарттары мен талаптарына байланысты туындайды. Нарықтық экономикада өндірістің рентабельділігі өнімді өткізуден түскен ақшалай түсімдер арқылы өндіріс шығындарын жабу ғана емес, ұдайы өндірісті жүргізу үшін қажетті деңгейде пайда алудағы кәсіпорынның рентабельділігін білдіреді.
1-ден, республиканың азық-түлік нарығын тұрақтандыру қажет;
2-ден, халықты отандық азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейін түсірмеу;
3-ден, аграрлық және өнеркәсіптік секторларын корреляция арқылы экономиканың тұрақты өсуі үшін алғы шарт қажет;
4-ден, ауыл тұрғындарын оңтайландыру негізінде адамдардың тұрақты өмір сүруін қамтамасыз ету
«2003-2015жж. ҚР индустриялық-инновациялық даму стратегиясының мақсаты – экономика саласын әртараптандыру жолымен еліміздің тұрақты дамуына қол жеткізу, сонымен қатар шикізат бағытынан қалдықтың болуына себепші болу, ұзақмерзімді сервистік-технологиялық экономикаға көшу үшін дайындыққа жағдай жасау».
Бұл барлық қаулылар ауылда шаруашылықты рентабельді жүргізу мен өндірістің құлдырауының алдын алу мақсатында ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыруға бағытталған.
Өнім өндіру табыстылығын (рентабельділігін) арттырудың өзектілігімен ғылыми-тәжірибелік маңызы нарықтық экономиканың шарттары мен талаптарына байланысты туындайды. Нарықтық экономикада өндірістің рентабельділігі өнімді өткізуден түскен ақшалай түсімдер арқылы өндіріс шығындарын жабу ғана емес, ұдайы өндірісті жүргізу үшін қажетті деңгейде пайда алудағы кәсіпорынның рентабельділігін білдіреді.
1. Стратегия индустриально-инновационного развития Казахстана на 2003 – 2015 годы. – Астана, 2003 г.
2. «KazBestProduct» АҚ жарғысы
3. «KazBestProduct» АҚ-ның қаржылық есеп формалары
4. Қазақстан ауыл, орман, балық шаруашылығы ҚР статистика жөніндегі агенттігі, Алматы қ., 2004 ж.
5. Ауыл (село) дамуының мониторингі. Тоқсан сайынғы статистикалық анықтамалық. 2005 ж. қаңтар-желтоқсан / Под ред. Ю.Шоқаманов.-А. (б.и.), 2006 ж.
6. Т.М.Есполов. «Эффективность АПК Казахстана», Алматы НИИ «Ғылым», 2002 г.
7. Закон РК «О предприятиях в Республике Казахстан» с изменениями и дополнениями на 01.01.2002г.
8. Стандарты бухгалтерского учета РК. – А. 2001г.
9. Аудит и анализ финансовой отчетности, под редакцией Дюсембаева К.Ш., А. 1999г.
10. Контроль качества продукции: Учебное пособие. – М.: Издательство стандартов, 2001г.
11. Управление издержками организации. / учебник под ред. Кибанова А.Я. М.: «Инфра-М», 1997г.
12. Издержки промышленной продукции по двум категориям качества: Методические документы. – М. Издательства стандартов, 2001г.
13. Котляров С.А. Управление затратами. – СПб: Питер, 2001г.
14. Экономика предприятия // под. ред. проф. Сафронова – М.: Юрист, 2002г.
15. Менеджмент организации. //учеб. пособие под. ред. Румянцевой З.П., Саломатина А.Н., М.: 1999г.
16. Друри К. Ведение в управленческий и производственный учет // пер. с англ. – М.: аудит, Юнити, 1998г.
17. Сергеев М.В. Экономика предприятия – 2- издание переработана и дополнена М.: 2000г.
18. Алдағы шығыстар мен төлемдерге арналған резервтерді есептеу – Тояпаков Ж.С. - Бухгалтер бюллетені, 1998ж. №50
19. Стратегия индустриально-инновационного развития Казахстана на 2003 – 2015 годы. – Астана, 2003 г.
20. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: 4-е изд., перераб. и доп. – Минск: ООО «Новое знание»,2002. –688с.
21. Портер М. пер. с англ. Конкуренция. Учебное пособие. М.: Вильямс, 2000, 369-б.
22. Сагадиев К.А. Лизинг в Казахстане: теория и практика. Алматы, Агроуниверситет 2000, 7-б.
23. Курмангалиев С.Ш. Аккркитации в Казахстане – пути развития рынков товаров и услуг // Менеджмент качества, 2003, №2, 25-28-б.
2. «KazBestProduct» АҚ жарғысы
3. «KazBestProduct» АҚ-ның қаржылық есеп формалары
4. Қазақстан ауыл, орман, балық шаруашылығы ҚР статистика жөніндегі агенттігі, Алматы қ., 2004 ж.
5. Ауыл (село) дамуының мониторингі. Тоқсан сайынғы статистикалық анықтамалық. 2005 ж. қаңтар-желтоқсан / Под ред. Ю.Шоқаманов.-А. (б.и.), 2006 ж.
6. Т.М.Есполов. «Эффективность АПК Казахстана», Алматы НИИ «Ғылым», 2002 г.
7. Закон РК «О предприятиях в Республике Казахстан» с изменениями и дополнениями на 01.01.2002г.
8. Стандарты бухгалтерского учета РК. – А. 2001г.
9. Аудит и анализ финансовой отчетности, под редакцией Дюсембаева К.Ш., А. 1999г.
10. Контроль качества продукции: Учебное пособие. – М.: Издательство стандартов, 2001г.
11. Управление издержками организации. / учебник под ред. Кибанова А.Я. М.: «Инфра-М», 1997г.
12. Издержки промышленной продукции по двум категориям качества: Методические документы. – М. Издательства стандартов, 2001г.
13. Котляров С.А. Управление затратами. – СПб: Питер, 2001г.
14. Экономика предприятия // под. ред. проф. Сафронова – М.: Юрист, 2002г.
15. Менеджмент организации. //учеб. пособие под. ред. Румянцевой З.П., Саломатина А.Н., М.: 1999г.
16. Друри К. Ведение в управленческий и производственный учет // пер. с англ. – М.: аудит, Юнити, 1998г.
17. Сергеев М.В. Экономика предприятия – 2- издание переработана и дополнена М.: 2000г.
18. Алдағы шығыстар мен төлемдерге арналған резервтерді есептеу – Тояпаков Ж.С. - Бухгалтер бюллетені, 1998ж. №50
19. Стратегия индустриально-инновационного развития Казахстана на 2003 – 2015 годы. – Астана, 2003 г.
20. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: 4-е изд., перераб. и доп. – Минск: ООО «Новое знание»,2002. –688с.
21. Портер М. пер. с англ. Конкуренция. Учебное пособие. М.: Вильямс, 2000, 369-б.
22. Сагадиев К.А. Лизинг в Казахстане: теория и практика. Алматы, Агроуниверситет 2000, 7-б.
23. Курмангалиев С.Ш. Аккркитации в Казахстане – пути развития рынков товаров и услуг // Менеджмент качества, 2003, №2, 25-28-б.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Экономика факультеті
Экономика кафедрасы
Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С
Өндірістің табыстылығын арттыру жолдары
тақырыбына жазылған
Күндізгі оқу бөлімінің 4 курс студенті
Мамандығы 070842 - Экономика және
кәсіпорынды басқару
Экономика және АӨК кәсіпорынды басқару
мамандандырылуы бойынша
Алтыбасарова Айжан
Ғылыми жетекші :
аға оқытушы Жүнісбекова Г.Е.
Рецензент
Жұмыс қорғауға жіберілді
Экономика кафедрасының
меңгерушісі, э.ғ.к., профессор
Сейдахметов А.С.
Алматы, 2006 ж.
Кіріспе
Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың ұсынысымен оның жолдауы бойынша
2003-2005 жж. ауылды қайта жаңғырту жылдары жарияланған болатын. 2006-2008
жж ауыл шаруашылығын дамытудың жаңа бағыттарында алдағы жылдары ауыл
шаруашылығы өндірісін, Қазақстанның бәсекелік қабілеттілігін арттыру
ескертілді. Ол үшін:
1-ден, республиканың азық-түлік нарығын тұрақтандыру қажет;
2-ден, халықты отандық азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейін
түсірмеу;
3-ден, аграрлық және өнеркәсіптік секторларын корреляция арқылы
экономиканың тұрақты өсуі үшін алғы шарт қажет;
4-ден, ауыл тұрғындарын оңтайландыру негізінде адамдардың тұрақты
өмір сүруін қамтамасыз ету
2003-2015жж. ҚР индустриялық-инновациялық даму стратегиясының
мақсаты – экономика саласын әртараптандыру жолымен еліміздің тұрақты
дамуына қол жеткізу, сонымен қатар шикізат бағытынан қалдықтың болуына
себепші болу, ұзақмерзімді сервистік-технологиялық экономикаға көшу үшін
дайындыққа жағдай жасау.
Бұл барлық қаулылар ауылда шаруашылықты рентабельді жүргізу мен
өндірістің құлдырауының алдын алу мақсатында ауыл шаруашылығы өндірісінің
тиімділігін арттыруға бағытталған.
Өнім өндіру табыстылығын (рентабельділігін) арттырудың
өзектілігімен ғылыми-тәжірибелік маңызы нарықтық экономиканың шарттары мен
талаптарына байланысты туындайды. Нарықтық экономикада өндірістің
рентабельділігі өнімді өткізуден түскен ақшалай түсімдер арқылы өндіріс
шығындарын жабу ғана емес, ұдайы өндірісті жүргізу үшін қажетті деңгейде
пайда алудағы кәсіпорынның рентабельділігін білдіреді.
Қабылданған аграрлық бағдарламада, ауылдың қалыпты өмір сүруін
қамтамасыз ету, бәсекеге қабілетті өнім өндіру, импорт алмастыру және
экспорттық мүмкіндіктерді кеңейту қажеттілігі аталған.
Өндірістің табыстылық (рентабельділік) көрсеткіштері кәсіпорын
жұмысының жалпы тиімділігін, әртүрлі бағыттағы қызметтердің табыстылығын,
түсімділігін сипаттайды, пайдаға қарағанда олар шаруашылықтың соңғы
нәтижелерін анықтайды, себебі олардың шамалары эффекттің қолда бар немесе
тұтынылған ресурстармен арақатынасын көрсетеді.
Дипломдық жұмыс мақсаты – өндірістің табыстылығын арттыру жолдарын
қарастыру.
Дипломдық жұмыста шешілетін мәселелер:
1) Өндірісітің табыстылық категорияларының теориялық негіздерін, оны
анықтау әдістемесін қарастыру.
2) Аграрлық сектордағы ауылшаруашылық кәсіпорындарының қызметінің
табыстылығына талдау жасау.
3) КВР АҚ-ның қаржылық-шаруашылық қызметін бағалау
4) Акционерлік қоғамның табыстылығын талдау.
5) Ауылшаруашылық өндірісінің табыстылығын арттыру бағыттарын негіздеу.
Дипломдық жұмыс, кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытындыдан тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде ауылшаруашылық кәсіпорындарының
экономикалық тиімділік көрсеткіштері табыстылығы, мәні, анықтау әдістемесі,
жалпы ҚР-дағы ауылшаруашылық кәсіпорындарының қаржылық экономикалық
көрсеткіштеріне, яғни таза табысы мен рентабельділік деңгейіне талдау
жасалған.
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде КВР АҚ-ның жалпы сипаттамасы
келтірілген, мұнда кәсіпорынның мінездемесі, айналысатын қызметі немесе
өндірілетін өнімнің түрлері келтіріліп талданған, сондай-ақ қоғамның
табыстылық көрсеткіштері анықталған.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде ауылшаруашылық өндірістерінің
тиімділігін, табыстылығын арттыру жолдары келтірілген.
Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының
статистикалық жинақтарының мәліметтері, монографиялар, оқу құралдары,
кәсіпорынның мәліметтері пайдаланылған.
1. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІК
КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
a. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының экономикалық тиімділігінің негізгі
көрсеткіштері
Қазіргі жағдайда ауыл шаруашылығын дамытуды, келешекте жеделдетудің
маңызды проблемаларының бірі – сала тиімділігін арттыру.
Өндіріс тиімділігі – экономикалық заңдылықтардың жүзеге асырылуы
мен кәсіпорын қызметінің маңызды жағы – оның нәтижелілігі бейнеленетін
күрделі экономикалық категория.
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық тиімділігін сипатттау үшін
натуралды және құндық көрсеткіштер жүйесі пайдаланылады. Натуралды
тиімділік көрсеткіштеріне өсімдік және мал шаруашылығының өнімділігі
жатады. Натуралды көрсеткіштер құндық көрсеткіштерді есептеу үшін баға
(негіз) болып табылады.: жалпы және тауарлы өнім, жалпы және таза табыс,
пайда мен өндірістің табыстылығы.
1-сурет - Өндірістің экономикалық тиімділігінің көрсеткіштері
Жалпы өнім – белгілі кезеңдегі ақшалай мәндегі барлық ауыл
шаруашылық өнім, тауарлы өнім бұл - өткізілген өнім.
Жалпы табыс (ВД) – жалпы өнім (ВП) құнымен тұтынылған материалдық
шығындар (Мз) арасындағы айырма:
ВД = ВП - Мз ( 1
)
Таза табыс (ЧД) жалпы өнім құнынан өндіріс шығындарын немесе оның
өзіндік құнын (Сп) алып тастағанға тең:
ЧД = ВП – Сп
( 2 )
Таза табыс мөлшерін жалпы табыстан (ВД) еңбекақы төлемінің (От) алып
тастағанда табуға болады:
ЧД = ВД – От ( 3
)
Экономикалық әдебиеттерде құрылған табыс (Т) және өткізілген таза
табысты (Т) бөліп қарастыратын. Таза табыстың жүзеге асқан бөлігі кәсіпорын
пайдасының мөлшеріне жауап береді. Бұдан, егер таза табысты жалпы өнімді
бөлу кезінде анықтаса, онда пайда (П) өнімді өткізуден түсетін түсім (Вр)
мен оның толық өз құны (Сп) арасындағы айырмамен есептеледі:
П = Вр – Сп (
4 )
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық тиімділігінің жалпылама
нәтижесі болып рентабельділік саналады.
Рентабельділік деңгейі (Р) пайданың өнімнің толық өзіндік құнына
пайыздық қатынасымен есептеледі.
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикасының тиімділігінің мәні.
Шаруашылықтың кез-келген жүйесінде өндіріс тиімділігінің
спецификалық мазмұны келесілермен анықталады:
- өндірістің қоғамдық нысанымен;
- өндірістің мақсатты бағыттылығымен;
- берілген жүйеге тән өндіріс факторы мен нәтижелерінің өзіндік
сипатымен;
2-сурет – Ауылшаруашылық өндірісіндегі тиімділіктің негізгі түрлері
Өндіріс тиімділігі экономикалық және әлеуметтік – экономикалық
болып бөлінеді.
Әлеуметтік-экономикалық тиімділік – шығарылатын өнім есебінен халық
мұқтаждықтарының қанағаттандыру деңгейі болып табылады. Ол халықтардың өмір
сүру деңгейін арттыруға, еңбек жағдайын жақсартуға, адамдардың бос уақытын
арттыруға т. б. бағытталған.
Соңғы нәтижені сипаттау кезінде эффект және экономикалық тиімділік
түсініктерін ажыратуға болады .
Эффект – бұл ауыл шаруашылығында жургізілген қандайда бір іс –
шаралардың нәтижесі. Мысалы, тыңайтқыштарды қолданудан болатын эффект
өнімге қосымша ретінде көрінеді. Алынған эффект тыңайтқыштарды пайдалану
тиімділігі туралы ақпарат бермейді.
Экономикалық тиімділік өндіріс нәтижелері материалды – ақшалай
қорлардың шығындарымен салыстыруда орын алады.
Соңғы экономикалық эффект ауыл шаруашылығы бойынша жалпы барлық
ресурстарды тиімді пайдалануға, үнемдеу және сақтау ушін жүйелі түрде
күресу, өнімнің өзіндік құнын төмендету және еңбек өнімділігін арттыруға
байланысты
Ауыл шаруашылығының экономикалық тиімділігін бағалау үшін өндіріс
процесіне әртүрлі факторлардың әсерінен бейнеленетін нақты көрсеткіштер
қажет.
Экономикалық тиімділіктің аса маңызды көрсеткіші болып мыналар
табылады:
1. Жалпы өнімнің (ВП) жанды және заттай еңбек шығындарына қатынасы
саналады:
Эв = (
5 )
мұндағы ВП – ауыл шаруашылығының жалпы өнім құны, тг;
Пз - өндірістік шығындар, тг;
Фос – негізгі өндірістік қорлар, тг;
К - қорлардың тиімділік коэффициенті.
2. Жалпы табыстың жанды және заттай еңбек шығындарына қатынасы:
Эв = (
6 )
Жалпы табыс (ЖТ) мөлшері өндірілген өнімді өткізуге, бағасына және
материалды шығындардың шамасына байланысты. Жалпы табыс мөлшері өндіріс
құралдарындағы заттық еңбекті пайдалану және жанды еңбек шығындарына
қатынасы:
Эч = ( 7 )
Таза табыс қосылған өнім құнының ақшалай мәні және жалпы өнім
құнымен өндіріс шығындары арасындағы айырмамен анықталады. Таза табыс
өндірісті келешектегі кеңейту мен қоғамдық тұтыну қорларының өсімі болып
табылады.
Табыстылық (рентабельділік) - барлық кәсіпорындарға тән маңызды
экономикалық категория болып табылады. Ол кәсіпорынның табыстылығын,
тиімділігін білдіреді.
Рентабельділікте тек жанды еңбек емес, бұрыңғы еңбек шығындарының
нәтижесі, өткізілген өнімнің сапасы, өндірісті ұйымдастыру деңгейі мен
оны басқару бейнеленді.
Рентабельділіктің екі түрі бар: халық шаруашылық және шаруашылық
есептік. Алғашқысы құрылған таза табыс шамасымен, екіншісі тікелей
кәсіпорынның жүзеге асыруымен сипатталады.
Өзіндік қорларды пайдалануды сипаттау үшін таза табыс нормасы
пайдаланылады.
Таза табыс нормасы - таза пайданың негізгі және айналым
қорларының орташа жылдық құнына паыздық қатынасымен сипатталады.
1. 2 Аграрлық секторда өндірістің табыстылық деңгейін анықтау әдістемесі
Ауыл шаруашылығы өндірісінің рентабельділік категориясында
өндірістің нәтижесіне де сондай-ақ жұмсалған ресурстарға әсерін тигізетін
көптеген факторлар мен жағдайлар жинақталады.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің рентабельділік көрсеткіштеріне талдау
және бағалау жасағанда нәтиженің деңгейі мен өсуі өндірістің жағдайларына
ғана емес, көптеген басқа да факторларға, соның ішінде топырақтың табиғи
құнарлығына, климаттық жағдайларға, басқаруды ұйымдастыруға , кәсіпорынның
мамандармен қамтамасыз етілуіне және олардың біліктілік дңгейіне де
бағынышты. Нәтиженің көбеюі қолода бар ресурстарды интенсивті пайдаланудан
да көрінуі мүмкін. Сондықтан өндіріс тиімділігінің барлық факторларын
оларды бағалаған кезде былай жүйелеу орынды: ресурстар, өндіріс шығындары,
негізгі факторлар және өндірісті интенсивтендірудің бағыттары бойынша.
Ресурстық тұжырымдама ұдайы өндіріс үдерісінде қолданылатын
өндірістік ресурстардың барлық нысанын пайдаланудың тиімділігін бағалауға
және өндіріс тиімділігін арттыру мен қоғамдық еңбекті үнемдеу қандлай
ресурстардың есебінен болғанын анықтауға мүмкіндік береді.
Өндіріс ресурстары – қажетті тауарларды өндіру үдерісінде
пайдалануға болатын табиғи, әлеуметтік, рухани күштердің жиынтығы.
Өндірістік ресурстардың 4 түрі бар:
1) Табиғи - өндірісте пайдалану үшін тарауы мүмкін табиғи күштер мен
заттар.
2) Материалдық – Адам жасап шығарған барлық өндіріс құралдары.
3) Еңбек – еңбекке жарамды жастағы халық, ресурстық тұрғыдан оны 3
көрсеткіш бойынша бағалайды: әлеуметтік, демографиялық, кәсіби-
біліктілік және мәдени біліктілік.
4) Қаражат – кәсіпорынның қызметін одан әрі жалғастыру және кеңейту үшін
қажетті қаржы ресурстары.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің, салалардың, жеке кәсіпорындар мен өнім
түрлерінің рентабельділігінің көрсеткіштерін талдау мен бағалау өзінің
кешенді мәселе екенін көрсетеді. Оған жататындар:
1) экономикалық тиімділіктің негізгі өлшемдері мен көрсеткіштер жүйесін
олардың өзара қарым-қатынасында анықтау;
2) бұл көрсеткіштерді анықтаудың әдістерін әзірлеу;
3) жеке кәсіпорындардың шаруашылық қызметін, аудан, облыс, республиканың
ауыл шаруашлығының қазіргі жағдайы мен даму серпінін талдаған және
бағалаған кезде тиімділіктің рентабельділік көрсеткштерін қолдану.
Рентабельділік неміс сөзінен алынған, тиімді табыс деген ұғымды
білдіреді. Кәсіпорынның рентабельділігін бағалау көрсеткіштері келесі түрде
анықталады:
Кәсіпорын Таза (немесе жалпы) табыс мөлшері * 100 %
мүлкінің = Кәсіпорынның мүлкінің (актив) орт. шамасы
рентабельділігі
Меншік құралдарының Таза табыс * 100 %
рентабельділігі = Меншік құралдардың орташа құны
Баланстық табыстың Жалпы табыс * 100 %
мөлшері = Сатудың таза көлемі
Таза табыстың Таза табыс * 100 %
мөлшері = Сатудың таза көлемі
Шетелдік тәжірибеде ең соңғы көрсеткіш табыс маржасы деп аталады.
Оның экономикалық мазмұны - айналымдағы әр теңгеге таза табыстың үлес
салмағы.
Рентабельділіктің 2 түрін айырамыз: шаруашылық-есептік және халық
шаруашылық.
Шаруашылық есеп рентабельділігі – бұл жеке ауыл шаруашылығы
кәсіпорнының немесе өнімнің жеке түрінің рентабельділігі. Ол өнімнің саны
мен сапасына, сату бағасының деңгейіне және өнім өндіруге жұмсалатын
шығынның көлеміне байланысты. Алайда мемелекеттік сату бағасы арқылы
ауылшаруашылығында жасалған қосымша өнімнің бір бөлігін жалпы халықтық
мұқтажы үщін өз қарамағына алады.
Бөлшек сауда бағасымен және оны өңдеу, дайын ауылшаруашылық өнімін
сақтау мен сату сатыларында жұмсалатын қосымша шығынмен салыстырып өлшесе,
онда осы тәсілмен алынған нәтиже халық шаруашылық рентабельділік болып
табылады.
Ауылшаруашылық өндірісінің рентабельділігін ең алдымен оның
өлшемдері мен көрсеткіштері арқылы сипаттауға болады.
Өлшем (критерий) – бұл терминнің ғылыми түсінігі бойынша анықтаушы
белгіні, баға өлшемін білдіретін негізгі сапаны, басты қасиетті көрсеткішті
білдіреді.
Өлшемдердің көрсеткіштерден айырмашылығы – ол ішкі, түпкілікті
белгі, ол бойынша әлеуметтік-экономикалық түрлі пікір айтылады.
Көрсеткіштердің рөлі өндіріс рентабельділігі мен экономикалық
тиімділік өлшемінің мазмұнын сандық тұрғыдан сипатталады. Ауылшаруашылық
өндірісінің рентабельділігін есептеу үшін экономикалық тиімділік барлық
көрсеткіштерін есептеу қажет.
Біз республикада жалпы ауылшаруашылық бойынша жалпы өнім құнының
анықтамасын қажетті көрсеткіш деп санаймыз. Ал кәсіпорын үшін өзінің табысы
мен шығынын білу қажет, сонда қайта есеп жүргізу қажеттілігі туындамайды.
Халықаралық қаржылық есеп беру стандартында, пайда іс-әрекеттің тиімділігі
ретінде немесе басқадай өлшеу негізі үшін, инвестицияға пайда немесе
акцияларға пайда немесе акцияларға пайда түрінде жиі қолданылады. Пайданы
өлшеумен байланысты тікелей элементар табыс пен шығын анықтамалары.
Бухгалтерлік және таза экономикалық пайда арасындағы қатынас
келесідей түрде көрініс табады.
Таза экономикалық пайда = Бухгалтерлік пайда – имплициттік шығын
Нақты шығындыр – аралық бұйым мен өндіріс факторларының
жабдықтаушының тікелей (ақшалай) төлемдерін жасауға қатысатын альтернативті
шығын.
Имплициттік (айқын емес) шығындарға ресурстарды пайдаланудың
альтернативті шығыны, фирманың иесіне тиісті (немесе заңды тұлға ретінде
фирманың меншігіндегілер).
Таза табыстың (Р) мөлшері келесі формуласы бойынша анықталады:
немесе ( 12 )
мұндағы т – қосылған құн;
С+V – өндіріс шығыны
Таза табыс мөлшері өндірісітік рентабельділігнің табыстылығы
мөлшерін көрсетеді.
Ауылшаруашылық өндірісінде пайды нақты-нақты суреттейтін, есеп
жүргізуге өте ыңғайлы көрсеткіш таза табыстың мөлшері болып табылады (Пм):
; ( 13 )
мұндағы Ко – негізгі қордың орташа жылдық құны,
Коб – айналым қордың орташа жылдық құны.
Бұл көрсеткіш өндіріс қорларының (негізгі және айналым) бірлігінен
алынған таза табыс мөлшерін сипаттайды.
Ресустарды пайдалану тиімділігінің жеке көрсеткіштеріне: жер
қайтарымы, қор сыйымдылығы және т.б. жатады.
Қорытындылаушыға – ресурстар қайтарымы, өзіндік құн, материал
сыйымдылығы, еңбек сыйымдылығы, рентабельділік деңгейі жатады. Жеке
көрсеткіштердің ішінде ең бастысы – еңбек өнімділігі.
Еңбек өнімділігі - азықтың шамасы ның жанды еңбек шығындарына
қатынасы.
Жалпы өнімнің нақты және ақшалай көріністегі көлемінің сипатталуы
келесі түрде болады:
ЕӨ = ЖӨ Т (
14 )
Орташа жылдық 1 жұмысшыға есептелінген жалпы өнім көлемінің ақшалай
бағалануы:
ЕӨ = ЖӨ Р (
15 )
Еңбек өнімділігінің негізгі көрсеткіштерін атап көрсетіп кетейік:
1) ауыл шаруашылығы еңбек өнімділігі – 1 адамсағат есептегендегі
жалпы өнім. Бір өнімге өнімнің еңбек сыйымдылығынан (Өес) жұмыс уақытының
шығындарын алып тастайық :
Өес = Т ЖӨ
( 16 )
2) қор қайтарымы, қор сыйымдылығы;
3) материал қайтарылымы, материал сыйымдылығы.
Егерде біз ауыл шаруашылығы өндірісінің нәтижесінен есептеу кезінде
жерді өндірістің басты құралы ретінде, маңызды екенін ескермесек жөн болмас
еді.
Бұдан жерді пайдаланудың экономикалық тиімділігін есепке алудың
қажеттігі туындайды.
Ең бастысы-жер қайтарымы (ЖҚ) :
ЖҚ = ЖӨ Қж
( 17 )
мұндағы ЖӨ - ауыл шаруашылығндағы жалпы өнім;
Қж – жер ресурстарының құны.
Жер сыйымдылығы (Жс) – жер қайтарымына қатысты кері көрсеткіш:
Жс = Қж ЖӨ
( 18 )
Сонымен қатар барлық нәтижелі, қорытындылаушы көрсеткіштерді жер
көлемінің бірлігіне есептеуге болады. Мысалы, жалпы, тауарлық өнімнің
көлемі, жалпы табыс, таза табыс т.б. Жерді тиімді пайдаланудың натуралды
көрсеткіштерінің бірі – ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігі, өсімдік
шаруашылығының негізгі өнім түрлерін өндіру (астық, қант қызылшасы, картоп
т.б.) 100 га жыртылған жерге, центнермен есептегенде, сүтті ірі қара мал
етін, қой етін тірі салмақпен өндіру , 100 га ауылшаруашылығына
есептегендегі жүн, ц; 100 га жыртылған жерге тірі салмақпен есептегенде
шошқа еті, ц; құс етін өндіру, ц; жұмыртқа, мың дана; 100 га астық
дақылдары егілген жерге есептелінген.
Күріш өндірудің өзіндік құны - өндіріске жұмсалған шығындармен жалпы
өндіріс көлемі. Өзіндік құнды мына жағдайда төмендетуге болады:
1) Егер жалпы өнімнің белгілі бір көлеміне өндірістік шығындардың
сомасы азаятын болса;
2) Егер шығындардың белгілі бір көлеміне өндірілетін жалпы өнімнің
массасы көбейетін болса;
3) Жалпы өнімді шығындардың көлемі шығындардың көлемінің өсуінен
көбірек дәрежеде өссе.
Экономиканың нарыққа көшкен жағдайында баға белгілеу маңызды рөл
атқарады, нарықтық тетіктерді игеру мен пайдалану мүмкін болады. Баға–
сатып алушылар мен сатушылардың іс-әрекетін бағдарлайтын ақпарат береді.
Ауыл шаруашылығындағы бағаның деңгейі мен серпіні.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу бағасы 2002 ж. 2,3 %-ға
төмендеді. 2003 ж.-31,7 %-ға, 2004 ж.-4%-ға өсті. Өткен жылы егіс алқабының
өнімдері 1,4%-ға арзандады (2002 ж. -10%), ал 2003 ж. 498,1 %-ға
қымбаттады. Мал шаруашылығы өнімдері бағасының өсімі 2004 ж. 2003 ж
қарағанда 1,8 пайыздық пункте озып, (2002 ж қарағанда -6,7 пунктке), 11,1
% құрады. 2004 ж. Ресейде ауылшаруашылығы өнімдерінің бағасының индексі-
111,4 %, мал шаруашылғы өнімдері бағасының индексі-117,2%.
2002 жылғы дәнді дақылдар бағасының 12,1%-ға төмендеуінен кейін 2003
ж. 53 %-ға өсті, ал 2004 ж. 0,2 %-ға төмендеді. Бидай өткізу бағасының
бірінші жартыжылдықта 8%-ға өсуі оның 2003 ж. байқалған өсімінің жалғасы
болды. Қыркүйек-желтоқсанда жаңа астық бидайы 9,7 %-ға арзандады, бұл бір
жағынан мемлекеттік ресурстарғаарналған сату бағаларының төмендеуіне және
елден тыс жерлердегі сұраныстың азаюына байланысты. Тұтастай алғанда 2004
ж. оны өткізу бағасы 1,7 %-ға, жұмсақ сортты бидайдың өткізу бағасы-1,8 %-
ға төмендеді, ал қатты сортты бидайдың өткізу бағасы-0,3%ға өсті.
Бидайдың әлемдік бағасының серпіні өткен жылы бірқалыпты болмады.
2004 ж. 1-тоқсанында баға 0,6 %-ға өссе, сәуір-тамызда 15,4%-ға төмендеді,
бұл бір жағынан негізгі экспорттаушылардағы бидайдың келешектегі өнім
түрлеріне байланысты, алайда қыркүйек-желтоқсанда бидай әлемдік рынокта
13,8 %-ға қайта қымбаттады. Тұтастай бір жылда бидай бағасының төмендеуі
3,1 % құрады. (2003 ж. -0,8%), бұл Қазақстан астығымен баға сәйкессіздігін
азайтты. Егер 2003 ж. желтоқсанында бидай өткізу бағасының деңгейі
әлемдік бағада 59% алса, онда 2004 ж. желтоқсанында 65 % алды. Астық
дақылдарының шартты бағасы 2004 ж 2,9 %-ға төмендеді, бұл олардың жартысы-
елден тысқары жерлерге, төрттен бірі-ТМД елдеріне кеткенінің өзінде.
2004 ж. дәнді дақылдардың басқа түрлері бағасының өсуі өткен
жылғыдан өте мардымсыз болды. Сұлы бағасы 12,3 %-ға (2003 ж.-18%), арпа-9%
ға (26 %), тары – 9,7%-ға (24 %), күріш -2,3%-ға (6,3 %) өсті. Қарақұмық
өндіруді арттыру (2003 ж. 1,6 есе, 2004 ж. – 13,3 %) және оның рынокта
толуы оны өткізу бағасының 2 %-ға төмендеуіне әкеп соғады.
Баға серпінінің баяу қозғалуы өндіруші кәсіпорындардың және тұтыну
рыногындағы астықты қайта өңдеу өнімдеріне тән, 2004 ж. отандық
өндірісінің бидай ұны бағасының өсуі 2,8 % (2003 ж-36,2 %), бөлшек
саудадада-10,8% (26,2%).
Кесте-1 - Ауыл шаруашылығы өнімдерінің орташа сату бағалары
(1 тоннасына тенгемен)
2000 ж 2001 ж 2002 ж 2003 ж 2004 ж
ТабыстыШығындыТабыстыШығындыТа быстыШығынды
кәсіпоркәсіпоркәсіпоркәсіпоркә сіпоркәсіпор.
. . . . .
Қазақстан Ресспубликасы -17,9 19,8 14,6 7,0 18,1 -1,7
Ақмола обл. -22,9 31,3 35,4 9,9 9,3 -22
Ақтөбе обл. -15,3 11,7 -13,1 6,3 24,1 +12,4
Алматы обл. -17,6 -3,1 -8,9 11,2 1,3 +4,4
Атырау обл. -3,8 19,7 4,0 11,4 41,4 +21,7
Шығыс-Қазақстан о. 1,7 13,0 24,1 8,8 14,2 +1,2
Жамбыл обл. -13,7 -4,4 -15,7 -0,3 5,6 +10
Батыс Қазақстан о. -16,3 -3,4 2,4 0,3 16,8 +20,2
Қарағанды -14,7 29,6 39,9 22,4 27,6 -2
Қостанай -29,1 32,9 18,0 11,8 50,5 +17,6
Қызылорда -11,1 -6,6 -16,0 -3,7 -11,2 -4,6
Маңғыстау -1,8 6,8 -17,2 -25,6 13,0 +6,2
Павлодар -7,1 13,2 19,0 28,2 -1,9 -15,1
Солт.-Қазақстан обл -18,0 19,1 9,2 -6,7 12,4 -6,7
О.Қазақстан -8,9 5,14 3,1 6,9 1,3 -4,1
Астана қ. - 59,5 -4,4 -4,0 1,4 -58,1
Алматы қ. - -1,3 -31,6 -10,5 11,5 12,8
5-кестеден көргеніміздей, 2003 ж. ҚР бойынша рентабельділік деңгейі-
18,1 %, ал 2000 ж. 19,8 %, яғни 1,7 % улестік мөлшермен төмендеген, бірақ
2002 жылға қарағанда 11,1 %-ға өскен.
Кесте -6 - Ауыл шаруашылық өнімдерінің жеке түрлерін өткізудің, яғни
астық өнімдерінің рентабельділік деңгейіне талдау (астық өнімдері
бойынша).
1995ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2003ж.
2000 ж-мен
салыстыр-ғ
анда (+,-)
Қазақстан Республикасы -3,8 28,7 21,5 7,5 49,4 +20,7
Ақмола обл. -4,8 39,6 41,7 13,0 48,4 +8,8
Ақтөбе обл. -4,2 22,4 -7,9 9,1 55,9 +33,5
Алматы обл. 4,7 -1,4 1,2 10,3 17,4 +16
Атырау обл. 1,4 78,9 50,0 7,2 30,3 -48,6
Шығыс-Қазақстан о. 70,6 55,5 21,9 3,0 22,9 -32,6
Жамбыл обл. 26,5 -1,8 -20,7 -1,2 21,5 +19,7
Батыс Қазақстан о. -24,5 1,4 5,0 -0,1 28,6 +27,2
Қарағанды -5,2 56,5 53,7 23,8 58,2 +1,7
Қостанай -18,8 37,2 22,5 13,3 80,5 +43,3
Қызылорда 9,4 -5,4 -14,7 -3,1 -8,3 -2,9
Павлодар 25,3 16,6 32,8 39,1 65,4 +48,8
Солт.-Қазақстан обл 0,4 22,8 11,7 -6,3 38,7 +15,9
О.Қазақстан 8,6 1,5 4,0 -1,9 -2,3 -3,8
Астана қ. - 68,2 -57,5 -9,4 - -
Алматы қ. - - -32,2 - - -
Ескертпе – Қазақстан ауыл, орман, балық шаруашылығы ҚР статистика жөніндегі
агенттігі, Алматы қ., 2004 ж.
6-кестеге байланысты, Республика бойынша 2000 ж рентабельділік
деңгейі 28,7 %, ал 2003 жылы 49,4 % ие 20,7 % артық, бұл көрсеткіштің
деңгейінің көтерілуі еліміздің көптеген облыстарында, атап айтқанда Ақтөбе,
Ақмола, Атырау, Жамбыл, Алматы, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан
облыстарында байқалады.
2. KazBestProduct АҚ-ның табыстылық деңгейіне талдау
2.1 KazBestProduct АҚ-ның қаржылық-экономикалық
жағдайына талдау жасау
Серіктестіктің тұрған орны және мекен-жайы: Қазақстан Республикасы,
Алматы қаласы, Қазыбаев көшесі, 246а үй.
Серіктестіктің фирмалық атауы: мемлекеттік тілде О.З.М.
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. Қысқаша: О.З.М. ЖШС. Орыс тілінде:
товарищество с ограниченной ответственностью О.З.М.. Қысқаша: ТОО
О.З.М.
Серіктестік құрылтайшысы Қазақстан Республикасының азаматы Икишев
Жанат Ризаевич, паспорт № 1614031, ІІМ РҚ, 09.02.1998 ж., РНН 091320070077,
Алматы облысы, ықшамауданы 182.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 100 000 теңгені құрайды.
Оны Алматы қаласының Әділет басқармасында мемлекеттік тіркеген сәттен
бастап Серіктестік құрылған болып есептеледі және заңды тұлға мәртебесіне
ие болады. Серіктестік коммерциялық ұйым болып табылады, азаматтық
құқықтарға ие және Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған
қызметтердің кез келген түрлерін жүзеге тасыру үшін қажетті оның
қызметтеріне байланысты міндеттерді жүктейді.
Серіктестіктің жұмыс мерзімі шектелмеген.
Серіктестіктің қызметінің мақсаттары және мәні
Серіктестіктің қызметінің негізгі мақсаты Серіктестіктің өндіретін
мақсаты Серіктестіктің өндіретін тауарларына (жұмыстары, қызмет
көрсетулері) сұранымдарды қанағаттандыру жолымен таза табыстарды алу болып
табылады.
Көзделген мақсатқа жету үшін серіктестік келесі көрсетілген қызмет
түрлерін жүргізеді:
- астықты өңдеу;
- астықты алып-сату;
- коммерциялық қызмет;
- ғылыми-зерттеу ашуларын өңдеу және енгізу;
- жарнама-ақпараттық қызметі;
- сауда-делдалдық қызмет;
- сыртқы экономикалық қызмет;
- экспорттық-импорттық операцияларын жүзеге асыру.
Серіктестік, тізбесі заң актілерінде белгіленетін жекелеген қызмет
түрлерімен ҚР мемлекеттік органдарымен берілетін лицензия, рұқсат,
сертификат негізінде ғана айналыса алады.
Мүліктердің құралу тәртібі.
Серіктестіктің мүлкінің құралы көздері болып табылатындар:
-жарғылық капиталға қатысушылардың салымдары;
-серіктестіктің алған табыстары;
- заңдармен тыйым салынбаған басқа көздер.
Серіктестіктің мүлкі оның балансында есептеледі.
KazBestProduct АҚ-ның қызметін басқару
Қатысушылардың жалғыз құрылтайшы-серіктестіктің жоғары басқару органы
болып табылады.
Серіктестікте қатысушылардың жалғыс құрылтайшы ерекше құзыреті:
А) серіктестіктің жарғылық капиталы мөлшерін, орналасқан жері мен
фирмалық атауын өзгертуді қоса алғанда, оның жарғысын өзгерту;
Б) серіктестіктің атқарушы органын құру және оның өкілеттікутерін
мерзщімінен бұрын тоқтату, сондай-ақ серктестікті немесе оның мүлкін
сенімгерлік басқаруға беру туралы шешім қабылдау және осылай берудің
шарттарын айқындау;
В) серіктестіктің жалдық қаржылық есебін бекіту және таза пайда мен
шығынды бөлу;
Г) серіктестіктің бақылаушы кеңесінің және тексеру комиссиясын
сайлау және олардың өкілеттіктерін мерзімінен тоқтату, сондай-ақ
серіктестіктің тексеру комиссиясының есептері мен қорытындыларын бекіту;
Д) серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін ішкі ережелерді, оларды
қабылдау рәсімдерін және басқа да құжаттарды бекіту;
Е) серіктестіктің өзге шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ
коммерциялық емес ұйымдарға қатысуы туралы шешім қабылдау;
Ж) серіктестікті қайта ұйымдастыру немесе тарату баланстарын бекіту;
З) қолданылатын заңдарына сәйкес серіктестік мүлкіне қосымша
жарналарын енгізу туралы шешім қабылдау жатады.
Серіктестіктің атқарушы органы директор болып табылады, ол
қатысушылардың жалғыс құрылтайшы есебін береді және оның шешімдерінің
орындалуын ұйымдастырады.
Жалғыс құрылтайшы ерекше құзыретіне жататын мәселелерден басқа
сұрақтарға директор құзыретті болады, соның ішінде:
1) Күнделіктегі және перспективалық программалардың орындалуын
қамтамасыз етеді;
2) Қатысушылар шешімдерін дайындайды және олардың орындалуын
ұйымдастырады, және орындалуы туралы есеп береді;
3) Серіктестіктің мүлігіне, соның ішінде ақшасына, шектеусіз билік
етеді;
4) Банктерде есеп және басқа шоттарды ашады;
5) Серіктестіктің еңбек коллективімен орындалуға міндетті
бұйрықтар мен нұсқаулар шығарады;
6) Серіктестің қызметкерлерін жұмысқа қабылдайды және жұмыстан
босатады;
7) Серіктестіктің өкілі болуға сенімхаттар береді;
Кәсіпорынның қаржы директоры келесі қызметтерді атқаруға міндетті:
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және бақылау;
- дебиторлық қарыздың есебі, жүргізілуі;
- еңбекақы бойынша есепті жүргізуге бақылау.
Қапшағай қ. кәсіпорынның бухгалтерінің негізгі функционалдық
қызметтері:
- алғашқы құжаттарды толтыру;
- дайын өнімді есепке алу;
- материалдық есептерді жүргізу.
Алматы қ. KazBestProduct АҚ-ның филиалы О.З.М. ЖШС бухгалтерінің
негізгі функционалдық қызметтері:
- есеп беруші тұлғалармен есеп жүргізу;
- бухгалтерлік, салықтық, қаржылық және есеп берулерді толтыру.
KazBestProduct АҚ-ның қаржылық-экономикалық қызметін талдау
KazBestProduct АҚ-ның 2004-2005 ж.бухгалтерлік балансын, қаржы-
шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есебін және ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебінің мәліметтерін (қосымша 1-6) негізге ала отырып
кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргіземіз.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі
қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі
мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақтылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен
қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау -
кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
6-сурет - Кәсіпорынның басқару құрылымы
Кесте-6 - Өнімді сату бойынша есеп беру
1-ші квартал 2006 жыл
Аталуы Саны Өзіндік құны Салықтарды Салықты Табыс
қоспағандағы қосқандағы сома
сома
Негізгі қойма 3688000,000 6 767 352,13 7 090 200,80 8 153 731,00 322 848,72
Бидай қалдығы 30% 38560,000 67 060,87 70 413,91 80 976,00 3 353,04
Жарма 2950800,000 5 131 826,04 5 388 418,22 6 196 681,00 256 592,18
Бидай қалдығы 50% 691910,000 1 504 152,17 1 564 318,28 1 798 966,00 60 166,11
Күріш қалдығы 3980,000 6 921,74 7 267,83 8 358,00 346,09
1-ші сортты ұн 2750,000 57 391,31 59 782,61 68 750,00 2 391,30
Барлығы 3688000,000 6 767 352,13 7 090 200,80 8 153 731,00 322 848,72
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке
топтарын талдау, олардың тиімді таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың
тоқтатылуына талдау жасау үшін келесі 7-аналитикалық кестені құрамыз.
Кесте-7 - 2004-2005 жж. KazBestProduct АҚ баланс активтерінің құрамы
мен құрылуы
Құрылы
2004 ж. 2005 ж. Жыл бойындағы мы
өзгеріс (+;-) ның
өзге-р
№ Көрсеткіштер уі
а)Тауарлы-матер13852 - - -
иалдық қорлар
мың. Үлес сал-мың. Үлес сал-
тг мағы,% тг мағы,%
1 2 3 4 5 6
1. Меншікті капитал Мк 196741 -422777 -619518
2. Ұзақ мерзімді активтер Ұза 30993900 46106773 15112873
3. Меншікті айналым капиталының Ма.к. -2902649 -46529550-15732391
бар болуы (1жол-2жол)
4. Ұзақ мерзімді міндеттемелер Ұз м - - -
5. Тауарлы-материалдық қорлардың Макұз -2902649 -46529550-15732391
меншікті және ұзақ мерзімді
қалыптасу көздерінің бар болуы
(3 жол + 4 жол)
6. Қысқа мерзімді несеиелер мен Қн - - -
қарыздар
Кесте-9 – дың жалғасы
7. Тауарлы - материалдық НК -2902649 -46529550-15732391
қорлардың қалыпты (негізгі)
қалыптасу көздерінің жалпы
мөлшері (5жол+6 жол)
8. Тауарлы-материалдық қорлар Қ 715028 581391 -133637
9. Өзіндік айналым капиталының Мак -3617677 -47110941-43493264
артықтығы (+) немесе
жетіспеушілігі (-) (3жол-8жол)
10 Тауарлы-материалдық қорлардың Мак-3617677 -47110941-43493264
меншікті және ұзақ мерзімді ұз
қалыптасу көздерінің артықтығы
(+) немесе жетіспеушілігі (-)
(5 жол - 8 жол)
11 Тауарлы-материалдық қорлардың НК -3617677 -47110941-43493264
қалыпты негізгі қалыптасу
көздерінің жалпы мөлшерінің
артықтығы (+) немесе
жетіспеушілігі (-) (7 жол-8
жол)
Ескертпе – KazBestProduct АҚ-ның мәліметтері негізінде талданған.
Тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен
қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін есептеу кәсіпорынның қаржылық жағдайын
оның тұрақтылық дәрежесі бойынша 4 типке бөлуге мүмкіндік береді:
қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы (ҚШ Мак ҚШ);
қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы (Мак ҚШ НК);
тұрақсыз қаржылық жағдайы (ҚШ НК немесе НКҚШ);
дағдарысты (қауіпті қаржылық) жағдайы .
Өтімділіктің жалпы көрсеткіші келесі формуламен есептеледі:
Кжө = ( 33 )
мұндағы Кжө-жалпы өтімділік коэффициенті;
а1,а2,а3 - салмақтық коэффициенттер;
А мен П- актив пен пассив бойынша сәйкес топтарының жиындары.
Өтімділіктің жалпы көрсеткішінің берілетін түрі:
Кжө = ( 34 )
Осы көрсеткіштің көмегімен кәсіпорнның төлем қабілеттілігіне және
кәсіпорындағы өтімділік жағынан қарастырғандағы қаржылық жағдайының
өзгерістеріне жалпы баға беріледі.
Кәсіпорындағы тауарлы-материалдық қорлардың оларды қалыптастыру
көздерімен қамтамасыз етілуі келесі 3-кестеде көрсетілген.
1. KazBestProduct АҚ-ның табыстылығын талдау
Кәсіпорынның табысын талдау және деңгейі мен серпінін талдау үшін №
2 Табыстар мен шығыстар туралы есеп нысанының мәліметтері негізінде
жүргізіледі.
Есепті кезеңдегі жалпы қаржылық нәтиже есеп беру нысандарына ашып
көрсетіледі және өнімді өткізуден, негізгі қорларды, материалды емес
активтерді, басқа мүліктерді өткізуден түсетін таза табыстың алгебралық
қосындысы ретінде болады.
Кесте-10 - Табыс көрсеткіштерін талдау
Көрсеткіштер 2004ж 2005ж Ауытқу
Абсолюттік Салыстыр-ма
(+,-), мың тенгелы, %
1 2 3 4 5
1. Ауыл шаруашылық 38868,5 46456,8 +7588,3 19,5
өнімдерін өткізуден
түсетін табыс
2. Өткізілген өнімнің өз 34525,5 43736,5 +9211 26,7
құны
10-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
3. Жалпы табыс 4343,0 2720,3 -1622,7 -37,4
4. Кезең шығындары 3079,4 3424,2 +344,8 +11,2
5. Негізгі қызметтен 1264,8 -703,92 -1968,7 -44,4
түсетін табыс (зиян)
6. Негізгі емес қызметтен13,6 84,402 +70,8 +620,6
түсетін табыс (зиян)
7. Салық салуға дейінгі 1278,4 -619,518 -1897,5 -51,5
қызметтен түсетін табыс
(зиян)
8. Салық салудан кейінгі 894,8 -619,518 -1514,3 -30,8
қызметтен түсетін табыс ... жалғасы
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Экономика факультеті
Экономика кафедрасы
Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С
Өндірістің табыстылығын арттыру жолдары
тақырыбына жазылған
Күндізгі оқу бөлімінің 4 курс студенті
Мамандығы 070842 - Экономика және
кәсіпорынды басқару
Экономика және АӨК кәсіпорынды басқару
мамандандырылуы бойынша
Алтыбасарова Айжан
Ғылыми жетекші :
аға оқытушы Жүнісбекова Г.Е.
Рецензент
Жұмыс қорғауға жіберілді
Экономика кафедрасының
меңгерушісі, э.ғ.к., профессор
Сейдахметов А.С.
Алматы, 2006 ж.
Кіріспе
Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың ұсынысымен оның жолдауы бойынша
2003-2005 жж. ауылды қайта жаңғырту жылдары жарияланған болатын. 2006-2008
жж ауыл шаруашылығын дамытудың жаңа бағыттарында алдағы жылдары ауыл
шаруашылығы өндірісін, Қазақстанның бәсекелік қабілеттілігін арттыру
ескертілді. Ол үшін:
1-ден, республиканың азық-түлік нарығын тұрақтандыру қажет;
2-ден, халықты отандық азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейін
түсірмеу;
3-ден, аграрлық және өнеркәсіптік секторларын корреляция арқылы
экономиканың тұрақты өсуі үшін алғы шарт қажет;
4-ден, ауыл тұрғындарын оңтайландыру негізінде адамдардың тұрақты
өмір сүруін қамтамасыз ету
2003-2015жж. ҚР индустриялық-инновациялық даму стратегиясының
мақсаты – экономика саласын әртараптандыру жолымен еліміздің тұрақты
дамуына қол жеткізу, сонымен қатар шикізат бағытынан қалдықтың болуына
себепші болу, ұзақмерзімді сервистік-технологиялық экономикаға көшу үшін
дайындыққа жағдай жасау.
Бұл барлық қаулылар ауылда шаруашылықты рентабельді жүргізу мен
өндірістің құлдырауының алдын алу мақсатында ауыл шаруашылығы өндірісінің
тиімділігін арттыруға бағытталған.
Өнім өндіру табыстылығын (рентабельділігін) арттырудың
өзектілігімен ғылыми-тәжірибелік маңызы нарықтық экономиканың шарттары мен
талаптарына байланысты туындайды. Нарықтық экономикада өндірістің
рентабельділігі өнімді өткізуден түскен ақшалай түсімдер арқылы өндіріс
шығындарын жабу ғана емес, ұдайы өндірісті жүргізу үшін қажетті деңгейде
пайда алудағы кәсіпорынның рентабельділігін білдіреді.
Қабылданған аграрлық бағдарламада, ауылдың қалыпты өмір сүруін
қамтамасыз ету, бәсекеге қабілетті өнім өндіру, импорт алмастыру және
экспорттық мүмкіндіктерді кеңейту қажеттілігі аталған.
Өндірістің табыстылық (рентабельділік) көрсеткіштері кәсіпорын
жұмысының жалпы тиімділігін, әртүрлі бағыттағы қызметтердің табыстылығын,
түсімділігін сипаттайды, пайдаға қарағанда олар шаруашылықтың соңғы
нәтижелерін анықтайды, себебі олардың шамалары эффекттің қолда бар немесе
тұтынылған ресурстармен арақатынасын көрсетеді.
Дипломдық жұмыс мақсаты – өндірістің табыстылығын арттыру жолдарын
қарастыру.
Дипломдық жұмыста шешілетін мәселелер:
1) Өндірісітің табыстылық категорияларының теориялық негіздерін, оны
анықтау әдістемесін қарастыру.
2) Аграрлық сектордағы ауылшаруашылық кәсіпорындарының қызметінің
табыстылығына талдау жасау.
3) КВР АҚ-ның қаржылық-шаруашылық қызметін бағалау
4) Акционерлік қоғамның табыстылығын талдау.
5) Ауылшаруашылық өндірісінің табыстылығын арттыру бағыттарын негіздеу.
Дипломдық жұмыс, кіріспеден, 3 бөлімнен және қорытындыдан тұрады.
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде ауылшаруашылық кәсіпорындарының
экономикалық тиімділік көрсеткіштері табыстылығы, мәні, анықтау әдістемесі,
жалпы ҚР-дағы ауылшаруашылық кәсіпорындарының қаржылық экономикалық
көрсеткіштеріне, яғни таза табысы мен рентабельділік деңгейіне талдау
жасалған.
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде КВР АҚ-ның жалпы сипаттамасы
келтірілген, мұнда кәсіпорынның мінездемесі, айналысатын қызметі немесе
өндірілетін өнімнің түрлері келтіріліп талданған, сондай-ақ қоғамның
табыстылық көрсеткіштері анықталған.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде ауылшаруашылық өндірістерінің
тиімділігін, табыстылығын арттыру жолдары келтірілген.
Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының
статистикалық жинақтарының мәліметтері, монографиялар, оқу құралдары,
кәсіпорынның мәліметтері пайдаланылған.
1. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІК
КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
a. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының экономикалық тиімділігінің негізгі
көрсеткіштері
Қазіргі жағдайда ауыл шаруашылығын дамытуды, келешекте жеделдетудің
маңызды проблемаларының бірі – сала тиімділігін арттыру.
Өндіріс тиімділігі – экономикалық заңдылықтардың жүзеге асырылуы
мен кәсіпорын қызметінің маңызды жағы – оның нәтижелілігі бейнеленетін
күрделі экономикалық категория.
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық тиімділігін сипатттау үшін
натуралды және құндық көрсеткіштер жүйесі пайдаланылады. Натуралды
тиімділік көрсеткіштеріне өсімдік және мал шаруашылығының өнімділігі
жатады. Натуралды көрсеткіштер құндық көрсеткіштерді есептеу үшін баға
(негіз) болып табылады.: жалпы және тауарлы өнім, жалпы және таза табыс,
пайда мен өндірістің табыстылығы.
1-сурет - Өндірістің экономикалық тиімділігінің көрсеткіштері
Жалпы өнім – белгілі кезеңдегі ақшалай мәндегі барлық ауыл
шаруашылық өнім, тауарлы өнім бұл - өткізілген өнім.
Жалпы табыс (ВД) – жалпы өнім (ВП) құнымен тұтынылған материалдық
шығындар (Мз) арасындағы айырма:
ВД = ВП - Мз ( 1
)
Таза табыс (ЧД) жалпы өнім құнынан өндіріс шығындарын немесе оның
өзіндік құнын (Сп) алып тастағанға тең:
ЧД = ВП – Сп
( 2 )
Таза табыс мөлшерін жалпы табыстан (ВД) еңбекақы төлемінің (От) алып
тастағанда табуға болады:
ЧД = ВД – От ( 3
)
Экономикалық әдебиеттерде құрылған табыс (Т) және өткізілген таза
табысты (Т) бөліп қарастыратын. Таза табыстың жүзеге асқан бөлігі кәсіпорын
пайдасының мөлшеріне жауап береді. Бұдан, егер таза табысты жалпы өнімді
бөлу кезінде анықтаса, онда пайда (П) өнімді өткізуден түсетін түсім (Вр)
мен оның толық өз құны (Сп) арасындағы айырмамен есептеледі:
П = Вр – Сп (
4 )
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық тиімділігінің жалпылама
нәтижесі болып рентабельділік саналады.
Рентабельділік деңгейі (Р) пайданың өнімнің толық өзіндік құнына
пайыздық қатынасымен есептеледі.
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикасының тиімділігінің мәні.
Шаруашылықтың кез-келген жүйесінде өндіріс тиімділігінің
спецификалық мазмұны келесілермен анықталады:
- өндірістің қоғамдық нысанымен;
- өндірістің мақсатты бағыттылығымен;
- берілген жүйеге тән өндіріс факторы мен нәтижелерінің өзіндік
сипатымен;
2-сурет – Ауылшаруашылық өндірісіндегі тиімділіктің негізгі түрлері
Өндіріс тиімділігі экономикалық және әлеуметтік – экономикалық
болып бөлінеді.
Әлеуметтік-экономикалық тиімділік – шығарылатын өнім есебінен халық
мұқтаждықтарының қанағаттандыру деңгейі болып табылады. Ол халықтардың өмір
сүру деңгейін арттыруға, еңбек жағдайын жақсартуға, адамдардың бос уақытын
арттыруға т. б. бағытталған.
Соңғы нәтижені сипаттау кезінде эффект және экономикалық тиімділік
түсініктерін ажыратуға болады .
Эффект – бұл ауыл шаруашылығында жургізілген қандайда бір іс –
шаралардың нәтижесі. Мысалы, тыңайтқыштарды қолданудан болатын эффект
өнімге қосымша ретінде көрінеді. Алынған эффект тыңайтқыштарды пайдалану
тиімділігі туралы ақпарат бермейді.
Экономикалық тиімділік өндіріс нәтижелері материалды – ақшалай
қорлардың шығындарымен салыстыруда орын алады.
Соңғы экономикалық эффект ауыл шаруашылығы бойынша жалпы барлық
ресурстарды тиімді пайдалануға, үнемдеу және сақтау ушін жүйелі түрде
күресу, өнімнің өзіндік құнын төмендету және еңбек өнімділігін арттыруға
байланысты
Ауыл шаруашылығының экономикалық тиімділігін бағалау үшін өндіріс
процесіне әртүрлі факторлардың әсерінен бейнеленетін нақты көрсеткіштер
қажет.
Экономикалық тиімділіктің аса маңызды көрсеткіші болып мыналар
табылады:
1. Жалпы өнімнің (ВП) жанды және заттай еңбек шығындарына қатынасы
саналады:
Эв = (
5 )
мұндағы ВП – ауыл шаруашылығының жалпы өнім құны, тг;
Пз - өндірістік шығындар, тг;
Фос – негізгі өндірістік қорлар, тг;
К - қорлардың тиімділік коэффициенті.
2. Жалпы табыстың жанды және заттай еңбек шығындарына қатынасы:
Эв = (
6 )
Жалпы табыс (ЖТ) мөлшері өндірілген өнімді өткізуге, бағасына және
материалды шығындардың шамасына байланысты. Жалпы табыс мөлшері өндіріс
құралдарындағы заттық еңбекті пайдалану және жанды еңбек шығындарына
қатынасы:
Эч = ( 7 )
Таза табыс қосылған өнім құнының ақшалай мәні және жалпы өнім
құнымен өндіріс шығындары арасындағы айырмамен анықталады. Таза табыс
өндірісті келешектегі кеңейту мен қоғамдық тұтыну қорларының өсімі болып
табылады.
Табыстылық (рентабельділік) - барлық кәсіпорындарға тән маңызды
экономикалық категория болып табылады. Ол кәсіпорынның табыстылығын,
тиімділігін білдіреді.
Рентабельділікте тек жанды еңбек емес, бұрыңғы еңбек шығындарының
нәтижесі, өткізілген өнімнің сапасы, өндірісті ұйымдастыру деңгейі мен
оны басқару бейнеленді.
Рентабельділіктің екі түрі бар: халық шаруашылық және шаруашылық
есептік. Алғашқысы құрылған таза табыс шамасымен, екіншісі тікелей
кәсіпорынның жүзеге асыруымен сипатталады.
Өзіндік қорларды пайдалануды сипаттау үшін таза табыс нормасы
пайдаланылады.
Таза табыс нормасы - таза пайданың негізгі және айналым
қорларының орташа жылдық құнына паыздық қатынасымен сипатталады.
1. 2 Аграрлық секторда өндірістің табыстылық деңгейін анықтау әдістемесі
Ауыл шаруашылығы өндірісінің рентабельділік категориясында
өндірістің нәтижесіне де сондай-ақ жұмсалған ресурстарға әсерін тигізетін
көптеген факторлар мен жағдайлар жинақталады.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің рентабельділік көрсеткіштеріне талдау
және бағалау жасағанда нәтиженің деңгейі мен өсуі өндірістің жағдайларына
ғана емес, көптеген басқа да факторларға, соның ішінде топырақтың табиғи
құнарлығына, климаттық жағдайларға, басқаруды ұйымдастыруға , кәсіпорынның
мамандармен қамтамасыз етілуіне және олардың біліктілік дңгейіне де
бағынышты. Нәтиженің көбеюі қолода бар ресурстарды интенсивті пайдаланудан
да көрінуі мүмкін. Сондықтан өндіріс тиімділігінің барлық факторларын
оларды бағалаған кезде былай жүйелеу орынды: ресурстар, өндіріс шығындары,
негізгі факторлар және өндірісті интенсивтендірудің бағыттары бойынша.
Ресурстық тұжырымдама ұдайы өндіріс үдерісінде қолданылатын
өндірістік ресурстардың барлық нысанын пайдаланудың тиімділігін бағалауға
және өндіріс тиімділігін арттыру мен қоғамдық еңбекті үнемдеу қандлай
ресурстардың есебінен болғанын анықтауға мүмкіндік береді.
Өндіріс ресурстары – қажетті тауарларды өндіру үдерісінде
пайдалануға болатын табиғи, әлеуметтік, рухани күштердің жиынтығы.
Өндірістік ресурстардың 4 түрі бар:
1) Табиғи - өндірісте пайдалану үшін тарауы мүмкін табиғи күштер мен
заттар.
2) Материалдық – Адам жасап шығарған барлық өндіріс құралдары.
3) Еңбек – еңбекке жарамды жастағы халық, ресурстық тұрғыдан оны 3
көрсеткіш бойынша бағалайды: әлеуметтік, демографиялық, кәсіби-
біліктілік және мәдени біліктілік.
4) Қаражат – кәсіпорынның қызметін одан әрі жалғастыру және кеңейту үшін
қажетті қаржы ресурстары.
Ауыл шаруашылығы өндірісінің, салалардың, жеке кәсіпорындар мен өнім
түрлерінің рентабельділігінің көрсеткіштерін талдау мен бағалау өзінің
кешенді мәселе екенін көрсетеді. Оған жататындар:
1) экономикалық тиімділіктің негізгі өлшемдері мен көрсеткіштер жүйесін
олардың өзара қарым-қатынасында анықтау;
2) бұл көрсеткіштерді анықтаудың әдістерін әзірлеу;
3) жеке кәсіпорындардың шаруашылық қызметін, аудан, облыс, республиканың
ауыл шаруашлығының қазіргі жағдайы мен даму серпінін талдаған және
бағалаған кезде тиімділіктің рентабельділік көрсеткштерін қолдану.
Рентабельділік неміс сөзінен алынған, тиімді табыс деген ұғымды
білдіреді. Кәсіпорынның рентабельділігін бағалау көрсеткіштері келесі түрде
анықталады:
Кәсіпорын Таза (немесе жалпы) табыс мөлшері * 100 %
мүлкінің = Кәсіпорынның мүлкінің (актив) орт. шамасы
рентабельділігі
Меншік құралдарының Таза табыс * 100 %
рентабельділігі = Меншік құралдардың орташа құны
Баланстық табыстың Жалпы табыс * 100 %
мөлшері = Сатудың таза көлемі
Таза табыстың Таза табыс * 100 %
мөлшері = Сатудың таза көлемі
Шетелдік тәжірибеде ең соңғы көрсеткіш табыс маржасы деп аталады.
Оның экономикалық мазмұны - айналымдағы әр теңгеге таза табыстың үлес
салмағы.
Рентабельділіктің 2 түрін айырамыз: шаруашылық-есептік және халық
шаруашылық.
Шаруашылық есеп рентабельділігі – бұл жеке ауыл шаруашылығы
кәсіпорнының немесе өнімнің жеке түрінің рентабельділігі. Ол өнімнің саны
мен сапасына, сату бағасының деңгейіне және өнім өндіруге жұмсалатын
шығынның көлеміне байланысты. Алайда мемелекеттік сату бағасы арқылы
ауылшаруашылығында жасалған қосымша өнімнің бір бөлігін жалпы халықтық
мұқтажы үщін өз қарамағына алады.
Бөлшек сауда бағасымен және оны өңдеу, дайын ауылшаруашылық өнімін
сақтау мен сату сатыларында жұмсалатын қосымша шығынмен салыстырып өлшесе,
онда осы тәсілмен алынған нәтиже халық шаруашылық рентабельділік болып
табылады.
Ауылшаруашылық өндірісінің рентабельділігін ең алдымен оның
өлшемдері мен көрсеткіштері арқылы сипаттауға болады.
Өлшем (критерий) – бұл терминнің ғылыми түсінігі бойынша анықтаушы
белгіні, баға өлшемін білдіретін негізгі сапаны, басты қасиетті көрсеткішті
білдіреді.
Өлшемдердің көрсеткіштерден айырмашылығы – ол ішкі, түпкілікті
белгі, ол бойынша әлеуметтік-экономикалық түрлі пікір айтылады.
Көрсеткіштердің рөлі өндіріс рентабельділігі мен экономикалық
тиімділік өлшемінің мазмұнын сандық тұрғыдан сипатталады. Ауылшаруашылық
өндірісінің рентабельділігін есептеу үшін экономикалық тиімділік барлық
көрсеткіштерін есептеу қажет.
Біз республикада жалпы ауылшаруашылық бойынша жалпы өнім құнының
анықтамасын қажетті көрсеткіш деп санаймыз. Ал кәсіпорын үшін өзінің табысы
мен шығынын білу қажет, сонда қайта есеп жүргізу қажеттілігі туындамайды.
Халықаралық қаржылық есеп беру стандартында, пайда іс-әрекеттің тиімділігі
ретінде немесе басқадай өлшеу негізі үшін, инвестицияға пайда немесе
акцияларға пайда немесе акцияларға пайда түрінде жиі қолданылады. Пайданы
өлшеумен байланысты тікелей элементар табыс пен шығын анықтамалары.
Бухгалтерлік және таза экономикалық пайда арасындағы қатынас
келесідей түрде көрініс табады.
Таза экономикалық пайда = Бухгалтерлік пайда – имплициттік шығын
Нақты шығындыр – аралық бұйым мен өндіріс факторларының
жабдықтаушының тікелей (ақшалай) төлемдерін жасауға қатысатын альтернативті
шығын.
Имплициттік (айқын емес) шығындарға ресурстарды пайдаланудың
альтернативті шығыны, фирманың иесіне тиісті (немесе заңды тұлға ретінде
фирманың меншігіндегілер).
Таза табыстың (Р) мөлшері келесі формуласы бойынша анықталады:
немесе ( 12 )
мұндағы т – қосылған құн;
С+V – өндіріс шығыны
Таза табыс мөлшері өндірісітік рентабельділігнің табыстылығы
мөлшерін көрсетеді.
Ауылшаруашылық өндірісінде пайды нақты-нақты суреттейтін, есеп
жүргізуге өте ыңғайлы көрсеткіш таза табыстың мөлшері болып табылады (Пм):
; ( 13 )
мұндағы Ко – негізгі қордың орташа жылдық құны,
Коб – айналым қордың орташа жылдық құны.
Бұл көрсеткіш өндіріс қорларының (негізгі және айналым) бірлігінен
алынған таза табыс мөлшерін сипаттайды.
Ресустарды пайдалану тиімділігінің жеке көрсеткіштеріне: жер
қайтарымы, қор сыйымдылығы және т.б. жатады.
Қорытындылаушыға – ресурстар қайтарымы, өзіндік құн, материал
сыйымдылығы, еңбек сыйымдылығы, рентабельділік деңгейі жатады. Жеке
көрсеткіштердің ішінде ең бастысы – еңбек өнімділігі.
Еңбек өнімділігі - азықтың шамасы ның жанды еңбек шығындарына
қатынасы.
Жалпы өнімнің нақты және ақшалай көріністегі көлемінің сипатталуы
келесі түрде болады:
ЕӨ = ЖӨ Т (
14 )
Орташа жылдық 1 жұмысшыға есептелінген жалпы өнім көлемінің ақшалай
бағалануы:
ЕӨ = ЖӨ Р (
15 )
Еңбек өнімділігінің негізгі көрсеткіштерін атап көрсетіп кетейік:
1) ауыл шаруашылығы еңбек өнімділігі – 1 адамсағат есептегендегі
жалпы өнім. Бір өнімге өнімнің еңбек сыйымдылығынан (Өес) жұмыс уақытының
шығындарын алып тастайық :
Өес = Т ЖӨ
( 16 )
2) қор қайтарымы, қор сыйымдылығы;
3) материал қайтарылымы, материал сыйымдылығы.
Егерде біз ауыл шаруашылығы өндірісінің нәтижесінен есептеу кезінде
жерді өндірістің басты құралы ретінде, маңызды екенін ескермесек жөн болмас
еді.
Бұдан жерді пайдаланудың экономикалық тиімділігін есепке алудың
қажеттігі туындайды.
Ең бастысы-жер қайтарымы (ЖҚ) :
ЖҚ = ЖӨ Қж
( 17 )
мұндағы ЖӨ - ауыл шаруашылығндағы жалпы өнім;
Қж – жер ресурстарының құны.
Жер сыйымдылығы (Жс) – жер қайтарымына қатысты кері көрсеткіш:
Жс = Қж ЖӨ
( 18 )
Сонымен қатар барлық нәтижелі, қорытындылаушы көрсеткіштерді жер
көлемінің бірлігіне есептеуге болады. Мысалы, жалпы, тауарлық өнімнің
көлемі, жалпы табыс, таза табыс т.б. Жерді тиімді пайдаланудың натуралды
көрсеткіштерінің бірі – ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігі, өсімдік
шаруашылығының негізгі өнім түрлерін өндіру (астық, қант қызылшасы, картоп
т.б.) 100 га жыртылған жерге, центнермен есептегенде, сүтті ірі қара мал
етін, қой етін тірі салмақпен өндіру , 100 га ауылшаруашылығына
есептегендегі жүн, ц; 100 га жыртылған жерге тірі салмақпен есептегенде
шошқа еті, ц; құс етін өндіру, ц; жұмыртқа, мың дана; 100 га астық
дақылдары егілген жерге есептелінген.
Күріш өндірудің өзіндік құны - өндіріске жұмсалған шығындармен жалпы
өндіріс көлемі. Өзіндік құнды мына жағдайда төмендетуге болады:
1) Егер жалпы өнімнің белгілі бір көлеміне өндірістік шығындардың
сомасы азаятын болса;
2) Егер шығындардың белгілі бір көлеміне өндірілетін жалпы өнімнің
массасы көбейетін болса;
3) Жалпы өнімді шығындардың көлемі шығындардың көлемінің өсуінен
көбірек дәрежеде өссе.
Экономиканың нарыққа көшкен жағдайында баға белгілеу маңызды рөл
атқарады, нарықтық тетіктерді игеру мен пайдалану мүмкін болады. Баға–
сатып алушылар мен сатушылардың іс-әрекетін бағдарлайтын ақпарат береді.
Ауыл шаруашылығындағы бағаның деңгейі мен серпіні.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу бағасы 2002 ж. 2,3 %-ға
төмендеді. 2003 ж.-31,7 %-ға, 2004 ж.-4%-ға өсті. Өткен жылы егіс алқабының
өнімдері 1,4%-ға арзандады (2002 ж. -10%), ал 2003 ж. 498,1 %-ға
қымбаттады. Мал шаруашылығы өнімдері бағасының өсімі 2004 ж. 2003 ж
қарағанда 1,8 пайыздық пункте озып, (2002 ж қарағанда -6,7 пунктке), 11,1
% құрады. 2004 ж. Ресейде ауылшаруашылығы өнімдерінің бағасының индексі-
111,4 %, мал шаруашылғы өнімдері бағасының индексі-117,2%.
2002 жылғы дәнді дақылдар бағасының 12,1%-ға төмендеуінен кейін 2003
ж. 53 %-ға өсті, ал 2004 ж. 0,2 %-ға төмендеді. Бидай өткізу бағасының
бірінші жартыжылдықта 8%-ға өсуі оның 2003 ж. байқалған өсімінің жалғасы
болды. Қыркүйек-желтоқсанда жаңа астық бидайы 9,7 %-ға арзандады, бұл бір
жағынан мемлекеттік ресурстарғаарналған сату бағаларының төмендеуіне және
елден тыс жерлердегі сұраныстың азаюына байланысты. Тұтастай алғанда 2004
ж. оны өткізу бағасы 1,7 %-ға, жұмсақ сортты бидайдың өткізу бағасы-1,8 %-
ға төмендеді, ал қатты сортты бидайдың өткізу бағасы-0,3%ға өсті.
Бидайдың әлемдік бағасының серпіні өткен жылы бірқалыпты болмады.
2004 ж. 1-тоқсанында баға 0,6 %-ға өссе, сәуір-тамызда 15,4%-ға төмендеді,
бұл бір жағынан негізгі экспорттаушылардағы бидайдың келешектегі өнім
түрлеріне байланысты, алайда қыркүйек-желтоқсанда бидай әлемдік рынокта
13,8 %-ға қайта қымбаттады. Тұтастай бір жылда бидай бағасының төмендеуі
3,1 % құрады. (2003 ж. -0,8%), бұл Қазақстан астығымен баға сәйкессіздігін
азайтты. Егер 2003 ж. желтоқсанында бидай өткізу бағасының деңгейі
әлемдік бағада 59% алса, онда 2004 ж. желтоқсанында 65 % алды. Астық
дақылдарының шартты бағасы 2004 ж 2,9 %-ға төмендеді, бұл олардың жартысы-
елден тысқары жерлерге, төрттен бірі-ТМД елдеріне кеткенінің өзінде.
2004 ж. дәнді дақылдардың басқа түрлері бағасының өсуі өткен
жылғыдан өте мардымсыз болды. Сұлы бағасы 12,3 %-ға (2003 ж.-18%), арпа-9%
ға (26 %), тары – 9,7%-ға (24 %), күріш -2,3%-ға (6,3 %) өсті. Қарақұмық
өндіруді арттыру (2003 ж. 1,6 есе, 2004 ж. – 13,3 %) және оның рынокта
толуы оны өткізу бағасының 2 %-ға төмендеуіне әкеп соғады.
Баға серпінінің баяу қозғалуы өндіруші кәсіпорындардың және тұтыну
рыногындағы астықты қайта өңдеу өнімдеріне тән, 2004 ж. отандық
өндірісінің бидай ұны бағасының өсуі 2,8 % (2003 ж-36,2 %), бөлшек
саудадада-10,8% (26,2%).
Кесте-1 - Ауыл шаруашылығы өнімдерінің орташа сату бағалары
(1 тоннасына тенгемен)
2000 ж 2001 ж 2002 ж 2003 ж 2004 ж
ТабыстыШығындыТабыстыШығындыТа быстыШығынды
кәсіпоркәсіпоркәсіпоркәсіпоркә сіпоркәсіпор.
. . . . .
Қазақстан Ресспубликасы -17,9 19,8 14,6 7,0 18,1 -1,7
Ақмола обл. -22,9 31,3 35,4 9,9 9,3 -22
Ақтөбе обл. -15,3 11,7 -13,1 6,3 24,1 +12,4
Алматы обл. -17,6 -3,1 -8,9 11,2 1,3 +4,4
Атырау обл. -3,8 19,7 4,0 11,4 41,4 +21,7
Шығыс-Қазақстан о. 1,7 13,0 24,1 8,8 14,2 +1,2
Жамбыл обл. -13,7 -4,4 -15,7 -0,3 5,6 +10
Батыс Қазақстан о. -16,3 -3,4 2,4 0,3 16,8 +20,2
Қарағанды -14,7 29,6 39,9 22,4 27,6 -2
Қостанай -29,1 32,9 18,0 11,8 50,5 +17,6
Қызылорда -11,1 -6,6 -16,0 -3,7 -11,2 -4,6
Маңғыстау -1,8 6,8 -17,2 -25,6 13,0 +6,2
Павлодар -7,1 13,2 19,0 28,2 -1,9 -15,1
Солт.-Қазақстан обл -18,0 19,1 9,2 -6,7 12,4 -6,7
О.Қазақстан -8,9 5,14 3,1 6,9 1,3 -4,1
Астана қ. - 59,5 -4,4 -4,0 1,4 -58,1
Алматы қ. - -1,3 -31,6 -10,5 11,5 12,8
5-кестеден көргеніміздей, 2003 ж. ҚР бойынша рентабельділік деңгейі-
18,1 %, ал 2000 ж. 19,8 %, яғни 1,7 % улестік мөлшермен төмендеген, бірақ
2002 жылға қарағанда 11,1 %-ға өскен.
Кесте -6 - Ауыл шаруашылық өнімдерінің жеке түрлерін өткізудің, яғни
астық өнімдерінің рентабельділік деңгейіне талдау (астық өнімдері
бойынша).
1995ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2003ж.
2000 ж-мен
салыстыр-ғ
анда (+,-)
Қазақстан Республикасы -3,8 28,7 21,5 7,5 49,4 +20,7
Ақмола обл. -4,8 39,6 41,7 13,0 48,4 +8,8
Ақтөбе обл. -4,2 22,4 -7,9 9,1 55,9 +33,5
Алматы обл. 4,7 -1,4 1,2 10,3 17,4 +16
Атырау обл. 1,4 78,9 50,0 7,2 30,3 -48,6
Шығыс-Қазақстан о. 70,6 55,5 21,9 3,0 22,9 -32,6
Жамбыл обл. 26,5 -1,8 -20,7 -1,2 21,5 +19,7
Батыс Қазақстан о. -24,5 1,4 5,0 -0,1 28,6 +27,2
Қарағанды -5,2 56,5 53,7 23,8 58,2 +1,7
Қостанай -18,8 37,2 22,5 13,3 80,5 +43,3
Қызылорда 9,4 -5,4 -14,7 -3,1 -8,3 -2,9
Павлодар 25,3 16,6 32,8 39,1 65,4 +48,8
Солт.-Қазақстан обл 0,4 22,8 11,7 -6,3 38,7 +15,9
О.Қазақстан 8,6 1,5 4,0 -1,9 -2,3 -3,8
Астана қ. - 68,2 -57,5 -9,4 - -
Алматы қ. - - -32,2 - - -
Ескертпе – Қазақстан ауыл, орман, балық шаруашылығы ҚР статистика жөніндегі
агенттігі, Алматы қ., 2004 ж.
6-кестеге байланысты, Республика бойынша 2000 ж рентабельділік
деңгейі 28,7 %, ал 2003 жылы 49,4 % ие 20,7 % артық, бұл көрсеткіштің
деңгейінің көтерілуі еліміздің көптеген облыстарында, атап айтқанда Ақтөбе,
Ақмола, Атырау, Жамбыл, Алматы, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан
облыстарында байқалады.
2. KazBestProduct АҚ-ның табыстылық деңгейіне талдау
2.1 KazBestProduct АҚ-ның қаржылық-экономикалық
жағдайына талдау жасау
Серіктестіктің тұрған орны және мекен-жайы: Қазақстан Республикасы,
Алматы қаласы, Қазыбаев көшесі, 246а үй.
Серіктестіктің фирмалық атауы: мемлекеттік тілде О.З.М.
жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. Қысқаша: О.З.М. ЖШС. Орыс тілінде:
товарищество с ограниченной ответственностью О.З.М.. Қысқаша: ТОО
О.З.М.
Серіктестік құрылтайшысы Қазақстан Республикасының азаматы Икишев
Жанат Ризаевич, паспорт № 1614031, ІІМ РҚ, 09.02.1998 ж., РНН 091320070077,
Алматы облысы, ықшамауданы 182.
Серіктестіктің жарғылық капиталы 100 000 теңгені құрайды.
Оны Алматы қаласының Әділет басқармасында мемлекеттік тіркеген сәттен
бастап Серіктестік құрылған болып есептеледі және заңды тұлға мәртебесіне
ие болады. Серіктестік коммерциялық ұйым болып табылады, азаматтық
құқықтарға ие және Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған
қызметтердің кез келген түрлерін жүзеге тасыру үшін қажетті оның
қызметтеріне байланысты міндеттерді жүктейді.
Серіктестіктің жұмыс мерзімі шектелмеген.
Серіктестіктің қызметінің мақсаттары және мәні
Серіктестіктің қызметінің негізгі мақсаты Серіктестіктің өндіретін
мақсаты Серіктестіктің өндіретін тауарларына (жұмыстары, қызмет
көрсетулері) сұранымдарды қанағаттандыру жолымен таза табыстарды алу болып
табылады.
Көзделген мақсатқа жету үшін серіктестік келесі көрсетілген қызмет
түрлерін жүргізеді:
- астықты өңдеу;
- астықты алып-сату;
- коммерциялық қызмет;
- ғылыми-зерттеу ашуларын өңдеу және енгізу;
- жарнама-ақпараттық қызметі;
- сауда-делдалдық қызмет;
- сыртқы экономикалық қызмет;
- экспорттық-импорттық операцияларын жүзеге асыру.
Серіктестік, тізбесі заң актілерінде белгіленетін жекелеген қызмет
түрлерімен ҚР мемлекеттік органдарымен берілетін лицензия, рұқсат,
сертификат негізінде ғана айналыса алады.
Мүліктердің құралу тәртібі.
Серіктестіктің мүлкінің құралы көздері болып табылатындар:
-жарғылық капиталға қатысушылардың салымдары;
-серіктестіктің алған табыстары;
- заңдармен тыйым салынбаған басқа көздер.
Серіктестіктің мүлкі оның балансында есептеледі.
KazBestProduct АҚ-ның қызметін басқару
Қатысушылардың жалғыз құрылтайшы-серіктестіктің жоғары басқару органы
болып табылады.
Серіктестікте қатысушылардың жалғыс құрылтайшы ерекше құзыреті:
А) серіктестіктің жарғылық капиталы мөлшерін, орналасқан жері мен
фирмалық атауын өзгертуді қоса алғанда, оның жарғысын өзгерту;
Б) серіктестіктің атқарушы органын құру және оның өкілеттікутерін
мерзщімінен бұрын тоқтату, сондай-ақ серктестікті немесе оның мүлкін
сенімгерлік басқаруға беру туралы шешім қабылдау және осылай берудің
шарттарын айқындау;
В) серіктестіктің жалдық қаржылық есебін бекіту және таза пайда мен
шығынды бөлу;
Г) серіктестіктің бақылаушы кеңесінің және тексеру комиссиясын
сайлау және олардың өкілеттіктерін мерзімінен тоқтату, сондай-ақ
серіктестіктің тексеру комиссиясының есептері мен қорытындыларын бекіту;
Д) серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін ішкі ережелерді, оларды
қабылдау рәсімдерін және басқа да құжаттарды бекіту;
Е) серіктестіктің өзге шаруашылық серіктестіктерге, сондай-ақ
коммерциялық емес ұйымдарға қатысуы туралы шешім қабылдау;
Ж) серіктестікті қайта ұйымдастыру немесе тарату баланстарын бекіту;
З) қолданылатын заңдарына сәйкес серіктестік мүлкіне қосымша
жарналарын енгізу туралы шешім қабылдау жатады.
Серіктестіктің атқарушы органы директор болып табылады, ол
қатысушылардың жалғыс құрылтайшы есебін береді және оның шешімдерінің
орындалуын ұйымдастырады.
Жалғыс құрылтайшы ерекше құзыретіне жататын мәселелерден басқа
сұрақтарға директор құзыретті болады, соның ішінде:
1) Күнделіктегі және перспективалық программалардың орындалуын
қамтамасыз етеді;
2) Қатысушылар шешімдерін дайындайды және олардың орындалуын
ұйымдастырады, және орындалуы туралы есеп береді;
3) Серіктестіктің мүлігіне, соның ішінде ақшасына, шектеусіз билік
етеді;
4) Банктерде есеп және басқа шоттарды ашады;
5) Серіктестіктің еңбек коллективімен орындалуға міндетті
бұйрықтар мен нұсқаулар шығарады;
6) Серіктестің қызметкерлерін жұмысқа қабылдайды және жұмыстан
босатады;
7) Серіктестіктің өкілі болуға сенімхаттар береді;
Кәсіпорынның қаржы директоры келесі қызметтерді атқаруға міндетті:
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және бақылау;
- дебиторлық қарыздың есебі, жүргізілуі;
- еңбекақы бойынша есепті жүргізуге бақылау.
Қапшағай қ. кәсіпорынның бухгалтерінің негізгі функционалдық
қызметтері:
- алғашқы құжаттарды толтыру;
- дайын өнімді есепке алу;
- материалдық есептерді жүргізу.
Алматы қ. KazBestProduct АҚ-ның филиалы О.З.М. ЖШС бухгалтерінің
негізгі функционалдық қызметтері:
- есеп беруші тұлғалармен есеп жүргізу;
- бухгалтерлік, салықтық, қаржылық және есеп берулерді толтыру.
KazBestProduct АҚ-ның қаржылық-экономикалық қызметін талдау
KazBestProduct АҚ-ның 2004-2005 ж.бухгалтерлік балансын, қаржы-
шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есебін және ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебінің мәліметтерін (қосымша 1-6) негізге ала отырып
кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргіземіз.
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі
қаржылық тұрақтылығын және оның өз шаруашылық қызметін үздіксіз жүргізуі
мен өзінің қарыз міндеттемелерін уақтылы өтеуі үшін қаржы ресурстарымен
қамтамасыз етілуін көрсетеді.
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау -
кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінің абсолютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
6-сурет - Кәсіпорынның басқару құрылымы
Кесте-6 - Өнімді сату бойынша есеп беру
1-ші квартал 2006 жыл
Аталуы Саны Өзіндік құны Салықтарды Салықты Табыс
қоспағандағы қосқандағы сома
сома
Негізгі қойма 3688000,000 6 767 352,13 7 090 200,80 8 153 731,00 322 848,72
Бидай қалдығы 30% 38560,000 67 060,87 70 413,91 80 976,00 3 353,04
Жарма 2950800,000 5 131 826,04 5 388 418,22 6 196 681,00 256 592,18
Бидай қалдығы 50% 691910,000 1 504 152,17 1 564 318,28 1 798 966,00 60 166,11
Күріш қалдығы 3980,000 6 921,74 7 267,83 8 358,00 346,09
1-ші сортты ұн 2750,000 57 391,31 59 782,61 68 750,00 2 391,30
Барлығы 3688000,000 6 767 352,13 7 090 200,80 8 153 731,00 322 848,72
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда
болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке
топтарын талдау, олардың тиімді таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың
тоқтатылуына талдау жасау үшін келесі 7-аналитикалық кестені құрамыз.
Кесте-7 - 2004-2005 жж. KazBestProduct АҚ баланс активтерінің құрамы
мен құрылуы
Құрылы
2004 ж. 2005 ж. Жыл бойындағы мы
өзгеріс (+;-) ның
өзге-р
№ Көрсеткіштер уі
а)Тауарлы-матер13852 - - -
иалдық қорлар
мың. Үлес сал-мың. Үлес сал-
тг мағы,% тг мағы,%
1 2 3 4 5 6
1. Меншікті капитал Мк 196741 -422777 -619518
2. Ұзақ мерзімді активтер Ұза 30993900 46106773 15112873
3. Меншікті айналым капиталының Ма.к. -2902649 -46529550-15732391
бар болуы (1жол-2жол)
4. Ұзақ мерзімді міндеттемелер Ұз м - - -
5. Тауарлы-материалдық қорлардың Макұз -2902649 -46529550-15732391
меншікті және ұзақ мерзімді
қалыптасу көздерінің бар болуы
(3 жол + 4 жол)
6. Қысқа мерзімді несеиелер мен Қн - - -
қарыздар
Кесте-9 – дың жалғасы
7. Тауарлы - материалдық НК -2902649 -46529550-15732391
қорлардың қалыпты (негізгі)
қалыптасу көздерінің жалпы
мөлшері (5жол+6 жол)
8. Тауарлы-материалдық қорлар Қ 715028 581391 -133637
9. Өзіндік айналым капиталының Мак -3617677 -47110941-43493264
артықтығы (+) немесе
жетіспеушілігі (-) (3жол-8жол)
10 Тауарлы-материалдық қорлардың Мак-3617677 -47110941-43493264
меншікті және ұзақ мерзімді ұз
қалыптасу көздерінің артықтығы
(+) немесе жетіспеушілігі (-)
(5 жол - 8 жол)
11 Тауарлы-материалдық қорлардың НК -3617677 -47110941-43493264
қалыпты негізгі қалыптасу
көздерінің жалпы мөлшерінің
артықтығы (+) немесе
жетіспеушілігі (-) (7 жол-8
жол)
Ескертпе – KazBestProduct АҚ-ның мәліметтері негізінде талданған.
Тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен
қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін есептеу кәсіпорынның қаржылық жағдайын
оның тұрақтылық дәрежесі бойынша 4 типке бөлуге мүмкіндік береді:
қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы (ҚШ Мак ҚШ);
қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы (Мак ҚШ НК);
тұрақсыз қаржылық жағдайы (ҚШ НК немесе НКҚШ);
дағдарысты (қауіпті қаржылық) жағдайы .
Өтімділіктің жалпы көрсеткіші келесі формуламен есептеледі:
Кжө = ( 33 )
мұндағы Кжө-жалпы өтімділік коэффициенті;
а1,а2,а3 - салмақтық коэффициенттер;
А мен П- актив пен пассив бойынша сәйкес топтарының жиындары.
Өтімділіктің жалпы көрсеткішінің берілетін түрі:
Кжө = ( 34 )
Осы көрсеткіштің көмегімен кәсіпорнның төлем қабілеттілігіне және
кәсіпорындағы өтімділік жағынан қарастырғандағы қаржылық жағдайының
өзгерістеріне жалпы баға беріледі.
Кәсіпорындағы тауарлы-материалдық қорлардың оларды қалыптастыру
көздерімен қамтамасыз етілуі келесі 3-кестеде көрсетілген.
1. KazBestProduct АҚ-ның табыстылығын талдау
Кәсіпорынның табысын талдау және деңгейі мен серпінін талдау үшін №
2 Табыстар мен шығыстар туралы есеп нысанының мәліметтері негізінде
жүргізіледі.
Есепті кезеңдегі жалпы қаржылық нәтиже есеп беру нысандарына ашып
көрсетіледі және өнімді өткізуден, негізгі қорларды, материалды емес
активтерді, басқа мүліктерді өткізуден түсетін таза табыстың алгебралық
қосындысы ретінде болады.
Кесте-10 - Табыс көрсеткіштерін талдау
Көрсеткіштер 2004ж 2005ж Ауытқу
Абсолюттік Салыстыр-ма
(+,-), мың тенгелы, %
1 2 3 4 5
1. Ауыл шаруашылық 38868,5 46456,8 +7588,3 19,5
өнімдерін өткізуден
түсетін табыс
2. Өткізілген өнімнің өз 34525,5 43736,5 +9211 26,7
құны
10-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
3. Жалпы табыс 4343,0 2720,3 -1622,7 -37,4
4. Кезең шығындары 3079,4 3424,2 +344,8 +11,2
5. Негізгі қызметтен 1264,8 -703,92 -1968,7 -44,4
түсетін табыс (зиян)
6. Негізгі емес қызметтен13,6 84,402 +70,8 +620,6
түсетін табыс (зиян)
7. Салық салуға дейінгі 1278,4 -619,518 -1897,5 -51,5
қызметтен түсетін табыс
(зиян)
8. Салық салудан кейінгі 894,8 -619,518 -1514,3 -30,8
қызметтен түсетін табыс ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz