Орыс сөзінде ағылшын сөзінде жоқ мағыналар болаыд
ҚАЗАҚСТАН-АМЕРИКАНДЫҚ ЕРКІН УНИВЕРСИТЕТІ
КОЛЛЕДЖ
Аударма-ісі факультеті
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Интернационалдық лексика және аудармашының жалған достары
Мамандығы: 0512000 - Аударма-ісі
Орындаған: Серікбеков.Д.Р
Топ: 16ПД-к1
Тексерген: Жаңбырбай.Д.Н
Баға:
Өскемен, 2019 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1 Интернационалдық лексика және аудармашының жалған достары ... ... ... .
6
1.1 Интернационалдық лексика ұғымы және аудармасы ... ... ... ... ... ... .. ... ...
6
1.2 Псевдоинтернационалды лексиканы аудару ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
11
2.Зерттеулік жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15
2.1 Интернационал және псевдоинтернационал лексиканы аудару ... ... ... ... .
15
2.2 "Аудармашының жалған достары" ағылшын сөзі құрылымында. Амбивалентті синтаксистік құрылымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
2.3" Аудармашының жалған достары " фразеологиялық бірліктердің мысалында ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
25
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
26
Кіріспе
Қазіргі уақытта көптеген елдердің лингвистері әртүрлі тілдердің эволюциясындағы ерекше белсенділікті атап өтеді. Бұл, ең алдымен, жер шарының барлық елдерін қозғаған ғылыми-техникалық революциямен, елеулі саяси және әлеуметтік өзгерістермен, бұқаралық коммуникация құралдарының дамуымен байланысты. Барлық сөздер тарихқа ие, тіпті кенеттен пайда болған. Сөздер - тілдің ең маңызды және жарқын бөлігі. Олар қоғам өмірінің барлық қырларымен - тұрмыспен және техникамен, спортпен және саясатпен, өнермен және ғылыммен тікелей байланысты, өйткені дәл сол жерде олар адами ұжымдардың өмір сүруіне қажетті қарым-қатынасты қамтамасыз ету үшін қалыптасады.
Шет тілін меңгеруге ниет білдіргендердің барлығы барынша көп сөз қорын меңгеруге, олардың мәні мен мүмкін болатын реңдерін білуге, оларды дұрыс қолдануды үйренуге ұмтылады. Тарихи тіл білімінің даму кезеңінде тіларалық қатынастар әрқашан зерттеушілердің назарында болды. Әр уақытта тілдік байланыстар мен екі тілді мәселелерімен Л. В. Щерба, Ю. А. Жлуктенко, А. Е. Карлинский, М. М. Михайлов, В. Ю. Розенцвейг, Л. П. Крысин, У. Вайрайх, Э. Хауген және т.б. айналысты. Қазіргі уақытта тіл білімінде "интерлингвистика" бағыты қалыптаса бастайды, оның міндеттерінің бірі ғаламшар халықтары үшін ортақ тілдесуге қабілетті табиғи тілді іздеу болып табылады. Әр түрлі ұлттық тілдердің лексикалық қорын қалыптастыруда екі үрдіс байқалады. Олардың бірі сөздік құрамының ұлттық элементтерін, екіншісі интернационалдық лексикалық қорды күшейтеді, яғни бұл "халықаралық сөздік қоры".
"Халықаралық сөздер" немесе "интернационализмдер" қандай да бір тілге емес, көптеген тілдерге ие болады, демек, адам қызметінің түрлі салалары: саясат, философия, ғылым, техника, өнер және т. б. терминдері кіретін лексиканың халықаралық қоры құрылады. Ғылыми-техникалық революцияның әсерінен жедел даму алған қоғамдық өмірдің интернационализациясы, экономикалық, әлеуметтік және мәдени тұрғыдан қоғамның эволюциясы интернационалдық лексиканы зерттеуге қажеттілікті күшейтеді.
Тіл туралы ғылымда қойылған интернационализм туралы мәселе, әсіресе, тілдердің жанасу және салыстыру процестерімен байланысты тіл қызметінің түрлі салаларындағы халықаралық сөздердің өсіп келе жатқан рөлін ескере отырып, өзінің өзектілігін ешқашан жоғалтпады. Қазіргі заманғы тілдерді дамытуда интернационализмдердің ерекше маңызы, олардың қазіргі заманғы мәдениеттің аса маңызды ұғымдарын лексика-семантикалық білдірудің көпшілік мойындалған нысандары болып табылатындықтан. Олардың тілдік кедергілерді еңсерудегі маңызы сөзсіз, ол тілдерді оқыту, аударма, халықаралық және қосымша тілдерді жасау болсын.
Бір көзден алынған интернационалдық сөздердің графикалық және дыбыстық ұқсастығы бар және мағынасы бойынша кейбір дәрежеге дейін сәйкес келетін болсақ, бірқатар тілдердің ортақ игілігін құрайды. Олардың басым бөлігі ежелгі тілдердің лексикасы, мысалы, "демократия", "синоним", "философия" (латын және грек тілдерінен) арқылы жаңа тілдерді қатар байытудың нәтижесі болып табылады. Олардың басқа бөлігі қазіргі заманғы тілдерден тұрады, мысалы, "соната" (итальян тілінен), "қайта құру" (орыс тілінен).
Интернационалды айтуынша жатпайды туыстық сәйкестігін, т. е. кейбір тілдерде болуы осы тілдердің туыстық салдары болып табылатын сөздер және олардың бір тілден шығу тегі-негізі, мысалы: ағылш. - mother, ол. - mutter, орыс. - ана.
Осылайша, егер "қарызға алынған лексика" термині "сөздерді, морфемаларды, дыбыстарды, мәндерді бір тілден екінші тілге ауыстыру деп түсінсе, а. Э. кейін Рыцарь деп санаймыз, интернационализм, сол сияқты халықаралық сөздер деп бірнеше (кемінде үш) әлемдік тілде жұмыс істейтін, дыбыстық, графикалық және семантикалық түрде жақын, тілдік байланыстың салдары болып табылатын және ғылым, техника, бизнес, саясат, өнер, коммуникация құралдарының көптеген мәдениеттерге ортақ ұғымдарды білдіретін лексикалық бірліктер саналады.
Курстық жұмыстың мақсаты. Интернационалды және псевдоинтернационалды лексиканы зерттеу мен талдау.
Осы тақырыпты ашу үшін келесі міндеттер қойылады:
Интернационалдық лексика ұғымы және аудармасына тоқталу;
Псевдоинтернационалды лексиканы аударуды қарастыру;
Интернационал және псевдоинтернационал лексиканы аударуды
қарастыру;
"Аудармашының жалған достары" ағылшын сөзі құрылымында. Амбивалентті синтаксистік құрылымдарды талдау;
" Аудармашының жалған достары " фразеологиялық бірліктердің
мысалында қарастыру.
Курстық жұмыстың өзектілігі. Кірме сөздср қазіргі қазақ тіліндегі динамикалық үрдістердің бірі болып саналғандықтан, бұл тақырып әрқашан өзекті болатыны мәлім. Зерттеушілер интернационадық лексиканының мәселелерін қарастырса да, бұл тақырыпқа байланысты накты нәтижелер әлі де жоқ. Бұл жұмыстың өзектілігі - интернационадық сөздерді аударудың ерекшеліктерін және аудармашының жалған сөздерін ажырата білу қажеттілігі.
1 Интернационалдық лексика және аудармашының жалған достары
1.1 Интернационалдық лексика ұғымы және аудармасы
Орыс тілі мен ағылшын тілдерінде формалары ұқсас, мағыналары бірдей сөздер көп. Бұл сөздер тілдерде бір тілден екінші тілге кірме сөз болып ауысудың немесе әлдебір үшінші тілден ауысудың нәтижесінде пайда болған. Мысалы: contrast, control, diagram, dialect - контраст, контроль, диаграмма, диалект. Негізінде интернационализмдердің аудармасы, егер бұл сөздердің мағынасы бірдей болса, аса көп қиындық келтірмейді. Бірақ аудармада интернационалды сөзді қолданған кезде, оның орыс тілінде қаншалықты таралғандығына және аударылып жатқан мәтіннің стиліне сәйкес келуіне назар аударған жөн.
Ағылшын-қазақ-орыс тілдерінде басқа тілдерден енген, әсіресе латын,грек тілдерінен енген халықаралық сөздер кезігеді. Интернационал сөздер дегеніміз-көп тілдерде формасы, мағынасы жағынан ұқсас, ортақ, лексикалық бірліктер: film, textm radio, dialect, doctor, atom, legal.
Халықаралық сөздер ғылым мен техниканың әр түрлі салаларында, химия мен медицинада, физикада көптеп кездеседі. Халықаралық сөздерді аудару негізінен көп қиындық келтіре қоймайды. Бірақ халықаралық сөздердің көпшілігі ағылшын-орыс-қазақ тілдерінде формалары бірінші деп болғаны әртүрлі мағыналары болатынын білу керек. Оларды жиі аудармашының жалған достары деп атайды.
Мысалы: accurate -точный (аккуратный емес, resin-смола (резина емес), control -не только контролировать но и управлять. т. б.
Аударма кезінде аудармашылардың неліктен лексикалық трансформацияларға жүгінулеріне тура келеді деген сұраққа әр түрлі себептер бар. Олар екі тілдің семантикалық ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Сөздердің мағыналық құрылымдары олардың қолданыстары, бір - бірімен сәйкес болу шарттары , әрбір тілдің сөздік қорлары-міне осы факторлар аудармашыға қиындықтар туғызуы мүмкін. Бұл мәселелердің бірден шешу жолдарын табу да мүмкін емес. Сондықтан жас аудармашыларға осы мәселелермен жеке-жеке танысып , олардың әрқайсысының ерекшеліктерін аударма барысында және теория жүзінде бөлек танысуға тура келеді. Лексикалық трансформация бөліміне лексикалық - стилистикалық құбылыстардың тек кейбіреулері ғана енгізілген.
Халықаралық сөздер дегеніміз - бірнеше тілдерде бірдей дыбысталатын, яғни дыбыстық, мағыналық және грамматикалық құрылымға ие сөздер. Көбіне мұндай сөздер қоғамдық саяси немее ғылыми мағыналарда айтылады. Мысалы: capitalism, astronomy, constitution, system, diameter. Олардың қатарында қоғамдық сөздерді де көре аламыз: occupant, delicate, elegant, scandal.
Халықаралық сөздердің көбісі латын немесе француз тілдерінен енгізілген, өйткені орта ғасырлар кезінде латын тілі халықаралық болып, әдебиет, дипломатия және ғылым тәлә болып саналған. Мысалы Томас Мордың Утопия шығармасы латын тілінде жазылды. Ал француз тілінен енгізілген халықаралық сөздер кішкене кейінірек зерттелген. Ағылшын және орысқазақ тілдерінде халықаралық сөздерінің логикалық мағына жағынан сай келмейді. Осындай сөздердің сәйкес келуі немесе келмеуі globe және planеt сөздерін мысалға ала отырып көруге болады, яғни мағынасы жағынан planеt және планета сөздері бірдей болса, globe сөзі глобус деген мағынамен қатар жер шары, держава, әйнекті абажур дегенді білдіреді. Ағылшын тілінде латын тілінен енгізілген халықаралық сөздердің саны өте көп болғанына байланысты, сөздердің көбісі қосымша мағыналарына ие болды.
Мысалы: detail сөзі подробность, деталь, вникание в подробности, детализацияь деген мағыналарға ие. Сондықтан бұл сөз арнайы әскери термин ретінде отряд ретінде немесе солдат сөздерін білдіру арқылы қолданылады. Detail зат есімі көмегімен to detail етістігін тудыруға болады. Agony сөзі ағылшын тілінде жанның қысылуы деген мағынаға ие болса, орыс тілінде агония сөзі өлім алдындағы қысылу деген мағынаны береді.
Сондықтан ағылшын тіліндегі аgony сөзі сөйлеу құрылымы ретінде де қолданылады. Мысалы: agony column деген іздестіріп жатқан туысқандар жөніндегі газет мақаласы деп аударылады. Жоғарыда айтылып кеткендей ағылшын және орысқазақ тілдерінде халықаралық сөздер әртүрлі стилистикалық мағыналарға ие.
Интернационал сөздер - тіларалық қарым-қатынас (байланыс) нәтижесінде бір тілден екінші тілге ауысқан бөгде тілдік элементтер. Көбінесе белгілі бір жаңа ұғым-түсініктің атауы болып келетін кірме сөздер шет тіл сөздері, интернационал сөздер, сияқты түрлерге сараланып зерттеледі. Кірме сөздердің кейбірінің түр-тұлғасынан, дыбысталуынан қай тілдің еншісіне жататыны белгілі болып тұрса, ал ертеден қолданылып, тілге әбден сіңісіп кеткен кірме сөздің қайсы бірінің түп төркінін айқындау үшін арнайы этимологиялық зерттеулерге жүгінуге тура келеді.
Мысалы, тіліміздегі заң-закон қос сөзінің законы - орыс сөзі екені баршамызға белгілі, ал төл сөзіміздей болып кеткен заң болса - ерте замандарда қытай тілінен ауысқан. Ағылшын және орыс тілдерінде бірдей оқылатын және мағыналары бірдей сөздер көп. Бұл сөздер осы тілдердің бір-бірінен алынған немесе үшінші бір тілден кіріккен (француз немесе латын тілдерінен). Мысалы: contras, control, diagram, dialect - контраст, контроль, диаграмма, диалект.
Әдетте интернационал сөздерді аудару қйындық тудырмайды. Егер олар бірдей мағына беретін болса. Бірақ, аудару кезінде интернационал сөздерді қолданғанда бұл сөздің аударылып жатқан мәтіннің стиліне қаншалықты сай екенін ескеру керек. Аудармашылар аударма жасау кезінде мағынасы жағынан әр түрлі, бірақ тұлғалары бірдей ағылшын және орыс сөздеріне жиі кезігеді. Бұл сөздерді псевдоинтернационал сөздер немесе "аудармашының жалған достары" деп аталады.
Көпшілікке белгілі мысалдар: compositor сөзі композитор деп аударылмайды, наборщик деген мағынаны білдіреді; conductor сөзі кондуктор деп қана емес, режиссер деп те аударылады. Көбіне псевдоинтернационал сөздердің заттық-логикалық мазмұндарында айырмашылықтар болады.
Мұндай айырмашылықтардың 4 түрін көрсетуге болады:
1.Орыс тіліне еніп кеткен ағылшын сөзі meeting ағылшын тілінде көп мағына береді. Олар "кездесу", "жиналыс", "дуэль" және т.б. Ағылшын сөзі record "рекорд" мағынасымен қатар "протокол", "репутация" деген мағыналарда қолданылады. Nation сөзі "ұлт" мағынасынан басқа "халық", "ел", "мемлекет" деген мағыналарында жиі қолданылады.
2.Егер сөздер басқа бір үшінші тілден кіріккен болса. Аудитория сөзі екі мағына білдіреді: 1) кабинеттер және 2) люди, слушающие выступление. Ағылшын тілінде auditorium сөзі кабинет деген мағынаны білдіреді. Ал аудитория сөзінің екінші мағынасы audience деп аударылады.
3.Екі тілде де мағыналары сәйкес келуден басқа өзінің басқа мағыналары бар. Корреспонденция сөзінің ағылшын тіліндегі "correspondence" сөзімен бірдей келетін мағынасы "хат", ал ағылшын тілінде жоқ мағынасы "газеттегі ағымдағы оқиғалар туралы ескерту". Өз кезегінде ағылшын "correspondence" сөзінің орыс тілінде жоқ мағынасы "аналогия", "сәйкестік".
4.Тұлғалары ұқсас сөздер әртүрлі мағыналарды береді. Мысалы: Story - история және ақылшын сөзіндегі екінші мағынасы бар. a part of a building comprising all the rooms that are on the same level. a three-story building Бір деңгейде орналасқан бөлімдер, соның ішінде ғимараттың бір бөлігі. Мысалы: Үш қабатты ғимарат. Box - коробка және орыс тәләндегі басқаша мағынасы "боксировать", "бокс".
Тұрақты сөз тіркесі, фразеологиялық тіркес - екі немесе одан да көп сөздердің тіркесуінен жасалып, бір ұғымды білдіретін бейнелі сөздер тобы. Еркін тіркес - кемінде толық мағыналы екі сөздің байланысынан тұратын сөздердің тіркесі. Еркін сөз тіркесінің етістікті сөз тіркесі және есімді сөз тіркесі деп бөлінеді. Еркін сөз тіркестерін аударған кезде сөздерді ауыстыру жиі кездеседі. Себебеі, ағылшын тіліндегі сөздер тіркестің мағынасын толық аша алмауы мүмкін. черная неблагодарность black - жай ғана қара Сол себепті, "a rank ingratitude" деп аударылады. Кейде мағынаны дұрыс жеткізетін сөзді табу қиын.
Аудармашы семантикалық ауыстыруларды пайдаланады. Генерализация және конкретизация Бастапқы сөз аударма тілінде басқа, мағынасы кең сөзбен Орел поднялся выше и снова стал делать круги. The bird went up end circled again. немесе тар мағынадағы сөзбен Он взял ребенка на руки. He took the child in his arms. ауыстырылады. Метонимикалық аударма Метонимия - өзара байланысты балама ұғымдарды қолдану, құбылыс орнына оның ерекше қасиетін көрсету.
Свободная продажа - a free market Плохо работающее производство - a money-losing factory Семантикалық компоненттерді қайта бөлу Түпкі нұсқадағы сөз тіркестің мағынасын нәтижедегі аударылған толық сөйлемге байланысты ауыстыру. Правительству было поручено глубоко изучить предложения, высказанные депутатами. The government was asked to make an in-depth study of the deputies` proposals. Компрессия Қазақ тіліндегі немесе орыс тіліндегі кейбір сөз тіркестері ағылшын тілінде жеке сөзге айналады. Ұлттар жағдайдың жақсы жаққа өзгеруін тілейді Nations wants to change the situation for the better. Народы желают изменения дел к лучшему.Nations wish to see improvements
Аудармашыға формалары ұқсас, бірақ мағыналары әр түрлі ағылшын және орыс сөздерімен жиі кездесіп қалуға тура келеді. Жалпыға мәлім мысалдар мыналар: "compositor", бірақ мағынасы композитор емес, теруші; ал "conductor" сөзі тек қана кондуктор мағынасында ғана емес, дирижер мағыынасында да қолданылады. Псевдоинтернационалды сөздердің мағыналарының айырмашылығының ең маңызды және көп кездесетін жағдайы болып олардың заттық-қисындық мазмұнының үйлеспеуі табылады.
Соған қарамастан осындай айырмашылықтардың 4 түрін бөліп көрсетуге болады:
1.Орыс сөзі ағылшын сөзімен барлық мағыналарда емес, тек 1-2 мағынада ғана сәйкес келеді. Мысалы: орыс тіліне ағылшын тілінен енген "meeting", яғни митинг сөзі ағылшын тілінде анағұрылм кең мағынаға ие. Ол : жиналыс, кездесу, мәжіліс, жекпе-жек, грамафондық табақша сияқты маыналарды бере алады. "Nation" сөзі ұлт деген мағынадан басқа, халық, ел, мемлекет деген мағыналарда жиі қолданылады.
2.Орыс сөзінде ағылшын сөзінде жоқ мағыналар болаыд. Бұл әдетте сөз екі тілге де әлдебір үшінші тілден кірме сөз боып ауысқан кезде болады. Аудитория сөзінің екі мағынасы бар: а. Оқуға арналған бөлме, в. Сөз тыңдап отырған адамдар
"Auditorium" сөзі тек бөлмені білдіруге ғана қолданылады. Ал аудитория сөзінің екінші мағынасына (сөз тыңдап отырған адамдар) ағылшын сөзі "audience" қолданылады.
1.Ағылшын сөзінде де, орыс сөзінде де сәйкес мағыналарынан басқа, өз мағыналары бар. Корреспонденция сөзі ағылшынның correspondence сөзімен ортақ хат деген мағынаны берсе, өз мағынасы ағылшын сөзінде жоқ -- газеттегі ағымды оқиғалар. Ал correspondence ағылшын сөзінің орыс сөзінде жоқ - сәйкестік, ара-қатынас, аналогия деген мағыналары бар.
2.Формалары ұқсас ағылшын және орыс сөздерінің әр түрлі мағыналары бар. Мысалы: дивизион - division - бөлім, декада - decade - онжылдық.
Лингвистердің соңғы онжылдықтағы тілдік интернационалдандыруға деген қызығушылығы тілдік байланыстар теориясы, екі тілділік саласындағы зерттеулердің тереңдеуіне, сондай-ақ түрлі зерттеулерге ұлтаралық қатынастардың түрлі формаларының дамуына ықпал етуге байланысты. Халықаралық лексиканы оқыту теориялық және практикалық маңызы бар. Зерттеудің теориялық аспектісі халықаралық, ұлтаралық және ұлттық тілдердің халықаралық қарым-қатынастарын жетілдірудегі рөлін анықтаумен байланысты.
Практикалық мәнділік қоғамдық - саяси терминологияны, әдебиетті аудару кезінде қателерді болдырмауға әкеледі. Бұл ретте интернационализмдердің пайда болу жолдары, интернационалдық және жалған ұлттық лексиканың байланысы, интернационализмдердің қызмет ету саласы сияқты аспектілер ерекше қызығушылық тудырады. Құбылысты толыққанды зерттеу үшін, ең алдымен, бар терминологияны анықтау керек.
Әдебиетті талдау, тілдегі осы түрдегі лексикалық бірліктердің орнына әр түрлі көзқарасқа қарамастан, терминологиялық әртүрлілік байқалмайтынын көрсетеді. "Интернационалдық терминология" (Бельчиков), "интернационалдық сөздер" (Маковский, Акуленко), "интернационалдық лексика", "интернационализмдер" (Акуленко, Хайруллин) және т. б. ұқсас ұғымдар кездеседі.
Т. Р. Левицкая мен А. М. Фитерманның анықтамасы бойынша, "интернационалдық сөздер дыбыс түрінде, грамматикалық безендіруде және мағыналық мазмұнда бірқатар тілдерде кездесетін сөздер болып табылады" .
Сондай-ақ, лексикалық бірліктердің интернационалдық дәрежесі неғұрлым көп тілдер болған сайын жоғары және олар бір-бірінен типологиялық түрде жойылған сайын деген көзқарас бар. Кем дегенде үш тілде болу жеткілікті деп танылады. Мысалы, В. В. Акуленконың пікірінше, интернационализмдер - бұл халықаралық мағынадағы ұғымдарды білдіретін және бірнеше (іс жүзінде кемінде үш) синхронды салыстырылатын тілде (соның ішінде туыстық емес немесе туыстық емес) қатар тұратын графикалық немесе фонематикалық қатынаста толық немесе ішінара ортақ семантикамен сәйкестендіру дәрежесіне дейін ұқсас лексемалар.
Біздің пікірімізше, интернационализмдер тілдердің байланысы кезінде пайда болатын қарапайым қарыздардан ерекшеленеді,ең алдымен, халықаралық маңызы бар ұғымдарды білдіреді, сондықтан да кең тарату саласына ие. Интернационализмнің квалификациясы кезінде шешуші рөл сол немесе басқа сөздің таралу дәрежесі және интернационализмге үміткер сөз белгілеген құбылыстың өзінің интернационалдық сипаты ойнайды. Қазіргі лингвистикалық әдебиетте интернационалдық лексика мәселесіне көп көңіл бөлінеді.
Бұл тіл қызметінің әр түрлі салаларында халықаралық сөздер мен терминдер ойнайтын, сондай-ақ тілдердің жанасу және қарама-қарсы тұру процестерімен байланысты рөлдің үздіксіз өсуімен түсіндіріледі.
Халықаралық немесе" интернационалдық " лексикалық қор, нақты құбылыс ретінде, қазір мамандардың көпшілігімен танылады. Лексикалық интернационализмдердің тіларалық сөздік қоры ретіндегі біліктілігімен келісе отырып, бұл қорды игеру әрбір қарыз алушы тілдердегі өз ерекшеліктері бар екенін атап өту керек. Әдетте, интернационалдық сөздер қарыз алушы тілдерде ассимиляцияланады, бірақ " ассимиляция процесінің өзі бір типті емес және оңай емес, көрінуі мүмкін. Бір жағынан, жаңа сөзді қарызға алған тілдің орнына бейімдеудің сөзсіз қажеттілігі туындайды, ал екінші жағынан - оның ұқсастығын әр түрлі тілдердегі контексттерде сақтауға саналы талпынысы көрінеді.
Тілтанушылар арасында әлеуметтік лингвистиканың өкілдері лексикадағы интернационалдық элементтердің бірі болды. Бұл түсінікті: теориялық тұрғыдан бұл құбылыс тіл мен қоғамның байланысын айқын көрсетеді, ал " жас "әдеби тілдерді қалыптастыру кезінде өз тілінің ұқсастығына және оның айналасындағы тілдерге деген қарым-қатынасты анықтауға тура келеді.
Мысалы, XX ғасырдың басында кейбір зерттеушілер (атап айтқанда Франциядағы А. Мейе, Германиядағы Э. Рихтер, Даниядағы О. Есперсен) әр түрлі халықтар тарихындағы әлеуметтік-экономикалық, мәдени және ғылыми байланыстарды көрсететін тілдік шындық құбылысы ретінде интернационалдық лексиканың ерекше қабатына көрсетті. 30-шы жылдары белгілі кеңес лингвисты В. М. Жирмунский және австриялық инженер-терминолог Э. Вюстердің еңбектерінде интернационалдық лексика туралы мәселе халықаралық тілдік ортақтықтың кең ауқымды мәселесімен байланысты.
"Еуропалық тілдердегі интернационализмдердің" ежелгі қабаттары өркениеттің қалыптасуының жекелеген кезеңдеріне қайта шығатынын, сонымен қатар халықаралық лексика капитализм дәуірінде неғұрлым қарқынды пайда болатынын атап өте отырып, лексикалық интернационализмдерге салыстырмалы түрде назар аударды. В. В. Акуленконың айтуынша, XIX ғасырдың бірінші жартысында осы уақытқа қарай пайда болған, ең дамыған еуропалық әдеби тілдердің өзіндік ерекшелігі байқалды-оларда лексиканың нысаны мен мәні бойынша ұқсас елеулі қабаттың болуы. Еуропаның ірі тілдеріндегі ұқсас лексиканың ең айқын жағдайлары XIX ғ. соңына қарай тіркеліп, интерлингвистика практикасында пайдалануға мүмкіндік алды. Бұл факт тек тілшілерді ғана емес, басқа да мамандарды, ең алдымен жазушыларды (Ж. де Сталь, Дж. Және т.б.), сондай-ақ, бірнеше кейінірек, халықаралық көмекші немесе клан тілдерін жасаушылар.
XVIII ғасырдың соңынан бастап, XIX және XX ғасырларда интернационалдық лексика құрамына ағылшын сөздерінің ағыны, атап айтқанда, қоғамдық-саяси өмірге және экономикаға қатысты терминдер кіреді: meeting - митинг, club-клуб, leader - көшбасшы, interview - сұхбат, reporter - репортер, import - импорт, export - экспорт, trust-трест, cheque - чек; спорттық терминдер: sport - спорт, box - бокс, match - матч, trainer - жаттықтырушы, record - рекорд, start - старт, finish - мәре; біздің сайтымыз-ЖОО, тіл мектептері (ағылшын және қазақ тілдері), аударма, тауар және жастарға қызмет көрсету агенттіктерін жарнамалауға таптырмас орын.
1.2 Псевдоинтернационалды лексиканы аудару
Аударма тәжірибесінде псевдоинтернационалды лексика болып табылатын "алдамшы" лексика жоқ. Бұл аударма теориясының лексикасына аудармашының "жалған достар" деген атауын берді.
Аудармашының жалған достары:
1. Өзге тілдегі сөз бен дыбыстың немес таңбалық құрылымы бойынша толық немесе жартылай сәйкес келетін, бірақ белгілі мағыналық жақындықтары бар басқа мағынаға (немесе мағыналарға) ие сөз (немесе сөйлем).
2. Семантикалық тұрғыдан әр түрлі, бірақ салыстырмалы тілдердің лексикалық бірліктері сәйкес сөздер.
3. Сөзбе-сөз аудармаға себепші болатын, яғни аударма сөздегі толық сәйкес немесе керісінше мүлде сәйкеспейтін графикалық немесе орфоэпиялық тұлғалары ұқсас сөздер. Аудармаға кіріспеде Аудармашының жалған достары деген атауға ие болған сөздер, сөз тіркестері, терминдер жатады.
4. Термин болу үшін Аудармашының жалған достары деген тіркес тым ұзақ және ашық болғанымен, соңғы жылдары бәрібір термин ретінде қолданылып жүр. Біріншіден, бұл тіркестің өзіне тән және қысқа баламасы жоқ, екіншіден, оның дөрекілігінің өзі назарға ілінеді, көп тілмен жұмыс жасайтын адамдарға қандай келеңсіздіктер кездесетінін ескертеді. Елестетіп көргеніміздей, термин атауының өзі аудармашылық жағдайларды нақты сипаттайды.
5. Семантикалық әртүрлі категориядағы сөздер, интернационалды лексика, тіл аралық омонимдер, тіл аралық паронимдер.
6. Құрылымы жағынан бірдей, бірақ әртүрлі мағынаны білдіретін екі түрлі тілдегі сөздер.
7. Дыбыстық және таңбалық жағынан толық немесе жартылай сәйкес келетін, өзара толық этимологиялық сәйкестегі, бірақ әртүрлі мағына беретін сөздер.
Тарихи "аудармашының жалған достары" - тілдердің өзара қарым-қатынасының нәтижесі болып табылады, шектеулі жағдайда кездейсоқ сәйкестіктер нәтижесінде пайда болуы мүмкін, ал туыстық, әсіресе жақын туыстық тілдерде жалпы прототиптерге негізделген мағыналы сөздерге негізделеді. Ағылшын және орыс тілдерінде осы тектес сөздер көп жағдайларда жалпы үшінші көзден тікелей немесе жанама қарыз алу болып табылады (көбінесе бұл интернационалдық немесе жалған ұлттық лексика немесе мұндай қарыздардан параллель туынды).
Ағылшын-орыс тілдік байланыстарының нәтижелері айтарлықтай азырақ ұсынылған: орыс тіліндегі ағылшын және ағылшын тіліндегі орыс тіліндегі орыс тіліндегі сөздер, бірақ осы топтың қарызға алынған сөздерінің арасында кейде басқа тілдегі "өз" сөздерін түсінуді қиындататын сөздер-үлгілермен елеулі айырмашылықтар байқалады.
Ағылшын және орыс тілдерінде бірнеше мың сөз бар "аудармашының жалған достары" сөздің төрт бөлігі: зат есім, сын есім, үстеу және етістіктер бар. Бұл рөлде көп жағдайда жеке сөздер емес, тиісті сөз құрушы ұялардың барлық өкілдері сөз сөйлейді. Әрине, екінші тіл негіздерін меңгерген адамдар үшін жалған ұқсастықтар тек сөздің бірдей бөліктері саласында ғана орын алады: мысалы, зат есімдер және т.б. байланысты, сөйлеу бөліктерінің омонимиясы, әдетте, қиындық тудырмайды.
Семантикалық көзқараспен ұқсас немесе аралас семантикалық салаларға жататын немесе кез келген жағдайда ұқсас контекстерде болуы мүмкін сөздер жатады; анық кездейсоқ сәйкес келетін лексемалар, мәні бойынша бірдей контекстерде (ағылш., rock "скала" - орыс. рок), жалған қауымдастықтар тудырмайды.
"Аудармашының жалған достарының" жұптарындағы айырмашылықтар түсініктік мазмұнда, шындықтарда, стилистикалық сипаттамаларда және лексикалық үйлесімділікте болуы мүмкін; іс жүзінде айырмашылықтың барлық осы түрлері жиі өріледі.
Шет тілін оқу және пайдалану кезінде біз жиі тілдік әдеттерімізді бөтен тіл жүйесіне көшіруге бейімдіміз. Ана тілі, бізге берік, жалған ұқсастыққа итермелейді. "Псевдоинтернационалдық" сөздерді оқу аудармашыға олардың мазмұнындағы айырмашылық кезінде сөздер формасының ұқсастығынан туындаған көптеген қателіктерді болдырмауға көмектеседі. "Аудармашының жалған достары", дейді В. В. Акуленко, жаңадан бастаған аудармашыларды ғана емес, тәжірибелі шеберлерді да жаңылыстырады.
Шындығында, осы лексикалық категориядағы көптеген зерттеушілер атап өткендей, "аудармашының жалған достары" тілді үйренуді бастаған және оны нашар білетін адамдарды ғана емес, жаңылыстыруға қабілетті. Сондай-ақ, бұл тілдік құбылыс шетел тілін сенімді және іс жүзінде қанағаттанарлық пайдаланатын адамдар үшін де, тіпті кейде филолог-мамандар үшін де (соның ішінде лексикографтар, аудармашы-кәсіпқойлар, оқытушылар) қауіпті.
Сондықтан аудармашыны семантикалық калькаларға бағыттайтын көптеген жаңылыстар және лексикалық үйлесімділіктің бұзылуы немесе стилистикалық келісу жағдайлары шетел тілін пайдалану процестерінде ғана емес, ана тіліне аударғанда да пайда болады. Сөздің мағыналық құрылымы аудармашыға анық көрінеді, бірақ ол шын мәнінде өзгеше мазмұны болуы мүмкін. Ағылшын сөзі аудармашыны жалған бағытта арнайы бағыттайды. Қарапайым ағылшын сөзін алыңыз: It is a long lane that has no turning. Орыс тіліне ол сөзбе-сөз аударылады: "бұл ешқайда жойылмайтын ұзын жол". Бірақ бұл қарапайым аударма "жалған дос". Ағылшын тілі орыс аудармашысы үшін өте өзгеше ой білдіреді: "еш жерде жойылмайтын жол ұзақ болар еді, бұл өмір сүре алмайды".
Ұқсас жолмен аудармашы жалған жолмен және басқа да ағылшын сөз жібереді: It is a good horse that never stumbles. Бірінші рет, аударма қарапайым: "бұл ешқашан споткнется жақсы ат". Шын мәнінде, мұнда мағынасы мынадай: ешқашан ұйықтамайтын жылқы, мұндай аттар мүлдем болмайды жақсы болуы керек. Бұл ретте, бұл түрдегі кез келген қателер бөтен тілді меңгермеген немесе сөйлеушінің ұқыпсыздығы туралы куәландырады деп санауға болмайды.
Қазіргі теориялық лингвистикада мойындалғандай, көп жағдайда екінші тілді меңгеру өте мінсіз емес, сонымен қатар екі тілді еркін дұрыс параллельді пайдалану теориялық тұрғыдан рұқсат етілген абстракция болып табылады. Сондықтан, тілді білетін адамдардың басым көпшілігі түрлі дәрежеде сөз қолдануымен аударуда қателерді жіберуі мүмкін. Аударма практикасының қажеттілігі осы құбылысты зерттеуге негіз болады. Әсіресе, бұл Ауызша аударма үшін өзекті, бұл кәсіби аудармашының өте маңызды дағдысы-бір тілден екінші тілге ауысу дағдысы.
Бұл дағдылардың жұмыс істеу заңдылықтарының бірі-ауысу дағдысы формальды-белгілік байланыстарға артықшылық береді. Денотатты (жағдайды) сәйкестендірмей аудару кезінде екі тіл эквиваленттерінің арасындағы тікелей байланыстар бар. Бұл заңдылық "аудармашының жалған достары" құбылысындағы қателерді болдырмау үшін қажетті мағыналық талдау ауыстырып қосу дағдысының жұмыс істеуін тежейтін факторға айналады деген парадоксалды қорытындыға әкеледі. Бұл ауызша аудармашының қызметіне қарама-қайшылықтардың бірі.
Қазіргі уақытта "әріптік аударма" термині кейбір зерттеушілерді кеңінен түсінеді. Егер 1949 жылы Я. И. Рецкер әріптерді сыртқы - графикалық немесе фонетикалық - ұқсастығы бойынша аударма ретінде әлі қараған болса, онда 1970 жылы В. Г. Гак лексикалық, фразеологиялық, грамматикалық және стилистикалық әріптерді айырып, түпнұсқаның формаларын сөзбе - сөзбе - сөз жаңғырту нәтижесінде оларды аудару қатесі деп санайды. Р. К. Миньяр-Белоручев "әріп" ұғымын түпнұсқаның формаларын сәтсіз жаңғыртумен шектеуге болмайды деп санайды. Егер осы құбылыстың негізінде жатқан белгілерге сүйенетін болсақ, онда:
- біріншіден, әр түрлі немесе ұқсас тілдің семантологиялық байланыстарының басым болуы нәтижесінде екі тілдің ұқсас әріптік және графикалық белгілері арасында жалған байланыстар орнатылған қарапайым әріптік белгілер (мысалы: magazine-"дүкен", "журналдың" орнына).);
- екіншіден, сөздің семантикалық компоненттері бойынша немесе сөйлеу жағдайын ескермей сөздің негізгі мәні бойынша аударудың нәтижесінде екі тілдің жалған дыбыстық байланыстары орнатылған семантикалық әріптер (мысалы: to take the chair - орындықты алу, орнына төрағалық ету; Smirnov speaking - Смирнов дейді;
- үшіншіден, екі тілде бастапқы тіл тәсілдерінің арасында тікелей жалған байланыстар орнатылған грамматикалық әріптеризмдер. Грамматикалық әріп-интерференция құбылысы ретінде белгілі шет тілін оқыту тәжірибесіндегі өте кең тараған құбылыс. Әріптерализмдердің әр түрлі түрлерін зерттеу әңгіме күрделі байланыстарды жаймен ауыстыру туралы емес, қолда бар қарапайым және күрделі байланыстарды пайдалану есебінен одан әрі іздестіруден бас тарту туралы болып отырғандығын көрсетеді.
Осылайша, қарапайым әріптік жағдайда қайта кодтауға шешім іздеу денотативтік байланыс көзімен шектеледі. Бірінші жоспарға әріптік семантикалық аударма жағдайында басым сигнификативті байланыс болады. Бұл грамматикалық мағынаның қарым-қатынасын шақырса, грамматикалық әріптен де байқалады. Алайда, кейбір жағдайларда әріптік аударма біздің жұмысымыздың екінші тарауында қарастырылатын интернационалдық лексика жағдайында орын алады.
2 Зерттеулік жұмыстар
2.1 Интернационал және псевдоинтернационал лексиканы аудару
Ағылшын және орыс тілдерін салыстыра отырып, ұқсас жазу немесе дыбыстау бар көптеген сөздерді анықтауға болады. Негізінен бұл қарыз алу - бір тілден басқа тілге, немесе-бұл жиі-үшінші, жалпы көзден екі тіл: әдетте, латын, грек, Француз (parliament, diplomat, method, theory, organization, etc.). Мұндай сөздер аудармашыға көмектесіп, кедергі келтіруі мүмкін. Олар сыртқы ұқсастықтың артында мәндердің сәйкес келуі болған жағдайларда көмек көрсетеді.
Мәтінмәніне қарамастан, zink сөзі мырыш ретінде аударылады, Chameleon хамелеон ретінде, Panorama панорама ретінде, ал classical music классикалық музыка ретінде. Мұндай лексика интернационалдық деп аталады. Оның аудармадағы рөлін жете бағаламау керек. Тіл үйренуші үшін бұл сөздер мәтіннің мағынасын құрайтын тірек ретінде қызмет етеді. Журнал мақаласынан алынған сөйлемде орыс лексикалық бірліктеріне ұқсас көп назар аударыңыз: the logic and strategy behind the U. S. Someday to eliminate, its garrisons on this territory.
Дегенмен, басқа тілмен алынған сөз жаңа мағынаға ие болуы мүмкін, оның семантикалық құрылымы толығымен өзгеруі мүмкін. Таза кездейсоқ сәйкестік жоқ. Мұндай сөздер жалған Ұлттық деп аталады. Жоғарыда айтылғандай, олар француз faux amis de traducteur − ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КОЛЛЕДЖ
Аударма-ісі факультеті
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Интернационалдық лексика және аудармашының жалған достары
Мамандығы: 0512000 - Аударма-ісі
Орындаған: Серікбеков.Д.Р
Топ: 16ПД-к1
Тексерген: Жаңбырбай.Д.Н
Баға:
Өскемен, 2019 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1 Интернационалдық лексика және аудармашының жалған достары ... ... ... .
6
1.1 Интернационалдық лексика ұғымы және аудармасы ... ... ... ... ... ... .. ... ...
6
1.2 Псевдоинтернационалды лексиканы аудару ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
11
2.Зерттеулік жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15
2.1 Интернационал және псевдоинтернационал лексиканы аудару ... ... ... ... .
15
2.2 "Аудармашының жалған достары" ағылшын сөзі құрылымында. Амбивалентті синтаксистік құрылымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
2.3" Аудармашының жалған достары " фразеологиялық бірліктердің мысалында ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
25
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
26
Кіріспе
Қазіргі уақытта көптеген елдердің лингвистері әртүрлі тілдердің эволюциясындағы ерекше белсенділікті атап өтеді. Бұл, ең алдымен, жер шарының барлық елдерін қозғаған ғылыми-техникалық революциямен, елеулі саяси және әлеуметтік өзгерістермен, бұқаралық коммуникация құралдарының дамуымен байланысты. Барлық сөздер тарихқа ие, тіпті кенеттен пайда болған. Сөздер - тілдің ең маңызды және жарқын бөлігі. Олар қоғам өмірінің барлық қырларымен - тұрмыспен және техникамен, спортпен және саясатпен, өнермен және ғылыммен тікелей байланысты, өйткені дәл сол жерде олар адами ұжымдардың өмір сүруіне қажетті қарым-қатынасты қамтамасыз ету үшін қалыптасады.
Шет тілін меңгеруге ниет білдіргендердің барлығы барынша көп сөз қорын меңгеруге, олардың мәні мен мүмкін болатын реңдерін білуге, оларды дұрыс қолдануды үйренуге ұмтылады. Тарихи тіл білімінің даму кезеңінде тіларалық қатынастар әрқашан зерттеушілердің назарында болды. Әр уақытта тілдік байланыстар мен екі тілді мәселелерімен Л. В. Щерба, Ю. А. Жлуктенко, А. Е. Карлинский, М. М. Михайлов, В. Ю. Розенцвейг, Л. П. Крысин, У. Вайрайх, Э. Хауген және т.б. айналысты. Қазіргі уақытта тіл білімінде "интерлингвистика" бағыты қалыптаса бастайды, оның міндеттерінің бірі ғаламшар халықтары үшін ортақ тілдесуге қабілетті табиғи тілді іздеу болып табылады. Әр түрлі ұлттық тілдердің лексикалық қорын қалыптастыруда екі үрдіс байқалады. Олардың бірі сөздік құрамының ұлттық элементтерін, екіншісі интернационалдық лексикалық қорды күшейтеді, яғни бұл "халықаралық сөздік қоры".
"Халықаралық сөздер" немесе "интернационализмдер" қандай да бір тілге емес, көптеген тілдерге ие болады, демек, адам қызметінің түрлі салалары: саясат, философия, ғылым, техника, өнер және т. б. терминдері кіретін лексиканың халықаралық қоры құрылады. Ғылыми-техникалық революцияның әсерінен жедел даму алған қоғамдық өмірдің интернационализациясы, экономикалық, әлеуметтік және мәдени тұрғыдан қоғамның эволюциясы интернационалдық лексиканы зерттеуге қажеттілікті күшейтеді.
Тіл туралы ғылымда қойылған интернационализм туралы мәселе, әсіресе, тілдердің жанасу және салыстыру процестерімен байланысты тіл қызметінің түрлі салаларындағы халықаралық сөздердің өсіп келе жатқан рөлін ескере отырып, өзінің өзектілігін ешқашан жоғалтпады. Қазіргі заманғы тілдерді дамытуда интернационализмдердің ерекше маңызы, олардың қазіргі заманғы мәдениеттің аса маңызды ұғымдарын лексика-семантикалық білдірудің көпшілік мойындалған нысандары болып табылатындықтан. Олардың тілдік кедергілерді еңсерудегі маңызы сөзсіз, ол тілдерді оқыту, аударма, халықаралық және қосымша тілдерді жасау болсын.
Бір көзден алынған интернационалдық сөздердің графикалық және дыбыстық ұқсастығы бар және мағынасы бойынша кейбір дәрежеге дейін сәйкес келетін болсақ, бірқатар тілдердің ортақ игілігін құрайды. Олардың басым бөлігі ежелгі тілдердің лексикасы, мысалы, "демократия", "синоним", "философия" (латын және грек тілдерінен) арқылы жаңа тілдерді қатар байытудың нәтижесі болып табылады. Олардың басқа бөлігі қазіргі заманғы тілдерден тұрады, мысалы, "соната" (итальян тілінен), "қайта құру" (орыс тілінен).
Интернационалды айтуынша жатпайды туыстық сәйкестігін, т. е. кейбір тілдерде болуы осы тілдердің туыстық салдары болып табылатын сөздер және олардың бір тілден шығу тегі-негізі, мысалы: ағылш. - mother, ол. - mutter, орыс. - ана.
Осылайша, егер "қарызға алынған лексика" термині "сөздерді, морфемаларды, дыбыстарды, мәндерді бір тілден екінші тілге ауыстыру деп түсінсе, а. Э. кейін Рыцарь деп санаймыз, интернационализм, сол сияқты халықаралық сөздер деп бірнеше (кемінде үш) әлемдік тілде жұмыс істейтін, дыбыстық, графикалық және семантикалық түрде жақын, тілдік байланыстың салдары болып табылатын және ғылым, техника, бизнес, саясат, өнер, коммуникация құралдарының көптеген мәдениеттерге ортақ ұғымдарды білдіретін лексикалық бірліктер саналады.
Курстық жұмыстың мақсаты. Интернационалды және псевдоинтернационалды лексиканы зерттеу мен талдау.
Осы тақырыпты ашу үшін келесі міндеттер қойылады:
Интернационалдық лексика ұғымы және аудармасына тоқталу;
Псевдоинтернационалды лексиканы аударуды қарастыру;
Интернационал және псевдоинтернационал лексиканы аударуды
қарастыру;
"Аудармашының жалған достары" ағылшын сөзі құрылымында. Амбивалентті синтаксистік құрылымдарды талдау;
" Аудармашының жалған достары " фразеологиялық бірліктердің
мысалында қарастыру.
Курстық жұмыстың өзектілігі. Кірме сөздср қазіргі қазақ тіліндегі динамикалық үрдістердің бірі болып саналғандықтан, бұл тақырып әрқашан өзекті болатыны мәлім. Зерттеушілер интернационадық лексиканының мәселелерін қарастырса да, бұл тақырыпқа байланысты накты нәтижелер әлі де жоқ. Бұл жұмыстың өзектілігі - интернационадық сөздерді аударудың ерекшеліктерін және аудармашының жалған сөздерін ажырата білу қажеттілігі.
1 Интернационалдық лексика және аудармашының жалған достары
1.1 Интернационалдық лексика ұғымы және аудармасы
Орыс тілі мен ағылшын тілдерінде формалары ұқсас, мағыналары бірдей сөздер көп. Бұл сөздер тілдерде бір тілден екінші тілге кірме сөз болып ауысудың немесе әлдебір үшінші тілден ауысудың нәтижесінде пайда болған. Мысалы: contrast, control, diagram, dialect - контраст, контроль, диаграмма, диалект. Негізінде интернационализмдердің аудармасы, егер бұл сөздердің мағынасы бірдей болса, аса көп қиындық келтірмейді. Бірақ аудармада интернационалды сөзді қолданған кезде, оның орыс тілінде қаншалықты таралғандығына және аударылып жатқан мәтіннің стиліне сәйкес келуіне назар аударған жөн.
Ағылшын-қазақ-орыс тілдерінде басқа тілдерден енген, әсіресе латын,грек тілдерінен енген халықаралық сөздер кезігеді. Интернационал сөздер дегеніміз-көп тілдерде формасы, мағынасы жағынан ұқсас, ортақ, лексикалық бірліктер: film, textm radio, dialect, doctor, atom, legal.
Халықаралық сөздер ғылым мен техниканың әр түрлі салаларында, химия мен медицинада, физикада көптеп кездеседі. Халықаралық сөздерді аудару негізінен көп қиындық келтіре қоймайды. Бірақ халықаралық сөздердің көпшілігі ағылшын-орыс-қазақ тілдерінде формалары бірінші деп болғаны әртүрлі мағыналары болатынын білу керек. Оларды жиі аудармашының жалған достары деп атайды.
Мысалы: accurate -точный (аккуратный емес, resin-смола (резина емес), control -не только контролировать но и управлять. т. б.
Аударма кезінде аудармашылардың неліктен лексикалық трансформацияларға жүгінулеріне тура келеді деген сұраққа әр түрлі себептер бар. Олар екі тілдің семантикалық ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Сөздердің мағыналық құрылымдары олардың қолданыстары, бір - бірімен сәйкес болу шарттары , әрбір тілдің сөздік қорлары-міне осы факторлар аудармашыға қиындықтар туғызуы мүмкін. Бұл мәселелердің бірден шешу жолдарын табу да мүмкін емес. Сондықтан жас аудармашыларға осы мәселелермен жеке-жеке танысып , олардың әрқайсысының ерекшеліктерін аударма барысында және теория жүзінде бөлек танысуға тура келеді. Лексикалық трансформация бөліміне лексикалық - стилистикалық құбылыстардың тек кейбіреулері ғана енгізілген.
Халықаралық сөздер дегеніміз - бірнеше тілдерде бірдей дыбысталатын, яғни дыбыстық, мағыналық және грамматикалық құрылымға ие сөздер. Көбіне мұндай сөздер қоғамдық саяси немее ғылыми мағыналарда айтылады. Мысалы: capitalism, astronomy, constitution, system, diameter. Олардың қатарында қоғамдық сөздерді де көре аламыз: occupant, delicate, elegant, scandal.
Халықаралық сөздердің көбісі латын немесе француз тілдерінен енгізілген, өйткені орта ғасырлар кезінде латын тілі халықаралық болып, әдебиет, дипломатия және ғылым тәлә болып саналған. Мысалы Томас Мордың Утопия шығармасы латын тілінде жазылды. Ал француз тілінен енгізілген халықаралық сөздер кішкене кейінірек зерттелген. Ағылшын және орысқазақ тілдерінде халықаралық сөздерінің логикалық мағына жағынан сай келмейді. Осындай сөздердің сәйкес келуі немесе келмеуі globe және planеt сөздерін мысалға ала отырып көруге болады, яғни мағынасы жағынан planеt және планета сөздері бірдей болса, globe сөзі глобус деген мағынамен қатар жер шары, держава, әйнекті абажур дегенді білдіреді. Ағылшын тілінде латын тілінен енгізілген халықаралық сөздердің саны өте көп болғанына байланысты, сөздердің көбісі қосымша мағыналарына ие болды.
Мысалы: detail сөзі подробность, деталь, вникание в подробности, детализацияь деген мағыналарға ие. Сондықтан бұл сөз арнайы әскери термин ретінде отряд ретінде немесе солдат сөздерін білдіру арқылы қолданылады. Detail зат есімі көмегімен to detail етістігін тудыруға болады. Agony сөзі ағылшын тілінде жанның қысылуы деген мағынаға ие болса, орыс тілінде агония сөзі өлім алдындағы қысылу деген мағынаны береді.
Сондықтан ағылшын тіліндегі аgony сөзі сөйлеу құрылымы ретінде де қолданылады. Мысалы: agony column деген іздестіріп жатқан туысқандар жөніндегі газет мақаласы деп аударылады. Жоғарыда айтылып кеткендей ағылшын және орысқазақ тілдерінде халықаралық сөздер әртүрлі стилистикалық мағыналарға ие.
Интернационал сөздер - тіларалық қарым-қатынас (байланыс) нәтижесінде бір тілден екінші тілге ауысқан бөгде тілдік элементтер. Көбінесе белгілі бір жаңа ұғым-түсініктің атауы болып келетін кірме сөздер шет тіл сөздері, интернационал сөздер, сияқты түрлерге сараланып зерттеледі. Кірме сөздердің кейбірінің түр-тұлғасынан, дыбысталуынан қай тілдің еншісіне жататыны белгілі болып тұрса, ал ертеден қолданылып, тілге әбден сіңісіп кеткен кірме сөздің қайсы бірінің түп төркінін айқындау үшін арнайы этимологиялық зерттеулерге жүгінуге тура келеді.
Мысалы, тіліміздегі заң-закон қос сөзінің законы - орыс сөзі екені баршамызға белгілі, ал төл сөзіміздей болып кеткен заң болса - ерте замандарда қытай тілінен ауысқан. Ағылшын және орыс тілдерінде бірдей оқылатын және мағыналары бірдей сөздер көп. Бұл сөздер осы тілдердің бір-бірінен алынған немесе үшінші бір тілден кіріккен (француз немесе латын тілдерінен). Мысалы: contras, control, diagram, dialect - контраст, контроль, диаграмма, диалект.
Әдетте интернационал сөздерді аудару қйындық тудырмайды. Егер олар бірдей мағына беретін болса. Бірақ, аудару кезінде интернационал сөздерді қолданғанда бұл сөздің аударылып жатқан мәтіннің стиліне қаншалықты сай екенін ескеру керек. Аудармашылар аударма жасау кезінде мағынасы жағынан әр түрлі, бірақ тұлғалары бірдей ағылшын және орыс сөздеріне жиі кезігеді. Бұл сөздерді псевдоинтернационал сөздер немесе "аудармашының жалған достары" деп аталады.
Көпшілікке белгілі мысалдар: compositor сөзі композитор деп аударылмайды, наборщик деген мағынаны білдіреді; conductor сөзі кондуктор деп қана емес, режиссер деп те аударылады. Көбіне псевдоинтернационал сөздердің заттық-логикалық мазмұндарында айырмашылықтар болады.
Мұндай айырмашылықтардың 4 түрін көрсетуге болады:
1.Орыс тіліне еніп кеткен ағылшын сөзі meeting ағылшын тілінде көп мағына береді. Олар "кездесу", "жиналыс", "дуэль" және т.б. Ағылшын сөзі record "рекорд" мағынасымен қатар "протокол", "репутация" деген мағыналарда қолданылады. Nation сөзі "ұлт" мағынасынан басқа "халық", "ел", "мемлекет" деген мағыналарында жиі қолданылады.
2.Егер сөздер басқа бір үшінші тілден кіріккен болса. Аудитория сөзі екі мағына білдіреді: 1) кабинеттер және 2) люди, слушающие выступление. Ағылшын тілінде auditorium сөзі кабинет деген мағынаны білдіреді. Ал аудитория сөзінің екінші мағынасы audience деп аударылады.
3.Екі тілде де мағыналары сәйкес келуден басқа өзінің басқа мағыналары бар. Корреспонденция сөзінің ағылшын тіліндегі "correspondence" сөзімен бірдей келетін мағынасы "хат", ал ағылшын тілінде жоқ мағынасы "газеттегі ағымдағы оқиғалар туралы ескерту". Өз кезегінде ағылшын "correspondence" сөзінің орыс тілінде жоқ мағынасы "аналогия", "сәйкестік".
4.Тұлғалары ұқсас сөздер әртүрлі мағыналарды береді. Мысалы: Story - история және ақылшын сөзіндегі екінші мағынасы бар. a part of a building comprising all the rooms that are on the same level. a three-story building Бір деңгейде орналасқан бөлімдер, соның ішінде ғимараттың бір бөлігі. Мысалы: Үш қабатты ғимарат. Box - коробка және орыс тәләндегі басқаша мағынасы "боксировать", "бокс".
Тұрақты сөз тіркесі, фразеологиялық тіркес - екі немесе одан да көп сөздердің тіркесуінен жасалып, бір ұғымды білдіретін бейнелі сөздер тобы. Еркін тіркес - кемінде толық мағыналы екі сөздің байланысынан тұратын сөздердің тіркесі. Еркін сөз тіркесінің етістікті сөз тіркесі және есімді сөз тіркесі деп бөлінеді. Еркін сөз тіркестерін аударған кезде сөздерді ауыстыру жиі кездеседі. Себебеі, ағылшын тіліндегі сөздер тіркестің мағынасын толық аша алмауы мүмкін. черная неблагодарность black - жай ғана қара Сол себепті, "a rank ingratitude" деп аударылады. Кейде мағынаны дұрыс жеткізетін сөзді табу қиын.
Аудармашы семантикалық ауыстыруларды пайдаланады. Генерализация және конкретизация Бастапқы сөз аударма тілінде басқа, мағынасы кең сөзбен Орел поднялся выше и снова стал делать круги. The bird went up end circled again. немесе тар мағынадағы сөзбен Он взял ребенка на руки. He took the child in his arms. ауыстырылады. Метонимикалық аударма Метонимия - өзара байланысты балама ұғымдарды қолдану, құбылыс орнына оның ерекше қасиетін көрсету.
Свободная продажа - a free market Плохо работающее производство - a money-losing factory Семантикалық компоненттерді қайта бөлу Түпкі нұсқадағы сөз тіркестің мағынасын нәтижедегі аударылған толық сөйлемге байланысты ауыстыру. Правительству было поручено глубоко изучить предложения, высказанные депутатами. The government was asked to make an in-depth study of the deputies` proposals. Компрессия Қазақ тіліндегі немесе орыс тіліндегі кейбір сөз тіркестері ағылшын тілінде жеке сөзге айналады. Ұлттар жағдайдың жақсы жаққа өзгеруін тілейді Nations wants to change the situation for the better. Народы желают изменения дел к лучшему.Nations wish to see improvements
Аудармашыға формалары ұқсас, бірақ мағыналары әр түрлі ағылшын және орыс сөздерімен жиі кездесіп қалуға тура келеді. Жалпыға мәлім мысалдар мыналар: "compositor", бірақ мағынасы композитор емес, теруші; ал "conductor" сөзі тек қана кондуктор мағынасында ғана емес, дирижер мағыынасында да қолданылады. Псевдоинтернационалды сөздердің мағыналарының айырмашылығының ең маңызды және көп кездесетін жағдайы болып олардың заттық-қисындық мазмұнының үйлеспеуі табылады.
Соған қарамастан осындай айырмашылықтардың 4 түрін бөліп көрсетуге болады:
1.Орыс сөзі ағылшын сөзімен барлық мағыналарда емес, тек 1-2 мағынада ғана сәйкес келеді. Мысалы: орыс тіліне ағылшын тілінен енген "meeting", яғни митинг сөзі ағылшын тілінде анағұрылм кең мағынаға ие. Ол : жиналыс, кездесу, мәжіліс, жекпе-жек, грамафондық табақша сияқты маыналарды бере алады. "Nation" сөзі ұлт деген мағынадан басқа, халық, ел, мемлекет деген мағыналарда жиі қолданылады.
2.Орыс сөзінде ағылшын сөзінде жоқ мағыналар болаыд. Бұл әдетте сөз екі тілге де әлдебір үшінші тілден кірме сөз боып ауысқан кезде болады. Аудитория сөзінің екі мағынасы бар: а. Оқуға арналған бөлме, в. Сөз тыңдап отырған адамдар
"Auditorium" сөзі тек бөлмені білдіруге ғана қолданылады. Ал аудитория сөзінің екінші мағынасына (сөз тыңдап отырған адамдар) ағылшын сөзі "audience" қолданылады.
1.Ағылшын сөзінде де, орыс сөзінде де сәйкес мағыналарынан басқа, өз мағыналары бар. Корреспонденция сөзі ағылшынның correspondence сөзімен ортақ хат деген мағынаны берсе, өз мағынасы ағылшын сөзінде жоқ -- газеттегі ағымды оқиғалар. Ал correspondence ағылшын сөзінің орыс сөзінде жоқ - сәйкестік, ара-қатынас, аналогия деген мағыналары бар.
2.Формалары ұқсас ағылшын және орыс сөздерінің әр түрлі мағыналары бар. Мысалы: дивизион - division - бөлім, декада - decade - онжылдық.
Лингвистердің соңғы онжылдықтағы тілдік интернационалдандыруға деген қызығушылығы тілдік байланыстар теориясы, екі тілділік саласындағы зерттеулердің тереңдеуіне, сондай-ақ түрлі зерттеулерге ұлтаралық қатынастардың түрлі формаларының дамуына ықпал етуге байланысты. Халықаралық лексиканы оқыту теориялық және практикалық маңызы бар. Зерттеудің теориялық аспектісі халықаралық, ұлтаралық және ұлттық тілдердің халықаралық қарым-қатынастарын жетілдірудегі рөлін анықтаумен байланысты.
Практикалық мәнділік қоғамдық - саяси терминологияны, әдебиетті аудару кезінде қателерді болдырмауға әкеледі. Бұл ретте интернационализмдердің пайда болу жолдары, интернационалдық және жалған ұлттық лексиканың байланысы, интернационализмдердің қызмет ету саласы сияқты аспектілер ерекше қызығушылық тудырады. Құбылысты толыққанды зерттеу үшін, ең алдымен, бар терминологияны анықтау керек.
Әдебиетті талдау, тілдегі осы түрдегі лексикалық бірліктердің орнына әр түрлі көзқарасқа қарамастан, терминологиялық әртүрлілік байқалмайтынын көрсетеді. "Интернационалдық терминология" (Бельчиков), "интернационалдық сөздер" (Маковский, Акуленко), "интернационалдық лексика", "интернационализмдер" (Акуленко, Хайруллин) және т. б. ұқсас ұғымдар кездеседі.
Т. Р. Левицкая мен А. М. Фитерманның анықтамасы бойынша, "интернационалдық сөздер дыбыс түрінде, грамматикалық безендіруде және мағыналық мазмұнда бірқатар тілдерде кездесетін сөздер болып табылады" .
Сондай-ақ, лексикалық бірліктердің интернационалдық дәрежесі неғұрлым көп тілдер болған сайын жоғары және олар бір-бірінен типологиялық түрде жойылған сайын деген көзқарас бар. Кем дегенде үш тілде болу жеткілікті деп танылады. Мысалы, В. В. Акуленконың пікірінше, интернационализмдер - бұл халықаралық мағынадағы ұғымдарды білдіретін және бірнеше (іс жүзінде кемінде үш) синхронды салыстырылатын тілде (соның ішінде туыстық емес немесе туыстық емес) қатар тұратын графикалық немесе фонематикалық қатынаста толық немесе ішінара ортақ семантикамен сәйкестендіру дәрежесіне дейін ұқсас лексемалар.
Біздің пікірімізше, интернационализмдер тілдердің байланысы кезінде пайда болатын қарапайым қарыздардан ерекшеленеді,ең алдымен, халықаралық маңызы бар ұғымдарды білдіреді, сондықтан да кең тарату саласына ие. Интернационализмнің квалификациясы кезінде шешуші рөл сол немесе басқа сөздің таралу дәрежесі және интернационализмге үміткер сөз белгілеген құбылыстың өзінің интернационалдық сипаты ойнайды. Қазіргі лингвистикалық әдебиетте интернационалдық лексика мәселесіне көп көңіл бөлінеді.
Бұл тіл қызметінің әр түрлі салаларында халықаралық сөздер мен терминдер ойнайтын, сондай-ақ тілдердің жанасу және қарама-қарсы тұру процестерімен байланысты рөлдің үздіксіз өсуімен түсіндіріледі.
Халықаралық немесе" интернационалдық " лексикалық қор, нақты құбылыс ретінде, қазір мамандардың көпшілігімен танылады. Лексикалық интернационализмдердің тіларалық сөздік қоры ретіндегі біліктілігімен келісе отырып, бұл қорды игеру әрбір қарыз алушы тілдердегі өз ерекшеліктері бар екенін атап өту керек. Әдетте, интернационалдық сөздер қарыз алушы тілдерде ассимиляцияланады, бірақ " ассимиляция процесінің өзі бір типті емес және оңай емес, көрінуі мүмкін. Бір жағынан, жаңа сөзді қарызға алған тілдің орнына бейімдеудің сөзсіз қажеттілігі туындайды, ал екінші жағынан - оның ұқсастығын әр түрлі тілдердегі контексттерде сақтауға саналы талпынысы көрінеді.
Тілтанушылар арасында әлеуметтік лингвистиканың өкілдері лексикадағы интернационалдық элементтердің бірі болды. Бұл түсінікті: теориялық тұрғыдан бұл құбылыс тіл мен қоғамның байланысын айқын көрсетеді, ал " жас "әдеби тілдерді қалыптастыру кезінде өз тілінің ұқсастығына және оның айналасындағы тілдерге деген қарым-қатынасты анықтауға тура келеді.
Мысалы, XX ғасырдың басында кейбір зерттеушілер (атап айтқанда Франциядағы А. Мейе, Германиядағы Э. Рихтер, Даниядағы О. Есперсен) әр түрлі халықтар тарихындағы әлеуметтік-экономикалық, мәдени және ғылыми байланыстарды көрсететін тілдік шындық құбылысы ретінде интернационалдық лексиканың ерекше қабатына көрсетті. 30-шы жылдары белгілі кеңес лингвисты В. М. Жирмунский және австриялық инженер-терминолог Э. Вюстердің еңбектерінде интернационалдық лексика туралы мәселе халықаралық тілдік ортақтықтың кең ауқымды мәселесімен байланысты.
"Еуропалық тілдердегі интернационализмдердің" ежелгі қабаттары өркениеттің қалыптасуының жекелеген кезеңдеріне қайта шығатынын, сонымен қатар халықаралық лексика капитализм дәуірінде неғұрлым қарқынды пайда болатынын атап өте отырып, лексикалық интернационализмдерге салыстырмалы түрде назар аударды. В. В. Акуленконың айтуынша, XIX ғасырдың бірінші жартысында осы уақытқа қарай пайда болған, ең дамыған еуропалық әдеби тілдердің өзіндік ерекшелігі байқалды-оларда лексиканың нысаны мен мәні бойынша ұқсас елеулі қабаттың болуы. Еуропаның ірі тілдеріндегі ұқсас лексиканың ең айқын жағдайлары XIX ғ. соңына қарай тіркеліп, интерлингвистика практикасында пайдалануға мүмкіндік алды. Бұл факт тек тілшілерді ғана емес, басқа да мамандарды, ең алдымен жазушыларды (Ж. де Сталь, Дж. Және т.б.), сондай-ақ, бірнеше кейінірек, халықаралық көмекші немесе клан тілдерін жасаушылар.
XVIII ғасырдың соңынан бастап, XIX және XX ғасырларда интернационалдық лексика құрамына ағылшын сөздерінің ағыны, атап айтқанда, қоғамдық-саяси өмірге және экономикаға қатысты терминдер кіреді: meeting - митинг, club-клуб, leader - көшбасшы, interview - сұхбат, reporter - репортер, import - импорт, export - экспорт, trust-трест, cheque - чек; спорттық терминдер: sport - спорт, box - бокс, match - матч, trainer - жаттықтырушы, record - рекорд, start - старт, finish - мәре; біздің сайтымыз-ЖОО, тіл мектептері (ағылшын және қазақ тілдері), аударма, тауар және жастарға қызмет көрсету агенттіктерін жарнамалауға таптырмас орын.
1.2 Псевдоинтернационалды лексиканы аудару
Аударма тәжірибесінде псевдоинтернационалды лексика болып табылатын "алдамшы" лексика жоқ. Бұл аударма теориясының лексикасына аудармашының "жалған достар" деген атауын берді.
Аудармашының жалған достары:
1. Өзге тілдегі сөз бен дыбыстың немес таңбалық құрылымы бойынша толық немесе жартылай сәйкес келетін, бірақ белгілі мағыналық жақындықтары бар басқа мағынаға (немесе мағыналарға) ие сөз (немесе сөйлем).
2. Семантикалық тұрғыдан әр түрлі, бірақ салыстырмалы тілдердің лексикалық бірліктері сәйкес сөздер.
3. Сөзбе-сөз аудармаға себепші болатын, яғни аударма сөздегі толық сәйкес немесе керісінше мүлде сәйкеспейтін графикалық немесе орфоэпиялық тұлғалары ұқсас сөздер. Аудармаға кіріспеде Аудармашының жалған достары деген атауға ие болған сөздер, сөз тіркестері, терминдер жатады.
4. Термин болу үшін Аудармашының жалған достары деген тіркес тым ұзақ және ашық болғанымен, соңғы жылдары бәрібір термин ретінде қолданылып жүр. Біріншіден, бұл тіркестің өзіне тән және қысқа баламасы жоқ, екіншіден, оның дөрекілігінің өзі назарға ілінеді, көп тілмен жұмыс жасайтын адамдарға қандай келеңсіздіктер кездесетінін ескертеді. Елестетіп көргеніміздей, термин атауының өзі аудармашылық жағдайларды нақты сипаттайды.
5. Семантикалық әртүрлі категориядағы сөздер, интернационалды лексика, тіл аралық омонимдер, тіл аралық паронимдер.
6. Құрылымы жағынан бірдей, бірақ әртүрлі мағынаны білдіретін екі түрлі тілдегі сөздер.
7. Дыбыстық және таңбалық жағынан толық немесе жартылай сәйкес келетін, өзара толық этимологиялық сәйкестегі, бірақ әртүрлі мағына беретін сөздер.
Тарихи "аудармашының жалған достары" - тілдердің өзара қарым-қатынасының нәтижесі болып табылады, шектеулі жағдайда кездейсоқ сәйкестіктер нәтижесінде пайда болуы мүмкін, ал туыстық, әсіресе жақын туыстық тілдерде жалпы прототиптерге негізделген мағыналы сөздерге негізделеді. Ағылшын және орыс тілдерінде осы тектес сөздер көп жағдайларда жалпы үшінші көзден тікелей немесе жанама қарыз алу болып табылады (көбінесе бұл интернационалдық немесе жалған ұлттық лексика немесе мұндай қарыздардан параллель туынды).
Ағылшын-орыс тілдік байланыстарының нәтижелері айтарлықтай азырақ ұсынылған: орыс тіліндегі ағылшын және ағылшын тіліндегі орыс тіліндегі орыс тіліндегі сөздер, бірақ осы топтың қарызға алынған сөздерінің арасында кейде басқа тілдегі "өз" сөздерін түсінуді қиындататын сөздер-үлгілермен елеулі айырмашылықтар байқалады.
Ағылшын және орыс тілдерінде бірнеше мың сөз бар "аудармашының жалған достары" сөздің төрт бөлігі: зат есім, сын есім, үстеу және етістіктер бар. Бұл рөлде көп жағдайда жеке сөздер емес, тиісті сөз құрушы ұялардың барлық өкілдері сөз сөйлейді. Әрине, екінші тіл негіздерін меңгерген адамдар үшін жалған ұқсастықтар тек сөздің бірдей бөліктері саласында ғана орын алады: мысалы, зат есімдер және т.б. байланысты, сөйлеу бөліктерінің омонимиясы, әдетте, қиындық тудырмайды.
Семантикалық көзқараспен ұқсас немесе аралас семантикалық салаларға жататын немесе кез келген жағдайда ұқсас контекстерде болуы мүмкін сөздер жатады; анық кездейсоқ сәйкес келетін лексемалар, мәні бойынша бірдей контекстерде (ағылш., rock "скала" - орыс. рок), жалған қауымдастықтар тудырмайды.
"Аудармашының жалған достарының" жұптарындағы айырмашылықтар түсініктік мазмұнда, шындықтарда, стилистикалық сипаттамаларда және лексикалық үйлесімділікте болуы мүмкін; іс жүзінде айырмашылықтың барлық осы түрлері жиі өріледі.
Шет тілін оқу және пайдалану кезінде біз жиі тілдік әдеттерімізді бөтен тіл жүйесіне көшіруге бейімдіміз. Ана тілі, бізге берік, жалған ұқсастыққа итермелейді. "Псевдоинтернационалдық" сөздерді оқу аудармашыға олардың мазмұнындағы айырмашылық кезінде сөздер формасының ұқсастығынан туындаған көптеген қателіктерді болдырмауға көмектеседі. "Аудармашының жалған достары", дейді В. В. Акуленко, жаңадан бастаған аудармашыларды ғана емес, тәжірибелі шеберлерді да жаңылыстырады.
Шындығында, осы лексикалық категориядағы көптеген зерттеушілер атап өткендей, "аудармашының жалған достары" тілді үйренуді бастаған және оны нашар білетін адамдарды ғана емес, жаңылыстыруға қабілетті. Сондай-ақ, бұл тілдік құбылыс шетел тілін сенімді және іс жүзінде қанағаттанарлық пайдаланатын адамдар үшін де, тіпті кейде филолог-мамандар үшін де (соның ішінде лексикографтар, аудармашы-кәсіпқойлар, оқытушылар) қауіпті.
Сондықтан аудармашыны семантикалық калькаларға бағыттайтын көптеген жаңылыстар және лексикалық үйлесімділіктің бұзылуы немесе стилистикалық келісу жағдайлары шетел тілін пайдалану процестерінде ғана емес, ана тіліне аударғанда да пайда болады. Сөздің мағыналық құрылымы аудармашыға анық көрінеді, бірақ ол шын мәнінде өзгеше мазмұны болуы мүмкін. Ағылшын сөзі аудармашыны жалған бағытта арнайы бағыттайды. Қарапайым ағылшын сөзін алыңыз: It is a long lane that has no turning. Орыс тіліне ол сөзбе-сөз аударылады: "бұл ешқайда жойылмайтын ұзын жол". Бірақ бұл қарапайым аударма "жалған дос". Ағылшын тілі орыс аудармашысы үшін өте өзгеше ой білдіреді: "еш жерде жойылмайтын жол ұзақ болар еді, бұл өмір сүре алмайды".
Ұқсас жолмен аудармашы жалған жолмен және басқа да ағылшын сөз жібереді: It is a good horse that never stumbles. Бірінші рет, аударма қарапайым: "бұл ешқашан споткнется жақсы ат". Шын мәнінде, мұнда мағынасы мынадай: ешқашан ұйықтамайтын жылқы, мұндай аттар мүлдем болмайды жақсы болуы керек. Бұл ретте, бұл түрдегі кез келген қателер бөтен тілді меңгермеген немесе сөйлеушінің ұқыпсыздығы туралы куәландырады деп санауға болмайды.
Қазіргі теориялық лингвистикада мойындалғандай, көп жағдайда екінші тілді меңгеру өте мінсіз емес, сонымен қатар екі тілді еркін дұрыс параллельді пайдалану теориялық тұрғыдан рұқсат етілген абстракция болып табылады. Сондықтан, тілді білетін адамдардың басым көпшілігі түрлі дәрежеде сөз қолдануымен аударуда қателерді жіберуі мүмкін. Аударма практикасының қажеттілігі осы құбылысты зерттеуге негіз болады. Әсіресе, бұл Ауызша аударма үшін өзекті, бұл кәсіби аудармашының өте маңызды дағдысы-бір тілден екінші тілге ауысу дағдысы.
Бұл дағдылардың жұмыс істеу заңдылықтарының бірі-ауысу дағдысы формальды-белгілік байланыстарға артықшылық береді. Денотатты (жағдайды) сәйкестендірмей аудару кезінде екі тіл эквиваленттерінің арасындағы тікелей байланыстар бар. Бұл заңдылық "аудармашының жалған достары" құбылысындағы қателерді болдырмау үшін қажетті мағыналық талдау ауыстырып қосу дағдысының жұмыс істеуін тежейтін факторға айналады деген парадоксалды қорытындыға әкеледі. Бұл ауызша аудармашының қызметіне қарама-қайшылықтардың бірі.
Қазіргі уақытта "әріптік аударма" термині кейбір зерттеушілерді кеңінен түсінеді. Егер 1949 жылы Я. И. Рецкер әріптерді сыртқы - графикалық немесе фонетикалық - ұқсастығы бойынша аударма ретінде әлі қараған болса, онда 1970 жылы В. Г. Гак лексикалық, фразеологиялық, грамматикалық және стилистикалық әріптерді айырып, түпнұсқаның формаларын сөзбе - сөзбе - сөз жаңғырту нәтижесінде оларды аудару қатесі деп санайды. Р. К. Миньяр-Белоручев "әріп" ұғымын түпнұсқаның формаларын сәтсіз жаңғыртумен шектеуге болмайды деп санайды. Егер осы құбылыстың негізінде жатқан белгілерге сүйенетін болсақ, онда:
- біріншіден, әр түрлі немесе ұқсас тілдің семантологиялық байланыстарының басым болуы нәтижесінде екі тілдің ұқсас әріптік және графикалық белгілері арасында жалған байланыстар орнатылған қарапайым әріптік белгілер (мысалы: magazine-"дүкен", "журналдың" орнына).);
- екіншіден, сөздің семантикалық компоненттері бойынша немесе сөйлеу жағдайын ескермей сөздің негізгі мәні бойынша аударудың нәтижесінде екі тілдің жалған дыбыстық байланыстары орнатылған семантикалық әріптер (мысалы: to take the chair - орындықты алу, орнына төрағалық ету; Smirnov speaking - Смирнов дейді;
- үшіншіден, екі тілде бастапқы тіл тәсілдерінің арасында тікелей жалған байланыстар орнатылған грамматикалық әріптеризмдер. Грамматикалық әріп-интерференция құбылысы ретінде белгілі шет тілін оқыту тәжірибесіндегі өте кең тараған құбылыс. Әріптерализмдердің әр түрлі түрлерін зерттеу әңгіме күрделі байланыстарды жаймен ауыстыру туралы емес, қолда бар қарапайым және күрделі байланыстарды пайдалану есебінен одан әрі іздестіруден бас тарту туралы болып отырғандығын көрсетеді.
Осылайша, қарапайым әріптік жағдайда қайта кодтауға шешім іздеу денотативтік байланыс көзімен шектеледі. Бірінші жоспарға әріптік семантикалық аударма жағдайында басым сигнификативті байланыс болады. Бұл грамматикалық мағынаның қарым-қатынасын шақырса, грамматикалық әріптен де байқалады. Алайда, кейбір жағдайларда әріптік аударма біздің жұмысымыздың екінші тарауында қарастырылатын интернационалдық лексика жағдайында орын алады.
2 Зерттеулік жұмыстар
2.1 Интернационал және псевдоинтернационал лексиканы аудару
Ағылшын және орыс тілдерін салыстыра отырып, ұқсас жазу немесе дыбыстау бар көптеген сөздерді анықтауға болады. Негізінен бұл қарыз алу - бір тілден басқа тілге, немесе-бұл жиі-үшінші, жалпы көзден екі тіл: әдетте, латын, грек, Француз (parliament, diplomat, method, theory, organization, etc.). Мұндай сөздер аудармашыға көмектесіп, кедергі келтіруі мүмкін. Олар сыртқы ұқсастықтың артында мәндердің сәйкес келуі болған жағдайларда көмек көрсетеді.
Мәтінмәніне қарамастан, zink сөзі мырыш ретінде аударылады, Chameleon хамелеон ретінде, Panorama панорама ретінде, ал classical music классикалық музыка ретінде. Мұндай лексика интернационалдық деп аталады. Оның аудармадағы рөлін жете бағаламау керек. Тіл үйренуші үшін бұл сөздер мәтіннің мағынасын құрайтын тірек ретінде қызмет етеді. Журнал мақаласынан алынған сөйлемде орыс лексикалық бірліктеріне ұқсас көп назар аударыңыз: the logic and strategy behind the U. S. Someday to eliminate, its garrisons on this territory.
Дегенмен, басқа тілмен алынған сөз жаңа мағынаға ие болуы мүмкін, оның семантикалық құрылымы толығымен өзгеруі мүмкін. Таза кездейсоқ сәйкестік жоқ. Мұндай сөздер жалған Ұлттық деп аталады. Жоғарыда айтылғандай, олар француз faux amis de traducteur − ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz