ТҮРКІ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ОТҚА БАЙЛАНЫСТЫ ТАНЫМ - ТҮСІНІКТЕРІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

І. ТАРАУ. ТҮРКІ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ОТҚА БАЙЛАНЫСТЫ ТАНЫМ-ТҮСІНІКТЕРІ . . .

1. 1 Ежелгі түркі халқының дүниетанымындағы от культі: зерттеулер мен әдіснамалық аспектілер . . .

1. 2 Археологиялық зерттеулер негізіндегі ежелгі тайпалардың от культіне байланысты деректерге талдау . . .

ІІ. ТАРАУ. ТҮРКІ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ОТҚА БАЙЛАНЫСТЫ АҢЫЗ -ҒҰРЫПТЫҚ РӘСІМДЕРІНІҢ НЕГІЗГІ АСПЕКТІЛЕРІ . . .

2. 1 Түркі халықтарының наным сенімдеріндегі отқа байланысты діни-мифологиялық (аңыздық, фольклорлық) түсініктер . . .

2. 2 Түркі халықтарындағы жекелеген этностардың отқа байланысты салт-дәстүрлері мен наным-сенімдерін салыстырмалы талдау (қазақтарда, қырғыздарда, әзірбайжан, және Сібір халықтарындағы отқа байланысты сенімдер) . . .

2. 3 Жекелеген этностардың салт-дәстүрлерінде көрініс беретін отқа байланысты ырым-тиымдарды жіктеу мен топтау ( адамның дүниеге келуіне байланысты, үйленуге, о дүниеге шығарып салу ғұрыптарына байланысты және т. б. ) . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

ҚОСЫМША . . .

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзектілігі. Тәуелсіз ел болып егемендігімізді алған жағдайда ел тарихы, ұлттық салт-дәстүрлерге деген қызығушылық арта түсті. Әсіресе ұлттың дүниетанымы, әдет-ғұрыптары, салт-дәстүрлері мен халықтық наным-сенімдер, солармен байланысты жол-жоралар, ырым-тиымдар жүйесін құрайды. Түркі халықтарының болмысын құрайтын салт-дәстүрлерінің тамыры сонау көне наным-сенімдерден бастау алса, Исламға дейінгі түркі халықтарының рухани мәдениетінде тәңірлік сенім мен шаманизм айрықша орын алады. Осы тұрғыда «Тәңірлік» - әр түрлі наным-сенімдердің, көбіне табиғатқа, оның стихиялық күштеріне табынудың және оларды бұрмалап бейнелеудің біртіндеп дамуынан туған құбылыс. Ғалымдар түркілердің бір құдайға иланатындығын айта келіп, «… оның үстіне олар күнге, айға және отқа табынады», - дейді. Осыған байланысты түркі халықтарында От культі - жарық пен жылу беретін наным -сенімде өзіндік орны бар табиғат құбылысы болып саналған. Және ол ертедегі адамдардың табиғат құбылыстарының ішінде сыйынып, табынатын обьектілерінің бірі болды. Ертедегі адамдар оттың сырын ұғып, оның пайдалы жақтарын көре бастаған. Сол кезде адамдар бір жағынан оттың қандай зат болмасын құртып күлге айналдырып жіберетін қорқынышты күшін көріп үрейленсе, екінші жағынан оттың шикі азықтарды пісіретін, суықтан сақтап, жылу беретін, жабайы жыртқыш аңдардан қорғайтын, қорқынышты қараңғы түнде жарық түсіретін пайдалы қасиеттерін байқап, оған деген шексіз құрмет көрсеткен. Ш. Уалиханов [1] қазақтардың отқа қатысты нанымы туралы: «От шаңырақтың жебеушісі, сондықтан қырғыздарда келін жаңа отбасының табалдырығын аттаған кезде үлкен үйдегі отқа табынуы керек. Бұл моңғолдарда да бар салт», - деп жазады. Отты кие тұтқан халық оны дүниетаным мен діни танымда да қадірлегенін білеміз. Отқа май тамызу дәстүрі біздің қазақ тіршілігінде әлі де бар. Сонымен қатар, түркі халықтарына ортақ отқа деген қатынас пен сенімдер алғашқы адамдардың отты құдіретті күш, киелі құбылыс санауын туғызды. Пәле-жаладан сақтап, жамандықты аластайтын қасиеті бар деп табынды. Бұрынғы таным бойынша от жарық нұрдың, күн көзінің нышаны. Аспандағы күннің адам өміріндегі ықпалы қандайлық болса, оттың да сол жарық жұлдыздың бір бөлшегі ретінде қарастырылуында түп-негіз бар. Себебі отта магиялық күш бар деп саналады. Себебі құдіретті күш, қасиетке ие болғандықтан ауырған адам, жолаушы, көшке жаңа ерген үй, жас баланың бесігі, қала берді ауырған малды да аластау әдісіне салған. Мұндай жоралғыларды магиялық ырымдар деп атаса да болады. От - ілкі заманда микро зиянды ағзаларды құртатын ең негізгі құрал болған. Оттың тазартатындығы туралы осындай көне түсінік қазақтарда ғана емес, әлемдік діндердің барлығында күнәһарды тозақ оты тазалайды деген ұғыммен астасып жатса керек.

Табиғат пен қоршаған орта адамзат баласының өмір сүру эволюциясының барлық кезеңдерінде де маңызды рөл атқарған. Адам мен табиғаттың арасындағы байланыс халықтар тарихының ерте кезеңінде тіптен де күрделірек болғанға ұқсайды. Ол дәуірлерде адам табиғаттың ажырамас бір бөлшегі болып, табиғатқа көп жағынан бағынышты, тәуелді болған.

Өмірінің көпшілігін табиғат аясында өткізетін, табиғатпен етене байланысып кеткен түркі халықтарының мәдениетінде табиғатқа байланысты түсініктер, ырым-жоралғылар, көне пәлсапалық пайымдар, соларға негізделген әдет-ғұрыптар өте көп. Олар, бір жағынан, табиғаттың дүлей, тосын күштерінен қорқудан, сескенуден туындаған болса, екінші жағынан, соларға ырымдар, ғұрып-жоралғылар, тәу ету, сыйыну арқылы әсер ету мақсаттарынан, тілектерінен туындаған. Сондықтан, түркі халықтарында қалыптасқан салт-дәстүріндегі, таным-түсінігіндегі көне сенімдер бүгінгі ұлт руханиятының өзегі болып табылады.

Диплом жұмысының зерттелу деңгейі. ХІХ ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы зерттеушілер мифологияда, салт-жоралғыларда және наным-сенімдердегі оттың көптеген көріністері үшін бірыңғай түсінік табуға ұмтылды. Оттың пайда болуы мен оны алғаш қолдануға байланысты мифтердің ең толық жиынтығы А. Кунның «Происхождение огня и божеств» ("Die herabkunft des feurs und des gotterfranks", 1859) атты еңбегінде баяндалған болатын. Сонымен қатар оттың шығу тегімен байланысты мифтер туралы Дж. Фрэзердің «Мифы о происхождении огня» ("Myths of the origin of fire", 1930 / "Myths sur l ' origine du feu", 1931) монографиясын қарастырған жөн болады [2, 5 б. ] . Эволюциялық мектептің өкілі Э. Тейлор отқа табынуды екі түрге бөлді: біріншісі - фетишизмге, екіншісі-политеизмге жатады [3, 212 б. ] .

Мәдениет пен дін дамуының осындай ұғымының нәтижесінде отқа табыну жөнінде бірнеше теориялар қалыптасты: солярлық теория (В. Маннхардт, М. Мюллер, А. Н. Афанасьев, А. А. Потебня [4] ) ; найзағайдың көрінісі секілді отқа табыну (А. Кун, В. Шварц) ; тазарту теориясы (Э. Вестемарк, Дж. Фрезер, Э. Роде) ; құнарлылық культының элементі ретінде (В. Вундт) ; аграрлық магияның мұрасы ретінде, ай культы (Р. Бриффолт) ; ғаламат Құдайдың атрибуты ретінде ғибадат ету (А. Голан) [2, 5 б. ] .

Этнографияда әр түрлі авторлардың еңбектерінде халық өмірінің ажырамас бөлігі ретінде отпен байланысты нанымдар мен артефактілерді зерттеу жұмыстары ұсынылған. Жалпы жұмыстарға Д. К. Зелениннің, В. Н. Харузинаның [5] және Н. А. Харузинның еңбектерін мысалы ретінде келтірсек болады. Әсіресе, В. Н. Харузинаның "К вопросу о почитании огня " [6] (1906) жылы жарық көрген еңбегі ерекше қызықты, ол осы мәселе бойынша алғашқы жалпылама зерттеулердің бірі болып табылады. Орыс мәдениетінде от культы туралы нақты мәліметтер келтірілген дереккөздер ретінде: халық медицинасында отты пайдалануды көрсететін Г. Поповтың монографиясын; Л. Майковтың кітаптар жинағын; Забылиннің әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерінің жинағын; этнографиялық КН бюросының басшысы В. Н. Тенишева мен С. В. Максимовтың материалдарын айта аламыз [7, 575 б. ] . Солтүстік халықтардың этнографиясындағы от культы мен отқа табыну көріністерін және оны тұрмыстық өмірде қолдану туралы мәселелерді В. Г. Богораз, Г. Н. Грачев, Ю. Б. Симченко т. б. зерттеуші-ғалымдар өз еңбектеріне арқау еткен.

Отқа деген көзқарас туыстық табынушылықтардың маңызды элементі ретінде дамыған әлеуметтік жүйелерде сақталды. Бұл фактіні ежелгі қоғамдардың әлеуметтік құрылымдарын зерттеушілер көрсетеді. (Н. Д. Фюстель де-Куланж) [2, 7-8 бб. ] .

Тарихи деректерде ежелгі адамдардың жасанды отты игеруінің әдістері мен уақыты туралы мәселелер қарастырылған. Отты адамдар ең алғаш қалай алғандығы жөнінде және оны пайдаланудың ықтимал нұсқалары бойынша жекелеген зерттеулер Д. Н. Анучин, А. Д. Грач, В. М. Массон, С. А. Семенов, Б. Ф. Поршнев, П. И. Борисков сынды ғалымдарға тиесілі.

Отқа табыну туралы материалдар орыс тарихшылары Б. А. Рыбаковтың, С. М. Соловьеваның, А. С. Фаминцинның еңбектерінде қамтылған. Мәйітті өртеп жерлеу феномені Н. И. Костомаровтың «Раскол» атты монографиясында толық зерттеліп қарастырылған. Орыс мәдениетінің отпен байланысты тұрмыстық және мерекелік жақтары И. Е. Забелина мен Н. И. Костомаровтың тарихи сипаттамаларында көрініс тапқан[2, 6-7 бб. ] .

XIX ғ. соңында қорғандар мен басқа да жерлеу орындарының археологиялық ашылуы - жерлеу салттары саласындағы оттың мәнін зерттеуге қызығушылық тудырды. Өз еңбектерінде кремация салтының пайда болу себептері мен идеологиялық ұстанымдарын А. А. Котляревский, Ю. А. Шилов, Э. Роде, С. Мюллер қозғаған [8, 11 б. ] .

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Түркі халықтарының отқа байланысты наным-сенімдері, әдет-ғұрыптары мен салт-жоралғыларын саралап, жекеленген этностардағы от культіне қатысты ырым-тиымдарды жіктеу, олардың өзара сабақтастығы мен семантикалық белгілерін анықтай отырып, терең ғылыми қорытынды жасау - зерттеу (диплом) жұмысының негізгі мақсаты болып табылады. Осы аталған мақсаттарға жету үшін келесі міндеттер орындалады:

Түркі халқының рухани өміріндегі от культінің шығу тегі жөнінде мәліметтерді анықтау;
Отпен байланысты салт-дәстүр, әдет-ғұрып, наным-сенімдерді сипаттау;
Археологиялық және этнографиялық деректердегі от культінің ғұрыптық маңызын зерделеу;
От культінің түркі халқының мифологиялық аңыздарындағы көріністеріне шолу жасау;
Жекеленген этностардың салт-дәстүрлеріндегі отқа байланысты ырым-тиымдардың ерекшеліктеріне салыстырмалы талдау жүргізу.

Диплом жұмысының деректік негізі. Диплом жұмысының негізгі дерек көздері біз зерттеу нысанына алып отырған түркі халықтарының от культіне байланысты болғандықтан, жұмыстың дерек көзін әртүрлі тарихи кезеңдерге қатысты архив құжаттарына негізделген деректер, отандық және шетел ғалымдарының ғылыми еңбектері мен мақалалары құрайды. Сонымен қатар, ежелгі және орта ғасырларда пайда болған грек-рим, шығыс Қытайдың әртүрлі мазмұндағы тарихи-этнографиялық шығармалары мен түркі халықтарының аңыздарында, фольклорлық шығармалар мәтінінде от культіне байланысты ғұрыптық жоралғылар әр кез өз көрінісін тауып отырған.

Қазақ халқының мәдени үрдістері қазақ даласын мекен еткен ежелгі тайпалар (сақ, ғұн, сармат, үйсін, т. б. ) мәдениетінің қойнауынан шығып, оның заңды жалғасы болып табылады. Осы тарихи сабақтастық пен тұтастықты қалпына келтіру үшін оның ішінде, от культіне табыну дәстүрінің шығу тегін зерттеу барысында аса маңызды құнды мәліметтерді археологиялық деректерден аламыз. Батыс саяхатшыларының еңбектерінен түркілердің өмір салтының көріністерін байқауымызға болады. Соның ішінде олардың отқа табыну, шығысқа қарап ауаға, тәңірге табынғандары және ата-бабаларын өте жақсы құрметтегенін халықтардың жерлеу дәстүріне қатысты жазған П. Карпини [9], Г. де Рубрук, Марко Поло секілді саяхатшылардың еңбектерінен көруімізге болады.

Библиографиялық анықтамаларда жарияланған мақалалар (әр тарауда кездеседі) пайдаланылды. Зерттеу барысында жинақталған материалдар еңбектің құндылығын ашуға көмектеседі және зерттеудің өзегі болып табылады. Сондай-ақ, түркі тілдес Сібірде мекен ететін алтай, бурят, якут, хакас, ненец, ханты-манси және т. б. халықтарына қатысты ғылыми айналымдағы зерттеулер негізге алынды. Тақырыпқа қатысты негізгі мәселелер «Библиографиялық анықтамалық» жинағынан, «Қазақстан халықтары Ассамблеясы» Мемлекетік бағдарламасы сайтынан, Мәдениет арнасы сайтынан, Қазақстанда және өз Отандарында шығарылып аударылған газеттер сайтынан қаралды. Міне, осы материалдар жұмысымыздың деректік іргетасын қалады.

Диплом жұмысының ғылыми тұжырымдары. Диплом жұмысында Қазақстан жеріндегі түркі тілдес халықтардың этномәдени мұраларын зерттеу барысында оттың ежелден ерекше қасиетке ие екендігі анықталып, тұжырымдамалар жасалды. Зерттеу барысында анықталған, әрі алдағы зерттеулерге әсер етеді деген оймен, мынадай тұжырымдарды ұсынамыз:

Жазба деректерге сүйене келе, сондай-ақ, зерттеу еңбектерін салыстыра отырып, түркі халықтарының рухани өміріндегі отқа байланысты наным-сенімдерге сараптама жасау мәселесі;
Археологиялық қазба жұмыстары барысындағы от культіне табынушылықты зерделеу, түркі халықтарының ғұрыптық негіздегі символикалық әрекеттердің жиынтық көрінісі болғанын көрсете алды;
Жекеленген этностардың салт-дәстүрлерінде отпен байланысты мифологиялық түсініктер қарастырылып, осы табынушылыққа қатысты ырым-тиымдарға салыстырмалы сипаттамалар жүргізілді,
Қазақ тарихы негізінде исламға дейінгі және ислам діні орнағаннан кейінгі отқа табынушылық әдет-ғұрыптарындағы өзгерістер мен ерекшеліктер жан-жақты қарастырылды.

Диплом жұмысының хронологиялық шеңбері. Адамзаттың даму тарихында ең алғаш суық аймақтарға көшіп, ас әзірлеуіне мүмкіндіктер туғызған оттың алар орны ерекше маңызды. Осыдан 4 жыл бұрын алғаш рет отты қолданған - Homo erectus адамы болатын. Ғылыми жаңалықтарға сәйкес, адамдардың отты игеруі 1, 7 миллион жыл бұрын, яғни кейінгі палеолит кезеңіне жатқызылады, алайда бұл мәселеге қатысты күні бүгінге дейін ғалымдар арасында түрлі көзқарастар қалыптасқандықтан, әлі де зерттеуді қажет етеді. V-VIII ғасырларда Иран тәңірлері мен мифологиясында ең алғаш отқа табыну рәсімдері жүргізіліп, бара-бара түріктерге сіңіп кеткен. Сонымен палеолит дәуірінде пайда болып, исламға дейінгі уақыттардан, күні бүгінге дейін салт-дәстүрде қаймағы бұзылмай сақталған бұл кезең - өз кезегінде зерттеу жұмысының хронологиялық межесін осы аса кең тарихи-уақыттық диапазонда алуға мұрындық болады.

Диплом жұмысының құрылымы. Ғылыми еңбектің мақсаты мен міндеттеріне сәйкес дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан (бірінші тарау екі бөлімшеден, екінші тарау екі бөлімшеден, үшінші тарау екі бөлімшеден) қорытынды бөлімнен, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

Түркі халықтарының отқа байланысты таным-түсініктері

От - жарық пен жылу беретін, наным-сенімде өзіндік орны бар табиғат құбылысы. От - ағаш, тезек, шөп, май т. б. заттардың тұтанғаннан кейін жарық пен қызу шығара лапылдап жанған алау, жалыны. От - табиғат құбылыстарының ішіндегі ертедегі адамдардың сыйынып, табынатын объектілерінің бірі болды, оның өзіндік себебі бар. Ертедегі адамдар табиғат құбылыстарынан болатын апаттардан үнемі үлкен зардап шегіп отырған. Отты көргенде құдды қазіргі жан-жануарлардың оттан өлердей қорқатыны секілді қатты үрейленетін. Алайда, араға ұзақ уақыт салып ертедегі адамдар оттың сырын ұғып, оның пайдалы жақтарын да көре бастаған. Олар о баста табиғи оттарды пайдаланса, кейін келе өздері от шығарып, тұрмысқа жарататын болды. Сол кезде адамдар бір жағынан оттың қандай зат болмасын құртып, күлге айналдырып жіберетін қорқынышты күшін көріп үрейленсе, екінші жағынан оттың шикі азықтарды пісіретін, суықтан сақтап жылу беретін, жабайы жыртқыш аңдардан қорғайтын, қорқынышты қараңғы түнде жарық түсіретін пайдалы қасиеттерін байқап, оған деген шексіз құрмет көрсетті. Кейін оттың қуатымен металл қорытылып, түрлі құрал-сайман, қару-жарақтың жасалуына байланысты адамдардың отқа деген құрметі тіпті күшейді. Міне, осындай отқа деген қатынас пен сенімдер алғашқы адамдардың отты құдіретті күш, киелі құбылыс санауын туғызды. Осылайша, пәле-жаладан сақтап, жамандықты аластайтын қасиеті бар деп оған табынды. Өйткені, ілкі таным бойынша от - жарық нұрдың, күн көзінің нышаны. Барлық бәле-жаладан арылтатын немесе тазартатын киелі құдірет деп қастерленуі сондықтан. Күн қараңғылықтан, яғни зұлым рухтардан, зиянкес күштерден қорғайтын қасиеті бар деп танылды. Мәселен, киіз үйдегі ошақ орнының да дәл ортаға орналасуы осы наныммен тікелей байланысты. Сонымен қатар, бұл жерде от пен күннің арасындағы мифологиялық байланыс та айқын көрініп тұр. Өйткені күн де от, от та от. Екеуі де жарық береді, екеуі де жылу береді. Оттың сәулесі аспанға жетеді, түтін жеті қат аспаннан өтеді немесе күн мен оттың жылуы жеті қат жер астына жетеді деген нанымдар кең таралғандықтан, күн де, от та киелі саналған. Ошақ шеңберінің күн секілді дөңгелек болуы да жоғарыдағы нанымдармен байланысты.

От - жылу, күн, өмір-тіршілік, күндіз, жарық, яғни аспандағы күн. Осы аталғандардың барлығы күн ұғымына байланысты болғандықтан адам бойындағы қан да от ұғымымен байланыстырылды. Яғни, қызыл және сары түстер де отқа және күнге баланып, киелі өң саналды. Сондықтан, көшпелілердің жоғары әлем иелеріне, Құдайға, Жаратқанға арнап құрбандыққа шалатын мал өңі де құла, жирен сияқты түстерден таңдалды. Оған Берел, Пазырық қорғандарынан табылған құрбандық жылқыларының түстері дәлел. Тілеу, құрбандық үшін сойылатын ақсарбас қой - сол таным-түсініктің қазірге дейін жеткен жұрнағы деуге болады [10, 604 б. ] .

«Культ» концептісі [11, 124-125 бб. ] қандай да болмасын халықтың рухани-мәдени концептілер жүйесінде өзіндік орны бар концептілерінің бірі. Рухани мәдениет адамдардың қоршаған дүниеге көзқарасы, діни танымы, наным-сенімі, мінез-құлқы, қабілеті т. б. ұғымдар арқылы танылады. Культ өзінің абстракциялы сипаттамасы бойынша өте күрделі Мифологиялық сөздікте: «Культ» лексемасы латынның «cultus» - «сыйыну, табыну, жалбарыну, бас ию, құрметтеу» мәнінде жұмсалатын сөзіне қатысты қалыптасқан. Культтің тарихи түрлері: тотемдік культ, шамандық культ, жерлеу культі, алғашқы қауымдық культ, кәсіптік культ, аграрлық культ, отбасы культі, құрбандық шалу культі, т. б. Кейде культ обьектіге байланысты бөлінеді: күн культі, ай культі, аспан культі, су культі, от культі, тау культі, аруақтар культі, тірі жәндіктер культі және т. б.

Түркі тілдес халықтардың көпшілігінде Отты жоғары бағалап, құрмет көрсетіп, оған сыйынған. От қырғыз, ұйғыр, қарақалпақ, қарачай-балқар тілінде - от; өзбек, татар тілдерінде - ут; азербайжан тілінде - од деп аталады. От сөзінің семантикалық мағынасы әр түрлі болып келеді. Айталық, герман, иран тілдерінде ол «құдай» мағынасын берсе, көне славян тілінде «күн» деген мағына берген [12, 177 б. ]

Отқа табыну - қазақ халқының ежелгі заманнан бері жалғасқан нанымдарының бірі. Отты халық өте жоғары бағалап, қасиетті әулие деп ұқты. Алғаш күн күркіреп, найзағай ойнағанда, «сүт көп, көмір аз» деп үйді айнала жүгіріп ожаумен ұру ырымы да оттың құдіретті күшіне жалбарынудан шыққан болу керек. Ойымызды Ш. Уәлихановтың: «Түркі халықтарында, әсіресе қазақтарда отқа әулиеше табыну бар» деген тұжырымы дәлелдей түседі [1, 208 б. ] . От сөзінің өте жоғары қастерленіп, құдай сөзімен тең қолданылғанын тіліміздегі «От ана» тіркесінен байқауымызға болады. Хакас тілінде «От атан» деп әйел от құдайын айтқан, Бутанаевтың сөздігінде бұл сөз «Почтительное обращение к богине огня» деп түсіндіріледі [13, 75 б. ] . Осы мағынада «От инее», «От инезі» тіркестері де әйел құдайына қаратып айтылған сөздер, оның қазақша мағынасы «От ене, от енесі, от иесі». «От иесі» матриархат дәуірінен қалған. Осыған байланысты әдет-ғұрыптар, аңыз-ертегілер көптеп кездеседі. Бұл ертегілердің кейбіреулерінде жалмауыз кемпір бейнесі от (ошақ) иесі ретінде суреттелінеді. Оты сөніп қалған қыз жалмауыз кемпірден от алып, үйіндегі ошақты жағады. Осыдан келіп қазақ елінде үй ошағынан «от алу» ғұрпы шықса керек. Қазақ, қырғыздар отқа табынып, оны барлық жаманшылықтан сақтаушы, тазартушы ретінде құдірет тұтады. Анимистік наным бойынша өлген адамның жаны оттан, от жарығы шырақтан қорқады. От адамға қамқорлық етумен бірге, ол оның жауы да болады. Өйткені ол мылқау, мейрімсіз, тілсіз жау[14, 117 б. ] .

Адамның тіршілігінде оттың алатын орны зор, оның бірнеше бейнелік, символикалық қасиеті бар. Оттың адам баласына көрсетер қызметіне байланысты, яғни оны пайдалануына қарай, төмендегідей топтауға болады: