Қаржылық жағдайды талдау
Рысбек Айман
Пікір
Анотация
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Экономикадағы ақша айналымы, кредит беру және банктік есеп айырысу процестерін басқару үшін банк ұйымдарының шоттары бойынша ақша қаражатының жай-күйі мен қозғалысы туралы жедел және дұрыс ақпарат болу қажет. Елдегі экономикалық ахуалды, аймақтардағы және экономикалық қызметтің түрлі салаларындағы ахуалды, мемлекеттің салық және кеден саясатын, баға конъюнктурасын, қаржы нарықтарындағы сұраныс пен ұсыныстарды объективті түрде көрсететін жан-жақты, шынайы, жедел алынатын және өңделетін ақпарат мемлекеттік деңгейде басқарушылық шешімдер қабылдау үшін де, экономиканың түрлі секторларында, оның ішінде банк секторында да табысты коммерциялық қызмет үшін де қажет.
Банктер - нарықтық экономикада негізгі қаржы делдалдары болып табылады. Өз қызметінің барысында олар ақша нарығында тұтынатын тауар болып табылатын жаңа талаптар мен міндеттемелерді жасайды. Банк клиенттердің салымдарын қабылдай отырып, жаңа міндеттемелер - депозиттер жасайды, ал несие беріп - банктен қарыз алушыға жаңа талаптар қояды.Осы жаңа міндеттемелер мен жаңа талаптарды құру процесі қаржы делдалдығының негізін құрайды. Несие беруші мен қарыз алушы арасындағы қаржы ресурстарының қозғалысы, орын ауыстырылуы және асуы, олармен байланысты қаржы институттарының қызметі - қаржы делдалдығы деп аталады. Банктер кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың шоттарын жүргізу арқылы, жиынтық ақша айналымы барысын, шаруашылық процестерін бақылауды жүзеге асырады және осы процестерге әсерін тигізеді. Банк жүйесінің табысты және тиімді қызметі үшін, сондай-ақ жекелеген банктер үшін жан-жақты ақпараттың маңыздылығын бағалау қиын. Бұл олардың клиенттермен, акционерлермен, серіктестермен және бәсекелестермен, Ұлттық банк пен билік органдарымен, халықпен, бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыстарының алуан түрлілігімен байланысты. Қазіргі уақытта банктер экономикада, саясатта, қоғамдық өмірде көптеген қарама-қайшы, қиын болжанатын дағдарыс процесстерінің әрекетінен туындаған төтенше жағдайлар орталығына қойылған стратегиялық маңызды шешімдерді қабылдау кезінде ақпаратты талдау ерекше өзектілікке ие болады.
ҚР Ұлттық банкі тұрақты негізде банк секторына қаржылық талдау жүргізіп отырады. ҚР Ұлттық банкі екінші деңгейдегі банктердің егжей-тегжейлі талданған активтерін, міндеттемелерін, несиелік және депозиттік портфелін тоқсандық, жыл сайынғы есептерінде жариялап отырады.
Екінші деңгейлі банктер ҚР Ұлттық банкіне реттеуіш және статистикалық есеп беріп отырады, қаржылық есеп берушілігін Қазақстан қор биржасына KASE-ге хабарлайды. Одан басқа, олар ішкі басқарушылық есебін тұрақты түрде жасап отырады, ол қойылған міндеттерге қол жеткізу, банк жұмысының қазіргі жай-күйі бақылауды, өз бөлімшелерінің тиімділігін, сатылатын банк өнімдерінің тиімділігін түсінуге көмектеседі.
Негізделген экономикалық шешімнің тиімділігі нарықтың қажеттіліктері мен шарттарымен өз мүмкіндіктерін бағалау мен салыстырудың дұрыстығын анықтайды. Бұл екінші деңгейлі банктердің қызметіне, бизнестің басқа салаларына қарағанда көп дәрежеде қатысты болуы мүмкін, себебі қате бағалау және дұрыс қабылданбаған шешім банкті таратуға әкеп соғуы немесе клиенттерге елеулі материалдық залал келтіруі мүмкін.
Зерттелетін тақырыптың өзектілігі кредиттік мекемелер ағымдағы және ықтимал перспективалы жағдайды бағалаудың объективті және сенімді жүйесін қажет етеді, өйткені банкті басқару тиімділігі өз қызметін мемлекеттің мұқтаждары мен экономикалық мақсаттарына шебер және толық сәйкес жүзеге асыру мүмкіндігін анықтайды, оған жедел ақпарат болмай қол жеткізу мүмкін емес.
Осы жұмыстың мақсаты - екінші деңгейлі банктің қаржылық жай-күйіне талдау жүргізу қажеттілігін дәлелдеу (жеке алынған Банктің мысалында), бухгалтерлік баланс деректері бойынша қазіргі кездегі қаржылық жай-күйін бағалау құралдарын келтіру. Осы дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - Сбербанк ЕБ АҚ болып табылады.
Қойылған мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
Екінші деңгейлі банк қызметін экономикалық талдаудың мәні мен мәнін анықтау;
Қаржылық есептілікті талдауда қолданылатын қаржылық есептілік нысандарына сипаттама беру;
Сбербанк ЕБ АҚ есеп беру тәртібін қарастыру;
Зерттелетін банкке сипаттама беру;
баланс валютасының динамикасын талдау;
Активтің және пассивтің сапалық және сандық құрылымын бағалау;
Банк қызметінің мамандануын, жекелеген банк операцияларының өтімділігінің, кірістілігінің жай-күйін және тәуекелділік дәрежесін анықтау;
Банк ресурстарының жай-күйін, оларды қалыптастыру көздерін және пайдалану бағыттарын сипаттау;
Банктің қаржылық жай-күйінің өзгеру үрдісін қарастыру.
Бастапқы ақпараттық база ретінде теориялық материалдар, әртүрлі авторлардың зерттеулері, оқулықтар мен оқу құралдары, 2016-2018 жж. арналған Сбербанк ЕБ АҚ статистикалық, бухгалтерлік қаржылық есептілік деректері тартылды.
Екінші деңгейлі банктердің қызметін экономикалық талдаудың мәні мен маңызы
Екінші деңгейлі банктердің қаржылық жағдайын талдаудың мәні, мақсаты және міндеттері
Қазіргі заманғы банкте қаржылық талдау және қаржылық жағдайды талдау оның құрамдас бөлігі ретінде қаржылық басқарудың жай ғана элементі емес, оның негізі болып табылады, себебі қаржылық қызмет банкте басым болып табылатыны белгілі. Басқару функциялары сияқты талдау, аудит және бақылау функциялары арқылы банк қызметінде ішкі реттеу жүзеге асырылады.
Банк бизнесіндегі қаржылық жағдайды талдаудың мазмұны, орны және рөлі, көбінесе, кредиттік мекемелер қызметінің ерекшелігіне байланысты.
Екінші деңгейлі банктерге қаржылық талдау жасау қиын және қызықты. Ол банктің басқару тиімділігін және оған деген сенімділігін арттырады. Басты өзектілігі банкттер елде болып жатқан барлық ішкі және сыртқы факторларының айнасы. Ол қоғамдық, саяси өмірмен, елдегі бар процестерімен, халықтың әлеуметтік жағдайымен байланысты.
Сондықтан мамандар банктің қаржылық талдауын жүргізе отырып, банкке қанша ақша тартылуы мүмкін, қанша инвестиция келу мүмкіндігін анықтайды. Потенциалды пайдаланушылардың талаптарына сай қаржылық талдау негізделеді. Оларды екі топқа бөлуге болады. Ішкі - клиенттер, инвесторлар, банктің кредиторлары, акционерлері, банк әкімшілігі, банк қызметкерлері. Сыртқы - Ұлттық Банк, банктік қадағалау органдары, әлеуетті инвесторлар. Болашақта қабылданатын шешімдердің тиімдігі талдаумен байланысты.
Екінші деңгейлі банктердің қызметін басқарудың сенімділігі мен сапасын арттырудағы қаржылық жағдайды талдаудың рөлі тек жауапты ғана емес, сонымен қатар, жекелеген банктердің де, тұтастай алғанда банк жүйесінің де өміршеңдігін анықтайтын болып табылады.
Банктердегі қаржылық жағдайды талдаудың маңызды ерекшелігі-олардың қызметі және жұмыс істейтін ортада болып жатқан процестер мен құбылыстармен тығыз байланысты. Сондықтан, банктегі қаржылық жай -күйіне талдау жүргізу алдында оның қоршаған қаржылық-саяси, іскерлік және экономикалық ортасын талдау жүргізілуі тиіс.
Көптеген басқарушылық шешімдердің тиімділігі қаржылық көрсеткіштердің көмегімен бағалануы мүмкін, сондықтан қаржылық талдаудың ажырамас бөлігі ретінде қаржылық жағдайды талдау, қабылданатын басқарушылық шешімдердің сапасы мен тиімділігін қамтамасыз етудің кезеңі, операциясы және негізгі шарттарының бірі болып табылады. Банк қызметінің экономикалық тиімділігін зерттеп және сипаттай отырып, талдау жоспарлаумен, ұйымдастырумен, реттеумен, үйлестірумен, мотивациямен, ынталандырумен және бақылаумен қатар басқару функцияларының бірі болып табылады. Яғни, екінші деңгейлі банктегі қаржылық жай-күйін талдау және қаржылық талдау банк қызметінің тиімділігін ғана емес, оны басқарудың экономикалық тиімділігін де зерделейді және бағалайды.
Банк қызметінің экономикалық тиімділігін жалпылама бағалауды жүзеге асырудан басқа қаржылық жағдайды талдау банк қызметін болжау және қаржылық модельдеу құралы, оның баламалы (немесе жаңа) бағыттарын зерттеу және бағалау әдісі және кредиттік мекеменің құнын бағалау әдісі болып табылады.
Талдау функциясы қаржылық болжау және қаржылық модельдеу құралы ретінде бүгінгі күні банктің бизнес-жоспарының негізгі бөлімдерін зерттеу және бағалау процесінде іске асырылады.
Қаржылық басқарудың жекелеген түрлерін (активтерді, міндеттемелер мен капиталды, өтімділікті, тәуекелдерді және т. б.) жүзеге асыру кезінде қаржылық жай-күйін талдау басқарудың көрсетілген түрлерінің әрқайсысын іске асыру құралы және оларды кейіннен бағалау әдісі болып табылады.
Активтерді басқару барысында өтімділіктің қажетті деңгейін және тәуекелділіктің рұқсат етілген деңгейін сақтау кезінде олардың ең жоғары кірістілігіне қол жеткізу міндеті қойылады. Бұл міндет көрсетілген бағыттардағы қаржы активтерін жүйелі талдау және активтердің тиісті құрылымын қалыптастыру жөніндегі мақсатты іс-қимылдар негізінде ғана орындалады.
Міндеттемелерді басқару мыналарға байланысты: кіріс әкелмейтін қаражатты талдау; клиенттер алдындағы міндеттемелерді орындау үшін және белсенді операцияларды дамыту үшін қажетті кредиттік ресурстарды іздеудің негізгі бағыттарын зерттеу; қымбат емес ресурстарды тартудың ықтимал тәсілдерін талдау.
Сонымен, қаржылық жағдайды талдау қаржылық талдаудың бір бөлігі ретінде, басқару қызметінің түрі ретінде қаржы мәселелері бойынша шешім қабылдау алдында болады, оларды қабылдау кезеңі, операциясы және шарты (ақпараттық-талдамалық қамтамасыз ету) бола отырып, қорытынды ақпарат негізінде шешімдер нәтижелерін қорытады және бағалайды.
Қаржылық жағдай - банктің жалпылайтын, кешенді сипаттамасы - банктің өз қызметінде шектеулерді (капиталдың абсолюттік және салыстырмалы шамасының ең аз мөлшерін, активтерге тән тәуекелдер мен өтімділік деңгейін, пассивтерді сатып алу құнын, жалпы тәуекелді және т.б.) сақтау деңгейін көрсетеді.
Осыған байланысты, банкті басқарудың мақсаты бір мезгілде оның қаржылық жай-күйінің қажетті деңгейін қолдау кезінде олардың қалаған қаржылық нәтижелерді алуы үшін жағдайларды қамтамасыз ету болып табылады. Қаржылық талдау басқару мақсаттарына қол жеткізу дәрежесін, яғни, оның тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді, бұл ретте банктің қаржылық жағдайы тұтастай басқаруға қарағанда оның қаржылық басқаруының тиімділігін көбірек сипаттайды.
Қаржылық талдаудың банктерді басқарудағы рөлі мен мәні 1 - кесте көрсетілген:
Кесте 1 - Екінші деңгейлі банктегі қаржылық талдау
Екінші деңгейлі банктегі қаржылық талдау
Екінші деңгейлі банктегі қаржылық талдау
Қаржылық басқару және оның түрлерін бағалау инструменттері
Қаржылық басқару және оның түрлерін бағалау инструменттері
Банк қызметін ағымдық және оперативтік бағалау жүйесі.
Банк қызметін ағымдық және оперативтік бағалау жүйесі.
Банк қызметінің экономикалық тиімділігін бағалау жүйесі және басқару жүйесі сапасын бағалау әдісі
Банк қызметінің экономикалық тиімділігін бағалау жүйесі және басқару жүйесі сапасын бағалау әдісі
Болжамдау және қаржылық модельдеу инструменті
Болжамдау және қаржылық модельдеу инструменті
Активтерді басқару
Активтерді басқару
Пассивтерді басқару
Пассивтерді басқару
Қызметтің альтернативтік, инновациялық бағыттарын бағалау әдістері
Қызметтің альтернативтік, инновациялық бағыттарын бағалау әдістері
Қаржылық нәтижелерді талдау
Қаржылық нәтижелерді талдау
Капиталды басқару
Капиталды басқару
Қаржылық жағдайды талдау
Қаржылық жағдайды талдау
Өтімділікті басқару
Өтімділікті басқару
Банк құнын бағалау әдісі
Банк құнын бағалау әдісі
Тәуекелдерді басқару
Тәуекелдерді басқару
кесте. Коммерциялық банктегі қаржылық талдау
Банктегі қаржылық талдау - ол банкті басқарудың тиімді жолы болып табылады. Ол мынадай нәрселермен бірге тұрады: жоспарлау, ұйымдастыру, ынталандыру және т.б. Сонымен қаржылық талдау банктің экономикалық қызметінің тиімділігін бағалау жүйесі болып, сол арқылы талдауды басқару жүзеге асырылады, қаржылық нәтижелері оның негізінде жасалады.
Қаржылық талдау банктің қызметін тиімді бағалап қана қоймай, оның қалай дұрыс және тиімді басқарып отырғанын көрсетеді. Ол бірнеше түрде жүргізулуі мүмкін: ретроспективалық, және оперативті (қазіргі) және болжамды.
Банктерде қаржылық жағдайды бағалауға, оны жүргізу көрсеткіштері мен құралдарын таңдауға қатысты мәселелерді шешуге әртүрлі деңгейдегі менеджерлер елеулі көңіл бөледі, бірақ бұл, негізінен, басқарудың жекелеген түрлерін: активтерді, пассивтерді, капиталды, тәуекелдерді іске асыру шеңберінде жүргізіледі, онда менеджерлердің әрбір тобы өз жұмыс учаскесінде қызмет көрсетуді тиімді жүргізуге жауапты болады. Мұндай талдау ұйымы басқаруға байланысты тәуекелдерді бөлуге мүмкіндік береді. Банктің қаржылық жай-күйінің деңгейі тұтастай алғанда оның қаржылық есептілігін талдау, сондай-ақ, мемлекеттік федералдық ведомстволар әзірлейтін және қадағалау федералдық деңгейде жүзеге асырылатын банктерге жіберілетін банктердің қызметі туралы әртүрлі біріздендірілген есептерде қамтылған ақпарат негізінде бағаланады. Бұл есептерде әрбір банктің активтері, оның міндеттемелері, ағымдағы тоқсан мен өткен үш жылғы капиталы, кірістері мен шығыстары туралы мәліметтер, басқа да ақпарат болады.
Алайда, банк қызметіне толық және неғұрлым объективті баға алу үшін оның өз мақсаттары үшін банк қызметінің барлық тараптарына, сондай-ақ, оны басқару сапасына жалпылама кешенді талдау жүргізу қажет.
Қаржылық жай-күйін талдау:
банктің ағымдағы және перспективалық қаржылық жағдайын бағалау;
банктің қаржылық қамтамасыз ету тұрғысынан даму қарқынының мүмкіндіктері мен орындылығы;
қаржылық ресурстардың қолжетімді көздерін анықтау және оларды жұмылдырудың мүмкіндігі мен орындылығын бағалау;
капитал нарығындағы банктің жағдайын болжау.
Банктің қаржылық жай-күйін талдау міндеттері осындай талдау жүргізу мақсатында айқындалады. Талдау міндеттері ақпаратты әлеуетті пайдаланушылар мақсатында негізделеді, оларды екі санатқа бөлуге болады: ішкі (клиенттер, салымшылар, банк кредиторлары, акционерлер, банкті басқару органдары, банк қызметкерлері) және сыртқы (Ұлттық банк, банктік қадағалау органдары, әлеуетті салымшылар).
Сыртқы аудит сыртқы пайдаланушылардың тапсырысы бойынша жүргізіледі және негізінен, Ұлттық банк белгілеген міндетті нормативтердің сақталуын бағалауды, сондай-ақ, банк қызметінің рейтингтік және өзге де бағалауларын қамтиды. Бірақ, сыртқы аудиттің деректері нақты банктің және тұтастай өңірдің банк жүйесінің дамуына объективті баға беруге жеткілікті дәрежеде мүмкіндік бермейтінін атап өту қажет.
Ішкі аудит банктің қаржылық жай-күйін толық егжей-тегжейлі талдауды көздейді.
Осылайша, екінші деңгейлі банктің қаржылық жағдайы оның қызметінің жалпылама, кешенді сипаттамасын білдіреді. Бұл күй параметрлері тұрақты түрде емес, үздіксіз өзгереді. Олардың бір бөлігі банктің қаржылық жағдайын оның қысқа мерзімді перспективасы тұрғысынан (тиісті қаржылық коэффициенттерді - қысқа мерзімді өтімділікті, төлем қабілеттілігін талдау арқылы), екіншісі - қазіргі және болашақта тиімді қызметті жүзеге асыру үшін оған қажетті банк қаражаты (меншікті және қарыз капиталы) көздерінің құрылымымен, сондай - ақ оларды орналастыру сапасымен айқындалатын орта және ұзақ мерзімді даму тұрғысынан бағалайды. Жеке көрсеткіштер, мысалы, банктің өзінің жұмыс істеу уақытында жинақталған меншікті капиталы бір мезгілде және ретроспективті позициялардың қаржылық жағдайын бағалайды. Демек, банктің қаржылық жай-күйі оның активтері мен пассивтерін (баланстық, сондай-ақ баланстан тыс) басқару тиімділігінің жалпы деңгейімен, оларды басқаруды үйлестірумен айқындалады және осы жай-күйді сипаттайтын негізгі көрсеткіштерде көрсетіледі.
Екінші деңгейлі банктердің қызметін талдау үшін ақпараттық базаны қалыптастыру
Қаржылық талдау банк қызметін практикалық басқарудың негізгі түрлерінің бірі болғандықтан қаржылық басқаруда ақпараттар жүйесінің маңызы зор. Себебі ақпарат қаржылық басқарудың маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Банк қызметіндегі жалпы ақпараттар көзі ішкі және сыртқы ақпараттар қайнар көздерінен қалыптасады.
Екінші деңгейлі банктерде қаржылық талдауды жүргізу кезінде қолданылатын сыртқы ақпараттар қайнар көздерінің қалыптасуы келесідей:
мемлекеттік үкімет және басқарудың жоғарғы органдарының мәліметтері;
Қазақстан Республикасының орталық банкінің мәліметтері;
Банктер мен басқа да қаржылық институттардың мәліметтері;
Халықаралық қаржылық институттардың мәліметтері;
Шетелдік инвесторлар мен кредиторлардың мәліметтері;
Қарыз алушылардың қаржылық есеп берулері және олардың қызметтері туралы басқа да мәліметтер;
Елдің немесе мекеменің экономикалық жағдайы туралы қор нарығы мен валюталық нарық жағдайы және бакнтік жүйе жағдайлары туралы стратегиялық материалдар мен ғылыми басылымдар. Жоғарғы мемлекеттік басқару органдарынан алынатан негізгі қайнар көздер, заңдылықтар, жарғылар, қаулылар, нормативтік және заңдық актілер және т.б.
Ақпараттың ішкі қайнар көздері де қаржылық талдау үшін қажетті негізгі ақпарат базасы болып табылады. Олар:
Құралтайлық құжаттар;
Жеке нормативтік құжаттар;
Бизнес-жоспарлар;
Бағалы қағаздар проспектілері мен эмиссиялау туралы есеп берулер;
Банк қызметі туралы есеп берулер;
Бухгалтарлік есеп мәліметтері;
Электронды мәліметтер базасындағы ақпараттар;
Ішкі және сыртқы аудит жүйесінің мәліметтері және т.б.
Ішкі ақпараттар жүйесі банкті ішкі жағдайы тұрғысында сипаттайды. Олар:
Статистикалық есеп берулер;
Банктің бухгалтерлік есеп берулері;
Несиелендіру бойынша есеп берулер және банктің басқа да есеп берулері мен мәліметтері.
Банк балансы экономикалық талдау үшін ақпараттың негізгі көзі болып табылады. Ол ба.нктің қызметін кешенді сипаттайды. Балансты талдау жекелеген банк операцияларын жүргізу кезінде өтімділіктің, кірістіліктің жай-күйін, сондай-ақ тәуекел дәрежесін анықтауға мүмкіндік береді. Баланстан алынған ақпараттың арқасында меншікті және тартылған қаражат көзін, оларды белгілі бір күнге немесе белгілі бір кезеңге орналастыру құрылымын анықтауға болады. Банктердің қызметін экономикалық талдау оның жұмысының маңызды бағыттарының бірі болғандықтан, балансты оқу негізінде банк қызметін талдау әдістемесін әзірлеу өте маңызды.
Қазіргі уақытта банктер қызметін кешенді талдауға арналған алғашқы арнайы зерттеулер жүргізіле бастады. Осыған байланысты, банк балансын талдаудың бірыңғай әдістемесі жоқ. Мұндай құбылыс, көбінесе, осының алдындағы жылдары банктер жұмысының тиімділігін талдаудың қажеттілігі пайда болмағандығымен түсіндіріледі. Қазіргі уақытта банктердің коммерциялық негіздегі жұмысы барынша табыс алуға бағытталған. Сондықтан, банк операцияларын басқарудың дәстүрлі нысандары мен әдістерін қайта қарау, сондай-ақ банк қызметін талдау әдістемесін өзгерту қажет. Оның балансын оқу негізінде банк қызметін талдаудың бірыңғай әдістемесін әзірлеу өте өзекті болып табылады. Бұл әдістемені әзірлеу біздің еліміздегі қолданыстағы банктік есеп және есептілік жүйесі жетілдірілмегендігімен және дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде қабылданғаннан ерекшеленуімен күрделенді. Әлемдік тәжірибеде қолданылатын талдаудың көптеген әдістерін біздің қолданыстағы есеп шарттарында қолдануға болмайды. Нарықтық қатынастарға көшу жағдайында банк балансының өзін де, оны құру принциптерін де қайта қарау қажеттігі туындайды.
Балансты талдау барысында зерттеудің негізгі нысаны банктің барлық жиынтық коммерциялық қызметі болып табылады. Екінші деңгейлі банктердің өздері де, Ұлттық банкті, нақты және әлеуетті клиенттер мен корреспонденттерді, жеке және заңды тұлғаларды қоса алғанда, басқа да кредиттік мекемелер субъектілер бола алады. Банктердің өздері баланстық деректерді талдау көмегімен олардың қызметіндегі кірістілік факторының негізгі мақсатты ұстанымдарын, өтімділікті ұстап тұруды және Ұлттық банктің белгіленген экономикалық нормативтерді сақтауын, банк тәуекелдерінің барлық түрлерін барынша азайтуды қадағалайды. Талдаудың негізгі объектісі әрбір жеке банктің және олардың топтамаларының (аумақтық, функционалдық немесе кез келген өзге белгілер бойынша) коммерциялық қызметі болып табылады, ал талдаудың субъектілері екінші деңгейлі банктер мен олардың контрагенттері, аудиторлық фирмалар, жергілікті және орталық билік органдары бола алады. Әрбір субъект талдау процесінде өз мақсаттарын көздегендіктен, онда талдаудың бағыттары мен өлшемдері әртүрлі болады, алайда теңгерімді оқу және талдау әдістемесі бірыңғай болуы тиіс, бұл талдау процесінде алынған деректерді салыстыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Мәселен, екінші деңгейлі банктер баланстарды талдау негізінде пайданы барынша арттыру мақсатында белсенді және пассивті операциялардың құрылымын оңтайландыруға ұмтылады. Банк клиенттері мен корреспонденттер есептілікті талдау негізінде банктің қаржылық жағдайының тұрақтылығын, онымен одан әрі қатынастардың орындылығын және перспективаларын айқындайды. Аудиторлардың алдында мүлдем өзгеше міндет тұр - банктің есебі мен есептілігінің дұрыстығын тексеру, сондай-ақ олардың қызметінің нәтижелерін растау немесе теріске шығару. Ұлттық банк бірінші кезекте көптеген құрамдас бөліктерден тұратын банк жүйесінің жай-күйі мен тұрақтылығын қызықтырады, оларды талдау кредиттік-ақша саясатының және коммерциялық банктердің қызметін мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттарын айқындауға мүмкіндік береді. Мемлекеттік салық қызметі есептілікті талдау процесінде банктердің бюджет алдындағы міндеттемелерін орындауын қаржылық бақылауды жүзеге асырады.
Жүргізу мерзімділігіне қарай балансты талдау мынадай түрде жіктелуі мүмкін: күнделікті, апта сайынғы, айлық, тоқсандық, жылдық және т .б. Оқытылатын сұрақтар аспектісіне байланысты ол толық және тақырыптық болып бөлінеді. Талдаудың екі түрі де кешенділік қағидатын сақтау негізінде жүзеге асырылады. Алайда, егер толық талдау кезінде банк жұмысының барлық жақтары, яғни оның сыртқы және ішкі байланыстары зерттелетін болса, онда тақырыптық жағдайда - екінші деңгейлі банктер қызметінің жекелеген жақтарын жақсарту мүмкіндігін анықтауға мүмкіндік беретін мәселелердің тар шеңбері ғана қозғалады. Мысалы, банктік пайданы, несие құрылымын, депозиттерді және т.б. талдау. Алдын ала талдау банктің қандай да бір операцияларды жүзеге асыру мүмкіндігін анықтау үшін шоттардың жай - күйін бағалау кезінде қолданылады. Жедел талдауға өтімділік нормативтері мен өзге де көрсеткіштердің сақталуын бағалау және олардың орындалуын қамтамасыз ететін шұғыл шаралар қабылдау, сондай-ақ жеткілікті пайда алуды қамтамасыз ететін банктің ағымдағы жұмысы барысында алынады. Қорытынды (кейінгі) талдау зерттелетін кезеңдегі коммерциялық банк қызметінің тиімділігін анықтау және кірістілікті арттыру резервтерін анықтау кезінде пайдаланылады. Перспективалы-алдағы кезеңде күтілетін нәтижелерді болжау және ақша-кредит саясатының одан арғы бағыттарын айқындау үшін.
Зерттеу объектісіне байланысты банктің балансын талдау функционалдық, құрылымдық, операциялық-құндық және халық шаруашылығы болып бөлінеді. Функционалдық талдау банк қызметінің мамандануын, оның банктердің шаруашылық есеп қатынастары жүйесіндегі орнын, осы жүйенің басқа контрагенттерімен өзара іс-қимыл жасау мүмкіндігін, нысандары мен перспективаларын анықтауға, сондай-ақ банк орындайтын функциялардың тиімділігі мен орындылығын бағалауға мүмкіндік береді.
Зерттеу баланстың жалпы сомасы, депозиттер мен кредиттер мөлшерінің арақатынасы, меншікті және тартылған қаражат, ресурстар мен салымдардың жалпы көлеміндегі банкаралық операциялар үлесі негізінде жүргізіледі. Талдау барысында коммерциялық банк қызметінің мамандануын анықтайтын негізгі бағыттары анықталады. Банк жүргізетін қандай да бір операцияның үлес салмағы баланстың жалпы сомасындағы оның банк үшін маңыздылығын сипаттайды. Функционалдық талдау нәтижесінде қажетті операцияларды орындаудың тиімсіз тәсілдерін болдырмау және неғұрлым прогрессивті тәсілдерін іздеу жолымен банк операцияларының кірістілігін арттыру мүмкіндігі анықталады.
Екінші деңгейлі банктер арасындағы дамып келе жатқан бәсекелестік жағдайында клиентура үшін аумақтық бөліністе олардың операцияларын бағалау қызығушылық тудырады. Бұл жағдайда аумақтық белгі бойынша банк операцияларын сипаттайтын талдамалық есеп деректерін пайдалану қажет. Құрылымдық талдау операциялардың түрлері бойынша жүргізіледі. Талдаудың осы түрінің көмегімен белсенді және пассивті операциялар бойынша экономикалық контрагенттердің құрамы мен үлес салмағы, сондай-ақ банк кірістерінің, шығыстарының және пайдасының құрылымы айқындалады. Операциялық-құндық талдау Банктің кірістілігін зерттеуді тереңдетеді және нақты операциялардың құны мен рентабельділігі туралы түсінік береді. Ол банктің пайдасын қалыптастырудағы операциялардың әрбір түрінің мәнін бағалауға және табысты барынша арттыру мақсатында нақты контрагенттерге қатысты депозиттік-несиелік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлеуге мүмкіндік береді.
Осылайша, қазіргі уақытта баланс банктер есептілігінің аса маңызды нысаны ғана емес, ағымдағы операциялық және есептік жұмысты бақылау құралы, сондай-ақ банктердің қызметіне тікелей немесе жанама мүдделі пайдаланушылардың үлкен тобы үшін ақпараттық көз болып табылады, өйткені Банктің меншікті және тартылған қаражатының жай-күйі, оларды кредиттік және басқа да белсенді операцияларға орналастыру, көрсетілетін қаржы қызметтерінің көлемі және басқалар туралы сандық ақпарат береді.
1.3 Екінші деңгейлі банктердің қызметін қаржылық талдаудың әдістері
Екінші деңгейлі банктерге қаржылық талдау жасау қиын. Банк қызметін сан алуан түрмен талдауға болады. Қаржылық талдау ұйымдарда жүйелі түрде орындалады.
Бухгалтерлік балансты оқу
Қаржылық ұйымның қаржылық жағдайын қанағаттындырмайтын бухгалтерлік баланстың баптарын анықтау
Талданатын балансының меншік және қаржылық жағдайы жалпы сипаттамасы
Ұйымның қаржылық жағдайын сипаттайтын негізгі қаржылық коэффициенттерді есептеу және бағалау
- Қаржылық ұйымның болашақ жағдайына шолу.
Есептерді талдау маңызды әдістерінің бірі нысандарын және осы нысандарда ұсынылған абсолюттік мәндерін зерттеп оқу болып табылады. Сіз бұл есепті кезеңде енді қаражат негізгі көздері, олардың инвестиция, компанияның пайдасының негізгі көзі бағыттары туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді немесе жай танысу оқу, қолма-қол ақшамен және ағымдағы активтердің негізгі көздері, олардың ұйымдық құрылымын бухгалтерлік әдістері мен өзгерістер пайдаланылады және т.б. Оның қызметінің кәсіпорын мен бағыттары, дивидендтік саясаты жоспарланады, белгіленеді. Алайда, бұл ақпарат, басқару шешімдерін қабылдау үшін, оның маңыздылығына қарамастан, компания, елдегі ұқсас компанияларының арасында өзінің орны мен әлемдік нарықтың негізгі көрсеткіштерінің динамикасы бағалауға мүмкіндік бермейді.
Сондықтан талдау тәжірибесіне қаржылық нысандарды оқудың негізгі әдістері белгіленді:
Көлденең талдау
Тігінен талдау
Трендтік талдау
Қаржылық коэффиценттерді талдау
Салыстырмалы талдау
Факторлық талдау
Жүйелі түрде бірітірме байланысты оқу горизонталды және вертикалды анализдерді қолдану арқылы жүзеге асады.
Қаржылық жағдайын талдаудың түпкі мақсаты әлеуетті проблемаларды ерте қалыптасу сатысында анықтау болып табылады. Талдау арқылы банктің қаржылық жағдайы туралы сенімді ақпарат алуға болады және сыртқы жағдайдын қолайсыз өзгеруін ескере отырғада, бiр жылға дейiнгi болашағын болжауға мүмкіндік береді.
Кез-келген шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайы, соның ішінде банкттер де кіреді, оның қабілеті өз қызметін қаржыландырумен есептеледі. Қаржылық жағдай кешенді түсінік болып табылады. Ол қамтамасыз ету қаржы ресурстарымен, қажетті қалыпты жұмыс істеуі үшін банктің орындылығына олардың орналастыру және пайдалану тиімділігімен, тиімді қаржылық өзара қарым-қатынастарымен, басқа да заңды және жеке тұлғалардың төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығымен сипатталады.
Қаржылық жағдайын талдаудың түпкі мақсаты әлеуетті проблемаларды ерте қалыптасу сатысында анықтау болып табылады. Талдау арқылы банктің қаржылық жағдайы туралы сенімді ақпарат алуға болады және сыртқы жағдайдын қолайсыз өзгеруін ескере отырғада, бiр жылға дейiнгi болашағын болжауға мүмкіндік береді.
Кез-келген шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайы, соның ішінде банкттер де кіреді, оның қабілеті өз қызметін қаржыландырумен есептеледі. Қаржылық жағдай кешенді түсінік болып табылады. Ол қамтамасыз ету қаржы ресурстарымен, қажетті қалыпты жұмыс істеуі үшін банктің орындылығына олардың орналастыру және пайдалану тиімділігімен, тиімді қаржылық өзара қарым-қатынастарымен, басқа да заңды және жеке тұлғалардың төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығымен сипатталады.
Экономикалық әдебиетте екінші деңгейдегі банктердің қаржылық жай-күйінің талдау тәсілдері мүмкін тұрақты, тұрақсыз және дағдарыс деп сипатталған. Банктің уақтылы төлемдер жасауға, өз қызметін қаржыландыруға қабілеті оның жақсы қаржылық жағдайын көрсетеді.
Банктің қаржылық тұрақтылығына әсер ететін факторлар:
нарықтағы орны;
әлеует іскерлік ынтымақтастығы;
сыртқы кредиторлар және инвесторлар алдындағы тәуелдігі дәрежесі;
төлемге қабілетсіз дебиторлардың болуы;
банктің шаруашылық және қаржылық операциялардың тиімділігі.
Банктің тұрақтылығы неғұрлым жоғары болған сайын, соғұрлым нарық жағдайында күтпеген өзгерістерге тәуелсіз. Демек, банкрот (дефолт) болу тәуекелі төмен. Банктің қаржылық жай-күйі, оның өнеркәсіптік, коммерциялық және қаржылық қызметінің нәтижелеріне байланысты. Егер өндірістік және қаржылық жоспарлар сәтті орындалса, онда бұл қаржылық жағдайға оң әсер етеді.
Кешенді талдау барысында банк қызметіне неғұрлым жоғары дәрежеде тиімді ықпал ететін әдістемелерің пайдалану қажет. Банк қызметін талдауда қолданатын методока аналитикалық әдістері мен банк қызметінің ережелерін зерттеу жиынтығы. Екінші деңгейлі банктің қызметін талдау әдістеріне банктің табиғатына байланысты, ғылыми - зерттеу қызметін біріктірген - статистикалық, математикалық, экономикалық, бухгалтерлік есеп және ақпаратты өңдеу әдiстерi жатады. банк қызметін мынадай Кешенді талдау жүргізу үшін әдістер қолданылады:
Бірінші салыстыру әдісі. Ұқсастықтар мен айырмашылықтарын анықтау мақсатында бұрын зерттелген белгісіз субъектілерлерін салыстыру арқылы болжайды. Бұл әдістің көмегімен жалпы ерекше экономикалық құбылыстар зерттеледі, үрдістер мен олардың даму заңдылықтары анықталады. Қаржылық тұрақтылықты салыстыру (негізгі немесе көмекші әдісі) пайдаланады. Мынадай типтік жағдайларға байланысты салыстыру және оның мақсаттары бөлуге болады:
жоспарды іске асыру дәрежесін бағалау жоспарланған және нақты көрсеткіштердің салыстыру;
банк түрлі стандарттарды ережелерге сәйкес нақты орындау, салыстыру, сақтауды бақылауға мүмкіндік береді;
банктің даму үрдістерін анықтау үшін өткен жылдардың нақты көрсеткіштерімен салыстыру
қаржылық қызметтің қаржы нарығында банктің орнын анықтау үшін басқа банктер-бәсекелестермен көрсеткіштерін салыстыру;
оңтайлы талдау мақсатында басқару шешімдерін қабылдау үшін әр түрлі нұсқаларын салыстыру. Мысалға алсақ, депозиттер бойынша пайыздық ставкаларды белгілеу. Банк ресурстарын осы түріне қажетті мөлшерін қамтамасыз ететін деңгейге таңдай отырып, депозиттер бойынша пайыздық деңгейі белгілейді. Назарға салымшылардың қызмет етуіне жеткілікті мүмкіндігін есепке ала отырады;
кейбір жаңалықтарды (инновацияларды) енгізуге дейін және кейін салыстыру. Мысалы, қала орталығында банк кеңсесін сатып алу (жаңадан соғу) үшiн кеткен қаражат, қомақты салымшыларды тартумен өтелуі мүмкін.
Екінші салыстырмалы түрге өнімділікті келтіру әдісі. Мысалы, банк шығарған бар қарыздарды салыстырмалы түрде бір валютаға топтастыру тиіс (банк несиені ұлттық және шетел валютасында береді). Бұл әдіс, сондай-ақ нақты көрсеткіштерді алдыңғы кезеңдегі көрсеткіштермен салыстыру жағдайында пайдаланылады. Мысалы, салыстырмалы түрге келтірусіз инфляция көрсеткіштерінің динамикасын талдау тұрғыда талдау қиын.
Үшінші абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерін пайдалану әдісі. Абсолюттік көрсеткіштер берілген кредиттер, тартылған қаражат, банк капиталының және т.б. сандық мөлшерін сипаттайды. Салыстырмалы көрсеткіштер нысанда коэффициенттерін немесе пайыз өрнектейді. Оларға жоспар орындалуының, динамикасын, құрылымы тиімділігін және т.б талдайтын көрсеткіштері кіреді. Бұл әдіс банктік тұрақтылықты талдаудың тасты әдістерінің бірі болып табылады. Оның көмегімен банкте өтімділік көрсеткіштері, төлем қабілеттілігі, тиімділік бағаланады.
Төртінші талданатын құбылыстар мен процестердің мәнін түсіну үшін балансы деректер жүйелеу әдісі мүмкіндік береді. Талдау кезінде әр түрлі банк қызметер шот балансын топтау қолданылады, атап айтқанда: жеке меншік және тартылған қаражатына, ұзақ және қысқа мерзімді несиелердің ұзақтығына, белсенді-пассивті операциялар түрлеріне, табыстар, шығыстар мен кірістерне бөлінуге қарай.
Бесінші баланс әдісі қатынастарды анықтау үшін негізгі тәсілі болып табылады. Өзара байланысты және теңгерімді экономикалық көрсеткіштердің пропорция нәтижесі бірдей болуы тиіс. Бұл әдіс экономикалық, жұмыс мәнді түсінуге көмектеседі. Банк балансын дұрыс түсіне отырып, оның ағымдағы қаржылық жай-күйін сипаттауға болады.
Алтыншы графикалық әдіс. Диаграммалар ауқымды сурет көрсеткіштері (сызықтар, төртбұрыштар топтары) болып табылады. Олар үлкен көрнекі рөл атқарады. Оқылған материал көзге жағымды, тез түсінікті, қысқа және нұсқа бейнеленеді.
Жетінші аналитикалық деректерді кестелік бейленеу әдісі. Талдау нәтижелері әдетте кесте түрінде ұсынылады. Бұл аналитикалық ақпаратты сөз мәтінге қарағанда, ең ұтымды және оңай оқу түрі болып табылады. Аналитикалық кесте жүйесі сандар тілімен пайымдалған. Көрсеткіштер дәйекті түрде салыстырылып, аз орын алады, және танымдық нәтижеге қол жеткізілуі әлдеқайда жылдам. Кестелік материал аналитикалық деректерді біртұтас жүйе ретінде қамтуға мүмкіндік береді. Кесте көмегімен зерттеліп отырған көрсеткіштер арасындағы байланыс оңай байкалады.
Сегізінші Банктің жағдайын экономикалық қаржылық тұрғыдан талдау әдісі дегеніміз - ақпараттарды өңдеудің математикалық, статистикалық, бухгалтерлік есеп және басқа тәсілдерін қолдана отырып, банктің жағдайын кешенді түрде және бір-бірімен тығыз байланыстыра отырып зерттеу. Қаржылық талдау әдісін қолданғанда негізгі бухгалтерлік есеп пен бақылау нәтижесінде жинақталған ақпараттар қолданылады. Банктің қызметіне экономикалық - қаржылық тұрғыдан талдау жасау әртүрлі экономикалық құбылыстарды бір-бірімен байланыстыра отырып зерттеуге мүмкіндік береді. Теріс және оң фактордың ықпалын анықтауға ескі және жаңа мәліметтердің бір-біріне ықпалын, бір-бірімен байланысын, сондай-ақ әртүрлі сандық және сапалық көрсеткіштердің қарым-қатынасын, ықпалын анықтауға мүмкіндік береді.
Сбербанк ЕБ АҚ-ның қаржылық жағдайын қаржылық есептілік негізінде бағалау
Банк активтері мен пассивтерінің құрамы мен құрылымын бағалау және талдау
Екінші деңгейлі банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін негізгі дерек көзі оның балансы болып табылады. Банктік баланс бухгалтерлік баланс болып табылады. Онда синтетикалық есепке алу шоттары - белгілі бір күнге баланс баптары бойынша біріктірілген бухгалтерлік талдамалық есептің дербес шоттарының қалдық сомасы көрсетіледі. Сондықтан баланс баптарының номенклатурасы бір мезгілде бухгалтерлік синтетикалық есеп шоттарының жоспары болып табылады.
Баланс - бұл қандай да бір қызметтің өзара байланысты көрсеткіштерінің арақатынасы. Екінші деңгейлі банктердің қызметі банк ресурстары құрылатын пассивті операциялардың және табыс алу мақсатында осы ресурстарды пайдалану жөніндегі белсенді операциялардың жиынтығы болып табылады.
Қазіргі уақытта баланс банктер есептілігінің аса маңызды нысаны ғана емес, ағымдағы операциялық және есептік жұмысты бақылау құралы, сондай-ақ, банктердің қызметіне тікелей немесе жанама мүдделі пайдаланушылардың үлкен тобы үшін ақпараттық көз болып табылады. Себебі, банктің меншікті және тартылған қаражатының жай-күйі, оларды кредиттік және басқа да белсенді операцияларға орналастыру, көрсетілетін қаржы қызметтерінің көлемі және басқалар туралы сандық ақпарат береді. Талдау нәтижелері банктің осы қаржылық жағдайын барынша толық көрсету үшін оның талдауы динамикада жүргізілуі тиіс.
Баланста Банктің тартылған және меншікті қаражатының жай-күйі, сондай-ақ оларды кредиттік және басқа операцияларға орналастыру көрсетіледі. Баланстың деректері бойынша кредиттік, есеп айырысу, кассалық және басқа да банк операцияларының жай-күйін; операциялардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуін бақылау жүзеге асырылады. Баланс құрылымы банктердің функционалдық қызметімен, банк операцияларын есепке алу принциптерімен айқындалады және операциялар сипатының өзгеруіне байланысты өзгереді.
Екінші деңгейлі банк балансының құрылымын зерттеуді меншікті және тартылған қаражат көздерін көрсететін пассивтен бастаған жөн, өйткені пассивтердің көлемі мен құрылымы едәуір дәрежеде банк ресурстарын пайдалану шарттарын, нысандарын және бағыттарын, яғни активтердің көлемі мен құрылымын алдын ала анықтайды.
Пассивті операциялардың негізгі нысандары:
бағалы қағаздардың бастапқы эмиссиясы;
қорларды қалыптастыруға немесе ұлғайтуға банк пайдасынан аударымдар;
басқа заңды тұлғалардан алынған кредит;
депозиттік операциялар (Заңды және жеке тұлғалардың қаражатын салымдарға не белгілі бір мерзімге, не талап етілгенге дейін тарту бойынша банктердің операциялары).
Пассивті операциялардың алғашқы екі түрінің көмегімен кредиттік ресурстардың бірінші ірі тобы - өз ресурстары құрылады. Келесі екі нысан екінші ірі ресурстар тобын құрайды - қарыз немесе тартылған кредиттік ресурстар.
Пассивтердің құрылымын талдау меншікті қаражат мөлшерін анықтаудан, баланстың жалпы сомасындағы олардың үлесін анықтаудан басталады. Өз қаражатының құрылымы өзіне:
капитал және қорлар (жарғылық капитал, акционерлерден сатып алынған меншікті акциялар, қосымша капитал, қорлар, несие бойынша ықтимал шығындарға арналған резервтер);
болашақ кезеңдердің кірістері (шетел валютасындағы қаражатты қайта бағалау-оң айырма, қымбат металдарды қайта бағалау-оң айырма);
кірістер мен пайда ::
Екінші деңгейлі банктер меншікті және тартылған қаражаттың арақатынасын белгіленген нормативке сәйкес қолдауы тиіс. Бұл норматив банк өтімділігінің ең төменгі қажетті деңгейін қамтамасыз етеді. Сонымен бірге бұл құрылымдық көрсеткіш банктің тартылған қаражатқа тәуелділік дәрежесін сипаттайды, сондай-ақ банктің қаржы нарығынан уақытша бос ресурстарды жұмылдыру жөніндегі жұмысының нәтижелілігін көрсетеді. Жарияланатын баланста қолданыстағы әдістеме бойынша көрсетілген нормативтік арақатынасты дәл есептеу үшін мәліметтер жеткіліксіз, өйткені меншікті капиталды (нетто) анықтау талап етіледі. Сондықтан пассивтің құрылымын талдау кезінде банк қаражатын анықтау маңызды.
Баланстың пассивті шоттарын құрылымдық талдау іс жүзінде Батыс фирмаларының тәжірибесінде белсенді пайдаланылатын көлденең және тігінен талдаудың көрсеткіштерін қамтиды. Көлденең талдау барысында белгілі бір кезеңдегі теңгерімнің әртүрлі баптары шамаларының абсолюттік және салыстырмалы өзгерістері анықталады, ал тігінен талдаудың мақсаты нетто үлес салмағын есептеу болып табылады. Тігінен талдау кезінде баланстың барлық баптары баланс қорытындысына пайызбен келтіріледі.
Банк активтері бұл пайда табу мақсатында банктік ресурстарды, әр түрлі активтер бойынша орналастырылған қаражаттары. Банктік активтердің құрылымы баланстың актив жағында көрсетілетін сапасына қарай бөлінген баптардың баланс нәтижесіне қатынасын сипаттайды. Активтердің сапасы активтік операциялардың түрлендірілуіне, тәуекелді активтерінің көлеміне, толық құны жоқ активтердің көлеміне және активтердің өзгеріске ұшырау белгілеріне қарай анықталады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің Басқармасының 2002 жылы 16 қарашадағы № 465 қаулысымен бекітілген "Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру" туралы ережесіне сәйкес, ҚР қаржылық қадағалау агенттігіне банктер ай сайын айлық баланспен бірге активтер мен шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларға қарсы провизиялар құру туралы мәліметтер береді. Мұндағы активтерге заңды және жеке тұлғаларға қатысты, сондай-ақ басқа банктерге байланысты банктің талаптары жатады.
Аталған ережеге сәйкес, активтер мен шартты міндеттемелер стандартты және жіктелінген болып бөлінеді. Жіктелінген активтер қатарына жатпайтын активтер стандартты болып табылады. Жіктелінген активтер мен шартты міндеттемелер күмәнді және үмітсіз болып бөлінеді.
Жіктелген активтер қатарына банк несиелері, депозиттері, бағалы қағаздары, дебиторлық қарыздары және шартты міндеттемелері жатады.
Несиелердің жіктелуі олардың сапасына, қамтамасыз етілуіне, қарыз алушының қаржылық жағдайына, оның несиелік тарихына, несиелердің жіктелу санаттарына байланысты жүзеге асады. Банкаралық несие басқа банктердегі депозит сияқты жіктеледі.Басқа банктерде орналастырылған банк депозиттерінің жіктелуі өзінше ерекше.
Банктің активті операциялары оның операцияларының елеулі және айқындайтын бөлігін құрайды. Баланс активі банк қаражатының құрамын, орналасуын және мақсатты пайдаланылуын сипаттайды. Ол қаржы ресурстарының салынғанын, қолда бар шаруашылық қаражаттардың тағайындалуы қандай екенін көрсетеді. Баланс активінің мәнін өзге, неғұрлым терең түсіндіру мүмкін: актив алдыңғы қаржы операциялары нәтижесінде қалыптасқан және болашақта кіріс алу үшін қажетті шығындардың шамасын көрсетеді. Банк балансының активі мен пассиві бір-бірімен тығыз байланысты. Кредит нарықтарына шыға отырып, бағалы қағаздарды сатып ала және сата отырып, клиенттерге әртүрлі қызметтер ұсына отырып, банктер өздерінің пассивтерінің жай-күйін үнемі бақылап отырады, бос ресурстардың болуын, депозиттерді талап ету мерзімдерін, тартылатын капиталдардың құнын қадағалайды.
Егер ресурстардың ағыны баяуласа, банк белсенді операциялар саласындағы өз саясатын қайта қарауға, тиімді ұсыныстардан бас тартуға, берілген кредиттердің бір бөлігін өтеуге, бағалы қағаздарды сатуға мәжбүр болады. Екінші деңгейлі банктің активті, пассивті операциялары арасындағы байланыс өте күрделі. Ресурстардың құны ұлғайған кезде банк маржасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Пікір
Анотация
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Экономикадағы ақша айналымы, кредит беру және банктік есеп айырысу процестерін басқару үшін банк ұйымдарының шоттары бойынша ақша қаражатының жай-күйі мен қозғалысы туралы жедел және дұрыс ақпарат болу қажет. Елдегі экономикалық ахуалды, аймақтардағы және экономикалық қызметтің түрлі салаларындағы ахуалды, мемлекеттің салық және кеден саясатын, баға конъюнктурасын, қаржы нарықтарындағы сұраныс пен ұсыныстарды объективті түрде көрсететін жан-жақты, шынайы, жедел алынатын және өңделетін ақпарат мемлекеттік деңгейде басқарушылық шешімдер қабылдау үшін де, экономиканың түрлі секторларында, оның ішінде банк секторында да табысты коммерциялық қызмет үшін де қажет.
Банктер - нарықтық экономикада негізгі қаржы делдалдары болып табылады. Өз қызметінің барысында олар ақша нарығында тұтынатын тауар болып табылатын жаңа талаптар мен міндеттемелерді жасайды. Банк клиенттердің салымдарын қабылдай отырып, жаңа міндеттемелер - депозиттер жасайды, ал несие беріп - банктен қарыз алушыға жаңа талаптар қояды.Осы жаңа міндеттемелер мен жаңа талаптарды құру процесі қаржы делдалдығының негізін құрайды. Несие беруші мен қарыз алушы арасындағы қаржы ресурстарының қозғалысы, орын ауыстырылуы және асуы, олармен байланысты қаржы институттарының қызметі - қаржы делдалдығы деп аталады. Банктер кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың шоттарын жүргізу арқылы, жиынтық ақша айналымы барысын, шаруашылық процестерін бақылауды жүзеге асырады және осы процестерге әсерін тигізеді. Банк жүйесінің табысты және тиімді қызметі үшін, сондай-ақ жекелеген банктер үшін жан-жақты ақпараттың маңыздылығын бағалау қиын. Бұл олардың клиенттермен, акционерлермен, серіктестермен және бәсекелестермен, Ұлттық банк пен билік органдарымен, халықпен, бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыстарының алуан түрлілігімен байланысты. Қазіргі уақытта банктер экономикада, саясатта, қоғамдық өмірде көптеген қарама-қайшы, қиын болжанатын дағдарыс процесстерінің әрекетінен туындаған төтенше жағдайлар орталығына қойылған стратегиялық маңызды шешімдерді қабылдау кезінде ақпаратты талдау ерекше өзектілікке ие болады.
ҚР Ұлттық банкі тұрақты негізде банк секторына қаржылық талдау жүргізіп отырады. ҚР Ұлттық банкі екінші деңгейдегі банктердің егжей-тегжейлі талданған активтерін, міндеттемелерін, несиелік және депозиттік портфелін тоқсандық, жыл сайынғы есептерінде жариялап отырады.
Екінші деңгейлі банктер ҚР Ұлттық банкіне реттеуіш және статистикалық есеп беріп отырады, қаржылық есеп берушілігін Қазақстан қор биржасына KASE-ге хабарлайды. Одан басқа, олар ішкі басқарушылық есебін тұрақты түрде жасап отырады, ол қойылған міндеттерге қол жеткізу, банк жұмысының қазіргі жай-күйі бақылауды, өз бөлімшелерінің тиімділігін, сатылатын банк өнімдерінің тиімділігін түсінуге көмектеседі.
Негізделген экономикалық шешімнің тиімділігі нарықтың қажеттіліктері мен шарттарымен өз мүмкіндіктерін бағалау мен салыстырудың дұрыстығын анықтайды. Бұл екінші деңгейлі банктердің қызметіне, бизнестің басқа салаларына қарағанда көп дәрежеде қатысты болуы мүмкін, себебі қате бағалау және дұрыс қабылданбаған шешім банкті таратуға әкеп соғуы немесе клиенттерге елеулі материалдық залал келтіруі мүмкін.
Зерттелетін тақырыптың өзектілігі кредиттік мекемелер ағымдағы және ықтимал перспективалы жағдайды бағалаудың объективті және сенімді жүйесін қажет етеді, өйткені банкті басқару тиімділігі өз қызметін мемлекеттің мұқтаждары мен экономикалық мақсаттарына шебер және толық сәйкес жүзеге асыру мүмкіндігін анықтайды, оған жедел ақпарат болмай қол жеткізу мүмкін емес.
Осы жұмыстың мақсаты - екінші деңгейлі банктің қаржылық жай-күйіне талдау жүргізу қажеттілігін дәлелдеу (жеке алынған Банктің мысалында), бухгалтерлік баланс деректері бойынша қазіргі кездегі қаржылық жай-күйін бағалау құралдарын келтіру. Осы дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - Сбербанк ЕБ АҚ болып табылады.
Қойылған мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
Екінші деңгейлі банк қызметін экономикалық талдаудың мәні мен мәнін анықтау;
Қаржылық есептілікті талдауда қолданылатын қаржылық есептілік нысандарына сипаттама беру;
Сбербанк ЕБ АҚ есеп беру тәртібін қарастыру;
Зерттелетін банкке сипаттама беру;
баланс валютасының динамикасын талдау;
Активтің және пассивтің сапалық және сандық құрылымын бағалау;
Банк қызметінің мамандануын, жекелеген банк операцияларының өтімділігінің, кірістілігінің жай-күйін және тәуекелділік дәрежесін анықтау;
Банк ресурстарының жай-күйін, оларды қалыптастыру көздерін және пайдалану бағыттарын сипаттау;
Банктің қаржылық жай-күйінің өзгеру үрдісін қарастыру.
Бастапқы ақпараттық база ретінде теориялық материалдар, әртүрлі авторлардың зерттеулері, оқулықтар мен оқу құралдары, 2016-2018 жж. арналған Сбербанк ЕБ АҚ статистикалық, бухгалтерлік қаржылық есептілік деректері тартылды.
Екінші деңгейлі банктердің қызметін экономикалық талдаудың мәні мен маңызы
Екінші деңгейлі банктердің қаржылық жағдайын талдаудың мәні, мақсаты және міндеттері
Қазіргі заманғы банкте қаржылық талдау және қаржылық жағдайды талдау оның құрамдас бөлігі ретінде қаржылық басқарудың жай ғана элементі емес, оның негізі болып табылады, себебі қаржылық қызмет банкте басым болып табылатыны белгілі. Басқару функциялары сияқты талдау, аудит және бақылау функциялары арқылы банк қызметінде ішкі реттеу жүзеге асырылады.
Банк бизнесіндегі қаржылық жағдайды талдаудың мазмұны, орны және рөлі, көбінесе, кредиттік мекемелер қызметінің ерекшелігіне байланысты.
Екінші деңгейлі банктерге қаржылық талдау жасау қиын және қызықты. Ол банктің басқару тиімділігін және оған деген сенімділігін арттырады. Басты өзектілігі банкттер елде болып жатқан барлық ішкі және сыртқы факторларының айнасы. Ол қоғамдық, саяси өмірмен, елдегі бар процестерімен, халықтың әлеуметтік жағдайымен байланысты.
Сондықтан мамандар банктің қаржылық талдауын жүргізе отырып, банкке қанша ақша тартылуы мүмкін, қанша инвестиция келу мүмкіндігін анықтайды. Потенциалды пайдаланушылардың талаптарына сай қаржылық талдау негізделеді. Оларды екі топқа бөлуге болады. Ішкі - клиенттер, инвесторлар, банктің кредиторлары, акционерлері, банк әкімшілігі, банк қызметкерлері. Сыртқы - Ұлттық Банк, банктік қадағалау органдары, әлеуетті инвесторлар. Болашақта қабылданатын шешімдердің тиімдігі талдаумен байланысты.
Екінші деңгейлі банктердің қызметін басқарудың сенімділігі мен сапасын арттырудағы қаржылық жағдайды талдаудың рөлі тек жауапты ғана емес, сонымен қатар, жекелеген банктердің де, тұтастай алғанда банк жүйесінің де өміршеңдігін анықтайтын болып табылады.
Банктердегі қаржылық жағдайды талдаудың маңызды ерекшелігі-олардың қызметі және жұмыс істейтін ортада болып жатқан процестер мен құбылыстармен тығыз байланысты. Сондықтан, банктегі қаржылық жай -күйіне талдау жүргізу алдында оның қоршаған қаржылық-саяси, іскерлік және экономикалық ортасын талдау жүргізілуі тиіс.
Көптеген басқарушылық шешімдердің тиімділігі қаржылық көрсеткіштердің көмегімен бағалануы мүмкін, сондықтан қаржылық талдаудың ажырамас бөлігі ретінде қаржылық жағдайды талдау, қабылданатын басқарушылық шешімдердің сапасы мен тиімділігін қамтамасыз етудің кезеңі, операциясы және негізгі шарттарының бірі болып табылады. Банк қызметінің экономикалық тиімділігін зерттеп және сипаттай отырып, талдау жоспарлаумен, ұйымдастырумен, реттеумен, үйлестірумен, мотивациямен, ынталандырумен және бақылаумен қатар басқару функцияларының бірі болып табылады. Яғни, екінші деңгейлі банктегі қаржылық жай-күйін талдау және қаржылық талдау банк қызметінің тиімділігін ғана емес, оны басқарудың экономикалық тиімділігін де зерделейді және бағалайды.
Банк қызметінің экономикалық тиімділігін жалпылама бағалауды жүзеге асырудан басқа қаржылық жағдайды талдау банк қызметін болжау және қаржылық модельдеу құралы, оның баламалы (немесе жаңа) бағыттарын зерттеу және бағалау әдісі және кредиттік мекеменің құнын бағалау әдісі болып табылады.
Талдау функциясы қаржылық болжау және қаржылық модельдеу құралы ретінде бүгінгі күні банктің бизнес-жоспарының негізгі бөлімдерін зерттеу және бағалау процесінде іске асырылады.
Қаржылық басқарудың жекелеген түрлерін (активтерді, міндеттемелер мен капиталды, өтімділікті, тәуекелдерді және т. б.) жүзеге асыру кезінде қаржылық жай-күйін талдау басқарудың көрсетілген түрлерінің әрқайсысын іске асыру құралы және оларды кейіннен бағалау әдісі болып табылады.
Активтерді басқару барысында өтімділіктің қажетті деңгейін және тәуекелділіктің рұқсат етілген деңгейін сақтау кезінде олардың ең жоғары кірістілігіне қол жеткізу міндеті қойылады. Бұл міндет көрсетілген бағыттардағы қаржы активтерін жүйелі талдау және активтердің тиісті құрылымын қалыптастыру жөніндегі мақсатты іс-қимылдар негізінде ғана орындалады.
Міндеттемелерді басқару мыналарға байланысты: кіріс әкелмейтін қаражатты талдау; клиенттер алдындағы міндеттемелерді орындау үшін және белсенді операцияларды дамыту үшін қажетті кредиттік ресурстарды іздеудің негізгі бағыттарын зерттеу; қымбат емес ресурстарды тартудың ықтимал тәсілдерін талдау.
Сонымен, қаржылық жағдайды талдау қаржылық талдаудың бір бөлігі ретінде, басқару қызметінің түрі ретінде қаржы мәселелері бойынша шешім қабылдау алдында болады, оларды қабылдау кезеңі, операциясы және шарты (ақпараттық-талдамалық қамтамасыз ету) бола отырып, қорытынды ақпарат негізінде шешімдер нәтижелерін қорытады және бағалайды.
Қаржылық жағдай - банктің жалпылайтын, кешенді сипаттамасы - банктің өз қызметінде шектеулерді (капиталдың абсолюттік және салыстырмалы шамасының ең аз мөлшерін, активтерге тән тәуекелдер мен өтімділік деңгейін, пассивтерді сатып алу құнын, жалпы тәуекелді және т.б.) сақтау деңгейін көрсетеді.
Осыған байланысты, банкті басқарудың мақсаты бір мезгілде оның қаржылық жай-күйінің қажетті деңгейін қолдау кезінде олардың қалаған қаржылық нәтижелерді алуы үшін жағдайларды қамтамасыз ету болып табылады. Қаржылық талдау басқару мақсаттарына қол жеткізу дәрежесін, яғни, оның тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді, бұл ретте банктің қаржылық жағдайы тұтастай басқаруға қарағанда оның қаржылық басқаруының тиімділігін көбірек сипаттайды.
Қаржылық талдаудың банктерді басқарудағы рөлі мен мәні 1 - кесте көрсетілген:
Кесте 1 - Екінші деңгейлі банктегі қаржылық талдау
Екінші деңгейлі банктегі қаржылық талдау
Екінші деңгейлі банктегі қаржылық талдау
Қаржылық басқару және оның түрлерін бағалау инструменттері
Қаржылық басқару және оның түрлерін бағалау инструменттері
Банк қызметін ағымдық және оперативтік бағалау жүйесі.
Банк қызметін ағымдық және оперативтік бағалау жүйесі.
Банк қызметінің экономикалық тиімділігін бағалау жүйесі және басқару жүйесі сапасын бағалау әдісі
Банк қызметінің экономикалық тиімділігін бағалау жүйесі және басқару жүйесі сапасын бағалау әдісі
Болжамдау және қаржылық модельдеу инструменті
Болжамдау және қаржылық модельдеу инструменті
Активтерді басқару
Активтерді басқару
Пассивтерді басқару
Пассивтерді басқару
Қызметтің альтернативтік, инновациялық бағыттарын бағалау әдістері
Қызметтің альтернативтік, инновациялық бағыттарын бағалау әдістері
Қаржылық нәтижелерді талдау
Қаржылық нәтижелерді талдау
Капиталды басқару
Капиталды басқару
Қаржылық жағдайды талдау
Қаржылық жағдайды талдау
Өтімділікті басқару
Өтімділікті басқару
Банк құнын бағалау әдісі
Банк құнын бағалау әдісі
Тәуекелдерді басқару
Тәуекелдерді басқару
кесте. Коммерциялық банктегі қаржылық талдау
Банктегі қаржылық талдау - ол банкті басқарудың тиімді жолы болып табылады. Ол мынадай нәрселермен бірге тұрады: жоспарлау, ұйымдастыру, ынталандыру және т.б. Сонымен қаржылық талдау банктің экономикалық қызметінің тиімділігін бағалау жүйесі болып, сол арқылы талдауды басқару жүзеге асырылады, қаржылық нәтижелері оның негізінде жасалады.
Қаржылық талдау банктің қызметін тиімді бағалап қана қоймай, оның қалай дұрыс және тиімді басқарып отырғанын көрсетеді. Ол бірнеше түрде жүргізулуі мүмкін: ретроспективалық, және оперативті (қазіргі) және болжамды.
Банктерде қаржылық жағдайды бағалауға, оны жүргізу көрсеткіштері мен құралдарын таңдауға қатысты мәселелерді шешуге әртүрлі деңгейдегі менеджерлер елеулі көңіл бөледі, бірақ бұл, негізінен, басқарудың жекелеген түрлерін: активтерді, пассивтерді, капиталды, тәуекелдерді іске асыру шеңберінде жүргізіледі, онда менеджерлердің әрбір тобы өз жұмыс учаскесінде қызмет көрсетуді тиімді жүргізуге жауапты болады. Мұндай талдау ұйымы басқаруға байланысты тәуекелдерді бөлуге мүмкіндік береді. Банктің қаржылық жай-күйінің деңгейі тұтастай алғанда оның қаржылық есептілігін талдау, сондай-ақ, мемлекеттік федералдық ведомстволар әзірлейтін және қадағалау федералдық деңгейде жүзеге асырылатын банктерге жіберілетін банктердің қызметі туралы әртүрлі біріздендірілген есептерде қамтылған ақпарат негізінде бағаланады. Бұл есептерде әрбір банктің активтері, оның міндеттемелері, ағымдағы тоқсан мен өткен үш жылғы капиталы, кірістері мен шығыстары туралы мәліметтер, басқа да ақпарат болады.
Алайда, банк қызметіне толық және неғұрлым объективті баға алу үшін оның өз мақсаттары үшін банк қызметінің барлық тараптарына, сондай-ақ, оны басқару сапасына жалпылама кешенді талдау жүргізу қажет.
Қаржылық жай-күйін талдау:
банктің ағымдағы және перспективалық қаржылық жағдайын бағалау;
банктің қаржылық қамтамасыз ету тұрғысынан даму қарқынының мүмкіндіктері мен орындылығы;
қаржылық ресурстардың қолжетімді көздерін анықтау және оларды жұмылдырудың мүмкіндігі мен орындылығын бағалау;
капитал нарығындағы банктің жағдайын болжау.
Банктің қаржылық жай-күйін талдау міндеттері осындай талдау жүргізу мақсатында айқындалады. Талдау міндеттері ақпаратты әлеуетті пайдаланушылар мақсатында негізделеді, оларды екі санатқа бөлуге болады: ішкі (клиенттер, салымшылар, банк кредиторлары, акционерлер, банкті басқару органдары, банк қызметкерлері) және сыртқы (Ұлттық банк, банктік қадағалау органдары, әлеуетті салымшылар).
Сыртқы аудит сыртқы пайдаланушылардың тапсырысы бойынша жүргізіледі және негізінен, Ұлттық банк белгілеген міндетті нормативтердің сақталуын бағалауды, сондай-ақ, банк қызметінің рейтингтік және өзге де бағалауларын қамтиды. Бірақ, сыртқы аудиттің деректері нақты банктің және тұтастай өңірдің банк жүйесінің дамуына объективті баға беруге жеткілікті дәрежеде мүмкіндік бермейтінін атап өту қажет.
Ішкі аудит банктің қаржылық жай-күйін толық егжей-тегжейлі талдауды көздейді.
Осылайша, екінші деңгейлі банктің қаржылық жағдайы оның қызметінің жалпылама, кешенді сипаттамасын білдіреді. Бұл күй параметрлері тұрақты түрде емес, үздіксіз өзгереді. Олардың бір бөлігі банктің қаржылық жағдайын оның қысқа мерзімді перспективасы тұрғысынан (тиісті қаржылық коэффициенттерді - қысқа мерзімді өтімділікті, төлем қабілеттілігін талдау арқылы), екіншісі - қазіргі және болашақта тиімді қызметті жүзеге асыру үшін оған қажетті банк қаражаты (меншікті және қарыз капиталы) көздерінің құрылымымен, сондай - ақ оларды орналастыру сапасымен айқындалатын орта және ұзақ мерзімді даму тұрғысынан бағалайды. Жеке көрсеткіштер, мысалы, банктің өзінің жұмыс істеу уақытында жинақталған меншікті капиталы бір мезгілде және ретроспективті позициялардың қаржылық жағдайын бағалайды. Демек, банктің қаржылық жай-күйі оның активтері мен пассивтерін (баланстық, сондай-ақ баланстан тыс) басқару тиімділігінің жалпы деңгейімен, оларды басқаруды үйлестірумен айқындалады және осы жай-күйді сипаттайтын негізгі көрсеткіштерде көрсетіледі.
Екінші деңгейлі банктердің қызметін талдау үшін ақпараттық базаны қалыптастыру
Қаржылық талдау банк қызметін практикалық басқарудың негізгі түрлерінің бірі болғандықтан қаржылық басқаруда ақпараттар жүйесінің маңызы зор. Себебі ақпарат қаржылық басқарудың маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Банк қызметіндегі жалпы ақпараттар көзі ішкі және сыртқы ақпараттар қайнар көздерінен қалыптасады.
Екінші деңгейлі банктерде қаржылық талдауды жүргізу кезінде қолданылатын сыртқы ақпараттар қайнар көздерінің қалыптасуы келесідей:
мемлекеттік үкімет және басқарудың жоғарғы органдарының мәліметтері;
Қазақстан Республикасының орталық банкінің мәліметтері;
Банктер мен басқа да қаржылық институттардың мәліметтері;
Халықаралық қаржылық институттардың мәліметтері;
Шетелдік инвесторлар мен кредиторлардың мәліметтері;
Қарыз алушылардың қаржылық есеп берулері және олардың қызметтері туралы басқа да мәліметтер;
Елдің немесе мекеменің экономикалық жағдайы туралы қор нарығы мен валюталық нарық жағдайы және бакнтік жүйе жағдайлары туралы стратегиялық материалдар мен ғылыми басылымдар. Жоғарғы мемлекеттік басқару органдарынан алынатан негізгі қайнар көздер, заңдылықтар, жарғылар, қаулылар, нормативтік және заңдық актілер және т.б.
Ақпараттың ішкі қайнар көздері де қаржылық талдау үшін қажетті негізгі ақпарат базасы болып табылады. Олар:
Құралтайлық құжаттар;
Жеке нормативтік құжаттар;
Бизнес-жоспарлар;
Бағалы қағаздар проспектілері мен эмиссиялау туралы есеп берулер;
Банк қызметі туралы есеп берулер;
Бухгалтарлік есеп мәліметтері;
Электронды мәліметтер базасындағы ақпараттар;
Ішкі және сыртқы аудит жүйесінің мәліметтері және т.б.
Ішкі ақпараттар жүйесі банкті ішкі жағдайы тұрғысында сипаттайды. Олар:
Статистикалық есеп берулер;
Банктің бухгалтерлік есеп берулері;
Несиелендіру бойынша есеп берулер және банктің басқа да есеп берулері мен мәліметтері.
Банк балансы экономикалық талдау үшін ақпараттың негізгі көзі болып табылады. Ол ба.нктің қызметін кешенді сипаттайды. Балансты талдау жекелеген банк операцияларын жүргізу кезінде өтімділіктің, кірістіліктің жай-күйін, сондай-ақ тәуекел дәрежесін анықтауға мүмкіндік береді. Баланстан алынған ақпараттың арқасында меншікті және тартылған қаражат көзін, оларды белгілі бір күнге немесе белгілі бір кезеңге орналастыру құрылымын анықтауға болады. Банктердің қызметін экономикалық талдау оның жұмысының маңызды бағыттарының бірі болғандықтан, балансты оқу негізінде банк қызметін талдау әдістемесін әзірлеу өте маңызды.
Қазіргі уақытта банктер қызметін кешенді талдауға арналған алғашқы арнайы зерттеулер жүргізіле бастады. Осыған байланысты, банк балансын талдаудың бірыңғай әдістемесі жоқ. Мұндай құбылыс, көбінесе, осының алдындағы жылдары банктер жұмысының тиімділігін талдаудың қажеттілігі пайда болмағандығымен түсіндіріледі. Қазіргі уақытта банктердің коммерциялық негіздегі жұмысы барынша табыс алуға бағытталған. Сондықтан, банк операцияларын басқарудың дәстүрлі нысандары мен әдістерін қайта қарау, сондай-ақ банк қызметін талдау әдістемесін өзгерту қажет. Оның балансын оқу негізінде банк қызметін талдаудың бірыңғай әдістемесін әзірлеу өте өзекті болып табылады. Бұл әдістемені әзірлеу біздің еліміздегі қолданыстағы банктік есеп және есептілік жүйесі жетілдірілмегендігімен және дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде қабылданғаннан ерекшеленуімен күрделенді. Әлемдік тәжірибеде қолданылатын талдаудың көптеген әдістерін біздің қолданыстағы есеп шарттарында қолдануға болмайды. Нарықтық қатынастарға көшу жағдайында банк балансының өзін де, оны құру принциптерін де қайта қарау қажеттігі туындайды.
Балансты талдау барысында зерттеудің негізгі нысаны банктің барлық жиынтық коммерциялық қызметі болып табылады. Екінші деңгейлі банктердің өздері де, Ұлттық банкті, нақты және әлеуетті клиенттер мен корреспонденттерді, жеке және заңды тұлғаларды қоса алғанда, басқа да кредиттік мекемелер субъектілер бола алады. Банктердің өздері баланстық деректерді талдау көмегімен олардың қызметіндегі кірістілік факторының негізгі мақсатты ұстанымдарын, өтімділікті ұстап тұруды және Ұлттық банктің белгіленген экономикалық нормативтерді сақтауын, банк тәуекелдерінің барлық түрлерін барынша азайтуды қадағалайды. Талдаудың негізгі объектісі әрбір жеке банктің және олардың топтамаларының (аумақтық, функционалдық немесе кез келген өзге белгілер бойынша) коммерциялық қызметі болып табылады, ал талдаудың субъектілері екінші деңгейлі банктер мен олардың контрагенттері, аудиторлық фирмалар, жергілікті және орталық билік органдары бола алады. Әрбір субъект талдау процесінде өз мақсаттарын көздегендіктен, онда талдаудың бағыттары мен өлшемдері әртүрлі болады, алайда теңгерімді оқу және талдау әдістемесі бірыңғай болуы тиіс, бұл талдау процесінде алынған деректерді салыстыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Мәселен, екінші деңгейлі банктер баланстарды талдау негізінде пайданы барынша арттыру мақсатында белсенді және пассивті операциялардың құрылымын оңтайландыруға ұмтылады. Банк клиенттері мен корреспонденттер есептілікті талдау негізінде банктің қаржылық жағдайының тұрақтылығын, онымен одан әрі қатынастардың орындылығын және перспективаларын айқындайды. Аудиторлардың алдында мүлдем өзгеше міндет тұр - банктің есебі мен есептілігінің дұрыстығын тексеру, сондай-ақ олардың қызметінің нәтижелерін растау немесе теріске шығару. Ұлттық банк бірінші кезекте көптеген құрамдас бөліктерден тұратын банк жүйесінің жай-күйі мен тұрақтылығын қызықтырады, оларды талдау кредиттік-ақша саясатының және коммерциялық банктердің қызметін мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттарын айқындауға мүмкіндік береді. Мемлекеттік салық қызметі есептілікті талдау процесінде банктердің бюджет алдындағы міндеттемелерін орындауын қаржылық бақылауды жүзеге асырады.
Жүргізу мерзімділігіне қарай балансты талдау мынадай түрде жіктелуі мүмкін: күнделікті, апта сайынғы, айлық, тоқсандық, жылдық және т .б. Оқытылатын сұрақтар аспектісіне байланысты ол толық және тақырыптық болып бөлінеді. Талдаудың екі түрі де кешенділік қағидатын сақтау негізінде жүзеге асырылады. Алайда, егер толық талдау кезінде банк жұмысының барлық жақтары, яғни оның сыртқы және ішкі байланыстары зерттелетін болса, онда тақырыптық жағдайда - екінші деңгейлі банктер қызметінің жекелеген жақтарын жақсарту мүмкіндігін анықтауға мүмкіндік беретін мәселелердің тар шеңбері ғана қозғалады. Мысалы, банктік пайданы, несие құрылымын, депозиттерді және т.б. талдау. Алдын ала талдау банктің қандай да бір операцияларды жүзеге асыру мүмкіндігін анықтау үшін шоттардың жай - күйін бағалау кезінде қолданылады. Жедел талдауға өтімділік нормативтері мен өзге де көрсеткіштердің сақталуын бағалау және олардың орындалуын қамтамасыз ететін шұғыл шаралар қабылдау, сондай-ақ жеткілікті пайда алуды қамтамасыз ететін банктің ағымдағы жұмысы барысында алынады. Қорытынды (кейінгі) талдау зерттелетін кезеңдегі коммерциялық банк қызметінің тиімділігін анықтау және кірістілікті арттыру резервтерін анықтау кезінде пайдаланылады. Перспективалы-алдағы кезеңде күтілетін нәтижелерді болжау және ақша-кредит саясатының одан арғы бағыттарын айқындау үшін.
Зерттеу объектісіне байланысты банктің балансын талдау функционалдық, құрылымдық, операциялық-құндық және халық шаруашылығы болып бөлінеді. Функционалдық талдау банк қызметінің мамандануын, оның банктердің шаруашылық есеп қатынастары жүйесіндегі орнын, осы жүйенің басқа контрагенттерімен өзара іс-қимыл жасау мүмкіндігін, нысандары мен перспективаларын анықтауға, сондай-ақ банк орындайтын функциялардың тиімділігі мен орындылығын бағалауға мүмкіндік береді.
Зерттеу баланстың жалпы сомасы, депозиттер мен кредиттер мөлшерінің арақатынасы, меншікті және тартылған қаражат, ресурстар мен салымдардың жалпы көлеміндегі банкаралық операциялар үлесі негізінде жүргізіледі. Талдау барысында коммерциялық банк қызметінің мамандануын анықтайтын негізгі бағыттары анықталады. Банк жүргізетін қандай да бір операцияның үлес салмағы баланстың жалпы сомасындағы оның банк үшін маңыздылығын сипаттайды. Функционалдық талдау нәтижесінде қажетті операцияларды орындаудың тиімсіз тәсілдерін болдырмау және неғұрлым прогрессивті тәсілдерін іздеу жолымен банк операцияларының кірістілігін арттыру мүмкіндігі анықталады.
Екінші деңгейлі банктер арасындағы дамып келе жатқан бәсекелестік жағдайында клиентура үшін аумақтық бөліністе олардың операцияларын бағалау қызығушылық тудырады. Бұл жағдайда аумақтық белгі бойынша банк операцияларын сипаттайтын талдамалық есеп деректерін пайдалану қажет. Құрылымдық талдау операциялардың түрлері бойынша жүргізіледі. Талдаудың осы түрінің көмегімен белсенді және пассивті операциялар бойынша экономикалық контрагенттердің құрамы мен үлес салмағы, сондай-ақ банк кірістерінің, шығыстарының және пайдасының құрылымы айқындалады. Операциялық-құндық талдау Банктің кірістілігін зерттеуді тереңдетеді және нақты операциялардың құны мен рентабельділігі туралы түсінік береді. Ол банктің пайдасын қалыптастырудағы операциялардың әрбір түрінің мәнін бағалауға және табысты барынша арттыру мақсатында нақты контрагенттерге қатысты депозиттік-несиелік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлеуге мүмкіндік береді.
Осылайша, қазіргі уақытта баланс банктер есептілігінің аса маңызды нысаны ғана емес, ағымдағы операциялық және есептік жұмысты бақылау құралы, сондай-ақ банктердің қызметіне тікелей немесе жанама мүдделі пайдаланушылардың үлкен тобы үшін ақпараттық көз болып табылады, өйткені Банктің меншікті және тартылған қаражатының жай-күйі, оларды кредиттік және басқа да белсенді операцияларға орналастыру, көрсетілетін қаржы қызметтерінің көлемі және басқалар туралы сандық ақпарат береді.
1.3 Екінші деңгейлі банктердің қызметін қаржылық талдаудың әдістері
Екінші деңгейлі банктерге қаржылық талдау жасау қиын. Банк қызметін сан алуан түрмен талдауға болады. Қаржылық талдау ұйымдарда жүйелі түрде орындалады.
Бухгалтерлік балансты оқу
Қаржылық ұйымның қаржылық жағдайын қанағаттындырмайтын бухгалтерлік баланстың баптарын анықтау
Талданатын балансының меншік және қаржылық жағдайы жалпы сипаттамасы
Ұйымның қаржылық жағдайын сипаттайтын негізгі қаржылық коэффициенттерді есептеу және бағалау
- Қаржылық ұйымның болашақ жағдайына шолу.
Есептерді талдау маңызды әдістерінің бірі нысандарын және осы нысандарда ұсынылған абсолюттік мәндерін зерттеп оқу болып табылады. Сіз бұл есепті кезеңде енді қаражат негізгі көздері, олардың инвестиция, компанияның пайдасының негізгі көзі бағыттары туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді немесе жай танысу оқу, қолма-қол ақшамен және ағымдағы активтердің негізгі көздері, олардың ұйымдық құрылымын бухгалтерлік әдістері мен өзгерістер пайдаланылады және т.б. Оның қызметінің кәсіпорын мен бағыттары, дивидендтік саясаты жоспарланады, белгіленеді. Алайда, бұл ақпарат, басқару шешімдерін қабылдау үшін, оның маңыздылығына қарамастан, компания, елдегі ұқсас компанияларының арасында өзінің орны мен әлемдік нарықтың негізгі көрсеткіштерінің динамикасы бағалауға мүмкіндік бермейді.
Сондықтан талдау тәжірибесіне қаржылық нысандарды оқудың негізгі әдістері белгіленді:
Көлденең талдау
Тігінен талдау
Трендтік талдау
Қаржылық коэффиценттерді талдау
Салыстырмалы талдау
Факторлық талдау
Жүйелі түрде бірітірме байланысты оқу горизонталды және вертикалды анализдерді қолдану арқылы жүзеге асады.
Қаржылық жағдайын талдаудың түпкі мақсаты әлеуетті проблемаларды ерте қалыптасу сатысында анықтау болып табылады. Талдау арқылы банктің қаржылық жағдайы туралы сенімді ақпарат алуға болады және сыртқы жағдайдын қолайсыз өзгеруін ескере отырғада, бiр жылға дейiнгi болашағын болжауға мүмкіндік береді.
Кез-келген шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайы, соның ішінде банкттер де кіреді, оның қабілеті өз қызметін қаржыландырумен есептеледі. Қаржылық жағдай кешенді түсінік болып табылады. Ол қамтамасыз ету қаржы ресурстарымен, қажетті қалыпты жұмыс істеуі үшін банктің орындылығына олардың орналастыру және пайдалану тиімділігімен, тиімді қаржылық өзара қарым-қатынастарымен, басқа да заңды және жеке тұлғалардың төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығымен сипатталады.
Қаржылық жағдайын талдаудың түпкі мақсаты әлеуетті проблемаларды ерте қалыптасу сатысында анықтау болып табылады. Талдау арқылы банктің қаржылық жағдайы туралы сенімді ақпарат алуға болады және сыртқы жағдайдын қолайсыз өзгеруін ескере отырғада, бiр жылға дейiнгi болашағын болжауға мүмкіндік береді.
Кез-келген шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайы, соның ішінде банкттер де кіреді, оның қабілеті өз қызметін қаржыландырумен есептеледі. Қаржылық жағдай кешенді түсінік болып табылады. Ол қамтамасыз ету қаржы ресурстарымен, қажетті қалыпты жұмыс істеуі үшін банктің орындылығына олардың орналастыру және пайдалану тиімділігімен, тиімді қаржылық өзара қарым-қатынастарымен, басқа да заңды және жеке тұлғалардың төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығымен сипатталады.
Экономикалық әдебиетте екінші деңгейдегі банктердің қаржылық жай-күйінің талдау тәсілдері мүмкін тұрақты, тұрақсыз және дағдарыс деп сипатталған. Банктің уақтылы төлемдер жасауға, өз қызметін қаржыландыруға қабілеті оның жақсы қаржылық жағдайын көрсетеді.
Банктің қаржылық тұрақтылығына әсер ететін факторлар:
нарықтағы орны;
әлеует іскерлік ынтымақтастығы;
сыртқы кредиторлар және инвесторлар алдындағы тәуелдігі дәрежесі;
төлемге қабілетсіз дебиторлардың болуы;
банктің шаруашылық және қаржылық операциялардың тиімділігі.
Банктің тұрақтылығы неғұрлым жоғары болған сайын, соғұрлым нарық жағдайында күтпеген өзгерістерге тәуелсіз. Демек, банкрот (дефолт) болу тәуекелі төмен. Банктің қаржылық жай-күйі, оның өнеркәсіптік, коммерциялық және қаржылық қызметінің нәтижелеріне байланысты. Егер өндірістік және қаржылық жоспарлар сәтті орындалса, онда бұл қаржылық жағдайға оң әсер етеді.
Кешенді талдау барысында банк қызметіне неғұрлым жоғары дәрежеде тиімді ықпал ететін әдістемелерің пайдалану қажет. Банк қызметін талдауда қолданатын методока аналитикалық әдістері мен банк қызметінің ережелерін зерттеу жиынтығы. Екінші деңгейлі банктің қызметін талдау әдістеріне банктің табиғатына байланысты, ғылыми - зерттеу қызметін біріктірген - статистикалық, математикалық, экономикалық, бухгалтерлік есеп және ақпаратты өңдеу әдiстерi жатады. банк қызметін мынадай Кешенді талдау жүргізу үшін әдістер қолданылады:
Бірінші салыстыру әдісі. Ұқсастықтар мен айырмашылықтарын анықтау мақсатында бұрын зерттелген белгісіз субъектілерлерін салыстыру арқылы болжайды. Бұл әдістің көмегімен жалпы ерекше экономикалық құбылыстар зерттеледі, үрдістер мен олардың даму заңдылықтары анықталады. Қаржылық тұрақтылықты салыстыру (негізгі немесе көмекші әдісі) пайдаланады. Мынадай типтік жағдайларға байланысты салыстыру және оның мақсаттары бөлуге болады:
жоспарды іске асыру дәрежесін бағалау жоспарланған және нақты көрсеткіштердің салыстыру;
банк түрлі стандарттарды ережелерге сәйкес нақты орындау, салыстыру, сақтауды бақылауға мүмкіндік береді;
банктің даму үрдістерін анықтау үшін өткен жылдардың нақты көрсеткіштерімен салыстыру
қаржылық қызметтің қаржы нарығында банктің орнын анықтау үшін басқа банктер-бәсекелестермен көрсеткіштерін салыстыру;
оңтайлы талдау мақсатында басқару шешімдерін қабылдау үшін әр түрлі нұсқаларын салыстыру. Мысалға алсақ, депозиттер бойынша пайыздық ставкаларды белгілеу. Банк ресурстарын осы түріне қажетті мөлшерін қамтамасыз ететін деңгейге таңдай отырып, депозиттер бойынша пайыздық деңгейі белгілейді. Назарға салымшылардың қызмет етуіне жеткілікті мүмкіндігін есепке ала отырады;
кейбір жаңалықтарды (инновацияларды) енгізуге дейін және кейін салыстыру. Мысалы, қала орталығында банк кеңсесін сатып алу (жаңадан соғу) үшiн кеткен қаражат, қомақты салымшыларды тартумен өтелуі мүмкін.
Екінші салыстырмалы түрге өнімділікті келтіру әдісі. Мысалы, банк шығарған бар қарыздарды салыстырмалы түрде бір валютаға топтастыру тиіс (банк несиені ұлттық және шетел валютасында береді). Бұл әдіс, сондай-ақ нақты көрсеткіштерді алдыңғы кезеңдегі көрсеткіштермен салыстыру жағдайында пайдаланылады. Мысалы, салыстырмалы түрге келтірусіз инфляция көрсеткіштерінің динамикасын талдау тұрғыда талдау қиын.
Үшінші абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерін пайдалану әдісі. Абсолюттік көрсеткіштер берілген кредиттер, тартылған қаражат, банк капиталының және т.б. сандық мөлшерін сипаттайды. Салыстырмалы көрсеткіштер нысанда коэффициенттерін немесе пайыз өрнектейді. Оларға жоспар орындалуының, динамикасын, құрылымы тиімділігін және т.б талдайтын көрсеткіштері кіреді. Бұл әдіс банктік тұрақтылықты талдаудың тасты әдістерінің бірі болып табылады. Оның көмегімен банкте өтімділік көрсеткіштері, төлем қабілеттілігі, тиімділік бағаланады.
Төртінші талданатын құбылыстар мен процестердің мәнін түсіну үшін балансы деректер жүйелеу әдісі мүмкіндік береді. Талдау кезінде әр түрлі банк қызметер шот балансын топтау қолданылады, атап айтқанда: жеке меншік және тартылған қаражатына, ұзақ және қысқа мерзімді несиелердің ұзақтығына, белсенді-пассивті операциялар түрлеріне, табыстар, шығыстар мен кірістерне бөлінуге қарай.
Бесінші баланс әдісі қатынастарды анықтау үшін негізгі тәсілі болып табылады. Өзара байланысты және теңгерімді экономикалық көрсеткіштердің пропорция нәтижесі бірдей болуы тиіс. Бұл әдіс экономикалық, жұмыс мәнді түсінуге көмектеседі. Банк балансын дұрыс түсіне отырып, оның ағымдағы қаржылық жай-күйін сипаттауға болады.
Алтыншы графикалық әдіс. Диаграммалар ауқымды сурет көрсеткіштері (сызықтар, төртбұрыштар топтары) болып табылады. Олар үлкен көрнекі рөл атқарады. Оқылған материал көзге жағымды, тез түсінікті, қысқа және нұсқа бейнеленеді.
Жетінші аналитикалық деректерді кестелік бейленеу әдісі. Талдау нәтижелері әдетте кесте түрінде ұсынылады. Бұл аналитикалық ақпаратты сөз мәтінге қарағанда, ең ұтымды және оңай оқу түрі болып табылады. Аналитикалық кесте жүйесі сандар тілімен пайымдалған. Көрсеткіштер дәйекті түрде салыстырылып, аз орын алады, және танымдық нәтижеге қол жеткізілуі әлдеқайда жылдам. Кестелік материал аналитикалық деректерді біртұтас жүйе ретінде қамтуға мүмкіндік береді. Кесте көмегімен зерттеліп отырған көрсеткіштер арасындағы байланыс оңай байкалады.
Сегізінші Банктің жағдайын экономикалық қаржылық тұрғыдан талдау әдісі дегеніміз - ақпараттарды өңдеудің математикалық, статистикалық, бухгалтерлік есеп және басқа тәсілдерін қолдана отырып, банктің жағдайын кешенді түрде және бір-бірімен тығыз байланыстыра отырып зерттеу. Қаржылық талдау әдісін қолданғанда негізгі бухгалтерлік есеп пен бақылау нәтижесінде жинақталған ақпараттар қолданылады. Банктің қызметіне экономикалық - қаржылық тұрғыдан талдау жасау әртүрлі экономикалық құбылыстарды бір-бірімен байланыстыра отырып зерттеуге мүмкіндік береді. Теріс және оң фактордың ықпалын анықтауға ескі және жаңа мәліметтердің бір-біріне ықпалын, бір-бірімен байланысын, сондай-ақ әртүрлі сандық және сапалық көрсеткіштердің қарым-қатынасын, ықпалын анықтауға мүмкіндік береді.
Сбербанк ЕБ АҚ-ның қаржылық жағдайын қаржылық есептілік негізінде бағалау
Банк активтері мен пассивтерінің құрамы мен құрылымын бағалау және талдау
Екінші деңгейлі банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін негізгі дерек көзі оның балансы болып табылады. Банктік баланс бухгалтерлік баланс болып табылады. Онда синтетикалық есепке алу шоттары - белгілі бір күнге баланс баптары бойынша біріктірілген бухгалтерлік талдамалық есептің дербес шоттарының қалдық сомасы көрсетіледі. Сондықтан баланс баптарының номенклатурасы бір мезгілде бухгалтерлік синтетикалық есеп шоттарының жоспары болып табылады.
Баланс - бұл қандай да бір қызметтің өзара байланысты көрсеткіштерінің арақатынасы. Екінші деңгейлі банктердің қызметі банк ресурстары құрылатын пассивті операциялардың және табыс алу мақсатында осы ресурстарды пайдалану жөніндегі белсенді операциялардың жиынтығы болып табылады.
Қазіргі уақытта баланс банктер есептілігінің аса маңызды нысаны ғана емес, ағымдағы операциялық және есептік жұмысты бақылау құралы, сондай-ақ, банктердің қызметіне тікелей немесе жанама мүдделі пайдаланушылардың үлкен тобы үшін ақпараттық көз болып табылады. Себебі, банктің меншікті және тартылған қаражатының жай-күйі, оларды кредиттік және басқа да белсенді операцияларға орналастыру, көрсетілетін қаржы қызметтерінің көлемі және басқалар туралы сандық ақпарат береді. Талдау нәтижелері банктің осы қаржылық жағдайын барынша толық көрсету үшін оның талдауы динамикада жүргізілуі тиіс.
Баланста Банктің тартылған және меншікті қаражатының жай-күйі, сондай-ақ оларды кредиттік және басқа операцияларға орналастыру көрсетіледі. Баланстың деректері бойынша кредиттік, есеп айырысу, кассалық және басқа да банк операцияларының жай-күйін; операциялардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуін бақылау жүзеге асырылады. Баланс құрылымы банктердің функционалдық қызметімен, банк операцияларын есепке алу принциптерімен айқындалады және операциялар сипатының өзгеруіне байланысты өзгереді.
Екінші деңгейлі банк балансының құрылымын зерттеуді меншікті және тартылған қаражат көздерін көрсететін пассивтен бастаған жөн, өйткені пассивтердің көлемі мен құрылымы едәуір дәрежеде банк ресурстарын пайдалану шарттарын, нысандарын және бағыттарын, яғни активтердің көлемі мен құрылымын алдын ала анықтайды.
Пассивті операциялардың негізгі нысандары:
бағалы қағаздардың бастапқы эмиссиясы;
қорларды қалыптастыруға немесе ұлғайтуға банк пайдасынан аударымдар;
басқа заңды тұлғалардан алынған кредит;
депозиттік операциялар (Заңды және жеке тұлғалардың қаражатын салымдарға не белгілі бір мерзімге, не талап етілгенге дейін тарту бойынша банктердің операциялары).
Пассивті операциялардың алғашқы екі түрінің көмегімен кредиттік ресурстардың бірінші ірі тобы - өз ресурстары құрылады. Келесі екі нысан екінші ірі ресурстар тобын құрайды - қарыз немесе тартылған кредиттік ресурстар.
Пассивтердің құрылымын талдау меншікті қаражат мөлшерін анықтаудан, баланстың жалпы сомасындағы олардың үлесін анықтаудан басталады. Өз қаражатының құрылымы өзіне:
капитал және қорлар (жарғылық капитал, акционерлерден сатып алынған меншікті акциялар, қосымша капитал, қорлар, несие бойынша ықтимал шығындарға арналған резервтер);
болашақ кезеңдердің кірістері (шетел валютасындағы қаражатты қайта бағалау-оң айырма, қымбат металдарды қайта бағалау-оң айырма);
кірістер мен пайда ::
Екінші деңгейлі банктер меншікті және тартылған қаражаттың арақатынасын белгіленген нормативке сәйкес қолдауы тиіс. Бұл норматив банк өтімділігінің ең төменгі қажетті деңгейін қамтамасыз етеді. Сонымен бірге бұл құрылымдық көрсеткіш банктің тартылған қаражатқа тәуелділік дәрежесін сипаттайды, сондай-ақ банктің қаржы нарығынан уақытша бос ресурстарды жұмылдыру жөніндегі жұмысының нәтижелілігін көрсетеді. Жарияланатын баланста қолданыстағы әдістеме бойынша көрсетілген нормативтік арақатынасты дәл есептеу үшін мәліметтер жеткіліксіз, өйткені меншікті капиталды (нетто) анықтау талап етіледі. Сондықтан пассивтің құрылымын талдау кезінде банк қаражатын анықтау маңызды.
Баланстың пассивті шоттарын құрылымдық талдау іс жүзінде Батыс фирмаларының тәжірибесінде белсенді пайдаланылатын көлденең және тігінен талдаудың көрсеткіштерін қамтиды. Көлденең талдау барысында белгілі бір кезеңдегі теңгерімнің әртүрлі баптары шамаларының абсолюттік және салыстырмалы өзгерістері анықталады, ал тігінен талдаудың мақсаты нетто үлес салмағын есептеу болып табылады. Тігінен талдау кезінде баланстың барлық баптары баланс қорытындысына пайызбен келтіріледі.
Банк активтері бұл пайда табу мақсатында банктік ресурстарды, әр түрлі активтер бойынша орналастырылған қаражаттары. Банктік активтердің құрылымы баланстың актив жағында көрсетілетін сапасына қарай бөлінген баптардың баланс нәтижесіне қатынасын сипаттайды. Активтердің сапасы активтік операциялардың түрлендірілуіне, тәуекелді активтерінің көлеміне, толық құны жоқ активтердің көлеміне және активтердің өзгеріске ұшырау белгілеріне қарай анықталады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктің Басқармасының 2002 жылы 16 қарашадағы № 465 қаулысымен бекітілген "Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру" туралы ережесіне сәйкес, ҚР қаржылық қадағалау агенттігіне банктер ай сайын айлық баланспен бірге активтер мен шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларға қарсы провизиялар құру туралы мәліметтер береді. Мұндағы активтерге заңды және жеке тұлғаларға қатысты, сондай-ақ басқа банктерге байланысты банктің талаптары жатады.
Аталған ережеге сәйкес, активтер мен шартты міндеттемелер стандартты және жіктелінген болып бөлінеді. Жіктелінген активтер қатарына жатпайтын активтер стандартты болып табылады. Жіктелінген активтер мен шартты міндеттемелер күмәнді және үмітсіз болып бөлінеді.
Жіктелген активтер қатарына банк несиелері, депозиттері, бағалы қағаздары, дебиторлық қарыздары және шартты міндеттемелері жатады.
Несиелердің жіктелуі олардың сапасына, қамтамасыз етілуіне, қарыз алушының қаржылық жағдайына, оның несиелік тарихына, несиелердің жіктелу санаттарына байланысты жүзеге асады. Банкаралық несие басқа банктердегі депозит сияқты жіктеледі.Басқа банктерде орналастырылған банк депозиттерінің жіктелуі өзінше ерекше.
Банктің активті операциялары оның операцияларының елеулі және айқындайтын бөлігін құрайды. Баланс активі банк қаражатының құрамын, орналасуын және мақсатты пайдаланылуын сипаттайды. Ол қаржы ресурстарының салынғанын, қолда бар шаруашылық қаражаттардың тағайындалуы қандай екенін көрсетеді. Баланс активінің мәнін өзге, неғұрлым терең түсіндіру мүмкін: актив алдыңғы қаржы операциялары нәтижесінде қалыптасқан және болашақта кіріс алу үшін қажетті шығындардың шамасын көрсетеді. Банк балансының активі мен пассиві бір-бірімен тығыз байланысты. Кредит нарықтарына шыға отырып, бағалы қағаздарды сатып ала және сата отырып, клиенттерге әртүрлі қызметтер ұсына отырып, банктер өздерінің пассивтерінің жай-күйін үнемі бақылап отырады, бос ресурстардың болуын, депозиттерді талап ету мерзімдерін, тартылатын капиталдардың құнын қадағалайды.
Егер ресурстардың ағыны баяуласа, банк белсенді операциялар саласындағы өз саясатын қайта қарауға, тиімді ұсыныстардан бас тартуға, берілген кредиттердің бір бөлігін өтеуге, бағалы қағаздарды сатуға мәжбүр болады. Екінші деңгейлі банктің активті, пассивті операциялары арасындағы байланыс өте күрделі. Ресурстардың құны ұлғайған кезде банк маржасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz