Стратегиялық жоспарлау бөлімдері
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберіледі
кафедра меңгерушісі
______________Г.Сейтова
___ ____________20___ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: Қазақстан Республикасының аймақ деңгейінде стратегиялық жоспарлауды дамыту болашағы мен құрылуы
5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандығы
Орындаған: М. Избасарова, сырттай оқу
нысанының 3 курс студенті
Ғылыми жетекші: з.ғ.к., доцент Г. Сейтова
Қостанай, 2019
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1
Стратегиялық жоспарлаудың теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... .
5
1.1
Еліміздегі мемлекеттік және аймақтық стратегиялық жоспарлаудың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.2
Мемлекеттік стратегиялық жоспарлаудың аймақтық деңгейдегі ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
1.3
Стратегиялық жоспарлау мен болжаудың қажеттілігі мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12
2
Қазақстан Республикасындағы аймақтар деңгейінде еліміздегі стратегиялық бағдарламалардың маңызын талдау ... ... ... ... ... ... ... .
17
2.1
Қазақстан-2030 стратегиясының аймақ деңгейіндегі маңыз-дылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
17
2.2
Қазақстан-2050 стратегиясының аймақтық маңыздылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30
2.3
Қостанай облысы бойынша аймақтарды дамыту бағдар-ламасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
43
3.
Аймақтардың стратегиялық дамуын мемлекеттік реттеуді жетілдірудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
49
3.1
Аймақтарды жетілдірудің шетелдік тәжірибесін Қазақстан жағдайында қолдану мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
49
3.2
Аймақтардың дамуын мемлекеттік реттеуді жетілдіру жол-дары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
53
3.3
Аймақтардың экономикалық даму тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
61
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
63
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар аясының кеңеюі, сонымен қатар, экономиканы дамыту жүйесіндегі соңғы уақытта жүргізіліп жатқан өзгерістер аймақтардың әлеуметтік-экономикалық жүйедегі орны мен рөліне айтарлықтай ықпалын тигізді. Осыған орай аймақтың стратегиялық дамуын мемлекет тарапынан реттеу мәселелері өзекті бола түсері сөзсіз.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың ең басты мақсаты деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауында: ... қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы ілгерілеу серпіні - біздің экономикамыздың өркендеуінің, сындарлы әлеуметтік саясатымыздың және тұрақты саяси жүйеміздің тиім-ділігінің айқын айғағы - деп көрсетілгендей, мемлекетте жүргізілген саясаттың нәтижесінде Қазақстанның аймақтары әлеуметтік-экономикалық дамуда ілгерілей бастады. Республикамыздың әрбір аймағы еліміздің шаруашы - лық кешенінде белгілі бір орынды ала отырып, басқа ай - мақтармен бірігіп экономикалық бірлікті құрайды. Сондай-ақ әр аймақтың өзіндік табиғи ресурстары, оларды орналастырудағы ерекшеліктері, экономика - лық даму деңгейі, өзіндік шаруашылық құрылымы, табиғи байлықтары бар. Соған байланы - сты аймақтық саясат қалыптастырылып, жүзеге асырылады [1]. Ай - мақтық саясатты жүзеге асыруда мемлекеттік басқару мәселесі ерекше маңызға ие болары ақиқат. Бүкіл әлемде мемлекеттік басқару тиімділігін көтеру міндеті үлкен мәнге ие болуда. Бірақ барлық мемлекеттер қолдану үшін оңтайлы болып табылатын әмбебап үлгі жоқ, әрбір мемлекет тарихи дамуының белгілі бір кезеңінде өзінің ұлттық ерекшеліктеріне сай келетін ыңғайлы үлгіні жасақтауы тиіс. Мұның барлығы да өз еліміздің және шет мемлекеттердің даму тәжірибелерін тереңірек талдау, ой елегінен өткізу міндеттерін жүктейді. Қазіргі кезеңде негізгі шаруашылық қызметтің ай - мақтарда жүзеге асырылатындығын ескерсек, оларға әлеуметтік - экономика - лық мәселелерді өздігінен шешуге лайықты қаржылық дербестіктің берілуі маңызды болып табылады. Осымен байланысты бүгінгі таңда мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіліктерді ажырату, мемлекет аралық қатынастарды реттеу мәселелері еліміздің аймақтарының дамуына мүмкіндік бере - тін негізгі шарттар ретінде қарастырылуда. Осы аталып өткен мәселелер дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдауға негіз болды.
Диплом жұмысының мақсаты - аймақтардың әлеуметтік - экономика - лық даму ерекшеліктерін, аймақтық стратегиялық жоспарлау жүйесінің, оның жүзеге асу бағыттарын, аймақтың экономикалық, әлеуметтік дамуындағы басқару және олардың бүгінгі күнгі өзекті мәселелерін зерттеу.
Осы жоғарыда аталған мақсаттарға жету үшін келесідей міндеттер қойылды:
+ Қазақстан Республикасы аймақтарының даму ерекшеліктерін сипат - тау;
+ Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы аймақтық даму жүйесінің маңызын анықтау;
+ Қазақстан аймақтарының әлеуметтік-экономикалық даму жағдай-ларын, оның ішінде Қостанай облысының даму беталысын сипаттау;
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші бөлімде аймақтық стратегиялық жоспардың түсінігі, оның ерекшелігі мен маңызы қарастырылған.
Жұмыстың екінші бөлімінде Қазақстан-2030 және Қазақстан-2050 стра - тегияларының аймақтық деңгейдегі орны мен Қостанай облысының ай - мақтық даму бағдарламасына сипаттама берілген.
Үшінші бөлімде аймақтық басқару органдарының реттеушілік рөлін жетілді - рудің негізгі бағыттары мен жолдары ұсынылды.
Дипломдық жұмысының қорытынды бөлімінде жұмысты орындау барысы - нда алынған нәтижелер мен тұжырымдар жазылды.
1 Мемлекеттік және аймақтық стратегиялық жоспарлаудың теориялық аспектілері
0.1 Еліміздегі мемлекеттік және аймақтық стратегиялық жоспарлаудың түсінігі
Жоспарлау - бұл, ұйым басшысының ұйымның барлық қызметкер-лерінің барлығы бірдей ортақ мақсатқа қол жеткізу үшін күш-жігерлерін бір бағытқа бағыттауды қамтамасыз етенін ең маңызды тәсілдердің бірі.
Жоспарлау - басқару процесінің бастапқы функциясы. Жоспарлау ар-қылы басқару процесі басталады және ұйымның табысқа жетуі жоспарлаудың сапасына байланысты болады.
Жоспарлаудың рөлі ғылыми-техникалық прогрестің жылдамдауына, басқару жүйесінің қиындауына, нарыққа көшуден туындаған белгісіздіктің күшеюіне байланысты айтарлықтай артты. Өндірісті басқаруда жоспарлау алғашқы негіз болып табылады, себебі кез келген басқару шешімі болашақта сол кәсіпорынның дамуының алғышарты болып қалыптасады.
"Жоспарлау" термині латын тілінің planus (түзу, жазық) деген сөзінен шыққан. Экономикалық кеңістікте белгілі бір кезеңге, белгілі бір қызметтің мақсаттарын, мазмұнын, көлемін, мерзімін, орындау әдістерін білдіреді.
Жалпы, жоспарлау түсінігімен қатар жүретін стратегия термині гректің Strategos сөзінен шыққан болатын. Қазақ тіліне аударғанда генерал өнері немесе адамдарды басқару өнері деген мағынаны білдіреді.
Стратегия - белгілі бір мақсаттарға жету жолындағы іс-әрекеттердің тұтас бір жиынтығы. Стратегиялық жоспарлау дегеніміз - барлық басқару шешімдері үшін маңызды болып табылатын, алға қайылған мақсатқа жетудегі шешім қабылдау мен ұйымдастыру процесі.
Жалпы, аймақтық стратегиялық жоспарлау дегеніміз аймақтағы барлық ұйымдар мен сол ұйымдардың басшыларының іс-әрекеттерінің, ұжымдағы жұмыс істеу жүйесінің нәтижелері. Аймақты стратегиялық жоспарлау сол аймақтың экономикалық даму жүйесін ұзақ уақыт бойына алдын ала болжау, жоспарлау және әртүрлі бағдарламалар нәтижесінде сол аймақ экономикасын жақсарту.
Аймақтық экономика - аймақтардағы өндіргіш күштердің қалыптасу факторлары мен аймақтың дамуын зерттейтін ғылым жүйесі. Академик Н.Н.Некрасовтың анықтамасы бойынша аймақтық экономика экономикалық ғылымның маңызды бір саласы ретінде елдің экономикалық жағдайында және әрбір аймақта өндіргіш күштердің дамуы мен әлеуметтік процестердің қалыптасу барысын анықтайтын экономикалық-әлеуметтік факторлар мен жағдайларын жиынтығын зерттейді.
Аймақтың экономикалық және әлеуметтік даму аспектілерін зерттеу Ресейде ХІХ ғасырдың басында, ал Қазақстанда ХХ ғасырдың соңына қарай ғылыми негізде дами бастады. Батыста аймақтық экономика аймақтық ғылым деп анықталады. Экономист ғалым Н.Н.Некрасовтың анықтамасында аймақ дегеніміз біртекті табиғат жағдайларына және өндірістік қатынастардың маңыздылығына бағытталған бір елдің аумағы территориясы. Аймақтық экономикаға теориялық - әдістемелік зерттеулер жасаған ғалымдар Альфред Вебер, Аугуст Леш, Вильгелм Кристаллер, Иоганн Тюнен, Энтони Куклинский, орыс ғалымдары Н.Барановский, Н.Комосовский және тағы да басқа АҚШ, Германия, Франция ғалымдары үлес қосқан [2].
Стратегияны орнату барысында міндетті түрде сол стратегияны жүзеге асыратын стратегиялық жоспар құру қажет екендігі белгілі. 1-суретте стратегиялық жоспарлауға кіру қажет бөлімдер көрсетілген.
1 сурет - Стратегиялық жоспарлау бөлімдері
Аймақтың қазіргі жағдайын бағалау бөліммінде сол аймақтың экономикалық-әлекметтік жағдайына талдау жасау қажет. Аймақтың миссиясы дегеніміз, аймақтың басты мақсаты. Бұл бөлімде аймақтық дамудың алға қойған мақсаттары анықталуға тиіс.
Стратегиялық жоспардың жүзеге асуы барысында стратегияны жүзеге асыру барысында әлсіз және басым тұстары маңызды рөл атқарады. 2 суретте стратегияны жүзеге асыру барысындағы әлсіз және басым тұстары көрсетілген.
2 сурет - Стратегияны жүзеге асыру барысындағы әлсіз және басым тұстары
Ресурстар болмаса ешқандай стратегия жүзеге аспайды және ең алдымен, қаржы ресурстары болмаса.
Стратегиялардың әрқайсысы қаржы ресурстарын анықтау үшін қаржылық болжау мен талдаудан өтеді.
Кез-келген аймақ өз мақсаттарын жалпы мемлекеттік стратегиялық жоспарларға, оның мақсаты мен мүдделеріне қарап белгілейді.
Мемлекеттік және аймақтық мақсаттар айқындалған жағдайда, сол мақсаттарға жету барысындағы стратегиялық талдау-аймақтың ішкі ісі болып табылады.
Әрбір аймақтың стратегиялық жоспарында әрбір тоқсанға, жылға қойылған міндеттер мен мақсаттар болуы тиіс.
Тоқсандық және жылдық мақсаттарға жеткен кезде сол жетістіктерге жету барысындағы есеп берулер жүргізіледі, яғни орындау мерзімі, аяқталу уақыты және орындаушылардың іс-әрекеттері жоспарлы түрде жүзеге асырылуы тиіс.
1.2 Мемлекеттік стратегиялық жоспарлаудың аймақтық деңгейдегі ерекшеліктері
Қазіргі жағдайда ұлттық экономиканың тұрақты жұмыс істеуі мен табысты дамуындағы аймақтың рөлі ерекше. Осыған байланысты мемлекетті стратегиялық жоспарлау мен болжаудың негізгі нысаналарының бірі өңірлік деңгей болып отыр. Өз кезегінде, бұл аймақтардың дамуын стратегиялық жоспарлауды ұйымдастыруға үлкен назар аударуды талап етеді.
Өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарын мақсатты қондырғылар (бағдарлар), нысаналы көрсеткіштер мен нысаналы нормативтер арқылы сипаттауға болады. Мақсатты орнату мақсатқа сапалы сипаттама береді. Ол өңірлік дамудың сапалы айқын бағдары ретінде қарастырылуы мүмкін. Мақсатты көрсеткіш белгілі бір уақыт кезеңіне орындалу объектісіне сандық сипаттама береді.
Әдебиеттерде және тәжірибелерде кез келген деңгейдегі аймақ, ең алдымен, дербес шаруашылық жүйе ретінде қарастырылады. Әрине, аймақтық шаруашылық өзінің құрылымы, функциялары, мақсаттары, сыртқы ортамен және т. б. байланыстары бар күрделі әлеуметтік-экономикалық даму объектісі болып табылады. Аймақтық шаруашылық, күрделі интеграциялық аумақ ретінде, өздерінің жергілікті мақсаттары бар өзара байланысты кіші жүйе-лердің көп санымен сипатталады.
ҚР аймақтарының тиісті бейімделуін немесе стратегиялық жоспарлау-дың барлық процедураларын жоспарлауда қолдану 3 суретте көрсетілген.
3 сурет - Аймақтың даму стратегиясын жоспарлау циклі
Өңір экономикасы басқарудың көп құрылымдылығымен, оның құрылы-мының иерархиялығымен, үйлестіруші әсерлердің кешігуімен, элементтер жай-күйінің ішінара белгісіздігімен және тағыда басқаша ерекшеленеді. Қазақстан Республикасында облыстық деңгейдегі өңірлер мемлекеттік (шаруа-шылық) реттеудің негізгі объектілері ретінде қарастырылады. Олар еліміздің заңнамасы бойынша аумақтық-әкімшілік құрылымдар болып табылады және экономикалық, қаржы және құқықтық салада белгілі бір өкілеттіктер берілген. Қазақстанда әлеуметтік-экономикалық жүйенің барлық нақты белгілеріне тек облыстық деңгейдегі аймақтар ие.
Өңірдің бастапқы әлеуметтік - экономикалық әлеуетін талдау процесінде бірінші кезекте назар аударылуы тиіс және әлеуетті пайдалану тиімділігін бағалауға жалпы жағдайда өңірдің бастапқы әлеуетін пайдалану тиімділігінің өлшемі (ӘТ-Әлеуітін пайдалану тиімділігі) мынадай формула бойынша анықталуы мүмкін:
ӘТ=ӘІНШ,
Мұнда ӘІН-өңірлік әлеуметтік-экономикалық әлеуетті іске асырудан жиынтық нәтиже;
Ш-ӘІН-ға қол жеткізу үшін қажет болатын шығындар.
Өз кезегінде ӘІН құрамында екі құрамдас бөлікті бөліп көрсетуге болады: а) халықтың өмір сүру сапасының өсімі;
б) өңірдің республикалық және өңіраралық проблемаларды шешуге қосқан үлесі.
Ш шамасы өңірлік әлеуметтік - экономикалық әлеуетті іске асыру жөніндегі нақты іс-шаралардың ерекшелігімен айқындалады.
Бұдан басқа, өңірдің бастапқы әлеуетін талдау процесінде әрбір жеке аймақтың құрылымына кіретін элементтердің пропорциясын анықтау ұсыны-лады. Бұдан әрі оларды басқару жүйесінің құрылымдарымен сәйкестендіру қажет, өйткені өңірлік дамудың тепе - теңдігі басқарудың макро және мезо деңгейінде қабылданатын шешімдерге байланысты [3]. Ұдайы өндіру процесінің әр түрлі элементтері арасындағы өзара байланыс сипатына байланысты пропорцияның бірнеше тобын бөліп көрсетуге болады. Өңірлік ұдайы өндіріс пропорциясы мемлекеттің экономикалық стратегиясына тікелей тәуелді екені анық. Өңірдің елдің ұзақ мерзімді даму стратегиясына тәуелділігін тұтастай алғанда, мысалы, бірінші жалпыұлттық "Қазақстан-2030" Әлеуметтік-экономикалық дамудың ұзақ мерзімді стратегиясы өңірді дамыту тұжырымдамасында өзінің формалды безендірілуін қалыптастырады. Тұжырымдаманың басты мақсаты-өңірді дамытудың стратегиялық бағыттары мен мақсаттарын, оларды іске асырудың негізгі бағыттары мен тетіктерін айқындау.
Өңірдің әлеуметтік - экономикалық даму тұжырымдамасының үлгі құрылымы 4 суретте көрсетілген.
Мақсатты экономикалық сараптама жүргізудің міндеттері өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуының мақсаттары мен басымдықтарының негізділігін талдау және бағалау болып табылады.
4 сурет - Аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасының негізгі бөлімдері
Ең алдымен, тұжырымдамада айқындалатын даму міндеттерінің сәйкестігін талдау және бағалау еңбекті бөлудің республикалық жүйесіндегі өңірдің рөлі және тұжырымдамада тұжырымдалған өңірлік әлеуметтік-эконо-микалық саясаттың таңдалған бағыттарын бағалау. Бұған сондай-ақ өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарын іске асыру үшін қажетті ресурс-тар мен оларды іздеу көздерін бағалау мен нақтылау кіреді. Өңірдің әлеумет-тік-экономикалық даму тұжырымдамасын іске асыру тетігі жергілікті атқару-шы және өкілді билік құрылымдарының меншік нысанына қарамастан, өңірдің белгіленген стратегиялық мақсаттарына қол жеткізу мүддесінде шаруашылық жүргізудің барлық субъектілерінің мақсатты ықпалынан тұрады. Жалпы түрде өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасын қалыптастыру үдерісі келесі бетте 5 суретте көрсетілген. Ол дайындық кезеңінен, қажетті ақпараттық базаны қалыптастырудан, тұжырымдаманың жобасын әзірлеуден және оны барлық мүдделі деңгейлерде алдын-ала келісуден тұрады [4].
Осылайша, аймақтық даму тұжырымдамасын табысты іске асырудың басты шарты осы процеске кешенді тәсілді қолдану болып табылады. Бұл қазіргі жағдайда республиканың өңірлік субъектілерінің белгілі бір дербес-тікке ие болуымен байланысты.
5 сурет - Аймақтытың әлеуметтік-экономикалық дамыту
тұжырымдамасын қалыптастыру жүйесі
Жоғарыда тоқталып кеткен дамудың аймақтық стратегиялық жоспарын-да көрсетілген жалпы қабылданған сандық және сапалық көрсеткіштермен қатар аймақтық мүдделерді көрсететін көрсеткіштердің жиынтығын ескеру қажет. Осы көрсеткіштерді есепке алмаған жағдайда, әкімшілік-аумақтық даму жүйесі төмендейді, себебі, өңірдің маңызды экономикалық және әлеу-меттік проблемаларын шешу барысында белгілі бір жүйені қалыстастыру қажет. Тұжырымдамада қалыптасқан өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясы стратегиялық басқарудың немесе оның жеке элементтерінің болуын растайтын маңызды құжаттардың бірі болып табылады. Бұл тәсілден айырмашылықты дәстүрлі стратегияны тек жоспарлау нәтижесі ретінде және тіркелген және қалыптасқан нәрсе ретінде ғана қарастырған жөн [5].
Неғұрлым жалпы түрде өңірлік мүдделердің маңызды индикатор-ларының құрамы 1 кестедегі келесі жиынтықта көрсетілген. Ең алдымен, бұл халықтың өмір сүру сапасының стандарттарына сәйкес келетін жетістік, оның тұрақты дамуының негізі ретінде өңірдің экологиялық әлеуетін дамыту.
1 кесте Аймақтық мүдделер индикаторларының құрамы
Өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуын стратегиялық жоспарлау жүйесін қалыптастыру және оның жұмыс істеуі-күрделі және шығармашылық процесс оны жүзеге асыру белгілі бір қағидаттарды іске асыруды талап етеді. Өңірлік стратегиялық жоспарлаудың басты қағидаттары ретінде мақсатты, әлеуметтілік, кешенділік, жүйелілік, бейімделу, тиімділік, кәсіпқойлық сияқты қағидаттарды есептеуге болады.
1.3 Стратегиялық жоспарлау мен болжаудың қажеттілігі мен маңызы
Мемлекеттік деңгейде жоспарлауды ұйымдастыру (аймақ бойынша, сала бойынша) жоспарды әзірлеу тәртібін, ақпарат жүйесін ұйымдастыруды, маңызды ақпараттармен қамтамасыз етілуді, орындаушыларды анықтауды қажет етеді.
Жалпы жоспарды әзірлеу тәртібі:
+ ұйымның мақсатын анықтау;
+ ақпарат жинау;
+ экономикалық талдау жасау;
+ алдын-ала болжамдарды жасау;
+ жоспарларды құру;
+ жоспарларды бекіту және орындаушыларға жеткізу;
+ орындаушылардың жоспарды орындауы;
Мемлекеттік деңгейде жоспарлау ақпаратты жинауды және өңдеуді ерекше талап етеді және сол жүйеге көп көңіл бөледі.
6 суретте фирмалар мен мемлекеттер деңгейінде шетелдік тәжірибені жинақтау барысында стратегиялық жоспарлау мен стратегиялық болжауды қолданудың тиімділігінің бірқатар факторлары көрсетілген.
6 сурет - Стратегиялық болжаудың тиімділігінің факторлары
Еліміздің тәуелсіздігінің алғашқы жылдарының өзінде Елбасымыз қазақстандық қоғамның нақты даму концепцияларын ұсынған болатын. 1992 жылы Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы және даму стратегиясы жарияланды.
Негізінен стратегиялық жоспарлаудың өзіндік белгілері қалыптасқан. Олар:
+ Стратегия көп жағдайда басшылық ұйымдастырады, бірақ стратегияны жүзеге асыру жалпылама түрде болады.
+ Стратегия жеке бір ұйым үшін ғана емес, бүкіл корпорацияның болашағы үшін маңызды болады.
+ Стратегиялық жоспар көлемді зерттеулермен және нақты деректермен негізделеді.
+ Стратегиялық жоспар жасағанда, ұзақ уақыт бойы тұтастықты сақтау және қажет болған жағдайда қайта жетілдіру қажет.
+ Стратагиялық жоспарлау мемлекеттік деңгейде болған жағдайда, ол мемлекеттің бүкіл аумағы үшін пайдалы болуы шарт.
+ Стратегиялық жоспар белгілі бір деңгейде жетістікке жеткен, немесе тәжірибе жасалған объект негізінде жасалуы мүмкін.
Мемлекетіміздің Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың шақыруы бойынша Жапония Премьер-министрі Синдзо Абэ 2015 жылдың 26-28 қазан аралығында ресми сапармен Қазақстан Республикасында болды. Премьер-министр С.Абэ және Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Президентінің 2008 жылғы маусымдағы Жапонияға іс-сапары кезінде жарияланған, Жапония Премьер-министрі Я.Фукуда мен Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев арасындағы Бірлескен мәлімдеменің маңыз-дылығын атап өтіп, екіжақты стратегиялық әріптестікті одан әрі нығайтуға және дамытуға мүдделілік білдірді. Екіжақты қарым-қатынасты дамытудың қазіргі деңгейіне ризашылық білдірген екі ел басшылары Премьер-министр С.Абэнің Қазақстанға осы сапары екіжақты әріптестікті жаһандық ауқымда тереңдету үшін маңызды серпін беретінін сенімділікпен қолдады. Тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаев Жапонияның бүкіл әлемде бейбітшілік пен татулықты қолдау жөніндегі күш-жігерін және бейбітшілік сүйгіш мемлекет жолын ұстанатынын қуаттады. Жапония Премьер-министрі С.Абэ Қазақстан Республикасындағы саяси және әлеуметтік-экономикалық даму, ұлтаралық және дінаралық келісім идеяларын ілгерілету жөніндегі табыс-тарын атап өтті. Қазақстанның бейбітшілікті қамтамасыз ету және қарусыз-дану мен ядролық қаруды таратпау саласындағы халықаралық қоғам-дастықтың қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі Қазақстанның үлесін атап өткен Жапония Премьер-министрі С.Абэ өз елінің халықаралық ынтымақтастық қағидаттарына негізделген бейбітшілік ісіне белсенді үлес қосуға бұрын-ғыдан да қар-қынды түрде күш салып жатқаны туралы өз ойын жеткізген болатын. Қазақстан тарапы Жапонияның жоғарыда көрсетілген бейбіт баста-малары бойынша күш-жігерін жоғары бағалады [6].
Барлық жаңа жүйелер сияқты, страте-гиялық жоспарлау басқарудың неғұрлым тиімді жүйесі ретінде қабылдана бастады. Алайда, өткен жылдары әлемдік экономикалық шаруашылықты қайта құрудың жаңа жағдайларында стратегиялық жоспарлау өзінің белгілі бір салада шектеулерін көрсете бастады. Бір жағынан, бұл іскерлік ортаның тым жылдам өзгеруінен және болашақты болжау қажеттілігінің күшеюінен туындады. Екінші жағынан, сол кезеңде басқару теориясы мен тәжірибесінде әлеуметтік және адам факторының орны күшейе түсті. Қазіргі уақытта стратегиялық жоспарлау мен стратегиялық болжау менеджменттің тиімді құралдарының қатарынан өз орнын алды. Формальды, сандық әдістермен қатар бұл қызмет түрі экономиканың субъектілерінің дамуы үшін сенімді негіз жасай отырып, шығармашылық және интуитивті тәсілге сүйенеді.
Жалпы, стратегия уақыт ұзақтығына байланысты ұзақ, орта және қысқа мерзімді болып бөлінеді. 7 суретте стратегиялық мерзімдер көрсетілген.
7 сурет - Стратегиялық жоспарлаудың 3 мерзімі
Стратегиялық жоспарлаудың мақсаттары мен міндеттері, ең алдымен, жоспарлау жүйесінің толық қамтамасыз етілуімен айқындалады. Жоспарлау жүйесінің көптеген анықтамаларының ішінде, көбіне, екі мақсатты аспектіге назар аударады. Біріншісі-жоспарлаудың жалпы экономикалық аспектісі - ол шаруашылық жүргізудің барлық субъектілерінің қызметімен байланысты, соның ішінде компаниялар мен мемлекеттің қызметімен байланысты. Екінші аспектісі - басқарушылық аспект, бұл жоспарлау кез келген басқарманың маңызды функциясы, барлық менеджерлер қызметінің ерекше түрі болып табылады. Жоспарлау - әр түрлі деңгейдегі менеджерлер мен барлық ұйымдардың басшыларының көп уақыты мен күш жұмсауын қажет ететін күрделі процесс.
Стратегиялық болжау мен жоспарлау белгілі бір фирмалар деңгейінде де, сондай-ақ мемлекет деңгейінде де сол қызметтің болашағының тек қана жарқын бейнесін суреттеу үшін ғана қолданылмайды. Стратегиялық жоспар-лау мен болжауды жүзеге асыруда ең алдымен, осы стратегияны жүзеге асырудың маңыздылығы мен теориялық базасын түсінетін арнайы даярланған қызметкерлердің болу маңызды.
Мемлекеттік жоспарлау жүйесін қалыптастыруға тәуелсіздік жылда-рындағы Қазақстан экономикасын сипаттай отырып, біртіндеп және бірнеше кезеңдер арқылы көшкен болатынбыз. Негізінен мемлекетіміздің даму жол-дарын негізгі үш кезеңге бөлуге болады (8 суретте көрсетілген).
8 сурет - Мемлекетіміздің даму кезеңдері
Бірінші кезең, яғни 1992 жылы Қазақстан Республикасының тәуелсіз-дігінің алғашқы жылы болды. Мемлекетімізді нарықтық жүйеге қалыптастыру мақсатында Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасу және даму стратегиясы қабылданды. Стратегияның негізгі мақсаттарының жүзеге асырылуы үшін мемлекеттік аппаратқа айрықша көңіл бөлінді. Осыған байла-нысты мемлекеттік қызметке орналасудың әділ жүйесі қалыптасты. Кадр-ларды қызметке алу барысында ешқандайда кемсітушіліктерге жол бермеуді реттейтін құқықтық және институционалдық негіздер белгіленді. 1995 жылы Қазақстан Республикасының тұңғыш Президентінің Мемлекеттік қызмет туралы жарлығы бекітілді.
Екінші кезең, 1997 жылы тұңғыш елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан халқына жолдауында Қазақстан - 2030 стратегиясын қабылдады. Қазақстан-2030 стратегиясында еліміздің экономикалық дағдарыстан шығу жолдары, алдыңғы қатарлы мемлекеттердің қатарына қосылу, Қазақстан барысын қалыптастыру сияқты мемлекеттік мәселелер қарастырылды. Қазақстан-2030 стратегиясын мемлекеттік шаралардың нақты жоспарларын әзірлеуге негіз болған еліміздің дамуының жеті бағытын айқындап берді.
Үшінші кезең-қазіргі кезең. Еліміздің ендігі даму көкжиегі тұңғыш Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Жолдауы, бұл - еліміздің саяси, экономикалық, әлеуметтік саладағы серпінді дамуының негізгі бастауы.
2. Қазақстан Республикасындағы аймақтар деңгейінде еліміздегі стратегиялық бағдарламалардың маңызын талдау
1.1 Қазақстан-2030 стратегиясының аймақ деңгейіндегі маңыздылы-ғын талдау
Қазақстан-2030 стратегиясы еліміздегі стратегиялық сипаттағы алғашқы кешенді және ұзақ мерзімді бағдарлама. Бұл мазмұнды және мақсатты құжатта елдің 2030 жылға дейінгі ұзақ мерзімді перспективалық дамуының негізгі мақсаттары мен міндеттері мұқият көрсетілген және әдіснамалық тұрғыдан нақты түсіндірілген. Ұзақ мерзімді ұлттық Қазақстан-2030 стратегияның негізгі қағидалары 1997 жылы мемлекетіміздің тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы жолдауында жарияланған болатын. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының соңында қазақстандық қоғамға өмір сүру стратегиясынан даму стратегиясына дейінгі жолдың бар екендігіне, жаңа жетістіктер үшін мүмкіндіктер бар екендігіне сену қажет болды. Іс жүзінде стратегиялық жоспарлау құжаты сол уақыттағы стратегиялық жоспарлау мен болжаудың әлемдік тәжірибесінің барлық жақсы жақтарын біріктірді. Сонымен қатар, бұл құжат Елбасының қазақ халқының әлемдік қоғамдастыққа дейінгі жолындағы мүмкіндіктері мен бірегейлігі туралы ұсынысын сипаттады. Сол кезеңде дәл осындай тәсіл уақыт талаптарына және де көпұлтты Қазақстан халқының жарқын болашаққа деген сенімдерінің жоспарлы бастамасы болды.
Стратегияда саяси және экономикалық тәуелсіздік алғаннан кейінгі, алғашқы жылдардағы мемлекетімізде және мемлекет аймақтарында қалыптасқан жағдайлардың артықшылықтары мен кемшіліктері айқындалды. Осы және басқа да мемлекеттік мәселелерді кезең-кезеңімен шешуді ескере отырып, Қазақстан-2030 стратегиясында ұзақ мерзімді басым мақсаттар мен іске асыру стратегиясы бекітілген болатын, олар төмендегі 2 кестеде 7 негізгі басымдық түрінде ұсынылған.
2 кесте Қазақстан - 2030 стратегиясы: Басым мақсаттар мен жүзеге асыру стратегиясы
1. Ұлттық қауіпсіздікті сақтау
Мемлекетіміздің тәуелсіздігін оның ең құнды жетістігі ретінде бағалай отырып, елдің аумақтық тұтастығын толық сақтау, оның дамуына үлес қосу.
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен ұлттық бірлік
Қазақстанның бүгіні мен алдағы он жылғы ертеңін жоспарлап, ұлттық стратегияны жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ішкі саяси тұрақтылығы мен еліміздің біртұтастығын сақтап, одан әрі дамыту.
2 кестенің жалғасы
3. Шетел инвестициялары мен iшкi жинақталымдардың деңгейi жоғары ашық нарықтық экономикаға негiзделген экономикалық өсу
Ел экономикасының тұрақтылығына және жылдап қарқынмен өсуіне қол жеткізу.
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты
Қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін, денсаулығын, білімін, мүмкіндіктерін үнемі жақсартып отыру және экологиялық ортаны сақтау.
5. Энергетика ресурстары
Халықтың тұрмыс жағдайын жақсартуға жәрдемдесетiн табыс алу мақсатында жедел арттыру жолымен мұнай мен газды өндiру және экспорттау. Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тиiмдi пайдалану.
6. Инфрақұрылым. Әсіресе Көлік және байланыс
Осы шешушi секторларды ұлттық қауіпсіздікті нығайтуға, саяси тұрақтылық пен экономикалық өрлеуге жәрдемдесетіндей етіп дамыту.
7. Кәсіби мемлекет
Ісіне адал әрі біздің басты мақсаттарымызға қол жеткізуде халықтың өкілдері болуға қабілетті Қазақстанның мемлекеттік қызметшілерінің ықпалды және осы заманғы корпусын жасақтау.
Осы басымдылықтарды іске асыру барсында Елбасымыз мемлекетіміз-дің тұрақты дамып, өркендей түсу жолында еліміздің аймақтарында осы басымдылықтардың атқарылуы маңызды екендігін атап өткен болатын.
Қазақстан-2030 стратегиясында айқындалған болашақ шеңбері алыс және күмәнді болып көрінетін, себебі 1997 жылы жас мемлекетіміз тұрақты даму жолына енді ғана қадам басқан болатын. Алайда, бірнеше жылдан кейін осы Стратегияда қалыптасқан барлық негізгі өсу нүктелері дұрыс белгіленгені айқын болды. Қазақстандық қоғамды дамытудың басым бағыттары ұлттық экономикаға халықаралық бәсекеге қабілеттілік рейтингтерінде одан әрі қуатты серпіліс жасауға мүмкіндік берді.
Елдің алғашқы ұзақ мерзімді жалпыұлттық стратегиясының басымдық-тарын жүзеге асырудың негізгі міндеттері келесі үш жылға белгіленген болатын. Қазақстан мемлекетінің Елбасы республика Үкіметіне 1998 жылы шешу қажет болатын сегіз нақты тапсырма берді. Осы бірінші кезектегі тапсырмаларға мыналар жатқызылды:
1. Бюджеттік ұйымдарда зейнетақыларды, жәрдемақыларды және жалақыны толық және уақытылы төлеуді қамтамасыз ету.
2. Бірінші кезекте ауылда жұмыс орындарын құрып, тұрғындардың жұмыспен қамтамасыз етілуі үшін кемінде 30 мың аз қамтамасыз етілген азаматтар үшін 3 жыл мерзімге 400 АҚШ долларына сәйкес келетін көлемде микрокредиттер беру.
3. Шағын және орта бизнесті, шаруа қожалықтарын дамытуға және жұмыс орындарын құруға кемінде 100 млн. АҚШ доллары көлемінде несие беруді қамтамасыз ету.
4. Ең алдымен ауылдық жерлерде мектептерді компьютерлермен жаб-дықтаудың кең ауқымды бағдарламасын іске асыру, осы мақсатқа кемінде 22 млн.АҚШ доллары бөлу.
5. Егін және шаруа қожалықтары үшін кредиттерді кемінде 2,5 млрд. теңгеге арзандатуды қамтамасыз ету.
6. Салауатты өмір салты үшін қоғамдық жұмыстарды жүзеге асыруды бастау.
7. Тұрғын үй құрылысын бағдарламасын іске асыруға кірісу, осы мақсат-қа кемінде 40 млн. АҚШ долларын бөлу, 1998 жылдың сәуірінде жұртшылық-қа осы бағдарламаларды іске асырудың принциптері мен күтілетін нәтижелері туралы баяндау.
8. Мемлекетіміздегі балалардың толығымен мектепте білім алуын қамта-масыз ету.
Қазақстан мемлекетінің Елбасы республика Үкіметіне Қазақстан-2030 стратегиясының аясында шешу қажет болатын сегіз нақты тапсырмасының нәтижелеріне тоқталатын болсақ, 3-кестеден кесте түринде және 9 суреттен диаграмма ретінде көрсетілген 2003 жылмен 2011жыл аралығында мемлекет аймақтарында тағайындалған зейнеақының орташа айлық мөлшері 3 есе артқанын байқауға болады. Яғни, 2003-2005 жылдар аралығында зейнетақының орташа айлық мөлшері 8628 теңгені көрсетсе, 2009-2011 жылдары ол көрсеткіш 27388 теңгені көрсетті. Тағайындалған зейнетақының орташа айлық мөлшері бойынша Қостанай облысындағы Қазақстан-2030 стратегиясы нәтижесінде орташа айлық мөлшері 2003-2005 жылдары 8311 теңгені құраса, ол көрсеткіш 2011 жылы 26941 теңгеге жетті, яғни, 3 есе жоғарылағанын байқауға болады [7].
3 кесте Тағайындалған зейнетақының орташа айлық мөлшері
2003-2005жж
2006-2008жж
2009-2011жж
1
2
3
4
Қазақстан Республикасы
8628
10654
27388
Ақмола
8266
10284
26214
Ақтөбе
8219
10254
26477
Алматы
8563
9577
23588
Атырау
8320
10294
26868
Батыс Қазақстан
8108
10130
25759
Жамбыл
7861
9743
24056
Қарағанды
8877
11084
29504
Қостанай
8311
10390
26941
Қызылорда
8769
10561
26512
Маңғыстау
9182
10956
28218
Оңтүстік Қазақстан
7549
9391
22968
Павлодар
8641
10758
28263
3 кестенің жалғасы
1
2
3
4
Солтүстік Қазақстан
8175
10173
25906
Шығыс Қазақстан
9150
11495
29505
Нұр-Сұлтан қаласы
9618
12531
34050
Алматы қаласы
10067
12617
33518
* Қазақстан-2030 стратегиясы 1997 жылдан 2012 жылған дейінгі уақытты қамтыды.
9 сурет - Тағайындалған зейнетақының орташа айлық мөлшері
Бірінші кезекте ауылда жұмыс орындарын құрып, тұрғындардың жұмыспен қамтамасыз етілуі үшін кемінде 30 мың аз қамтамасыз етілген азаматтар үшін 3 жыл мерзімге 400 АҚШ долларына сәйкес келетін көлемде микрокредиттер беру мақсаты бойынша Қазақстан-2030 стратегиясының уақытынан бұрын орындалған натижесі ретінде 4 кестеде 2011 жылғы ауылдық жердегі берілген кредиттер сомасы және микрокредиттік қызметпен айналысатын ұйымдар саны көрсетілген.
4 кесте 2011 жылғы ауылдық жердегі берілген кредиттер сомасы және микрокредиттік қызметпен айналысатын ұйымдар саны
Кәсіпорындар-дың саны, бірлік
Берілген кредиттер
саны, бірлік
Берілген кредиттер
со - масы, мың теңге
жеке тұлға-ларға
заңды тұлға-ларға
жеке тұлға-ларға
заңды тұлға-ларға
1
2
3
4
5
6
Қазақстан
Республикасы
226
7941
685
7371706
4054523
Ақмола
9
299
13
307120
137860
Ақтөбе
20
362
24
212143
206987
Алматы
28
1007
63
1278935
330903
Атырау
4
148
1
167744
70000
Батыс Қазақстан
12
494
26
629815
150651
Жамбыл
21
1115
15
667876
50479
Қарағанды
14
401
8
329989
176583
Қостанай
15
462
184
447819
1324140
Қызылорда
18
264
51
304250
149641
Маңғыстау
4
144
0
193428
0
Оңтүстік Қазақстан
35
1267
104
1394756
485653
Павлодар
9
147
23
379514
161744
Солтүстік Қазақстан
21
1107
126
524529
643307
Шығыс Қазақстан
16
724
47
533788
166575
* Қазақстан-2030 стратегиясы 1997 жылдан 2012 жылған дейінгі уақытты қамтыды.
Мемлекетіміздің Тұңғыш Президентінің Үкіметке белгіліген тапсырмасының мазмұны сол кезеңде қазақстандық қоғамды қандай сұрақтар толғандырғанын көрсетеді. "Қазақстан-2030" стратегиясын іске асырудың алғашқы қорытындылары 2000 жылдың қазан айында үш жылдан кейін шығарылды. ҚР-ның тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында ұзақ мерзімді стратегияда айқындалған реформалардың бірінші кезеңі аяқталғанын, сонымен қатар, алғашқы үш жылға қойылған басты міндеттер орындалғанын атап өтті. Елбасы сондай-ақ экономикалық, саяси және әлеуметтік жоспардың көптеген мәселелелері әлі де шешілмей келе жатқанын атап өтті. Жинақталған тәжірибені, ағымдағы жағдайды талдауды және перспективаларды болжауды ескере отырып, елде жүргізіліп жатқан реформаларға жаңа серпін беру үшін оларды шешу кемінде үш онжылдықты талап ететіндігі айқын еді. Осыған байланысты, 2001 жылдан бастап еліміздеі ең ауқымды жоба "Қазақстан-2030" стратегиясының міндеттерін орындау үшін еліміз ұзақ мерзімді даму стратегиясын іске асырудың он жылдық жоспарларын іске асыруға кірісті.
Қазақстанның 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары ҚР Тұңғыш Президентінің Жарлығымен 2001 жылы желтоқсан айында бекітілді. Бірінші онжылдық жоспар елдің ұзақ мерзімді даму стратегиясын іске асырудың жаңа кезеңіне айналды. Бұл құжатқа жаңа ғасырдың бірінші онжылдығында атқарылуы тиіс мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары енгізілді. Стратегиялық жоспар "Қазақстан-2030" стратегиясында бөлінген басым бағыттарға қол жеткізу жолдарын одан әрі нақтылауға арналды. Негізінен ұсынылған шаралар келесілерге бағытталған:
1. Қоғамды одан әрі демократияландыру. Саяси жүйенің эволюциялық реформасы және мемлекеттік басқару жүйесін орталықтандандыру;
2. Экономикалық салада - мемлекетті экономикалық өсудің локомотивіне айналдыру, бірінші кезекте мемлекеттің инвестициялық ресурстарды шоғырландырудың және экономиканың басым бәсекеге қабілетті салаларына қайта бөлуінің тиімді тетіктерін қалыптастыру арқылы, экономикалық өсу мен экономиканы құрылымдық қайта құру үшін жағдайлар қалыптастыруға бағытталған мемлекеттік шаралар жүйесін құру.
3. Әлеуметтік салада - халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау салаларында және білім беру мен денсаулық сақтау салаларында мемлекеттің әлеуметтік функцияларын сапалы түрде дамыту, сондай-ақ, елдегі демографиялық жағдайды жақсарту [8].
Елбасымыздың еліміздің даму перпективасындағы басты жеті қағиданың бірі Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты болытын. Төмендегі 5 кестеде еліміздің аймақтарындағы білім деңгейі бойынша жастардың негізгі индикаторлары көрсетілген.
5 кесте 2001-2012 жылдардағы ҚР аймақтары және білім деңгейі бойын-ша жалпы білімі бар еңбек нарығындағы жастардың (15-28 жас аралығында) негізгі индикаторлары
2008ж
2009ж
2010ж
2011ж
2012ж
Қазақстан Рес - публикасы
2321,5
2301,6
2335,4
2365,4
2429,6
Ақмола
108,8
116,2
116,0
108,6
102,9
Ақтөбе
114,1
106,7
103,6
106,2
97,1
Алматы
227,6
222,5
247,5
260,6
307,9
Атырау
93,7
89,1
86,9
87,2
89,3
Батыс-Қазақстан
98,2
98,7
99,1
99,0
92,2
Жамбыл
164,7
165,4
164,8
170,9
177,5
Қарағанды
194,3
192,9
185,7
184,7
196,5
Қостанай
146,2
141,8
142,1
141,4
135,3
Қызылорда
83,0
90,8
93,3
106,6
96,3
Маңғыстау
58,0
59,3
61,9
69,6
66,7
Оңтүстік-Қазақстан
377,0
385,4
379,8
375,9
387,7
Павлодар
103,8
104,1
110,9
103,9
104,2
Солтүстік-Қазақстан
98,7
86,6
94,3
86,2
80,6
Шығыс-Қазақстан
193,3
185,7
190,0
183,6
164,2
Нұр-Сұлтан қаласы
85,7
81,4
76,9
94,6
135,6
Алматы қаласы
174,3
175,2
182,7
186,5
195,7
5 кестеден 2008 жылы жалпы білімі бар жастардың саны Республика бойынша 2321,5 құраса 2012 жылы 2429 адамды құрағанын байқай аламыз. Ал, 10 суреттен Қостанай облысы бойынша жалпы білімі бар еңбек нарығындағы жастардың (15-28 жас аралығында) саны 2008 жылы 146,2 көрсетсе, 2012 жылы төмендегенін байқай аламыз.
10 сурет - 2001-2012 жылдардағы ҚР өңірлері және білім деңгейі бойынша еңбек нарығындағы жастардың (15-28 жас аралығында) негізгі индикаторлары
Балапан бағдарламасы шеңберінде балаларды (3-6 жастағы) мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту - 2008 жылғы 1692-ден 2012 жылы 7221-ғе дейін ұлғайды. Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі енгізілген. Қостанай облысы бойынша мектепке дейінгі білім беретін ұйымдар саны 2008 жылы 81-ді қамтыса, 2012 жылы 627-ге жетті. 11 суреттен байқағанымыздай Қостанай облысындағы Қостанай облысы бойынша мектепке дейінгі білім беретін ұйымдар Республиканың 8,6% қамтиды.
6 кесте Тұрақты мектепке дейінгі ұйымдардың саны (бірлік)
2008ж
2009ж
2010ж
2011ж
2012ж
1
2
3
4
5
6
Қазақстан Респуб - ликасы
1 692
1 852
4 781
6 133
7 221
Ақмола
82
88
321
402
465
Ақтөбе
159
186
219
505
517
Алматы
58
71
102
471
551
Атырау
100
106
112
240
256
Батыс Қазақстан
127
151
425
431
461
Жамбыл
128
134
275
344
366
Қарағанды
157
160
444
487
497
Қостанай
81
87
597
615
627
Қызылорда
115
129
217
287
414
Маңғыстау
56
63
73
94
152
Оңтүстік Қазақстан
164
183
333
454
1 011
Павлодар
94
111
364
397
415
Солтүстік Қазақстан
53
55
535
560
576
Шығыс Қазақстан
97
100
492
548
587
Нұр-Сұлтан қаласы
61
66
94
104
125
Алматы қаласы
160
162
178
194
201
11 сурет - Тұрақты мектепке дейінгі ұйымдардың саны
Негізгі жетістіктердің тағы бірі денсаулық саласындағы жетістіктер.
Халықтың денсаулығы - Қазақстан табысының өз стратегиялық мақсат-тарына жетудің бөлінбес құраушысы. Саламатты өмір салты жəне адамның өз денсаулығына ортақ жауапкершілік ұстанымы - бұл денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясатының жəне халықтың күндегі өмірінің негізі болуға тиісті.
Қостанай облысының Статистика департаменті 2012 жылғы білім берудің жəне денсаулық сақтаудың негізгі көрсеткіштері 2012 жылда Қостанай облысы бойынша Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 26 қарашадағы №797 бұйрығымен бекітілген денсаулық сақтау ұйымдарының номенклатурасына сəйкес денсаулық сақтау жүйесі 5,7 мың төсек-орындарымен 51 стационарлық ұйымдарын, ауысымға келген 15,6 мың жалпы қуаттылығымен 356 амбулаториялық-емханалық ұйымдарын енгізген.
2012 жылда облыс бойынша 26 фельдшерлік-акушерлік пункттер (ФАП), 68 дəрігерлік амбулаториялар жəне 229 медициналық пункттер (МП) істеді.
7 кесте Денсаулық сақтау саласының негізгі көрсеткіштері
2009ж
2010ж
2011ж
2012ж
Ауруханалар саны, бірлік
54
55
60
60
Барлық мамандықтағы дəрігерлердің саны, адам
2 903
2 997
3 068
3 088
Орта білімді медициналық қызметкерлердің саны, адам
6 769
6 964
7 599
8 126
12 сурет-Денсаулық сақтау саласының негізгі көрсеткіштері
Сонымен қатар, дәл осы Қазақстан-2030 Стратегиясында басты назар эко - номикалық өсуге аударылды. Нәтижесінде, 15 жыл ішінде ұлттық экономика - ның көлемі 1997 жылғы 1,7 триллион теңгеден 2012 жылы 28 триллион - теңгеге өсті. Елдің ІЖӨ 16 еседен астам өсті. 1999 жылдан бастап Қазақстанның ІЖӨ-нің жыл сайынғы өсуі 7,6%-ды құрап, алдыңғы қатарлы елдерді басып озды. Жан басына шаққанда ІЖӨ 1998 жылғы 1500 доллардан 2012 жылы 12 мың долларға жетіп, 7 еседен астам өсті. Қазақстан әуел бастан жан басына шаққанда тартылған тікелей шетелдік инвестициялардың көлемі жағынан ТМД-да көшбасшы болды. Бүгін бұл 9200 АҚШ долларына жетті. Біз сыртқы сауданың - 12 есе өсуіне, ал өнеркәсіп өнімін өндіру көлемінің 20 есе өсуіне қол жеткіздік. Осы жылдар ішінде мұнай өндіру - 3 есе, табиғи газ өндіру 5 есе ұлғайды. Біз шикізат ресурстарынан түскен кірісті ұлттық қорға жібердік. Бұл - ықтимал экономикалық және қаржылық сілкіністерден қорғай - тын сенімді қалқанымыз [9]. Бұл - бүгінгі және болашақ ұрпақ қауіпсіздігінің кепілі. Үдемелі индустрияландыру бағдарламасы аясында 2010 жылдан бастап жалпы құны 1 797 млрд. теңге болатын 397 инвестициялық жоба іске асы - рылды, 44 мыңнан астам жұмыс орны ашылды. Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасы іске асырылған екі жыл ішінде жалпы көлемі 101,2 млрд. теңге сомасындағы кредит болатын 225 жоба мақұлданды. Біз - бүгін халқының та - бысы орташа деңгейдегі және серпінді дамитын экономикасы бар елміз.
Инфрақұрылым, әсіресе көлік пен байланыс. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев осы Қазақстан-2030 стратегиясында инфрақұрылымды дамыту міндетін алға қойдық. Біздің мемлекетіміз мұны да еңсерді. Өткен жылдар ішінде өнеркәсіп, көлік инфрақұрылымы мен тыныс-тіршілік инфрақұрылымының ірі стратегиялық объектілері іске қосылды. Бұған - автомобиль және темір жол магистральдары, құбыр жолдары, су көліктерін және т.б. жатқызуға болады. Осының барлығы елімізде жұмыссыз жүрген көптеген адамдарды жұмыпен қамтуға көмектесті, мемлекетіміз аймақтық және халықаралық шаруашы-лықтар нысанына кірді. Жыл сайын телекоммуникация тұтынушыларының санының арта түскені бәрімізге белгілі. Бұл дегеніміз елімізде көптеген байланыс құралдарының дамығандыдығың нәтижесі. Интернет жыл сайын дами түсті. Электронды үкімет пен ел азаматтарының арасындағы байланыс жеңілдей түсті. Соңғы 11 жылда автомобиль жолдары саласын дамытуға 1 263,1 млрд. теңге жұмсалды. Осы жылдар ішінде ортақ пайдаланудағы 48 мың шақырымнан астам жол, сондай-ақ 1100 шақырым темір жол салынды және реконструкцияланды. Қазіргі уақытта біз Батыс Еуропа - Батыс Қытай магистральдық көлік дәлізін салып, Жаңа Жібек жолын жаңғыртудамызға көптеген үлесін қосты.
Нарықтық инфрақұрылымды дамытуда, ішкі және сыртқы сауданы кеңейтуде, ел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберіледі
кафедра меңгерушісі
______________Г.Сейтова
___ ____________20___ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: Қазақстан Республикасының аймақ деңгейінде стратегиялық жоспарлауды дамыту болашағы мен құрылуы
5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандығы
Орындаған: М. Избасарова, сырттай оқу
нысанының 3 курс студенті
Ғылыми жетекші: з.ғ.к., доцент Г. Сейтова
Қостанай, 2019
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1
Стратегиялық жоспарлаудың теориялық аспектілері ... ... ... ... ... ... .
5
1.1
Еліміздегі мемлекеттік және аймақтық стратегиялық жоспарлаудың түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.2
Мемлекеттік стратегиялық жоспарлаудың аймақтық деңгейдегі ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
1.3
Стратегиялық жоспарлау мен болжаудың қажеттілігі мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12
2
Қазақстан Республикасындағы аймақтар деңгейінде еліміздегі стратегиялық бағдарламалардың маңызын талдау ... ... ... ... ... ... ... .
17
2.1
Қазақстан-2030 стратегиясының аймақ деңгейіндегі маңыз-дылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
17
2.2
Қазақстан-2050 стратегиясының аймақтық маңыздылығын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30
2.3
Қостанай облысы бойынша аймақтарды дамыту бағдар-ламасы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
43
3.
Аймақтардың стратегиялық дамуын мемлекеттік реттеуді жетілдірудің негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
49
3.1
Аймақтарды жетілдірудің шетелдік тәжірибесін Қазақстан жағдайында қолдану мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
49
3.2
Аймақтардың дамуын мемлекеттік реттеуді жетілдіру жол-дары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
53
3.3
Аймақтардың экономикалық даму тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
61
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
63
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастар аясының кеңеюі, сонымен қатар, экономиканы дамыту жүйесіндегі соңғы уақытта жүргізіліп жатқан өзгерістер аймақтардың әлеуметтік-экономикалық жүйедегі орны мен рөліне айтарлықтай ықпалын тигізді. Осыған орай аймақтың стратегиялық дамуын мемлекет тарапынан реттеу мәселелері өзекті бола түсері сөзсіз.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың ең басты мақсаты деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауында: ... қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы ілгерілеу серпіні - біздің экономикамыздың өркендеуінің, сындарлы әлеуметтік саясатымыздың және тұрақты саяси жүйеміздің тиім-ділігінің айқын айғағы - деп көрсетілгендей, мемлекетте жүргізілген саясаттың нәтижесінде Қазақстанның аймақтары әлеуметтік-экономикалық дамуда ілгерілей бастады. Республикамыздың әрбір аймағы еліміздің шаруашы - лық кешенінде белгілі бір орынды ала отырып, басқа ай - мақтармен бірігіп экономикалық бірлікті құрайды. Сондай-ақ әр аймақтың өзіндік табиғи ресурстары, оларды орналастырудағы ерекшеліктері, экономика - лық даму деңгейі, өзіндік шаруашылық құрылымы, табиғи байлықтары бар. Соған байланы - сты аймақтық саясат қалыптастырылып, жүзеге асырылады [1]. Ай - мақтық саясатты жүзеге асыруда мемлекеттік басқару мәселесі ерекше маңызға ие болары ақиқат. Бүкіл әлемде мемлекеттік басқару тиімділігін көтеру міндеті үлкен мәнге ие болуда. Бірақ барлық мемлекеттер қолдану үшін оңтайлы болып табылатын әмбебап үлгі жоқ, әрбір мемлекет тарихи дамуының белгілі бір кезеңінде өзінің ұлттық ерекшеліктеріне сай келетін ыңғайлы үлгіні жасақтауы тиіс. Мұның барлығы да өз еліміздің және шет мемлекеттердің даму тәжірибелерін тереңірек талдау, ой елегінен өткізу міндеттерін жүктейді. Қазіргі кезеңде негізгі шаруашылық қызметтің ай - мақтарда жүзеге асырылатындығын ескерсек, оларға әлеуметтік - экономика - лық мәселелерді өздігінен шешуге лайықты қаржылық дербестіктің берілуі маңызды болып табылады. Осымен байланысты бүгінгі таңда мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіліктерді ажырату, мемлекет аралық қатынастарды реттеу мәселелері еліміздің аймақтарының дамуына мүмкіндік бере - тін негізгі шарттар ретінде қарастырылуда. Осы аталып өткен мәселелер дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдауға негіз болды.
Диплом жұмысының мақсаты - аймақтардың әлеуметтік - экономика - лық даму ерекшеліктерін, аймақтық стратегиялық жоспарлау жүйесінің, оның жүзеге асу бағыттарын, аймақтың экономикалық, әлеуметтік дамуындағы басқару және олардың бүгінгі күнгі өзекті мәселелерін зерттеу.
Осы жоғарыда аталған мақсаттарға жету үшін келесідей міндеттер қойылды:
+ Қазақстан Республикасы аймақтарының даму ерекшеліктерін сипат - тау;
+ Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы аймақтық даму жүйесінің маңызын анықтау;
+ Қазақстан аймақтарының әлеуметтік-экономикалық даму жағдай-ларын, оның ішінде Қостанай облысының даму беталысын сипаттау;
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші бөлімде аймақтық стратегиялық жоспардың түсінігі, оның ерекшелігі мен маңызы қарастырылған.
Жұмыстың екінші бөлімінде Қазақстан-2030 және Қазақстан-2050 стра - тегияларының аймақтық деңгейдегі орны мен Қостанай облысының ай - мақтық даму бағдарламасына сипаттама берілген.
Үшінші бөлімде аймақтық басқару органдарының реттеушілік рөлін жетілді - рудің негізгі бағыттары мен жолдары ұсынылды.
Дипломдық жұмысының қорытынды бөлімінде жұмысты орындау барысы - нда алынған нәтижелер мен тұжырымдар жазылды.
1 Мемлекеттік және аймақтық стратегиялық жоспарлаудың теориялық аспектілері
0.1 Еліміздегі мемлекеттік және аймақтық стратегиялық жоспарлаудың түсінігі
Жоспарлау - бұл, ұйым басшысының ұйымның барлық қызметкер-лерінің барлығы бірдей ортақ мақсатқа қол жеткізу үшін күш-жігерлерін бір бағытқа бағыттауды қамтамасыз етенін ең маңызды тәсілдердің бірі.
Жоспарлау - басқару процесінің бастапқы функциясы. Жоспарлау ар-қылы басқару процесі басталады және ұйымның табысқа жетуі жоспарлаудың сапасына байланысты болады.
Жоспарлаудың рөлі ғылыми-техникалық прогрестің жылдамдауына, басқару жүйесінің қиындауына, нарыққа көшуден туындаған белгісіздіктің күшеюіне байланысты айтарлықтай артты. Өндірісті басқаруда жоспарлау алғашқы негіз болып табылады, себебі кез келген басқару шешімі болашақта сол кәсіпорынның дамуының алғышарты болып қалыптасады.
"Жоспарлау" термині латын тілінің planus (түзу, жазық) деген сөзінен шыққан. Экономикалық кеңістікте белгілі бір кезеңге, белгілі бір қызметтің мақсаттарын, мазмұнын, көлемін, мерзімін, орындау әдістерін білдіреді.
Жалпы, жоспарлау түсінігімен қатар жүретін стратегия термині гректің Strategos сөзінен шыққан болатын. Қазақ тіліне аударғанда генерал өнері немесе адамдарды басқару өнері деген мағынаны білдіреді.
Стратегия - белгілі бір мақсаттарға жету жолындағы іс-әрекеттердің тұтас бір жиынтығы. Стратегиялық жоспарлау дегеніміз - барлық басқару шешімдері үшін маңызды болып табылатын, алға қайылған мақсатқа жетудегі шешім қабылдау мен ұйымдастыру процесі.
Жалпы, аймақтық стратегиялық жоспарлау дегеніміз аймақтағы барлық ұйымдар мен сол ұйымдардың басшыларының іс-әрекеттерінің, ұжымдағы жұмыс істеу жүйесінің нәтижелері. Аймақты стратегиялық жоспарлау сол аймақтың экономикалық даму жүйесін ұзақ уақыт бойына алдын ала болжау, жоспарлау және әртүрлі бағдарламалар нәтижесінде сол аймақ экономикасын жақсарту.
Аймақтық экономика - аймақтардағы өндіргіш күштердің қалыптасу факторлары мен аймақтың дамуын зерттейтін ғылым жүйесі. Академик Н.Н.Некрасовтың анықтамасы бойынша аймақтық экономика экономикалық ғылымның маңызды бір саласы ретінде елдің экономикалық жағдайында және әрбір аймақта өндіргіш күштердің дамуы мен әлеуметтік процестердің қалыптасу барысын анықтайтын экономикалық-әлеуметтік факторлар мен жағдайларын жиынтығын зерттейді.
Аймақтың экономикалық және әлеуметтік даму аспектілерін зерттеу Ресейде ХІХ ғасырдың басында, ал Қазақстанда ХХ ғасырдың соңына қарай ғылыми негізде дами бастады. Батыста аймақтық экономика аймақтық ғылым деп анықталады. Экономист ғалым Н.Н.Некрасовтың анықтамасында аймақ дегеніміз біртекті табиғат жағдайларына және өндірістік қатынастардың маңыздылығына бағытталған бір елдің аумағы территориясы. Аймақтық экономикаға теориялық - әдістемелік зерттеулер жасаған ғалымдар Альфред Вебер, Аугуст Леш, Вильгелм Кристаллер, Иоганн Тюнен, Энтони Куклинский, орыс ғалымдары Н.Барановский, Н.Комосовский және тағы да басқа АҚШ, Германия, Франция ғалымдары үлес қосқан [2].
Стратегияны орнату барысында міндетті түрде сол стратегияны жүзеге асыратын стратегиялық жоспар құру қажет екендігі белгілі. 1-суретте стратегиялық жоспарлауға кіру қажет бөлімдер көрсетілген.
1 сурет - Стратегиялық жоспарлау бөлімдері
Аймақтың қазіргі жағдайын бағалау бөліммінде сол аймақтың экономикалық-әлекметтік жағдайына талдау жасау қажет. Аймақтың миссиясы дегеніміз, аймақтың басты мақсаты. Бұл бөлімде аймақтық дамудың алға қойған мақсаттары анықталуға тиіс.
Стратегиялық жоспардың жүзеге асуы барысында стратегияны жүзеге асыру барысында әлсіз және басым тұстары маңызды рөл атқарады. 2 суретте стратегияны жүзеге асыру барысындағы әлсіз және басым тұстары көрсетілген.
2 сурет - Стратегияны жүзеге асыру барысындағы әлсіз және басым тұстары
Ресурстар болмаса ешқандай стратегия жүзеге аспайды және ең алдымен, қаржы ресурстары болмаса.
Стратегиялардың әрқайсысы қаржы ресурстарын анықтау үшін қаржылық болжау мен талдаудан өтеді.
Кез-келген аймақ өз мақсаттарын жалпы мемлекеттік стратегиялық жоспарларға, оның мақсаты мен мүдделеріне қарап белгілейді.
Мемлекеттік және аймақтық мақсаттар айқындалған жағдайда, сол мақсаттарға жету барысындағы стратегиялық талдау-аймақтың ішкі ісі болып табылады.
Әрбір аймақтың стратегиялық жоспарында әрбір тоқсанға, жылға қойылған міндеттер мен мақсаттар болуы тиіс.
Тоқсандық және жылдық мақсаттарға жеткен кезде сол жетістіктерге жету барысындағы есеп берулер жүргізіледі, яғни орындау мерзімі, аяқталу уақыты және орындаушылардың іс-әрекеттері жоспарлы түрде жүзеге асырылуы тиіс.
1.2 Мемлекеттік стратегиялық жоспарлаудың аймақтық деңгейдегі ерекшеліктері
Қазіргі жағдайда ұлттық экономиканың тұрақты жұмыс істеуі мен табысты дамуындағы аймақтың рөлі ерекше. Осыған байланысты мемлекетті стратегиялық жоспарлау мен болжаудың негізгі нысаналарының бірі өңірлік деңгей болып отыр. Өз кезегінде, бұл аймақтардың дамуын стратегиялық жоспарлауды ұйымдастыруға үлкен назар аударуды талап етеді.
Өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарын мақсатты қондырғылар (бағдарлар), нысаналы көрсеткіштер мен нысаналы нормативтер арқылы сипаттауға болады. Мақсатты орнату мақсатқа сапалы сипаттама береді. Ол өңірлік дамудың сапалы айқын бағдары ретінде қарастырылуы мүмкін. Мақсатты көрсеткіш белгілі бір уақыт кезеңіне орындалу объектісіне сандық сипаттама береді.
Әдебиеттерде және тәжірибелерде кез келген деңгейдегі аймақ, ең алдымен, дербес шаруашылық жүйе ретінде қарастырылады. Әрине, аймақтық шаруашылық өзінің құрылымы, функциялары, мақсаттары, сыртқы ортамен және т. б. байланыстары бар күрделі әлеуметтік-экономикалық даму объектісі болып табылады. Аймақтық шаруашылық, күрделі интеграциялық аумақ ретінде, өздерінің жергілікті мақсаттары бар өзара байланысты кіші жүйе-лердің көп санымен сипатталады.
ҚР аймақтарының тиісті бейімделуін немесе стратегиялық жоспарлау-дың барлық процедураларын жоспарлауда қолдану 3 суретте көрсетілген.
3 сурет - Аймақтың даму стратегиясын жоспарлау циклі
Өңір экономикасы басқарудың көп құрылымдылығымен, оның құрылы-мының иерархиялығымен, үйлестіруші әсерлердің кешігуімен, элементтер жай-күйінің ішінара белгісіздігімен және тағыда басқаша ерекшеленеді. Қазақстан Республикасында облыстық деңгейдегі өңірлер мемлекеттік (шаруа-шылық) реттеудің негізгі объектілері ретінде қарастырылады. Олар еліміздің заңнамасы бойынша аумақтық-әкімшілік құрылымдар болып табылады және экономикалық, қаржы және құқықтық салада белгілі бір өкілеттіктер берілген. Қазақстанда әлеуметтік-экономикалық жүйенің барлық нақты белгілеріне тек облыстық деңгейдегі аймақтар ие.
Өңірдің бастапқы әлеуметтік - экономикалық әлеуетін талдау процесінде бірінші кезекте назар аударылуы тиіс және әлеуетті пайдалану тиімділігін бағалауға жалпы жағдайда өңірдің бастапқы әлеуетін пайдалану тиімділігінің өлшемі (ӘТ-Әлеуітін пайдалану тиімділігі) мынадай формула бойынша анықталуы мүмкін:
ӘТ=ӘІНШ,
Мұнда ӘІН-өңірлік әлеуметтік-экономикалық әлеуетті іске асырудан жиынтық нәтиже;
Ш-ӘІН-ға қол жеткізу үшін қажет болатын шығындар.
Өз кезегінде ӘІН құрамында екі құрамдас бөлікті бөліп көрсетуге болады: а) халықтың өмір сүру сапасының өсімі;
б) өңірдің республикалық және өңіраралық проблемаларды шешуге қосқан үлесі.
Ш шамасы өңірлік әлеуметтік - экономикалық әлеуетті іске асыру жөніндегі нақты іс-шаралардың ерекшелігімен айқындалады.
Бұдан басқа, өңірдің бастапқы әлеуетін талдау процесінде әрбір жеке аймақтың құрылымына кіретін элементтердің пропорциясын анықтау ұсыны-лады. Бұдан әрі оларды басқару жүйесінің құрылымдарымен сәйкестендіру қажет, өйткені өңірлік дамудың тепе - теңдігі басқарудың макро және мезо деңгейінде қабылданатын шешімдерге байланысты [3]. Ұдайы өндіру процесінің әр түрлі элементтері арасындағы өзара байланыс сипатына байланысты пропорцияның бірнеше тобын бөліп көрсетуге болады. Өңірлік ұдайы өндіріс пропорциясы мемлекеттің экономикалық стратегиясына тікелей тәуелді екені анық. Өңірдің елдің ұзақ мерзімді даму стратегиясына тәуелділігін тұтастай алғанда, мысалы, бірінші жалпыұлттық "Қазақстан-2030" Әлеуметтік-экономикалық дамудың ұзақ мерзімді стратегиясы өңірді дамыту тұжырымдамасында өзінің формалды безендірілуін қалыптастырады. Тұжырымдаманың басты мақсаты-өңірді дамытудың стратегиялық бағыттары мен мақсаттарын, оларды іске асырудың негізгі бағыттары мен тетіктерін айқындау.
Өңірдің әлеуметтік - экономикалық даму тұжырымдамасының үлгі құрылымы 4 суретте көрсетілген.
Мақсатты экономикалық сараптама жүргізудің міндеттері өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуының мақсаттары мен басымдықтарының негізділігін талдау және бағалау болып табылады.
4 сурет - Аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасының негізгі бөлімдері
Ең алдымен, тұжырымдамада айқындалатын даму міндеттерінің сәйкестігін талдау және бағалау еңбекті бөлудің республикалық жүйесіндегі өңірдің рөлі және тұжырымдамада тұжырымдалған өңірлік әлеуметтік-эконо-микалық саясаттың таңдалған бағыттарын бағалау. Бұған сондай-ақ өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму мақсаттарын іске асыру үшін қажетті ресурс-тар мен оларды іздеу көздерін бағалау мен нақтылау кіреді. Өңірдің әлеумет-тік-экономикалық даму тұжырымдамасын іске асыру тетігі жергілікті атқару-шы және өкілді билік құрылымдарының меншік нысанына қарамастан, өңірдің белгіленген стратегиялық мақсаттарына қол жеткізу мүддесінде шаруашылық жүргізудің барлық субъектілерінің мақсатты ықпалынан тұрады. Жалпы түрде өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасын қалыптастыру үдерісі келесі бетте 5 суретте көрсетілген. Ол дайындық кезеңінен, қажетті ақпараттық базаны қалыптастырудан, тұжырымдаманың жобасын әзірлеуден және оны барлық мүдделі деңгейлерде алдын-ала келісуден тұрады [4].
Осылайша, аймақтық даму тұжырымдамасын табысты іске асырудың басты шарты осы процеске кешенді тәсілді қолдану болып табылады. Бұл қазіргі жағдайда республиканың өңірлік субъектілерінің белгілі бір дербес-тікке ие болуымен байланысты.
5 сурет - Аймақтытың әлеуметтік-экономикалық дамыту
тұжырымдамасын қалыптастыру жүйесі
Жоғарыда тоқталып кеткен дамудың аймақтық стратегиялық жоспарын-да көрсетілген жалпы қабылданған сандық және сапалық көрсеткіштермен қатар аймақтық мүдделерді көрсететін көрсеткіштердің жиынтығын ескеру қажет. Осы көрсеткіштерді есепке алмаған жағдайда, әкімшілік-аумақтық даму жүйесі төмендейді, себебі, өңірдің маңызды экономикалық және әлеу-меттік проблемаларын шешу барысында белгілі бір жүйені қалыстастыру қажет. Тұжырымдамада қалыптасқан өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясы стратегиялық басқарудың немесе оның жеке элементтерінің болуын растайтын маңызды құжаттардың бірі болып табылады. Бұл тәсілден айырмашылықты дәстүрлі стратегияны тек жоспарлау нәтижесі ретінде және тіркелген және қалыптасқан нәрсе ретінде ғана қарастырған жөн [5].
Неғұрлым жалпы түрде өңірлік мүдделердің маңызды индикатор-ларының құрамы 1 кестедегі келесі жиынтықта көрсетілген. Ең алдымен, бұл халықтың өмір сүру сапасының стандарттарына сәйкес келетін жетістік, оның тұрақты дамуының негізі ретінде өңірдің экологиялық әлеуетін дамыту.
1 кесте Аймақтық мүдделер индикаторларының құрамы
Өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуын стратегиялық жоспарлау жүйесін қалыптастыру және оның жұмыс істеуі-күрделі және шығармашылық процесс оны жүзеге асыру белгілі бір қағидаттарды іске асыруды талап етеді. Өңірлік стратегиялық жоспарлаудың басты қағидаттары ретінде мақсатты, әлеуметтілік, кешенділік, жүйелілік, бейімделу, тиімділік, кәсіпқойлық сияқты қағидаттарды есептеуге болады.
1.3 Стратегиялық жоспарлау мен болжаудың қажеттілігі мен маңызы
Мемлекеттік деңгейде жоспарлауды ұйымдастыру (аймақ бойынша, сала бойынша) жоспарды әзірлеу тәртібін, ақпарат жүйесін ұйымдастыруды, маңызды ақпараттармен қамтамасыз етілуді, орындаушыларды анықтауды қажет етеді.
Жалпы жоспарды әзірлеу тәртібі:
+ ұйымның мақсатын анықтау;
+ ақпарат жинау;
+ экономикалық талдау жасау;
+ алдын-ала болжамдарды жасау;
+ жоспарларды құру;
+ жоспарларды бекіту және орындаушыларға жеткізу;
+ орындаушылардың жоспарды орындауы;
Мемлекеттік деңгейде жоспарлау ақпаратты жинауды және өңдеуді ерекше талап етеді және сол жүйеге көп көңіл бөледі.
6 суретте фирмалар мен мемлекеттер деңгейінде шетелдік тәжірибені жинақтау барысында стратегиялық жоспарлау мен стратегиялық болжауды қолданудың тиімділігінің бірқатар факторлары көрсетілген.
6 сурет - Стратегиялық болжаудың тиімділігінің факторлары
Еліміздің тәуелсіздігінің алғашқы жылдарының өзінде Елбасымыз қазақстандық қоғамның нақты даму концепцияларын ұсынған болатын. 1992 жылы Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы және даму стратегиясы жарияланды.
Негізінен стратегиялық жоспарлаудың өзіндік белгілері қалыптасқан. Олар:
+ Стратегия көп жағдайда басшылық ұйымдастырады, бірақ стратегияны жүзеге асыру жалпылама түрде болады.
+ Стратегия жеке бір ұйым үшін ғана емес, бүкіл корпорацияның болашағы үшін маңызды болады.
+ Стратегиялық жоспар көлемді зерттеулермен және нақты деректермен негізделеді.
+ Стратегиялық жоспар жасағанда, ұзақ уақыт бойы тұтастықты сақтау және қажет болған жағдайда қайта жетілдіру қажет.
+ Стратагиялық жоспарлау мемлекеттік деңгейде болған жағдайда, ол мемлекеттің бүкіл аумағы үшін пайдалы болуы шарт.
+ Стратегиялық жоспар белгілі бір деңгейде жетістікке жеткен, немесе тәжірибе жасалған объект негізінде жасалуы мүмкін.
Мемлекетіміздің Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың шақыруы бойынша Жапония Премьер-министрі Синдзо Абэ 2015 жылдың 26-28 қазан аралығында ресми сапармен Қазақстан Республикасында болды. Премьер-министр С.Абэ және Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Президентінің 2008 жылғы маусымдағы Жапонияға іс-сапары кезінде жарияланған, Жапония Премьер-министрі Я.Фукуда мен Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев арасындағы Бірлескен мәлімдеменің маңыз-дылығын атап өтіп, екіжақты стратегиялық әріптестікті одан әрі нығайтуға және дамытуға мүдделілік білдірді. Екіжақты қарым-қатынасты дамытудың қазіргі деңгейіне ризашылық білдірген екі ел басшылары Премьер-министр С.Абэнің Қазақстанға осы сапары екіжақты әріптестікті жаһандық ауқымда тереңдету үшін маңызды серпін беретінін сенімділікпен қолдады. Тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаев Жапонияның бүкіл әлемде бейбітшілік пен татулықты қолдау жөніндегі күш-жігерін және бейбітшілік сүйгіш мемлекет жолын ұстанатынын қуаттады. Жапония Премьер-министрі С.Абэ Қазақстан Республикасындағы саяси және әлеуметтік-экономикалық даму, ұлтаралық және дінаралық келісім идеяларын ілгерілету жөніндегі табыс-тарын атап өтті. Қазақстанның бейбітшілікті қамтамасыз ету және қарусыз-дану мен ядролық қаруды таратпау саласындағы халықаралық қоғам-дастықтың қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі Қазақстанның үлесін атап өткен Жапония Премьер-министрі С.Абэ өз елінің халықаралық ынтымақтастық қағидаттарына негізделген бейбітшілік ісіне белсенді үлес қосуға бұрын-ғыдан да қар-қынды түрде күш салып жатқаны туралы өз ойын жеткізген болатын. Қазақстан тарапы Жапонияның жоғарыда көрсетілген бейбіт баста-малары бойынша күш-жігерін жоғары бағалады [6].
Барлық жаңа жүйелер сияқты, страте-гиялық жоспарлау басқарудың неғұрлым тиімді жүйесі ретінде қабылдана бастады. Алайда, өткен жылдары әлемдік экономикалық шаруашылықты қайта құрудың жаңа жағдайларында стратегиялық жоспарлау өзінің белгілі бір салада шектеулерін көрсете бастады. Бір жағынан, бұл іскерлік ортаның тым жылдам өзгеруінен және болашақты болжау қажеттілігінің күшеюінен туындады. Екінші жағынан, сол кезеңде басқару теориясы мен тәжірибесінде әлеуметтік және адам факторының орны күшейе түсті. Қазіргі уақытта стратегиялық жоспарлау мен стратегиялық болжау менеджменттің тиімді құралдарының қатарынан өз орнын алды. Формальды, сандық әдістермен қатар бұл қызмет түрі экономиканың субъектілерінің дамуы үшін сенімді негіз жасай отырып, шығармашылық және интуитивті тәсілге сүйенеді.
Жалпы, стратегия уақыт ұзақтығына байланысты ұзақ, орта және қысқа мерзімді болып бөлінеді. 7 суретте стратегиялық мерзімдер көрсетілген.
7 сурет - Стратегиялық жоспарлаудың 3 мерзімі
Стратегиялық жоспарлаудың мақсаттары мен міндеттері, ең алдымен, жоспарлау жүйесінің толық қамтамасыз етілуімен айқындалады. Жоспарлау жүйесінің көптеген анықтамаларының ішінде, көбіне, екі мақсатты аспектіге назар аударады. Біріншісі-жоспарлаудың жалпы экономикалық аспектісі - ол шаруашылық жүргізудің барлық субъектілерінің қызметімен байланысты, соның ішінде компаниялар мен мемлекеттің қызметімен байланысты. Екінші аспектісі - басқарушылық аспект, бұл жоспарлау кез келген басқарманың маңызды функциясы, барлық менеджерлер қызметінің ерекше түрі болып табылады. Жоспарлау - әр түрлі деңгейдегі менеджерлер мен барлық ұйымдардың басшыларының көп уақыты мен күш жұмсауын қажет ететін күрделі процесс.
Стратегиялық болжау мен жоспарлау белгілі бір фирмалар деңгейінде де, сондай-ақ мемлекет деңгейінде де сол қызметтің болашағының тек қана жарқын бейнесін суреттеу үшін ғана қолданылмайды. Стратегиялық жоспар-лау мен болжауды жүзеге асыруда ең алдымен, осы стратегияны жүзеге асырудың маңыздылығы мен теориялық базасын түсінетін арнайы даярланған қызметкерлердің болу маңызды.
Мемлекеттік жоспарлау жүйесін қалыптастыруға тәуелсіздік жылда-рындағы Қазақстан экономикасын сипаттай отырып, біртіндеп және бірнеше кезеңдер арқылы көшкен болатынбыз. Негізінен мемлекетіміздің даму жол-дарын негізгі үш кезеңге бөлуге болады (8 суретте көрсетілген).
8 сурет - Мемлекетіміздің даму кезеңдері
Бірінші кезең, яғни 1992 жылы Қазақстан Республикасының тәуелсіз-дігінің алғашқы жылы болды. Мемлекетімізді нарықтық жүйеге қалыптастыру мақсатында Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасу және даму стратегиясы қабылданды. Стратегияның негізгі мақсаттарының жүзеге асырылуы үшін мемлекеттік аппаратқа айрықша көңіл бөлінді. Осыған байла-нысты мемлекеттік қызметке орналасудың әділ жүйесі қалыптасты. Кадр-ларды қызметке алу барысында ешқандайда кемсітушіліктерге жол бермеуді реттейтін құқықтық және институционалдық негіздер белгіленді. 1995 жылы Қазақстан Республикасының тұңғыш Президентінің Мемлекеттік қызмет туралы жарлығы бекітілді.
Екінші кезең, 1997 жылы тұңғыш елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан халқына жолдауында Қазақстан - 2030 стратегиясын қабылдады. Қазақстан-2030 стратегиясында еліміздің экономикалық дағдарыстан шығу жолдары, алдыңғы қатарлы мемлекеттердің қатарына қосылу, Қазақстан барысын қалыптастыру сияқты мемлекеттік мәселелер қарастырылды. Қазақстан-2030 стратегиясын мемлекеттік шаралардың нақты жоспарларын әзірлеуге негіз болған еліміздің дамуының жеті бағытын айқындап берді.
Үшінші кезең-қазіргі кезең. Еліміздің ендігі даму көкжиегі тұңғыш Президентіміз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Жолдауы, бұл - еліміздің саяси, экономикалық, әлеуметтік саладағы серпінді дамуының негізгі бастауы.
2. Қазақстан Республикасындағы аймақтар деңгейінде еліміздегі стратегиялық бағдарламалардың маңызын талдау
1.1 Қазақстан-2030 стратегиясының аймақ деңгейіндегі маңыздылы-ғын талдау
Қазақстан-2030 стратегиясы еліміздегі стратегиялық сипаттағы алғашқы кешенді және ұзақ мерзімді бағдарлама. Бұл мазмұнды және мақсатты құжатта елдің 2030 жылға дейінгі ұзақ мерзімді перспективалық дамуының негізгі мақсаттары мен міндеттері мұқият көрсетілген және әдіснамалық тұрғыдан нақты түсіндірілген. Ұзақ мерзімді ұлттық Қазақстан-2030 стратегияның негізгі қағидалары 1997 жылы мемлекетіміздің тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы жолдауында жарияланған болатын. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының соңында қазақстандық қоғамға өмір сүру стратегиясынан даму стратегиясына дейінгі жолдың бар екендігіне, жаңа жетістіктер үшін мүмкіндіктер бар екендігіне сену қажет болды. Іс жүзінде стратегиялық жоспарлау құжаты сол уақыттағы стратегиялық жоспарлау мен болжаудың әлемдік тәжірибесінің барлық жақсы жақтарын біріктірді. Сонымен қатар, бұл құжат Елбасының қазақ халқының әлемдік қоғамдастыққа дейінгі жолындағы мүмкіндіктері мен бірегейлігі туралы ұсынысын сипаттады. Сол кезеңде дәл осындай тәсіл уақыт талаптарына және де көпұлтты Қазақстан халқының жарқын болашаққа деген сенімдерінің жоспарлы бастамасы болды.
Стратегияда саяси және экономикалық тәуелсіздік алғаннан кейінгі, алғашқы жылдардағы мемлекетімізде және мемлекет аймақтарында қалыптасқан жағдайлардың артықшылықтары мен кемшіліктері айқындалды. Осы және басқа да мемлекеттік мәселелерді кезең-кезеңімен шешуді ескере отырып, Қазақстан-2030 стратегиясында ұзақ мерзімді басым мақсаттар мен іске асыру стратегиясы бекітілген болатын, олар төмендегі 2 кестеде 7 негізгі басымдық түрінде ұсынылған.
2 кесте Қазақстан - 2030 стратегиясы: Басым мақсаттар мен жүзеге асыру стратегиясы
1. Ұлттық қауіпсіздікті сақтау
Мемлекетіміздің тәуелсіздігін оның ең құнды жетістігі ретінде бағалай отырып, елдің аумақтық тұтастығын толық сақтау, оның дамуына үлес қосу.
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен ұлттық бірлік
Қазақстанның бүгіні мен алдағы он жылғы ертеңін жоспарлап, ұлттық стратегияны жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ішкі саяси тұрақтылығы мен еліміздің біртұтастығын сақтап, одан әрі дамыту.
2 кестенің жалғасы
3. Шетел инвестициялары мен iшкi жинақталымдардың деңгейi жоғары ашық нарықтық экономикаға негiзделген экономикалық өсу
Ел экономикасының тұрақтылығына және жылдап қарқынмен өсуіне қол жеткізу.
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты
Қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін, денсаулығын, білімін, мүмкіндіктерін үнемі жақсартып отыру және экологиялық ортаны сақтау.
5. Энергетика ресурстары
Халықтың тұрмыс жағдайын жақсартуға жәрдемдесетiн табыс алу мақсатында жедел арттыру жолымен мұнай мен газды өндiру және экспорттау. Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тиiмдi пайдалану.
6. Инфрақұрылым. Әсіресе Көлік және байланыс
Осы шешушi секторларды ұлттық қауіпсіздікті нығайтуға, саяси тұрақтылық пен экономикалық өрлеуге жәрдемдесетіндей етіп дамыту.
7. Кәсіби мемлекет
Ісіне адал әрі біздің басты мақсаттарымызға қол жеткізуде халықтың өкілдері болуға қабілетті Қазақстанның мемлекеттік қызметшілерінің ықпалды және осы заманғы корпусын жасақтау.
Осы басымдылықтарды іске асыру барсында Елбасымыз мемлекетіміз-дің тұрақты дамып, өркендей түсу жолында еліміздің аймақтарында осы басымдылықтардың атқарылуы маңызды екендігін атап өткен болатын.
Қазақстан-2030 стратегиясында айқындалған болашақ шеңбері алыс және күмәнді болып көрінетін, себебі 1997 жылы жас мемлекетіміз тұрақты даму жолына енді ғана қадам басқан болатын. Алайда, бірнеше жылдан кейін осы Стратегияда қалыптасқан барлық негізгі өсу нүктелері дұрыс белгіленгені айқын болды. Қазақстандық қоғамды дамытудың басым бағыттары ұлттық экономикаға халықаралық бәсекеге қабілеттілік рейтингтерінде одан әрі қуатты серпіліс жасауға мүмкіндік берді.
Елдің алғашқы ұзақ мерзімді жалпыұлттық стратегиясының басымдық-тарын жүзеге асырудың негізгі міндеттері келесі үш жылға белгіленген болатын. Қазақстан мемлекетінің Елбасы республика Үкіметіне 1998 жылы шешу қажет болатын сегіз нақты тапсырма берді. Осы бірінші кезектегі тапсырмаларға мыналар жатқызылды:
1. Бюджеттік ұйымдарда зейнетақыларды, жәрдемақыларды және жалақыны толық және уақытылы төлеуді қамтамасыз ету.
2. Бірінші кезекте ауылда жұмыс орындарын құрып, тұрғындардың жұмыспен қамтамасыз етілуі үшін кемінде 30 мың аз қамтамасыз етілген азаматтар үшін 3 жыл мерзімге 400 АҚШ долларына сәйкес келетін көлемде микрокредиттер беру.
3. Шағын және орта бизнесті, шаруа қожалықтарын дамытуға және жұмыс орындарын құруға кемінде 100 млн. АҚШ доллары көлемінде несие беруді қамтамасыз ету.
4. Ең алдымен ауылдық жерлерде мектептерді компьютерлермен жаб-дықтаудың кең ауқымды бағдарламасын іске асыру, осы мақсатқа кемінде 22 млн.АҚШ доллары бөлу.
5. Егін және шаруа қожалықтары үшін кредиттерді кемінде 2,5 млрд. теңгеге арзандатуды қамтамасыз ету.
6. Салауатты өмір салты үшін қоғамдық жұмыстарды жүзеге асыруды бастау.
7. Тұрғын үй құрылысын бағдарламасын іске асыруға кірісу, осы мақсат-қа кемінде 40 млн. АҚШ долларын бөлу, 1998 жылдың сәуірінде жұртшылық-қа осы бағдарламаларды іске асырудың принциптері мен күтілетін нәтижелері туралы баяндау.
8. Мемлекетіміздегі балалардың толығымен мектепте білім алуын қамта-масыз ету.
Қазақстан мемлекетінің Елбасы республика Үкіметіне Қазақстан-2030 стратегиясының аясында шешу қажет болатын сегіз нақты тапсырмасының нәтижелеріне тоқталатын болсақ, 3-кестеден кесте түринде және 9 суреттен диаграмма ретінде көрсетілген 2003 жылмен 2011жыл аралығында мемлекет аймақтарында тағайындалған зейнеақының орташа айлық мөлшері 3 есе артқанын байқауға болады. Яғни, 2003-2005 жылдар аралығында зейнетақының орташа айлық мөлшері 8628 теңгені көрсетсе, 2009-2011 жылдары ол көрсеткіш 27388 теңгені көрсетті. Тағайындалған зейнетақының орташа айлық мөлшері бойынша Қостанай облысындағы Қазақстан-2030 стратегиясы нәтижесінде орташа айлық мөлшері 2003-2005 жылдары 8311 теңгені құраса, ол көрсеткіш 2011 жылы 26941 теңгеге жетті, яғни, 3 есе жоғарылағанын байқауға болады [7].
3 кесте Тағайындалған зейнетақының орташа айлық мөлшері
2003-2005жж
2006-2008жж
2009-2011жж
1
2
3
4
Қазақстан Республикасы
8628
10654
27388
Ақмола
8266
10284
26214
Ақтөбе
8219
10254
26477
Алматы
8563
9577
23588
Атырау
8320
10294
26868
Батыс Қазақстан
8108
10130
25759
Жамбыл
7861
9743
24056
Қарағанды
8877
11084
29504
Қостанай
8311
10390
26941
Қызылорда
8769
10561
26512
Маңғыстау
9182
10956
28218
Оңтүстік Қазақстан
7549
9391
22968
Павлодар
8641
10758
28263
3 кестенің жалғасы
1
2
3
4
Солтүстік Қазақстан
8175
10173
25906
Шығыс Қазақстан
9150
11495
29505
Нұр-Сұлтан қаласы
9618
12531
34050
Алматы қаласы
10067
12617
33518
* Қазақстан-2030 стратегиясы 1997 жылдан 2012 жылған дейінгі уақытты қамтыды.
9 сурет - Тағайындалған зейнетақының орташа айлық мөлшері
Бірінші кезекте ауылда жұмыс орындарын құрып, тұрғындардың жұмыспен қамтамасыз етілуі үшін кемінде 30 мың аз қамтамасыз етілген азаматтар үшін 3 жыл мерзімге 400 АҚШ долларына сәйкес келетін көлемде микрокредиттер беру мақсаты бойынша Қазақстан-2030 стратегиясының уақытынан бұрын орындалған натижесі ретінде 4 кестеде 2011 жылғы ауылдық жердегі берілген кредиттер сомасы және микрокредиттік қызметпен айналысатын ұйымдар саны көрсетілген.
4 кесте 2011 жылғы ауылдық жердегі берілген кредиттер сомасы және микрокредиттік қызметпен айналысатын ұйымдар саны
Кәсіпорындар-дың саны, бірлік
Берілген кредиттер
саны, бірлік
Берілген кредиттер
со - масы, мың теңге
жеке тұлға-ларға
заңды тұлға-ларға
жеке тұлға-ларға
заңды тұлға-ларға
1
2
3
4
5
6
Қазақстан
Республикасы
226
7941
685
7371706
4054523
Ақмола
9
299
13
307120
137860
Ақтөбе
20
362
24
212143
206987
Алматы
28
1007
63
1278935
330903
Атырау
4
148
1
167744
70000
Батыс Қазақстан
12
494
26
629815
150651
Жамбыл
21
1115
15
667876
50479
Қарағанды
14
401
8
329989
176583
Қостанай
15
462
184
447819
1324140
Қызылорда
18
264
51
304250
149641
Маңғыстау
4
144
0
193428
0
Оңтүстік Қазақстан
35
1267
104
1394756
485653
Павлодар
9
147
23
379514
161744
Солтүстік Қазақстан
21
1107
126
524529
643307
Шығыс Қазақстан
16
724
47
533788
166575
* Қазақстан-2030 стратегиясы 1997 жылдан 2012 жылған дейінгі уақытты қамтыды.
Мемлекетіміздің Тұңғыш Президентінің Үкіметке белгіліген тапсырмасының мазмұны сол кезеңде қазақстандық қоғамды қандай сұрақтар толғандырғанын көрсетеді. "Қазақстан-2030" стратегиясын іске асырудың алғашқы қорытындылары 2000 жылдың қазан айында үш жылдан кейін шығарылды. ҚР-ның тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында ұзақ мерзімді стратегияда айқындалған реформалардың бірінші кезеңі аяқталғанын, сонымен қатар, алғашқы үш жылға қойылған басты міндеттер орындалғанын атап өтті. Елбасы сондай-ақ экономикалық, саяси және әлеуметтік жоспардың көптеген мәселелелері әлі де шешілмей келе жатқанын атап өтті. Жинақталған тәжірибені, ағымдағы жағдайды талдауды және перспективаларды болжауды ескере отырып, елде жүргізіліп жатқан реформаларға жаңа серпін беру үшін оларды шешу кемінде үш онжылдықты талап ететіндігі айқын еді. Осыған байланысты, 2001 жылдан бастап еліміздеі ең ауқымды жоба "Қазақстан-2030" стратегиясының міндеттерін орындау үшін еліміз ұзақ мерзімді даму стратегиясын іске асырудың он жылдық жоспарларын іске асыруға кірісті.
Қазақстанның 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары ҚР Тұңғыш Президентінің Жарлығымен 2001 жылы желтоқсан айында бекітілді. Бірінші онжылдық жоспар елдің ұзақ мерзімді даму стратегиясын іске асырудың жаңа кезеңіне айналды. Бұл құжатқа жаңа ғасырдың бірінші онжылдығында атқарылуы тиіс мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары енгізілді. Стратегиялық жоспар "Қазақстан-2030" стратегиясында бөлінген басым бағыттарға қол жеткізу жолдарын одан әрі нақтылауға арналды. Негізінен ұсынылған шаралар келесілерге бағытталған:
1. Қоғамды одан әрі демократияландыру. Саяси жүйенің эволюциялық реформасы және мемлекеттік басқару жүйесін орталықтандандыру;
2. Экономикалық салада - мемлекетті экономикалық өсудің локомотивіне айналдыру, бірінші кезекте мемлекеттің инвестициялық ресурстарды шоғырландырудың және экономиканың басым бәсекеге қабілетті салаларына қайта бөлуінің тиімді тетіктерін қалыптастыру арқылы, экономикалық өсу мен экономиканы құрылымдық қайта құру үшін жағдайлар қалыптастыруға бағытталған мемлекеттік шаралар жүйесін құру.
3. Әлеуметтік салада - халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау салаларында және білім беру мен денсаулық сақтау салаларында мемлекеттің әлеуметтік функцияларын сапалы түрде дамыту, сондай-ақ, елдегі демографиялық жағдайды жақсарту [8].
Елбасымыздың еліміздің даму перпективасындағы басты жеті қағиданың бірі Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты болытын. Төмендегі 5 кестеде еліміздің аймақтарындағы білім деңгейі бойынша жастардың негізгі индикаторлары көрсетілген.
5 кесте 2001-2012 жылдардағы ҚР аймақтары және білім деңгейі бойын-ша жалпы білімі бар еңбек нарығындағы жастардың (15-28 жас аралығында) негізгі индикаторлары
2008ж
2009ж
2010ж
2011ж
2012ж
Қазақстан Рес - публикасы
2321,5
2301,6
2335,4
2365,4
2429,6
Ақмола
108,8
116,2
116,0
108,6
102,9
Ақтөбе
114,1
106,7
103,6
106,2
97,1
Алматы
227,6
222,5
247,5
260,6
307,9
Атырау
93,7
89,1
86,9
87,2
89,3
Батыс-Қазақстан
98,2
98,7
99,1
99,0
92,2
Жамбыл
164,7
165,4
164,8
170,9
177,5
Қарағанды
194,3
192,9
185,7
184,7
196,5
Қостанай
146,2
141,8
142,1
141,4
135,3
Қызылорда
83,0
90,8
93,3
106,6
96,3
Маңғыстау
58,0
59,3
61,9
69,6
66,7
Оңтүстік-Қазақстан
377,0
385,4
379,8
375,9
387,7
Павлодар
103,8
104,1
110,9
103,9
104,2
Солтүстік-Қазақстан
98,7
86,6
94,3
86,2
80,6
Шығыс-Қазақстан
193,3
185,7
190,0
183,6
164,2
Нұр-Сұлтан қаласы
85,7
81,4
76,9
94,6
135,6
Алматы қаласы
174,3
175,2
182,7
186,5
195,7
5 кестеден 2008 жылы жалпы білімі бар жастардың саны Республика бойынша 2321,5 құраса 2012 жылы 2429 адамды құрағанын байқай аламыз. Ал, 10 суреттен Қостанай облысы бойынша жалпы білімі бар еңбек нарығындағы жастардың (15-28 жас аралығында) саны 2008 жылы 146,2 көрсетсе, 2012 жылы төмендегенін байқай аламыз.
10 сурет - 2001-2012 жылдардағы ҚР өңірлері және білім деңгейі бойынша еңбек нарығындағы жастардың (15-28 жас аралығында) негізгі индикаторлары
Балапан бағдарламасы шеңберінде балаларды (3-6 жастағы) мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту - 2008 жылғы 1692-ден 2012 жылы 7221-ғе дейін ұлғайды. Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі енгізілген. Қостанай облысы бойынша мектепке дейінгі білім беретін ұйымдар саны 2008 жылы 81-ді қамтыса, 2012 жылы 627-ге жетті. 11 суреттен байқағанымыздай Қостанай облысындағы Қостанай облысы бойынша мектепке дейінгі білім беретін ұйымдар Республиканың 8,6% қамтиды.
6 кесте Тұрақты мектепке дейінгі ұйымдардың саны (бірлік)
2008ж
2009ж
2010ж
2011ж
2012ж
1
2
3
4
5
6
Қазақстан Респуб - ликасы
1 692
1 852
4 781
6 133
7 221
Ақмола
82
88
321
402
465
Ақтөбе
159
186
219
505
517
Алматы
58
71
102
471
551
Атырау
100
106
112
240
256
Батыс Қазақстан
127
151
425
431
461
Жамбыл
128
134
275
344
366
Қарағанды
157
160
444
487
497
Қостанай
81
87
597
615
627
Қызылорда
115
129
217
287
414
Маңғыстау
56
63
73
94
152
Оңтүстік Қазақстан
164
183
333
454
1 011
Павлодар
94
111
364
397
415
Солтүстік Қазақстан
53
55
535
560
576
Шығыс Қазақстан
97
100
492
548
587
Нұр-Сұлтан қаласы
61
66
94
104
125
Алматы қаласы
160
162
178
194
201
11 сурет - Тұрақты мектепке дейінгі ұйымдардың саны
Негізгі жетістіктердің тағы бірі денсаулық саласындағы жетістіктер.
Халықтың денсаулығы - Қазақстан табысының өз стратегиялық мақсат-тарына жетудің бөлінбес құраушысы. Саламатты өмір салты жəне адамның өз денсаулығына ортақ жауапкершілік ұстанымы - бұл денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік саясатының жəне халықтың күндегі өмірінің негізі болуға тиісті.
Қостанай облысының Статистика департаменті 2012 жылғы білім берудің жəне денсаулық сақтаудың негізгі көрсеткіштері 2012 жылда Қостанай облысы бойынша Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 26 қарашадағы №797 бұйрығымен бекітілген денсаулық сақтау ұйымдарының номенклатурасына сəйкес денсаулық сақтау жүйесі 5,7 мың төсек-орындарымен 51 стационарлық ұйымдарын, ауысымға келген 15,6 мың жалпы қуаттылығымен 356 амбулаториялық-емханалық ұйымдарын енгізген.
2012 жылда облыс бойынша 26 фельдшерлік-акушерлік пункттер (ФАП), 68 дəрігерлік амбулаториялар жəне 229 медициналық пункттер (МП) істеді.
7 кесте Денсаулық сақтау саласының негізгі көрсеткіштері
2009ж
2010ж
2011ж
2012ж
Ауруханалар саны, бірлік
54
55
60
60
Барлық мамандықтағы дəрігерлердің саны, адам
2 903
2 997
3 068
3 088
Орта білімді медициналық қызметкерлердің саны, адам
6 769
6 964
7 599
8 126
12 сурет-Денсаулық сақтау саласының негізгі көрсеткіштері
Сонымен қатар, дәл осы Қазақстан-2030 Стратегиясында басты назар эко - номикалық өсуге аударылды. Нәтижесінде, 15 жыл ішінде ұлттық экономика - ның көлемі 1997 жылғы 1,7 триллион теңгеден 2012 жылы 28 триллион - теңгеге өсті. Елдің ІЖӨ 16 еседен астам өсті. 1999 жылдан бастап Қазақстанның ІЖӨ-нің жыл сайынғы өсуі 7,6%-ды құрап, алдыңғы қатарлы елдерді басып озды. Жан басына шаққанда ІЖӨ 1998 жылғы 1500 доллардан 2012 жылы 12 мың долларға жетіп, 7 еседен астам өсті. Қазақстан әуел бастан жан басына шаққанда тартылған тікелей шетелдік инвестициялардың көлемі жағынан ТМД-да көшбасшы болды. Бүгін бұл 9200 АҚШ долларына жетті. Біз сыртқы сауданың - 12 есе өсуіне, ал өнеркәсіп өнімін өндіру көлемінің 20 есе өсуіне қол жеткіздік. Осы жылдар ішінде мұнай өндіру - 3 есе, табиғи газ өндіру 5 есе ұлғайды. Біз шикізат ресурстарынан түскен кірісті ұлттық қорға жібердік. Бұл - ықтимал экономикалық және қаржылық сілкіністерден қорғай - тын сенімді қалқанымыз [9]. Бұл - бүгінгі және болашақ ұрпақ қауіпсіздігінің кепілі. Үдемелі индустрияландыру бағдарламасы аясында 2010 жылдан бастап жалпы құны 1 797 млрд. теңге болатын 397 инвестициялық жоба іске асы - рылды, 44 мыңнан астам жұмыс орны ашылды. Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасы іске асырылған екі жыл ішінде жалпы көлемі 101,2 млрд. теңге сомасындағы кредит болатын 225 жоба мақұлданды. Біз - бүгін халқының та - бысы орташа деңгейдегі және серпінді дамитын экономикасы бар елміз.
Инфрақұрылым, әсіресе көлік пен байланыс. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев осы Қазақстан-2030 стратегиясында инфрақұрылымды дамыту міндетін алға қойдық. Біздің мемлекетіміз мұны да еңсерді. Өткен жылдар ішінде өнеркәсіп, көлік инфрақұрылымы мен тыныс-тіршілік инфрақұрылымының ірі стратегиялық объектілері іске қосылды. Бұған - автомобиль және темір жол магистральдары, құбыр жолдары, су көліктерін және т.б. жатқызуға болады. Осының барлығы елімізде жұмыссыз жүрген көптеген адамдарды жұмыпен қамтуға көмектесті, мемлекетіміз аймақтық және халықаралық шаруашы-лықтар нысанына кірді. Жыл сайын телекоммуникация тұтынушыларының санының арта түскені бәрімізге белгілі. Бұл дегеніміз елімізде көптеген байланыс құралдарының дамығандыдығың нәтижесі. Интернет жыл сайын дами түсті. Электронды үкімет пен ел азаматтарының арасындағы байланыс жеңілдей түсті. Соңғы 11 жылда автомобиль жолдары саласын дамытуға 1 263,1 млрд. теңге жұмсалды. Осы жылдар ішінде ортақ пайдаланудағы 48 мың шақырымнан астам жол, сондай-ақ 1100 шақырым темір жол салынды және реконструкцияланды. Қазіргі уақытта біз Батыс Еуропа - Батыс Қытай магистральдық көлік дәлізін салып, Жаңа Жібек жолын жаңғыртудамызға көптеген үлесін қосты.
Нарықтық инфрақұрылымды дамытуда, ішкі және сыртқы сауданы кеңейтуде, ел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz