Қылмыстық заңнама тарихындағы қылмыс және қылмыстық теріс қылық ұғымдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

Қіріспе. . 5
1. Қылмыстық теріс қылықтың түсінігі мен жалпы сипаттамасы
1. 1 Қылмыстық құқық теориясындағы қылмыстық құқық бұзушылықтың түсінігі және жалпы сипаттамасы . . . 12
1. 2 Қылмыстық заңнама тарихындағы қылмыс және қылмыстық теріс қылық ұғымдары . . . 17
1. 3 Шет елдердің қылмыстық заңнамасы бойынша қылмыстық теріс қылық ұғымдары мен алдын алу шаралары. . . 21

2. Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы бойынша қылмыстық теріс қылық: теориялық және практикалық мәселелер

2. 1 Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы бойынша қылмыстық теріс қылық ұғымы мен белгілері . 26
2. 2 Қылмыстық теріс қылықтың қылмыстан және өзге де құқық бұзушылықтан айырмашылығы 39
2. 3 Қылмыстық теріс қылықтың алдын алудың теориялық және тәжірибелік шаралары. . . ……… . . . 47
Қорытынды . . . 61
Қолданылған әдебиеттер тізімі. . 63

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. 2014 жылы жаңа Қылмыстық кодекстің енгізілуіне байланысты қылмыстарды жіктеудің теориялық негіздерін зерттеу, қылмыс санатын анықтау және қылмыстық құқықтың жалпы және ерекше бөліктерінің нормаларында қылмыстарды санаттауды қолдану мәселелерін шешу қажеттігі туындайды.

Жаңа Қылмыстық кодекс (бұдан әрі-ҚК) көптеген жаңалықтарға толы, олар ыстық өріс, дебаттар мен пікірлер қақтығысын тудырады.

"Нормативтік құқықтық актілер туралы" Заңға сәйкес ҚК кодексінің жалпы бөлігі глоссариймен толықтырылды, бұл ҚК жаңа нормаларын практикада қолдануды жеңілдетеді деп ойлаймыз.

Кодекстің ең маңызды жаңалығы қылмыстар мен қылмыстық теріс қылықтардан тұратын қылмыстық жазаланатын әрекеттердің екі буынды жүйесін енгізу болып табылады.

Қылмыстық теріс қылықтар үшін жазалардың жұмсақ түрлерінің кең спектрі, бірінші кезекте, қоғамдық және түзеу жұмыстары, сондай-ақ ең аз ескіру мерзімдері мен соттылықтың болмауы көзделеді.

Барлығы Кодексте 171 қылмыстық теріс қылық қарастырылған [1] .

Бұл санатқа аз ауырлықтағы 104 қылмыс құрамы ауыстырылды, бұл қылмыстық заңның Елеулі ізгілендірілгендігін көрсетеді. Бұл 104 қылмыстың 20-ы жазалау шарасы ретінде "бас бостандығынан айыру" ретінде санкцияда болғанын, ал енді оларды жасағаны үшін тіпті соттылық болмайтынын көрсету артық емес. Бірқатар әкімшілік құқық бұзушылықтарды қылмыстық теріс қылықтарға шығару туралы шешім олар бойынша дереу хаттама жасау және тұтастай алғанда әкімшілік сот ісін жүргізу үшін көзделгендей, уәкілетті органға қарауға жіберу мүмкін еместігінен туындады. Мысалы, денсаулыққа зиян келтіруге әкеп соққан Жол қозғалысы ережелерін бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тарту үшін сот-медициналық сараптама жүргізу жәбірленушіге қандай зиян ауырлығы орташа немесе ауыр зиян келтірілгенін анықтау үшін 21 күн өткеннен кейін ғана мүмкін болады. Осыған ұқсас, тиісті сот-техникалық сараптамаларды магистральдық құбырларды салу, пайдалану немесе жөндеу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу, көлік құралдарын сапасыз жөндеу және оларды техникалық ақаулармен және т. б. пайдалануға шығару фактілері бойынша да жүргізу қажет.

ҚК - нің Ерекше бөлігінің новеллалары арасында-арнайы бөлім барлық медициналық қылмыстарды бөліп алуы, Президенттің "Қазақстан-2050 "Стратегиясы" Жолдауында ана мен балаға қарсы қылмыстар үшін жауапкершілікті күшейту туралы қойған міндеттері іске асырылуда.

Денсаулық туралы Кодекстің ережелерін ескере отырып, адамды клондау үшін қылмыстық жауапкершілік енгізіледі.

Киберқылмыс үшін, оның ішінде компьютерлік ақпаратқа рұқсатсыз қол жеткізгені, оны заңсыз ұстап алғаны, модификациялағаны және жойғаны үшін, сондай-ақ қоғамдық қауіп төндіретін бағдарламаларды немесе деструктивті материалдарды таратқаны үшін жеке тарауда жауапкершілік белгіленген.

Өзгерістер көп, бірақ қылмыстық кодекстің міндеттері өзгеріссіз қалды. Қылмыстық кодекстің міндеттері:

- адамның және азаматтың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері,

- меншік;

- ұйымдардың заңды мүдделерін;

- қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік;

- қоршаған ортаны;

- Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысы мен аумақтық тұтастығы;

- қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне қоғамдық қауіпті қол сұғушылықтардан, сондай-ақ:

- бейбітшілік пен қауіпсіздікті қорғау

- қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу.

Осы міндеттерді жүзеге асыру үшін Кодекс қылмыстық жауаптылықтың негіздерін белгілейді, жеке адам, қоғам немесе мемлекет үшін қандай қауіпті әрекеттер қылмыстық құқық бұзушылық болып табылатынын айқындайды.

Қылмыстық құқық бұзушылық жасау қылмыстық жауаптылықтың негізі болып табылады.

Қоғамдық қауіптілік дәрежесіне және әрекеттің жазалануына қарай Қылмыстық құқық бұзушылықтар қылмыстар мен қылмыстық теріс қылықтар болып бөлінеді (құқық бұзушылықтарды теріс қылықтарға және қылмыстарға бөлу негізінде екі белгі: қоғамдық қауіптілік дәрежесі, әрекеттің жазалануы) .

Қылмыс-айыппұл, түзеу жұмыстары, бас бостандығын шектеу, бас бостандығынан айыру немесе өлім жазасы түріндегі жаза қатерін төндірумен Кодексте тыйым салынған қоғамдық қауіпті әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) .

Көріп отырғанымыздай, қылмыс ұғымы жалпы өзгерген жоқ. Қылмыс бұрын да, сияқты белгілерге тән:

- қоғамдық қауіп;

- заңға қайшылық;

- кінәлілік;

- жазаланушылық

Қазіргі редакцияның ерекше белгісі жаза түрлерінің айқындылығы болып табылады.

Қылмыс айыппұл, түзеу жұмыстары, бас бостандығын шектеу, бас бостандығынан айыру, өлім жазасы сияқты жазалау түрлеріне қауіп төндіреді.

Қылмыстық теріс қылық-кінәлі жасаған, қоғамға үлкен қауіп төндірмейтін, болмашы зиян келтірген не жеке адамға, ұйымға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтіру қатерін туғызған, оны жасағаны үшін айыппұл, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, қамауға алу түріндегі жаза көзделген әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) .

Қылмыстық теріс қылық сияқты белгілерге тән:

- кінәлілік;

- заңға қайшылық

- аздаған қоғамдық қауіп (болмашы, аз елеулі салдарлар - болмашы зиян немесе зиян келтіру қатерін жасау) ;

- жазаланушылық

Қылмыстық теріс қылық деп қоғамға үлкен қауіп төндірмейтін, болмашы зиян келтірген не жеке адамға, ұйымға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтіру қатерін туғызған, оны жасағаны үшін айыппұл, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, қамауға алу түріндегі жаза көзделген әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) танылады. Қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды әрекет немесе әрекетсіздік белгілері формальды болса да бар қандай да бір Кодексінің Ерекше бөлімінде көзделген әрекеттің, бірақ елеусіз төндірмейтін қоғамдық қауіптілік.

Барлығы Кодексте 171 қылмыстық теріс қылық көзделген, оның ішінде 58 құрам әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекстен, 9 жаңа және 104 қылмыс құрамы ауыр емес.

Қылмыстық санатқа мынадай құқық бұзушылықтар ауыстырылды: ұрып-соғу; денсаулыққа жеңіл зиян келтіру; соз ауруын жұқтыру; еңбекке жарамсыз жұбайын (зайыбын) асыраудан қасақана жалтару; бөтеннің мүлкін ұсақ-түйек ұрлау; қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысатын адамның заңды талабына бағынбау; тарих және мәдениет ескерткіштерін немесе табиғи объектіні қорлау, абаттандыру объектілерін бүлдіру және т. б.

Зерттеу нысанасы . Қазақстан Республикасы қылмыстық құқық саласындағы қылмыстық теріс қылық институты болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық бойынша қылмыстық теріс қылық институтын талдау, қылмыстық теріс қылықтың алдын алу және ескертудің тиімді әдістерін анықтау болып табылады.

Бұған қол жеткізу келесі міндеттерді шешу арқылы мүмкін:

- Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы теориясында қылмыстық құқық бұзушылықтың түсінігі мен жалпы сипаттамасын зерттеу;

- қылмыс және қылмыстық теріс қылық ұғымын қарастыру;

- шет елдердің заңнамасы бойынша қылмыс және қылмыстық теріс қылық ұғымын қарастыру;

- қылмыстық теріс қылықтың қылмыстан ажырату критерийлерін талдау;

- қылмыстық теріс қылықтардың алдын алу мен ескертудің шетелдік теориялық тәжірибесін зерттеу.

Әдістеме және зерттеу әдістері. Жұмыстың теориялық-әдіснамалық негізін диалектиканың іргелі ережелері, философия, конституциялық құқық, қылмыстық құқық, криминология және қылмыстық-атқару құқығы бойынша әдебиет құрайды.

Жұмыстың нормативтік негізі Қазақстан Республикасы Конституциясының тиісті ережелері, қылмыстық заңнаманың және өзге де құқық салаларының нормалары болды. Дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексі, ТМД-ның басқа елдерінің, бірқатар шет мемлекеттердің қылмыстық заңнамасы зерттеледі, сонымен қатар Ресей империясының қылмыстық заңдары және бұрын қолданыста болған Кеңес қылмыстық заңнамасы зерттелді. Дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының қаралып отырған мәселелерге қатысты басшылық қаулылары көрініс тапты.

Жұмысты жазу кезінде ғылыми зерттеудің әртүрлі әдістері қолданылды: салыстырмалы құқықтану, типологиялық, тарихи, логикалық-заң, социологиялық, сараптамалық бағалау, сауалнама. Зерттеу барысында қылмыстық құқық ғылымының, криминологияның, қылмыстық-атқару құқығы саласындағы ғалымдардың әзірлемелерінің заманауи жетістіктері қолданылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы автор алғаш рет Қазақстан Республикасының жаңа қылмыстық заңнамасында қылмыстық теріс қылыққа арналған кешенді ғылыми әзірлемені жүзеге асыруымен, сондай-ақ қылмыстық теріс қылықтардың алдын алу мен ескертудің негізгі тәсілдерін анықтады.

Жұмыстың практикалық маңыздылығы оның ережелері мен тұжырымдары Қазақстан Республикасының Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасының нормаларын жетілдіру, нақты қылмыстық істер бойынша біліктілік мәселелерін шешу кезінде пайдаланылуы мүмкін. Осы зерттеудің нәтижелері қылмыстық құқықтың жалпы және ерекше бөліктерінің мәселелері бойынша оқу процесінде және ғылыми зерттеулерде де пайдаланылуы мүмкін.

Дипломдық жұмыстың құрылымы негізгі мақсатына, зерттеу мәніне жауап береді және кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ТЕРІС ҚЫЛЫҚТЫҢ ТҮСІНІГІ МЕН ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

1. 1 Қылмыстық құқық теориясындағы қылмыстық құқық бұзушылықтың түсінігі және жалпы сипаттамасы

Қылмыстық құқық бұзушылық, онымен тығыз байланысты жаза қоғам тарихының барлық дәуiрлерiнде өзгермелi сипатта болып келген ұғымдар. Қылмыстық құқық бұзушылық - бұл адам iс-әрекетiнiң бiр түрi. Осы тұрғыдан алғанда, қылмыстық құқықта қылмыстық құқық бұзушылық ұғымына екi анықтама беру қалыптасқан.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың формальды анықтамасы бойынша, қылмыстық құқық бұзушылық дегенiмiз - қылмыстық заң арқылы жазалау қатерiмен тыйым салынған адамның белгiлi бiр әрекетi. Алайда, мұндай анықтама қылмыстық құқық бұзушылық әрекетінiң мәнiн ашпайды, не үшiн заң шығарушы қандай да бiр әрекеттi жасауға тыйым салады, неге бұл әрекеттер қылмыстық құқық бұзушылық деп табылады деген сұрақтарға толығымен жауап бермейдi. Сондықтан қылмыстың материалдық анықтамасын енгiзу арқылы осы сұрақтарға жауап беру мүмкiндiгi қарастырылды.

Қылмыстық құқық бұзушылықтың материалдық анықтамасында қылмыстың негiзгi сапасы - оның қоғамға қауiптiлiгiмен анықталады деген тұжырым жасалған. Бұл анықтамаға сәйкес, қылмыстық құқық бұзушылық дегенiмiз - адамның қоғамға қауiптi iс-әрекетi болып табылады. Жасалған әрекетте қоғамға қауiптiлiк белгiсiнiң бар болуы оның белгiлi бiр қоғамдық қатынастарға зиян келтiредi немесе зиян келтiру қаупiн туғызады дегендi бiлдiредi.

Сонымен, формальды және материалды анықтамалар бiрiн-бiрi толықтырып қылмыстық құқық бұзушылық ұғымын бередi. ҚР ҚК 10-бабының 1-ші бөлiгiне сәйкес қылмыстық құқық бұзушылықтар қоғамға қауіптілік және жазаланушылық дәрежесіне қарай қылмыстаржәне қылмыстық теріс қылықтар болып бөлінеді.

ҚР ҚК 10 бабының 3-ші бөлігінде бекітілген ереже қоғамға зор қауіп төндірмейтін, болмашы зиян келтірген не адамның жеке басына, ұйымға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтіру қатерін туғызған, оны жасағаны үшін айыппұл салу, түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, қамаққа алу түріндегі жаза көзделген, айыпты жасалған іс-әрекеттің (әрекет не әрекетсіздік) қылмыстық теріс-қылық болып табылатынын көрсетеді.

Аталған баптың 2-ші бөлігінде көрсетілген анықтамаға сәйкес Қылмыстық Кодексте айыппұл салу, түзеу жұмыстары, бас бостандығын шектеу, бас бостандығынан айыру немесе өлім жазасы түріндегі жазалау қатерімен тиым салынған айыпты жасалған, қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік) қылмысдеп танылады.

Көрсетiлген анықтамадан қылмыс ұғымы өзiне келесi белгiлердi қамтитынын көремiз: қоғамға қауiптiлiк, қылмыстық құқыққа қайшылық, кiнәлiлiк және жазаланушылық. Осы аталған белгiлердiң жиынтығы болғанда ғана iс-әрекет қылмыс деп танылады.

Еліміздің қылмыстық заңнамасында бекітілген қылмыстық теріс қылықтардың қылмысқа қарағанда өзіндік ерекшеліктері бар екендігін көреміз. Осы айырмашылықтарды қылмыстық құқық бұзушылықтардың белгілерін талдағанда қарастырамыз.

Қылмыстың бiрiншi белгiсi оның қоғамға қауiптiлiгi. Қоғамға қауiптiлiк қылмыстың негiзгi материалдық белгiсi және қандай да бiр әрекеттi қылмыс деп танудың негiзi болып табылады. Әрекеттiң қоғамға қауiптiлiгi ең алдымен заңшығарушының қол сұғылатын негiзгi объектiлердi көрсетуi арқылы анықталады. Алайда, қоғамға қауiптiлiк - өзгермелi категория. Ол бiрнеше жағдайларға: iс-әрекеттiң өзiне (әрекет немесе әрекетсiздiк) ; қылмыстың жасалу жағдайы, орны, уақыты, тәсiлiне; қылмыскердiң жеке басының ерекшелiктерiне; қылмыстан келген зардаптың мөлшерiне; қылмыстың мақсаты мен мотивiне және т. б. жағдайларға байланысты анықталуы мүмкiн.

Қоғамға қауiптiлiктiң екi сипаты бар:

- сапалық немесе қоғамға қауiптiлiк сипаты;

- сандық немесе қоғамға қауiптiлiк дәрежесi.

Қоғамға қауiптiлiктiң сипаты қылмыстық құқық бұзушылықтардың қандай объектілерге қол сұғатындығымен (адамның өмiрi, меншiгi, денсаулығы, мемлекет қауiпсiздiгi), ал қоғамға қауiптiлiк дәрежесi қол сұғушылықтың ерекшелiгi мен деңгейiне, қылмыстан келген зардаптың ауырлығына байланысты анықталады. Қылмыстың қоғамға қауiптiлiк сипаты мен дәрежесi қылмыстық заңда көрсетiлген санкция бойынша да анықталады.

Жасалған әрекетте қоғамға қауiптiлiк белгiсiнiң болмауы оның қылмыстылығы мен жазаланушылығын жояды. Сондықтан, ҚР Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлігінде көзделген, формальды түрде, қандай да бiр іс-әрекеттiң белгiлерi бар, бірақ маңызы жағынан болмашы болғандықтан, қоғамға қауiп төндірмейтін әрекет немесе әрекетсiздiк қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды (ҚР ҚК 10-шы бабының 4-бөлiгi) .

Қылмыстық құқық бұзушылықтардың екiншi белгiсi - қылмыстық құқыққа қайшылық, яғни, белгiлi бiр әрекетпен қылмыстық норманы бұзу. Құқыққа қайшылық қылмыстық құқық бұзушылықтардың формальды белгiсi.

Қоғамға қауiптi iс-әрекет егер ол қылмыстық заңда тiкелей қарастырылған болса ғана қылмыстық құқық бұзушылықтар болып табылады. Сондықтан әрекеттiң қылмыстық құқық бұзушылық немесе қылмыстық құқық бұзушылық емес екендiгiн шешу кезiнде қылмыстық заңды ұқсастығы бойынша қолдануға жол берiлмейдi көрсетiлген (ҚР ҚК 4-ші бабы) . ҚР ҚК Ерекше бөлiмiнiң тиiстi баптарында жекелеген қылмыстық құқық бұзушылық құрамдары үшiн жауаптылық қарастырылған. Қылмыстық құқықта қылмыстық құқық бұзушылықтардың осы нақты құрамдарына қарсы iс-әрекет жасауды қылмыстық құқыққа қайшылық деп атайды. Тиiсiнше, адамның қылмыстық заң тиым салмаған iс-әрекеттердi жасауын қылмыстық құқық бұзушылықтар қатарына жатқызуға болмайды. Тек заңшығарушы ғана белгiлi бiр әрекеттi қылмыстық құқық бұзушылықтар қатарына жатқызуға мүмкiндiк беретiн оның мәндi белгiлерiн анықтайды, сондықтан iс-әрекеттiң қылмыстық құқыққа қайшылығын белгiлеген тиiстi заңның жарияланған уақыттан бастап ондай iс-әрекеттер қылмыстық құқық бұзушылықтар деп танылады.

Қылмыстық құқық бұзушылықтардың келесi белгiсi - кiнәлiлiк. Адамның өзi жасаған әрекетiне немесе әрекетсiздiгiне қатысты психикалық қатынасы болса, оның әрекетi кiнәлi түрде жасалған деп танылады. Бұл психикалық қатынас қасақаналық немесе абайсыздық түрiнде көрiнiс табады. Яғни, белгiлi бiр әрекеттi қылмыстық құқық бұзушылықтар деп тану үшiн онда кiнә орын алуы қажет. Белгiлi бiр психологиялық негiзден айрылған нақты әрекет немесе әрекетсiздiк қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды (мысалы, рефлекторлық қозғалыс, ессiз жағдайдағы iс қимыл немесе гипноз, ұйқыдағы әрекеттер) . Сонымен бiрге, сыртқы формальды белгiлерi қылмысты құрайтын тойтарылмайтын күш нәтижесiнде немесе күштеп мәжбүрлеу кезiнде адамның жасаған әрекетi де қылмыс ретiнде саналмайды. Яғни, кiнәсiз қылмыс та, жаза да жоқ деген сөз.

Жазаланушылық - қылмыстың соңғы белгiсiн құрайды, өйткенi қылмыстық заң жазалау қатерiмен қорқытып тиым салған әрекеттi немесе әрекетсiздiктi жасау қылмыстық құқық бұзушылық болып саналады. Мұның өзi қылмыстық құқық бұзушылық құрамы туралы сипаттама тек қылмыстық заңда ғана көрсетiлгенiн және осы iс-әрекет үшiн қылмыстық заңның санкциясында жазалау қатерi қарастырылатынын бiлдiредi. Мұндағы жазалау қатерiмен тыйым салу қылмыстық құқық бұзушылықтардың жазаланушылық белгiсi болып табылады.

Қоғам әрқашан тәртіпке негізделіп, арқа сүйіп қалыптасып, тіршілік етеді. Қоғамда тәртіп болмаса, ол құлдырайды, яғни, келешегі болмайды. Мұны адамдар ежелден-ақ жақсы түсінген. Сондықтан да қоғамда тәртіп орнатудың жолдарын қарастырған. Дегенмен, керісінше қоғамдық тәртіпті бұзуға бейім азаматтар да аз болмаған.

Сонымен, құқықтық тәртіп дегеніміз - қоғамдағы қатынастардың жүйе-салаларының нормативтік актілер арқылы дұрыс, жақсы, уақытында реттеліп, орындалуы. Олар ойдың елегінен өтіп, бақылауында болады. Ақылы дұрыс адамның іс-әрекеті ерік пен ойдың арқасында жүзеге асырылады. Демек заң бұзушылық қоғам мен жеке тұлғаларға зиян келтіретін және құқықтық нормаларға қарсы әрекет немесе әрекетсіздік болып табылады. Әрекет - бұл құқық нормаларының іс-қимыл жасай отырып жүзеге асуы, ал әрекетсіздік құқық нормаларының талаптарын ешқандай іс-қимыл орындалмаса да бұзу арқылы орын алады. [5; 66-67бб. ]

Құқық бұзушылық құқықтық нормалар қорғайтын мүддеге нұқсан келтіріп қоғамның, жеке адамның мүддесіне зиянын тигізеді, белгіленген құқықтық тәртіпті бұзады. Құқықтық нормалардың талаптарын орындамау нәтижесінде тәртіп бұзылады, қоғамдық қатынастарға кесір келеді, белгілі бір игілік, құнды зат жоғалады, адамның өміріне, денсаулығына, рухани сезімне зиян келтіреді.

Құқық бұзушылықтың мәні - оны басқа жүріс-тұрыс ережелерін бөліп көрсететін, басты өзіне ғана тән ерекшеліктерінен тұрады. Ең алдымен барлық құқық бұзушылықтың мәні қоғамдық құрылыстың, қоғамдық қатынастар жүйесіне келтіретін қауіптілігі, зияндылығы. Яғни, тек бір ғана әрекеттің қоғамға қауіптілігі мен зияндылығы емес, оның таралуы қоғамдық қатынастарға айтарлықтай залал кенлтіретін адам әрекетінің белгілі бір түрі ескеріледі. Ал жекелеген әрекет-әрекетсіздік қоғамдық өмірдің бекітілген тәртібін, олар қоғамда кең таралған жағдайда ғана қоғамдық тәртіптің қауіпіне айналады. Тиісінше, жекелеген әрекет-әрекетсіздік қоғамға қауіпті деп бағалануы мүмкін. Ол және өзі келтіретіндіктен емес, өзі тектес әрекет-әрекетсіздіктің көптеп орын алуына байланысты. Олар өз жиынтығында қоғамның қалыпты өмір сүру жағдайын, қоғамдық құрылыстың реттілігі мен тәртібін бұзады, сондықтан да құқық бұзушылықпен күресудің мемлекеттік ұйымдасқан қызметін қажет етеді. [6; 43-44бб. ]

Құқық бұзушылықты сипаттайтын белгі-нышандар:

1. Құқық бұзушылық құқықты, оның қағидаларын, құқық жүктеген міндеттерді бұзу, тыйым салынған әрекеттерді жасау. Яғни бұл адамдардың іс-әрекеті, қылығы немесе әрекетсіздігі. Адам өзінің іс-әрекеті, қылығы арқылы басқа адамдармен, қоғаммен, мемлекетпен қарым-қатынасқа түседі. Демек, құқық бұзушылық адамның мінез-құлқы арқылы байқалады. Мінез-құлқы, іс-әрекеті арқылы көрінбеген адамның ой-тұлғасы, сезімдері құқық бұзушылық болып табылмайды. Мәселен, адам өзінің ойын, сенімін күнделікке, таспаға жазып, суретке түсіруі мүмкін. Адамның ой желісі заңмен реттелмейді. Бірақ қандай да болмасын іс-әрекет, мінез-құлық, ойдың, сана-сезімнің қатсуынсыз жасалмайды. Олар қашан да ойдың елегінен өтіп, бақылауында болады. Бұл дегеніміз, ақыл-есі дұрыс адамның іс-әрекеті ерік пен ойдың арқасында жүзеге асырылады деген сөз. Яғни құқық бұзушылық саналы түрде жасалатын ерікті іс-әрекет немесе әрекетсіздік болып табылыды.

2. Құқық бұзушылық құқық нормалары қорғайтын мүддеге нұқсан келтіріп, қоғамның және адамның мүддесіне зиянын тигізеді, белгіленген құқықтық норманы бұзады. Құқық нормаларының талаптарын орындамау нәтижесінде құқықтық тәртіп бұзылады, қоғамдық қатынастарға кесел келеді, белгілі бір игілік, құнды зат жоғалады, адамның құқықтарына, өміріне, денсаулығына, рухани сезіміне зиян келтіреді. Зиянның көлемі, мөлшері түрлі болуы мүмкін. [7; 23-24бб. ]

Кінә - құқық бұзушының өзінің құқыққа қайшы әрекетіне қатысты психикалық қарым - қатынасы. Кінәнің екі түрі белгілі:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.