Өндірісті кеңейтуге инвестициялар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әлеуметтік-гуманитарлық факультеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономика және бизнес кафедрасы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорғауға жіберілді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЭжБ кафедрасының
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
меңгерушісі м.а., профессор
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
_____________ Ш.З.Заманбеков
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
____ ________ 2019 ж.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тақырыбы: Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын жақсарту жолдары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5В050600 - Экономика мамандығы бойынша
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған (4 к. 4 ж.) Ахметжан А
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми жетекшісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
аға оқытушы Оспанбек Т.Қ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Алматы 2019
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті
Әлеуметтік-гуманитарлық факультеті
Экономика және бизнес кафедрасы
Ахметжан А
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын жақсарту жолдары
5В050600 - Экономика мамандығы бойынша
Алматы 2019
Мазмұны
Кіріспе
4
1
Кәсіпорынның инвеститциялық тартымдылығын арттырудың экономикалық негіздері
1.1
Кәсіпорындарда инвестициялық тартымдылықты арттырудың экономикалық мазмұны
8
1.2
Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін анықтайтын көрсеткіштер
12
1.3
Инвестициялық жобаларды тиімді ұйымдастыру- инвестициялық тартымдылықты арттырудың экономикалық негізі
18
2
Алтын Смарт ЖШС-нің инвестициялық тартымдылығын талдау
2.1
Алтын Смарт ЖШС - нің экономикалық қызметін талдау
25
2.2
Алтын Смарт ЖШС қаржылық жағдайын талдау
30
2.3
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын талдау
35
3
Кәсіпорындардың инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары
3.1
Қазақстан Республикасында инвестиция көзін тиімді пайдалану мәселелері және оларды жетілдіру жолдары
39
3.2
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын күшейту жолдары
47
Қорытынды
56
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
60
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, Қазақстан Республикасында әлеуметтік экономикалық жағдайды дамыту үшін көп сала инвестиция тартуды қажет етеді. Сондықтан қазіргі таңда әрбір кәсіпорын инвестициялық саясатты жүзеге асырады. Жалпы инвестиция дегеніміз- бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін жұмсап, сол арқылы болашақта пайыз түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады.
Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың ел халқына арнаған Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік 2017 жылғы 31 қаңтардағы жолдауында Қазақстан шетел инвестицияларын тарту ісіндегі көшбасшылығын сақтап қалуы қажет. Астана халықаралық қаржы орталығы ел экономикасына қаржы ресурстарын тартуда маңызды рөл атқаруға тиіс. Біз тауар өндіру мен өткізу, қызмет көрсету ісін жаһандық желіге бейімдеуіміз керек. Мұны, ең алдымен, трансұлттық компанияларды тарту арқылы жасаған жөн. Қазақстанда өндірістер ашу жөніндегі Қытаймен бірлескен инвестициялық бағдарламаны тиімді жүзеге асыру керек. Қытай тарапымен уағдаластыққа қол жеткізілді. Нысандар белгіленді. Нақты жұмыс істеу қажет. Бұл қазақстандықтар үшін 20 мың жаңа жұмыс орнын ашатын заманауи өндіріс болмақ. Қазір 6 жоба жүзеге асырыла бастады, ал 2 жоба іске қосылды. Соның бірі - гибридтік және толықтай электрлі JАС автомобильдерін ірі құрылғылардан құрастыратын зауыт. Қажетті инфрақұрылым қалыптастыру жайын ескеріп, экспортқа бағдарланған электромобиль өндірісін одан әрі дамыту мәселесін пысықтауды тапсырамын. Тұтастай алғанда, Қазақстанның өз Инвестициялық стратегиясы болуға тиіс.- деп атап өткен болатын.
Жалпы алғанда қоғамның экономикалық дамуы мен әрбір шарушылық субъектісінің бәсекелес ортадағы игілігі көбінесе оның инвестициялық белсенділігіне тәуелді. Инвестициялық белсенділік макроэкономика мен микроэкономиканың күрделі мәселелерін қамтиды. Ол барлық шаруашылық механизмін құрайтын шаруашылық субъектілердің экономикалық әрекетіне әсер етуінің нәтижесі болып табылады. Бұл капитал жинағына, ғылыми- техникалық прогресстің жеделдеуіне материалдық ынта және де инвестициялық тауарлардың бәсекелестік нарықта болуы, нарық инфрақұрылымының дамуы және заң шығарушы база болып табылады. Инвестиция қажеттіліктерін ескеретін себептер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ бүтіндей оларды үш түрге бөлуге болады: қолда бар материалды-техникалық базаның жаңартылуы, өндірістік қызмет көлемін өсіру, қызметтің жаңа түрлерін баулу.
Нарықтық экономикадағы бәсекеге қабілеттілікті шешетін экономикалық санаттардың бірі. Бәсекеге қабілетті қарым-қатынастарды дамыту болмаса, біздің ұлттық экономика дамудың динамикалық жүйесі болады. Соңғы жылдары көптеген кәсіпорындар жоғары сапалы өнімдерді арзан бағамен өндіру қажеттілігін сезінді. Бұл жалпы өндірістік шығындарды төмендету, өнім сапасын жақсарту және оның бәсекеге қабілеттілігін білдіреді. Компанияның іргелі принциптерінің бірі нарықтық сұраныстың нарықтық деңгейін арттыру болып табылады. Бұл жағдай кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру және жалпы тиімділікті арттырудың негізгі бағыттарын айқындау үшін өте маңызды.
Кез-келген меншік нысанындағы кәсіпорын үшін белгілі бір уақытқа қаржылық нәтижені көрсететін шығын-кіріс коэффициентін есепке ала отырып, есеп беру жылының нәтижелерін ескеру және талдау өте маңызды. Инвестициялық тартымдылықты арттыру жолдары үнемі маңызды және жақын болашақта қалады. Мемлекет дамуының тағдыры болашақта ұлттық экономиканың кəсіпорындарының инвестициялық тартымдылығын анықтайтын жас мамандардың қолында жəне олар қандай шаралар қабылданатын болады.
Экономикаға инвестиция тарту ішкі тапшылығын және тапшылықты болдырмауға, өндірісті ұлғайтуға, экспортты ұлғайтуға, импортты қысқартуға, тауарлардың жетіспеушілігін төмендетуге және өндірістің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда адамдарға экономикадағы инвестицияның нақты тиімділігін көруге тура келеді, ол жұмыс орындарының өсуі, жаңа өнімдердің пайда болуы және еңбек өнімділігінің артуы деп танылады.
Инвестициялық дағдарыс жүйелік дағдарыста базис бола отырып, бұрыннан белгілі ақиқатты максималды ашып көрсетті: экономикалық өсім бәрінен бұрын өзінің меншікті ресурстарымен, содан кейін ғана шетелдік инвестицияларды тартумен, олардың технологиялық құрылымымен, салалар бойынша дұрыс үлестіруі мен оларды пайдалану тиімділігі екені қамтамасыз етіледі. Қазіргі заманғы экономикалық саясатта акцент жетістікті құраушыға қойылады. Үшбірлікті талаптарды орындау толық емес нәтижелерге әкеліп соқтырады. Нақты инвестициялар облысында барабар заңшығарушы-нормативті база жоқ. Бірінші дәрежелі қарастыруды қажет ететін инвестициялық жобаларға мемлекеттік қолдау көрсету, жобаның тіршілік қабілетін бағалау әдістемесін ұйымдастыру, инвестициялық жоба тәуекелдіктерін басқару, инвестициялық жобаларды қаржыландыру тәсілдері мен әдістерін жатқызуға болады.
Саяси тұрақтылық, әлеуметтік-экономикалық реформалардағы жетістіктер, табиғи және қоғамдық мүмкіншіліктеріміз біздің еліміздің іргетасы болып табылады. Егеменді ел болып жарияланғаннан кейін, шетелдік инвесторларды елдің экономикасына тарту стратегиялық мақсаттардың бірі болған еді. Нарықтық экономиканы тапқырлықпен жүзеге асырған өркенниетті елдердің тәжірибесі көрсеткендей, шетелдік инвестицияның экономиканы дамытуға, халықтың әл-ауқатын көтеруге үлкен септігін тигізетінін айғақтайды. Шетелдік инвестиция тарту жөнінде Қазақстан ТМД мемлекеттері арасында алдыңғы орында тұр. Өзіндік жинақтаған тәжірибесі бар және тәжірибе негізінде бағыт-бағдарын айқындауда. Қазіргі таңда шетелдік инвестицияларды елдің экономикасына жаңа әдіс-тәсілмен тарту мәселесі алға шығуда. Ол-дегеніміз көлемнен сапаға өту саясатын ұстану болып табылады. Бұл диплом тақырыбының зерттеудегі маңыздылығы. Қазақстанның қазіргі кездегі экономикасы үшін инвестиция өте маңызды рөл атқарады десек те болады,яғни казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-экономикалық дағдарыстан шығуға көмектеседі деп білеміз. Өнімділіктің негізгі құралы ретінде инвестициялық әрекет экономикалық ортаға жаңа элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл кәсіпорын шеңберінде өнім өндіруде ұтымдылықты қамтамасыз етуге, ресурстарды тиімді пайдалануға және әрине өзіміз айтып өткендей экономикалық дамуға әкеледі.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі: Алтын Смарт ЖШС-і
Зерттеу негізі: кәсіпорында инвестициялық тартымдылық үрдісін танып-білу.
Диплом зерттеуіндегі қолданған әдістер:
oo әдебиетке аналитикалық шолу;
oo инвестициялық үрдіске талдау жасау;
oo құрылымдық-функционалды әдіс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттырудың теориялық және әдіснамалық негіздерін зерттеу, инвестициялық саясаттың тиімділігін талдау және инвестициялық саясатты жетілдіру болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
Кәсіпорынның инвестициялық әрекетінің теориялық және басқарудың әдістік тәсілдерін танып-білу.
Алтын Смарт ЖШС-нің инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдарын қарастыру.
Алтын Смарт ЖШС кәсіпорынының экономикалық қызмет әрекеттеріндегі қазіргі заманға лайық басқаруының даму жолын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізінде Қазақстан Республикасы Заңдары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары мен бағдарламалары, отандық және шетелдік ғалым- экономистерінің еңбектері, бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтері алынды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Инвестициялық тартымдылықты арттыру біздің еліміздің экономикалық дамуындағы маңызды факторлардың бірі болып табылады. Сондықтан инвестициялық белсенділіктің қарқындылығы әрдайым басым мәселелердің бірі болуға тиіс.
Бірінші бөлімде кәсіпорыннның инвестициялық тартымдылығын арттырудың теориялық негіздері қарастырылған.
Екінші бөлімде Алтын Смарт ЖШС-нің нарықтағы сипаттамасы, сондай-ақ экономикалық, қаржылық жағдайы талданады. Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында жасаған инвестициялық жобасы талданған.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының инвестициялық тартымдылығын жетілдіру және кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын күшейту жолдары ұсынылған.
1 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттырудың экономикалық негіздері
0.1 Кәсіпорындарда инвестициялық тартымдылықты арттырудың
экономикалық мазмұны
Инвестиция сөзі латын тілінен шыққан, ІnvеsТіrе - жұмылдыру деген мағананы білідіреді. Феодал эпохасы кезінде инвестиция деген вассалдың феодалдық қолына кіруін айтқан: бұл сөзбен Епископтардың орын тағайындауын да айтылатын, және шіркеудің жерін билеуге, сол жердің иесін білідіретін Инвестура жаңа жерге ие болу мен қатар және сол жердің ресурстарын билеуге, өз пайдасына қолдануға рұқсат берілген.
Бір жағынан қарқынды инвестиция ақталады және сол жердегі территориялардан табыс табу бірнеше есе өсіп қоймай, және жер даму факторы ретінде қолданылды[4].
Инвестиция- деп қаржы-қаражат, банктік заемдер, пай, акциялар, және тағы басқа құнды қағаздар, технологиядағы машиналар, лицензия, товар белгілері, кредиттер т.б. мүлік немесе мүліктік құқықтар, интелектуалды игіліктер, жаңадан іске қосылған кәсіпорындар және т.б. жұмыс түріне, пайда табу арқасынада әлеметтік жағымды эффект өсіру деп айтуға болады.
Ал инвестициялық қызмет бойынша түсінігі, шаруашылық қызмететті жүзеге асыру үшін әр - түрлі капитал салымдары.
Инвестиция объектісі:
1. Мүлік инвестициясы (матриалдық инвестиция). Материалды инвестиция деп - инвестиция тікелей өндіріс процесіне қатысады. (Мысалы: инвестиция - құрал жабдық, материалдарға, құрлысқа)
2. Қаржы инвестициясы - қаржы мүлігін, басқа басқа фирма жұмысына қол сұғу және т.б. фирмалардың құқықтық жұмыстарына қатысу (акция сатып алу.)
3.Материалы емес инвестиция - материалды емес құндылыққа инвестиция салу. (кадрлер дайындау, реклама)[5].
Объектіге қатысты инвестицияны екі түрге бөлуге болады: портфельдік және тікелей.
Портфельдік - құнды қағазға салынуы, курстың өзгеруі байланысты дивидендтер алу, тағыда сол шаруашылықтың басқаруына қатысуға құқық береді.
Портфельдің пайда болуы ол- құнды қағаздар және тағы басқа активтерді сатып алу арқасында пада болды.
Портфель - бұл неше түрлі инвестициялық құндылықтар жинтығы, бұл инструмент салушының жалпы бір тікелей нақты инвестиция нысанын көрсетеді. Портфельдің ішіне бір типті құнды қағаздар кіруі мүмкін (акция) және әртүрлі инвестициялақ құндылығы бар (акция, облигация, жинақталғын депозит, сертификаттар, және т.б.)
Тікелей (реалды) инвестиция - мемлекетпен және жеке фирмамен инвестицияны бір өндіріске құйылуы.
Тікелей инвестиция екі әр түрлі қолпакеттерден тұрады. Біріншісі инвестицяны жарғылық капиталға құю, ол дегеніміз қайта жасалған капиталды жағдай (компьютер өндірісі құрылымы, өндіру станоктары)
Екінші компонент - инвестицияны товар - материалдық қорға құю, бұл дегеніміз шиізат қорларын үлкейту, өндіріс процесіне жататын, немесе өтпеген дайын тауарлар. Коммерциялық тауар - материалдық қорлар, капитал қорының бір негізгі бөлімі ретінде саналады экономикалық жүйеде; олар капитал құрал-жабдықтар сияқты өте қажет өндіріс ғимараты.
Тікелей инвестиция тағыда; ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі - бұл шаруашылық субъектінің қаржаты өзінің өндіріс факторына өзінің қаржы - қаражаттан қаржыландыру.
Сыртқы - бұл инвестициялық институттардың құралдарын өндіріс факторына, инвестиция керек шаруашылық субъект Тікелей инвестицияға тағыда жалпы және таза инвестицияларды жатқызуға болады. Жалпы таза инвестиция бұл жалпы инвестиция деп аталады, өйткені ұсталымдарды шегерімнен кейін өзіндік капиталдан тұрады[6].
Ұсталыным сипаты бойынша:
Бірінші инвестициялар; немесе нетто инвестициялар, олар кәсіпорынды құрғанда немесе сатып алғанда жасалады.
Ұлғаюға инвестициялар; (экстенцивті инвестиция) бұл инвестиция кәсіпорынның өндіріс процесін ұлғайтады.
Реинвестиция: бұл инвестициядан түскен табыстан бос ақшаны қайта жаңа құрал жабдықтарды алуға, және жаңа өндіріс құралдарына құю, бұл кәсіпорынның негізгі қорларын ұстауға жұмсалған.
Ауыстыру инвестициясы: бұл ескі құрал - жабдықтарды, жаңа құрал- дабдықтарға ауыстыру. Инвестицияны рационализациялау: бұл инвестицияны техника және технологиялық процестерді модернизациялау. Шығарылатын тауарды өзгертуге салынатын инвестиция: Әртараптандыруға салынған инвестиция: тауардың номенклатурасын ауыстыруына байланысты, жаңа тауар түрін шығару және даңа өткізу орындарын табу. Инвестицияны кәсіпорында тоқтап қалмауын қамтамасыз ету, ҒЗКТЖ-ға жіберу, кадр дайындау, жарнама, қоршаған ортаны қорғау. Буртто инвестиция: ол нетто - инвестициямен реинвестициядан тұрады.
oo Тәуекел инвестициялар немесе венчурлы капитал инвестиция, жаңа акциялар шығару түрінде, жаңа қызымет саласында шығарылатын, үлкен тәуекелмен байланысты.
Венчурлық капитал инвестициясы бір - бірімен байланысты емес объектілерге құйылады, бұл салынған ақшаның тез ауқуы. Бұндай капитал салымдар, өндірушіден біраз акциясын алумен жасалады, сонымен бірге соңғы акциялардың конверсиялақ құқығы бар[7].
Капиталдың енгізілуі тәуекелділіктің жоғары деңгейі кішігірім, шағын кәсіпорындарды қаржыландыруға, жаңа технологиялар енгізумен көрінеді. Тәуекел капиталдың өзінде бірнеше формалары бар: Ссудалық, акционерлік, кәсіпкерлік[8].
Ол ғылыми сыйымды кәсіпорындардың жарғылық капиталы жоғары және басқа фирмалармен тығыз байланыста болады.
Уақыт факторы бойынша:
oo Қысқа мерзімдік инвестицияляр
oo Ұзақ мерзімдік инвестициялар
Аннуитет - инвестиция, әр - бір уақыт мерзім кезінде жеке бір табыс алып келеді. Жалпы ол қаржыны зейнетақы сақтандыру қорларға енгізуі. Сақтандыру компаниялар мен зейнетақылық қорлар, ұзақ мерзімді міндеттемелер шығарады. Болашақта кездесетін шығындарды жабу үшін иелері сол шығындарды жабу мақсатында оларды құяды[9].
Анри Кульман - жанама және тікелей инвестициясы
Франция экономика мектебінің көрікті ғалымы - Анри Кульман инвестицияның класификациясын, проблемасын мүлде басқа аспектте қараған. Ол жанама инвестиция (ақшамен), ал тікелей инвестицияны (ақшасыз) жасауға болады деп ойлаған.
Екінші түрде еңбек өнімін тікелей өндіру құрылымына ауыстыру, капталдың ақшалай форма кезеңіне аттап кету. Бұндай инвестицияның механизімі көбінесе ауыл шаруашылығанда жасалады. Мысалы: фермер ірі - қара малмен өз отарында бұзауларын тек қана амортизацияны жабу үшін ғана емес, одан көп бұзаулар алу. Олар оз отарының санын ұлғайтуға әсер етеді. Бұл кезде тікелей инвестициялау жүргізіледі.Сондай-ақ бақташыны алсақ олда өзінің барлық гүлдерін, жемістерін өткізбей тек қана 75% сатады, ал 25% тұқымға кетеді, яғни өзінің шаруашылығын ұлғайтады.
Тікелей инвестиция өте аз қолданылады өйткені өндірісте зауыт өз кірпіштерін өз жеріне тағы зауыт салуға арнамайды және осы қағида кең таралмаған[11].
Экономика дамуының құрылымдық өзгерістерін табысты іске асырудың, жаңа ғылыми-техникалық негізде өндірістік әлеуетті құрудың әлемдік нарықта бәсекелестік позицияны күшейтудің негізгі шарты жоғары инвестициялық белсенділік болып табылады. Оңтүстік-Шығыс Азияда "жаңа индустриалды елдер" атты экономикалық феноменнің пайда болуы, қазіргі заманғы ғылымды қажет ететін салалардың тез дамуы осы елдер экономикасына тартылатын инвестициялардың тез өсуінің арқасында мүмкін болды[12].
Нарықтық қарым-қатынастар жағдайында республикадағы өнеркәсіптік өндірістің дамуына инвестициялардың әсерін анықтау үшін, алдымен, "инвестициялар" категориясының әлеуметтік-эконо - ми - ка - лық мәнін анықтап алу қажет.
Инвестициялар - бұл, нарықтық экономикаға өту кезеңінде пайда болған, Қазақстандық экономика үшін біршама жаңа термин. Орталықтандырылған жоспарлы жүйеде негізгі қорларды қайта өндіруге, оларды жөндеуге жұмсалатын шығыстардың барлығын қосатын "жалпы күрделі салымдар" түсінігі қолданылады.
Ғылыми әдебиеттерде инвестицияны анықтауда көптеген пікірлер бар. Пол Самуэльсон: "Таза инвестициялау" немесе капиталды құру деп, біз қоғамның нақты капиталының (ғимараттар, құрал-жабдықтар, материалды-өндірістік қорлар және т.б.) таза өсімін айтамыз. Тұрғын адам "инвестициялау" деп, өзінің жер учаскесін, айналымда жүрген бағалы қағаздарды немесе басқа да меншік объектісін сатып алғанын айтады. Бірақ таза инвестициялау тек қана жаңа нақты капитал құрылған кезде ғана орын алады деп жазған.
Әйгілі "Экономикстің" авторлары инвестиция түсінігін кең түрде түсіндірді. Олардың анықтамалары бойынша инвестиция- "өндіріс шығындары және өндіріс құралдарын жинақтау және материалды қорларды ұлғайту", яғни өндіріс шығындарының және жинақтардың барлық жиынтығы[13].
Инвестиция көзі болып, жинақ қаражаттары табылатыны белгілі. Бірақ жинақтар бір шаруашылық агентпен іске асырылады, ол инвестициялауды тіпті басқа адамдар тобы немесе шаруашылық субъектілері іске асыруы мүмкін. Сондықтан ғалымдар тобы түсінікті анықтау кезінде инвестицияның мәніне ғана емес, оның мақсатты бағытталуына да көңіл аударады. В.Бочаров инвестицияны тұтынуға қолданылмайтын табыстың бір бөлігі деп түсіндіреді. Инвестициялық қорлар инвестициялық іс-әрекеттің белгілі объектілеріне жұмсалады. Мұнда капиталдық құнның өсімі табыс түрінде немесе әлеуметтік эффект түрінде болады[14].
В. Фельзенбаум, инвестиция түсінігін мағынасы бойынша "күрделі салымдар" және "қаржылық" (портфельді) инвестициялар түсініктеріне, яғни меншіктен табыс алуға құқық беретін акцияларға, облигацияларға және басқа да бағалы қағаздарға салынған салымдарға жақын келетін нақты инвестицияларды қамтиды деп атап өткен[15].
Инвестицияға анықтама бергенде, инвестицияның тек қана мазмұндылық сипаттамасына ғана емес, сонымен қатар олардың мақсатты бағытталуына да аса назар аудару қажет. Осы көзқарастан қарайтын болсақ, инвестиция жалпы ұлттық өнімді өндіруге жұмсалынатын табыстардың маңызды бөлігін құрайды, яғни капитал құрумен, физикалық капиталды кеңейтумен байланысты өндірісті кеңейтуге және жаңартуға кеткен шығындар болып саналады.
lс-тәжірибеде әр түрлі зерттеушілер инвестиция түсінігіне әр түрлі мағына береді. Жалпы тұрмыстық сана-сезім деңгейінде инвестицияны жер сатып алуға, қозғалмайтын мүлік, акциялар сатып алуға, құрылысқа, техникаға, пайдалы қазбалары бар кен орындарына және т.б. қаржылық салымдарды салу деп түсіндіреді.
Инвестицияларды нақты (капитал құрушы) - жаңа кәсіпорын құруға, іс-әрекеттегі кәсіпорынды қайта құруға немесе техникалық жарақтандыруға бағытталған салымдар және қаржылық (портфельді) - мемлекеттің, әртүрлі кәсіпорындардың, инвестициялық қорлардың бағалы қағаздары мен акцияларын сатып алуға жұмсалған салымдар деп бөлуге болады. Бірінші жағдайда қаржы салымдарын жасайтын салымдар деп бөлуге болады. Бірінші жағдайда қаржы салымдарын жасайтын кәсіпорын-инвестор, өзінің өндірістік өзінің өндірістік капиталын - негізгі өндірістік қорларды және олардың жұмыс істеуіне қажетті айнымалы бағалы қағаздардан табыс-дивидендтер алу арқылы ұлғайтады. Мұнда өндірісті құруға ақша қаражаттары салымдарын, инвестициялық жобаларды іске асыруға қаржы құралдарын тарту үшін акцияларды шығарған басқа кәсіпорындар мен ұйымдар жасайды.
Жаңа өндірісті құруға бағытталған инвестиция
лар
Өндірісті кеңейтуге бағыттал
ған инвес-тициялар
Тиімділікті арттыруға бағыттал
ған инвестициялар
Мемлекеттік басқару
органдарының талаптарын орындауға бағытталған инвестициялар
Тәуекелділіктің жоғары Тәуекелділіктің төмен
дегейі деңгейі
Сурет 1- Инвестиция түрі мен тәуекелділік деңгейі арасындағы байланыс.
Кәсіпорын деңгейінде инвестициялық тартымдылықты арттыруда бірінші болып, алдағы кезеңдерге арналған даму сипаттары үлкен орын алады. Инвестиция тарту жолымен дамудың алдағы кезеңдердегі көкжиегін нақты талдаулар жасау арқылы болжанған жетістіктерге қол жеткізу мүмкіндігі. Ол экономикалық тиімділік деңгейінің қатынастары, өнім өндіру мен оған кететін өндірістік шығындарды дұрыс есептеп, үнемді пайдалану. Кәсіпорындағы инвестициялық тартымдылыққа өндірілетін өнімнің өмірлік циклінің ұзақтығы тығыз байланысты. Инвестициялық қызметтің ұтымды жолдарының бірі инвестициялық тиімділікті бағалауды өте дұрыс есептеу шарт. Шаруашылық қызметтің негізгі шарттарының бірі болып, өндідістің барлық элементтерін ұдайы жаңартып, жетілдіріп отыру. Шетелдік тәжірибеде инвестициялық тартымдылықты арттыру көбінесе инвестициялық жобаларды ғылыми негіздеп, іс-тәжірибеге лайық, сондай-ақ макродеңгейдегі болатын өзгерістерге барынша төтеп бере алатын жобалар әзірлеумен анықталады[15].
1.2 Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін анықтайтын көрсеткіштер
Инвестициялардың барлық түрлері кәсіпорынның өміршеңдігін сақтау және дамыту үшін маңызды.
Нақты активтерге инвестицияларды дайындау және талдау инвестиция түріне байланысты, яғни кәсіпорын алдында тұрған проблемаларды шешу қажеттілігіне байланысты. Осы позициядан инвестициялардың барлық ықтимал түрлерін мынадай негізгі топтарға топтастыру мүмкін:
1) тиімділікті арттыруға бағытталған инвестициялар. Олардың мақсаты, бірінші кезекте, жабдықты ауыстыру, кадрларды дайындау немесе өндірістік қуаттарды өндіріс орындарына көшіру арқылы компанияның құнын төмендету;
2) Өндірісті кеңейтуге инвестициялар. Мұндай инвестициялардың мақсаты - бұрын жұмыс істеп тұрған нарықтардағы өндірістік қуаттарды кеңейту;
3) жаңа өндірістерді құруға бағытталған инвестициялар. Мұндай инвестициялар бұрын өңделмеген тауарларды шығаратын немесе жаңа қызмет түрлерін ұсынатын немесе өндірістегі тауарлармен жаңа нарыққа шығуға мүмкіндік беретін жаңа кәсіпорындарды құруды қарастырады.
4) Үкіметтің талаптарын қанағаттандыруға бағытталған инвестициялар. Инвестициялардың бұл түрлері үкімет экологиялық талаптарға, өнім қауіпсіздігіне және пайдалану шарттарына қатысты мемлекеттік талаптарға сай болу керек болғанда қолданылады [16].
Тәуекелдің түрі мен тәуекелдің түрі арасындағы осындай тәуекелдің айқын логикасы бар: инвестицияларды аяқтағаннан кейін компания қызметінің нәтижелеріне нарықты ықтимал реакциясын болжай алмау тәуекелі болған кезде анықталмайды. Нарықта белгісіз өнімдерді шығару мақсаты болып табылатын жаңа өндірісті ұйымдастыру жоғары белгісіздікпен байланысты және нарық қабылдайтын өнімнің өнімділігін арттыру (шыны санын азайту) инвестициялардың нәтижесін барынша азайтатыны анық. Сол сияқты, мемлекеттік басқару талаптарын қанағаттандыру үшін салынған инвестициялар да төмен тәуекелмен байланысты.
Сіз толық ғылыми-техникалық циклге немесе оның элементтеріне (сатыларына) - ғылыми зерттеулерді, жобаларды әзірлеуді, өндірісті кеңейту немесе қайта құруды, жаңа өндірісті ұйымдастыруды немесе жаңа өнімдерді шығаруды және т.б. инвестициялауға болады.
Өндірістік-экономикалық әлеуетті сақтау және дамыту кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің маңызды бөлігі болып табылады. Бұл бизнестің бизнесі инвестициялық қызмет деп аталады. Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес инвестициялық қызмет инвестициялық процесс болып табылатын кәсіпкерлік қызмет болып табылады.
Инвестициялық қызмет субъектілері инвесторлар (инвестициялық қызмет немесе заңды тұлғалар қатысушылары), клиенттер, бизнес-орындаушылар, инвестициялық қызметті пайдаланушылары, жеткізушілер, инвестициялық қорлар) және инвестициялық процестің басқа қатысушылары болып табылады. Клиенттер инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін инвестордан инвесторларды алған инвесторлар немесе жеке және заңды тұлғалар бола алады.
Нақты инвестицияларды қаржыландыру көздері экономиканың барлық деңгейінде (макроэкономикалық) және экономикалық (микро деңгейде) қарастырылуы тиіс. Макро деңгейде мұндай қаржыландыру көздері жалпы жинақ, яғни халықтың жеке жинақтары, бизнес-жинақ және мемлекеттік бюджеттің балансы ретінде қарастырылады.
Жалпы жинақ жалпы қоғамның жалпы кірісінің бөлігі болып табылмайды (соның ішінде мемлекеттік тұтыну шығындары), бұл инвестициялардың қаржылық негізі.
Тұтастай алғанда, мемлекеттегі инвестициялар мен жинақ ақшалары бірдей болуы мүмкін. Жалпы жинақ пен инвестициялардың бірегейлігі экономиканың жеке секторларында әр түрлі болуы мүмкін. Қолма-қол ақша жинаушылардың жақсы дамыған несиелік және қаржылық жүйе тұрғысынан жеке тұлғалар екендігі фундаментальды емес, өйткені бұл қаражаттар қаржы ресурстарының түрінде кредиттік операцияларды жүргізуге жұмылдырылады.
Қазіргі уақытта қаржылық қауіпсіздіктің негізгі көздерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастар арқылы түскен қаражат.
Нарықтық экономика жағдайында негізгі инвестициялық шешімдер шаруашылық субъектісі деңгейінде жүзеге асырылады. Компанияда инвестицияларды жүзеге асыру үшін балама қаржыландыру нұсқалары бар. Бұл қаржылық тұрғыдан әр түрлі көздерді бірге қолдануға болады. Жиі тәжірибе жасаңыз [19].
Кесте 1- Кәсіпорынның каржыландыру көздерін топтастыру
Қаржы ресурстары
Кәсіпорындағы инвестициялау көзі
1. Жеке
Амортизациялық қаржы бөлінулер (негізгі қорлар мен материалды емес активтерге салынған тозу қаржылары)
Жалпы пайда
Тауарлар мен қызмет көрсетулерді өткізуден түскен пайда (кәсіпкерлік табыс.
Басқа да өткізулерден түскн табыс.
Өткізуден тыс нәтижелердің (табыс - тар) сальдосы.
Резервтік қор
Жөндеу қоры.
Сақтандыру резервтері
Басқалар
өткізуден түскен түсім (өзіндік құн)
өткізуден түскен табыс
Басқа да өткізулерден түскен табыс
өткізуден тыс табыстар
Жалпы табыс
Таза табыс
2. Тартылған қаражаттар.
2.1. Ағымадағы инвестициялық қызметтегі үлестік қатысу қаражаттары.
2.2. Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан түскен қаражаттар.
2.3. Еңбек ұжымының мүшелерінің жеке және заңды тұлғалардың табыстық және басқа да жарналары.
2.4. Сақтандыру төлемдері.
2.5. Франчайзинг, селенг, аренда бойын - ша төлемдердің түсуі
2.6. Басқалары
Сәйкес инвесторлардың қорлары
3. Бюджеттік қаржы бөлінулер
Бюджет қаржыландыру қаражат - тары
4. Бюджеттік емес қорлардан түскен түсім - дер
Бюджеттік емес қорлардың қаражат - тары.
5. Қарыздық қаражаттар.
5.1. Банк несиесі
5.2. Басқа да қаржылық институттардың несиелері
5.3. Бюджеттік несие
5.4. Коммерциялық несие
5.6. Басқалары
Несие берушілердің қорлары
6. Тартылған қаражатар
6.1. Аығмадағы инвестициялық қызметтегі үлестік қатысу қаражаттары.
6.2.Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан түс - кен қаражаттар.
6.3. Еңбек ұжымының мүшелерінің жеке және заңды тұлғалардың пайдалық және басқа да жанрлары.
6.4. Сақтандыру төлемдері.
6.5. Франчайзинг, селенг, аренда бойын - ша төлемдердің түсуі.
6.6. Басқалары
Сәйкес инвесторлардың қорлары
7. Бюджеттік қаржы бөлінулер.
Бюджеттік қаржыландыру қаражат - тары
8. Бюджеттік емес қорлардан түскен тұсім - дер.
Бюджеттік емес қорлардың қаражат - тары
Компанияның меншікті қаражаты құрылтайшылардың бастапқы жарналарын және күрделі салымдарды қаржыландыруға қатысты шаруашылық қызметтің нәтижелерінен алынған жинақтарды қамтиды.
Компания инвестициялық қаржыландырудың негізгі көздерінің тозуы кіреді. Осындай қаражаттың есебінен ақшалай қаражат компанияның негізгі капиталының қалыпты өндірісін кеңейту үшін қолданылады.
Салық және басқа да төлемдерді төлегеннен кейін, таза пайда кәсіпорын ішінде қалады. Оның бір бөлігі өндірістік және әлеуметтік инвестициялар ретінде пайдаланылуы мүмкін.
Кредиттер кредиторларға есептеледі. Қазіргі сәтте инвесторлар тез әрекет ететін кәсіпкерлік іскерлік салаларға кредит беруге тырысуда.
Инвестиция саласының бірі - лизинг. Лизинг - бұл машиналардың, жабдықтардың, көлік құралдарының және өнеркәсіптік құндылықтардың ұзақ мерзімді жалға беруі. Айта кету керек, нарықтағы қатынастар жағдайында жабдықтарды инвестициялаудағы лизингтің үлесі 25% құрайды.
Бюджет қаражаты - бұл бюджет қаражатын қаржыландыру. Қазақстан Республикасының бюджетінен гранттық негізде мемлекеттік орталықтандырылған күрделі инвестицияларды қаржыландыру, егер объектілер құрылыс жұмыстарының және қоғамдық қажеттердің бекітілген тізбесіне енгізілген болса ғана жүзеге асырылады.
Инвестициялардың әртүрлі түрлерін тарту мен пайдаланудағы мемлекеттің рөлі мен оны мемлекеттік реттеу ролі тікелей басқару және реттеу (мемлекеттік кәсіпорындардың басқаруына беру, халықаралық несиелеу үшін) және жанама әсерлері (халықаралық бизнестің тікелей және портфолиосы) экономикалық механизмдер арқылы тікелей байланысты.
Түзету дәрежесі инвестициялық объектімен анықталады, мысалы, инвестициялық несие объектісі ұйым немесе мемлекет болып табылады, ол уақытша қарыз алуға құқығы бар және, демек, инвестицияларды тікелей пайдалануды бақылауы тиіс. Инвестицияның коммерциялық нысанында үкімет өз рөлін тек тікелей құқықтық механизм арқылы (салық жүйесі және т.б.), сондай-ақ қаржылық-экономикалық саясат арқылы тікелей бақыламайды.
Мемлекеттің инвестициялық саясатындағы рөлі нарықтық экономиканың ішкі тұрақсыздығына негізделген Кэсси экономикалық саясатының теориясы арқылы анықталады. Мұндай тұрақсыздық өндіріс факторларының жеткіліксіз пайдаланылуына және халықты толықтай жұмыспен қамтуға байланысты ресурстарға сұраныстың жеткіліксіз болуында көрініс табады. Осылайша, макроэкономикалық саясатта Кеуnеsіаnдің басты міндеті - араласу арқылы толық жұмысқа қол жеткізу. Бұл құнның өсуін қамтамасыз етеді және соның салдарынан жалпы ішкі өнімнің динамикасына әсер етеді.
Басқаша айтқанда, Кейнстің инвестициялық сұраныс динамикасы экономикалық даму циклдарының негізгі себебі болып табылады. Өз кезегінде, бұл сұраныс инвестицияланған капиталдың өсу қарқынына (пайыздық мөлшеріне) байланысты болады. Демек, баға динамикасының динамикасы мен өсу қарқынына әсер етуі мемлекеттің ақша-несие саясаты мен ақша агрегаты - пайыздық ставка - инвестициялар - жабық ішкі өнім арасындағы келесі байланыста көрініс табуы мүмкін. Бұл схема көптеген батыс елдерінде 1950-1960 жылдары тиімді болды.
Елде ақша-кредит саясатын қалыптастыру кезінде мемлекет (Ұлттық Банк) ұлттық валютаның валюталық құндылығын және айыппұлды белгілейді. Мемлекет (Ұлттық Банк) нарықтық күштер мен мемлекеттік реттеу арқылы өсу қарқынының өсу қарқынына қатынасын анықтайды.
Шетелдік капиталды реттеу үшін дамушы елдерде ғана емес, сондай-ақ дамыған елдерде де қолданылады. Мысалы, 80-ші жылдың бірінші жартысында GWР төлем балансының тапшылығын қаржыландыру үшін сыйлықақыны арттырды. Нәтижесінде елден, әсіресе Батыс Еуропадан капитал ағыны тез артты. Экономикалық әдебиетте уақыттың күрделі жағдайы соғыс соғысы деп аталды.
Бірақ мұндай саясатты қарау оңай емес. экономикалық өсімнің төмендеуі, өсу қарқынының төмендеуі және халықтың еңбек жағдайлары нашарлауы және т.б. қолайсыз жағдайлар туындайды. Мұндай саясат амортизацияны көбейте алады, өйткені несие құнының өсуі өнім құнының өсуіне әкеледі. Сондықтан, бюджетті негіздеу саласында көптеген адамдар айырбас бағамын жасанды түрде ынталандырмай, нарықтық факторға сүйенеді.
Мемлекеттік реттеу мәселесі реттеудің бір факторлы моделі ретінде қарастырылмайды: біріншіден, мультипликатор көпфакторлы, күрделі нарық санаты. Екіншіден, айыппұлдардың көбеюі (реттеуіш ретінде, бірақ инфляциялық жағдайда емес) несие ағынына айтарлықтай әсер етеді.
Шетелдік капиталмен жұмыс істеу кезінде оны екі кезеңге бөлу ұсынылады:
1. шетелдік капиталды тарту кезеңі;
2. Негізгі капиталды иеліктен шығару үшін пайдаланылатын кезең;
Кәсіпорындарда шетелдік капиталмен айналысу кезінде мемлекеттік қызметтер мен реттеу қағидалары әр түрлі. Мемлекеттік несие беру және бейінді емес қызмет салалары халықаралық кәсіпкерлік (тікелей және портфельдік шетелдік инвестициялар) түрінде жеке капиталды тарату мен пайдаланудан гөрі мемлекеттік реттеуді талап етеді. Мемлекеттік қазынашылық міндеттемелердің құны артуда. Осы ерекшеліктерге байланысты шетел капиталы аумағындағы заңдар шетелдік қарыз алу және шетелдік инвестициялық заңдарға бөлінеді, сондай-ақ шетел капиталын тарту мен пайдалануды мемлекеттік реттеу қызметтері көрсетіледі. Сондай-ақ шетелдік капиталдың және инвестициялардың түріне байланысты түзету әдісі де шегеріледі. Халықаралық мемлекет және банктік қарыздар. Бұл ретте, реттеудің дәрежесі мемлекет қарыз алушының делдалдығы ретінде халықаралық несие ретінде анықталады. Мемлекет несиелік келісімге қол қояды, оны мемлекеттік кепілдік арқылы жабуды қамтамасыз етеді. Мемлекет кредитор ретінде бірнеше функцияларды орындайды. Бұл жағдайда мемлекеттің рөлі:
кредитор, донор, кепілгер және кредитор ретінде әрекет ететін халықаралық несиелендірудің белсенді қатысушысы;
- мемлекеттік несие жинақтаушы бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады;
- көптеген елдерде экспорттық несиелер мемлекеттік бюджет есебінен кәсіпорындар мен банктерге беріледі;
- жаһандық нарыққа қызмет көрсету үшін жеке банктік несиелерді кепілдендіретін, сыртқы сауда операцияларын сақтандыру және несие беретін мемлекеттік немесе жартылай мемлекеттік кәсіпорындар құру.
Елдегі саяси тұрақтылық - бұл қолайлы инвестициялық ахуал жасау үшін кәсіпорындар үшін өте маңызды шарт.
1.3 Инвестициялық жобаларды тиімді ұйымдастыру-инвестициялық тартымдылықты арттыру негізі
Инвестициялық жобалау дегеніміз техника - экономикалық негізі бар (сызулар, түсіндермелі хаттар, инвестициялық жобаның бизнес-жоспары және жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар.Оның ажырамас бөлігі болып инвстициялық жобаның құнның аңыктайтын смета табылады.
Жоба - бұл техникалық материалдар(сызба, есептер, жаңа құрылған гимараттардың макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір құжаттардың алдын-ала тексті.
Ең алдымен өндірістік бағытта инвестициялық жобаны өндеу ұзақ мерзім уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық деңгейге дейін.
Инвестициялық жобаны нарыктық көрсеткіштердің көмегімен тиімді бағалау үшін жұмыстын басталуы мен аякталуын нақты білу керек. Зертеуші, ғалым үшін жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер үшін- алғашқы ақша қаражатты жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.
Жобаны қаржыландыратын инвесторларды процестің жасалуы емес, оны өткізуден алатын табыс қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер үшін - жүмыстың аякталуы. Кейбір жобалар үшін жұмыстың аякталуы - қаржыландырудың тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық қуаттылықты толығымен игеру болады.
Жобамен жұмыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты түрде негізделу керек.
Жобаның басталу кезінен өтімділік кезеңге дейінгі уақыт аралығы инвестициялық цикл деп аталады.
Инвестициялық циклды 3 топқа бөлуге болады. Оның әркайсысының өз мақсаттары мен міндеттері бар:
нвестицияға дейінгі- бастапқы зерттеулерден инвестициялық жобаны қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
ивестиция кезеңі- келісім- шарт жасау кезеңі
өндірістік- кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету кезеңі.
Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі этаптар инвестициялық жобалау облысына кіреді. Ал өндірістік кезең арнайы жүргізуші кезеңдер ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру, талдау т.б ) облысына кіреді.
Инвестицияға дейінгі кезде болашақ объектіні жобалау қарастырылады. Кәсіпорын инвестиция туралы алдын-ала шешім қабылдайды, салынып жатқан объектілерінің директорын тағайындайды. Жобаның техникалық экономикалық бағалауын, өтімділік бағасын зертеуді кәсіпорынның өзі жүргізеді немесе мамандырылған мекемелердің көмегіне жүгінуге болады [21].
Жобаның алғашкы кезінде күтпеген жағдайларды ескеруге болады. Ол үшін ең экономикалық жолдарды табу, жобаның өтімділігін бағалау, оның бизнес- жоспарын құру. Бірақ, уакытында тоқтау деген принципке сүйене жүру керек, яғни жұмыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.
Екінші инвестициялық кезенде жоба мыналарды енгізеді:
жобалық кәсіпорынды таңдау;
жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
жобалық және құрлыстық жұмыстын алдын - ала жоспары;
деталдық жоспарлау және спцификация;
құрлыстық орындардын сызбасы.
Осы кезеңде бас мердігер және субмердігер тағайындалады. Мердігерлер мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қыска мерзімді зайымдар аңыкталады.
Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны, оның техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік береді. Осы кезеңде қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану шығындарына да тәуелді [22].
Жобалау үрдісін 2 кезеңге бөлуге болады:
жоба алдындағы;
нақты жобалау.
Жобалау алдындағы кезең инвестиция салудың алғы шарттарын жасайды. Дәл осы кезеңде жобаның өміршеңділігі мен инвестициялық тартымдылығы қалана басталады. Жобалау алдындағы кезең зерттеулері нақты инвестициялық жобаның толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның өмірлік циклін бұл кезеңде дәл анықтау мүмкіндігі қиынға соғады.
Нақты жобалау өзі екі кезеңді енгізеді:бастапқы және соңгы жоба. Әр кезеңде болашақ объектінің сметасы ауықталады.
Өндірістің техника-ұйымдастырушылық дәрежесінің көтерілуі соның ішінде: еңбек,еңбек құралдары және еңбек заттары деңгейінде көрінеді. Міне осындай экономикалық көрсеткіштер, еңбекті іске асырумен бірге техника мен технологияның тиімділіктерінің дәрежесін көтереді. Жоғарыдағы көрсеткіштер (еңбек өнімділігі,қорқайтарымдылық,материа лдық сыйымдылық) интенсификацияның жеке көрсеткіштері деп аталады. Оларды талдау технико-ұйымдастырушылық дәреженің факторымен шығару керек. Жеке көрсеткіштерге байланысты жалпылау да қолданылады [23].
Барлық жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық және ұйымдастырушылық тиімділігін сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға болады:
oo Еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
oo Материал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
oo Негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
oo Айналым коэффициентінің артуы;
oo Өнім көлемін жоғарылату;
oo Өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
oo Қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;
Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі барлық материалдық салаларға ортақ. Әдістік ұсыныстар іс-шараларының кешені ғылыми-техникалық прогресті үдетуге бағытталған.
Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары; қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша қаражатты пайдалануда.
Тәжірибеде кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай бөлімдерді өзіне енгізеді:
түсіндірмелі хат;
техника-экономикалық бөлім;
бас жоспар;
енбек күші;
құрлыстық бөлім;
өндірісті баскару жүйесі;
сметалық құжаттар.
Инвестициялық жобаның әр жұмысының кезенінде оның құндық бағасы аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және олардың нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде өседі. Инвестициялық мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның мөлшері 25-40% аралығында болу керек.
Инвестициялық процестін әр кезеңінде жобаның экономикалық өтімділігі, табыстылығы аңыкталады.Басқа сөзбен айтқанда шығындарды алынатын табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық талдау жоспарланады [24].
Кәсіпорындар барлық инвестициялық ұсыныстарды жинағанда оларды бағалау жэне ранжирлеу процесі басталды. Сонымен қатар инвестицияның нәтижелік көрсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары кұрылады, олар өз кезегінде, банк және басқа да кредиторларға ұсынылатын техника-экономикалық жағдайда жүзеге асырылады.
Барлық өркенниетті мемлекеттерде неғұрлым болашағы бар кәсіпорындар өз қызметтерін кеңейте келе, міндетті түрде инвестиция тартуға есік ашады. Бұл өз кезегінде инвестициялық жобаларын тиімді де тартымды түрде ұсыну арқылы инвестиция тарту тәжірибесі кеңінен қолданалынады [25].
Инвесторлар өздеріне тиісті инвестициялық паймен еркін қолданады. Олар пайды мұрагерлікке қалдыруға, бағалы қағаздар заңына сәйкес басқа да келісімдер жасай алады[26[. Барлык кәсіпорындар инвестициялық қарекетпен байланысты. Инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау көптеген факторлармен қиындатылады. Олар: инвестицияның түрі, инвестициялық жобаның құны, қаржы ресурстардың шектеулігі, шешім қабылдаумен байланысты тәуекелділіктер.
Инвестицияны қажет ететін себептер көп болуы мүмкін, бірақ жалпы оларды үш түрге бөлүге болады: қолда бар материалды-техникалық базаны жаңарту, өндірістік қарекеттің көлемін ұлғайту, жаңа қарекеттердің түрін меңгеру. Инвестициялық жобаны қабылдау міндеті әр бағытта әртүрлі. Егер бар өндірістік қуатты ауыстыру керек болса, онда шешім оңай қабылданады, себебі кәсіпорынның басшылары жаңа өндірістің қаңдай сиппаттамалармен қанша керектігін нақты біледі. Ал егер негізгі әрекетті кеңейтумен байланысты инвестиция туралы шешімді қабылдау қиынға түседі. Осы жағдайда жаңа туындайтын факторларды ескеру қажет. Олар: тауар нарығында кәсіпорынның жағдайының өзгеруі, қосымша еңбекті игеру жэне т.б.
Инвестициялық сипаттағы бақылау шешімін қабылдау процесі негізінде болашақ ақша түсімдері мен болжаулы инвестиция көлемін салыстыру жэне бағалау жатыр.Өйткені салыстырылатын көрсеткіштер әр түрлі уақытқа қатысты, осындағы ең негізгі проблема оларды салыстыру. Оған әртурлі қарауға болады, объективті жэне субъективті жағдайға байланысты инфляция қарқыны болатын түсімдердің көлемі, болжау көкжиегі, аналитиктердің білім деңгейі және т.б.
Қаржылық мененджмент тәжірибесі инвестициялық қызметтерді бағалаудың келесі әдістерін атап көрсетеді. Капитал мен табысты дисконтау. Матариалдық негізін ақша құрайтың қаржы ресурстары уақытша құндылыққа ие. Қаржы ресурстардын уақытша құндалығы екі аспектіде қарастырылады. Бірінші аспект ақшаны сатып алу қабілеттілігімен байланысты. Екінші аспект ақша қаражаты капитал сияқты айналымымен және осы айналымнан табыс алумен байланысты. Ақша жаңа ақшаларды тезірек жасау керек.
Табысты дисконтау- капитал салу мерзіміне байланысты табысты әкелу. Дисконтау есебімен өскен капитал мен қосымша табысты аудару үшін келесі формула аңықталынады:
К=К*(1+n),
К- салымдардың бастапқы сомасынан Т-мерзімінің аяғында капиталдың салымдарының мөлшері.
К*- салынған капиталдын мөлшерін ағымдағы бағалау, яғни бастапқы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әлеуметтік-гуманитарлық факультеті
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Экономика және бизнес кафедрасы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорғауға жіберілді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЭжБ кафедрасының
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
меңгерушісі м.а., профессор
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
_____________ Ш.З.Заманбеков
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
____ ________ 2019 ж.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тақырыбы: Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын жақсарту жолдары
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5В050600 - Экономика мамандығы бойынша
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған (4 к. 4 ж.) Ахметжан А
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми жетекшісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
аға оқытушы Оспанбек Т.Қ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Алматы 2019
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті
Әлеуметтік-гуманитарлық факультеті
Экономика және бизнес кафедрасы
Ахметжан А
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын жақсарту жолдары
5В050600 - Экономика мамандығы бойынша
Алматы 2019
Мазмұны
Кіріспе
4
1
Кәсіпорынның инвеститциялық тартымдылығын арттырудың экономикалық негіздері
1.1
Кәсіпорындарда инвестициялық тартымдылықты арттырудың экономикалық мазмұны
8
1.2
Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін анықтайтын көрсеткіштер
12
1.3
Инвестициялық жобаларды тиімді ұйымдастыру- инвестициялық тартымдылықты арттырудың экономикалық негізі
18
2
Алтын Смарт ЖШС-нің инвестициялық тартымдылығын талдау
2.1
Алтын Смарт ЖШС - нің экономикалық қызметін талдау
25
2.2
Алтын Смарт ЖШС қаржылық жағдайын талдау
30
2.3
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын талдау
35
3
Кәсіпорындардың инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары
3.1
Қазақстан Республикасында инвестиция көзін тиімді пайдалану мәселелері және оларды жетілдіру жолдары
39
3.2
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын күшейту жолдары
47
Қорытынды
56
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
60
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі, Қазақстан Республикасында әлеуметтік экономикалық жағдайды дамыту үшін көп сала инвестиция тартуды қажет етеді. Сондықтан қазіргі таңда әрбір кәсіпорын инвестициялық саясатты жүзеге асырады. Жалпы инвестиция дегеніміз- бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін жұмсап, сол арқылы болашақта пайыз түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады.
Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың ел халқына арнаған Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік 2017 жылғы 31 қаңтардағы жолдауында Қазақстан шетел инвестицияларын тарту ісіндегі көшбасшылығын сақтап қалуы қажет. Астана халықаралық қаржы орталығы ел экономикасына қаржы ресурстарын тартуда маңызды рөл атқаруға тиіс. Біз тауар өндіру мен өткізу, қызмет көрсету ісін жаһандық желіге бейімдеуіміз керек. Мұны, ең алдымен, трансұлттық компанияларды тарту арқылы жасаған жөн. Қазақстанда өндірістер ашу жөніндегі Қытаймен бірлескен инвестициялық бағдарламаны тиімді жүзеге асыру керек. Қытай тарапымен уағдаластыққа қол жеткізілді. Нысандар белгіленді. Нақты жұмыс істеу қажет. Бұл қазақстандықтар үшін 20 мың жаңа жұмыс орнын ашатын заманауи өндіріс болмақ. Қазір 6 жоба жүзеге асырыла бастады, ал 2 жоба іске қосылды. Соның бірі - гибридтік және толықтай электрлі JАС автомобильдерін ірі құрылғылардан құрастыратын зауыт. Қажетті инфрақұрылым қалыптастыру жайын ескеріп, экспортқа бағдарланған электромобиль өндірісін одан әрі дамыту мәселесін пысықтауды тапсырамын. Тұтастай алғанда, Қазақстанның өз Инвестициялық стратегиясы болуға тиіс.- деп атап өткен болатын.
Жалпы алғанда қоғамның экономикалық дамуы мен әрбір шарушылық субъектісінің бәсекелес ортадағы игілігі көбінесе оның инвестициялық белсенділігіне тәуелді. Инвестициялық белсенділік макроэкономика мен микроэкономиканың күрделі мәселелерін қамтиды. Ол барлық шаруашылық механизмін құрайтын шаруашылық субъектілердің экономикалық әрекетіне әсер етуінің нәтижесі болып табылады. Бұл капитал жинағына, ғылыми- техникалық прогресстің жеделдеуіне материалдық ынта және де инвестициялық тауарлардың бәсекелестік нарықта болуы, нарық инфрақұрылымының дамуы және заң шығарушы база болып табылады. Инвестиция қажеттіліктерін ескеретін себептер әр түрлі болуы мүмкін, бірақ бүтіндей оларды үш түрге бөлуге болады: қолда бар материалды-техникалық базаның жаңартылуы, өндірістік қызмет көлемін өсіру, қызметтің жаңа түрлерін баулу.
Нарықтық экономикадағы бәсекеге қабілеттілікті шешетін экономикалық санаттардың бірі. Бәсекеге қабілетті қарым-қатынастарды дамыту болмаса, біздің ұлттық экономика дамудың динамикалық жүйесі болады. Соңғы жылдары көптеген кәсіпорындар жоғары сапалы өнімдерді арзан бағамен өндіру қажеттілігін сезінді. Бұл жалпы өндірістік шығындарды төмендету, өнім сапасын жақсарту және оның бәсекеге қабілеттілігін білдіреді. Компанияның іргелі принциптерінің бірі нарықтық сұраныстың нарықтық деңгейін арттыру болып табылады. Бұл жағдай кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру және жалпы тиімділікті арттырудың негізгі бағыттарын айқындау үшін өте маңызды.
Кез-келген меншік нысанындағы кәсіпорын үшін белгілі бір уақытқа қаржылық нәтижені көрсететін шығын-кіріс коэффициентін есепке ала отырып, есеп беру жылының нәтижелерін ескеру және талдау өте маңызды. Инвестициялық тартымдылықты арттыру жолдары үнемі маңызды және жақын болашақта қалады. Мемлекет дамуының тағдыры болашақта ұлттық экономиканың кəсіпорындарының инвестициялық тартымдылығын анықтайтын жас мамандардың қолында жəне олар қандай шаралар қабылданатын болады.
Экономикаға инвестиция тарту ішкі тапшылығын және тапшылықты болдырмауға, өндірісті ұлғайтуға, экспортты ұлғайтуға, импортты қысқартуға, тауарлардың жетіспеушілігін төмендетуге және өндірістің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда адамдарға экономикадағы инвестицияның нақты тиімділігін көруге тура келеді, ол жұмыс орындарының өсуі, жаңа өнімдердің пайда болуы және еңбек өнімділігінің артуы деп танылады.
Инвестициялық дағдарыс жүйелік дағдарыста базис бола отырып, бұрыннан белгілі ақиқатты максималды ашып көрсетті: экономикалық өсім бәрінен бұрын өзінің меншікті ресурстарымен, содан кейін ғана шетелдік инвестицияларды тартумен, олардың технологиялық құрылымымен, салалар бойынша дұрыс үлестіруі мен оларды пайдалану тиімділігі екені қамтамасыз етіледі. Қазіргі заманғы экономикалық саясатта акцент жетістікті құраушыға қойылады. Үшбірлікті талаптарды орындау толық емес нәтижелерге әкеліп соқтырады. Нақты инвестициялар облысында барабар заңшығарушы-нормативті база жоқ. Бірінші дәрежелі қарастыруды қажет ететін инвестициялық жобаларға мемлекеттік қолдау көрсету, жобаның тіршілік қабілетін бағалау әдістемесін ұйымдастыру, инвестициялық жоба тәуекелдіктерін басқару, инвестициялық жобаларды қаржыландыру тәсілдері мен әдістерін жатқызуға болады.
Саяси тұрақтылық, әлеуметтік-экономикалық реформалардағы жетістіктер, табиғи және қоғамдық мүмкіншіліктеріміз біздің еліміздің іргетасы болып табылады. Егеменді ел болып жарияланғаннан кейін, шетелдік инвесторларды елдің экономикасына тарту стратегиялық мақсаттардың бірі болған еді. Нарықтық экономиканы тапқырлықпен жүзеге асырған өркенниетті елдердің тәжірибесі көрсеткендей, шетелдік инвестицияның экономиканы дамытуға, халықтың әл-ауқатын көтеруге үлкен септігін тигізетінін айғақтайды. Шетелдік инвестиция тарту жөнінде Қазақстан ТМД мемлекеттері арасында алдыңғы орында тұр. Өзіндік жинақтаған тәжірибесі бар және тәжірибе негізінде бағыт-бағдарын айқындауда. Қазіргі таңда шетелдік инвестицияларды елдің экономикасына жаңа әдіс-тәсілмен тарту мәселесі алға шығуда. Ол-дегеніміз көлемнен сапаға өту саясатын ұстану болып табылады. Бұл диплом тақырыбының зерттеудегі маңыздылығы. Қазақстанның қазіргі кездегі экономикасы үшін инвестиция өте маңызды рөл атқарады десек те болады,яғни казіргі уақыттағы өнеркәсіптік-экономикалық дағдарыстан шығуға көмектеседі деп білеміз. Өнімділіктің негізгі құралы ретінде инвестициялық әрекет экономикалық ортаға жаңа элементтер енгізетін әрекетке ие. Бұл кәсіпорын шеңберінде өнім өндіруде ұтымдылықты қамтамасыз етуге, ресурстарды тиімді пайдалануға және әрине өзіміз айтып өткендей экономикалық дамуға әкеледі.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі: Алтын Смарт ЖШС-і
Зерттеу негізі: кәсіпорында инвестициялық тартымдылық үрдісін танып-білу.
Диплом зерттеуіндегі қолданған әдістер:
oo әдебиетке аналитикалық шолу;
oo инвестициялық үрдіске талдау жасау;
oo құрылымдық-функционалды әдіс.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттырудың теориялық және әдіснамалық негіздерін зерттеу, инвестициялық саясаттың тиімділігін талдау және инвестициялық саясатты жетілдіру болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
Кәсіпорынның инвестициялық әрекетінің теориялық және басқарудың әдістік тәсілдерін танып-білу.
Алтын Смарт ЖШС-нің инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдарын қарастыру.
Алтын Смарт ЖШС кәсіпорынының экономикалық қызмет әрекеттеріндегі қазіргі заманға лайық басқаруының даму жолын қарастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізінде Қазақстан Республикасы Заңдары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары мен бағдарламалары, отандық және шетелдік ғалым- экономистерінің еңбектері, бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтері алынды.
Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Инвестициялық тартымдылықты арттыру біздің еліміздің экономикалық дамуындағы маңызды факторлардың бірі болып табылады. Сондықтан инвестициялық белсенділіктің қарқындылығы әрдайым басым мәселелердің бірі болуға тиіс.
Бірінші бөлімде кәсіпорыннның инвестициялық тартымдылығын арттырудың теориялық негіздері қарастырылған.
Екінші бөлімде Алтын Смарт ЖШС-нің нарықтағы сипаттамасы, сондай-ақ экономикалық, қаржылық жағдайы талданады. Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында жасаған инвестициялық жобасы талданған.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының инвестициялық тартымдылығын жетілдіру және кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын күшейту жолдары ұсынылған.
1 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттырудың экономикалық негіздері
0.1 Кәсіпорындарда инвестициялық тартымдылықты арттырудың
экономикалық мазмұны
Инвестиция сөзі латын тілінен шыққан, ІnvеsТіrе - жұмылдыру деген мағананы білідіреді. Феодал эпохасы кезінде инвестиция деген вассалдың феодалдық қолына кіруін айтқан: бұл сөзбен Епископтардың орын тағайындауын да айтылатын, және шіркеудің жерін билеуге, сол жердің иесін білідіретін Инвестура жаңа жерге ие болу мен қатар және сол жердің ресурстарын билеуге, өз пайдасына қолдануға рұқсат берілген.
Бір жағынан қарқынды инвестиция ақталады және сол жердегі территориялардан табыс табу бірнеше есе өсіп қоймай, және жер даму факторы ретінде қолданылды[4].
Инвестиция- деп қаржы-қаражат, банктік заемдер, пай, акциялар, және тағы басқа құнды қағаздар, технологиядағы машиналар, лицензия, товар белгілері, кредиттер т.б. мүлік немесе мүліктік құқықтар, интелектуалды игіліктер, жаңадан іске қосылған кәсіпорындар және т.б. жұмыс түріне, пайда табу арқасынада әлеметтік жағымды эффект өсіру деп айтуға болады.
Ал инвестициялық қызмет бойынша түсінігі, шаруашылық қызмететті жүзеге асыру үшін әр - түрлі капитал салымдары.
Инвестиция объектісі:
1. Мүлік инвестициясы (матриалдық инвестиция). Материалды инвестиция деп - инвестиция тікелей өндіріс процесіне қатысады. (Мысалы: инвестиция - құрал жабдық, материалдарға, құрлысқа)
2. Қаржы инвестициясы - қаржы мүлігін, басқа басқа фирма жұмысына қол сұғу және т.б. фирмалардың құқықтық жұмыстарына қатысу (акция сатып алу.)
3.Материалы емес инвестиция - материалды емес құндылыққа инвестиция салу. (кадрлер дайындау, реклама)[5].
Объектіге қатысты инвестицияны екі түрге бөлуге болады: портфельдік және тікелей.
Портфельдік - құнды қағазға салынуы, курстың өзгеруі байланысты дивидендтер алу, тағыда сол шаруашылықтың басқаруына қатысуға құқық береді.
Портфельдің пайда болуы ол- құнды қағаздар және тағы басқа активтерді сатып алу арқасында пада болды.
Портфель - бұл неше түрлі инвестициялық құндылықтар жинтығы, бұл инструмент салушының жалпы бір тікелей нақты инвестиция нысанын көрсетеді. Портфельдің ішіне бір типті құнды қағаздар кіруі мүмкін (акция) және әртүрлі инвестициялақ құндылығы бар (акция, облигация, жинақталғын депозит, сертификаттар, және т.б.)
Тікелей (реалды) инвестиция - мемлекетпен және жеке фирмамен инвестицияны бір өндіріске құйылуы.
Тікелей инвестиция екі әр түрлі қолпакеттерден тұрады. Біріншісі инвестицяны жарғылық капиталға құю, ол дегеніміз қайта жасалған капиталды жағдай (компьютер өндірісі құрылымы, өндіру станоктары)
Екінші компонент - инвестицияны товар - материалдық қорға құю, бұл дегеніміз шиізат қорларын үлкейту, өндіріс процесіне жататын, немесе өтпеген дайын тауарлар. Коммерциялық тауар - материалдық қорлар, капитал қорының бір негізгі бөлімі ретінде саналады экономикалық жүйеде; олар капитал құрал-жабдықтар сияқты өте қажет өндіріс ғимараты.
Тікелей инвестиция тағыда; ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.
Ішкі - бұл шаруашылық субъектінің қаржаты өзінің өндіріс факторына өзінің қаржы - қаражаттан қаржыландыру.
Сыртқы - бұл инвестициялық институттардың құралдарын өндіріс факторына, инвестиция керек шаруашылық субъект Тікелей инвестицияға тағыда жалпы және таза инвестицияларды жатқызуға болады. Жалпы таза инвестиция бұл жалпы инвестиция деп аталады, өйткені ұсталымдарды шегерімнен кейін өзіндік капиталдан тұрады[6].
Ұсталыным сипаты бойынша:
Бірінші инвестициялар; немесе нетто инвестициялар, олар кәсіпорынды құрғанда немесе сатып алғанда жасалады.
Ұлғаюға инвестициялар; (экстенцивті инвестиция) бұл инвестиция кәсіпорынның өндіріс процесін ұлғайтады.
Реинвестиция: бұл инвестициядан түскен табыстан бос ақшаны қайта жаңа құрал жабдықтарды алуға, және жаңа өндіріс құралдарына құю, бұл кәсіпорынның негізгі қорларын ұстауға жұмсалған.
Ауыстыру инвестициясы: бұл ескі құрал - жабдықтарды, жаңа құрал- дабдықтарға ауыстыру. Инвестицияны рационализациялау: бұл инвестицияны техника және технологиялық процестерді модернизациялау. Шығарылатын тауарды өзгертуге салынатын инвестиция: Әртараптандыруға салынған инвестиция: тауардың номенклатурасын ауыстыруына байланысты, жаңа тауар түрін шығару және даңа өткізу орындарын табу. Инвестицияны кәсіпорында тоқтап қалмауын қамтамасыз ету, ҒЗКТЖ-ға жіберу, кадр дайындау, жарнама, қоршаған ортаны қорғау. Буртто инвестиция: ол нетто - инвестициямен реинвестициядан тұрады.
oo Тәуекел инвестициялар немесе венчурлы капитал инвестиция, жаңа акциялар шығару түрінде, жаңа қызымет саласында шығарылатын, үлкен тәуекелмен байланысты.
Венчурлық капитал инвестициясы бір - бірімен байланысты емес объектілерге құйылады, бұл салынған ақшаның тез ауқуы. Бұндай капитал салымдар, өндірушіден біраз акциясын алумен жасалады, сонымен бірге соңғы акциялардың конверсиялақ құқығы бар[7].
Капиталдың енгізілуі тәуекелділіктің жоғары деңгейі кішігірім, шағын кәсіпорындарды қаржыландыруға, жаңа технологиялар енгізумен көрінеді. Тәуекел капиталдың өзінде бірнеше формалары бар: Ссудалық, акционерлік, кәсіпкерлік[8].
Ол ғылыми сыйымды кәсіпорындардың жарғылық капиталы жоғары және басқа фирмалармен тығыз байланыста болады.
Уақыт факторы бойынша:
oo Қысқа мерзімдік инвестицияляр
oo Ұзақ мерзімдік инвестициялар
Аннуитет - инвестиция, әр - бір уақыт мерзім кезінде жеке бір табыс алып келеді. Жалпы ол қаржыны зейнетақы сақтандыру қорларға енгізуі. Сақтандыру компаниялар мен зейнетақылық қорлар, ұзақ мерзімді міндеттемелер шығарады. Болашақта кездесетін шығындарды жабу үшін иелері сол шығындарды жабу мақсатында оларды құяды[9].
Анри Кульман - жанама және тікелей инвестициясы
Франция экономика мектебінің көрікті ғалымы - Анри Кульман инвестицияның класификациясын, проблемасын мүлде басқа аспектте қараған. Ол жанама инвестиция (ақшамен), ал тікелей инвестицияны (ақшасыз) жасауға болады деп ойлаған.
Екінші түрде еңбек өнімін тікелей өндіру құрылымына ауыстыру, капталдың ақшалай форма кезеңіне аттап кету. Бұндай инвестицияның механизімі көбінесе ауыл шаруашылығанда жасалады. Мысалы: фермер ірі - қара малмен өз отарында бұзауларын тек қана амортизацияны жабу үшін ғана емес, одан көп бұзаулар алу. Олар оз отарының санын ұлғайтуға әсер етеді. Бұл кезде тікелей инвестициялау жүргізіледі.Сондай-ақ бақташыны алсақ олда өзінің барлық гүлдерін, жемістерін өткізбей тек қана 75% сатады, ал 25% тұқымға кетеді, яғни өзінің шаруашылығын ұлғайтады.
Тікелей инвестиция өте аз қолданылады өйткені өндірісте зауыт өз кірпіштерін өз жеріне тағы зауыт салуға арнамайды және осы қағида кең таралмаған[11].
Экономика дамуының құрылымдық өзгерістерін табысты іске асырудың, жаңа ғылыми-техникалық негізде өндірістік әлеуетті құрудың әлемдік нарықта бәсекелестік позицияны күшейтудің негізгі шарты жоғары инвестициялық белсенділік болып табылады. Оңтүстік-Шығыс Азияда "жаңа индустриалды елдер" атты экономикалық феноменнің пайда болуы, қазіргі заманғы ғылымды қажет ететін салалардың тез дамуы осы елдер экономикасына тартылатын инвестициялардың тез өсуінің арқасында мүмкін болды[12].
Нарықтық қарым-қатынастар жағдайында республикадағы өнеркәсіптік өндірістің дамуына инвестициялардың әсерін анықтау үшін, алдымен, "инвестициялар" категориясының әлеуметтік-эконо - ми - ка - лық мәнін анықтап алу қажет.
Инвестициялар - бұл, нарықтық экономикаға өту кезеңінде пайда болған, Қазақстандық экономика үшін біршама жаңа термин. Орталықтандырылған жоспарлы жүйеде негізгі қорларды қайта өндіруге, оларды жөндеуге жұмсалатын шығыстардың барлығын қосатын "жалпы күрделі салымдар" түсінігі қолданылады.
Ғылыми әдебиеттерде инвестицияны анықтауда көптеген пікірлер бар. Пол Самуэльсон: "Таза инвестициялау" немесе капиталды құру деп, біз қоғамның нақты капиталының (ғимараттар, құрал-жабдықтар, материалды-өндірістік қорлар және т.б.) таза өсімін айтамыз. Тұрғын адам "инвестициялау" деп, өзінің жер учаскесін, айналымда жүрген бағалы қағаздарды немесе басқа да меншік объектісін сатып алғанын айтады. Бірақ таза инвестициялау тек қана жаңа нақты капитал құрылған кезде ғана орын алады деп жазған.
Әйгілі "Экономикстің" авторлары инвестиция түсінігін кең түрде түсіндірді. Олардың анықтамалары бойынша инвестиция- "өндіріс шығындары және өндіріс құралдарын жинақтау және материалды қорларды ұлғайту", яғни өндіріс шығындарының және жинақтардың барлық жиынтығы[13].
Инвестиция көзі болып, жинақ қаражаттары табылатыны белгілі. Бірақ жинақтар бір шаруашылық агентпен іске асырылады, ол инвестициялауды тіпті басқа адамдар тобы немесе шаруашылық субъектілері іске асыруы мүмкін. Сондықтан ғалымдар тобы түсінікті анықтау кезінде инвестицияның мәніне ғана емес, оның мақсатты бағытталуына да көңіл аударады. В.Бочаров инвестицияны тұтынуға қолданылмайтын табыстың бір бөлігі деп түсіндіреді. Инвестициялық қорлар инвестициялық іс-әрекеттің белгілі объектілеріне жұмсалады. Мұнда капиталдық құнның өсімі табыс түрінде немесе әлеуметтік эффект түрінде болады[14].
В. Фельзенбаум, инвестиция түсінігін мағынасы бойынша "күрделі салымдар" және "қаржылық" (портфельді) инвестициялар түсініктеріне, яғни меншіктен табыс алуға құқық беретін акцияларға, облигацияларға және басқа да бағалы қағаздарға салынған салымдарға жақын келетін нақты инвестицияларды қамтиды деп атап өткен[15].
Инвестицияға анықтама бергенде, инвестицияның тек қана мазмұндылық сипаттамасына ғана емес, сонымен қатар олардың мақсатты бағытталуына да аса назар аудару қажет. Осы көзқарастан қарайтын болсақ, инвестиция жалпы ұлттық өнімді өндіруге жұмсалынатын табыстардың маңызды бөлігін құрайды, яғни капитал құрумен, физикалық капиталды кеңейтумен байланысты өндірісті кеңейтуге және жаңартуға кеткен шығындар болып саналады.
lс-тәжірибеде әр түрлі зерттеушілер инвестиция түсінігіне әр түрлі мағына береді. Жалпы тұрмыстық сана-сезім деңгейінде инвестицияны жер сатып алуға, қозғалмайтын мүлік, акциялар сатып алуға, құрылысқа, техникаға, пайдалы қазбалары бар кен орындарына және т.б. қаржылық салымдарды салу деп түсіндіреді.
Инвестицияларды нақты (капитал құрушы) - жаңа кәсіпорын құруға, іс-әрекеттегі кәсіпорынды қайта құруға немесе техникалық жарақтандыруға бағытталған салымдар және қаржылық (портфельді) - мемлекеттің, әртүрлі кәсіпорындардың, инвестициялық қорлардың бағалы қағаздары мен акцияларын сатып алуға жұмсалған салымдар деп бөлуге болады. Бірінші жағдайда қаржы салымдарын жасайтын салымдар деп бөлуге болады. Бірінші жағдайда қаржы салымдарын жасайтын кәсіпорын-инвестор, өзінің өндірістік өзінің өндірістік капиталын - негізгі өндірістік қорларды және олардың жұмыс істеуіне қажетті айнымалы бағалы қағаздардан табыс-дивидендтер алу арқылы ұлғайтады. Мұнда өндірісті құруға ақша қаражаттары салымдарын, инвестициялық жобаларды іске асыруға қаржы құралдарын тарту үшін акцияларды шығарған басқа кәсіпорындар мен ұйымдар жасайды.
Жаңа өндірісті құруға бағытталған инвестиция
лар
Өндірісті кеңейтуге бағыттал
ған инвес-тициялар
Тиімділікті арттыруға бағыттал
ған инвестициялар
Мемлекеттік басқару
органдарының талаптарын орындауға бағытталған инвестициялар
Тәуекелділіктің жоғары Тәуекелділіктің төмен
дегейі деңгейі
Сурет 1- Инвестиция түрі мен тәуекелділік деңгейі арасындағы байланыс.
Кәсіпорын деңгейінде инвестициялық тартымдылықты арттыруда бірінші болып, алдағы кезеңдерге арналған даму сипаттары үлкен орын алады. Инвестиция тарту жолымен дамудың алдағы кезеңдердегі көкжиегін нақты талдаулар жасау арқылы болжанған жетістіктерге қол жеткізу мүмкіндігі. Ол экономикалық тиімділік деңгейінің қатынастары, өнім өндіру мен оған кететін өндірістік шығындарды дұрыс есептеп, үнемді пайдалану. Кәсіпорындағы инвестициялық тартымдылыққа өндірілетін өнімнің өмірлік циклінің ұзақтығы тығыз байланысты. Инвестициялық қызметтің ұтымды жолдарының бірі инвестициялық тиімділікті бағалауды өте дұрыс есептеу шарт. Шаруашылық қызметтің негізгі шарттарының бірі болып, өндідістің барлық элементтерін ұдайы жаңартып, жетілдіріп отыру. Шетелдік тәжірибеде инвестициялық тартымдылықты арттыру көбінесе инвестициялық жобаларды ғылыми негіздеп, іс-тәжірибеге лайық, сондай-ақ макродеңгейдегі болатын өзгерістерге барынша төтеп бере алатын жобалар әзірлеумен анықталады[15].
1.2 Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін анықтайтын көрсеткіштер
Инвестициялардың барлық түрлері кәсіпорынның өміршеңдігін сақтау және дамыту үшін маңызды.
Нақты активтерге инвестицияларды дайындау және талдау инвестиция түріне байланысты, яғни кәсіпорын алдында тұрған проблемаларды шешу қажеттілігіне байланысты. Осы позициядан инвестициялардың барлық ықтимал түрлерін мынадай негізгі топтарға топтастыру мүмкін:
1) тиімділікті арттыруға бағытталған инвестициялар. Олардың мақсаты, бірінші кезекте, жабдықты ауыстыру, кадрларды дайындау немесе өндірістік қуаттарды өндіріс орындарына көшіру арқылы компанияның құнын төмендету;
2) Өндірісті кеңейтуге инвестициялар. Мұндай инвестициялардың мақсаты - бұрын жұмыс істеп тұрған нарықтардағы өндірістік қуаттарды кеңейту;
3) жаңа өндірістерді құруға бағытталған инвестициялар. Мұндай инвестициялар бұрын өңделмеген тауарларды шығаратын немесе жаңа қызмет түрлерін ұсынатын немесе өндірістегі тауарлармен жаңа нарыққа шығуға мүмкіндік беретін жаңа кәсіпорындарды құруды қарастырады.
4) Үкіметтің талаптарын қанағаттандыруға бағытталған инвестициялар. Инвестициялардың бұл түрлері үкімет экологиялық талаптарға, өнім қауіпсіздігіне және пайдалану шарттарына қатысты мемлекеттік талаптарға сай болу керек болғанда қолданылады [16].
Тәуекелдің түрі мен тәуекелдің түрі арасындағы осындай тәуекелдің айқын логикасы бар: инвестицияларды аяқтағаннан кейін компания қызметінің нәтижелеріне нарықты ықтимал реакциясын болжай алмау тәуекелі болған кезде анықталмайды. Нарықта белгісіз өнімдерді шығару мақсаты болып табылатын жаңа өндірісті ұйымдастыру жоғары белгісіздікпен байланысты және нарық қабылдайтын өнімнің өнімділігін арттыру (шыны санын азайту) инвестициялардың нәтижесін барынша азайтатыны анық. Сол сияқты, мемлекеттік басқару талаптарын қанағаттандыру үшін салынған инвестициялар да төмен тәуекелмен байланысты.
Сіз толық ғылыми-техникалық циклге немесе оның элементтеріне (сатыларына) - ғылыми зерттеулерді, жобаларды әзірлеуді, өндірісті кеңейту немесе қайта құруды, жаңа өндірісті ұйымдастыруды немесе жаңа өнімдерді шығаруды және т.б. инвестициялауға болады.
Өндірістік-экономикалық әлеуетті сақтау және дамыту кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің маңызды бөлігі болып табылады. Бұл бизнестің бизнесі инвестициялық қызмет деп аталады. Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес инвестициялық қызмет инвестициялық процесс болып табылатын кәсіпкерлік қызмет болып табылады.
Инвестициялық қызмет субъектілері инвесторлар (инвестициялық қызмет немесе заңды тұлғалар қатысушылары), клиенттер, бизнес-орындаушылар, инвестициялық қызметті пайдаланушылары, жеткізушілер, инвестициялық қорлар) және инвестициялық процестің басқа қатысушылары болып табылады. Клиенттер инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін инвестордан инвесторларды алған инвесторлар немесе жеке және заңды тұлғалар бола алады.
Нақты инвестицияларды қаржыландыру көздері экономиканың барлық деңгейінде (макроэкономикалық) және экономикалық (микро деңгейде) қарастырылуы тиіс. Макро деңгейде мұндай қаржыландыру көздері жалпы жинақ, яғни халықтың жеке жинақтары, бизнес-жинақ және мемлекеттік бюджеттің балансы ретінде қарастырылады.
Жалпы жинақ жалпы қоғамның жалпы кірісінің бөлігі болып табылмайды (соның ішінде мемлекеттік тұтыну шығындары), бұл инвестициялардың қаржылық негізі.
Тұтастай алғанда, мемлекеттегі инвестициялар мен жинақ ақшалары бірдей болуы мүмкін. Жалпы жинақ пен инвестициялардың бірегейлігі экономиканың жеке секторларында әр түрлі болуы мүмкін. Қолма-қол ақша жинаушылардың жақсы дамыған несиелік және қаржылық жүйе тұрғысынан жеке тұлғалар екендігі фундаментальды емес, өйткені бұл қаражаттар қаржы ресурстарының түрінде кредиттік операцияларды жүргізуге жұмылдырылады.
Қазіргі уақытта қаржылық қауіпсіздіктің негізгі көздерінің бірі - халықаралық экономикалық қатынастар арқылы түскен қаражат.
Нарықтық экономика жағдайында негізгі инвестициялық шешімдер шаруашылық субъектісі деңгейінде жүзеге асырылады. Компанияда инвестицияларды жүзеге асыру үшін балама қаржыландыру нұсқалары бар. Бұл қаржылық тұрғыдан әр түрлі көздерді бірге қолдануға болады. Жиі тәжірибе жасаңыз [19].
Кесте 1- Кәсіпорынның каржыландыру көздерін топтастыру
Қаржы ресурстары
Кәсіпорындағы инвестициялау көзі
1. Жеке
Амортизациялық қаржы бөлінулер (негізгі қорлар мен материалды емес активтерге салынған тозу қаржылары)
Жалпы пайда
Тауарлар мен қызмет көрсетулерді өткізуден түскен пайда (кәсіпкерлік табыс.
Басқа да өткізулерден түскн табыс.
Өткізуден тыс нәтижелердің (табыс - тар) сальдосы.
Резервтік қор
Жөндеу қоры.
Сақтандыру резервтері
Басқалар
өткізуден түскен түсім (өзіндік құн)
өткізуден түскен табыс
Басқа да өткізулерден түскен табыс
өткізуден тыс табыстар
Жалпы табыс
Таза табыс
2. Тартылған қаражаттар.
2.1. Ағымадағы инвестициялық қызметтегі үлестік қатысу қаражаттары.
2.2. Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан түскен қаражаттар.
2.3. Еңбек ұжымының мүшелерінің жеке және заңды тұлғалардың табыстық және басқа да жарналары.
2.4. Сақтандыру төлемдері.
2.5. Франчайзинг, селенг, аренда бойын - ша төлемдердің түсуі
2.6. Басқалары
Сәйкес инвесторлардың қорлары
3. Бюджеттік қаржы бөлінулер
Бюджет қаржыландыру қаражат - тары
4. Бюджеттік емес қорлардан түскен түсім - дер
Бюджеттік емес қорлардың қаражат - тары.
5. Қарыздық қаражаттар.
5.1. Банк несиесі
5.2. Басқа да қаржылық институттардың несиелері
5.3. Бюджеттік несие
5.4. Коммерциялық несие
5.6. Басқалары
Несие берушілердің қорлары
6. Тартылған қаражатар
6.1. Аығмадағы инвестициялық қызметтегі үлестік қатысу қаражаттары.
6.2.Бағалы қағаздарды эмиссиялаудан түс - кен қаражаттар.
6.3. Еңбек ұжымының мүшелерінің жеке және заңды тұлғалардың пайдалық және басқа да жанрлары.
6.4. Сақтандыру төлемдері.
6.5. Франчайзинг, селенг, аренда бойын - ша төлемдердің түсуі.
6.6. Басқалары
Сәйкес инвесторлардың қорлары
7. Бюджеттік қаржы бөлінулер.
Бюджеттік қаржыландыру қаражат - тары
8. Бюджеттік емес қорлардан түскен тұсім - дер.
Бюджеттік емес қорлардың қаражат - тары
Компанияның меншікті қаражаты құрылтайшылардың бастапқы жарналарын және күрделі салымдарды қаржыландыруға қатысты шаруашылық қызметтің нәтижелерінен алынған жинақтарды қамтиды.
Компания инвестициялық қаржыландырудың негізгі көздерінің тозуы кіреді. Осындай қаражаттың есебінен ақшалай қаражат компанияның негізгі капиталының қалыпты өндірісін кеңейту үшін қолданылады.
Салық және басқа да төлемдерді төлегеннен кейін, таза пайда кәсіпорын ішінде қалады. Оның бір бөлігі өндірістік және әлеуметтік инвестициялар ретінде пайдаланылуы мүмкін.
Кредиттер кредиторларға есептеледі. Қазіргі сәтте инвесторлар тез әрекет ететін кәсіпкерлік іскерлік салаларға кредит беруге тырысуда.
Инвестиция саласының бірі - лизинг. Лизинг - бұл машиналардың, жабдықтардың, көлік құралдарының және өнеркәсіптік құндылықтардың ұзақ мерзімді жалға беруі. Айта кету керек, нарықтағы қатынастар жағдайында жабдықтарды инвестициялаудағы лизингтің үлесі 25% құрайды.
Бюджет қаражаты - бұл бюджет қаражатын қаржыландыру. Қазақстан Республикасының бюджетінен гранттық негізде мемлекеттік орталықтандырылған күрделі инвестицияларды қаржыландыру, егер объектілер құрылыс жұмыстарының және қоғамдық қажеттердің бекітілген тізбесіне енгізілген болса ғана жүзеге асырылады.
Инвестициялардың әртүрлі түрлерін тарту мен пайдаланудағы мемлекеттің рөлі мен оны мемлекеттік реттеу ролі тікелей басқару және реттеу (мемлекеттік кәсіпорындардың басқаруына беру, халықаралық несиелеу үшін) және жанама әсерлері (халықаралық бизнестің тікелей және портфолиосы) экономикалық механизмдер арқылы тікелей байланысты.
Түзету дәрежесі инвестициялық объектімен анықталады, мысалы, инвестициялық несие объектісі ұйым немесе мемлекет болып табылады, ол уақытша қарыз алуға құқығы бар және, демек, инвестицияларды тікелей пайдалануды бақылауы тиіс. Инвестицияның коммерциялық нысанында үкімет өз рөлін тек тікелей құқықтық механизм арқылы (салық жүйесі және т.б.), сондай-ақ қаржылық-экономикалық саясат арқылы тікелей бақыламайды.
Мемлекеттің инвестициялық саясатындағы рөлі нарықтық экономиканың ішкі тұрақсыздығына негізделген Кэсси экономикалық саясатының теориясы арқылы анықталады. Мұндай тұрақсыздық өндіріс факторларының жеткіліксіз пайдаланылуына және халықты толықтай жұмыспен қамтуға байланысты ресурстарға сұраныстың жеткіліксіз болуында көрініс табады. Осылайша, макроэкономикалық саясатта Кеуnеsіаnдің басты міндеті - араласу арқылы толық жұмысқа қол жеткізу. Бұл құнның өсуін қамтамасыз етеді және соның салдарынан жалпы ішкі өнімнің динамикасына әсер етеді.
Басқаша айтқанда, Кейнстің инвестициялық сұраныс динамикасы экономикалық даму циклдарының негізгі себебі болып табылады. Өз кезегінде, бұл сұраныс инвестицияланған капиталдың өсу қарқынына (пайыздық мөлшеріне) байланысты болады. Демек, баға динамикасының динамикасы мен өсу қарқынына әсер етуі мемлекеттің ақша-несие саясаты мен ақша агрегаты - пайыздық ставка - инвестициялар - жабық ішкі өнім арасындағы келесі байланыста көрініс табуы мүмкін. Бұл схема көптеген батыс елдерінде 1950-1960 жылдары тиімді болды.
Елде ақша-кредит саясатын қалыптастыру кезінде мемлекет (Ұлттық Банк) ұлттық валютаның валюталық құндылығын және айыппұлды белгілейді. Мемлекет (Ұлттық Банк) нарықтық күштер мен мемлекеттік реттеу арқылы өсу қарқынының өсу қарқынына қатынасын анықтайды.
Шетелдік капиталды реттеу үшін дамушы елдерде ғана емес, сондай-ақ дамыған елдерде де қолданылады. Мысалы, 80-ші жылдың бірінші жартысында GWР төлем балансының тапшылығын қаржыландыру үшін сыйлықақыны арттырды. Нәтижесінде елден, әсіресе Батыс Еуропадан капитал ағыны тез артты. Экономикалық әдебиетте уақыттың күрделі жағдайы соғыс соғысы деп аталды.
Бірақ мұндай саясатты қарау оңай емес. экономикалық өсімнің төмендеуі, өсу қарқынының төмендеуі және халықтың еңбек жағдайлары нашарлауы және т.б. қолайсыз жағдайлар туындайды. Мұндай саясат амортизацияны көбейте алады, өйткені несие құнының өсуі өнім құнының өсуіне әкеледі. Сондықтан, бюджетті негіздеу саласында көптеген адамдар айырбас бағамын жасанды түрде ынталандырмай, нарықтық факторға сүйенеді.
Мемлекеттік реттеу мәселесі реттеудің бір факторлы моделі ретінде қарастырылмайды: біріншіден, мультипликатор көпфакторлы, күрделі нарық санаты. Екіншіден, айыппұлдардың көбеюі (реттеуіш ретінде, бірақ инфляциялық жағдайда емес) несие ағынына айтарлықтай әсер етеді.
Шетелдік капиталмен жұмыс істеу кезінде оны екі кезеңге бөлу ұсынылады:
1. шетелдік капиталды тарту кезеңі;
2. Негізгі капиталды иеліктен шығару үшін пайдаланылатын кезең;
Кәсіпорындарда шетелдік капиталмен айналысу кезінде мемлекеттік қызметтер мен реттеу қағидалары әр түрлі. Мемлекеттік несие беру және бейінді емес қызмет салалары халықаралық кәсіпкерлік (тікелей және портфельдік шетелдік инвестициялар) түрінде жеке капиталды тарату мен пайдаланудан гөрі мемлекеттік реттеуді талап етеді. Мемлекеттік қазынашылық міндеттемелердің құны артуда. Осы ерекшеліктерге байланысты шетел капиталы аумағындағы заңдар шетелдік қарыз алу және шетелдік инвестициялық заңдарға бөлінеді, сондай-ақ шетел капиталын тарту мен пайдалануды мемлекеттік реттеу қызметтері көрсетіледі. Сондай-ақ шетелдік капиталдың және инвестициялардың түріне байланысты түзету әдісі де шегеріледі. Халықаралық мемлекет және банктік қарыздар. Бұл ретте, реттеудің дәрежесі мемлекет қарыз алушының делдалдығы ретінде халықаралық несие ретінде анықталады. Мемлекет несиелік келісімге қол қояды, оны мемлекеттік кепілдік арқылы жабуды қамтамасыз етеді. Мемлекет кредитор ретінде бірнеше функцияларды орындайды. Бұл жағдайда мемлекеттің рөлі:
кредитор, донор, кепілгер және кредитор ретінде әрекет ететін халықаралық несиелендірудің белсенді қатысушысы;
- мемлекеттік несие жинақтаушы бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады;
- көптеген елдерде экспорттық несиелер мемлекеттік бюджет есебінен кәсіпорындар мен банктерге беріледі;
- жаһандық нарыққа қызмет көрсету үшін жеке банктік несиелерді кепілдендіретін, сыртқы сауда операцияларын сақтандыру және несие беретін мемлекеттік немесе жартылай мемлекеттік кәсіпорындар құру.
Елдегі саяси тұрақтылық - бұл қолайлы инвестициялық ахуал жасау үшін кәсіпорындар үшін өте маңызды шарт.
1.3 Инвестициялық жобаларды тиімді ұйымдастыру-инвестициялық тартымдылықты арттыру негізі
Инвестициялық жобалау дегеніміз техника - экономикалық негізі бар (сызулар, түсіндермелі хаттар, инвестициялық жобаның бизнес-жоспары және жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар.Оның ажырамас бөлігі болып инвстициялық жобаның құнның аңыктайтын смета табылады.
Жоба - бұл техникалық материалдар(сызба, есептер, жаңа құрылған гимараттардың макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір құжаттардың алдын-ала тексті.
Ең алдымен өндірістік бағытта инвестициялық жобаны өндеу ұзақ мерзім уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық деңгейге дейін.
Инвестициялық жобаны нарыктық көрсеткіштердің көмегімен тиімді бағалау үшін жұмыстын басталуы мен аякталуын нақты білу керек. Зертеуші, ғалым үшін жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер үшін- алғашқы ақша қаражатты жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.
Жобаны қаржыландыратын инвесторларды процестің жасалуы емес, оны өткізуден алатын табыс қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер үшін - жүмыстың аякталуы. Кейбір жобалар үшін жұмыстың аякталуы - қаржыландырудың тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық қуаттылықты толығымен игеру болады.
Жобамен жұмыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты түрде негізделу керек.
Жобаның басталу кезінен өтімділік кезеңге дейінгі уақыт аралығы инвестициялық цикл деп аталады.
Инвестициялық циклды 3 топқа бөлуге болады. Оның әркайсысының өз мақсаттары мен міндеттері бар:
нвестицияға дейінгі- бастапқы зерттеулерден инвестициялық жобаны қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
ивестиция кезеңі- келісім- шарт жасау кезеңі
өндірістік- кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету кезеңі.
Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі этаптар инвестициялық жобалау облысына кіреді. Ал өндірістік кезең арнайы жүргізуші кезеңдер ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру, талдау т.б ) облысына кіреді.
Инвестицияға дейінгі кезде болашақ объектіні жобалау қарастырылады. Кәсіпорын инвестиция туралы алдын-ала шешім қабылдайды, салынып жатқан объектілерінің директорын тағайындайды. Жобаның техникалық экономикалық бағалауын, өтімділік бағасын зертеуді кәсіпорынның өзі жүргізеді немесе мамандырылған мекемелердің көмегіне жүгінуге болады [21].
Жобаның алғашкы кезінде күтпеген жағдайларды ескеруге болады. Ол үшін ең экономикалық жолдарды табу, жобаның өтімділігін бағалау, оның бизнес- жоспарын құру. Бірақ, уакытында тоқтау деген принципке сүйене жүру керек, яғни жұмыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.
Екінші инвестициялық кезенде жоба мыналарды енгізеді:
жобалық кәсіпорынды таңдау;
жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
жобалық және құрлыстық жұмыстын алдын - ала жоспары;
деталдық жоспарлау және спцификация;
құрлыстық орындардын сызбасы.
Осы кезеңде бас мердігер және субмердігер тағайындалады. Мердігерлер мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қыска мерзімді зайымдар аңыкталады.
Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны, оның техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік береді. Осы кезеңде қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану шығындарына да тәуелді [22].
Жобалау үрдісін 2 кезеңге бөлуге болады:
жоба алдындағы;
нақты жобалау.
Жобалау алдындағы кезең инвестиция салудың алғы шарттарын жасайды. Дәл осы кезеңде жобаның өміршеңділігі мен инвестициялық тартымдылығы қалана басталады. Жобалау алдындағы кезең зерттеулері нақты инвестициялық жобаның толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның өмірлік циклін бұл кезеңде дәл анықтау мүмкіндігі қиынға соғады.
Нақты жобалау өзі екі кезеңді енгізеді:бастапқы және соңгы жоба. Әр кезеңде болашақ объектінің сметасы ауықталады.
Өндірістің техника-ұйымдастырушылық дәрежесінің көтерілуі соның ішінде: еңбек,еңбек құралдары және еңбек заттары деңгейінде көрінеді. Міне осындай экономикалық көрсеткіштер, еңбекті іске асырумен бірге техника мен технологияның тиімділіктерінің дәрежесін көтереді. Жоғарыдағы көрсеткіштер (еңбек өнімділігі,қорқайтарымдылық,материа лдық сыйымдылық) интенсификацияның жеке көрсеткіштері деп аталады. Оларды талдау технико-ұйымдастырушылық дәреженің факторымен шығару керек. Жеке көрсеткіштерге байланысты жалпылау да қолданылады [23].
Барлық жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық және ұйымдастырушылық тиімділігін сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға болады:
oo Еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
oo Материал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
oo Негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
oo Айналым коэффициентінің артуы;
oo Өнім көлемін жоғарылату;
oo Өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
oo Қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;
Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі барлық материалдық салаларға ортақ. Әдістік ұсыныстар іс-шараларының кешені ғылыми-техникалық прогресті үдетуге бағытталған.
Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары; қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша қаражатты пайдалануда.
Тәжірибеде кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай бөлімдерді өзіне енгізеді:
түсіндірмелі хат;
техника-экономикалық бөлім;
бас жоспар;
енбек күші;
құрлыстық бөлім;
өндірісті баскару жүйесі;
сметалық құжаттар.
Инвестициялық жобаның әр жұмысының кезенінде оның құндық бағасы аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және олардың нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде өседі. Инвестициялық мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның мөлшері 25-40% аралығында болу керек.
Инвестициялық процестін әр кезеңінде жобаның экономикалық өтімділігі, табыстылығы аңыкталады.Басқа сөзбен айтқанда шығындарды алынатын табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық талдау жоспарланады [24].
Кәсіпорындар барлық инвестициялық ұсыныстарды жинағанда оларды бағалау жэне ранжирлеу процесі басталды. Сонымен қатар инвестицияның нәтижелік көрсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары кұрылады, олар өз кезегінде, банк және басқа да кредиторларға ұсынылатын техника-экономикалық жағдайда жүзеге асырылады.
Барлық өркенниетті мемлекеттерде неғұрлым болашағы бар кәсіпорындар өз қызметтерін кеңейте келе, міндетті түрде инвестиция тартуға есік ашады. Бұл өз кезегінде инвестициялық жобаларын тиімді де тартымды түрде ұсыну арқылы инвестиция тарту тәжірибесі кеңінен қолданалынады [25].
Инвесторлар өздеріне тиісті инвестициялық паймен еркін қолданады. Олар пайды мұрагерлікке қалдыруға, бағалы қағаздар заңына сәйкес басқа да келісімдер жасай алады[26[. Барлык кәсіпорындар инвестициялық қарекетпен байланысты. Инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау көптеген факторлармен қиындатылады. Олар: инвестицияның түрі, инвестициялық жобаның құны, қаржы ресурстардың шектеулігі, шешім қабылдаумен байланысты тәуекелділіктер.
Инвестицияны қажет ететін себептер көп болуы мүмкін, бірақ жалпы оларды үш түрге бөлүге болады: қолда бар материалды-техникалық базаны жаңарту, өндірістік қарекеттің көлемін ұлғайту, жаңа қарекеттердің түрін меңгеру. Инвестициялық жобаны қабылдау міндеті әр бағытта әртүрлі. Егер бар өндірістік қуатты ауыстыру керек болса, онда шешім оңай қабылданады, себебі кәсіпорынның басшылары жаңа өндірістің қаңдай сиппаттамалармен қанша керектігін нақты біледі. Ал егер негізгі әрекетті кеңейтумен байланысты инвестиция туралы шешімді қабылдау қиынға түседі. Осы жағдайда жаңа туындайтын факторларды ескеру қажет. Олар: тауар нарығында кәсіпорынның жағдайының өзгеруі, қосымша еңбекті игеру жэне т.б.
Инвестициялық сипаттағы бақылау шешімін қабылдау процесі негізінде болашақ ақша түсімдері мен болжаулы инвестиция көлемін салыстыру жэне бағалау жатыр.Өйткені салыстырылатын көрсеткіштер әр түрлі уақытқа қатысты, осындағы ең негізгі проблема оларды салыстыру. Оған әртурлі қарауға болады, объективті жэне субъективті жағдайға байланысты инфляция қарқыны болатын түсімдердің көлемі, болжау көкжиегі, аналитиктердің білім деңгейі және т.б.
Қаржылық мененджмент тәжірибесі инвестициялық қызметтерді бағалаудың келесі әдістерін атап көрсетеді. Капитал мен табысты дисконтау. Матариалдық негізін ақша құрайтың қаржы ресурстары уақытша құндылыққа ие. Қаржы ресурстардын уақытша құндалығы екі аспектіде қарастырылады. Бірінші аспект ақшаны сатып алу қабілеттілігімен байланысты. Екінші аспект ақша қаражаты капитал сияқты айналымымен және осы айналымнан табыс алумен байланысты. Ақша жаңа ақшаларды тезірек жасау керек.
Табысты дисконтау- капитал салу мерзіміне байланысты табысты әкелу. Дисконтау есебімен өскен капитал мен қосымша табысты аудару үшін келесі формула аңықталынады:
К=К*(1+n),
К- салымдардың бастапқы сомасынан Т-мерзімінің аяғында капиталдың салымдарының мөлшері.
К*- салынған капиталдын мөлшерін ағымдағы бағалау, яғни бастапқы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz