ЛАТЫН ТІЛІНЕ КӨШУДІҢ САЛДАРЛАРЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ СТР.
I. ЛАТЫН ӘЛІПБИІНЕ КӨШУ: ПРОБЛЕМАЛАР ЖӘНЕ КЕЛЕШЕГІ
1.1 Әлемдік тәжірибе: артықшылығы мен кемшілігі
1.2 латынның жаңа мәртебесі қазақ тілі. Мемлекеттік бағдарлама рухани жаңғыру СТР.

II. БҮГІНГІ ЛАТЫН: УАҚЫТ ТАЛАБЫ СТР.
2.1 ТІЛДІК ЖАҢҒЫРТУ ЖҮРГІЗУ
2.2 ЛАТЫН ТІЛІНЕ КӨШУДІҢ САЛДАРЛАРЫ
III.ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖОБА: МИНИ-ФИЛЬМ латын тілі әлемдік ақпарат кеңістігі.

Менің дипломдық тақырыбым Латын әліпбиіне көшу қажет пе ? Менің бұл тақырыпты таңдаған себебім дәл қазіргі уақытта осы тақырып ересектер мен оқушылар арасында көп айтылуда. Мені де осы сұрақ ойландырды. Яғни Латын әліпбиіне көшу қажет пе? деген бүгінгі күннің сауалы - ел келешегін ойлаған әрбір азаматтың көкейкесті мәселесі болып отыр. Қолданылып келе жатқан әліпбиімізді латын жазуына ауыстыру бізге не береді, неден ұтамыз, неден ұтыламыз деген секілді сұрақтарға жауап іздеп өз жұмысымды бастап кеттім. Енді сол зерттеулеріме тоқталайын.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2017 жылы 12 сәуірде Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру мақаласында: Біріншіден, қазақ тілін біртіндеп латын әліпбиіне көшіру жұмыстарын бастауымыз керек. Біз бұл мәселеге неғұрлым дәйектілік қажеттігін терең түсініп, байыппен қарап келеміз және оған кірісуге Тәуелсіздік алғаннан бері мұқият дайындалдық деп айтқан еді.5 жыл бұрын Қазақстан-2050 Стратегиясында Мемлекет басшысы 2025 жылдан бастап латын әліпбиіне көшу туралы жариялады. Бұл реформаның жүзеге асырылуы Елбастың саяси шешімі болды. Осыған байланысты Үкімет нақты нұсқаулар беріп, латын алфавитіне көшу жөніндегі мемлекеттік комиссия құрылды. Оның құрамына Үкімет мүшелері, депутаттар, ғалымдар кірді. Латын тіліне көшудің нақты кестесі жасалды. Өркениетті әлем латын графикасы көп уақыт өткізді. Латын тілі 100-ден астам елде қолданылады. 1929 жылдан бастап Түркия, 1992 жылдан бастап Әзірбайжан, Өзбекстан мен Түрікменстан 1993 жылдан бері латын тіліне ауысты. 1929 жылдан 1940 жылға дейін Қазақстанда латын алфавиті қолданылған тарихтан белгілі. Бірақ кеңес режимінің идеологиялық саясатына байланысты Қазақстан Кириллге ауысуына мәжбүр болды. ХХ ғасырда Қазақстан алфавитті үш рет өзгертті (1929 жылға дейін, араб графикасы пайдаланылды, 1929-1940 жж. Латын тілі, 1940 жылғы кириллица қолданылды).Тілдері ұқсас,діні бір,түп негізі ортақ түркі тектес елдер осы күнге дейін әртүрлі әліпбимен жазып келеді,латын әліпбиін пайдаланатын түркі тілдес мемлекеттердің жазуы да бірізге түсірілмей келеді, барлығына ортақ әліпби құрастыру (жазу) түркі мемлекеттерінің тарихи, рухани, мәдени байланыстарының нығаюына, ынтымақтастыққа, өзара интеграцияға алып келер еді. Қандай да істің бастамасында қиындық болатыны белгілі, бірақ әліпби мәселесінде ондай қорқыныш болмауы керек. Себебі бұл бір-екі жылда емес, Тәуелсіздік алған жылдардан бастап сөз болып келе жатыр және Елбасы атап көрсеткендей, оқушылар ағылшын тілін оқу арқылы латын әріптерін меңгерген, ғалымдардың, барша қоғам өкілдерінің көмегімен қазақ әліпбиінің жаңа нұсқасы қабылдануы керек, жаңа әліпби үйрететін мамандар, оқулықтар дайындалып, бір-екі жылда әдістемелік жұмыстар жүргізіледі. Яғни жаңа әліпбиге көшу бірнеше кезең арқылы жүзеге асады. Ең бастысы, жаңа әліпби төл дыбыстарымыздағы ерекшеліктердің сипатын нақты көрсете алатындай, қазір қолданылып жүрген басы артық әріптерден құтылатындай, орфографиялық заңдылығымыздың табиғатына сай келетіндей болуы керек. Бізден бұрын латын жазуына көшкен түркі халықтарының қателігі бізге сабақ болып, сол қателіктерді қайталамау үшін жаңа қабылдайтын әліпбиіміздің ғылымилығына баса назар аударғанымыз жөн. Латын әліпбиіне көшудің мақсаттары мен міндеттері анық баяндалған. Бірақ қазір елде бұл туралы дауыл талқыланады. Көптеген жақтастар, көптеген қарсыластар. Кейбіреулер бұл процесті Батыс әлеміне кіріспе ретінде түсіндіреді, кебіреуі бұл тек ресми жаңғырту деп санайды. Ал басқалары, керісінше, бұл ел дамуына және оның жаңа деңгейге көтерілуіне, әсіресе рухани жаңаруына жаңа серпін береді деп айтады. Бірақ, кез-келген жағдайда, латын әліпбиіне көшу елдің бүкіл тілдік саясатын және оған деген көзқарасты қайта қарауды талап етеді.Белгілі саясаттанушы Ерлан Кариннің айтуынша, латын алфавитіне көшу - өркениетті таңдау. Ашық және жаһандық әлемді таңдау.Тағы бір танымал саясаткер, экономикалық және әлеуметтік саладағы сарапшы, оппозициялық социал-демократиялық партияның (Ұлттық социал-демократиялық партия) басқармасының мүшесі Айдар Әлібаев латын тіліне түрік әлемі елдерімен қосылуға, тіпті латын тіліне көшудің себептерін анықтайды. Сонымен қатар, ол Ресейдің ықпалымен шығу түрлі салаларда тәуелсіз саясат жүргізуге, ғарыш кеңістігіне бірігуге және латын алфавитін пайдаланып елдердің жетістіктеріне қол жеткізуді жеңілдетуге мүмкіндік береді деп санайды.Дегенмен, ол бірқатар кемшіліктерді атап өтті: Азаматтардың басым көпшілігі қиындықтарға ұшырайды.Қоғамның көпұлттылығын ескере отырып, латын алфавитіне көшу қоғамды, ең алдымен, экономикалық тұрақсыздық пен өмір сүру жағдайының нашарлауына байланысты біріктіретін фактор болып табылуы мүмкін. Саясаттанушы көрші елдердің тәжірибесін мұқият зерделеуді ұсынады: Бүгінгі күні әліпбиді өзгерту қарапайым әкімшілік шешіммен шешілетін мәселе емес, - дейді саясаттанушы. Сонымен бірге ерте ме, кеш пе, латын әліпбиіне ауысу керек деп келісемін . Ол үшін мұқият дайындық кезеңін өткізуді ұсынады. Философия ғылымдарының докторы, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университетінің профессоры Амангелді Айталы латын тіліне көшудің күшті және дәлелді дәлелдерінің бірі - бұл қазақ тілінің фонетикалық құрылымын барынша дәл көрсететін факт. Латын әліпбиіне көшу, сөзсіз, әлеуметтік мәртебесін көтеруге және қазақ тілінің функцияларын кеңейтуге бағытталған, алайда әліпбиді ауыстыру елеулі мәдени және этникалық проблемалармен қатар жүреді, - дейді ол және біздің еліміз латын алфавитіне көшу кезінде кездесетін қиындықтарды тізеді:
- БАҚ-да орыс тілі басым;
- біздің мемлекеттің азаматы болу үшін мемлекеттік тілді білудің қажеті жоқ;
- кеңсе жұмысы негізінен орыс тілінде жүргізіледі, қажетті жағдайларда тек қазақ тіліне аударылады;
- Сот жүйесі, құқық қорғау органдары жалпы орыс тілінде жұмыс істейді;
- бүгін Кириллде орыс тілінде оқитын 700 мыңға жуық бала бар, оның үштен бір бөлігі қазақтар. Орыс мектептері Кирилл алфавитінде оқытылады. Бұл мектептердің түлектері колледждер мен университеттерде орыс тілінде білімін жалғастырады. Тұрақты оқулықтар және басқа да оқу-әдістемелік әдебиеттер бар ресейлік мектептердің пайдасына, латын тіліне ауысқан қазақ мектептерінен айырмашылығы, балаларды зерттеуге қатысты ата-аналарды таңдау да өзгеруі мүмкін. Соңғы жағдай біз үшін өте маңызды, өйткені ол қарсыластарын латын алфавитін енгізу туралы кез-келген спекуляцияның кез-келген мүмкіндігінен айырады. Біріншіден, латын тіліне көшу - бұл тар мамандар тарапынан жазылған және сөйлейтін ұзақ уақытқа созылған проблема және олардың себептері болған. Алайда, біздің қоғамның көпұлтты және көпконфессиялық сипатын ескере отырып, Қазақстанның жоғары саяси басшылығы бұл үдеріске мәжбүрлеуге тырыспады. Ал қазіргі уақытта бұл ішкі тұрақтылықты сақтау тұрғысынан ең дұрыс көзқарас еді. Екіншіден, көшу уақыты кездейсоқ таңдалмады. Ширек ғасырдан астам реформалар үшін біз маңызды мемлекеттік және қоғамдық мәселелерді шешуде қажетті әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік-саяси тәжірибе жинақтадық. Сонымен қатар, қазіргі саяси сәтте оны талап еткенде, мемлекеттің қажетті ерік-жігерін көрсетті және қолда бар әкімшілік ресурсты уақытты құрметтеудің катализаторы ретінде қолдана бастады. Үшіншіден, бұл латын алфавиті жағдайында кәсіби қоғамдастықтың да, қоғамдық пікірдің де барлық бағаларын ескеретін кең талқылау процесі басталды. Жағдайды жақсы түсіну үшін әлемдегі бірде-бір тіл мұздатылмаған немесе өзгермейтінін еске салу керек. Мәдени мағынада әлемнің танымал тілдері тіпті сыртқы факторлардың тұрақты әсеріне ұшырайды. Және бұл процесс минутына тоқтамайды. Әлемнің тілдері өзара әрекеттеседі, өзара байланысады, өзара байытылады, өзара бір-біріне әсер етеді. Енді латын тілі туралы халықтың көзқарасы, өскелең ұрпақтың сауаттылығы, енді ғана мектеп табалдырығын аттаған оқушылар бұл өзгерісті қалай қабылдар екен?!
Әліпбиіміздің өзгеруі, яғни қалыптасқан дәстүрді бұзып , кириллицадан латын әрпіне көшуді қарапайым халық қолдамасы анық. Түркі заманынан мұра болып қалған осынау құндылық руно жазуы еді. Латын және кириллицаны Кеңес үкіметі енгізді. Мақсат - алфавитке көшу арқылы қазақ халқымызды рухани есеңгіретіп, халықтық болмыс, ұстанымдарынан айырып, мәңгүрт етіп алдарына салып айдап, өз дегендерін жүзеге асыру еді. Ресей тілін, дінін, жазу-сызуын орысқа аударса, үкіметке онан артық іс болмас деген Ахмет Байтұрсынұлының 1914 жылы жарық көрген Қазақ газетіндегі жанайқайы бекер емес-ті. Бірақ бұл мәселеге кейбір азаматтарымыз наразылығын танытуда. Мұхтар Шаханов ағамыздың өзі: Латын әліпбиіне көшу - қазақ халқын екіге бөледі деп, халқымыздың болашағы үшін шыбын жаны қиналып, шырылдап жүр. Айтқан сөзінің де жаны бар, астарында ақиқат жатқаны рас. Бұл мәселе елде қарама-қайшы пікірлі екі таптың пайда болуына әкеп соқтырады. Тіпті жақын көршілеріміз Өзбекстан мен Әзірбайжан халықтарының әліпбиі өзгеруі себепті бұрынғы жазылған тарихтарына көз жүгірте алмай отыруы да соңғы кездерде мәлім болуда , себебі - латын алфавитіне көшу арқылы кириллицаны ұмытқан. Осы сөздерімізге мына бір проблема айқын дәлел. Латын әрпіне ауысу - оңай шаруа емес. Бұл еліміз үшін өте ерте қадам. Себебі тарихымызды енді-енді айқындап жатқанда, бұл - теріс қадам басушылық. Латын әліпбиіне көшу үшін көп уақыт қажет. Бізден кіші балалар да кириллицаға үйреніп қалған. Латын қарпіне көшсек те, көшпесек те біздің елімізде бірдеңе өзгереді деп ойламаймын. Оған көшу алдымен көп қаржыны талап етеді. Мемлекет тарапынан қаржы бөлінбейді емес, бөлінеді. Бірақ ол талан-таражға түседі де, әліпби жайына қалады. Мұндай қадамға бармас бұрын алдымен халық арасында зерттеу жасау керек. Бұл кімге тиімді, кімге тиімсіз? Бұл ең алдымен жастар үшін, болашақ үшін істелетін нәрсе. Сондықтан алдымен жастардың пікірін білген дұрыс. Жеке пікіріме келсек, мен қарсымын. Өткенімізден, тарихымыздан қол үзіп қаламыз ба деп қорқамын. Қарт кісілерді ойлаймын. Олар жаңа әліпбиге көндіге алмасы анық. Сонда олар қоғамнан қол үзіп қалады. Мектеп оқушылары кезінде әнұран ауысқан кезде де біраз абдырап, кейін барып үйренген болатын. Жастардың қазір онсыз да миы ашып жүргенде мұндай қадамға бару әлі ерте. Ал латынға көшкен жағдайда, сөздер жаңа латын әліпбимен жазылғанда жұрттың бәрі оны жаңадан қабылдайды. Жаңа сөз ретінде, жазылуын орфографиялық норма ретінде қабылдап көзі де үйренеді. Бұл, әсіресе, тілдегі басы артық дыбыстардың, сөздердің, дұрыс жазылуын, қазақша дыбысталуын қамтамасыз ету үшін, тілдің өз табиғаты үшін керек.

1.1...
Қазіргі әлемде латын тілі кириллица мен араб тілімен салыстырғанда ең көп таралған әріп. Латын әліпбиін бүкіл Америка, Австралия, Еуропаның көпшілігі, Африка құрлығының жартысы пайдаланады. Ол халықаралық және әмбебап қарым-қатынас құралы ретінде танылады. Түрлі бағалаулар бойынша, әлем халқының шамамен 40% немесе әлемнің 80% -ы латын алфавитін пайдаланады, ал латын алфавитінде жазған елдердің бүкіл аумағы жалпы жер учаскесінің 60% құрайды. Қазақ әліпбиін латын әліпбиіне аудару үшін салмақты дәлелдердің бірі - бұрынғы Совет Одағының, Әзербайжанның, Өзбекстанның және Түркменстанның бес түркітілдес елдерінің жазбаша тілін өзгерткені. Бұл процесті бірінші бастаған 1991 жылы Әзірбайжан болды. Көпшілігі латын тіліне көшу түркі халықтар үшін бірыңғай байланыс базасын құруға мүмкіндік береді деп есептейді. Мысалы, Аймақтық проблемалар институтының директоры Д. Журавлев Қазинформқа берген сұхбатында латын әліпбиіне көшу жалпы латын тіліндегі сценарийдің арқасында батыс тілдерін оңай игеруден емес, түркі тілдерінің бірлігін нығайтудан тұрмайды деп атап өтті. Бұл өте маңызды серпін .
Мәдениет қайраткері М.Әуезов латындық сценарий бізді қазіргі әлемде осылай болмаса, түркі халықтар үшін өте қиынға келтіруге мүмкіндік береді деп сенеді. Әлемдік картада: Әзірбайжан, Қазақстан, Қырғызстан, Түркия, Түрікменстан, Өзбекстан елдерінде 6 түркітілдес мемлекеттер бар. Алайда, тек Әзербайжанның Түркиямен ортақ шекара бар. Осы елдердің бесеуі бұрынғы бауырлас Советтік республикалар болды және байланыс орыс тілін қолдану арқылы жүзеге асырылды. Қазіргі кезде кейде сабақ немесе отаршылдық деп аталатын ортақ тарихи дәуірге қарамастан, түркітілдес халықтардың айқын ұлттық ерекшелігі, менталитет ерекшеліктері бір-бірінен ерекшеленеді. Диалог процесі ең жоғары деңгейде өтіп, елдер басшыларының саммиті ұйымдастырылып, екі жақты кездесулер ұйымдастырылды.
Өзін-өзі тану және әлемдік қауымдастыққа кірігудің ортақ ұмтылысы түркітілдес халықтардың біртұтас бастауы болып табылады. Дегенмен, Өзбекстан тәжірибесі соншалықты сәтті болмады, бірақ теңдестірілген бағдарлама әзірленді. Ол облыстық, қалалық, аудандық әкімдіктерде, министрліктерде, ведомстволарда, мекемелерде және ұйымдарда комиссияларды ұйымдастыруды, түсіндіру және насихаттау жұмыстарын, материалдық-техникалық базаны дайындауды, жаңа алфавиттерді және университет мұғалімдерін, колледждерді, біліктілікті арттыру институттарын, кәсіптік лицейлерді, мектептерді, қызметкерлері, қызметкерлері, жұмыс істемейтін тұрғындары, зейнеткерлері, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді басып шығару, емле, терминологиялық, топонимикалық сөздіктер және т.б. Өзбек ғалымдары 23 жастағы Попутный ең алдымен қаржыландырудың болмауына, ұлттық талқылау қажеттігі көздейтін конституциялық ережелеріне сақтамау, әліпби сәтсіз таңдау байланысты. Мұның бәрі латын алфавиті осы уақытқа дейін мектептің оқу жоспарына енгізіліп, осы диаграммадағы оқулықтарды басып шығаруға мүмкіндік берді. Латын тілінде көшелердің және көлік жолдарының атауларын, метрода жазулар басым. Теледидарда және кинотеатрда бір мезгілде екі нұсқа қолданылады: кейбір фильмдер мен бағдарламалар, экран сақтағыштар, тақырыптар мен жарнамалар латын тілінде жазылады, ал басқалары - кириллица. UzNeta аймағында екі алфавит пайдаланылады. Мемлекеттік органдар мен құрылымдардың веб-сайттары өздерінің мазмұнын тек орыс және ағылшын тілдерінде ғана емес, сонымен қатар өзбек латыны мен кириллицасында екі схемада қайталайды. Өзбек тіліндегі ақпараттық сайттар өзбек тіліндегі екі нұсқасын да пайдаланады. Кеңестік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.