Инженерлік геодезиялық ізденістер
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
6
1
Мандарин спорт кешені туралы жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... .
8
1.1
Жұмыс аймағының физикалық-географиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ...
8
1.2
Құрылыс нысандарын салу кезіндегі жүргізілетін ізденістердің
түрлері мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.3
Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру ... ... ... ... .
20
2
Жобалық және биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы ... ... ... ... ..
24
2.1
Жобаны жер бетіне түсірудегі геодезиялық дайындау ... ... ... ... ... ... ... ..
24
2.2
Геодезиялық қадалау жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
2.3
Жер бетіне жазық бұрыштарды салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
2.4
Жобалық биіктікті жер бетіне түсіру ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
31
3
Ақтау қаласындағы Мандарин спорт кешенін жобалау және құрылыс кезіндегі геодезиялық жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
3.1
Геодезиялық бөлу жұмыстары мен оларды жер бетіне шығару ... ... ... ...
36
3.2
Ғимарат нүктелері мен осьтерін жұмыс алаңынан көшіру әдістері ... ... ..
47
3.3
Инженерлік жұмыстарды орындаудың қазіргі әдістері ... ... ... ... ... ... ... ..
51
4
Мандарин спорт кешенінің құрылыс барысында геодезиялық
өндірістің экономикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
62
4.1
Геодезиялық жұмыстардағы техникалық-экономикалық
көрсеткіштерді есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
62
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
66
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
67
Кіріспе
Қазақстан экономикасының локомотиві ретінде қазіргі уақытта және бірнеше жылдар бойы құрылыс саласы аталып келеді. Қазіргі кезде құрылыс өндірісі қарқынды дамып келе жатыр. Күндер, айлар, жылдар санап салынып жатқан құрылыстар халқымыздың игілігі үшін қолданысқа беріліп жатыр.
Құрылыс - материалдық өндіріс саласы, негізінен әр түрлі үйлер мен ғимараттарды салумен салынып жатқан нысандарды іске қосуға байланысты жабдықтарды монтаждаумен шұғылданады.
Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауын құрылыс өндірісінде тиімді іске асыру үшін, уақтылы ең аз шығынмен жаңа қуат көздерін, тұрғын үйлерді, заводтар мен фабрикаларды жəне əртүрлі инженерлік құрылыстарды (гидроқұрылыстар, темір, тас жолдар, т.т.), сонымен бірге жобалық жəне құрылыс монтаждау жұмыстарының сапасын арттыру керек.
Сонда құрылыс-монтаждау өндірісінде қолданбалы геодезияның, геодезиялық жұмыстардың маңыздылығы өсе түседі де, ондағы істелетін жұмыстарға қойылатын геодезиялық өлшем дəлдіктерінің талаптары артады. Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар ғимараттар мен құрылыстың сызбада дұрыс және дәл орналасуын, сондай-ақ жобаның геометриялық параметрлеріне және нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес олардың конструктивтік және жоспарлау элементтерін тұрғызу кешеніне жауап береді.
Геодезиялық жұмыстар құрылысты жобалау және өндіріс процесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Демек, олардың мазмұны мен технологиялық жүйелілігі негізгі өндірістің кезеңдері мен технологияларымен анықталуы тиіс.
Құрылыс барысында құрылыс алаңын таңдау кезінде геодезиялық жұмыстар жобалау үшін қажетті нәтижелерді жинауды, талдауды және қорытындыны жалпылауды, сонымен қатар бұдан басқа аса күрделі физика-геологиялық процестер мен ірі құрылыс жұмыстары үшін кейде жер бетінің деформациясын геодезиялық бақылауды ұйымдастырады.
Құрылыс жұмыстары үшін топографиялық-геодезиялық ізденіс жұмыстары орындалады және ізденіс жұмыстарының басқа түрлерін қолдану мүмкіндігіне ие. Құрылыс конструкцияларын дайындау кезінде қалыптаушы жабдықтың геометриялық параметрлерінің сақталуына бақылау жүргізеді және құрылыс конструкцияларының геометриялық параметрлеріне статистикалық бақылау жүргізеді.
Жалпы бұл жұмыстарыдың нәтежиесінде бөлу сызбасы дайындалады.
Бөлу сызбасы - бұл бас жоспар сызбаларының жобалық жиынтығының бөлігі, ол жобаланатын конструкциялардың, бөлшектер мен элементтердің қолда бар тірек базистарына байланыстырылған орналасуы туралы ақпаратты графикалық түрде көрсетеді.
Дипломдық жобаның негізі ретінде қарастырылатын объект Ақтау қаласы, 2 шағын-ауданда орналасқан Мандарин спорт-кешенінің құрылысындағы геодезиялық жұмыстар, яғни ізденіс және бөлу жұмыстары болып табылады.
Таңдалған тақырыптың өзектілігі өндіріс ғимаратын салу барысындағы геодезиялық жұмыстармен қамтамасыз етілетін өлшеу дәлдіктерінің үлкен маңызға ие болуы.
Дипломдық жобаның негізгі мақсаты - өнеркәсіптік құрылыстағы геодезиялық жұмыстарды, яғни бөлу және ізденіс жұмыстарын зерттеу, оларға талдау жасау, геодезиялық қамтамасыз ету мәселелерін талқылау және оңтайландыру жолдарын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жобаның бірінші бөлімінде құрылыс кезіндегі геодезиялық жұмыстардың жалпы мазмұны туралы толықтай ақпарат беріледі.
Мәліметтерді жинау кезінде геодезиялық жұмыстардың әдістері мен технологиялары туралы толықтай ақпарат және геодезиялық жұиыстардың ұйымдастырылуы, арнайы геодезиялық жұмыстар қажет ететін нормативтік құжатнама, жұмыс барысы және орындау технологиялары, принциптері жайында жалпылай мағлұмат берілген.
Екінші бөлімде әдістеме таңдау негіздемесі және геодезиялық жұмыстарды орындауды ұйымдастыру қарастырылады.
Осы тарауда құрылыс үшін геодезиялық жұмыстарды орындаудың қолданыстағы әдістемелері, құралдары, жобалық, биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы және осы жұмыстардың барысы қаралатын болады.
Үшінші тарауда жұмыстарды орындауға арналған бөлу жобасын әзірлеу қарастырылады.
Жоғарыда айтылған барлық бөлімнің негізінде барлық жұмыс бойынша қорытынды жасалады, жасалған жұмыстарға қысқаша талдау жүргізіледі. Құрылыстың барлық кезеңдерінде объектіні геодезиялық қамтамасыз етудің барлық түрлерін көрнекі көрсететін графикалық материалдар бекітілетін болады.
Жоғарыда келтірілген дәлелдер, сондай-ақ дипломдық жұмысты құру тұжырымдамасының элементтері таңдалған тақырыптың өзектілігін толық көлемде көрсетеді және қазіргі геодезиядағы негізгі болып табылатын жұмыстарды жүргізу кезінде кәсіби дағдылары мен сапасын, қазіргі заманғы өлшеу құралдарын, электрондық аппаратураны, камералдық өңдеуге арналған бағдарламалық қамтамасыз етуді тәжірибеде қолдану және қолдану білігін көрнекі түрде көрсетеді.
1 Мандарин Спорт кешені туралы жалпы мәліметтер
Жұмыс аймағының физикалық-географиялық жағдайы
Географиясы. Ақтау (43°39′ с. е. 51°09′ ш. б.) -- Қазақстанның оңтүстік-батысындағы қала, Маңғыстау облысының орталығы. Қала теңіз және әуе порты болып табылады.
1964 жылдан 1991 жылға дейін украин ақыны Тарас Шевченконың құрметіне Шевченко аталған болатын.
Қала Каспий теңізінің шығыс жағасында орналасқан. Қаланың оңтүстік шығысында 40 шақырым жерде әйгілі Қарақия ойысы жатыр. Жер бедері тегіс, ол негізінен коррозиялық және дефляциялық әрекеттерден түзелген.
Ақтау қаласы Ленинград қаласының үлгісі бойынша қалана бастады. Ақтау қаласының әкімшілік құрамына Өмірзақ кенті кіреді. Қалада екі көшенің атауы бар. Бірі Бірінші Президент көшесі, екіншісі Тәуелсіздік даңғылы. Қала ықшамаудандарға бөлінеді. Қала шағынаудандарға бөлінгендіктен керекті жерді табу оңай. Мекен-жайды атағанда аудан үй пәтер ретімен айтады. Қазіргі уақытта 35 ықшамаудан бар. Әрбір шағынауданда шамамен 50-70-дей үй бар, әр үйде орташа есеппен алғанда 60 пәтер бар.
Климаты және табиғаты. Жұмыс аймағының климаты шөлді. Аймаққа тән сипаттама: жазы өте ыстық, қысы суық; жылдық және тәуліктік температураның күрт ауытқуы; жауын-шашыны аз және жыл мезгілі бойынша тең таралмаған, ауасы қүрғақ; желді; қар аз; бұлтты аспаннан гөрі, ашық күндері мол. Ақтау қаласының орташа жылдық температурасы +15,2°С құрайды. Ең ыстық айлар - шілде, тамыз. Ең суық ай - қаңтар., қаңтардың орташа температурасы шамамен -4°С, ал шілдеде +30°С. Үсіктер қараша айында басталып, сәуірде аяқталады. Қатты аяздар аз болады - қаңтардың ортасы басталып, ақпанның ортасында аяқталады. Ыстық күндер температурасы +45°С-қа дейін - шілде айының ортасынан тамыз айының оратсына дейін созылады. Жылда 140-160мм жауын-шашын болады. Өткінші жиі-жиі жел соғады ( 25мс). Орташа есеппен жылына 4айға дейін күн тұман болады.
Қыс мезгілінде қар жаууы мүмкін. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 3-7 см жетеді. Қала Каспий теңізінің жағасында орналасқан. Сумен қамтамасыз ету үшін МАЭК су тұщыландыратын станция жұмыс істейді. Онда теңіз суының өндірістік дистилляты мен Құйлыс көзінен келетін қатты минералданған жерасты суы дайындалып, араластырылады. Қала маңында табиғи ауыз су көзі жоқ[1, 24б].
Дипломдық жобада Ақтау қаласының 2 ықшамауданында Мандарин
спорт кешені құрылысындағы геодезиялық жұмыстар, яғни ізденіс және бөлу жұмыстарын ұйымдастырудың негізгі шаралары қарастырылған.
Тапсырыс беруші - Маңғыстау облысының әкімшілігі.
Бас жобалаушы - Ақтау қаласының К7 Group ЖШС.
Жалпы сипаттама. Көпфункционалды спорт кешені архитектураны, ландшафтық дизайнды, спорттық жарыстарды ұйымдастыру бойынша технологияларды, Ақтау қаласы тұрғындарының жайлы демалыс уақытын ұйымдастыруды, жыл бойғы іс-шараларды жоғарғы деңгейде орындауды біріктіретін заманауи кешен болып табылады. Кешен Ақтауды ең жоғары бүкілреспубликалық және халықаралық нормаларға сәйкес спорттық, сауықтыру және рекреациялық іс-шараларды қабылдауға және ұйымдастыруға қабілетті қала ретінде бекітуге арналған.
Спорт кешенін әзірлеу кезінде келесі негізгі қағидаттар ескерілді:
Кешенді Бас жоспарда орналастыру қаланың барлық аудандарынан келушілердің қолайлы қолжетімділігін қамтамасыз етуі тиіс.
Каспий теңізінің жағасында кешенді орналастыруға байланысты ландшафт пен жер бедерінің ерекшелігі толық көлемде ескерілді.
Кешеннің сәулет-жоспарлау шешімі және оның функционалдық аймақтануы барлық қызметтердің ыңғайлы жұмыс істеуін, келушілер мен персонал, адамдар мен көлік ағындарын бөлуді, функциялардың өзгеруін және т. б. қамтамасыз етеді.
Кешен алыстан қабылдау деңгейінде де, тікелей жақындау жағдайында да қасбеттер мен интерьерлердің айқын сәулеттік шешіміне ие
Кешенде заманауи құрылыс және әрлеу материалдары, жоғары инженерлік технологиялар қолданылды.
Мандарин спорт кешені келесі сипаттамаларға ие:
Кесте 1
Спорт кешеннің сипаттамасы
Сипаттама
Көрсеткіш
Функционалдық өрт қауіптілігі
Ф 2.1
Ғимараттың отқа төзімділік дәрежесі
II
Конструктивтік өрт қауіптілігінің класы
C0
Ескерту: ҚНжЕ мәліметтері
Қала құрылысы жағдайы және спорт кешен учаскесінің қысқаша сипаттамасы. Кешенді жобалау учаскесі Ақтау қаласының тарих және мәдениет ескерткіштерінен тыс Каспий жағасында орналасқан.
Жобалау учаскесінің аумағы шектеулі:
Солтүстік-Батыс: Каспий теңізінің жағалауы;
Оңтүстік-Шығыс: Ақбота ойын- сауық алаңы;
Солтүстік-Шығыс: Ақтау қонақ үйі;
Оңтүстік-батыс: орта қабатты тұрғын үйлер, жоғары қабатты тұрғын үй құрылысы;
Бас жоспар. Бас жоспарда спорт кешен Ақтау қаласының 2 шағын-ауданында орналасқан. Ғимаратты жобалау кезіндегі басымдық ғимараттың көлемін жалпы қалыптасқан ландшафтпен үйлесімді байланыстыру шарты, сондай-ақ салынып жатқан аумақта өсіп келе жатқан ландшафттық сипаттамаларды, ағаштарды барынша сақтау болып табылады. Орталық нысан жоспарда бөлінген учаскенің конфигурациясымен, сондай-ақ кешенді функционалдық аймақтаумен сипатталады.
Бас жоспар жобасында салынып жатқан ғимараттың айналасында тротуарлар, бассейн залы, жабық спорт алаңдары, кіреберістер, тұрақ орындары қарастырылған. Экологиялық теңгерімді сақтау мақсатында аумақты көгалдандыру қарастырылған. Тік жоспарлау атмосфералық жауын-шашынның қалыпты бөлінуін ұйымдастыруды және ғимаратты байланыстырудың оңтайлы биіктігін ескере отырып, іргелес аумақтармен байланыстыра отырып жобаланған.
Құрылыс нысандарын салу кезіндегі жүргізілетін ізденістердің
түрлері мен міндеттері
Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар қажетті дәлдікпен құрылыстың жобалық орналасуы және олардың конструкцияларының (элементтерінің) геометриялық параметрлеріне және нормативтік толық құжаттардың талаптарына сәйкес тұрғызылуын қамтамасыз етуге тиіс жергілікті жерде өлшеу, есептеу жұмыстарын қамтиды.
Көрсетілген міндеттерді шешу құрылыс-монтаждау өндірісінің кезеңдеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Құрылыс салудың алғашқы сатысында қажетті технологиялар мен жұмыс реттілігін сақтай отырып, құрылыстың жоспарлы көрсеткіштерін қамтамасыз етуі тиіс бірқатар ұйымдастыру-техникалық іс-шараларын жүргізеді. Құрылыстың басталу мәресі жергілікті жерде жұмыс учаскесінің контурын бұруынан соң және бөлу жұмыстарын орындаудан бөлек, құрылыс шекарасының әсер ететін аймағына қатысты жатқан объектілер мен құрылыстардың деформацияларына қажетті бақылау жүргізілгеннен соң орын алады.
Құрылыс салудың алғашқы сатысында қажетті технологиялар мен жұмыс реттілігін сақтай отырып, құрылыстың жоспарлы көрсеткіштерін қамтамасыз етуі тиіс бірқатар ұйымдастыру-техникалық іс-шараларын жүргізеді. Құрылыстың басталу мәресі жергілікті жерде жұмыс учаскесінің контурын бұруынан соң және бөлу жұмыстарын орындаудан бөлек, құрылыс шекарасының әсер ететін аймағына қатысты жатқан объектілер мен құрылыстардың деформацияларына қажетті бақылау жүргізілгеннен соң орын алады.
Құрылысқа дайындық кезінде құрылыстың дайындық және негізгі кезеңдеріне арналған құрылыс жоспарынан және түсіндірме жазбадан тұратын жобалық құжаттаманы зерделейді. Құрылыстың бас жоспарында міндетті түрде жоспарлы-биіктік геодезиялық негіз белгілері орын алады. Түсіндірме жазбада құрылыс жұмыстарын жүргізу сапасына аспаптық бақылауды орындау әдістері, геодезиялық және маркшейдерлік (шахталық құрылыс объектілері үшін) жұмыстарды жүргізу мерзімдері мен көлемі туралы нұсқаулар бар. Сонымен қатар қажетті инженерлік-геодезиялық жұмыстарды керекті дәлдікпен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін қандай да бір құралдарға қажеттілік белгіленеді.
Нормативтік құжаттар әртүрлі инженерлік құрылыстардың салу жұмыстарын толық көлемде регламенттей алмауына байланысты әрбір жоба құрылыс ұйымы үшін де, геодезиялық қызмет үшін де жеке болып табылады.
Инженерлік геодезиялық ізденістер. Инженерлік жұмыстарды жобалау және оны ары қарай салу арнаулы инженерлік ізденіс деп аталатын үрдісті жұмыстар негізінде жүргізіледі. Құрылыс үшін инженерлік ізденістер деп кешенді өндірістік процесті түсіну керек, яғни ізденіс жұмыстарының нәтижесінде құрылыс жобасы түсіріс жүргізілетін ауданның табиғи және экономикалық жағдайларын, түсіріс жұмыстарының оны қоршаған ортамен өзіндік байланысы, оларды қорғаудың инженерлік жолдары және жұмыс ауданындағы жұмысшылардың қауіпсіздік техникасымен қамтамасыз қамтамасыз етіледі. Ізденіс жұмыстарының қорытындысы ретінде жобалаушы алады:
аумақтың рельефі және қолданыстағы коммуникациялар туралы түсінік беретін топографиялық жоспар;
ауданның геологиялық құрылысын, ауданның геоморфологиялық және гидрогеологиялық жағдайларын, топырақтың құрамын, жай-күйін және сипаттамасын, ықтимал инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық процестердің болжамын қамтитын инженерлік-геологиялық есеп;
объектінің орналасқан учаскесінде табиғи ортаны (топырақ, атмосфералық ауа, жер асты және жер үсті сулары, геофизикалық алаңдар) экологиялық тұрғыдан бағаланған есеп түрімен;
Инженерлік ізденіс бірнеше түрге бөлінеді:
инженерлік - геологиялық;
инженерлік - геодезиялық;
инженерлік - экологиялық;
инженерлік - гидрометеорологиялық.
Ізденіс түрлерін қысқаша сипаттайтын болсақ:
Инженерлік-геологиялық ізденіс жұмыстары топырақты құрылыстың маңызды бөлігі ретінде, жер асты суларымен байланысты құрылыс шекарасындағы гидрогеологиялық режимнің ерекшелігін, физикалық-геологиялық процестер мен құбылыстарды, селдер, көшкіндер мен опырылулар, сондай-ақ карст-суффозиялық процестер мен аумақтық су басуды зерделеу жұмыстарымен қамтылады.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс жұмыстарының зерттеу объектісі ретінде
құрылысқа арналған аумақ бетінің ерекшеліктерін, жер асты және жер үсті коммуникацияларының жағдайын қарастырады.
Соңғы уақытта инженерлік-экологиялық ізденіс жұмыстарына көп көңіл бөлініп жатыр, олардың мақсаты радиологиялық, санитарлық-химиялық, санитарлық-эпидемиологиялық және биологиялық қауіпсіздікті бағалау болып табылады. Әсіресе қалалар мен кенттердің маңында, яғни құрылыс үшін неғұрлым перспективті аумақтарда адамдардың өмір сүруіне зиянын келтіретін әртүрлі жұқпалы, химиялық, радиациялық және басқа да жер, топырақ ластануының түрлері табылатындығын байқаған жөн. Бұл ластану көздерін дер кезінде анықтап, құрылыс кезеңінде ластану мәселелеріне қажетті шаралар қолдануға және осылайша осы аумақтардағы адамдардың қауіпсіз өмірі мен жұмысын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Инженерлің ізденістердің тағы бір түрі инженерлік-метеорологиялық зерттеулер. Бұл ізденіс түрі аумақтың климаты туралы ақпарат, сондай-ақ
құрамына жер үсті суларын (өзендер, көлдер, су қоймалары), яғни ағыс жылдамдығын, шығындарды, арналық процестерді, қату тереңдігін, аудандар мен т. б. климаттық ерекшеліктерін зерттеу кіреді.
Жоғарыда аталған инженерлік ізденіс жұмыстары негізгі және маңызды болып саналады, себебі ізденіс жұмысын жүргізу барлық ғимараттар мен құрылыстардың қолдану аймағы, түрі, конструкциясына қарамастан жобалық шешімдерін таңдау және жобаларды әзірлеуді негіздеу үшін қажет.
Қазіргі уақытта бірде-бір жоба инженерлік іздестіру материалдарынсыз аса ұқыптылықпен әзірленбейді және жүзеге асырылмайды. Жалпы инженерлік ізденіс жұмыстары құрылыс өндірісінің құрамдас және ажырамас бөлігі ретінде қарастырылады.
Инженерлік ізденістер құрылыс саласының аса маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, себебі олардың нәтижелеріне көп жағдайда құрылыстың құны, сондай-ақ салынған құрылыстардың сенімділігі мен ұзақ мерзімділігі тәуелді болып келеді. Бұл мәлімдеме қазіргі уақытта актуалды болып табылады, себебі бірнеше себептерге орай құрылыс салу үшін шектеулі жарамдылығына байланысты, қалыптасып үлгерген қала құрылысы арасына инженерлік құрылыстар салу қажеттілігі туындағанына байланысты өзекті болып табылады. Бұл ретте, осы құрылыстар негізінің жай-күйі мен қасиеттерін, оның ішінде олардың уақыт бойынша өзгеруін неғұрлым сенімді бағалауды талап ететін неғұрлым күрделі инженерлік конструкцияларды жобалау үрдісін ескеру қажет.
Қалалық құрылыс шегінде жаңа ғимараттар құрылысының күрделі міндеттерінің бірі бұрын салынған құрылыстарының және әсіресе тарихи ғимараттардың тұтастығын сақтау болып табылады: қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес осы ғимараттардың деформациясы (шөгіндісі, ығысуы), жаңа құрылыстарды салу және пайдалану процесінде бірінші миллиметрден аспауы тиіс. Мұндай деформациялар қазаншұңқырлардың ашылуында,ашылу кезіндегі қазаншұңқырлардан суды сорумен байланысты жер асты сулары деңгейінің өзгеруі немесе қазаншұңқырлардағы сүзуге қарсы құрылыстармен және т.б. жабу нәтижесінде жер асты ағынының тіреуі кезінде мүмкін.
Орындалған инженерлік-геологиялық іздестіру нәтижелері бойынша қажет болған жағдайда жобаланатын құрылыстарды салу кезеңдерін ескере отырып, негіз топырақтарының кеңістіктік кернеулі-деформацияланған жай-күйінің математикалық моделі құрылады. Модельдеу деректері бойынша жобаланатын қазаншұңқырлардың және онда салынатын құрылыстардың әсер ету аймағы нақтыланады, жобаланатын қазаншұңқырлардың түрлі нүктелерінде болуы мүмкін деформациялардың шамалары, Іргетастардың шөгінділері мен майысуы, құрылыстың жанында орналасқан ғимараттарға әсері анықталады.
Қазіргі заманғы құрылыстың тағы бір ерекшелігі болып қолданыстағы ғимараттар мен құрылыстарды кеңейтуді, қондыруды барынша мүмкін болатын қайта құруды есептеуге болады. Мұндай қайта орналастыруды жобалық шешу алдында қолданыстағы конструкцияның жұмыс қабілеттілігін және ол салынған топырақтың жай-күйі мен қасиеттеріне негізделген қолданыстағы құрылыс іргетасының көтергіш қабілетін бағалау болуы тиіс. Мұндай мәселені шешу үшін инженерлік іздестіру әдістерін қолдану керектігі анық.
Инженерлік-геодезиялық іздестіру жобалау жұмыстарының негізі ретінде ғана емес, сонымен қатар осы ауданның жер бедері мен құрылыстары туралы деректерді ұсына отырып, іздестірудің басқа да түрлерін жүргізуге қолданылады. Инженерлік-геодезиялық іздестірулер жобалау жұмыстарының негізінде ғана емес, сонымен қатар осы ауданның рельефі мен құрылыстары туралы деректерді ұсынады, сонымен қатар іздестірулердің басқа түрлерін жүргізуге да қолданылады. Инженерлік-геодезиялық ізденіс уақытында құрылыс алаңында геодезиялық тірек торларды құру және әртүрлі масштабты топографиялық түсіру, желілік құрылыстардың трассаларын бақылау, геодезиялық істермен геофизикалық барлау нүктелерін байланыстыру бойынша жұмыстар орындалады.
Инженерлік-іздестіру жұмыстарының мазмұны мен көлемі жобаланатын құрылыстың түріне, саласына және мөлшеріне, жергілікті жердің жағдайына және құрылыстың танылу дәрежесіне, сондай-ақ құрылыстың жобалық деңгейіне байланысты болып табылады. Құрылыс технологиялары тұтастай бір-біріне ұқсас және іздестіру жұмыстары әр түрлі тәсілдердің бір тобына біріктірілуі мүмкін: алаңдық және сызықтық құрылыстар. Алаңдық құрылыстарға: елді мекендер, өнеркәсіп кәсіпорындары, әуежайлар және соған ұқсас құрылыстар жатады. Сызықтық құрылыстарға мыналар жатады: жолдар, электр сымдары, құбырлар және айтылған мысалдарға ұқсастар [2, 180б].
Құрылыстың барлық түрлерінің жобалық құжаттамасы, оның ішінде жер бетінің бедері, құрылыстың пішіні және өлшемдері, басқа объектілерден айырмашылығы, яғни қанша жерде, қалай орналасқан сияқты, жат құрылыстар арасындағы өзара байланыс және олардың элементтерінің өзіндік орналасуы, сондай-ақ құрылыстың техникалық-экономикалық көрсеткіштері, негізгі конструкциялардың, жабдықтардың көрсеткіш сипаттамасы, құрылыс өнімінің жобасы, процесс-механикалық құрылыс технологиясының құрамы және ұйымдастыру тәсілдері және т.б. бар.
Ізденіс-жобалау жұмыстары. Ізденіс-жобалау жұмыстарын орындау үшін, ең бірінші мекеме тапсырыс беруші ұйымнан келесі тапсырмалар тізімі алынады: жол өтетін жердің, жолдың санаты, құрылыстың басталу және аяқталуы туралы толықтай мәлімет. Ізденіс-жобалау жұмыстарының құнын берілген тапсырмаға байланысты іздеу-жобалау жұмыстарының бағалау жиынтығынан алады.
Ізденіс-жобалау жұмыстарының өнімділігі мен саны жергілікті жердің сипаттамаларына байланысты. Ізденіс жұмыстарын орындау барысындағы қиындықтарға байланысты 5 санатқа бөлінеді.
Ізденіс бригадасының құрамы трасса, аудан табиғаты және климаттық жағдайларына байланысты.
Ізденіс жұмыстарына кіріспес бұрын алдымен жұмыс жоспары және күнтізбелік кесте жасалынады. Бүкіл геодезиялық, геологиялық құралдар мен жабдықтар, радиоаппараттар мен фотоаппараттар талапқа сай мұқият тексеріледі.
Ізденіс жұмыстарына шығар алдында бригада басшысы жобалау жұмыстарына нақты тапсырма алып, іске кіріседі.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс жобалау жұмыстарының негізінде ғана емес, сонымен қатар түсірілім ауданындағы жер бедері мен құрылыс туралы деректерді ұсына отырып, іздестірулердің басқа да түрлерін жүргізу мүмкіндігіне ие. Инженерлік-геодезиялық ізденістер кезінде құрылыс алаңында геодезиялық тірек торларды құру және әртүрлі масштабты топографиялық түсіру, сызықтық құрылыстардың трассаларын бақылау, геодезиялық істермен геофизикалық барлау нүктелерін байланыстыру бойынша жұмыстар орындалады.
Ауданды алдын ала мұқият тексерілсе орындалатын жұмыстардың көлемін және аудан жұмысының күрделілігін бағалауға, бригада құрамын қажетті жабдықтармен жасақтауға мүмкіндік береді. Әуе қатынасымен қанша аудан қамтылған болса да, алаңдық іздеу туралы үлкен ақпарат бар. Аудан шекарасында ізденіс жұмыстарына жұмсалатын шығындар құрылысқа бөлінетін қаражаттың жалпы көлемінің 1,5% - нан аспауы тиіс [3, 123б].
1: 500 масштабтағы топографиялық жоспар: көшенің жұмыс жобаларын немесе жұмыс құжаттарын, өнеркәсіптік өндірістер мен көп қабатты коммуникация торларын әзірлеуге; жекелеген гидротехникалық құрылыстардың жұмыс жобаларын немесе жұмыс құжаттамасын әзірлеуге және т. б. арналған.
Ірі ауқымды жоспарларда нақты қажетті дәлдікпен және толық түрде мынадай түрде көрсетіледі: трилатерация, нивелирлік тор реперлері; триангуляция, полигонометрия пункттері, жекелеген құрылыстар, ғимараттар, құрылыстар, ауыл шаруашылығы және коммуналдық объектілер; жол тораптары мен олардың құрылыстары; гидрография және гидротехникалық құрылыстар (арналар, пайдалану, бөгеттер); жер үсті коммуникациялары (құбырлар, электр желілері және т. б.); жер асты коммуникациясына арналған шығыстар; жасыл желектер; топырақ және жер микропорасы (құм, тақыр, тастар және т. б.).
Орманды түсіру кезінде ағаштардың түрі, олардың орташа биіктігі, қалыңдығы, тығыздығы (орташа аралық), орман шекарасы және ағашы кесілген жерлерде.б. тиіс. Жеке тұрған ағаштарды әрдайым түсіру керек, оларды жоспарларда көрсету керек.
Ірі ауқымды жоспарларда суағарлардың жылдамдығы мен шекарасын, жер асты суларының шығу бөлігін, батпақтардың өткізгіштігін, жасыл жамылғылардың орналасуын анықтайды. Жоспарда карсттық қуыстарды, сырғымалардың шекараларын белгілейді [4, 156б].
Топографиялық-геодезиялық зерттеулерде теодолит, тахеометр, нивелир, Жарық өлшеу аспаптары, таспалар және рулеткалар пайдаланылады.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс жұмыстарының құрылымына тірек геодезиялық тор құру, топографиялық түсірулер жүргізу, 1-суретте көрсетілген жер асты және жер асты коммуникациялық байланыс желілерін түсіру кіреді.
Сурет 1 Жер асты коммуникациялық байланысы
Инженерлік-геодезиялық ізденіс мазмұны мен әдістемесі жобаны әзірлеудің бірнеше кезеңдерінен тұрады. Жобалаудың бірінші кезеңінде құрылыс жобасының экономикалық тиімділігі, оның құрылысының техникалық мүмкіншіліктері және сметалық құны жасалады. Жерде салынатын құрылым обьектісінің орналасу жағдайы анықталады, сондықтан жобаның ең қажетті құжаты бас план болып саналады.
Онда жобаланатын құрылыстың бүкіл ғимараттары, коммуникация желісінің шарттары көрсетіледі. Бас жоспарға қосалқы құрылыс салудың бас жоспары жасалады, онда уақытша ғимараттар мен өндірілетін құрылыстар көрсетіледі. Жобаны әзірлеудің екінші кезеңі бекітілген жоба және құрылыс аймағында орындалатын геодезиялық қызметтің құрамы негізінде құрылыстың жай-күйі мен оның бөліктері көрсетілген жұмыс құжатын әзірлеу болып табылады. Осы кезеңде инженерлік-геодезиялық ізденістер өзінің жоғары дәлдігімен және толықтығымен ерекшеленеді.
Құрылысты жобалаудан бөлек оның басты және негізгі осьтерінің талап бойынша дұрыс орналасуы үшін геодезиялық дайындық жұмыстары жүргізіледі. Геодезиялық дайындық жұмыстары тиесілі координаттар жүйесіндегі құрылыс осьтерінің қиылысу нүктелерінің координаттары есебінен тұрады. Нақты жер учаскесінде құрылыс жобасын орналастыру геодезиялық түсірілім жүргізу жолымен жүргізілетіні белгілі. Құрылыс жобасын іс жүзінде іске асыру кезінде геодезиялық жұмыстар құрылыс алаңында арнайы тірек торларын салуды талап етеді. Қазіргі уақытта өндірістік және азаматтық құрылыс салу кезінде тік-бұрыштық көлденең жазықтығы жүйе қолданылады.
Геодезиялық ізденістер құрылыс кешені жұмыстарының бірінші кезеңі болып табылады, жоғарыда келтірілген дәлелдемелерден көруге болады [5, 239б].
Құрылысқа арналған инженерлік-зерттеу жұмыстары. Құрылысқа арналған жобалар алдымен құрылыс салу аумағында орындалған инженерлік-зерттеу жұмыстарына негізделеді. Инженерлік-зерттеу жұмыстарының мақсаты-құрылыс аумағының табиғи және экономикалық жағдайын зерттеу, құрылыстың табиғатқа әсерін бағдарлау, халықтың және табиғаттың қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Зерттеу жұмыстары жобалық жұмыстарды қажетті деректермен қамтамасыз етуі тиіс. Сондықтан инженерлік зерттеулер үш кезеңге бөлінеді:
құрылыстың техникалық-экономикалық негіздемесі немесе
техникалық-экономикалық есебі үшін инженерлік-зерттеу жұмыстары;
құрылыс жобасын дайындау үшін инженерлік-зерттеу жұмыстары;
құрылыстың жұмыс схемаларын жасауға арналған инженерлік-зерттеу жұмыстары.
Зерттеулер экономикалық және техникалық бөлімдерге бөлінеді. Экономикалық зерттеулер техникалық зерттеулер алдында орындалады, құрылыстың экономикалық орындылығын анықтайды, құрылысты қажетті заттармен, жұмыс күшімен, жарықтандырумен, көлікпен және т. б. қамтамасыз етеді. құрылыс үшін қажетті заттармен қамтамасыз ету мүмкіндігін анықтайды, заттардың жалпы құнын есептейді, шаруашылық жүргізудің тиімділігін немесе зияндылығын анықтайды.
Техникалық зерттеулер табиғаттың құрылысқа, халыққа, сондай-ақ құрылыстың табиғатқа, халыққа әсерін жан-жақты зерттеуге, құрылыс жобасы үшін қажетті техникалық деректерді жинауға мүмкіндік береді.
Құрылыс аумағын толық зерттеу мақсатында келесі негізгі инженерлік зерттеулер орындалады: инженерлік-геодезиялық жұмыстар, инженерлік геология, метеорология,гидрогеологиялық жұмыстар, гидрометрология, климатология, топырақ - геоботаника және т. б.
Инженерлік-геодезиялық жұмыстар қорытындысы ретінде аумақтың топорграфиялық жоспары сызылады. Топорграфиялық жоспар инженерлік-зерттеу жұмыстарының ерекше түрлерін орындау, құрылыс жобаларын жазу мақсатында пайдаланылады.
Құрылыс аумағында геодезиялық белгілер (қазықтар) бекітіледі, олар сызықтық құрылыстарды жер бетіне сызуға, геологиялық ұңғымаларды жоспарға сызуға, геофизикалық сызықтар ретін жоспарға енгізуге және сондай сияқты көптеген жұмыстар түрлерін жоспарға түсіру кезінде пайдаланады.
Инженерлік геология мен гидрогеологияны зерделеу нәтижесінде жер қабатының құрылымы, топырақтың беріктігі,физикалық - геологиялық құбылыстар жиынтығы, жер асты суларының құрамы, қасиеттері және құрылыс жобалары үшін басқа да қажетті мәліметтер айқындалатын болады.
Гидрометеорологияны зерттеу нәтижесінде өзендер, көлдер деңгейінің өзгеруі туралы, аумақтың ауа райы жағдайларының ерекшеліктері туралы, су ағысының жылдамдығы туралы, су ағысының бағыты туралы, күнделікті қажеттіліктерге ауыз су көлемі туралы деректер жиналады. Сонымен қатар судың тереңдігі өлшенеді, шөгінділерді ескереді.
Құрылысқа арналған инженерлік-зерттеу жұмыстары келесі жұмыстар жиынтығын қамтиды: геотехникалық тексеріс; табиғи және техногендік процестерге қарсы қатерлерді сараптау; аумақты қорғау жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыру; қоршаған ортаны зерделеу жұмыстары; инженерлік зерттеулер мен ілеспе ғылыми зерттеулер жүргізу; зерттеу нәтижелерін есепке алуды қадағалау; кадастрлық және басқа да ілеспе жұмыстар; құрылыс процесіндегі іздестіру жұмыстары; ғимараттарды пайдаға асыру және жою жөніндегі жұмыстар[6, 175б].
Инженерлік-зерттеу жұмыстарының түрі мен көлемі құрылыс жобаларының көлеміне, құрылыс аумағына, құрылыс салу орнына, құрылыс салу аймағының зерттелуіне, құрылыс жобаларының сатысына, құрылыс жұмыстарын құрылысқа қажетті көлемде орындауға байланысты болады. Ғимараттар түрлері ғимараттарды салу әдістерінің және инженерлік зерттеу жұмыстарының топтамасын орындау әдістерінің ұқсастығына сәйкес екі топқа бөлінеді:
аумақтағы ғимараттар тобы;
сызықтық құрылыстар тобы.
Ені мен ұзындығы шамамен: ауылдар; қалалар; әуежайлар және т. б. ал ені ұзындығынан біршама есе аз: жолдар; сым ағаш шынжырлар; құбырлар және т. б. осы құрылыстарға ұқсас желілік құрылыстар тобына кіреді.
Инженерлік-зерттеулердің жұмыс жиынтығының көлемі және мәні құрылыс жұмыстарының алаңына, жалпы мақсатына сәйкес болып табылады. Шағын аумақтарда басты инженерлік - зерттеу жұмыстары-инженерлік геодезия, инженерлік геология, гидрометеорологиялық жұмыстар кешені орындалады. Үлкен аумақтарда және үлкен көлемді құрылыс салу аймағында инженерлік-зерттеу жұмыстар кешенінің бүкіл түрлері және толық көлемде жүзеге асады: инженерлік геодезия; инженерлік геология; гидрометеорология; топырақ геоботаникасы; тазалық санитария; әртүрлі мақсаттағы шаруашылықтар; жердің гүлденуі; топырақ салу; инженерлік желілер; көлік; құрылыс материалдарының қоры және сондай сияқты жұмыстар орындалады.
Салынып жатқан алаң техникалық талаптарға сай болуы тиіс, алаңды игеруге көп қаражат жұмсалмауы тиіс. Сондықтан инженерлік зерттеулердің негізгі мақсаты техникалық талаптарға дәл келетін құрылысқа бөлінген аумақты таңдау болып табылады.
Тегіс, ауыл шаруашылығы үшін жарамға келмейтін, аумақтың геологиялық, гидрогеологиялық жағдайлары құрылыс салу мақсатында ыңғайлы болуы керек. Аумақтың жалпы ауданы құрылыс алаңына сәйкес келуі жөн, салынып жатқан коммуникациялар құрылысты дамытуға мүмкіндік беруі тиіс. Темір жолдарға, автокөлік жолдарына, әуежайларға іргелес аумақ немесе осы құрылыстарға жанасу үшін көп құрылыс жұмыстарын орындауға болмайды немесі істелмегені жөн.
Жер біртекті немесе екі жақты еңістігі бар тегіс болуы керек. Еңіс жаңбырлы, қар суын тез ағуға мүмкіндік береді. Құрылысты еңіс бойымен, тегістеу жұмыстары, қопару жұмыстарының аз көлемдіболуын қадағалау тиіс. Ең төменгі еңіс 0,003 - тен 0,005 м-ге дейін, ал үлкен-0,06-тен 0,08 м-ге дейін болуы тиіс.
Топырақ құрылыстың салмағын көтеруі керек, іргетас қажетсіз болады. Ал жер асты сулары төмен болуы тиіс. Жертөлелер, жер асты құрылыстары суға төтеп бере алады. Аумақ тасқын су астында қалу қатерінен алшақ болады.
Өнеркәсіптік кәсіпорындар, қалалар, ауылдар үшін ауыз судың көп болуына байланысты, олар аумақтан су көзін іздейді. Су қорымен байланыс жүйелері-жолдар, тоқ сымдары, газ қосылыстары. Қазылған шұңқыр пайдаланылған су қорын төгі тапшылыға байланысты қазылуы керек. Егер алаңның құрылыс шикізатының қоры болса, онда құрылыс жұмыстары төмендейді, тездетеді, жылдамдатады.
Қажетті аумақты таңдау кеңседе шешіледі. Көзделген аймақты бөлшектеп, сол бөлшектерді салыстырып инженерлік зерттеу жұмыстары жүргізілетін аумақты белгілейді аумақты білдіреді[7, 115б].
Бөлінген аумаққа шыға отырып, инженерлік геологияның, аумақтың гидрогеологиясының жай-күйін анықтайды, алдыңғы орындалған инженерлік зерттеулердің қорытындысын тексереді және толықтырады. Сонымен қатар т. б. тораптарға қосылу мүмкіндігін қадағалайды. Лас су коллекторларын орнату орнын белгілейді. Құрылыс жұмыстарын бастау үшін қажетті қаражат санын есептейді. Аумақты игеруге рұқсат беру құжатын дайындайды. Жол тораптарымен және басқа да тораптармен қосылуы мүмкін құрылыс үшін қажетті мәселелерді шешеді.
Құрылыс аумағының масштабы 1:2000 топографиялық жоспарын жасайды. Жоспарға көкжиектер әр бір метр сайын немесе Техникалық тапсырмада көрсетілген шектерде сызылады. Осы жоспарға қосымша қолда бар жоспарларды, карталарды пайдалана отырып, белгілі бір, қосымша деректерді пайдалана отырып, аймақ масштабының 1:10000, 1:25000 ахуалдық картасын сызады. Картаға өндірістік аумақтардың жиектерін, ауыл тұрғындарының жиектерін, су ағызатын және тазарту құрылыстарының жиектерін, жер үсті және жер асты құрылыстарын, кен орындарының кен орындарын, карьерлерді және жобалық құрылыстарды сызады.
Өңірдің топографиялық жоспарымен қатар инженерлік-геологиялық зерттеулер жоспары сыызылады. Құрылыс салу үшін сызбаларды сызу үшін 1:1000, 1:500 масштабтағы топографиялық жоспарларды сызады. Жоспарлардың көлденеңі, немесе горзонтальдары бұл тапсырмада көрсетілмеген болса, нұсқаулыққа сәйкес техникалық тапсырмада көрсетілген ережелерге сай сызылады. Жоспарда инженерлік геология жұмыстар кешені мұқият орындалған, гидрогеология барлау жұмыстарының қорытындысын көрсетеді. Аумақтың жоспары топографиялық немесе фотограмметриялық тәсілмен салынады. Инженерлік зерттеу жұмыстарының жобаларын жазу және сызу үшін 1:7000, 1:10000 масштабтағы ұшақтан аумақты суретке түсіру қажет. Бұл суретті топографиялық жоспарды сызу және 1:10000 масштабтағы картаны сызу үшін пайдалануға болады.
Құрылысқа арналған инженерлік-зерттеу жұмыстарын орындау үшін 1:1000 немесе 1:500 масштабтағы негізгі ғимараттар салынатын аумақтың топографиялық жоспарын сызады. Жоспарлар фотограмметриялық тәсілмен немесе геодезиялық тәсілмен жасалады.
Жоспарға үйлер бұрыштарының координаттары, коммуникациялардың түйісу орындарының координаттары, үйлердің, қоймалар аулаларының, жол жиектерінің, құрылыстардың еден биіктіктерінің мәндері жазылады.
1.3 Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру
Құрылыстағы геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру жер бетінде ғимараттар мен құрылыстарды дұрыс және дәл орналастыру, геометриялық пішіндерге, нормативтік талаптарға, олардың құрамдас және жоспарлы элементтеріне сәйкес сызбаларды өлшеу, есептеу және құрастыру, сондай-ақ жер бетіне түсіру үшін процесс құрамымен үлкен жұмыс жасау.
Инженерлік құрылыстың жобасын жергілікті жерге көшіру үшін бөлу схемалары жасалады, онда бөлу үшін барлық қажетті деректер көрсетіледі: биіктік белгілер, координаттар, қашықтықтар, еңістер, бұрыштық құрылыстардың элементтері. Бастапқы деректерді геодезиялық дайындау графикалық, аналитикалық және графоаналитикалық тәсілдермен орындалуы әбден ықтимал.
Графикалық әдіс бөлу деректерді (координаталарды, қашықтықтарды, бұрыштарды және биіктіктерді) жоспардан тікелей анықтаудан тұрады. Бұл әдіс бөлу үшін бастапқы деректердің жоғары дәлдігі қажет болмаған кезде қолданылады[8, 128б].
Талдамалы тәсіл жобаның геометриялық схемасына қатаң сәйкестікте өзара және түйіннің тірек пункттерімен құрылыстың координаттарын, арақашықтықтары мен осьтік нүктелерін байланыстыратын бағыттарды талдамалы айқындаудан тұрады. Бұл тәсіл ең дәл болады, бірақ өте үлкен еңбекті талап етеді.
Деректерді графоаналитикалық әдіспен дайындау жылдам жұмыс болып табылады және көптеген жағдайларда жеткілікті дәлдікті қамтамасыз етеді, сондықтан жиі құрылыс практикасында қолданылады. Бұл әдісті қолдану кезінде ғимараттың осьтік нүктелерінің координаттарын тірек торабы пункттерінің координаттарын пайдалана отырып, құрылыстың бас жоспарынан графикалық түрде алады, кері геодезиялық есептердің формулалары бойынша маршруттардың дирекциялық бұрыштарын және қашықтықтарды анықтайды.
Геодезиялық жұмыстар құрылысты жобалау, салу және өндірудің таптырмас бөлігі болып есептеледі. Көрсетілген жұмыс түрлерінен оның мазмұны мен технологиялық дәйектілігі, жұмыстың дәйектілігі, сатылары және негізгі технологиялық өндірістер анықталады.
Құрылыс алаңын таңдау уақытында геодезиялық жұмыстарды пайдалана отырып, жобалау жұмыстары үшін жинақталған материалдарды жинау, сараптау және реттеу көзделеді. Бұдан басқа, аса күрделі физикалық-геологиялық процесті және мемлекеттік маңызы бар ірі ғимараттарды, құрылыстарды салу және салу алдында жер бетінің ойысуын геодезиялық бақылау жұмыстарын қамтамасыз етуді қарастыру.
Құрылыс үшін нақты топографиялық-геодезиялық ізденіс жұмыстарын орындайды және геодезиялық жұмыстарға қарағанда бастапқы белгілермен басқа іздестіру жұмыстарын қамтамасыз етеді.
Дайындық жұмыстары кезінде құрылыс жергілікті жерде геодезиялық бақылау негіздерін жасайды, инженерлік жұмыстарға аумақты дайындайды және құрылыстың басты және негізгі осьтерін жер бетіне түсіреді.
Құрылысты салу кезінде оның конструктивтік осьтері мен жоспарлы элементтері жердің нақты бетіне түсіріледі, құрылыс-монтаж жұмыстарының геометриялық нысандарын қамтамасыз етеді, баспалдақпен орындалған объектілерді түсіреді, қажет болған жағдайда жер бетінің, құрылыс элементтерінің орын ауыстыруын, ойысуын бақылайды. Құрылыс аяқталғаннан кейін, оның нәтижелері бойынша геодезиялық жұмыстарға техникалық есепке алу құжаттамасы жасалды және орындалған жұмыстардың бас жоспарын құрайды [9, 246б].
Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар санының көптігімен ерекшеленеді және оны ұйымдастыруға жауапкершілікті арттырады. Бұл ізденіс жұмыстарының уақыты (жылдың жылы мезгілінде), жұмысқа бару және оралу, объектінің физикалық-географиялық және экономикалық жағдайлары, негізгі жұмыстардың жоғары мамандануы, жұмыс орындарының жиі ауысуы, көліктің, адамдардың жұмыс орнында, қалада жиі жүруі және т. б.
Геодезиялық ізденістер бригадалық тәсілмен орындалады. Ұзын желілік құрылыстарда (автожолдарда, темір жолдарда, каналдарда) ізденіс жұмыстары уақытында трассаны учаскелерге бөледі және әрбір бригада өз бөлімшесінде жұмыс істейді. Бөлімшелердің ұзындығы жылдың ұзақтығына немесе жоспардағы келісілген жұмыстың аяқталу уақытына байланысты болады.
Іздестіру жұмыстарын орындау үшін арнайы жоба жасалады, онда өңірдің физикалық-географиялық сипаттамасы, ауданның топографиялық-геодезиялық қамтамасыз етілуі, геодезиялық жұмыстардың әдістері мен дәлдігі, геодезиялық орталықтардың сызбалары, түсіру шарттары, жұмыстарды ұйымдастыру туралы мәліметтер, жұмыс жүргізу үшін қажетті қолда бар аспаптардың, жабдықтардың негізгі саны және керекті толық мәліметтер көрсетіледі.
Құрылыс және монтаждау алаңдарында инженерлік-геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру өзінің сипаттамасына ие. Бірінші кезекте бұл жұмыстар күрделі құрылыс алаңдарында және жылдың кез келген уақытында өтеді. Инженерлік-геодезиялық жұмыстарды тиімді орындау құрылысты жедел ұйымдастыруға және уақтылы аяқтауға ықпал етеді. Геодезист үшін жұмыста дәлсіздіктер орын алмауы тиіс, өйткені қайта жұмыс істеуге, қымбат тұратын құрылыс-монтаж жұмыстарын түзетуге әкелуі мүмкін.
Құрылыс алаңында геодезист құрылысшымен әрдайым жұмыс істемейді, сондықтан оған бірнеше бригадалардың геодезиялық ісін қамтамасыз етуге тиісті.
Құрылыс алаңдарында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыруда өлшеу кезінде машиналардың, көтергіш механизмдердің, жиналған материалдар мен жабдықтардың көп болуына байланысты жұмыс істеу қиын екенін ескеру қажет. Бұл жағдайда жекелеген өлшеу жұмыстарын орындау уақыты қарапайым уақытқа дейін созылуы мүмкін.
Құрылыс алаңдарында құрылыс және монтаждау жұмыстарын геодезиялық іспен қамтамасыз ету арнайы геодезиялық жұмыстарды жүргізу жобасы негізінде жүзеге асырылады.
Негізгі объектілерді салу алдында құрылысты табысты іске асыру үшін жағдай жасауға бағытталған дайындық кезеңі болады.
Дайындық кезеңінде кезінде келесі жұмыстар реттілігі орындалады:
құрылыс алаңын игеруге байланысты (қолданыстағы желілерді демонтаждау және ауыстыру: кәріздерді, су құбырларын, газды, жоғары вольтты және төмен вольтты электр кабельдерін, құрылыстарды демонтаждау);
құрылыс машиналарын және көлік құралдарын жіктеу бойынша;
құрылыс алаңын дайындау бойынша жобалау-сметалық құжаттаманы әзірлеу: желілерді бұзғаннан және бұзғаннан кейін аумақты тазалау және жоспарлау; аумақты инженерлік дайындау, жер үсті суларын бұруды қамтамасыз ету;
ұйымдастыру бойынша материалдық-техникалық құралдар;
уақытша ғимараттар мен құрылыстарды, желілерді, көлік жолдарын құру бойынша: екі қақпа, құрылыс аймағына бас кіру бөлігіне объектінің арнайы құжатын орнату, дайындық жұмыстарының аяқталғаны туралы акт бойынша қоршау қабылдануы тиіс.
Жұмыс істеу тәсілдеріне шолу жасағаннан соң кейін келесі ережелер топтамасы қабылдануы тиіс:
құрылыс механизмдерін тиімді пайдалануды ескере отырып, негізгі құрылыс-монтаж жұмыстарын кешенді механикаландыруды қолдану.;
жақсы жетілдірілген заманауи құрылғыларды, құралдарды, құралдарды пайдалану;
жұмыстарды дайындау және монтаждау бойынша, оның ішінде барлық материалдарды өңдеу және құрылымдарды дайындау және жұмыс істеп тұрған қосалқы кәсіпорындарда басқа да өндірістік тәсілдерді дайындау бойынша барлық монтаждау операцияларын орындау, ал құрылыс алаңында негізінен тек монтаждау жүзеге асырылады;
мән уақыт бойынша әр түрлі жұмыс түрлерін барынша біріктіруге мүмкіндік береді.
Объектілерді тұрғызу уақытында құрылыстың мақсатты және арнайы ағындарынан тұратын кешенді ағынның әдісі пайдаланылады. Бұл ретте құрылыстың ұзақтығы едәуір қысқарады, құрылыстың қарқындылығына регламент белгіленеді.
Сарқынды құрылысты жобалау кезінде құрылыстың аз мерзімін ескере отырып, дайындық кезеңіндегі жұмыстармен қатар негізгі кезеңнің жұмыс бөлігін орындау қажет[10, 336б]
Учаскені рекогносцировкалау( құрылатын жерді тексеру)
Теодолитті жүріс нүктелерін бекіту
Рекогносцировка (құрылатын жерді тексеру), яғни шолу және тексеру учаскенің көлемі, жұмыстың күрделілігі, бұрыштарды және желілерді өлшеуге арналған шарттар және теодолитті жүрісті триангуляция немесе полигонометрия тармақтарына байланыстыру шарттары туралы түсінік алу үшін жүргізіледі.
Рекогносцировка (құрылатын жерді тексеру) барысында басты және диагональды теодолитті жүріс нүктелерінің орналасқан жері таңдалады. Басты жүріс учаскенің шекарасына жақын, ал диагональды жүріс оның ішінде орналасады. Әрбір жүріс жергілікті жердің жағдайын жолдың шыңдары мен жақтарына байланыстыра отырып, еңбек күші аз шығатындай етіп орналасуы тиіс.
Жер бетіне теодолитті жүрістердің шыңдары жырамен көмілетін ағаш қазықтармен бекітіледі. Коланың жоғарғы кесігінің ортасына шеге соғылады.
Асфальтталған беткейіндегі теодолитті жүріс шыңдары шеге, балдақ немесе металл түтікшелермен бекітіледі. Шегенің айналасына бекітілген нүктелерді оңай табу үшін диаметрі 10-15 см шеңберді бояумен ерекшеленіп белгілейді. Жаяу жүргіншілердің немесе көліктің қарқынды қозғалысы бар жерлерде бекітілген нүктеге жақын қоршауға қажетті белгіні бояу арқылы ерекшелеу қажет. Ал теодолитті жүріс шыңы бетондалған беткейде қалыңдығы 0,5 см түзу бұрышпен екі арнайы қиылысатын сызық арқылы бояумен белгіленеді; қиылысу орны диаметрі 10-15 см шеңбер бойымен сол бояумен қоршап белгілейді.
2 Жобалық және биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы
Жобаны жер бетіне түсірудегі геодезиялық дайындау
Ғимараттың немесе құрылымның жобасын жер бетіне түсіру үшін, геодезиялық дайындық жұмыстарын орындайды. Бұл жұмыс негізгі осьтерді геодезиялық қосындарға байланыстыратын қадалау сызбаларын жасаудан тұрады. Қадалау жұмыстарына керекті материалдар графикалық, аналитикалық немесе бірнеше әдістердің қосындысынан (графоаналитикалық) алынуы мүмкін.
Графикалық әдіс. Графикалық әдісті көбінесе, егер салынбақшы ғимарат немесе құрылымдардың бұрынғы құрылыстармен байланысы жоқ болған жағдайда қолданады. Бұл әдісте барлық негізгі сұрақтар план бойынша графикалық жолмен шешіледі. Жеке нүктелердің немесе ғимарат және құрылым бұрыштарының координаталары планнан циркульдің, транспортирдің және масштабтық сызғыштың көмегімен анықталады. Әр түрлі масштабтағы пландардан нүктелер координаталарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
6
1
Мандарин спорт кешені туралы жалпы мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... .
8
1.1
Жұмыс аймағының физикалық-географиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ...
8
1.2
Құрылыс нысандарын салу кезіндегі жүргізілетін ізденістердің
түрлері мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
1.3
Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру ... ... ... ... .
20
2
Жобалық және биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы ... ... ... ... ..
24
2.1
Жобаны жер бетіне түсірудегі геодезиялық дайындау ... ... ... ... ... ... ... ..
24
2.2
Геодезиялық қадалау жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
2.3
Жер бетіне жазық бұрыштарды салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
2.4
Жобалық биіктікті жер бетіне түсіру ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
31
3
Ақтау қаласындағы Мандарин спорт кешенін жобалау және құрылыс кезіндегі геодезиялық жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
3.1
Геодезиялық бөлу жұмыстары мен оларды жер бетіне шығару ... ... ... ...
36
3.2
Ғимарат нүктелері мен осьтерін жұмыс алаңынан көшіру әдістері ... ... ..
47
3.3
Инженерлік жұмыстарды орындаудың қазіргі әдістері ... ... ... ... ... ... ... ..
51
4
Мандарин спорт кешенінің құрылыс барысында геодезиялық
өндірістің экономикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
62
4.1
Геодезиялық жұмыстардағы техникалық-экономикалық
көрсеткіштерді есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
62
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
66
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
67
Кіріспе
Қазақстан экономикасының локомотиві ретінде қазіргі уақытта және бірнеше жылдар бойы құрылыс саласы аталып келеді. Қазіргі кезде құрылыс өндірісі қарқынды дамып келе жатыр. Күндер, айлар, жылдар санап салынып жатқан құрылыстар халқымыздың игілігі үшін қолданысқа беріліп жатыр.
Құрылыс - материалдық өндіріс саласы, негізінен әр түрлі үйлер мен ғимараттарды салумен салынып жатқан нысандарды іске қосуға байланысты жабдықтарды монтаждаумен шұғылданады.
Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауын құрылыс өндірісінде тиімді іске асыру үшін, уақтылы ең аз шығынмен жаңа қуат көздерін, тұрғын үйлерді, заводтар мен фабрикаларды жəне əртүрлі инженерлік құрылыстарды (гидроқұрылыстар, темір, тас жолдар, т.т.), сонымен бірге жобалық жəне құрылыс монтаждау жұмыстарының сапасын арттыру керек.
Сонда құрылыс-монтаждау өндірісінде қолданбалы геодезияның, геодезиялық жұмыстардың маңыздылығы өсе түседі де, ондағы істелетін жұмыстарға қойылатын геодезиялық өлшем дəлдіктерінің талаптары артады. Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар ғимараттар мен құрылыстың сызбада дұрыс және дәл орналасуын, сондай-ақ жобаның геометриялық параметрлеріне және нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес олардың конструктивтік және жоспарлау элементтерін тұрғызу кешеніне жауап береді.
Геодезиялық жұмыстар құрылысты жобалау және өндіріс процесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Демек, олардың мазмұны мен технологиялық жүйелілігі негізгі өндірістің кезеңдері мен технологияларымен анықталуы тиіс.
Құрылыс барысында құрылыс алаңын таңдау кезінде геодезиялық жұмыстар жобалау үшін қажетті нәтижелерді жинауды, талдауды және қорытындыны жалпылауды, сонымен қатар бұдан басқа аса күрделі физика-геологиялық процестер мен ірі құрылыс жұмыстары үшін кейде жер бетінің деформациясын геодезиялық бақылауды ұйымдастырады.
Құрылыс жұмыстары үшін топографиялық-геодезиялық ізденіс жұмыстары орындалады және ізденіс жұмыстарының басқа түрлерін қолдану мүмкіндігіне ие. Құрылыс конструкцияларын дайындау кезінде қалыптаушы жабдықтың геометриялық параметрлерінің сақталуына бақылау жүргізеді және құрылыс конструкцияларының геометриялық параметрлеріне статистикалық бақылау жүргізеді.
Жалпы бұл жұмыстарыдың нәтежиесінде бөлу сызбасы дайындалады.
Бөлу сызбасы - бұл бас жоспар сызбаларының жобалық жиынтығының бөлігі, ол жобаланатын конструкциялардың, бөлшектер мен элементтердің қолда бар тірек базистарына байланыстырылған орналасуы туралы ақпаратты графикалық түрде көрсетеді.
Дипломдық жобаның негізі ретінде қарастырылатын объект Ақтау қаласы, 2 шағын-ауданда орналасқан Мандарин спорт-кешенінің құрылысындағы геодезиялық жұмыстар, яғни ізденіс және бөлу жұмыстары болып табылады.
Таңдалған тақырыптың өзектілігі өндіріс ғимаратын салу барысындағы геодезиялық жұмыстармен қамтамасыз етілетін өлшеу дәлдіктерінің үлкен маңызға ие болуы.
Дипломдық жобаның негізгі мақсаты - өнеркәсіптік құрылыстағы геодезиялық жұмыстарды, яғни бөлу және ізденіс жұмыстарын зерттеу, оларға талдау жасау, геодезиялық қамтамасыз ету мәселелерін талқылау және оңтайландыру жолдарын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жобаның бірінші бөлімінде құрылыс кезіндегі геодезиялық жұмыстардың жалпы мазмұны туралы толықтай ақпарат беріледі.
Мәліметтерді жинау кезінде геодезиялық жұмыстардың әдістері мен технологиялары туралы толықтай ақпарат және геодезиялық жұиыстардың ұйымдастырылуы, арнайы геодезиялық жұмыстар қажет ететін нормативтік құжатнама, жұмыс барысы және орындау технологиялары, принциптері жайында жалпылай мағлұмат берілген.
Екінші бөлімде әдістеме таңдау негіздемесі және геодезиялық жұмыстарды орындауды ұйымдастыру қарастырылады.
Осы тарауда құрылыс үшін геодезиялық жұмыстарды орындаудың қолданыстағы әдістемелері, құралдары, жобалық, биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы және осы жұмыстардың барысы қаралатын болады.
Үшінші тарауда жұмыстарды орындауға арналған бөлу жобасын әзірлеу қарастырылады.
Жоғарыда айтылған барлық бөлімнің негізінде барлық жұмыс бойынша қорытынды жасалады, жасалған жұмыстарға қысқаша талдау жүргізіледі. Құрылыстың барлық кезеңдерінде объектіні геодезиялық қамтамасыз етудің барлық түрлерін көрнекі көрсететін графикалық материалдар бекітілетін болады.
Жоғарыда келтірілген дәлелдер, сондай-ақ дипломдық жұмысты құру тұжырымдамасының элементтері таңдалған тақырыптың өзектілігін толық көлемде көрсетеді және қазіргі геодезиядағы негізгі болып табылатын жұмыстарды жүргізу кезінде кәсіби дағдылары мен сапасын, қазіргі заманғы өлшеу құралдарын, электрондық аппаратураны, камералдық өңдеуге арналған бағдарламалық қамтамасыз етуді тәжірибеде қолдану және қолдану білігін көрнекі түрде көрсетеді.
1 Мандарин Спорт кешені туралы жалпы мәліметтер
Жұмыс аймағының физикалық-географиялық жағдайы
Географиясы. Ақтау (43°39′ с. е. 51°09′ ш. б.) -- Қазақстанның оңтүстік-батысындағы қала, Маңғыстау облысының орталығы. Қала теңіз және әуе порты болып табылады.
1964 жылдан 1991 жылға дейін украин ақыны Тарас Шевченконың құрметіне Шевченко аталған болатын.
Қала Каспий теңізінің шығыс жағасында орналасқан. Қаланың оңтүстік шығысында 40 шақырым жерде әйгілі Қарақия ойысы жатыр. Жер бедері тегіс, ол негізінен коррозиялық және дефляциялық әрекеттерден түзелген.
Ақтау қаласы Ленинград қаласының үлгісі бойынша қалана бастады. Ақтау қаласының әкімшілік құрамына Өмірзақ кенті кіреді. Қалада екі көшенің атауы бар. Бірі Бірінші Президент көшесі, екіншісі Тәуелсіздік даңғылы. Қала ықшамаудандарға бөлінеді. Қала шағынаудандарға бөлінгендіктен керекті жерді табу оңай. Мекен-жайды атағанда аудан үй пәтер ретімен айтады. Қазіргі уақытта 35 ықшамаудан бар. Әрбір шағынауданда шамамен 50-70-дей үй бар, әр үйде орташа есеппен алғанда 60 пәтер бар.
Климаты және табиғаты. Жұмыс аймағының климаты шөлді. Аймаққа тән сипаттама: жазы өте ыстық, қысы суық; жылдық және тәуліктік температураның күрт ауытқуы; жауын-шашыны аз және жыл мезгілі бойынша тең таралмаған, ауасы қүрғақ; желді; қар аз; бұлтты аспаннан гөрі, ашық күндері мол. Ақтау қаласының орташа жылдық температурасы +15,2°С құрайды. Ең ыстық айлар - шілде, тамыз. Ең суық ай - қаңтар., қаңтардың орташа температурасы шамамен -4°С, ал шілдеде +30°С. Үсіктер қараша айында басталып, сәуірде аяқталады. Қатты аяздар аз болады - қаңтардың ортасы басталып, ақпанның ортасында аяқталады. Ыстық күндер температурасы +45°С-қа дейін - шілде айының ортасынан тамыз айының оратсына дейін созылады. Жылда 140-160мм жауын-шашын болады. Өткінші жиі-жиі жел соғады ( 25мс). Орташа есеппен жылына 4айға дейін күн тұман болады.
Қыс мезгілінде қар жаууы мүмкін. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 3-7 см жетеді. Қала Каспий теңізінің жағасында орналасқан. Сумен қамтамасыз ету үшін МАЭК су тұщыландыратын станция жұмыс істейді. Онда теңіз суының өндірістік дистилляты мен Құйлыс көзінен келетін қатты минералданған жерасты суы дайындалып, араластырылады. Қала маңында табиғи ауыз су көзі жоқ[1, 24б].
Дипломдық жобада Ақтау қаласының 2 ықшамауданында Мандарин
спорт кешені құрылысындағы геодезиялық жұмыстар, яғни ізденіс және бөлу жұмыстарын ұйымдастырудың негізгі шаралары қарастырылған.
Тапсырыс беруші - Маңғыстау облысының әкімшілігі.
Бас жобалаушы - Ақтау қаласының К7 Group ЖШС.
Жалпы сипаттама. Көпфункционалды спорт кешені архитектураны, ландшафтық дизайнды, спорттық жарыстарды ұйымдастыру бойынша технологияларды, Ақтау қаласы тұрғындарының жайлы демалыс уақытын ұйымдастыруды, жыл бойғы іс-шараларды жоғарғы деңгейде орындауды біріктіретін заманауи кешен болып табылады. Кешен Ақтауды ең жоғары бүкілреспубликалық және халықаралық нормаларға сәйкес спорттық, сауықтыру және рекреациялық іс-шараларды қабылдауға және ұйымдастыруға қабілетті қала ретінде бекітуге арналған.
Спорт кешенін әзірлеу кезінде келесі негізгі қағидаттар ескерілді:
Кешенді Бас жоспарда орналастыру қаланың барлық аудандарынан келушілердің қолайлы қолжетімділігін қамтамасыз етуі тиіс.
Каспий теңізінің жағасында кешенді орналастыруға байланысты ландшафт пен жер бедерінің ерекшелігі толық көлемде ескерілді.
Кешеннің сәулет-жоспарлау шешімі және оның функционалдық аймақтануы барлық қызметтердің ыңғайлы жұмыс істеуін, келушілер мен персонал, адамдар мен көлік ағындарын бөлуді, функциялардың өзгеруін және т. б. қамтамасыз етеді.
Кешен алыстан қабылдау деңгейінде де, тікелей жақындау жағдайында да қасбеттер мен интерьерлердің айқын сәулеттік шешіміне ие
Кешенде заманауи құрылыс және әрлеу материалдары, жоғары инженерлік технологиялар қолданылды.
Мандарин спорт кешені келесі сипаттамаларға ие:
Кесте 1
Спорт кешеннің сипаттамасы
Сипаттама
Көрсеткіш
Функционалдық өрт қауіптілігі
Ф 2.1
Ғимараттың отқа төзімділік дәрежесі
II
Конструктивтік өрт қауіптілігінің класы
C0
Ескерту: ҚНжЕ мәліметтері
Қала құрылысы жағдайы және спорт кешен учаскесінің қысқаша сипаттамасы. Кешенді жобалау учаскесі Ақтау қаласының тарих және мәдениет ескерткіштерінен тыс Каспий жағасында орналасқан.
Жобалау учаскесінің аумағы шектеулі:
Солтүстік-Батыс: Каспий теңізінің жағалауы;
Оңтүстік-Шығыс: Ақбота ойын- сауық алаңы;
Солтүстік-Шығыс: Ақтау қонақ үйі;
Оңтүстік-батыс: орта қабатты тұрғын үйлер, жоғары қабатты тұрғын үй құрылысы;
Бас жоспар. Бас жоспарда спорт кешен Ақтау қаласының 2 шағын-ауданында орналасқан. Ғимаратты жобалау кезіндегі басымдық ғимараттың көлемін жалпы қалыптасқан ландшафтпен үйлесімді байланыстыру шарты, сондай-ақ салынып жатқан аумақта өсіп келе жатқан ландшафттық сипаттамаларды, ағаштарды барынша сақтау болып табылады. Орталық нысан жоспарда бөлінген учаскенің конфигурациясымен, сондай-ақ кешенді функционалдық аймақтаумен сипатталады.
Бас жоспар жобасында салынып жатқан ғимараттың айналасында тротуарлар, бассейн залы, жабық спорт алаңдары, кіреберістер, тұрақ орындары қарастырылған. Экологиялық теңгерімді сақтау мақсатында аумақты көгалдандыру қарастырылған. Тік жоспарлау атмосфералық жауын-шашынның қалыпты бөлінуін ұйымдастыруды және ғимаратты байланыстырудың оңтайлы биіктігін ескере отырып, іргелес аумақтармен байланыстыра отырып жобаланған.
Құрылыс нысандарын салу кезіндегі жүргізілетін ізденістердің
түрлері мен міндеттері
Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар қажетті дәлдікпен құрылыстың жобалық орналасуы және олардың конструкцияларының (элементтерінің) геометриялық параметрлеріне және нормативтік толық құжаттардың талаптарына сәйкес тұрғызылуын қамтамасыз етуге тиіс жергілікті жерде өлшеу, есептеу жұмыстарын қамтиды.
Көрсетілген міндеттерді шешу құрылыс-монтаждау өндірісінің кезеңдеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Құрылыс салудың алғашқы сатысында қажетті технологиялар мен жұмыс реттілігін сақтай отырып, құрылыстың жоспарлы көрсеткіштерін қамтамасыз етуі тиіс бірқатар ұйымдастыру-техникалық іс-шараларын жүргізеді. Құрылыстың басталу мәресі жергілікті жерде жұмыс учаскесінің контурын бұруынан соң және бөлу жұмыстарын орындаудан бөлек, құрылыс шекарасының әсер ететін аймағына қатысты жатқан объектілер мен құрылыстардың деформацияларына қажетті бақылау жүргізілгеннен соң орын алады.
Құрылыс салудың алғашқы сатысында қажетті технологиялар мен жұмыс реттілігін сақтай отырып, құрылыстың жоспарлы көрсеткіштерін қамтамасыз етуі тиіс бірқатар ұйымдастыру-техникалық іс-шараларын жүргізеді. Құрылыстың басталу мәресі жергілікті жерде жұмыс учаскесінің контурын бұруынан соң және бөлу жұмыстарын орындаудан бөлек, құрылыс шекарасының әсер ететін аймағына қатысты жатқан объектілер мен құрылыстардың деформацияларына қажетті бақылау жүргізілгеннен соң орын алады.
Құрылысқа дайындық кезінде құрылыстың дайындық және негізгі кезеңдеріне арналған құрылыс жоспарынан және түсіндірме жазбадан тұратын жобалық құжаттаманы зерделейді. Құрылыстың бас жоспарында міндетті түрде жоспарлы-биіктік геодезиялық негіз белгілері орын алады. Түсіндірме жазбада құрылыс жұмыстарын жүргізу сапасына аспаптық бақылауды орындау әдістері, геодезиялық және маркшейдерлік (шахталық құрылыс объектілері үшін) жұмыстарды жүргізу мерзімдері мен көлемі туралы нұсқаулар бар. Сонымен қатар қажетті инженерлік-геодезиялық жұмыстарды керекті дәлдікпен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін қандай да бір құралдарға қажеттілік белгіленеді.
Нормативтік құжаттар әртүрлі инженерлік құрылыстардың салу жұмыстарын толық көлемде регламенттей алмауына байланысты әрбір жоба құрылыс ұйымы үшін де, геодезиялық қызмет үшін де жеке болып табылады.
Инженерлік геодезиялық ізденістер. Инженерлік жұмыстарды жобалау және оны ары қарай салу арнаулы инженерлік ізденіс деп аталатын үрдісті жұмыстар негізінде жүргізіледі. Құрылыс үшін инженерлік ізденістер деп кешенді өндірістік процесті түсіну керек, яғни ізденіс жұмыстарының нәтижесінде құрылыс жобасы түсіріс жүргізілетін ауданның табиғи және экономикалық жағдайларын, түсіріс жұмыстарының оны қоршаған ортамен өзіндік байланысы, оларды қорғаудың инженерлік жолдары және жұмыс ауданындағы жұмысшылардың қауіпсіздік техникасымен қамтамасыз қамтамасыз етіледі. Ізденіс жұмыстарының қорытындысы ретінде жобалаушы алады:
аумақтың рельефі және қолданыстағы коммуникациялар туралы түсінік беретін топографиялық жоспар;
ауданның геологиялық құрылысын, ауданның геоморфологиялық және гидрогеологиялық жағдайларын, топырақтың құрамын, жай-күйін және сипаттамасын, ықтимал инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық процестердің болжамын қамтитын инженерлік-геологиялық есеп;
объектінің орналасқан учаскесінде табиғи ортаны (топырақ, атмосфералық ауа, жер асты және жер үсті сулары, геофизикалық алаңдар) экологиялық тұрғыдан бағаланған есеп түрімен;
Инженерлік ізденіс бірнеше түрге бөлінеді:
инженерлік - геологиялық;
инженерлік - геодезиялық;
инженерлік - экологиялық;
инженерлік - гидрометеорологиялық.
Ізденіс түрлерін қысқаша сипаттайтын болсақ:
Инженерлік-геологиялық ізденіс жұмыстары топырақты құрылыстың маңызды бөлігі ретінде, жер асты суларымен байланысты құрылыс шекарасындағы гидрогеологиялық режимнің ерекшелігін, физикалық-геологиялық процестер мен құбылыстарды, селдер, көшкіндер мен опырылулар, сондай-ақ карст-суффозиялық процестер мен аумақтық су басуды зерделеу жұмыстарымен қамтылады.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс жұмыстарының зерттеу объектісі ретінде
құрылысқа арналған аумақ бетінің ерекшеліктерін, жер асты және жер үсті коммуникацияларының жағдайын қарастырады.
Соңғы уақытта инженерлік-экологиялық ізденіс жұмыстарына көп көңіл бөлініп жатыр, олардың мақсаты радиологиялық, санитарлық-химиялық, санитарлық-эпидемиологиялық және биологиялық қауіпсіздікті бағалау болып табылады. Әсіресе қалалар мен кенттердің маңында, яғни құрылыс үшін неғұрлым перспективті аумақтарда адамдардың өмір сүруіне зиянын келтіретін әртүрлі жұқпалы, химиялық, радиациялық және басқа да жер, топырақ ластануының түрлері табылатындығын байқаған жөн. Бұл ластану көздерін дер кезінде анықтап, құрылыс кезеңінде ластану мәселелеріне қажетті шаралар қолдануға және осылайша осы аумақтардағы адамдардың қауіпсіз өмірі мен жұмысын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Инженерлің ізденістердің тағы бір түрі инженерлік-метеорологиялық зерттеулер. Бұл ізденіс түрі аумақтың климаты туралы ақпарат, сондай-ақ
құрамына жер үсті суларын (өзендер, көлдер, су қоймалары), яғни ағыс жылдамдығын, шығындарды, арналық процестерді, қату тереңдігін, аудандар мен т. б. климаттық ерекшеліктерін зерттеу кіреді.
Жоғарыда аталған инженерлік ізденіс жұмыстары негізгі және маңызды болып саналады, себебі ізденіс жұмысын жүргізу барлық ғимараттар мен құрылыстардың қолдану аймағы, түрі, конструкциясына қарамастан жобалық шешімдерін таңдау және жобаларды әзірлеуді негіздеу үшін қажет.
Қазіргі уақытта бірде-бір жоба инженерлік іздестіру материалдарынсыз аса ұқыптылықпен әзірленбейді және жүзеге асырылмайды. Жалпы инженерлік ізденіс жұмыстары құрылыс өндірісінің құрамдас және ажырамас бөлігі ретінде қарастырылады.
Инженерлік ізденістер құрылыс саласының аса маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, себебі олардың нәтижелеріне көп жағдайда құрылыстың құны, сондай-ақ салынған құрылыстардың сенімділігі мен ұзақ мерзімділігі тәуелді болып келеді. Бұл мәлімдеме қазіргі уақытта актуалды болып табылады, себебі бірнеше себептерге орай құрылыс салу үшін шектеулі жарамдылығына байланысты, қалыптасып үлгерген қала құрылысы арасына инженерлік құрылыстар салу қажеттілігі туындағанына байланысты өзекті болып табылады. Бұл ретте, осы құрылыстар негізінің жай-күйі мен қасиеттерін, оның ішінде олардың уақыт бойынша өзгеруін неғұрлым сенімді бағалауды талап ететін неғұрлым күрделі инженерлік конструкцияларды жобалау үрдісін ескеру қажет.
Қалалық құрылыс шегінде жаңа ғимараттар құрылысының күрделі міндеттерінің бірі бұрын салынған құрылыстарының және әсіресе тарихи ғимараттардың тұтастығын сақтау болып табылады: қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес осы ғимараттардың деформациясы (шөгіндісі, ығысуы), жаңа құрылыстарды салу және пайдалану процесінде бірінші миллиметрден аспауы тиіс. Мұндай деформациялар қазаншұңқырлардың ашылуында,ашылу кезіндегі қазаншұңқырлардан суды сорумен байланысты жер асты сулары деңгейінің өзгеруі немесе қазаншұңқырлардағы сүзуге қарсы құрылыстармен және т.б. жабу нәтижесінде жер асты ағынының тіреуі кезінде мүмкін.
Орындалған инженерлік-геологиялық іздестіру нәтижелері бойынша қажет болған жағдайда жобаланатын құрылыстарды салу кезеңдерін ескере отырып, негіз топырақтарының кеңістіктік кернеулі-деформацияланған жай-күйінің математикалық моделі құрылады. Модельдеу деректері бойынша жобаланатын қазаншұңқырлардың және онда салынатын құрылыстардың әсер ету аймағы нақтыланады, жобаланатын қазаншұңқырлардың түрлі нүктелерінде болуы мүмкін деформациялардың шамалары, Іргетастардың шөгінділері мен майысуы, құрылыстың жанында орналасқан ғимараттарға әсері анықталады.
Қазіргі заманғы құрылыстың тағы бір ерекшелігі болып қолданыстағы ғимараттар мен құрылыстарды кеңейтуді, қондыруды барынша мүмкін болатын қайта құруды есептеуге болады. Мұндай қайта орналастыруды жобалық шешу алдында қолданыстағы конструкцияның жұмыс қабілеттілігін және ол салынған топырақтың жай-күйі мен қасиеттеріне негізделген қолданыстағы құрылыс іргетасының көтергіш қабілетін бағалау болуы тиіс. Мұндай мәселені шешу үшін инженерлік іздестіру әдістерін қолдану керектігі анық.
Инженерлік-геодезиялық іздестіру жобалау жұмыстарының негізі ретінде ғана емес, сонымен қатар осы ауданның жер бедері мен құрылыстары туралы деректерді ұсына отырып, іздестірудің басқа да түрлерін жүргізуге қолданылады. Инженерлік-геодезиялық іздестірулер жобалау жұмыстарының негізінде ғана емес, сонымен қатар осы ауданның рельефі мен құрылыстары туралы деректерді ұсынады, сонымен қатар іздестірулердің басқа түрлерін жүргізуге да қолданылады. Инженерлік-геодезиялық ізденіс уақытында құрылыс алаңында геодезиялық тірек торларды құру және әртүрлі масштабты топографиялық түсіру, желілік құрылыстардың трассаларын бақылау, геодезиялық істермен геофизикалық барлау нүктелерін байланыстыру бойынша жұмыстар орындалады.
Инженерлік-іздестіру жұмыстарының мазмұны мен көлемі жобаланатын құрылыстың түріне, саласына және мөлшеріне, жергілікті жердің жағдайына және құрылыстың танылу дәрежесіне, сондай-ақ құрылыстың жобалық деңгейіне байланысты болып табылады. Құрылыс технологиялары тұтастай бір-біріне ұқсас және іздестіру жұмыстары әр түрлі тәсілдердің бір тобына біріктірілуі мүмкін: алаңдық және сызықтық құрылыстар. Алаңдық құрылыстарға: елді мекендер, өнеркәсіп кәсіпорындары, әуежайлар және соған ұқсас құрылыстар жатады. Сызықтық құрылыстарға мыналар жатады: жолдар, электр сымдары, құбырлар және айтылған мысалдарға ұқсастар [2, 180б].
Құрылыстың барлық түрлерінің жобалық құжаттамасы, оның ішінде жер бетінің бедері, құрылыстың пішіні және өлшемдері, басқа объектілерден айырмашылығы, яғни қанша жерде, қалай орналасқан сияқты, жат құрылыстар арасындағы өзара байланыс және олардың элементтерінің өзіндік орналасуы, сондай-ақ құрылыстың техникалық-экономикалық көрсеткіштері, негізгі конструкциялардың, жабдықтардың көрсеткіш сипаттамасы, құрылыс өнімінің жобасы, процесс-механикалық құрылыс технологиясының құрамы және ұйымдастыру тәсілдері және т.б. бар.
Ізденіс-жобалау жұмыстары. Ізденіс-жобалау жұмыстарын орындау үшін, ең бірінші мекеме тапсырыс беруші ұйымнан келесі тапсырмалар тізімі алынады: жол өтетін жердің, жолдың санаты, құрылыстың басталу және аяқталуы туралы толықтай мәлімет. Ізденіс-жобалау жұмыстарының құнын берілген тапсырмаға байланысты іздеу-жобалау жұмыстарының бағалау жиынтығынан алады.
Ізденіс-жобалау жұмыстарының өнімділігі мен саны жергілікті жердің сипаттамаларына байланысты. Ізденіс жұмыстарын орындау барысындағы қиындықтарға байланысты 5 санатқа бөлінеді.
Ізденіс бригадасының құрамы трасса, аудан табиғаты және климаттық жағдайларына байланысты.
Ізденіс жұмыстарына кіріспес бұрын алдымен жұмыс жоспары және күнтізбелік кесте жасалынады. Бүкіл геодезиялық, геологиялық құралдар мен жабдықтар, радиоаппараттар мен фотоаппараттар талапқа сай мұқият тексеріледі.
Ізденіс жұмыстарына шығар алдында бригада басшысы жобалау жұмыстарына нақты тапсырма алып, іске кіріседі.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс жобалау жұмыстарының негізінде ғана емес, сонымен қатар түсірілім ауданындағы жер бедері мен құрылыс туралы деректерді ұсына отырып, іздестірулердің басқа да түрлерін жүргізу мүмкіндігіне ие. Инженерлік-геодезиялық ізденістер кезінде құрылыс алаңында геодезиялық тірек торларды құру және әртүрлі масштабты топографиялық түсіру, сызықтық құрылыстардың трассаларын бақылау, геодезиялық істермен геофизикалық барлау нүктелерін байланыстыру бойынша жұмыстар орындалады.
Ауданды алдын ала мұқият тексерілсе орындалатын жұмыстардың көлемін және аудан жұмысының күрделілігін бағалауға, бригада құрамын қажетті жабдықтармен жасақтауға мүмкіндік береді. Әуе қатынасымен қанша аудан қамтылған болса да, алаңдық іздеу туралы үлкен ақпарат бар. Аудан шекарасында ізденіс жұмыстарына жұмсалатын шығындар құрылысқа бөлінетін қаражаттың жалпы көлемінің 1,5% - нан аспауы тиіс [3, 123б].
1: 500 масштабтағы топографиялық жоспар: көшенің жұмыс жобаларын немесе жұмыс құжаттарын, өнеркәсіптік өндірістер мен көп қабатты коммуникация торларын әзірлеуге; жекелеген гидротехникалық құрылыстардың жұмыс жобаларын немесе жұмыс құжаттамасын әзірлеуге және т. б. арналған.
Ірі ауқымды жоспарларда нақты қажетті дәлдікпен және толық түрде мынадай түрде көрсетіледі: трилатерация, нивелирлік тор реперлері; триангуляция, полигонометрия пункттері, жекелеген құрылыстар, ғимараттар, құрылыстар, ауыл шаруашылығы және коммуналдық объектілер; жол тораптары мен олардың құрылыстары; гидрография және гидротехникалық құрылыстар (арналар, пайдалану, бөгеттер); жер үсті коммуникациялары (құбырлар, электр желілері және т. б.); жер асты коммуникациясына арналған шығыстар; жасыл желектер; топырақ және жер микропорасы (құм, тақыр, тастар және т. б.).
Орманды түсіру кезінде ағаштардың түрі, олардың орташа биіктігі, қалыңдығы, тығыздығы (орташа аралық), орман шекарасы және ағашы кесілген жерлерде.б. тиіс. Жеке тұрған ағаштарды әрдайым түсіру керек, оларды жоспарларда көрсету керек.
Ірі ауқымды жоспарларда суағарлардың жылдамдығы мен шекарасын, жер асты суларының шығу бөлігін, батпақтардың өткізгіштігін, жасыл жамылғылардың орналасуын анықтайды. Жоспарда карсттық қуыстарды, сырғымалардың шекараларын белгілейді [4, 156б].
Топографиялық-геодезиялық зерттеулерде теодолит, тахеометр, нивелир, Жарық өлшеу аспаптары, таспалар және рулеткалар пайдаланылады.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс жұмыстарының құрылымына тірек геодезиялық тор құру, топографиялық түсірулер жүргізу, 1-суретте көрсетілген жер асты және жер асты коммуникациялық байланыс желілерін түсіру кіреді.
Сурет 1 Жер асты коммуникациялық байланысы
Инженерлік-геодезиялық ізденіс мазмұны мен әдістемесі жобаны әзірлеудің бірнеше кезеңдерінен тұрады. Жобалаудың бірінші кезеңінде құрылыс жобасының экономикалық тиімділігі, оның құрылысының техникалық мүмкіншіліктері және сметалық құны жасалады. Жерде салынатын құрылым обьектісінің орналасу жағдайы анықталады, сондықтан жобаның ең қажетті құжаты бас план болып саналады.
Онда жобаланатын құрылыстың бүкіл ғимараттары, коммуникация желісінің шарттары көрсетіледі. Бас жоспарға қосалқы құрылыс салудың бас жоспары жасалады, онда уақытша ғимараттар мен өндірілетін құрылыстар көрсетіледі. Жобаны әзірлеудің екінші кезеңі бекітілген жоба және құрылыс аймағында орындалатын геодезиялық қызметтің құрамы негізінде құрылыстың жай-күйі мен оның бөліктері көрсетілген жұмыс құжатын әзірлеу болып табылады. Осы кезеңде инженерлік-геодезиялық ізденістер өзінің жоғары дәлдігімен және толықтығымен ерекшеленеді.
Құрылысты жобалаудан бөлек оның басты және негізгі осьтерінің талап бойынша дұрыс орналасуы үшін геодезиялық дайындық жұмыстары жүргізіледі. Геодезиялық дайындық жұмыстары тиесілі координаттар жүйесіндегі құрылыс осьтерінің қиылысу нүктелерінің координаттары есебінен тұрады. Нақты жер учаскесінде құрылыс жобасын орналастыру геодезиялық түсірілім жүргізу жолымен жүргізілетіні белгілі. Құрылыс жобасын іс жүзінде іске асыру кезінде геодезиялық жұмыстар құрылыс алаңында арнайы тірек торларын салуды талап етеді. Қазіргі уақытта өндірістік және азаматтық құрылыс салу кезінде тік-бұрыштық көлденең жазықтығы жүйе қолданылады.
Геодезиялық ізденістер құрылыс кешені жұмыстарының бірінші кезеңі болып табылады, жоғарыда келтірілген дәлелдемелерден көруге болады [5, 239б].
Құрылысқа арналған инженерлік-зерттеу жұмыстары. Құрылысқа арналған жобалар алдымен құрылыс салу аумағында орындалған инженерлік-зерттеу жұмыстарына негізделеді. Инженерлік-зерттеу жұмыстарының мақсаты-құрылыс аумағының табиғи және экономикалық жағдайын зерттеу, құрылыстың табиғатқа әсерін бағдарлау, халықтың және табиғаттың қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Зерттеу жұмыстары жобалық жұмыстарды қажетті деректермен қамтамасыз етуі тиіс. Сондықтан инженерлік зерттеулер үш кезеңге бөлінеді:
құрылыстың техникалық-экономикалық негіздемесі немесе
техникалық-экономикалық есебі үшін инженерлік-зерттеу жұмыстары;
құрылыс жобасын дайындау үшін инженерлік-зерттеу жұмыстары;
құрылыстың жұмыс схемаларын жасауға арналған инженерлік-зерттеу жұмыстары.
Зерттеулер экономикалық және техникалық бөлімдерге бөлінеді. Экономикалық зерттеулер техникалық зерттеулер алдында орындалады, құрылыстың экономикалық орындылығын анықтайды, құрылысты қажетті заттармен, жұмыс күшімен, жарықтандырумен, көлікпен және т. б. қамтамасыз етеді. құрылыс үшін қажетті заттармен қамтамасыз ету мүмкіндігін анықтайды, заттардың жалпы құнын есептейді, шаруашылық жүргізудің тиімділігін немесе зияндылығын анықтайды.
Техникалық зерттеулер табиғаттың құрылысқа, халыққа, сондай-ақ құрылыстың табиғатқа, халыққа әсерін жан-жақты зерттеуге, құрылыс жобасы үшін қажетті техникалық деректерді жинауға мүмкіндік береді.
Құрылыс аумағын толық зерттеу мақсатында келесі негізгі инженерлік зерттеулер орындалады: инженерлік-геодезиялық жұмыстар, инженерлік геология, метеорология,гидрогеологиялық жұмыстар, гидрометрология, климатология, топырақ - геоботаника және т. б.
Инженерлік-геодезиялық жұмыстар қорытындысы ретінде аумақтың топорграфиялық жоспары сызылады. Топорграфиялық жоспар инженерлік-зерттеу жұмыстарының ерекше түрлерін орындау, құрылыс жобаларын жазу мақсатында пайдаланылады.
Құрылыс аумағында геодезиялық белгілер (қазықтар) бекітіледі, олар сызықтық құрылыстарды жер бетіне сызуға, геологиялық ұңғымаларды жоспарға сызуға, геофизикалық сызықтар ретін жоспарға енгізуге және сондай сияқты көптеген жұмыстар түрлерін жоспарға түсіру кезінде пайдаланады.
Инженерлік геология мен гидрогеологияны зерделеу нәтижесінде жер қабатының құрылымы, топырақтың беріктігі,физикалық - геологиялық құбылыстар жиынтығы, жер асты суларының құрамы, қасиеттері және құрылыс жобалары үшін басқа да қажетті мәліметтер айқындалатын болады.
Гидрометеорологияны зерттеу нәтижесінде өзендер, көлдер деңгейінің өзгеруі туралы, аумақтың ауа райы жағдайларының ерекшеліктері туралы, су ағысының жылдамдығы туралы, су ағысының бағыты туралы, күнделікті қажеттіліктерге ауыз су көлемі туралы деректер жиналады. Сонымен қатар судың тереңдігі өлшенеді, шөгінділерді ескереді.
Құрылысқа арналған инженерлік-зерттеу жұмыстары келесі жұмыстар жиынтығын қамтиды: геотехникалық тексеріс; табиғи және техногендік процестерге қарсы қатерлерді сараптау; аумақты қорғау жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыру; қоршаған ортаны зерделеу жұмыстары; инженерлік зерттеулер мен ілеспе ғылыми зерттеулер жүргізу; зерттеу нәтижелерін есепке алуды қадағалау; кадастрлық және басқа да ілеспе жұмыстар; құрылыс процесіндегі іздестіру жұмыстары; ғимараттарды пайдаға асыру және жою жөніндегі жұмыстар[6, 175б].
Инженерлік-зерттеу жұмыстарының түрі мен көлемі құрылыс жобаларының көлеміне, құрылыс аумағына, құрылыс салу орнына, құрылыс салу аймағының зерттелуіне, құрылыс жобаларының сатысына, құрылыс жұмыстарын құрылысқа қажетті көлемде орындауға байланысты болады. Ғимараттар түрлері ғимараттарды салу әдістерінің және инженерлік зерттеу жұмыстарының топтамасын орындау әдістерінің ұқсастығына сәйкес екі топқа бөлінеді:
аумақтағы ғимараттар тобы;
сызықтық құрылыстар тобы.
Ені мен ұзындығы шамамен: ауылдар; қалалар; әуежайлар және т. б. ал ені ұзындығынан біршама есе аз: жолдар; сым ағаш шынжырлар; құбырлар және т. б. осы құрылыстарға ұқсас желілік құрылыстар тобына кіреді.
Инженерлік-зерттеулердің жұмыс жиынтығының көлемі және мәні құрылыс жұмыстарының алаңына, жалпы мақсатына сәйкес болып табылады. Шағын аумақтарда басты инженерлік - зерттеу жұмыстары-инженерлік геодезия, инженерлік геология, гидрометеорологиялық жұмыстар кешені орындалады. Үлкен аумақтарда және үлкен көлемді құрылыс салу аймағында инженерлік-зерттеу жұмыстар кешенінің бүкіл түрлері және толық көлемде жүзеге асады: инженерлік геодезия; инженерлік геология; гидрометеорология; топырақ геоботаникасы; тазалық санитария; әртүрлі мақсаттағы шаруашылықтар; жердің гүлденуі; топырақ салу; инженерлік желілер; көлік; құрылыс материалдарының қоры және сондай сияқты жұмыстар орындалады.
Салынып жатқан алаң техникалық талаптарға сай болуы тиіс, алаңды игеруге көп қаражат жұмсалмауы тиіс. Сондықтан инженерлік зерттеулердің негізгі мақсаты техникалық талаптарға дәл келетін құрылысқа бөлінген аумақты таңдау болып табылады.
Тегіс, ауыл шаруашылығы үшін жарамға келмейтін, аумақтың геологиялық, гидрогеологиялық жағдайлары құрылыс салу мақсатында ыңғайлы болуы керек. Аумақтың жалпы ауданы құрылыс алаңына сәйкес келуі жөн, салынып жатқан коммуникациялар құрылысты дамытуға мүмкіндік беруі тиіс. Темір жолдарға, автокөлік жолдарына, әуежайларға іргелес аумақ немесе осы құрылыстарға жанасу үшін көп құрылыс жұмыстарын орындауға болмайды немесі істелмегені жөн.
Жер біртекті немесе екі жақты еңістігі бар тегіс болуы керек. Еңіс жаңбырлы, қар суын тез ағуға мүмкіндік береді. Құрылысты еңіс бойымен, тегістеу жұмыстары, қопару жұмыстарының аз көлемдіболуын қадағалау тиіс. Ең төменгі еңіс 0,003 - тен 0,005 м-ге дейін, ал үлкен-0,06-тен 0,08 м-ге дейін болуы тиіс.
Топырақ құрылыстың салмағын көтеруі керек, іргетас қажетсіз болады. Ал жер асты сулары төмен болуы тиіс. Жертөлелер, жер асты құрылыстары суға төтеп бере алады. Аумақ тасқын су астында қалу қатерінен алшақ болады.
Өнеркәсіптік кәсіпорындар, қалалар, ауылдар үшін ауыз судың көп болуына байланысты, олар аумақтан су көзін іздейді. Су қорымен байланыс жүйелері-жолдар, тоқ сымдары, газ қосылыстары. Қазылған шұңқыр пайдаланылған су қорын төгі тапшылыға байланысты қазылуы керек. Егер алаңның құрылыс шикізатының қоры болса, онда құрылыс жұмыстары төмендейді, тездетеді, жылдамдатады.
Қажетті аумақты таңдау кеңседе шешіледі. Көзделген аймақты бөлшектеп, сол бөлшектерді салыстырып инженерлік зерттеу жұмыстары жүргізілетін аумақты белгілейді аумақты білдіреді[7, 115б].
Бөлінген аумаққа шыға отырып, инженерлік геологияның, аумақтың гидрогеологиясының жай-күйін анықтайды, алдыңғы орындалған инженерлік зерттеулердің қорытындысын тексереді және толықтырады. Сонымен қатар т. б. тораптарға қосылу мүмкіндігін қадағалайды. Лас су коллекторларын орнату орнын белгілейді. Құрылыс жұмыстарын бастау үшін қажетті қаражат санын есептейді. Аумақты игеруге рұқсат беру құжатын дайындайды. Жол тораптарымен және басқа да тораптармен қосылуы мүмкін құрылыс үшін қажетті мәселелерді шешеді.
Құрылыс аумағының масштабы 1:2000 топографиялық жоспарын жасайды. Жоспарға көкжиектер әр бір метр сайын немесе Техникалық тапсырмада көрсетілген шектерде сызылады. Осы жоспарға қосымша қолда бар жоспарларды, карталарды пайдалана отырып, белгілі бір, қосымша деректерді пайдалана отырып, аймақ масштабының 1:10000, 1:25000 ахуалдық картасын сызады. Картаға өндірістік аумақтардың жиектерін, ауыл тұрғындарының жиектерін, су ағызатын және тазарту құрылыстарының жиектерін, жер үсті және жер асты құрылыстарын, кен орындарының кен орындарын, карьерлерді және жобалық құрылыстарды сызады.
Өңірдің топографиялық жоспарымен қатар инженерлік-геологиялық зерттеулер жоспары сыызылады. Құрылыс салу үшін сызбаларды сызу үшін 1:1000, 1:500 масштабтағы топографиялық жоспарларды сызады. Жоспарлардың көлденеңі, немесе горзонтальдары бұл тапсырмада көрсетілмеген болса, нұсқаулыққа сәйкес техникалық тапсырмада көрсетілген ережелерге сай сызылады. Жоспарда инженерлік геология жұмыстар кешені мұқият орындалған, гидрогеология барлау жұмыстарының қорытындысын көрсетеді. Аумақтың жоспары топографиялық немесе фотограмметриялық тәсілмен салынады. Инженерлік зерттеу жұмыстарының жобаларын жазу және сызу үшін 1:7000, 1:10000 масштабтағы ұшақтан аумақты суретке түсіру қажет. Бұл суретті топографиялық жоспарды сызу және 1:10000 масштабтағы картаны сызу үшін пайдалануға болады.
Құрылысқа арналған инженерлік-зерттеу жұмыстарын орындау үшін 1:1000 немесе 1:500 масштабтағы негізгі ғимараттар салынатын аумақтың топографиялық жоспарын сызады. Жоспарлар фотограмметриялық тәсілмен немесе геодезиялық тәсілмен жасалады.
Жоспарға үйлер бұрыштарының координаттары, коммуникациялардың түйісу орындарының координаттары, үйлердің, қоймалар аулаларының, жол жиектерінің, құрылыстардың еден биіктіктерінің мәндері жазылады.
1.3 Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру
Құрылыстағы геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру жер бетінде ғимараттар мен құрылыстарды дұрыс және дәл орналастыру, геометриялық пішіндерге, нормативтік талаптарға, олардың құрамдас және жоспарлы элементтеріне сәйкес сызбаларды өлшеу, есептеу және құрастыру, сондай-ақ жер бетіне түсіру үшін процесс құрамымен үлкен жұмыс жасау.
Инженерлік құрылыстың жобасын жергілікті жерге көшіру үшін бөлу схемалары жасалады, онда бөлу үшін барлық қажетті деректер көрсетіледі: биіктік белгілер, координаттар, қашықтықтар, еңістер, бұрыштық құрылыстардың элементтері. Бастапқы деректерді геодезиялық дайындау графикалық, аналитикалық және графоаналитикалық тәсілдермен орындалуы әбден ықтимал.
Графикалық әдіс бөлу деректерді (координаталарды, қашықтықтарды, бұрыштарды және биіктіктерді) жоспардан тікелей анықтаудан тұрады. Бұл әдіс бөлу үшін бастапқы деректердің жоғары дәлдігі қажет болмаған кезде қолданылады[8, 128б].
Талдамалы тәсіл жобаның геометриялық схемасына қатаң сәйкестікте өзара және түйіннің тірек пункттерімен құрылыстың координаттарын, арақашықтықтары мен осьтік нүктелерін байланыстыратын бағыттарды талдамалы айқындаудан тұрады. Бұл тәсіл ең дәл болады, бірақ өте үлкен еңбекті талап етеді.
Деректерді графоаналитикалық әдіспен дайындау жылдам жұмыс болып табылады және көптеген жағдайларда жеткілікті дәлдікті қамтамасыз етеді, сондықтан жиі құрылыс практикасында қолданылады. Бұл әдісті қолдану кезінде ғимараттың осьтік нүктелерінің координаттарын тірек торабы пункттерінің координаттарын пайдалана отырып, құрылыстың бас жоспарынан графикалық түрде алады, кері геодезиялық есептердің формулалары бойынша маршруттардың дирекциялық бұрыштарын және қашықтықтарды анықтайды.
Геодезиялық жұмыстар құрылысты жобалау, салу және өндірудің таптырмас бөлігі болып есептеледі. Көрсетілген жұмыс түрлерінен оның мазмұны мен технологиялық дәйектілігі, жұмыстың дәйектілігі, сатылары және негізгі технологиялық өндірістер анықталады.
Құрылыс алаңын таңдау уақытында геодезиялық жұмыстарды пайдалана отырып, жобалау жұмыстары үшін жинақталған материалдарды жинау, сараптау және реттеу көзделеді. Бұдан басқа, аса күрделі физикалық-геологиялық процесті және мемлекеттік маңызы бар ірі ғимараттарды, құрылыстарды салу және салу алдында жер бетінің ойысуын геодезиялық бақылау жұмыстарын қамтамасыз етуді қарастыру.
Құрылыс үшін нақты топографиялық-геодезиялық ізденіс жұмыстарын орындайды және геодезиялық жұмыстарға қарағанда бастапқы белгілермен басқа іздестіру жұмыстарын қамтамасыз етеді.
Дайындық жұмыстары кезінде құрылыс жергілікті жерде геодезиялық бақылау негіздерін жасайды, инженерлік жұмыстарға аумақты дайындайды және құрылыстың басты және негізгі осьтерін жер бетіне түсіреді.
Құрылысты салу кезінде оның конструктивтік осьтері мен жоспарлы элементтері жердің нақты бетіне түсіріледі, құрылыс-монтаж жұмыстарының геометриялық нысандарын қамтамасыз етеді, баспалдақпен орындалған объектілерді түсіреді, қажет болған жағдайда жер бетінің, құрылыс элементтерінің орын ауыстыруын, ойысуын бақылайды. Құрылыс аяқталғаннан кейін, оның нәтижелері бойынша геодезиялық жұмыстарға техникалық есепке алу құжаттамасы жасалды және орындалған жұмыстардың бас жоспарын құрайды [9, 246б].
Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар санының көптігімен ерекшеленеді және оны ұйымдастыруға жауапкершілікті арттырады. Бұл ізденіс жұмыстарының уақыты (жылдың жылы мезгілінде), жұмысқа бару және оралу, объектінің физикалық-географиялық және экономикалық жағдайлары, негізгі жұмыстардың жоғары мамандануы, жұмыс орындарының жиі ауысуы, көліктің, адамдардың жұмыс орнында, қалада жиі жүруі және т. б.
Геодезиялық ізденістер бригадалық тәсілмен орындалады. Ұзын желілік құрылыстарда (автожолдарда, темір жолдарда, каналдарда) ізденіс жұмыстары уақытында трассаны учаскелерге бөледі және әрбір бригада өз бөлімшесінде жұмыс істейді. Бөлімшелердің ұзындығы жылдың ұзақтығына немесе жоспардағы келісілген жұмыстың аяқталу уақытына байланысты болады.
Іздестіру жұмыстарын орындау үшін арнайы жоба жасалады, онда өңірдің физикалық-географиялық сипаттамасы, ауданның топографиялық-геодезиялық қамтамасыз етілуі, геодезиялық жұмыстардың әдістері мен дәлдігі, геодезиялық орталықтардың сызбалары, түсіру шарттары, жұмыстарды ұйымдастыру туралы мәліметтер, жұмыс жүргізу үшін қажетті қолда бар аспаптардың, жабдықтардың негізгі саны және керекті толық мәліметтер көрсетіледі.
Құрылыс және монтаждау алаңдарында инженерлік-геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру өзінің сипаттамасына ие. Бірінші кезекте бұл жұмыстар күрделі құрылыс алаңдарында және жылдың кез келген уақытында өтеді. Инженерлік-геодезиялық жұмыстарды тиімді орындау құрылысты жедел ұйымдастыруға және уақтылы аяқтауға ықпал етеді. Геодезист үшін жұмыста дәлсіздіктер орын алмауы тиіс, өйткені қайта жұмыс істеуге, қымбат тұратын құрылыс-монтаж жұмыстарын түзетуге әкелуі мүмкін.
Құрылыс алаңында геодезист құрылысшымен әрдайым жұмыс істемейді, сондықтан оған бірнеше бригадалардың геодезиялық ісін қамтамасыз етуге тиісті.
Құрылыс алаңдарында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыруда өлшеу кезінде машиналардың, көтергіш механизмдердің, жиналған материалдар мен жабдықтардың көп болуына байланысты жұмыс істеу қиын екенін ескеру қажет. Бұл жағдайда жекелеген өлшеу жұмыстарын орындау уақыты қарапайым уақытқа дейін созылуы мүмкін.
Құрылыс алаңдарында құрылыс және монтаждау жұмыстарын геодезиялық іспен қамтамасыз ету арнайы геодезиялық жұмыстарды жүргізу жобасы негізінде жүзеге асырылады.
Негізгі объектілерді салу алдында құрылысты табысты іске асыру үшін жағдай жасауға бағытталған дайындық кезеңі болады.
Дайындық кезеңінде кезінде келесі жұмыстар реттілігі орындалады:
құрылыс алаңын игеруге байланысты (қолданыстағы желілерді демонтаждау және ауыстыру: кәріздерді, су құбырларын, газды, жоғары вольтты және төмен вольтты электр кабельдерін, құрылыстарды демонтаждау);
құрылыс машиналарын және көлік құралдарын жіктеу бойынша;
құрылыс алаңын дайындау бойынша жобалау-сметалық құжаттаманы әзірлеу: желілерді бұзғаннан және бұзғаннан кейін аумақты тазалау және жоспарлау; аумақты инженерлік дайындау, жер үсті суларын бұруды қамтамасыз ету;
ұйымдастыру бойынша материалдық-техникалық құралдар;
уақытша ғимараттар мен құрылыстарды, желілерді, көлік жолдарын құру бойынша: екі қақпа, құрылыс аймағына бас кіру бөлігіне объектінің арнайы құжатын орнату, дайындық жұмыстарының аяқталғаны туралы акт бойынша қоршау қабылдануы тиіс.
Жұмыс істеу тәсілдеріне шолу жасағаннан соң кейін келесі ережелер топтамасы қабылдануы тиіс:
құрылыс механизмдерін тиімді пайдалануды ескере отырып, негізгі құрылыс-монтаж жұмыстарын кешенді механикаландыруды қолдану.;
жақсы жетілдірілген заманауи құрылғыларды, құралдарды, құралдарды пайдалану;
жұмыстарды дайындау және монтаждау бойынша, оның ішінде барлық материалдарды өңдеу және құрылымдарды дайындау және жұмыс істеп тұрған қосалқы кәсіпорындарда басқа да өндірістік тәсілдерді дайындау бойынша барлық монтаждау операцияларын орындау, ал құрылыс алаңында негізінен тек монтаждау жүзеге асырылады;
мән уақыт бойынша әр түрлі жұмыс түрлерін барынша біріктіруге мүмкіндік береді.
Объектілерді тұрғызу уақытында құрылыстың мақсатты және арнайы ағындарынан тұратын кешенді ағынның әдісі пайдаланылады. Бұл ретте құрылыстың ұзақтығы едәуір қысқарады, құрылыстың қарқындылығына регламент белгіленеді.
Сарқынды құрылысты жобалау кезінде құрылыстың аз мерзімін ескере отырып, дайындық кезеңіндегі жұмыстармен қатар негізгі кезеңнің жұмыс бөлігін орындау қажет[10, 336б]
Учаскені рекогносцировкалау( құрылатын жерді тексеру)
Теодолитті жүріс нүктелерін бекіту
Рекогносцировка (құрылатын жерді тексеру), яғни шолу және тексеру учаскенің көлемі, жұмыстың күрделілігі, бұрыштарды және желілерді өлшеуге арналған шарттар және теодолитті жүрісті триангуляция немесе полигонометрия тармақтарына байланыстыру шарттары туралы түсінік алу үшін жүргізіледі.
Рекогносцировка (құрылатын жерді тексеру) барысында басты және диагональды теодолитті жүріс нүктелерінің орналасқан жері таңдалады. Басты жүріс учаскенің шекарасына жақын, ал диагональды жүріс оның ішінде орналасады. Әрбір жүріс жергілікті жердің жағдайын жолдың шыңдары мен жақтарына байланыстыра отырып, еңбек күші аз шығатындай етіп орналасуы тиіс.
Жер бетіне теодолитті жүрістердің шыңдары жырамен көмілетін ағаш қазықтармен бекітіледі. Коланың жоғарғы кесігінің ортасына шеге соғылады.
Асфальтталған беткейіндегі теодолитті жүріс шыңдары шеге, балдақ немесе металл түтікшелермен бекітіледі. Шегенің айналасына бекітілген нүктелерді оңай табу үшін диаметрі 10-15 см шеңберді бояумен ерекшеленіп белгілейді. Жаяу жүргіншілердің немесе көліктің қарқынды қозғалысы бар жерлерде бекітілген нүктеге жақын қоршауға қажетті белгіні бояу арқылы ерекшелеу қажет. Ал теодолитті жүріс шыңы бетондалған беткейде қалыңдығы 0,5 см түзу бұрышпен екі арнайы қиылысатын сызық арқылы бояумен белгіленеді; қиылысу орны диаметрі 10-15 см шеңбер бойымен сол бояумен қоршап белгілейді.
2 Жобалық және биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы
Жобаны жер бетіне түсірудегі геодезиялық дайындау
Ғимараттың немесе құрылымның жобасын жер бетіне түсіру үшін, геодезиялық дайындық жұмыстарын орындайды. Бұл жұмыс негізгі осьтерді геодезиялық қосындарға байланыстыратын қадалау сызбаларын жасаудан тұрады. Қадалау жұмыстарына керекті материалдар графикалық, аналитикалық немесе бірнеше әдістердің қосындысынан (графоаналитикалық) алынуы мүмкін.
Графикалық әдіс. Графикалық әдісті көбінесе, егер салынбақшы ғимарат немесе құрылымдардың бұрынғы құрылыстармен байланысы жоқ болған жағдайда қолданады. Бұл әдісте барлық негізгі сұрақтар план бойынша графикалық жолмен шешіледі. Жеке нүктелердің немесе ғимарат және құрылым бұрыштарының координаталары планнан циркульдің, транспортирдің және масштабтық сызғыштың көмегімен анықталады. Әр түрлі масштабтағы пландардан нүктелер координаталарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz