Сөйлеу дамуының деңгейі
2. ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ АУТИЗМІ БАР БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІН ДАМЫТУ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС
2. 1 Анықтау тәжірибесінің мазмұны мен нәтижесі
Зерттеу жұмысы Қарағанды облысы білім басқармасының «Ерте жастағы Аутистік ауытқуы бар балаларды түзету және дамыту орталығы» базасында өткізілді.
Тәжірибенің дайындық кезеңінде осы аталған мекеменің мамандарымен әңгімелесу, олардың педагогикалық іс-әрекетімен танысу, арнайы құрастырылған сауалнаманы толтырту сияқты шаралар да жүргізілді.
Логопедиялық жұмыс алдымен балалардың қарым-қатынасқа түсуі, көзге тік қарай алуы, дұрыс айта алатын дыбыстарының, сөйлеу деңгейін анықтаудан бастап, түзету жұмысымен жалғасады. Қарым-қатынасқа түсу, сөйлеу дағдыландыру барысында балалардың назарын сөздік материалды есте сақтап қалуға, сөйлегенде жіберілген өз қателіктерін естіп оны түзетуге үйретеді. Қойылған дыбыстарды сөзде, сөйлемде дұрыс айтуға машықтандырумен қатар, осы дыбыстарды ерекшеліктеріне қарай ажырата білуге үйретеді, әр сабақта сөздің дыбыстық құрамын анықтауға дағдыландыратын жаттығулар беріледі. Алдымен, баланың назарын маман өзіне, сабаққа деген қызығушылығын оятуға аударады.
Сөйлеу тілінің бұзылуын (дыбыс айтуын) анықтау теориялық және тәжірибелік тұрғыдан маңызы зор мәселе болып табылады. Диагностикалау барысында тек сөйлеу тілінің бұзылуы ғана анықталып қоймайды, сонымен қатар түзету-дамыту және логопедиялық жұмыстарды мақсатты әрі тиімді ұйымдастырудың жағдайлары анықталады.
Тексеру алдында тәжірибе негізгі ұстанымдарды басшылыққа алдық. Атап айтқанда: жүйелі тексеру, кешенді тексеру, іс-әрекеттік тексеру, динамикалық тексеру, онтогенетикалық. Барлық аталған қағидалар өзара тығыз байланысты.
Балалардың дыбыс айтуын түзету, сөйлеу тілін дамыту үшін алдымен анықтау тәжірибесі ұйымдастырылды.
Тексерілетін балалардың жеке құжаттарын (психоневрологиялық жеке картасын) алдын ала қарастыру олар туралы жалпы ақпаратты толықтыруға, әр баланың ерекшелігін дәл білуге септігін тигізді. Сонымен бірге, тексерілетін балалардың жас шамасы мен мамандардың қойған медициналық және педагогикалық диагнозымен танысуға мүмкіндік берді. Тәжірибелік эксперименттік жұмысымызға мектепке дейінгі балалар қатысты, саны-12 бала, зерттеу тобында - 6 бала (2 қыз, 4 ұл) , бақылау тобында - 6 бала (3 қыз, 3 ұл) , бала құрады. Тексерілген бүлдіршіндерге «Түрлі генездегі Аутизмдік ауытқулар» деген диагноздар қойылған.
Бұл балалардың барлығының логопедиялық қорытындысында « І деңгейдегі жалпы сөйлеу қабілеті бұзылған (ЖСТД) » диагнозы қойылған .
1 Логопедиялық жұмыстың алдында адаптациялық кезең болады, оның барысында анамнестикалық мәліметтер зерделенеді, сөйлеу картасы жасалады және бос орынға бақылау жүргізіледі.
2. Баламен эмоционалды байланыс орнату өте маңызды. Тым белсенді болуға, балаға қарым-қатынас жасауға және тікелей сұрақтар қоюға болмайды, егер қол жетпесе
3. Логопедиялық жұмыс жүргізілетін орынға қойылатын талаптар: баланы алаңдататын заттар болмауы тиіс, сонымен қатар қауіпсіздік туралы есте сақтау қажет, өйткені кейбір аутикалық балалар импульсивті, қимыл-қозғалыс мазасыз және кейде агрессия мен өзін-өзі агрессия эпизодтары пайда болады.
4. Сөйлеу бұзылыстарын түзету бағдарламасы баламен жұмыс істейтін барлық мамандармен бірге әзірленеді.
5. Әр бала үшін айна, логопедиялық зондтар қолдану туралы мәселені жеке шешу керек.
6. Сөйлеу дамуын түзету бойынша логопедиялық жұмыс жүйелі, шыдамды және кейде өте ұзақ болуы керек.
Анықтаушы тәжірибенің мақсаты - сөйлеу тілінің дамымауы бар дайындық тобындағы балалардың сөйлеу тілін дамыту барысында заттық-тәжірибелік іс-әрекетті бағытталған түрде қолдану деңгейін анықтау. Осыған байланысты келесідей міндеттер шешімін тапты:
1. Тәжірибе өткізуге қажетті әдістемелерді іріктеу, оларды өңдеу, дидактикалық материалдарды жинақтау;
2. Балалардың сөйлеу тілінің, сөздік қорының даму ерекшелігін анықтау.
3. Түзете-дамыту оқу іс-әрекетінде ойын іс-әрекетті пайдалану деңгейін анықтау.
Анықтаушы тәжірибе 3 кезеңнен тұрды.
1 кезең - Дайындық. Ерте жастағы аутизмі бар балалардың сөйлеу тілін тексеруге арналған әдістемелерді іріктеп, жүйелеу. Әдістемелерді өткізуге қажетті құралдар мен жабдықтарды дайындау. Сонымен бірге, мекеменің мамандарымен (медбикемен, тәрбиешімен, логопедпен) сұхбаттасу, сауалнама жүргізу. Балалардың жеке құжаттарын қарау, мекемеде орнатылған күн тәртібімен танысу.
2 кезең - Негізгі. Балалардың сөйлеу тілінің, дыбыс айтуын қалпын анықтау үшін педагогикалық тәжірибелер (анықтау және оқыту) өткізу.
3 кезең - Қорытынды. Тәжірибе барысында алынған мәліметтерді талдау. Талдау нәтижелерін ғылыми тұрғыдан тұжырымдап, қорытынды шығару.
Тексеру үш кезеңнен тұрады:
Баланың сөйлеу қабілетінің даму жеке деңгейін ескере отырып, зерттеу бағдарламасы қарым-қатынас элементтері бар тапсырмаларымен толықтырылуы мүмкін:
- берілген бастама бойынша диалогка түсу;
- берілген тақырыпқа әңгіме ойлап табу.
Анықтаушы тәжірибенің дайындық кезеңінде арнайы әдістемелік әдебиеттерді талдау негізінде М. Ф. Фомичева және О. Б. Иншакова сияқты логопедия саласының дамуына айтарлықтай үлес қосқан мамандар ұсынған сөйлеу тілін тексерудің диагностикалық әдістемелері, бағалау көрсеткіштері алынған болатын, 1 кесте көрсетілген.
1 кесте
Зерттеу тобының тізімі
2 кесте
Бақылаушы топтың тізімі
Нақты тапсырмалардың сипатын (М. Ф. Фомичева және О. Б. Иншакова) келтірейік.
Бағалау критерийлері:
төменгі деңгей - тапсырманы қате орындау, көп көмекті қажет етуі;
орташа деңгей - бір-екі қатенің болуы, көмекті аз сұрау;
жоғарғы деңгей - қатенің болмауы және көмекті қажет етпеуі.
Бірінші тапсырма: мнемотаблицалар бойынша, мнемотаблицалар арқылы баламен қарым-қатынасқа түсу. Аутист және басқа да сөйлеу тілінде проблемалары бар балаларды жылдам қарым-қатынас дағдыларына осы әдіс арқылы тексеру. Белгілер бойынша есімдік+ қарапайым етістіктікті, есімдік-зат есім+етістікті атау арқылы қатынас пен сөйлеу тілін тексереміз.
МАҒАН
БЕР
1 Сурет. Мнемотаблицалар арқылы сөйлеу тілін тексеру
МЕН
БАРАМЫН
Сурет-3
МЕН
ІШЕМІН
ф Екінші тапсырма - баланың дыбыс айтуын зерттеу- жекелеген дыбыстарды тексеруден басталады. Дыбыстар сурет бойынша береміз, бала сол суретті атайды. Бір дыбысқа 6 суреттен беріледі. Әр дыбыс сөздің басында (2сурет), ортасында (2 сурет), аяғында (2 сурет) кездеседі. (Жеке альбомда ұсынылған) . Бала суретті жеке-жеке атауы қажет. Дыбыстар айтылу ерекшеліктеріне орай төмендегідей бөлімдерге бөлінген, яғни осы 6 бөлім бойынша біртіндеп тексеру жұмыстарын жүргіземіз.
- Ұяң дауыссыздар:В, Б, Д, Г
- Ысқырық дауыссыздар: С, З, Ц
- Ызың дауыссыздар:Ш, Ж, Ч, Щ
- Үнді дауыссыздар:Р, Л
- Тіларты дыбыстар:К, Г, Х
- Тілады дыбыстар:Т, Д, Н
фҮшінші тапсырма - сөздік қорын тексеру. Бұл тапсырма арқылы баланың сөздік қорын, жалпы жасына сәйкес келе ма, сөздерді қаншалық дұрыс айта алады, фразалық деңгейде баламалық аяқталған ой-пікірін құрастыра білу қабілетін анықтау үшін пайдаланылады. Әр түрлі әрекеттер бейнеленген суреттер беріледі. Суреттер кезектесіп бірнеше (5-6 сурет) балаға көрсетіледі. Олардың мазмұны мынадай (Сурет № 2, 3, 4, 5, 6, 7) :
Сурет № 4. Қыз бала гүл суарады.
Сурет № 5. Ұл бала доп ойнайды.
Сурет № 6. Ұл бала кітап оқиды.
Сурет № 7. Қыз бала сурет салады.
Сурет № 9. Ұл бала итімен қыдырады.
Сурет № 9. Қыз бала қуыршақпен ойнады.
Әр суретті көрсете отырып, балаға ереже-сұрақ қойылады: «Бұл суретте не бейнеленгенін айтып берші?» деген. Нәтижесінде бала өздігімен мағыналық-предикаттық қатынас орната алатыны және құрылымы бойынша сәйкес фраза түрінде жеткізе алатыны анықталады. Фразалық тіркестер дұрыс айтылмаған жағдайда бейнеленген әрекетке нұсқайтын екінші сұрақ қойылады (Ұл/қыз не істеп жатыр?) . Нәтижелерді саралай келе фразаны құрастыруы байқалады(мағыналық сәйкестік, грамматикалық дұрыстығы, үзілістің бар немесе жоғы, бақыланған аграмматизмнің мінезі және т. б. ) .
Үшінші тапсырма - балалардың есте сақтауы, ойдың ретінің сақталуы және қарапайым түсініктері бойынша жеңіл мәтінді баяндау мүмкіндіктерін анықтау үшін беріледі. Ол үшін балаларға танымал ертегілер қолдандық: «Бауырсақ», «Шалқан», «Жеті лақ» және тағы басқалары (Сурет № 8, 9, 10) . Шығарманың мәтіні екі рет оқылады. Қайталап оқу алдында мазмұндауға нұсқау беріледі. Мазмұндаудан бұрын мәтіннің мазмұнына сәйкес бірнеше сұрақтар қойған дұрыс. Құрастырылған мазмұндамаларды саралау барысында мәтін мазмұнынының толық жеткізілуіне, мағынансын жоғалтып алмауына, қайталанбауына, мазмұндаудың логикалық бірізділгінің сақталуына, сонымен қатар сөйлемдер мен мәтін бөлімдерінің арасындағы синтаксистік байланыстың болуына ерекше мән беріледі.
Сурет № 10.
Сурет № 11.
Сурет №12.
Төртінші тапсырма - белгіленген заттарды жеке атау және оның бәріне ортақ атауды айту (Сурет 13, 14, 15, 16) .
Сурет № 13 Сурет №14
Сурет №15 Сурет №16
Бесінші тапсырма - суретке қарап әңгіме құрастыр (Сурет 17, 18) .
Сурет № 17.
Сурет № 19.
Аутистік ауытқуы бар мектепке дейінгі балалардың бар балалардың сөйлеу тілін дамыту деңгейінің көрсеткіштері (экспериментке дейін)
Жүргізілген тәжірибе барысында байқағынымыз балалар кейбір жеке дыбыстарды және кейбір дыбыстарды буында, сөзде айта алмайды, ауызекі сөйлеу кезінде айтылуы ұқсас дыбыстармен шатастыратыны байқалды (сәбіз - сәпіз, саусақ - шаушақ, аяқ -аяғ және т. б. ) .
Берілген тапсырмалардың қорытындысын келесі кестелерден көруге болады (Кесте 3, 4, 5) .
Кесте 3 - зерттеуші топтағы балалардың дыбыс айтуын тексеру қорытындысы.
Кесте 4 - бақылаушы топтағы балалардың дыбыс айтуын тексеру қорытындысы.
Әділ - Бұл баланы тексеру барысында өзін ұяң ұстады. Дауысы ақырын шығып, басын төмен қаратып ұялып отырды. Есте сақтауы нашар. Ш және С дыбыстарын сөзде, сөйлемде қалдырып кетеді немес шатастырып айтады.
Айжан -тілінің дірілі жетіспегендіктен Р дыбысын айта алмайды. Р дыбысын тұйық буында мүлде айта алмайды.
Дамир - Р дыбысын айта алмайды. Айтқан жағдайда Т дыбысын қосып айтады (тре, трә) ., тілі тісіне соғылып (т) дыбысы шығады. Р дыбысын айтқанда тілі жақсы қимылдамайды, бірқалыпты емес. Қ дыбысын кейде К дыбысымен алмастырады.
Асан - сұрақтарға дұрыс жауап береді. Тек Р дыбысын айта алмайды. Л дыбысын жеке айтқанда нақты айта алмайды да (ыл) деп айтады.
Берік - С және Ш дыбыстарын айта алмайды. Щ дыбысының орнына Ш дыбысын айтады. Ж дыбысы таза емес., шатастырып алады. Кейде нұсқауларды түсінбей қалады және жанындағы баладан іс-әрекетті қайталайды. Есте сақтауы жақсы. Суреттерді бірден танып, атын айтады.
Ажар -бұл баланы тексеру барысында өзін ұяң ұстады. Дауысы ақырын шығып, басын төмен қаратып ұялып отырды. Есте сақтауы нашар. Ш және С дыбыстарын сөзде, сөйлемде қалдырып кетеді немес шатастырып айтады.
Осы топтағы балаларды түрлі тапсырмалар беріп тексеру барысында белгілі болғандай олар кейбір дыбыстарды басқа дыбыстармен шатастырады немесе айта алмайды деген қорытынды жасауға болады.
Кесте 5 - зерттеуші топта өткізілген тапсырмалардың қорытындысы.
Кесте 6 - бақылаушы топта өткізілген тапсырмалардың қорытындысы.
Кесте 5
төменгі деңгей - тапсырманы қате орындау, көп көмекті қажет етуі;
орташа деңгей - бір-екі қатенің болуы, көмекті аз сұрау;
жоғарғы деңгей - қатенің болмауы және көмекті қажет етпеуі.
Кестеде берілген мәліметтерді ала отырып, балалардың жалпы сөйлеу тілінің орташа есеппен алғандағы деңгей санын келесі диаграммада көрсетілген.
Диаграмма 1. Зерттеуші топтағы балалардың жалпы сөйлеу тілінің деңгейі
Яғни, зерттеу тобындағы 6 баланың ішінде, диаграммада көрсетілгендей 3 балада төмен және 3 бала орташа деңгейді байқатты.
Диаграмма 2. Бақылаушы топтағы балалардың жалпы сөйлеу тілінің деңгейі
бақылаушы тобындағы 6 баланың ішінде, диаграммада көрсетілгендей 1 балада жоғары 2 балада төмен және 3 бала орташа деңгейді байқатты.
2. 2 Қалыптастырушы кезең тәжірибесінің мазмұны мен нәтижесі
Анықтау тәжірибесінің нәтижелерін қорытындылай отырып, біз қалыптастырушы тәжірибе барысында бұл балалардың дыбыс айту кемшіліктерін түзету және ортамен қарым-қатынасқа түсу барысын түрлі ойындар, пекс карточкалар кешенін құрып мақсатқа сәйкес тәжірибе барысында қолдандық.
Рөлдік-сюжеттік ойындар: «Хайуанаттар бағында «ертегісі, «Көңілді тіл» ертегісі, «Көңілді серуен» және т. б.
Заттармен ойналатын ойындар: «Дәл осындайды тауып ал», «Салыстыр да, атын ата», «Қай ағаштың жапырағы», «Бірдей ойыншықты тап», «Қайсысы көп, қайсысы аз», т. б.
Үстел үсті ойындар: домино, лото, суреттер қолданылады. «Суретті құрастыр», «Қандай затқа ұқсайды?», «Қай сурет тығылды?», «Бір сөзбен ата», «Кім байқағыш», «Қиылған суреттер», «Ұқсасын тап», «4-ші не артық?», «Есіңде сақта». «Пішіндер көрмесі», «Өрнекті есіңде сақта», «Қиын жолдар», «Суретті жалғастыр», «Биші адамдар», «Көңілді таяқшалар» тәрізді жаттығу тапсырмаларды да пайдаланып отыру өз нәтижесін берді. Бұл аталған жаттығу, тапсырмалар балалардың сөйлеуін дамыта отырып, таным белсенділіктерін және саусақ бұлшық етін дамытады.
Қалыптастыру тәжірибе жұмысының мақсаты: І деңгейде жалпы сөйлеу тілі дамымаған балалардың грамматикалық сөйлеу тілін, байланыстырып сөйлеуін, дыбыс айтуын, фонематикалық естуін дамыту және сөздік қорын молайту.
Міндеттері:
1) І деңгейде жалпы сөйлеу тілі дамымаған балалардың дыбыс айтуын түрлі тапсырмалар арқылы дамыту;
2) іріктелген тапсырмалардың (әдістемелік жұмыстардың) түзете-дамыту жұмысын жетілдіруге деген ықпалын дәлелдеу.
Түзету жұмысы барысында жеке сабақтар аптасына 3 рет әр баламен өткізіліп отырылды. Жұмыста мысал ретінде 1 жеке сабақ жоспары және әр дыбысты түзетуге арналған үй жұмыстары (Қосымша А, Ә, Б, В) келтірілген.
Ұйымдастырылған оқу қызметінің технологиялық картасы үлгілері:
- Жж дыбысына
- З дыбысына
- Шш дыбысына
Жүріс-барысы:Алғашқы жаттығулар үшін сүйікті және туған нәрселердің суреттерін пайдалану керек. Бұл ойыншық, тамақ, хобби, мультфильмдер, ертегі кейіпкері болуы мүмкін. Алдымен баланы суретті алуға үйрету керек. Екінші қадамда баланы карточка беруге үйретеді. Үшінші кезең баланың пластинкаларда салынған заттарды тануды үйретуді қамтиды. Балаларға қалай орындау керек екендігін түсіндіру. Содан кейін балаға "мен ойыншықты (немесе тағы бір нәрсе) қалаймын", "маған бер . . . "түрі бойынша ұсыныстарды қалай қалыптастыру керектігін түсіндіру керек. "Сен не қалайсың?" деген сұрақтарға жауап беруге үйретеді. "Сен не көресің?". Қорытынды кезең баланы пластинкадағы заттарды ажыратуға, оларды өз бетінше атауға және сұрағанда жауап беруге үйретуді білдіреді.
Жеке жұмыс жоспары келесідей негізде болды және біз мұнда Өмірбекова Қ. Қ-ның дыбыстарды түзету бойынша әдістемелерін қолдандық:
1. Артикуляциялық жаттығуларды орындау: биоэнергопластиканы қолдана отырып артикуляциялық жаттығуларды орындау. Мысалы: «Тіс тазалау», «Тістерді санайық», «Сырлаушы», «Саңырауқұлақ»;
2. Тыныс алу жаттығуларын орындау: «Ыстық шай», «Перделер», «Көбелекті алысқа ұшырамыз»;
3. Қойылған дыбыстарды буындық құрылымда дамыту арқылы машықтандыру: «Екінші буыным қайда?» атты дидактикалық ойын, «Мен бастаймын, сен қоста» атты дидактикалық ойын.
4. Қойылған дыбыстарды сөйлемдерде машықтандыру арқылы байланыстырып сөйлеуді дамыту, сонымен қатар әр балаға әртүрлі дыбысқа қатысты аптасына 1 рет жеке үй тапсырмасы беріледі. Олар Қосымшада ұсынылған.
2. 3 ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ АУТИЗМІ БАР БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІН ДАМЫТУ БОЙЫНША ЛОГОПЕДИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ НӘТИЖЕСІ
Қалыптастыру тәжірибесінің қорытындысы бойынша нәтижелік сипаттама
Әділ - С дыбысын сөзде, сөйлемде қалдырып кетеді немесе ыс деп анық емес айтады.
Айжан - Р дыбысын тұйық буындарда айта алады бірақ кейбір жағдайда қайталаганнан кейін гана дұрыс айтады.
Дамир - Р дыбысын айта алмайды. Айтқан жағдайда Т дыбысын қосып айтады (тре, трә) ., тілі тісіне соғылып (т) дыбысы шығады. Р дыбысын ашық буындарда дұрыс айтады. Қ дыбысын кейде К дыбысымен алмастырады.
Асан - Сұрақтарға дұрыс жауап береді. Тек Р дыбысын буында және сөзде айтқанда кейде тастап кетеді немесе л дыбысымен айтады
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz