Сөйлеу дамуының деңгейі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

2. ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ АУТИЗМІ БАР БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІН ДАМЫТУ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС

2.1 Анықтау тәжірибесінің мазмұны мен нәтижесі
Зерттеу жұмысы Қарағанды облысы білім басқармасының Ерте жастағы Аутистік ауытқуы бар балаларды түзету және дамыту орталығы базасында өткізілді.
Тәжірибенің дайындық кезеңінде осы аталған мекеменің мамандарымен әңгімелесу, олардың педагогикалық іс-әрекетімен танысу, арнайы құрастырылған сауалнаманы толтырту сияқты шаралар да жүргізілді.
Логопедиялық жұмыс алдымен балалардың қарым-қатынасқа түсуі, көзге тік қарай алуы, дұрыс айта алатын дыбыстарының, сөйлеу деңгейін анықтаудан бастап, түзету жұмысымен жалғасады. Қарым-қатынасқа түсу, сөйлеу дағдыландыру барысында балалардың назарын сөздік материалды есте сақтап қалуға, сөйлегенде жіберілген өз қателіктерін естіп оны түзетуге үйретеді. Қойылған дыбыстарды сөзде, сөйлемде дұрыс айтуға машықтандырумен қатар, осы дыбыстарды ерекшеліктеріне қарай ажырата білуге үйретеді, әр сабақта сөздің дыбыстық құрамын анықтауға дағдыландыратын жаттығулар беріледі. Алдымен, баланың назарын маман өзіне, сабаққа деген қызығушылығын оятуға аударады.
Сөйлеу тілінің бұзылуын (дыбыс айтуын) анықтау теориялық және тәжірибелік тұрғыдан маңызы зор мәселе болып табылады. Диагностикалау барысында тек сөйлеу тілінің бұзылуы ғана анықталып қоймайды, сонымен қатар түзету-дамыту және логопедиялық жұмыстарды мақсатты әрі тиімді ұйымдастырудың жағдайлары анықталады.
Тексеру алдында тәжірибе негізгі ұстанымдарды басшылыққа алдық. Атап айтқанда: жүйелі тексеру, кешенді тексеру, іс-әрекеттік тексеру, динамикалық тексеру, онтогенетикалық. Барлық аталған қағидалар өзара тығыз байланысты.
Балалардың дыбыс айтуын түзету, сөйлеу тілін дамыту үшін алдымен анықтау тәжірибесі ұйымдастырылды.
Тексерілетін балалардың жеке құжаттарын (психоневрологиялық жеке картасын) алдын ала қарастыру олар туралы жалпы ақпаратты толықтыруға, әр баланың ерекшелігін дәл білуге септігін тигізді. Сонымен бірге, тексерілетін балалардың жас шамасы мен мамандардың қойған медициналық және педагогикалық диагнозымен танысуға мүмкіндік берді. Тәжірибелік эксперименттік жұмысымызға мектепке дейінгі балалар қатысты, саны-12 бала, зерттеу тобында - 6 бала (2 қыз, 4 ұл) , бақылау тобында - 6 бала (3 қыз, 3 ұл) , бала құрады. Тексерілген бүлдіршіндерге Түрлі генездегі Аутизмдік ауытқулар деген диагноздар қойылған.
Бұл балалардың барлығының логопедиялық қорытындысында І деңгейдегі жалпы сөйлеу қабілеті бұзылған (ЖСТД) диагнозы қойылған .
1 Логопедиялық жұмыстың алдында адаптациялық кезең болады, оның барысында анамнестикалық мәліметтер зерделенеді, сөйлеу картасы жасалады және бос орынға бақылау жүргізіледі.
2. Баламен эмоционалды байланыс орнату өте маңызды. Тым белсенді болуға, балаға қарым-қатынас жасауға және тікелей сұрақтар қоюға болмайды, егер қол жетпесе
3. Логопедиялық жұмыс жүргізілетін орынға қойылатын талаптар: баланы алаңдататын заттар болмауы тиіс, сонымен қатар қауіпсіздік туралы есте сақтау қажет, өйткені кейбір аутикалық балалар импульсивті, қимыл-қозғалыс мазасыз және кейде агрессия мен өзін-өзі агрессия эпизодтары пайда болады.
4. Сөйлеу бұзылыстарын түзету бағдарламасы баламен жұмыс істейтін барлық мамандармен бірге әзірленеді.
5. Әр бала үшін айна, логопедиялық зондтар қолдану туралы мәселені жеке шешу керек.
6. Сөйлеу дамуын түзету бойынша логопедиялық жұмыс жүйелі, шыдамды және кейде өте ұзақ болуы керек.
Анықтаушы тәжірибенің мақсаты - сөйлеу тілінің дамымауы бар дайындық тобындағы балалардың сөйлеу тілін дамыту барысында заттық-тәжірибелік іс-әрекетті бағытталған түрде қолдану деңгейін анықтау. Осыған байланысты келесідей міндеттер шешімін тапты:
1. Тәжірибе өткізуге қажетті әдістемелерді іріктеу, оларды өңдеу, дидактикалық материалдарды жинақтау;
2. Балалардың сөйлеу тілінің, сөздік қорының даму ерекшелігін анықтау.
3. Түзете-дамыту оқу іс-әрекетінде ойын іс-әрекетті пайдалану деңгейін анықтау.
Анықтаушы тәжірибе 3 кезеңнен тұрды.
1 кезең - Дайындық. Ерте жастағы аутизмі бар балалардың сөйлеу тілін тексеруге арналған әдістемелерді іріктеп, жүйелеу. Әдістемелерді өткізуге қажетті құралдар мен жабдықтарды дайындау. Сонымен бірге, мекеменің мамандарымен (медбикемен, тәрбиешімен, логопедпен) сұхбаттасу, сауалнама жүргізу. Балалардың жеке құжаттарын қарау, мекемеде орнатылған күн тәртібімен танысу.
2 кезең - Негізгі. Балалардың сөйлеу тілінің, дыбыс айтуын қалпын анықтау үшін педагогикалық тәжірибелер (анықтау және оқыту) өткізу.
3 кезең - Қорытынды. Тәжірибе барысында алынған мәліметтерді талдау. Талдау нәтижелерін ғылыми тұрғыдан тұжырымдап, қорытынды шығару.
Тексеру үш кезеңнен тұрады:
Баланың сөйлеу қабілетінің даму жеке деңгейін ескере отырып, зерттеу бағдарламасы қарым-қатынас элементтері бар тапсырмаларымен толықтырылуы мүмкін:
берілген бастама бойынша диалогка түсу;
берілген тақырыпқа әңгіме ойлап табу.
Анықтаушы тәжірибенің дайындық кезеңінде арнайы әдістемелік әдебиеттерді талдау негізінде М.Ф. Фомичева және О.Б. Иншакова сияқты логопедия саласының дамуына айтарлықтай үлес қосқан мамандар ұсынған сөйлеу тілін тексерудің диагностикалық әдістемелері, бағалау көрсеткіштері алынған болатын, 1 кесте көрсетілген.
1 кесте
Зерттеу тобының тізімі

Аты-жөні
жынысы
Туған жылы
Сөйлеу дамуының деңгейі
Ә.Б
ұл
2013
ЖСТД І деңгейі
А.С
қыз
2012
ЖСТД І деңгейі
Д.Р
ұл
2014
ЖСТД І деңгейі
А.Д
ұл
2012
ЖСТД І деңгейі
Б.О
ұл
2013
ЖСТД І деңгейі
А.Т
қыз
2011
ЖСТД І деңгейі

2 кесте
Бақылаушы топтың тізімі

Аты-жөні
жынысы
Туған жылы
Сөйлеу дамуының деңгейі
Қ.Б
ұл
2012
ЖСТД І деңгейі
М.Д
қыз
2012
ЖСТД І деңгейі
С.Е
ұл
2014
ЖСТД І деңгейі
Ш.И
ұл
2012
ЖСТД І деңгейі
С.Г
ұл
2014
ЖСТД І деңгейі
Н.П
қыз
2011
ЖСТД І деңгейі

Нақты тапсырмалардың сипатын (М.Ф. Фомичева және О.Б. Иншакова) келтірейік.
Бағалау критерийлері:
төменгі деңгей - тапсырманы қате орындау, көп көмекті қажет етуі;
орташа деңгей - бір-екі қатенің болуы, көмекті аз сұрау;
жоғарғы деңгей - қатенің болмауы және көмекті қажет етпеуі.
Бірінші тапсырма: мнемотаблицалар бойынша, мнемотаблицалар арқылы баламен қарым-қатынасқа түсу. Аутист және басқа да сөйлеу тілінде проблемалары бар балаларды жылдам қарым-қатынас дағдыларына осы әдіс арқылы тексеру. Белгілер бойынша есімдік+ қарапайым етістіктікті, есімдік-зат есім+етістікті атау арқылы қатынас пен сөйлеу тілін тексереміз.

МАҒАН БЕР
1 Сурет. Мнемотаблицалар арқылы сөйлеу тілін тексеру
МЕН БАРАМЫН

Сурет-3
МЕН ІШЕМІН

ф Екінші тапсырма - баланың дыбыс айтуын зерттеу- жекелеген дыбыстарды тексеруден басталады. Дыбыстар сурет бойынша береміз, бала сол суретті атайды. Бір дыбысқа 6 суреттен беріледі. Әр дыбыс сөздің басында (2сурет), ортасында (2 сурет), аяғында (2 сурет) кездеседі. (Жеке альбомда ұсынылған). Бала суретті жеке-жеке атауы қажет. Дыбыстар айтылу ерекшеліктеріне орай төмендегідей бөлімдерге бөлінген, яғни осы 6 бөлім бойынша біртіндеп тексеру жұмыстарын жүргіземіз.
1. Ұяң дауыссыздар: В,Б,Д,Г
2. Ысқырық дауыссыздар: С,З,Ц
3. Ызың дауыссыздар: Ш,Ж,Ч,Щ
4. Үнді дауыссыздар: Р,Л
5. Тіларты дыбыстар: К,Г,Х
6. Тілады дыбыстар:Т,Д,Н
фҮшінші тапсырма - сөздік қорын тексеру. Бұл тапсырма арқылы баланың сөздік қорын, жалпы жасына сәйкес келе ма, сөздерді қаншалық дұрыс айта алады, фразалық деңгейде баламалық аяқталған ой-пікірін құрастыра білу қабілетін анықтау үшін пайдаланылады. Әр түрлі әрекеттер бейнеленген суреттер беріледі. Суреттер кезектесіп бірнеше (5-6 сурет) балаға көрсетіледі. Олардың мазмұны мынадай (Сурет № 2,3,4,5,6,7):

Сурет № 4. Қыз бала гүл суарады.

Сурет № 5. Ұл бала доп ойнайды.

Сурет № 6. Ұл бала кітап оқиды.

Сурет № 7. Қыз бала сурет салады.

Сурет № 9. Ұл бала итімен қыдырады.

Сурет № 9. Қыз бала қуыршақпен ойнады.

Әр суретті көрсете отырып, балаға ереже-сұрақ қойылады: Бұл суретте не бейнеленгенін айтып берші? деген. Нәтижесінде бала өздігімен мағыналық-предикаттық қатынас орната алатыны және құрылымы бойынша сәйкес фраза түрінде жеткізе алатыны анықталады. Фразалық тіркестер дұрыс айтылмаған жағдайда бейнеленген әрекетке нұсқайтын екінші сұрақ қойылады (Ұлқыз не істеп жатыр?). Нәтижелерді саралай келе фразаны құрастыруы байқалады(мағыналық сәйкестік, грамматикалық дұрыстығы, үзілістің бар немесе жоғы, бақыланған аграмматизмнің мінезі және т.б.).
Үшінші тапсырма - балалардың есте сақтауы, ойдың ретінің сақталуы және қарапайым түсініктері бойынша жеңіл мәтінді баяндау мүмкіндіктерін анықтау үшін беріледі. Ол үшін балаларға танымал ертегілер қолдандық: Бауырсақ, Шалқан, Жеті лақ және тағы басқалары (Сурет № 8,9,10). Шығарманың мәтіні екі рет оқылады. Қайталап оқу алдында мазмұндауға нұсқау беріледі. Мазмұндаудан бұрын мәтіннің мазмұнына сәйкес бірнеше сұрақтар қойған дұрыс. Құрастырылған мазмұндамаларды саралау барысында мәтін мазмұнынының толық жеткізілуіне, мағынансын жоғалтып алмауына, қайталанбауына, мазмұндаудың логикалық бірізділгінің сақталуына, сонымен қатар сөйлемдер мен мәтін бөлімдерінің арасындағы синтаксистік байланыстың болуына ерекше мән беріледі.

Сурет № 10.

Сурет № 11.

Сурет №12.

Төртінші тапсырма - белгіленген заттарды жеке атау және оның бәріне ортақ атауды айту (Сурет 13,14,15,16).

Сурет № 13 Сурет №14

Сурет №15 Сурет №16

Бесінші тапсырма - суретке қарап әңгіме құрастыр (Сурет 17,18).
Сурет № 17.

Сурет № 19.

Аутистік ауытқуы бар мектепке дейінгі балалардың бар балалардың сөйлеу тілін дамыту деңгейінің көрсеткіштері (экспериментке дейін)

Жүргізілген тәжірибе барысында байқағынымыз балалар кейбір жеке дыбыстарды және кейбір дыбыстарды буында, сөзде айта алмайды, ауызекі сөйлеу кезінде айтылуы ұқсас дыбыстармен шатастыратыны байқалды (сәбіз - сәпіз, саусақ - шаушақ, аяқ - аяғ және т.б.).
Берілген тапсырмалардың қорытындысын келесі кестелерден көруге болады (Кесте 3,4,5).
Кесте 3 - зерттеуші топтағы балалардың дыбыс айтуын тексеру қорытындысы.
Аты-жөні
С
З
Ш
Ж
Щ
Р
Л
Қ
Әділ
Таза емес
+
Таза емес
-
ш
-
-
+
Айжан
+
+
+
+
+
-
ыл
-
Дамир
+
+
+
+
+
-
+
-
Асан
-
+
-
Таза емес
ш
-
+
+
Берік
+
+
+
+
+

+
+
Ажар
Таза емес
+
Таза емес
-
ш
-
-
-

Кесте 4 - бақылаушы топтағы балалардың дыбыс айтуын тексеру қорытындысы.
Аты-жөні
С
З
Ш
Ж
Щ
Р
Л
Қ
Қайрат
Таза емес
+
Таза емес
-
ш
-
-
+
Мөлдір
+
+
+
+
+
-
ыл
-
Самат
+
+
+
+
+
-
+
-
Шолпан
-
+
-
Таза емес
ш
-
+
+
Серік
+
+
+
+
+

+
+
Нурзат
Таза емес
+
Таза емес
-
ш
-
-
-

Әділ - Бұл баланы тексеру барысында өзін ұяң ұстады. Дауысы ақырын шығып, басын төмен қаратып ұялып отырды. Есте сақтауы нашар. Ш және С дыбыстарын сөзде, сөйлемде қалдырып кетеді немес шатастырып айтады.
Айжан -тілінің дірілі жетіспегендіктен Р дыбысын айта алмайды. Р дыбысын тұйық буында мүлде айта алмайды.
Дамир - Р дыбысын айта алмайды. Айтқан жағдайда Т дыбысын қосып айтады (тре,трә)., тілі тісіне соғылып (т) дыбысы шығады. Р дыбысын айтқанда тілі жақсы қимылдамайды, бірқалыпты емес. Қ дыбысын кейде К дыбысымен алмастырады.
Асан - сұрақтарға дұрыс жауап береді. Тек Р дыбысын айта алмайды. Л дыбысын жеке айтқанда нақты айта алмайды да (ыл) деп айтады.
Берік - С және Ш дыбыстарын айта алмайды. Щ дыбысының орнына Ш дыбысын айтады. Ж дыбысы таза емес., шатастырып алады. Кейде нұсқауларды түсінбей қалады және жанындағы баладан іс-әрекетті қайталайды. Есте сақтауы жақсы. Суреттерді бірден танып, атын айтады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.