Қылмыстық іс жүргізу құқығының түсінігі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе . . .

1. 1. Қылмыстық процесс ұғымы мен миндеттері . . .

1. 2 Уақытқа, кеңістікке, тұлғаның айналасына қатысты қылмыстық іс жүргізу заңының әрекеті . . .

1. 3 Уақытқа, кеңістікке, тұлғаның айналасына қатысты қылмыстық іс жүргізу заңынын әрекеті . . .

ІІ . Негізгі бөлім.

2. 1 Қылмыстық процесс сатыларының түрлері мен үғымдары . . .

III. Қорытынды . . .

IV. Пайдаланылған әдебиеттер . . .

Кіріспе

Қылмыстық іс жүргізу құқығының негіздеріне сондай-ақ заңға тәуедді нормативтік құқықтық актілер де, ведомстволық нормативтік актілер де (ҚР Бас прокурорының бұйрықтары, Әділет министрлігінің нормативтік актілері, Ішкі істер министрінің бұйрықтары, т. б. ) жатпайды. Олар қылмыстық іс жүргізу нормаларының таратылуы мен орындалуы тұрғысынан қолданылады.

Қылмыстық іс жүргізу кодексі - бұл қылмыстық іс жүргізу құқығының жүйеленген негізі, ол 1997 жылдың 13 желтоқсанында қабылданып, 1998 жыддың 1 каңтарында күшіне енді. Негізінен Кодекс Адам мен азамат құқығы Декларациясының идеясын танытады және қылмыстық процеске қатысатын тұлға-лардың занды мүддесі мен құқығын қорғауға бағытталады. Ол жалпы және Ерекше бөлімдерден тұрады.

Жалпы бөлім 5 бөлімнен (1-5), 21 тараудан және 176 баптан тұрады. Ерекше бөлімде 8 бөлім (6-13), 40 тарау, 400 бап (177- 577) енеді.

Ескерте кету керек, 2007 жылдың 1 қаңтарында Қылмыстық іс жүргізу кодексіне «Алқабилердің қатысуымен істер бойынша іс жүргізу» деп аталатын, 57-62 тараулардан, 542-577-бап-тардан түратын жаңа 13-бөлім енгізілді.

Бірінші бөлім жалпы (негізгі ) ережелерді сипаттайды, екінші бөлім қылмыстық іске қатысушы субъектілер мен олардың құқықтары мен міндеттерін, процесс субъектісі үғымын айқындайды, үшінші бөлім дәлелдемелер мен дәлелдеу үғымдарын, төртінші бөлім іс жүргізулік мәжбүрлеу шаралары мен тәртібін анықтайды, бесінші бөлімде қылмыстық процестегі мүліктік мәселелерді шешу ережелері белгіленген.

1. Қылмыстық процесс ұғымы мен міндеттері

(Процесс) (лат. Ргосеdurе - ілгері жылжу), яғни бұл қылмыстық процеске тән, қылмыстық істің бірінші кезеңнен екінші кезеңге өту, істі қозғаудан үкім шығаруға дейін болатын, т. б. қозғалыс әрекеті.

Әдебиеттерде «қылмыстық процесс» және «қылмыстық сот ісін жүргізу» ұғымдары ұқсас сәйкестендіріле анықталған, де-генмен, соңғысы қылмыстық процесс ұғымын толық қамти ал-майды және қылмыстық, істі қозғауға, алдын ала тергеу бары-сында томенгі сатыда жүзеге асады. Осы пікірге әбден келісуге болады, себебі, бұл терминдерді ұқсас, сәйкес, қатар қолдана отырып, заң шығарушы мынадай қорытындыға келеді: іс жүргізу кылмыстық процестер ішівде негізгі орталық- звено болып табылады. Ал барлық баска іс жүргізу кезендері (істі қозғау және тергеу) қылмыстық істі сот-та қарау кезендерімен тығыз байланыста болады.

Қылмыстық іс жүргізу қызметі анықтау органдары, тергеуші, прокурор, сот, сондай-ақ жеке (азаматтық) және занды тұлға-лар арасындағы өзара құқықтық қатынас нысанында жүзеге асырылады.

Қылмыстық іс жүргізу - бұл анықтау оргавдарының қызметі, прокурордың алдын ала тергеу, карау, шешім шығару, сот төрелігінің міндетін тарату әрекеті болып саналады. Сот органдарының іс жүргізу кезендері үнемі қылмыстық іс қозғау әрекеттері мен кылмыстық істің жолын кесу, тыю, ұстау, тінту, қамау, мәжбүрлеу сияқты түрлі шараларды іс жүргізуде қолдану әрекеттерімен тығыз байланысты.

Әрбір аталған шара, яғни осы қызмет әрекеттері аамның бостандығы мен конституциялық құқығын^ нұксан кілтіреді және әрқашан қылмыстық іс жүргізу нормз-яарының м^тіксіз және қатаң сақталуын талап етеді. Себебі, бұл нормаар сот төрелігі органдарының занды әрекеттерінін кепілі больі[ табы-лады.

Қылмыстық процестің басқа процестермен (азаматтлқ, арбитраждық (төрелік), т. б. ) айрықша белгісі мынадаий жағдайларда көрініс табады:

тек жасалған кылмысқа байланысты;
қылмыстық істерді тергеу және ашу үшін;
мемлекеттік орган және лауазымды тұ. яға атағына арнайы құқық алған жағдайда;
қылмыстық іс жүргізу зандық нормалаРынын қатаң тәртібінің сақталуы мен оны мүлтіксіз орындалу жағдайыңда; Осы түрғыдан алғанда қылмыстық процесс бұл қылмыстық іс жүргізу зандарында қарастырылған, яғни кылмыс жасаудағы тұлғаның кінәсі бар не жоқ екендігін белгілейтін сот іөрелігі субъектілерінің атқаратын қызметтерінің жйынтығы (жауап алу, тергеу, жолын кесу, тыю шаралары, қылмысты ашу, сот ггергеуі, үкім шығару, т. б. ) Қылмыстық процестің міндеттері. Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 8-бабында былай айтылады: «қьілмыстық пріздестің міндеттері қылмыстарды тез және толық ашу, оларды адамдарды әшкерелеу және кылмыстық жауапқа тарту, талқылауы және қылмыстық занды дұрыс қолдану бағіып та-былады. Қылмыстық істер бойынша іс жүргізудій заңда белгіленген тәртібі адамды және азаматты негізсіз айытау соттаудан, олардың құқықтары мен бостандықтарын заңсыз шеқтеуден қорғауды, кінәсіз адам заңсыз айыпталған немесе сотталғіан жағ-дайда - оны дереу және толық ақтауды қамтамасыз етуі; Сон-дай-ақ Заңдылық пен құқық тәртібін нығайтуға, қылмыстың аддын алуға, құқықты құрметтеу көзқарасын калыптастыруға жәрдемдесуі тиіс». Жалпы алғанда, қылмыстық процесс кінәлі адамды әділ жазалау және кінәсіз адамДЬІ толық айыптау міндеттерін шешуге негізделген. Бұл міндеттер бір-бірімен өзара тығыз байланысты және бірінен екіншісі туындап отырады, нөтижесіңде олар занды сот шешімін қамтамасыз етуге және жазалау шарасын әділ таға-йындауға бағытталады. Бірқатар ғалымдардың пікірінше қылмыстық, процесс міндеттері жалпы және тікелей сипатқа ие болады. Жалпы міндеттергемыналар жатады: Қазақстан Республи-касы аумақтық бүтіндігі мен конституциялық құрылымының қоршаған орта қауіпсіздігін сақтау, қоғамдық тәртіптің, меншіктің, Қазақстан Республикасы азаматының, адамның занды мүддесі мен бостандығын, құқығын қорғау, адамзаттың қауіпсіздігі мен бейбіт өмір сүруін қамтамасыз ету, заңмен қор-ғалатын объектілерді қылмыстық қол сүғушылықтан қорғау, сондай-ақ қылмыстың алдын алу. Тікелей міндеттер -қылмыстық істі қозғау, қылмысты тез және толық ашу, кінәліні әшкерелеу, кылмыстық занды дұрыс қолдану және әділ сот жазасын тағайындау. 2. Уақытқа, кеңістікке, тұлғаның айналасына қатысты қылмыстық іс жүргізу заңының әрекетіҚылмыстық іс жүргізу процесінің қайнар көзі (бастамасы) Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 1-бабында айқындалған. Онда Қазақстан Республикасы аума-ғына қылмыстық сот ісін жүргізу тәртібі Қазақстан Республи-касының Конституциясымен, конституциялық зандарымен, Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықа-ралық қүкьіқтың жалпы жүрт таныған принциптері мен норма-ларына негізделген Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексімен айкындалады деп көрсетілген. Қылмыстық іс жүргізу құқығының негізгі қайнар көзі занды күші бар Қылмыстық іс жүргізу кодексі болып табылады. Қылмыстық іс жүргізу заңнамаларына мынадай нормативтік актілердің жиынтығы енеді:- Қазақстан Республикасы Конституциясы (онда қылмыстық құқық негіздері, яғни адам мен азаматтың бостандығы мен құкығы, жеке тұлғалық қол сұкпаушылық, кінәсіздік презумпциясы, т. б. белгіленген) . - Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексі; Конституциялық занды күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы:

Қазақстан Республикасындағы сот пен сот мөртебесі туралы;
Қазақстан Республикасының прокуратурасы;
Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы;
Жедел іздестіру қызметі туралы;
Адвокат қызметі туралы, т. б.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот пленумының Қаулысы қылмыстық іс жүргізу құкығының негіздеріне жатпайды, бұл Қаулы оның нормаларына сот талқылауын береді.

Қылмыстық іс жүргізу кодексінің Ерекше бөлімі алтыншы бөлімнен басталады, онда қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі

іс жүргізу ережелері реттелініп берілген, жетінші бөлімде бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу әрекеттері көрсетілген, сегізінші бөлім соттың занды күшіне енбеген үкімдері мен қаулыларын қайта қарау мәселелерін шешеді, тоғызыншы бөлімде сот шешімдерін орындау мәселелері қарастырылады. Оныншы бөлім соттың занды күшіне енген шешімдерін кайта қарау жонінде іс жүргізу тәртібі туралы түсінік береді, он бірінші бөлімде қылмыстық істердің жекелеген санаттары бойынша іс жүргізудің ерекшеліктері (кәмелетке толмағандардың, артық-шылықтары мен қылмыстық ізге түсуден иммунитеттері бар адамдардың, яғни Қазақстан Республикасы Парламенті депутаттары, соттар, дипломаттар, т. б. ) берілген. Он екінші бөлім ессіз күйдегі адамдарға медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы істер бойынша сот ісін жүргізу тәртібін және шет мемлекеттердің қылмыстық істер бойынша құзыретті мекемелермен, лауазымды адамдармен өзара іс-қимы-лының тәртібін анықтауға арналған. Соңыңца жаңадан енген он үшінші бөлім алқабилердің қатысуымен іс жүргізу тәртібін керсетеді.

3. Уақытқа, кеңістікке, тұлғаның айналасына қатысты қылмыстық іс жүргізу заңынын әрекеті

Уакытқа қатысты қылмыстық іс жүргізу заңы қылмыстық сот ісін жүргізу, іс жүргізу әрекетін орындау, іс жүргізу шешімін қабылдау кезіне дейін күшіне енген қылмыстық іс жүргізу за-ңына сәйкес жүзеге асырылады. (ҚР ҚІЖК 5-бабы) .

Ережеге сай, заңның іс жүргізу әрекетіне ену сәті заңның өзіңде белгіленеді (ҚР ҚІЖК 1998 жылдың 1 қаңтарында іс жүргізу әрекетіне және занды күшіне енген болатын) .

Кеңістіктегі Қылмыстық іс жүргізу заңы - бұл оның Қазақ-стан Республикасының барлық аумағында әрекет етуі. Казакстан Республикасының аумағында кылмыстық сот ісін жүргізу қылмыс жасалған жерге қарамастан осы Кодекске сәйкес жүргізіледі (КР ҚІЖК 3-бап) . Қазакстан Республикасы аумағы куаң далалық, әуелік, теңіздік, зендік кеңістік және құрлықтық шельф пен айрықша экономикалық аймақ болып саналады.

Бұған қоса, Қазақстан Республикасы аумағына біздің мемлекеттің шетелдегі елшілігі мен өкілдігі, Казақстан Республикасы туымен жүретін әуе және теңіз соты да енеді.

Осы аумақта қылмыстық іс жасаған адам Қазақстан Респуб-ликасы заңы бойынша жауапқа тартылады.

Қылмыстық істер бойынша іс жүргізу төртібі Қазақстан Республикасы азаматтары үшін, шетелдіктер мен азаматгығы жоқ адамдар үшін ортақ, бірдей. Бұл ереже ҚР ҚІЖК-нің 6-бабын-да белгіленген, онда «шетелдіктер мен азаматгығы жоқ адамдар-ға қатысты кылмыстық сот ісін жүргізу Қазақстан Республика-сы Қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында белгіленген дипломатиялық немесе өзге де артықшылқтар мен иммунитеттерге ие адамдарға қатысты немесе олардың катысуымен жүзеге асырылатын қылмыстық сот ісін жүргізудің ерекшеліктері ҚР ҚІЖК 53-тарауына сәйкес айқындалады».

Уақытқа қатысты заң әрекетінің тоқтатылуы одан бас тартуын, жаңа заңмен өзгертілуін, уақыт мерзімінің өтуін, шарт-тар мен жағдайлардың өзгеруін білдіреді.

4. Қылмыстық процесс сатыларының түрлері мен үғымдары

Іс жүргізу әрекеттері өзіндік жеке және бірінен-біріне өтіп отыратын кезекті кезендік сатьшардан тұрады. Олар теорияда қылмыстық процесс сатылары деп аталатын іс жүргізу әрекет-терінің жиынтығын құрайды.

Қылмыстық іс жүргізу кодексі осы сатылардың көмегімен арнайы жүйе ретінде құрылды. Қылмыстық процестің әрбір сатысында (этапында) субъектілер өзіндік жеке міндеттерін шешеді, алынған дәлелдемелердің растығын тексереді, оларға баға береді және осыған сәйкес шешім қабылданады.

Осылайша, бір сатыдан екінші сатыға өту арқылы келе-келе дәлелдемелер жинақталады, тексеріледі, бағаланады және іс жөніндегі шынайы ақиқатқа қол жеткізеді. Бұл кезендер жүйесі процеске қатысушыларға тергеу және сот кезіндегі кателіктер үшін шағымдануға немесе негізделмеген шешімдерді жөндеуге мүмкіндік береді. Іс жүргізу заңын өрескел бұзу кезінде қылмыстық іс қосымша тергеуге немесе сотта жаңадан қарауға кайтарылады.

Әдебиеттерде қылмыстық процестің карапайым алты сатысын ажырату көрсетілген. Осы сатылы кезендерге мыналар жатады:

кылмыстық істі қозғау;
аддын ала тергеу (алдын ала іс жүргізу және анықтау) ;

істі сотта талқылауға дайындық;
істі сотта қарау;
зандық күшіне енбеген сот үкімі мен қаулысын қайта қарауға қатысты апелляциялық саты;
сот шешімінің орындалуы (үкім мен қаулы) ; Бүған қоса, заңнамада айрықша сатылар қарастырылған:а) заңдық күшіне енген сот шешімін қайта қарау бойынша қадағалау іс жүргізу; б) қайта туындаған жағдайларға қатысты істі жүргізуді жаңғырту; Қылмыстық процестің әрбір сатының бір-бірінен ажыратылатын өзіндік белгілері мен ерекшеліктері болады. Қылмыстық істі қозғау кезеңі. Қылмыстық істі қозғау кезеңіне мынадай мәселелерді шешу тән:
анықтау органына, анықтаушыға, тергеушіге немесе прокурорға келіп түскен өтініштер мен арыздарды, хабарламаларды, қылмыс туралы материалдарды қарастыру (бұл әрекеттер қылмыстық процестің туындауының бастамасы деп саналады) ;
түсініктемені қабылдау, оқиға орнын тексеру, куәландыру, т. б. (ҚР ҚІЖК 221-бабы) ;
күдіктіні ұстау, тұтқындау, тінту, ешқайда кетпеу туралы қол қойдыру және басқа да бұлтартпау шаралары;
қылмыстық істі козғау - алдын ала тергеудің бастамасы;
қылмыстық істі қозғаудан бас тарту (алдын ала тергеудің соңы, тоқтатылуы) . Алдын ала тергеу кезеңі. Алдын ала тергеу кезеңі қылмыс жасаудың мән-жайларын анықтау мақсатында дәлелдемелерді жинақтаудан, зерттеуден, дәлелдемелерді пайдаланудан түра-ды (ҚР ҚІЖК 124-бабы) . Бұл кезенде кінәлінің қылмыстық жауаптылығы пен кінәсінің бар екенін немесе жоктығын белгілеу мақсатында тергеуші дәлелдемелерді қорыту және бағалау ісін жинақтау сияқты кең көлемді жүмыстармен айналысады. Сол іске қатысы бар барлық тұлғалардан жауап алына-ды және ҚР ҚІЖК-те көрсетілген барлык тергеу әрекеттері қарастырылады. Бұл :
жауап алу органдары, жауап алушы, тергеуші, прокурор
жәбірленуші, күдікті, кінәлі, қорғаушы;
эксперт, маман, азаматтык талапкер, азаматтық жауапкер және куәлар. Бұл кезең айыптау қорытындысынан тұратын істі прокурорға өткізу жұмысымен аяқталады сол арқылы сотқа жолда-нады немесе жауап алушыға, тергеушіге істі қайта қарау үшін не болмаса тоқтату үшін қайтарылады. Іс жүргізу барысында едәуір ықпал ететін мән-жайлардың тууына байланысты іске қатысты жұмыстар тоқтатылуы мүмкін (сырқатгану немесе күдіктіге іздеу салу, т. б. ) . Істі сотта қарауга, талқылауға дайындалу кезеңі. Істі сотта карау алдындағы дайындық кезеңі сот төрағасының мынадай әрекеттерімен сипатталады:

істі алдын ала карау заңцылығы, объективтілігін, толықтығын тексеру;
сотқа берілген істің соттауға жататындығы туралы мәселелерін шешу;
айыптау қорытындысының көшірмесін немесе айыптау хаттамасын тапсыру;
айыпталушыға катысты қылмысты болдырмау шараларының негізділігін тексеру;
істің қандай соттылыққа жататыны туралы, істі қосымша тергеуге қайтарылуы туралы шешім қабылдау үшін қатысушы жақтармен сот төрелігі алдын ала тыңдау жүргізеді, т. б.
негізгі сот талқылауын тағайындау туралы шешім кабылдау. Бұл шешім сот төрелігінің каулысымен дайындалады. Негізгі сот талқылауын тағайындау туралы қаулыда мынадай мәселелер қарастырылады:
айыпталушының сотталушы екенін мойындау туралы мәселелер, ҚК-тің кандай бабы бойынша айыпталғаны туралы анкеталық мәліметтерін белгілеу;
процеске катысушылардың қарсылық білдіруі, ұсынысы және басқа да өтініш, арыздарын шешу туралы мәселелер;
айыпталушының қорғаушы ретінде тандаған тұлғаны қорғаушы деп тағайындау және іске катысуға рұқсат ету туралы мәселелер;
сотқа шақырылуға қатысты тұлғалардың тізімі туралы мәселелер, т. б. Бұл : сот төрелігі, прокурор, сотталушы, қорғаушы, жәбірленуші, азаматтык талапкер, азаматтық жауапкер немесе олардың екілдері. Сотта талқылау кезені. Сот талқылауы кезеңі - бұл негізгі кылмыстық процесс кезеңі. Онда барлық дәлелдемелер түбегейлі айқын карастырылуы керек, сотталушының, жөбірлену-шінің, куәгерлердің жауаптары тындалады, сараптау қорытындысы тексеріледі және жарияланады, заттай айғақты дәлелдемелер карастырылады, хаттамалар мен басқа да құжаттар жарияланады (ҚР КДЖК 311-бабы) . Бұл кезеңнің нәтижелі (қорытынды) құжаттары - сот төрелігінің каулысы мен үкім болып табылады. Бұл жатады:

сотқа төрағалық етуші өкілдер, ант берген заседательдер, сот төрағасы, прокурор;
қорғаушы, сотталушы, жәбірленуші;
азаматтык талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері;
куәгер, эксперт, маман, аудармашы, сот мөжілісінің хатшысы, сот приставы.

Апелляциялық іс (өндіріс) кезеңі. Апелляциялык іс кезеңі - бұл заң күшіне енбеген сот үкімі мен сот төрелігінің қаулысын қайта карау кезеңі. Аппеляциялық кезең - бұл шағымдану, істі қайта карау мақсатында сот қаулысы мен үкіміне наразылық білдіру.

Бұл кезеннің субъектілері мыналар: сот қоллегиясының сот төрағалары, мен оларға төрағалык етуші өкілдер, прокурор, сотталушы, ақталушы, жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтык жауапкер және олардың екіддері, аудармашы.

Үкімге карсы шағымдану құқығына тек сотталушы, акталу-шы және олардың қорғаушысы, жәбірленуші, азаматтык талапкер мен азаматтык жауапкер ғана ие бола алады. Олардьщ өтініші азаматтык талапқа сай болғанда ғана үкімге карсы шағымдана алады.

Шағымды, наразылықты қабылдау құқығы сол іске мем-лекеттік айыптаушы ретінде катысқан прокурорға тиісілі. (ҚР ҚІЖК 396-бап) .

Бұл кезеңде істің толықтай мән-жайының шынайы белгіленуі, қылмыстықзаңныңдұрыс қолданылуы, айыптаудың дәлелденуі, ҚР ҚІЖК нормаларының сақталуы, сот каулысы мен үкімінің заңға сәйкес келуі және негізділігі тексеріледі.

Апелляциялык инстанция соты сот-психиатриялык және басқа да экспертизалар тағайындауға, денсаулығы туралы кұжат-тарды, сотталушы мен жәбірленушінін соттылығы туралы қүжаттарды талап етуге өкілетті.

Осы кезенде қабылданатын шешімдер:

а) үкімді, сот қаулысын өзгеріссіз қалдыру, ал прокурордың шағымы мен қарсы наразылығын караусыз қалдыру.

б) үкімнің (қаулының) өзгеруі;

в) үкімнің (қаулының) күшін тоқтату;

г) үкімнің (қаулының) күшін токтату және істі жаңа сотта қарауға жіберу немесе істі қосымша қарауға жіберу.

Сот шешімін орындау кезеңі. Сот шешімін (үкім және қаулы) орындау кезеңі. Бұл кезеңнің мақсаты мен міндеті - сот үкімін орындауға қатысты болып табылады. Үкімді орындау барысында занда көрсетілген бірқатар іс жүргізу әрекеттерін қолдануға мүмкіндігі туындап жатады. Мысалы:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.