Қазақстан-Ресей қатынасы: «оң» және «теріс» факторлар
Жоспары:
І. Кіріспе бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1.
ІІ. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .2.
1. Қазақстанның геосаяси статусы және Ресей ... ... ... ... ... .3.
2. Ресейдің геосаяси статусы және Қазақстан ... ... ... ... ... ... .5.
3. Қазақстан.Ресей қатынастарының эволюциясы ... ... ... .. .7.
4. Саяси жақындасудың потенциалды факторлары ... ... ... . .9.
5. Қазақстан.ресейлік шекараның шиеленісті потенциалы .10.
6. Каспий ойыны: ғаламдық па әлде аймақтық па ... ... ... ... .11.
7. «Байқоңыр» космодромы компромисс нүктесі ретінде . .13.
8. Әскери.саяси ынтымақтастық әлде әскери қатысу ... ... .14.
ІІІ. Қорытынды бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .16.
Қосымшалар:
1. Тест сұрақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17.
2. Глоссарий ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20.
І. Кіріспе бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1.
ІІ. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .2.
1. Қазақстанның геосаяси статусы және Ресей ... ... ... ... ... .3.
2. Ресейдің геосаяси статусы және Қазақстан ... ... ... ... ... ... .5.
3. Қазақстан.Ресей қатынастарының эволюциясы ... ... ... .. .7.
4. Саяси жақындасудың потенциалды факторлары ... ... ... . .9.
5. Қазақстан.ресейлік шекараның шиеленісті потенциалы .10.
6. Каспий ойыны: ғаламдық па әлде аймақтық па ... ... ... ... .11.
7. «Байқоңыр» космодромы компромисс нүктесі ретінде . .13.
8. Әскери.саяси ынтымақтастық әлде әскери қатысу ... ... .14.
ІІІ. Қорытынды бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .16.
Қосымшалар:
1. Тест сұрақтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17.
2. Глоссарий ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20.
Кіріспе
Тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бері Қазақстанның сыртқы саясаты жаңа-жаңа институционализация этапын бітірді. Бұл этаптың жетістіктері бәріне белгілі. Оның сыртқы саясатта жеке ірекет ету тәжірибесінің болмауы, жоғарғы дәрежелі дипломатиялық кадрлардың жетіспеуі, ақпараттық қамтамасыз ету деңгейінің төмендігі себепті негізгі кемшілігі болып кез-келген сыртқы саяси концепцияның негізі болатын кейбір принциптердің ескерілмеуі есептеледі:
» Біріншіден және ең алдымен Қазақстан Республикасының геосаяси идентификациясының нақты контурларын анықтау, бұл мәселе әлі күнге дейін ашық болып отыр;
» Екіншіден, ең басынан сыртқы саяси жоспарлаудың проблемаларына көңіл аударылмады, мемлекет сыртқы саяси қызметін кең интелектуалды көмексіз атқарды;
Бұның бәрі институционализация этапынан кейін активизация этапы – алдыңғы кезеңде басталған сәтті инициативаларды жүзеге асыру, сыртқы саясаттың жаңа бағыттарын қалыптастыру - жүретіндігін айтады. Кезеңнің басты мақсаты – қолда бар ресурстар, қаражат, мүмкіндіктерді ескере отырып, сыртқы саяси приоритеттердің қатаң прагматикалық жүйесін құру.
Ереже бойынша, кез-келген мемлекеттің сыртқы саяси приоритеті немесе географиялық орналасуы, немесе сыртқы қауіп иерархиясымен анықталады. Ал Қазақстанның сыртқы саяси приоритеттер жүйесі осы екі парадигма синтезіне негізделуі қажет. Географиялық құрылым – шынайы жіне тәжірибелі болса, қауіпсіздік парадигмасы – идеалды жіне теориялы. Сонда да қауіпсіздік парадигмасының нақ өзң кез-келген сыртқы саяси доктринаның неізін құрайды.
Басым факторларға негізделген Қазақстанның геосаяси жекелігі аса маңызды. Басым факторлардың өзі бірнеше микробөліктерге бөлініп, өзара тығыз байланысып, динамикалық тепе-теңдік жағдайында болады. Біреулері уақыт өте жоғала бастаса, біреулері енді қалыптаса бастайды. Алайда даму жағдайының кез-келген нұсқасында Қазақстанның сыртқы саяси приоритеттерінің жүйесі әрқашан да геосаяси маңызды 3 негізгі элементтермен сипатталады:
» Ресейдің «ерекше мүдделері» сферасына кіру;
» Қытайдың «дәстүрлі мүдделерінің» сферасына ену;
» АҚШ және де өзге дамыған мемлекеттердің «ғаламдық мүдделер» зонасына қосылу;
Сыртқы саяси ориентация прагматизмі позициясынан қарасақ Қазақстан үшін дәл Ресеймен екі жақты қарым-қатынастың маңызы зор, бұның өз алдына бірқатар негізгі себептері бар.
Тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бері Қазақстанның сыртқы саясаты жаңа-жаңа институционализация этапын бітірді. Бұл этаптың жетістіктері бәріне белгілі. Оның сыртқы саясатта жеке ірекет ету тәжірибесінің болмауы, жоғарғы дәрежелі дипломатиялық кадрлардың жетіспеуі, ақпараттық қамтамасыз ету деңгейінің төмендігі себепті негізгі кемшілігі болып кез-келген сыртқы саяси концепцияның негізі болатын кейбір принциптердің ескерілмеуі есептеледі:
» Біріншіден және ең алдымен Қазақстан Республикасының геосаяси идентификациясының нақты контурларын анықтау, бұл мәселе әлі күнге дейін ашық болып отыр;
» Екіншіден, ең басынан сыртқы саяси жоспарлаудың проблемаларына көңіл аударылмады, мемлекет сыртқы саяси қызметін кең интелектуалды көмексіз атқарды;
Бұның бәрі институционализация этапынан кейін активизация этапы – алдыңғы кезеңде басталған сәтті инициативаларды жүзеге асыру, сыртқы саясаттың жаңа бағыттарын қалыптастыру - жүретіндігін айтады. Кезеңнің басты мақсаты – қолда бар ресурстар, қаражат, мүмкіндіктерді ескере отырып, сыртқы саяси приоритеттердің қатаң прагматикалық жүйесін құру.
Ереже бойынша, кез-келген мемлекеттің сыртқы саяси приоритеті немесе географиялық орналасуы, немесе сыртқы қауіп иерархиясымен анықталады. Ал Қазақстанның сыртқы саяси приоритеттер жүйесі осы екі парадигма синтезіне негізделуі қажет. Географиялық құрылым – шынайы жіне тәжірибелі болса, қауіпсіздік парадигмасы – идеалды жіне теориялы. Сонда да қауіпсіздік парадигмасының нақ өзң кез-келген сыртқы саяси доктринаның неізін құрайды.
Басым факторларға негізделген Қазақстанның геосаяси жекелігі аса маңызды. Басым факторлардың өзі бірнеше микробөліктерге бөлініп, өзара тығыз байланысып, динамикалық тепе-теңдік жағдайында болады. Біреулері уақыт өте жоғала бастаса, біреулері енді қалыптаса бастайды. Алайда даму жағдайының кез-келген нұсқасында Қазақстанның сыртқы саяси приоритеттерінің жүйесі әрқашан да геосаяси маңызды 3 негізгі элементтермен сипатталады:
» Ресейдің «ерекше мүдделері» сферасына кіру;
» Қытайдың «дәстүрлі мүдделерінің» сферасына ену;
» АҚШ және де өзге дамыған мемлекеттердің «ғаламдық мүдделер» зонасына қосылу;
Сыртқы саяси ориентация прагматизмі позициясынан қарасақ Қазақстан үшін дәл Ресеймен екі жақты қарым-қатынастың маңызы зор, бұның өз алдына бірқатар негізгі себептері бар.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қ. Қабдешев. Казахстан в международных организациях. Алматы-2005
2. В.Алесин. СНГ: Реалии и перспективы сногостороннего сотрудничества. Астана-2004
3. К. Токаев. Дипломатия Республики Казахстан.Астана: «Елорда» - 2001.
4. http//www.google.ru
5. http//www.yandex.ru
6. Қазақша-орысша дипломатиялық сөздік-анықтамалық. Астана-2006
7. C.Ожегов. Словарь русского языка. Москва-2007
8. Бабурин С.Н. Территория государства: правовые и геополитические проблемы. Москва - 1997.
9. Арынов Е.М., Абенов Е.М. Стратегия в области внешней
безопасности и оборонная политика РК // Саясат. 1997, № 10.
1. Қ. Қабдешев. Казахстан в международных организациях. Алматы-2005
2. В.Алесин. СНГ: Реалии и перспективы сногостороннего сотрудничества. Астана-2004
3. К. Токаев. Дипломатия Республики Казахстан.Астана: «Елорда» - 2001.
4. http//www.google.ru
5. http//www.yandex.ru
6. Қазақша-орысша дипломатиялық сөздік-анықтамалық. Астана-2006
7. C.Ожегов. Словарь русского языка. Москва-2007
8. Бабурин С.Н. Территория государства: правовые и геополитические проблемы. Москва - 1997.
9. Арынов Е.М., Абенов Е.М. Стратегия в области внешней
безопасности и оборонная политика РК // Саясат. 1997, № 10.
Мазмұны
Тақырыбы: Қазақстан-Ресей қатынасы: оң және теріс факторлар
Мақсаты: - Қазақстан мен Ресей саяси, әскери салалардағы
ынтымақтастығына сараптама жүргізу;
- Серіктестіктің перспективаларын анықтау;
Жоспары:
І. Кіріспе бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
-1-
ІІ. Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. -2-
1. Қазақстанның геосаяси статусы және Ресей
... ... ... ... ... -3-
2. Ресейдің геосаяси статусы және
Қазақстан ... ... ... ... ... ... -5-
3. Қазақстан-Ресей қатынастарының эволюциясы
... ... ... .. -7-
4. Саяси жақындасудың потенциалды факторлары
... ... ... . -9-
5. Қазақстан-ресейлік шекараның шиеленісті
потенциалы -10-
6. Каспий ойыны: ғаламдық па әлде аймақтық па
... ... ... ... -11-
7. Байқоңыр космодромы компромисс нүктесі
ретінде . -13-
8. Әскери-саяси ынтымақтастық әлде әскери қатысу
... ... -14-
ІІІ. Қорытынды бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... -16-
Қосымшалар:
1. Тест сұрақтары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... -17-
2. Глоссарий
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
-19-
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... -20-
1 Кіріспе
Тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бері Қазақстанның сыртқы саясаты
жаңа-жаңа институционализация этапын бітірді. Бұл этаптың жетістіктері
бәріне белгілі. Оның сыртқы саясатта жеке ірекет ету тәжірибесінің болмауы,
жоғарғы дәрежелі дипломатиялық кадрлардың жетіспеуі, ақпараттық қамтамасыз
ету деңгейінің төмендігі себепті негізгі кемшілігі болып кез-келген
сыртқы саяси концепцияның негізі болатын кейбір принциптердің ескерілмеуі
есептеледі:
Біріншіден және ең алдымен Қазақстан Республикасының геосаяси
идентификациясының нақты контурларын анықтау, бұл мәселе әлі күнге
дейін ашық болып отыр;
Екіншіден, ең басынан сыртқы саяси жоспарлаудың проблемаларына көңіл
аударылмады, мемлекет сыртқы саяси қызметін кең интелектуалды көмексіз
атқарды;
Бұның бәрі институционализация этапынан кейін активизация этапы –
алдыңғы кезеңде басталған сәтті инициативаларды жүзеге асыру, сыртқы
саясаттың жаңа бағыттарын қалыптастыру - жүретіндігін айтады. Кезеңнің
басты мақсаты – қолда бар ресурстар, қаражат, мүмкіндіктерді ескере отырып,
сыртқы саяси приоритеттердің қатаң прагматикалық жүйесін құру.
Ереже бойынша, кез-келген мемлекеттің сыртқы саяси приоритеті немесе
географиялық орналасуы, немесе сыртқы қауіп иерархиясымен анықталады. Ал
Қазақстанның сыртқы саяси приоритеттер жүйесі осы екі парадигма синтезіне
негізделуі қажет. Географиялық құрылым – шынайы жіне тәжірибелі болса,
қауіпсіздік парадигмасы – идеалды жіне теориялы. Сонда да қауіпсіздік
парадигмасының нақ өзң кез-келген сыртқы саяси доктринаның неізін құрайды.
Басым факторларға негізделген Қазақстанның геосаяси жекелігі аса
маңызды. Басым факторлардың өзі бірнеше микробөліктерге бөлініп, өзара
тығыз байланысып, динамикалық тепе-теңдік жағдайында болады. Біреулері
уақыт өте жоғала бастаса, біреулері енді қалыптаса бастайды. Алайда даму
жағдайының кез-келген нұсқасында Қазақстанның сыртқы саяси приоритеттерінің
жүйесі әрқашан да геосаяси маңызды 3 негізгі элементтермен сипатталады:
Ресейдің ерекше мүдделері сферасына кіру;
Қытайдың дәстүрлі мүдделерінің сферасына ену;
АҚШ және де өзге дамыған мемлекеттердің ғаламдық мүдделер
зонасына қосылу;
Сыртқы саяси ориентация прагматизмі позициясынан қарасақ Қазақстан
үшін дәл Ресеймен екі жақты қарым-қатынастың маңызы зор, бұның өз алдына
бірқатар негізгі себептері бар.
2.1. Қазақстанның геосаяси статусы және Ресей
Ең алдымен мідени-тарихи және конфессиалды параметрлер бойынша
республика азиялық елдерге жататынын атап көрсету қажет. Алайда
географиялық параметрлер бойынша ол еуроазиялық есептеледі. Бұл сыртқы
саяси приоритеттердің дифференциалды сипат алатындығын көрсетеді. Егер
бірлескен потенциал бойынша Ресей бүкіл посткеңестік кеңістікте
тұрақтандырушы фактор рөлін атқарса, өзінің геосаяси және геоэкономикалық
мүмкіндіктеріне сәйкес Қазақстан Орталық-Азия субаймағында тұрақтандырушы
фактор рөліне ие бола алады. Бірақ Республиканың ислам әлеміне тиесілігі
және Түркия, Иран, қалған Мұсылмандық Шығыстың рухани-идеологиялық
ықпалға бәсекелерінің артуы Қазақстанды макроаймақтық маңызға ие мемлекетке
айналдырды. Бұл мағынада республиканың геосаяси рөлі аймақ масштабында
адекватты қабылданып, бағалануы тиіс.
Осы фактордың ықпалы өзінің посткеңестік республикалардың
реинтеграциясы бойынша инициативаларының Ресей жағынан қолдау таппауы
Қазақстанды альтернативті жолдарды белсенді іздестіруге итермеледі. Бұл
бағыттағы алғашқы қадамдар 1992 жылы жасалды: Ташкентте посткеңестік
Орталық Азия елдері лидерлерінің алғашқы саммиті өтті. 1993 жылы аймақтың
екі ірі мемлекеті – Қазақстан мен Өзбекстан – экономикалық интеграцияны
тереңдету жөнінде екі жақты келісімдерге қол қойды. Көп кешікпей оларға
Қырғызстан да қосылды – 30 сәуір 1994 жылы Шолпан-Ата қаласында үш ел
мемлекетінің басшылары Бірыңғай Экономикалық Кеңістік құру туралы келісімге
қол қойды. Әскери – саяси сферада тығыз интеграцияға ұмтылыс көрінісі
ретінде Орталық Азиялық Батальонның құрылуы мен Мәңгілік достық туралы
үштік келісімнің (10.01.1997) қабылдануын айтамыз.
Аймақ елдерін бірлестіруші мотив ретінде экономиканың шикізаттық және
аграрлық сипатын , елдердің (әсіресе Қазақстанның) соңғы этаптар бұрынғы
КСРО-ның өзге бөліктерінде орналасқан өндірістік циклдерге тәуелділігін
атап көрсетуге болады. Қазіргі уақытқа дейін не географиялық, не этникалық,
не діни, не тарихи жақындық өзара жақындасудың бірлескен доминантты негізін
сала алмай отыр. Және бұл тектен-тек емес. Өйткені интеграция идеясының
өзін әо орталық азиялық мемлекет өзінше түсінеді. Айтар болсақ, өзбек
элитасының мүдделерін білдіре отырып, ел президенті И. Каримов үштік одақ
шеңберіндегі интеграциялық әрекеттермен қатар, ішкі резервтерге сүйенген
саясат жүргізуде.
Аймақтағы саяси жағдайға әсер ететін тағы бір маңызды фактор –
Қазақстан мен Өзбекстанның лидерлік бәсекесі. Екі республика арасындағы
конкуренттік қатынас көп жағдайда бүкіл аймақтағы саяси жағдайға әсер ету
рычагы ретінде қолданылады: Бұл қайшылықтардан Анкара, Тегеран, Вашингтон
және, әрине, Мәскеу пайда көріп қалғысы келеді. Астананың аймақтық статусы,
оның басты конкуренті Ташкенттікі секілді, әлі нақты анықталмаған. Бір
нәрсе ғана анық: Орталық Азияда оркестрді Кремльдің қолдауына ие болған
мемлекет дирижерлайтын болады.
Қазақстан үшін Ресей Еуропаға терезе болып табылады. Қазақстан
тауарларын әлемдік рынокқа шығаратын көліктік коммуникациялар Ресей
Федерациясында орналасқан және ресейлік көліктік коммуникация жүйесіне
тығыз бекіген. Солтүстік Қазақстанның көптеген шоссе және темір жолдары–
бұрынғы КСРО-ның батыс бөліктерін Сібір, Орталық Азиямен байланыстыратын
көліктік линиялардың ажыратылмас бөлігі. Сонымен қатар Қазақстанның
солтүстік және солтүстік-шығыс облыстары толығымен ресейлік газдың
жеткізілуіне тәуелді. РАО ЕЭС, ЛУКойл секілді ресейлік өндірістік
гиганттардың қызметі жандануда.
Қытай-қазақ қатынастарындағы трансшекаралық өзендер, соның ішінде
Ертіс, мәселелелерінің шешілуі Ресейдің көмегін қажет етіп отыр.
1 2.2. Ресейдің геосаяси статусы және Қазақстан
Посткеңестік кеңістіктегі жаңа тәуелсіздік алған мемлекеттер үшін
Ресей геосаяси және геоэкономикалық координата жүйесіндегі орталық нүкте
болды және болып қала береді. Ғаламдық және аймақтық процестер нәтижесінде
геосаяси ось орнының ауысы Ресейді жаңа сыртқы саяси ортаға қатысты
стратегиясын қайта қарауға мәжбүрледі. Алайда Ресей сыртқы саясаты өте ұзақ
уақыт бойы тәуекел анализі әдіснамасы мен сыртқы саяси доктринасын анықтау
жолында болды. Ресейдің саяси элитасы ОБСЕ саммитіне дейін (Түркия, 1999
жылдың қарашасы) парадигмалардың өзгерісіне төзіге алмай келді. Бұған себеп
– ішкі саяси дағдарыстар болуы әбден мүмкін.
Соған қарамастан көптеген сарапшылардың айтуынша, бүгінгі күні
Ресейде ұлттық мүддені анықтау процесі басталды. Оның бірқатар себептері де
бар. Жай темппен болса да НАТО-ның Шығысқа сенімді түрде жылжуы; Еуропадағы
дәстүрлі геосаяси позицияларын жоғалтуы; Косово дағдарысының ащы сабағы,
нәтижесі ретінде ресей-американ серіктестігін орнатуға деген үміттің
жоғалуы; сонымен қатар, Шешенстан мәселесі Мәскеуді көңілін оңтүстік пен
шығысқа аударуға мәжбүрледі. Мәскеу американ әлемдік үстемдігімен жалғыз
күресу мүмкін емес екендігін сезді, шешем көзі Қытаймен қатынас орнату
болды. Орталық Азияда дәстүрлі мүддесі бар Қытай секілді әлемдік
гегемонияға тағы бір кандидаттың пайда болуы – үлкен тәуекел.
Байқап отырғанымыздай, бұл жағдайлар Мәскеуді бұрынғы кіші інілері
бет бұруға мәжбүрледі. Сыртқы саясатта жаңа приоритет пайда болды – таяу
шетел. Мүмкін бұл тек сәйкестік емес шығар: Батыс елдері мен АҚШ-тың
Ресейдің ішкі істері болып есептелетін Шешенстан мәселесіндегі Мәскеудің
позициясын қатаң сынауы, бір жағынан, одан жұмсақ емес және Б.Ельциннің
демонстративті және агрессивті жауабы, екінші жағынан, қырғи-қабақ соғысы
синдромының әлі жоғалмағандығын және кез-келген уақытта нөлден төмен
деңгейге түсіп кетуі мүмкіндігін білдіреді. Бұндай жағдайда Ресейге толық
сыртқы саяси оқшаулану қаупі төнеді, ал бұған тіптен жол беруге болмайды.
Ресейдің Қазақстанға қатысты саясатына келер болсақ , оны 1995 жылы 14
ақпанда жарияланған РФ Президентінің ТМД мүше-мемлекеттеріне қатысты РФ
стратегиялық курсын бекіту туралы жарлығы шеңберінде қарау қажет. Бұл
құжатқа сәйкес Ресейдің ТМД-дағы өмірлік мүддесі келесі бағытталған
негізделген: (әрине, экономикалық қарым-қатынастарды есептемегенде)
Қорғаныс;
Қауіпсіздік;
Ресейліктердің құқын қорғау ( бұл жұмбақталған тезис КСРО ыдырағаннан кейін
РФ территориясынан тыс жерде қалған халықтарды қорғау дегенді білдіреді;
Жай көздің өзіне де бұл тізімнің тікелей Қазақстанға қатысты екендігі
анық көрініп тұр. Өйткені:
біріншіден, Ресей Қазақстанның табиға ресурстарысыз өмір сүре алмайды;
екіншіден, ТМД-ның ешбір мемлекеті дәл Қазақстан секілді қорғаныс кешені
саласында Ресеймен тығыз қарым-қатынаста емес (ресей-қазақстан ортақ
қолданысында Байқоныр космодромы және 4 әскери полигон бар);
үшіншіден, бір мемлекетте пайда болған экономикалық тұрақсыздық келесі
мемлекетте автоматты түде тұрақсыздық тудырады;
төртіншіден, соңғы уақытта қатарлары азайғанына қарамастан Қазақстанда
тұратын орыс тілді халықтардың саны ТМД өзге мемлекеттеріне қарағанда
бірнеше есе артық.
2.3. Қазақстан-Ресей қатынастарының эволюциясы
Әлемдік саясаттық аймақтық контекстінде Қазақстанның Ресеймен қарым-
қатынасы ерекше кешенді және қарама-қайшылықты сипатта. Бұл контекстте
бірнеше кезеңдерді атап көрсетеді.
Бірінші кезең. Бұл 1991 жылғы желтоқсандағы Алматы саммитінен
Қазақстан мен Ресей арасындағы достық, серіктестік және өзара көмек туралы
келісімге қол қойылған 1192 жылдың мамырына дейінгі уақыт. Екі жақтың да
өркениетті айырылысудың Алматы саммиті, Бішкек кездесуінде анықталған
ережелерімен келіскенмен, бұл кезең өзараитеру сипатына ие болды, бұған
себеп бұрынғы КСРО иеліктерін бөліскен үлесіне көңілтолмаушылық,
этникааралық шиеленістердің күшеюі, территориялық мәселелердегі
келіспеушілік және т.б. болды. Экономикалық, саяси сипаттағы проблемалар
өрт сөндіру әдісімен шешілді, ешқандай екі жақты қатынастарды жүйелігі
туралы сөз болмады.
Екінші кезең 1992 жылдың көктемінен 1994 жылдың көктеміне дейін
созылды. Бұл этап Қазақстанның Ресейге қатысты шиеленісті көңіл-күйді
шешу жолындағы біржақты әрекеттерімен сипатталды. Алайда бұлар тек
президент Н.Ә.Назарбаевтың инициативаларында орын алды, шарықтау шегі-
Еуразиялық Одақты қалыптастыру идеясы еді. Алайда ол қолдауға ие болмады.
Сонымен қатар Қазақстанның рубльдік зонадан ығыстырылып шығарылуы,
көршілердің авантюрлі жобалары Қазақстанның сыртқы саяси сатус-квосына
альтернатиаларды іздеуіне итермеледі, Мәскеумен тек қана әскери-саяси
қатынасты сақтап қалу.
Үшінші кезең әскери-саяси байланыстардың дамуымен сипатталады. Бұл
этап бұл Қазақстан Президентінің Ресейге 1994 жылғы наурыздағы ресми
сапарынан басталды және 1995 жылы екім мемлекеттің қазақстан-ресей
серіктестігін кеңейту мен тереңдету туралы Декларацияға қол қоюымен
аяқталды. Осы кезеңде әскери-саяси және әскери-техникалық серіктестікте
бірқатар түсіністіктерге қол жеткізілді. Әскери серіктестік, стратегиялық
ядролық күштер туралы, Байқоңыр космодромына қатысты (28.03.1994)
келісімдер, 4 полигонды қолдану және арендалау туралы шарттармен қатар
экономикалық серіктестік және саяси проблемаларды реттеу туралы бірқатар
келісімдерге қол қойылды.
Төртінші кезең 1995 жылдың көктемі мен 1998 жылдың сәуірі аралығын
қамтиды. Ол қазақстан-американ қатынастарының белсенділігі нәтижесі
ретінде қазақстан-ресей қатынастарының біршама салқындауымен сипатталады.
Қазақстан-американ байланысының интенсификациясының негізі - 1994 жылы қол
қойылған Қазақстан мен АҚШ арасындағы демократиялық серіктестік туралы
Хартия болды. 1995 жылы Қазақстан Парламентінің таратылып,
Н.Ә.Назарбаевтың президенттің мерзімінің ұзартылуына Вашингтонның негативті
реакциясына қарамастан, 1997 жылдың күзінде Н.Ә.Назарбаевтың Вашингтонға
сапары кезінде Қазақстан Республикасы мен АҚШ арасындағы саяси және
экономикалық серіктестікі тереңдету Бағдарламасына қол қойылды. Астана
Вашингтонның стратегиялық серіктесі болып жарияланды, бұл әрине Мәскеудің
көңілінен шықпады. Сондықтан да шығар Қазақстан Республикасы Президентінің
Кедендік Одақ мүшелеріне 1998 жылы ұсынған қарапайым адам үшін қарапайым
он қадам инициативасы толық қолдау таппады. Қазақстан жағының ТМД
шеңберінде бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету Пактісі де
түсініктікпен де қарсы алынбады.
Бесінші кезең 1998 жылдың көктемінде басталып, қазіргі уақытқа дейін
жалғасуда. Бұл кезеңнің маңызды оқиғасы болып ХХІ ғасырға бағытталған
мәңгілік достық пен одақтастық туралы декларацияның (1998жылдың шілдесі)
қабылдануы есептелінеді. Этап екі жақтың да ішкі саяси тұрақтылықты
сақтауға ұмтылысында өзара қолдау көрсетуімен сипатталады. Сөйтіп Мәскеу
1999 жылғы кезектен тыс президенттік сайлауға жағымды көзқарас танытып,
Қазақстан солтүстігінде орыс Алтайын құруды көздеген Өскемен инцидентіне
тіпті мән бермеді. Астана ресейлік биліктің Шешенстандағы әрекеттерінің
ақталғандығын бірнеше рет қайталады.
2.4. Саяси жақындасудың потенциалды факторлары
Формальды көзқарас бойынша қазақстан – ресей қатынасы егеменді және
тең құқықты мемлекеттердің қатынасы болып есептеледі. Алайда өзінің мазмұны
бойынша ол шекті ассиметриялық сипатқа ие.
Бұл екі мемлекеттің экономикалық потенциалына, сонымен қатар олардың
геосаяси және әскери-саяси салмақты категориясына да байланысты. Өзара
потенциалдардың бұндай диспропорциясы мазмұнды мүдделер айырмашылығын
сипаттайды.
Дей тұрғанмен , бұл жерде теріс жақтарынан гөрі, оң жақтары басым деп
айтуға болады. Екі жақты мемлекетаралық қатынастың бүкіл кешенін анықтайтын
маңызды факторларды атап өткім келіп тұр:
► бүкіл аймақтағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Қазақстан-Ресей қатынасы: оң және теріс факторлар
Мақсаты: - Қазақстан мен Ресей саяси, әскери салалардағы
ынтымақтастығына сараптама жүргізу;
- Серіктестіктің перспективаларын анықтау;
Жоспары:
І. Кіріспе бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
-1-
ІІ. Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. -2-
1. Қазақстанның геосаяси статусы және Ресей
... ... ... ... ... -3-
2. Ресейдің геосаяси статусы және
Қазақстан ... ... ... ... ... ... -5-
3. Қазақстан-Ресей қатынастарының эволюциясы
... ... ... .. -7-
4. Саяси жақындасудың потенциалды факторлары
... ... ... . -9-
5. Қазақстан-ресейлік шекараның шиеленісті
потенциалы -10-
6. Каспий ойыны: ғаламдық па әлде аймақтық па
... ... ... ... -11-
7. Байқоңыр космодромы компромисс нүктесі
ретінде . -13-
8. Әскери-саяси ынтымақтастық әлде әскери қатысу
... ... -14-
ІІІ. Қорытынды бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... -16-
Қосымшалар:
1. Тест сұрақтары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... -17-
2. Глоссарий
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
-19-
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... -20-
1 Кіріспе
Тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бері Қазақстанның сыртқы саясаты
жаңа-жаңа институционализация этапын бітірді. Бұл этаптың жетістіктері
бәріне белгілі. Оның сыртқы саясатта жеке ірекет ету тәжірибесінің болмауы,
жоғарғы дәрежелі дипломатиялық кадрлардың жетіспеуі, ақпараттық қамтамасыз
ету деңгейінің төмендігі себепті негізгі кемшілігі болып кез-келген
сыртқы саяси концепцияның негізі болатын кейбір принциптердің ескерілмеуі
есептеледі:
Біріншіден және ең алдымен Қазақстан Республикасының геосаяси
идентификациясының нақты контурларын анықтау, бұл мәселе әлі күнге
дейін ашық болып отыр;
Екіншіден, ең басынан сыртқы саяси жоспарлаудың проблемаларына көңіл
аударылмады, мемлекет сыртқы саяси қызметін кең интелектуалды көмексіз
атқарды;
Бұның бәрі институционализация этапынан кейін активизация этапы –
алдыңғы кезеңде басталған сәтті инициативаларды жүзеге асыру, сыртқы
саясаттың жаңа бағыттарын қалыптастыру - жүретіндігін айтады. Кезеңнің
басты мақсаты – қолда бар ресурстар, қаражат, мүмкіндіктерді ескере отырып,
сыртқы саяси приоритеттердің қатаң прагматикалық жүйесін құру.
Ереже бойынша, кез-келген мемлекеттің сыртқы саяси приоритеті немесе
географиялық орналасуы, немесе сыртқы қауіп иерархиясымен анықталады. Ал
Қазақстанның сыртқы саяси приоритеттер жүйесі осы екі парадигма синтезіне
негізделуі қажет. Географиялық құрылым – шынайы жіне тәжірибелі болса,
қауіпсіздік парадигмасы – идеалды жіне теориялы. Сонда да қауіпсіздік
парадигмасының нақ өзң кез-келген сыртқы саяси доктринаның неізін құрайды.
Басым факторларға негізделген Қазақстанның геосаяси жекелігі аса
маңызды. Басым факторлардың өзі бірнеше микробөліктерге бөлініп, өзара
тығыз байланысып, динамикалық тепе-теңдік жағдайында болады. Біреулері
уақыт өте жоғала бастаса, біреулері енді қалыптаса бастайды. Алайда даму
жағдайының кез-келген нұсқасында Қазақстанның сыртқы саяси приоритеттерінің
жүйесі әрқашан да геосаяси маңызды 3 негізгі элементтермен сипатталады:
Ресейдің ерекше мүдделері сферасына кіру;
Қытайдың дәстүрлі мүдделерінің сферасына ену;
АҚШ және де өзге дамыған мемлекеттердің ғаламдық мүдделер
зонасына қосылу;
Сыртқы саяси ориентация прагматизмі позициясынан қарасақ Қазақстан
үшін дәл Ресеймен екі жақты қарым-қатынастың маңызы зор, бұның өз алдына
бірқатар негізгі себептері бар.
2.1. Қазақстанның геосаяси статусы және Ресей
Ең алдымен мідени-тарихи және конфессиалды параметрлер бойынша
республика азиялық елдерге жататынын атап көрсету қажет. Алайда
географиялық параметрлер бойынша ол еуроазиялық есептеледі. Бұл сыртқы
саяси приоритеттердің дифференциалды сипат алатындығын көрсетеді. Егер
бірлескен потенциал бойынша Ресей бүкіл посткеңестік кеңістікте
тұрақтандырушы фактор рөлін атқарса, өзінің геосаяси және геоэкономикалық
мүмкіндіктеріне сәйкес Қазақстан Орталық-Азия субаймағында тұрақтандырушы
фактор рөліне ие бола алады. Бірақ Республиканың ислам әлеміне тиесілігі
және Түркия, Иран, қалған Мұсылмандық Шығыстың рухани-идеологиялық
ықпалға бәсекелерінің артуы Қазақстанды макроаймақтық маңызға ие мемлекетке
айналдырды. Бұл мағынада республиканың геосаяси рөлі аймақ масштабында
адекватты қабылданып, бағалануы тиіс.
Осы фактордың ықпалы өзінің посткеңестік республикалардың
реинтеграциясы бойынша инициативаларының Ресей жағынан қолдау таппауы
Қазақстанды альтернативті жолдарды белсенді іздестіруге итермеледі. Бұл
бағыттағы алғашқы қадамдар 1992 жылы жасалды: Ташкентте посткеңестік
Орталық Азия елдері лидерлерінің алғашқы саммиті өтті. 1993 жылы аймақтың
екі ірі мемлекеті – Қазақстан мен Өзбекстан – экономикалық интеграцияны
тереңдету жөнінде екі жақты келісімдерге қол қойды. Көп кешікпей оларға
Қырғызстан да қосылды – 30 сәуір 1994 жылы Шолпан-Ата қаласында үш ел
мемлекетінің басшылары Бірыңғай Экономикалық Кеңістік құру туралы келісімге
қол қойды. Әскери – саяси сферада тығыз интеграцияға ұмтылыс көрінісі
ретінде Орталық Азиялық Батальонның құрылуы мен Мәңгілік достық туралы
үштік келісімнің (10.01.1997) қабылдануын айтамыз.
Аймақ елдерін бірлестіруші мотив ретінде экономиканың шикізаттық және
аграрлық сипатын , елдердің (әсіресе Қазақстанның) соңғы этаптар бұрынғы
КСРО-ның өзге бөліктерінде орналасқан өндірістік циклдерге тәуелділігін
атап көрсетуге болады. Қазіргі уақытқа дейін не географиялық, не этникалық,
не діни, не тарихи жақындық өзара жақындасудың бірлескен доминантты негізін
сала алмай отыр. Және бұл тектен-тек емес. Өйткені интеграция идеясының
өзін әо орталық азиялық мемлекет өзінше түсінеді. Айтар болсақ, өзбек
элитасының мүдделерін білдіре отырып, ел президенті И. Каримов үштік одақ
шеңберіндегі интеграциялық әрекеттермен қатар, ішкі резервтерге сүйенген
саясат жүргізуде.
Аймақтағы саяси жағдайға әсер ететін тағы бір маңызды фактор –
Қазақстан мен Өзбекстанның лидерлік бәсекесі. Екі республика арасындағы
конкуренттік қатынас көп жағдайда бүкіл аймақтағы саяси жағдайға әсер ету
рычагы ретінде қолданылады: Бұл қайшылықтардан Анкара, Тегеран, Вашингтон
және, әрине, Мәскеу пайда көріп қалғысы келеді. Астананың аймақтық статусы,
оның басты конкуренті Ташкенттікі секілді, әлі нақты анықталмаған. Бір
нәрсе ғана анық: Орталық Азияда оркестрді Кремльдің қолдауына ие болған
мемлекет дирижерлайтын болады.
Қазақстан үшін Ресей Еуропаға терезе болып табылады. Қазақстан
тауарларын әлемдік рынокқа шығаратын көліктік коммуникациялар Ресей
Федерациясында орналасқан және ресейлік көліктік коммуникация жүйесіне
тығыз бекіген. Солтүстік Қазақстанның көптеген шоссе және темір жолдары–
бұрынғы КСРО-ның батыс бөліктерін Сібір, Орталық Азиямен байланыстыратын
көліктік линиялардың ажыратылмас бөлігі. Сонымен қатар Қазақстанның
солтүстік және солтүстік-шығыс облыстары толығымен ресейлік газдың
жеткізілуіне тәуелді. РАО ЕЭС, ЛУКойл секілді ресейлік өндірістік
гиганттардың қызметі жандануда.
Қытай-қазақ қатынастарындағы трансшекаралық өзендер, соның ішінде
Ертіс, мәселелелерінің шешілуі Ресейдің көмегін қажет етіп отыр.
1 2.2. Ресейдің геосаяси статусы және Қазақстан
Посткеңестік кеңістіктегі жаңа тәуелсіздік алған мемлекеттер үшін
Ресей геосаяси және геоэкономикалық координата жүйесіндегі орталық нүкте
болды және болып қала береді. Ғаламдық және аймақтық процестер нәтижесінде
геосаяси ось орнының ауысы Ресейді жаңа сыртқы саяси ортаға қатысты
стратегиясын қайта қарауға мәжбүрледі. Алайда Ресей сыртқы саясаты өте ұзақ
уақыт бойы тәуекел анализі әдіснамасы мен сыртқы саяси доктринасын анықтау
жолында болды. Ресейдің саяси элитасы ОБСЕ саммитіне дейін (Түркия, 1999
жылдың қарашасы) парадигмалардың өзгерісіне төзіге алмай келді. Бұған себеп
– ішкі саяси дағдарыстар болуы әбден мүмкін.
Соған қарамастан көптеген сарапшылардың айтуынша, бүгінгі күні
Ресейде ұлттық мүддені анықтау процесі басталды. Оның бірқатар себептері де
бар. Жай темппен болса да НАТО-ның Шығысқа сенімді түрде жылжуы; Еуропадағы
дәстүрлі геосаяси позицияларын жоғалтуы; Косово дағдарысының ащы сабағы,
нәтижесі ретінде ресей-американ серіктестігін орнатуға деген үміттің
жоғалуы; сонымен қатар, Шешенстан мәселесі Мәскеуді көңілін оңтүстік пен
шығысқа аударуға мәжбүрледі. Мәскеу американ әлемдік үстемдігімен жалғыз
күресу мүмкін емес екендігін сезді, шешем көзі Қытаймен қатынас орнату
болды. Орталық Азияда дәстүрлі мүддесі бар Қытай секілді әлемдік
гегемонияға тағы бір кандидаттың пайда болуы – үлкен тәуекел.
Байқап отырғанымыздай, бұл жағдайлар Мәскеуді бұрынғы кіші інілері
бет бұруға мәжбүрледі. Сыртқы саясатта жаңа приоритет пайда болды – таяу
шетел. Мүмкін бұл тек сәйкестік емес шығар: Батыс елдері мен АҚШ-тың
Ресейдің ішкі істері болып есептелетін Шешенстан мәселесіндегі Мәскеудің
позициясын қатаң сынауы, бір жағынан, одан жұмсақ емес және Б.Ельциннің
демонстративті және агрессивті жауабы, екінші жағынан, қырғи-қабақ соғысы
синдромының әлі жоғалмағандығын және кез-келген уақытта нөлден төмен
деңгейге түсіп кетуі мүмкіндігін білдіреді. Бұндай жағдайда Ресейге толық
сыртқы саяси оқшаулану қаупі төнеді, ал бұған тіптен жол беруге болмайды.
Ресейдің Қазақстанға қатысты саясатына келер болсақ , оны 1995 жылы 14
ақпанда жарияланған РФ Президентінің ТМД мүше-мемлекеттеріне қатысты РФ
стратегиялық курсын бекіту туралы жарлығы шеңберінде қарау қажет. Бұл
құжатқа сәйкес Ресейдің ТМД-дағы өмірлік мүддесі келесі бағытталған
негізделген: (әрине, экономикалық қарым-қатынастарды есептемегенде)
Қорғаныс;
Қауіпсіздік;
Ресейліктердің құқын қорғау ( бұл жұмбақталған тезис КСРО ыдырағаннан кейін
РФ территориясынан тыс жерде қалған халықтарды қорғау дегенді білдіреді;
Жай көздің өзіне де бұл тізімнің тікелей Қазақстанға қатысты екендігі
анық көрініп тұр. Өйткені:
біріншіден, Ресей Қазақстанның табиға ресурстарысыз өмір сүре алмайды;
екіншіден, ТМД-ның ешбір мемлекеті дәл Қазақстан секілді қорғаныс кешені
саласында Ресеймен тығыз қарым-қатынаста емес (ресей-қазақстан ортақ
қолданысында Байқоныр космодромы және 4 әскери полигон бар);
үшіншіден, бір мемлекетте пайда болған экономикалық тұрақсыздық келесі
мемлекетте автоматты түде тұрақсыздық тудырады;
төртіншіден, соңғы уақытта қатарлары азайғанына қарамастан Қазақстанда
тұратын орыс тілді халықтардың саны ТМД өзге мемлекеттеріне қарағанда
бірнеше есе артық.
2.3. Қазақстан-Ресей қатынастарының эволюциясы
Әлемдік саясаттық аймақтық контекстінде Қазақстанның Ресеймен қарым-
қатынасы ерекше кешенді және қарама-қайшылықты сипатта. Бұл контекстте
бірнеше кезеңдерді атап көрсетеді.
Бірінші кезең. Бұл 1991 жылғы желтоқсандағы Алматы саммитінен
Қазақстан мен Ресей арасындағы достық, серіктестік және өзара көмек туралы
келісімге қол қойылған 1192 жылдың мамырына дейінгі уақыт. Екі жақтың да
өркениетті айырылысудың Алматы саммиті, Бішкек кездесуінде анықталған
ережелерімен келіскенмен, бұл кезең өзараитеру сипатына ие болды, бұған
себеп бұрынғы КСРО иеліктерін бөліскен үлесіне көңілтолмаушылық,
этникааралық шиеленістердің күшеюі, территориялық мәселелердегі
келіспеушілік және т.б. болды. Экономикалық, саяси сипаттағы проблемалар
өрт сөндіру әдісімен шешілді, ешқандай екі жақты қатынастарды жүйелігі
туралы сөз болмады.
Екінші кезең 1992 жылдың көктемінен 1994 жылдың көктеміне дейін
созылды. Бұл этап Қазақстанның Ресейге қатысты шиеленісті көңіл-күйді
шешу жолындағы біржақты әрекеттерімен сипатталды. Алайда бұлар тек
президент Н.Ә.Назарбаевтың инициативаларында орын алды, шарықтау шегі-
Еуразиялық Одақты қалыптастыру идеясы еді. Алайда ол қолдауға ие болмады.
Сонымен қатар Қазақстанның рубльдік зонадан ығыстырылып шығарылуы,
көршілердің авантюрлі жобалары Қазақстанның сыртқы саяси сатус-квосына
альтернатиаларды іздеуіне итермеледі, Мәскеумен тек қана әскери-саяси
қатынасты сақтап қалу.
Үшінші кезең әскери-саяси байланыстардың дамуымен сипатталады. Бұл
этап бұл Қазақстан Президентінің Ресейге 1994 жылғы наурыздағы ресми
сапарынан басталды және 1995 жылы екім мемлекеттің қазақстан-ресей
серіктестігін кеңейту мен тереңдету туралы Декларацияға қол қоюымен
аяқталды. Осы кезеңде әскери-саяси және әскери-техникалық серіктестікте
бірқатар түсіністіктерге қол жеткізілді. Әскери серіктестік, стратегиялық
ядролық күштер туралы, Байқоңыр космодромына қатысты (28.03.1994)
келісімдер, 4 полигонды қолдану және арендалау туралы шарттармен қатар
экономикалық серіктестік және саяси проблемаларды реттеу туралы бірқатар
келісімдерге қол қойылды.
Төртінші кезең 1995 жылдың көктемі мен 1998 жылдың сәуірі аралығын
қамтиды. Ол қазақстан-американ қатынастарының белсенділігі нәтижесі
ретінде қазақстан-ресей қатынастарының біршама салқындауымен сипатталады.
Қазақстан-американ байланысының интенсификациясының негізі - 1994 жылы қол
қойылған Қазақстан мен АҚШ арасындағы демократиялық серіктестік туралы
Хартия болды. 1995 жылы Қазақстан Парламентінің таратылып,
Н.Ә.Назарбаевтың президенттің мерзімінің ұзартылуына Вашингтонның негативті
реакциясына қарамастан, 1997 жылдың күзінде Н.Ә.Назарбаевтың Вашингтонға
сапары кезінде Қазақстан Республикасы мен АҚШ арасындағы саяси және
экономикалық серіктестікі тереңдету Бағдарламасына қол қойылды. Астана
Вашингтонның стратегиялық серіктесі болып жарияланды, бұл әрине Мәскеудің
көңілінен шықпады. Сондықтан да шығар Қазақстан Республикасы Президентінің
Кедендік Одақ мүшелеріне 1998 жылы ұсынған қарапайым адам үшін қарапайым
он қадам инициативасы толық қолдау таппады. Қазақстан жағының ТМД
шеңберінде бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету Пактісі де
түсініктікпен де қарсы алынбады.
Бесінші кезең 1998 жылдың көктемінде басталып, қазіргі уақытқа дейін
жалғасуда. Бұл кезеңнің маңызды оқиғасы болып ХХІ ғасырға бағытталған
мәңгілік достық пен одақтастық туралы декларацияның (1998жылдың шілдесі)
қабылдануы есептелінеді. Этап екі жақтың да ішкі саяси тұрақтылықты
сақтауға ұмтылысында өзара қолдау көрсетуімен сипатталады. Сөйтіп Мәскеу
1999 жылғы кезектен тыс президенттік сайлауға жағымды көзқарас танытып,
Қазақстан солтүстігінде орыс Алтайын құруды көздеген Өскемен инцидентіне
тіпті мән бермеді. Астана ресейлік биліктің Шешенстандағы әрекеттерінің
ақталғандығын бірнеше рет қайталады.
2.4. Саяси жақындасудың потенциалды факторлары
Формальды көзқарас бойынша қазақстан – ресей қатынасы егеменді және
тең құқықты мемлекеттердің қатынасы болып есептеледі. Алайда өзінің мазмұны
бойынша ол шекті ассиметриялық сипатқа ие.
Бұл екі мемлекеттің экономикалық потенциалына, сонымен қатар олардың
геосаяси және әскери-саяси салмақты категориясына да байланысты. Өзара
потенциалдардың бұндай диспропорциясы мазмұнды мүдделер айырмашылығын
сипаттайды.
Дей тұрғанмен , бұл жерде теріс жақтарынан гөрі, оң жақтары басым деп
айтуға болады. Екі жақты мемлекетаралық қатынастың бүкіл кешенін анықтайтын
маңызды факторларды атап өткім келіп тұр:
► бүкіл аймақтағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz