Электронды оқулықтың тиімділігі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
І ТАРАУ.
ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ ТАРИХЫ
1.1.
Электрондық оқулықтың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.2.
Электронды оқулықтың тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
8
1.3.
Электронды оқулықтың қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
10
ІІ ТАРАУ.
DELPHI - ДЕ ҚОЛДАНБАЛЫ ПРОГРАММА ЖАСАУ НЕГІЗДЕРІ. DELPHI ПРОГРАММАЛАУ ТІЛІНІҢ ИНТЕГРАЦИЯЛАНҒАН ОРТАСЫ
2.1.
Delphi-туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
2.2.
Delphi-дің меню жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
13
2.3.
Delphi-дің additional парағының компаненттері ... ... ... ... ... .. ... ...
19
ІІІ ТАРАУ. ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ МАЗМҰНЫНА СӘЙКЕС SCRATCH БАҒДАРЛАМАСЫНА АРНАЛҒАН ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ
3.1
Жаңартылған білім мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
3.2
Scratch программалау ортасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
38
3.3
Информатика пәні бойынша электрондық оқулығын Borland Delphi 7 және Front Page бағдарламасында жасау ... ... ... ... ...
49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ...
54
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Дипломдық жобаның өзектілігі: қазіргі уақытта дамыған заманның ақпараттандыру кезеңінде оның барлық мүшелері олардың қоғамдық жағдайына қарамастан өзінің қызмет барысында алдында тұрған міндеттерді шешу ақпарат пен білімді пайдаланады. Кітаптар, патенттар, журналдар, есептер, идеялар шоғырланған білім, тәжірибе, жалпы қоғамның барлық танымдық талабының қоры техникалық деңгейде күнделікті өндірістік, ғылыми, жалпы білімдік және басқа да қызмет түрлерінде әрдайым көбейіп отырады. Ақпарат құндылығы мен ақпараттық қызмет көрсетудің салмағы қазіргі қоғам өмірінде жедел түрде өсуде. Бұл ақпараттандыру процесі кезінде материалдық құндылығы болмаса да басты рөл деуге негіз береді.
Дипломдық жобаның мақсаты: Қандай да бір істі бастағанда оның белгілі бір көздеген мақсаты болады.Менің дипломдық жобамның мақсаты мектеп оқушыларына немесе белгілі бір салада жұмыс жасайтын мамандарға арнап интерактивті байланыстарды қамтамасыз ету.
Дипломдық жобаның міндеттері:
oo Мектеп оқушыларына және мұғалімдерге арналған Информатика пәнінен электрондық оқулық құру;
oo Электронды оқулық жасауға арналған программамен танысу;
oo Borland Delphi 7 және MS FrontPage бағдарламалау орталарында информатика пәнінен Scratch бағдарламасына арналған электрондық оқулық құру.
Дипломдық жобаны зерттеудің нысаны және зерттеу пәні: Borland Delphi 7 бағдарламасында Инфоматика пәнінен Scratch бағдарламасына арналған электрондық оқулықты жүзеге асыру.
Дипломдық жобаның зерттеу әдістері: Осы талаптарды ескере отырып электронды оқулықты құрыстыру.
Дипломдық жобаны зерттеудің ғылыми болжамы: Программалау құралдарын өз шығармашылығында пайдалану және оны қоғамда маңызды қолданыс тапқан мақсатта ұсыну жобаның жаңашылдығы болса, оны меңгеру аса зор уақыт пен шыдамдылықты талап ететін күрделі еңбектің бір түрі болып табылады. Borland Delphi 7 бағдарламасында кодтар жазу, құрал- саймандар панелін пайдалану, қасиеттер панелімен жұмыс жасау өз нәтижесін береді және одан программалаушы дайын жоба ала алады.
Дипломдық жобаның практикалық маңызы: Сабақ беру барысында мұғалімдерге электронды оқулықпен жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Электрондық оқулық оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын оятып, мұғалімдердің жұмысын жеңілдету үшін жасалған.
Дипломдық жобаның ғылыми жаңалығы: Мектеп оқушыларына жаңартылған білім мазмұнына сәйкес информатика пәнінен Scratch бағдарламасын тиімді және тез арада меңгеруі. Сонымен бірге бағдарламаның өте қолайлы және түсініктілігі, барлық дәрістердің, практикалық, видеосабақтардың қол астында болуы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімінде мен зерттеудің өзектілігі мен мақсатына, міндетіне, зерттеудің нысаны және зерттеу пәніне, зерттеу әдістеріне, зерттеудің ғылыми болжамына, практикалық маңызына, жобаның ғылыми жаңалығына тоқталып кететін болсам, бірінші бөлімінде электронды оқулық жайлы түсінікті, электрондық оқулықтың құрылымына жалпы шолу жасалынып, олардың негізгі мүмкіндіктерімен қолданыс салалары қарастырылған.
Дипломдық жобаның екінші бөлімінде Borland Delphi - де қолданбалы программа жасау негіздері, жобаның жасалу үрдісі тізбектей баяндалған, Delphi программалау тілінің интеграцияланған ортасы қарастырылған.
Дипломдық жобаның үшінші бөлімінде жаңартылған білім мазмұнына сәйкес SCRATCH бағдарламасы толықтай зерттеліп, оның шығу тарихы және онда орындалатын мультфильмдер, анимациялар жайлы дәрістер, практикалық тапсырмалар, бейнесабақтар зерттеліп электронды оқулыққа енгізілді.
І ТАРАУ. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ
1.1 Электрондық оқулықтың құрылымы
Электронды оқулық дегеніміз - мультимедиалық оқулық, сондықтан электронды оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс. Электронды оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің жанында жазуы болады.Оқулықтың сапалылығы тақырыптық мазмұнның баяндалуымен анықталады. Егер аталған оқулық бойынша үйренушi сынақ немесе емтихан тапсыратын болса, онда оның мазмұндық материалы келесi үш түрде өрнектелетiн болады:
1. материалдың мәтiн, сурет, график, кескiн, кесте және т.б. түрлерде баяндалуы. Ол оның дәстүрлi оқулықтан ерекшелiгiн көрсетедi;
2. материалдың кескiн түрiнде баяндалуы - оқулық мазмұнының графиктiк-мәтiндiк түрде бейнеленуi. Онда оқу материалының негiзгi идеясын айқындайтын үзiндiлерiн оқушының меңгеруiне ыңғайлы етiп, графиктiк түрде бейнелеу;
3. өзiндiк тексерудiң (өзiндiк бақылаудың) тестiлiк жүйесi. Онда оқу материалын қаншалықты деңгейде меңгергенiн айқындайтын сұрақтар мен тапсырмалар берiледi.
Материалдың мұндай түрде бейнеленуi оқушының есте сақтау қабiлетiнiң дамуына және өткен материалды ұмытпай, оны дамытуына игi әсерiн тигiзедi[1].
Ал ендi электрондық оқулықтың құрылымдық элементтерiне жан-жақты тоқталайық:
сыртқы бетi;
титульдық экран;
мазмұны;
оқу материалының толық баяндалуы (кескiндер, кестелер, графиктер, бейнелер);
оқу материалының қысқаша мазмұны (кескiн курс түрiнде берiлуi);
қосымша әдебиеттер (оның тiзiмiн ғана емес, мәтiндердi де енгiзу қажет);
өзiндiк бiлiмдi тексеру жүйесi;
өзiндiк бақылау жүйесi;
мәтiндiк үзiндiлердi iздеу функциясы;
авторлар тiзiмi;
терминдiк сөздер;
оқулықтың элементтерiн басқару бойынша анықтамалық жүйе;
оқулықпен жұмысты басқару жүйесi.
Әрбiр құрылымдық элементке жеке-жеке тоқталып, сипаттама берейiк:
Сыртқы бетi түрлi-түстi бояулармен боялып, эстетикалық тұрғыдан әдемi безендiрiлуi қажет. Ол үшiн графиктiк қойылымдар мен түстер қолданылады. Оқулықты көрмеге қою мақсатында анимациялық құбылыс-тармен безендiрiлуi қажет.
Титульдық экран. Онда оқулықтың атауы, жоғарғы бiлiм мекемелерi (мысалы, Қазақстан Республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi), авторлық құқық, оқулықтан лицензиядан өткен белгiсi, баспаға тапсырылған күнi, оқулық авторларының мекемелерi туралы ақпараттар жазылады.
Мазмұны. Ол оқулықтың негiзгi құрылымдық элементтерiнiң қатарына енедi. Оқулық мазмұнының негiзгi құрылымдық бөлiктерiн шағын түрде үйренушiнiң оқуына жеңiл болатындай етiп көрсету қажет.
Электрондық оқулықты жақтаушылар мынадай мәселелер қойылады: неден бастау керек? электрондық оқулықтың типi қалай таңдалады? оны құрудың негiзгi мақсаты қандай? оқулықтың бөлiмдерiн үйренушi-нi ынталандыру бағытында қалай таңдап алуға болады? оқулықтың сценарийiн қалай жазуға болады? оның құрылымдық мазмұнын қалай құруға болады? электрондық оқулықпен оқытуда үйренушiнiң қызметiн қалай ұйымдастыруға болады? оқытудың нәтижелерiн қалай бақылауға бола-ды? электрондық оқулықты құруды қалай сипаттауға болады және т.б[3].
Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар:
1. жан-жақтылығы;
2. ізгiлiктiлiк. Онда кез келген орындаушы өзiне қажеттi бiлiмдi ала алады;
3. бейiмдiлiгi. Ұсынылып отырған оқу материалы барлық орындаушылар үшiн бiрмәндi болуы керек. Бiрақ оқу материалы әр түрлi формада берiлуi мүмкiн;
4. модульдiк. Кез келген электрондық оқулықты дәстүрлi оқулықтар негiзiнде құрылымын жасақтау;
5. экономикалық тиiмдiлiгi. Аталған оқулыққа сұраныс көп болуы қажет және сәйкес түсетiн пайданы да қарастыру қажет;
6. тұтынушыға бағдарлау.
Электрондық оқулықтың құрамы:
+ пән туралы қысқаша ақпарат;
+ жұмыс бағдарламалары;
+ электрондық оқулықпен және оның бөлiктерiмен жұмыс жасау туралы әдiстемелiк нұсқаулар;
+ ұсынылатын бiлiм беру бағдарламалары;
+ теориялық материалдар (лекция конспектiлерi);
+ теориялық материалдарға негiзделген оқу құралы;
+ практикалық жұмыстарды орындауға негiзделген әдiстемелiк құрал;
+ практикалық жұмыс пен бақылау жұмыстарының тапсырмаларының тiзiмi;
+ бақылау тапсырмалары;
+ лабораториялық жұмыстардың әдiстемелiк нұсқалары;
+ бiлiмдi бағалау критерийлерiн айқындайтын тапсырмалар.
1.2 Электронды оқулықтың тиімділігі
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі - деп, атап көрсетті.
Ертеңгі күнімізге аттамас бұрын бүгінгі ұстаздың кім екендігіне баға беріп көрейік. Бүгінгі мұғалім ата-ана, бала бағбаны, қоғам қайраткері. Мұғалім - оқытушы, мұғалім - ұстаз, мұғалім - оқулық авторы, мұғалім - технолог, мұғалім-жаңалықты дәріптеуші, таратушы.
Қазіргі мектептің даму болашағы қоғамның даму үрдісімен үнемі өсіп отыратын ақпарат көлемінің әр түрлі тегімен анықталады.Оқушыларға білім беруде жаңа оқыту технологияларын қолдану, инновациялық бағытта жұмыс жасау заман талабына сай талап етілуде[4].
Қазіргі кезді электрондық WEB оқулықтың қандай екендігі туралы біртұтас ой жоқ. Электрондық оқулық дегеніміз - мультимедиялық оқулық.
Электрондық оқулық пен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту процесін үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту. Білім берудің кез келген саласында электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен жұмыс істеуге жағдай жасайды.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес, сондықтан электронды оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуы тиіс. Электрондық оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді[5].
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық жұмыстар орындайды. Әрбір оқушы таңдалған тақырып бойынша тапсырмалар орындап, тестілер шешіп, карталар және схемалармен жұмыс жасауға дағдыланады.Мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент болып табылады. Бейнеклиптер уақыт масштабын өзгертуге және көріністерді тез және жәй түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық оқулық таңдап алынған хабарды көшіруге мүмкіншілік туғызады. Электронды оқулықтың ең қажет мүмкіндігі аудиохабарлар. Мысалы: құстардың дауыстарына қарай қандай құс екенін ажырата білу, жүрек қағысын байқау[6].
Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видеокөріністер, дыбыс және музыка тыңдатып көрсетуге болады. Бұл, әрине мұғалімнің тақтаға жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді, әрі әсерлі. Меңгерілуі қиын сабақтарды компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа тақырыпқа деген баланың құштарлығы оянады деп ойлаймын.Осы Электрондық оқулықтарды қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген қызығушылығының күрт артқандығы байқалады. Сондай ақ мұғалімдерге де өзіне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан ала алады. Электронды оқулық - бұл дидактикалық әдiс-тәсiлдер мен ақпараттық технологияны қолдануға негiзделген түбегейлi жүйе. Электронды оқулықпен оқыту, мұғалімнің оқушымен жеке жұмыс iстегенiндей болады. Дәстүрлi оқытуда кейбiр оқушылар түсiнбей қалған материалды мұғалімнен қайталап сұрай беруге кейде қысылады, сол себептi жаңа тақырыпты дұрыс қабылдай алмауына әкеп соғады. Ал электронды оқулықпен жеке жұмыс iстеуiнiң арқасында сол тақырыпты бiрнеше қайталап оқуына, тыңдауына, тiптi түсiнбеген сөздi бөлiп анықтама бөлiмiнен қарауға, сол сөздiң түсiндiрмесiн бiлуiне, оның грамматикалық жасалу жолдарын бiлуiне көптен-көп көмегiн тигiзедi.
Электрондық оқулықтар оқушының бiлiм сапасын бақылау жүйесiн өзгертуге мүмкiндiк жасайды. Дәстүрлi оқытуда әр оқушы оқытушы тарапынан бақылау өте жиi болмай қалуы да кездеседi, ал электронды оқулықтың көмегiмен оқыту үрдiсiнiң әр кезеңдерін бақылай алады. Тiптi кейде тапсырманың дұрыс орындалуын ғана қадағалап қоймай, қате орындаған жағдайда оқулықтың тарауына, керектi тақырыбына немесе қажет ақпаратқа сiлтемелер берiп отырады. Бұл оқушы үшiн, бiрiншiден үлкен көмек, жеңiлдiктер туғызса, екiншiден, сол материалды автоматты түрде бақылап, әдiл бағасын беруге, оқушыға қажетiне қарай кеңес беруге, сол жайында барынша мәлiмет алуға мүмкiндiк жасайды.Сонымен қатар оқушы грамматикалық анықтамаларды оқи отырып бiлiмiн тереңдете алады. Мiне, осындай мүмкiндiктердiң барлығы оқудың мотивациясын күшейтедi, оқушылардың тiлге деген қызығушылығын арттырады, оқуға деген белсендiлiгiн арттырады, оқытудың дәстүрлi ұйымдастыру формасынан шығып, оқытуды даралауды күшейтуге көп көмегiн тигiзедi. Электронды оқулықта берiлген мәтiндiк материалдар белгiлi бiр қатынас жағдаяттарында қолданылатын сөйлемдердi құрайды. Сұхбаттар көлемi жағынан шағын және жеңiл жатталады. Сұхбаттық жағдаяттар қазақ тiлiнде бiр-бiрiне сұрақтар қойып және жауап қайтара алуға үйретедi. Сонымен қатар берiлген тақырып төңiрегiндегi сөйлемдер мен әңгiмелердi микрофонның көмегiмен компьютерге басып, өздерi тыңдап, өзiн-өзi тексеруге, дұрыс сөйлеуге көмектеседi[7].
Мысалға, электронды оқулықтағы бiр тақырыпқа тоқталатын болсақ, алғашында сол тақырып бойынша мәтiн берiлген.
1. Осы мәтiндi оқушы тыңдайды, оқиды, сонан соң барып тақырыптық сөздiктерге көңiл аударады.
2. Жаңа сөздердiң аудармасын iздеп тауып алғаннан кейiн, сол сөздер-мен басқа жағдаяттарда қолдануға болатын сөйлемдер құрастырады.
3. Осы құрастырған сөйлемдерiн қолдана отырып жағдаяттар ойластырады.
4. Өздерi ойластырған жағдаяттарды қолдана отырып сұхбат құрасты-рады.
5. Сұхбаттарды бiрiншi жақтан құрастырғаннан кейiн, оны үшiншi жаққа аударып айтып бередi.
6. Берiлген тақырып көлемiнде түрлi жаттығулар мен тапсырмалар орындайды.
Электронды оқулықтар оқушылардың
oo бiлiм деңгейiн тереңдетуге;
oo ауызекi тiлде сөйлей бiлу дағдыларын қалыптастыруға;
oo өз бетiнше iздену қабiлетiн қалыптастыруға;
oo ойларын дамытуға;
oo оқушылардың сөздiк қорының молаюына;
oo тiлдi үйренуге деген ынтасы мен қызығушылығының артуына;
oo сабақта өзiн еркiн ұстап, өз мүмкiншiлiгiн кеңiнен пайдалана алуына;
oo өз iсiне талдау жасай алуға көптен-көп көмегiн тигiзедi.
1.3 Электронды оқулықтың қасиеттері
Электронды оқулықтың негізгі қасиеттері:
oo жинақтылық;
oo жүйелілік;
oo эстетикалық көркемділігі;
oo жылдамдылығы және т.б.
Электронды оқулықтың құрылымы:
1. материалдың мәтін, сурет, график, кескін, кесте және т.б. түрде баяндалуы. Ол оның дәстүрлі оқулықтан ерекшелігін көрсетеді.
2. материалдың кескін түрінде баяндалуы-оқулық мазмұнының графиктік-мәтіндік түрде бейнеленуі. Онда оқу материалының негізгі идеясын айқындайтын үзінділерін оқушының меңгеруіне ыңғайлы етіп, графиктік түрде бейнелеу.
3. өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік жүйесі. Онда оқу материалын қаншалықты деңгейде меңгергенін айқындайтын сұратар мен тапсырмалар беріледі.
Электронды оқулықтың құрылымдық элементтері:
Сыртқы беті;
Титулдық экран;
Мазмұны;
Аннотация;
Оқу материалының толық баяндалуы;
Оқу материалының қысқаша мазмұны;
Қосымша әдебиеттер;
Өзіндік білімді тексеру жүйесі;
Авторлар тізімі;
Терминдік сөздер;
Оқулықтың элементтерін басқару бойынша анықтамалық жүйе;
Оқулықпен жұмысты басқару жүйесі[8].
ІІ ТАРАУ. DELPHI - ДЕ ҚОЛДАНБАЛЫ ПРОГРАММА ЖАСАУ НЕГІЗДЕРІ. DELPHI ПРОГРАММАЛАУ ТІЛІНІҢ ИНТЕГРАЦИЯЛАНҒАН ОРТАСЫ
2.1 Delphi - туралы жалпы түсінік
Delphi - бұл Object Pascal сияқты керемет программалау тілі . Pascal тілі 1990 жылы шықты, ол сол кезде жетінші сериясын шығаруда болды. Сол кезде визуалды программалау және программа құру, сонымен бірге тез Windows жүйесі тарады. Сондықтан жетінші сериядан соң программистерге Pascal-дың сегізінші сериясын шығарған жоқ, бірақ Delphi дікі бірінші шығарды. Проект осы атпен 1993 жылы шықты, ал 1995 жылы сатуға Borland Delphi-дің бірінші версиясы шығарылды.
Неге осы атпен проект шыққан екен. Бәрі жай Егер сіз Оракулмен сөйлескіңіз келсе, онда Делфиге барыныз деген. Бұл, әрине, мәліметтер базасына баруға көмек, ол Oracle және Грецияда Дельфи деген қала бар, онда мифологиялық Оракул болған[9].
Неге Delphi де программа құру өте қолайлы? Delphi-ді басқа программалау жүйелерімен салыстырайық - Visual Basic және C++.
Егер Delphi-ді, мысалы C++ салыстырсақ, онда біздің көретініміз Delphi-да программа жазу тез және ыңғайлы.
Delphi-ді Visual Basic-пен салыстырсақ, онда көретініміз Visual Basic-те жазылған программалар аз орын алады, бірақ оның жұмыс істеуіне қосымша файлдар (DLL кітапханасы) қажет. Сол үшін жай программаның өзі 2 Мбайт орын алады.
1995 жылы шыққан Borland Delphi 1.0 революция болды, Pascal-дың жетінші версиясынан кейін шықты. Егер оны Delphi-дің алдынғы версияларымен салыстырсақ, онда Delphi 1 мүмкіндіктері бүгінгі күнде өте ыңғайсыз.
Borland компаниясы жылдан жылға Delphi-дің жаңа версиясын шығаруда. Windows 95 жаңа операциялық жүйесінің пайда болуында Delphi 2 шығарылды, онда оның мүмкіндіктері және стандартты жаңа операциялық жүйесі ескерілді[10].
Delphi-дің бірінші версиясы екінші версиядан айырмашылығы 32 разрядты және жаңа компонеттерді қолдайды, олар Windows 95 стилінде орындалады. Егер программист барлық қазіргі заманғы технологияларды және жаңа компоненттерді қолданғысы келсе, Delphi дің соңғы версияларын пайдалана білуі керек.
1997 жылы Delphi-дің үшінші версиясы шығарылды. Delphi 3 бағдарламасы сол кезде кең дамып келе жатқан Интернет желісіне және клиент - серверлік технологиясына бағытталған. Delphi 3 - те мәліметтер базасында жаңа драйверлер және SQL шығарылды.
Delphi 4 - те динамикалық массивтер енгізілді, ол өте ыңғайлы , жақсартылған программа отладкасын, жаңа компонеттер және CORBA қолдайды.
Delphi 5 2000 жылы шығарылды, мәліметтер базасын және көп тілді қолдады. HTML беттерін құру үшін Internet Express жүйесі құрылды. Delphi 6 2001 жылы жарыққа шықты, өзімен бірге көптеген жаңа компонеттер алып келді, ол Интернетпен өте тығыз интегралданды.
Delphi 7 өзін программалық қамтамасыздандырумен ортасымен әзірлейді. Delphi жетінші версиясында Windows XP толығымен шықты. Delphi 2 сияқты жаңа компонеттер Windows 95 стилінде қосылды, алты жыл өткеннен кейін жаңа компонеттер жаңа операциялық жүйе стилінде құруға рұқсат береді.
Delphi 8 NET Framework формасында құруға қолданылады.
Delphi 9 және Borland Developer Studio 3.0. Бұл нұсқада бұрынғы Delphi 8-дан жойылған Win32-дегі қосымшаларды өңдеу мүмкіндігі болды, бірақ VCL кітапханасы қайтарылған болса, CLX жүйеден алынған болатын.
Delphi 2006 (Delphi 10, Borland Developer Studio 4.0) 2005 жылдың желтоқсанында шығарылды. Бір IDE C #, Delphi.NET, Delphi Win32 және C ++ жобаларын дамытуға қолдау көрсетті.
Delphi 2007 (IDE CodeGear RAD Studio 5.0 бөлігі ретінде Delphi 11) 2007 жылдың қыркүйегінде шығарылды. Бұл Delphi-дің Unicode емес соңғы нұсқасы[11].
2.2 Delphi бағдарламасының меню жолы
Менюдің Файл (File) пункті командаларын қарастырайық. Бұл пунктте Құру (Создать), Ашу(Открыть), Жобаны ашу (Открыть проект), Таңдау (Выбрать), Сақтау (Сохранить) және т.б. командалар қарастырылған. Толығырақ сипаттама алу үшін Кесте1-де берілген.
Кесте 1.Менюдің Файл (File) пункті командалары.
Меню командалары
Сипаттамасы
Создать(New)
Құралатын обьектінің типін (қосымша, форма, модуль)таңдауға арналған меню.
Открыть...(Open)
Құрылған проект, форма, модуль, редактордағы текстік файлды жүктеу үшін ашуға арналған диологты терезені бейнелейді.Егер модуль форманы сипаттаса, онда бұл форма экранда пайда болады.
Открыть проект ... (Open Poject)
Құрылған проктті жүктеу үшін диологты терезені көрсетеді.(.bpr или.bpk)
Выбрать (Repeon)
Соңғы жабылған проекттер мен модульдердің тізімінен тұратын ішкі менюді көрсетеді.
Сохранить (Save)
Редактрленген файлды оның ағымды атымен сақтайды.
Сохранить как ... (Save As)
Проект файлындағы өзгертулерді енгізіп ағымды файлды жаңа атпен сақтайды.
Сохранить прект как...(Save Project As)
Ағымдағы проектті жаңа атпен сақтайды.
Сохранить все (Save All)
Барлық ашылған файл, проект пен модульдерді сақтау.
Закрыть (Close)
Ағымды проект және онымен байланысты модульдер мен формаларды жабады.
Закрыть все (Close All)
Барлық ашылған файлдарды жабады.
Использывать модуль (Use Unit)
Таңдалған модульді белсенді модульдің сипаттамасына қосады.
Печать (Print)
Белсенді файлды баспаға береді.
Выход(Exit)
Проектті жабады және ортаны жабады.
Менюдің басқа пунктерін қарастырайық.Правка (Edit) пункті Отменить (Undo) және Вернуть (Redo) командаларынан тұрады, олар редактормен жұмыс істеу кезінде жасалған қате әрекеттердің салдарын қоюға өте пайдалы.Мысалы, егер қажет текст фрагменті кездейсоқ өірілген жағдайда[12].
Отменить (Undo) командасын орнату үшін редактор менюіндегі Сервис Опции редактора (Options Environment) пунктін қалай қолдануға болатындағын түсінідреді. Отменить (Undo) командасының мүмкін санын шектеуге болады. Вырезать (Cut), Копировать (Copy), Вставить (Paste) және Удалить (Delete) командаларының қызметі Windows-тың басқа қосымшаларындағы осы командалардың қызметімен бірдей, бірақ Delphi-де оларды тек текстке емес, визуалды компонентке де пайдалануға болады.
Сделать верхним (Bring To Front), Сделать нижним (Send to Back), Выровнять (Align) және Размер (Size) командалары 1 сабақта талқыланған.Қалған 4 пункт формалардың сыртқы түрін жылдам безендіруге көмектеседі.
Поиск менюінде программаны орындау кезінде қатені табуға көмектесетін Find Error(қатені іздеу) командасы бар.Қате туралы хабарда оның адресі (орны)көрсетілген жағдайда сіз менюдің Search Find Error пунктін таңдап, сол адресті енгізуіңізге болады.Егер мүмкіндік болса, Delphi ортасы программада қате жіберілген орынға сізді апарады.
Менюдің Вид (View)пункті командаларын қарастырып, сипаттама берейік Кесте 2.
Кесте 2.Менюдің Вид (View) пунктінің құрамы.
Меню командалары
Сипаттамасы
Менеджер проектов
(Project Manager)
Проектілердің менеджерін көрсету.
Инспетор обьектов
(Object Inspektor)
Обьектілер инмпекторын көрсету.Онда өзгертуге болатын белсенді компоненттердің қасиеттерін бейнелейді.
Дерево обьектов(Object Tree View)
Сіздің формаңызға, модульге және т.б. орналастырған визуалды не визуалды емес компоненттердің сатылы ағаш тәріздес тізімін көрсету.
Список дел (To do List)
Жасалаған іс-әрекеттер тізімі.
Панель выравнивание
(Alignment Palette)
Формадағы обьектілерді әртүрлі параметрлер бойынша түзету.
Обозрователь (Browser)
Программадағы обьектілер сатысын, бастапқы текстегі идентификаторды іздеу және т.б. көру құралдарын шақыру.
Обзор кода
(Code Explorer)
Сіздің модуліңізде сипатталған барлық типтерді, қасиеттерді, әдістерді, глобалды айнымалыларды көресететін ағаш тәріздес диаграмманы ұсынады.
Список компонентов
(Component List)
Компоненттер палитрасының альтернативасы. Тышқан болмаған жағдайда компоненттер аты бойынша іздеуде пайдаланады.
Список окон
(Window List)
Delphi ортасында ашылған терезелер тізімі.
ФормаМодуль
(Toggle FormUnit)
Формадан оған сәйкес модульге өту, тізімнен модульді немесе форманы таңдау
Список модулей
(Unite)
Проектідегі модульдер тізімі
Список форм
(Forms)
Проектідегі формалар тізімі
Менюдің Project (Проект) пунктінде проектіні компиляциялауға немесе құруға болады.Егер Compile немесе Run таңдаса, онда Delphi соңғы компиляциядан кейін тек өзгертілген модульге ғана қайта компиляция жасайды.Бір жағынан Build all бастапқы текстке қол жету мүмкіндігі бар модульдердің барлығын қайта компиляциялайды. Проверить синтаксис (Syntax Check) командасы DCU файлын жаңартпай, текпрограмма кодының дұрыстығын тексереді.
Ең төмендегі Информация (Information) пункті программа туралы мына ақпаратты береді: берілгендер, ағын және код сегменттерінің өлшемі, локальды динамикалық жадының өлшемі және компиляцияланған жолдардың саны.
Выполнить (Run)пунктін программаны компиляциялауға және жүктеуге және де командалық жолдың параметрлерін программаға беру үшін қолданады.
Сурет - 1 . Standard парағы
Кесте 3. STANDARD парағының құрамына келесі компоненттер кіреді:
Frame
Жиектері бар форма тәрізді аумақ, басқа компоненттердің контейнері ретінде қолданылады
MainMenu
Негізгі меню жүйесі.
PopurMenu
Жанама немесе контекстік меню.
Label
Жазба. Ол компонентке шағын мәтін шығару
мақсатында қолданылады.
Edit
Енгізу қатары. Бір мәтіндік жолды енгізу, көрсету және түзету амалдарын орындауға қолданылады.
Memo
Көпжолды мәтіндік редакторы. Енгізу және шығару амалдарын орныдауға қолданылады.
Button
Нұсқаулық батырма. OnClick оқиғасын өңдеуші үзінді кейбір нұсқауларды орындайды.
CheckBox
Тәуелсіз ауыстырғыш. Бағдарламаны орындау барысында тышқанды басқанда енгізілетін ауыстырғыштың Checked мәні өзгертіледі.
RadioButton
Тәуелді ауыстырғыш. Әдетте ол осындай тағы да бір компонентпен бір топқа біріктіріледі. Тышқанмен сырт еткізгенде алдыңғы таңдалған компоненттің босатылуына себеп болады.
ListBox
Таңдау тізімі. Опциялар варианттарының тізімін ұсынады және таңдалған бір опцияны бақылауға мүмкіндік туғызады.
ComboBox
Қиыстырылған таңдау тізімі. Таңдау тізімінен және мәтін редакторынан туғызады.
ScrollBar
Басқару белдеулері. Windows терезелері сияқты тік және көлденең белдеулерін ұсынады.
GroupBox
Элементтер тобы. Бір мағыналық компоненттерді біріктіру.
RadioGroup
Тәуелді ауыстырғыштар тобы. Бір-бірімен байланысқан бірнеше ауыстырғыштармен жұмыс атқаруға мүмкіндік туғызады.
Panel
Тақташа. Бірнеше компоненттерді біріктіру үшін қолданылады. Ішкі және сыртқы жиектері бар, жаншылған және дөңесті эффектілерін көрсетуге болады.
ActionList
Әрекеттер тізімі. Пайдаланушының бір тектес элементтер тобындағы басқару, элементін таңдау әрекетіне, бағдарламаны сезіндіру амалдарын орындатуға арналаған.
Additional парағының құрамына сұхбаттасу терезелерін орнату үшін қолданылатын келесі компоненттер кіреді.
Сурет - 2. Additional парағы
Төменде Additional парағы компоненттері мен олардың функциялары келтірілген Кесте 3
Кесте 4. Additional парағы компоненттері.
Белгі
Аты
Ақаратын жұмысы
BitBtn
Бетінде суреті және жазуы бар нұсқаулық батырма.
SpeedButton
Пиктограммалық батырма.
MaskEdit
Арнайы мәтіндік редактор. Енгізілетін мәтінді сүзгілеуге мүмкіндік береді.
StringGrid
Жолдар кестесі. Бұл компонент мәтіндік ақпаратты кесте түрінде шығаруға мүмкіндік береді.
DrawGrid
Кез- келген түрдегі мәліметтерден тұратын еркін кесте (тіпті сурет те болуы мүмкін)
Image
Сурет. Бұл компоненттің көмегімен суреттерді,
пиктограммалар мен метафайлдарды шығаруға болады.
Shape
Фигура. Бұл компоненттің көмегімен әр түрлі фигураларды (төртбұрыш, эллипс, шеңбер т.с.с.) формаға орналастыруға болады.
Bevel
Жиек.Терезенің аумағын үш өлшемді қоршаумен немесе белдеулермен жиектеу үшін арналған.
ScrollBox
Орағыш жолақтар тақтасы. Егер тақташадағы орналыстырылған компоненттер ашылған терезеде толығымен көрсетілмесе, онда белдеулер автоматты түрде орнатылады.
CheckListBox
Ұсынылған тізімнен бірнеше опцияларды таңдауға мүмкіндік туғызады (әр опция CheckBox ауыстырғышы-мен қамтылған).
Srlitter
Шекара. Бұл компонент формадағы екі көрінетін компоненттер аралығында орналасады және бағдарламаның орындалу барысында компоненттерді арасындағы шекарасын жылжытуға мүмкіндік туғызады.
StaticText
Статикалық мәтін, Label -ден айырмашылығы - өзіндік Windows терезесімен қамтылған. Сондықтан бұл терезедегі мәтінді жиектеуге болады.
Кесте 4 жалғасы
Chart
Диаграмма.Бұл компонент мәліметтерді графикалық жолмен беруге арналған арнайы тақташаларды құруды жеңілдетеді.
2.3 Delphi- тің additional парағының компаненттері
Delphi ортасы - программистің жұмысын қамтамасыз ететін күрделі механизм. Delphi негізі болып Object Pascal тілі қалыптасқан және ол әр түрлі дәрежедегі ең қарапайым программадан күрделі кәсіби программалары құруға мүмкіндік береді.Delphi ортасы экранда қатарынан орналасқан бірнеше тереземен сипатталады және терезелерді экран бойымен еркін жылжытуға мүмкіндік береді. Delphi-ді қосқан кезде 1-суреттегідей көріністі көресіз(басқа версиялы Delphi-де терезелердің айырмашылығы өте аз). Delphi-дің төрт негізгі терезесі көрсетілген: негізгі терезе (тақырыбы Delphi 6-Project1), форманың терезсі (тақырыбы Form1), обьектілер инспекторының терезесі (Object Inspector)және программа кодының терезесі (Unit 1 pas)[13].
Код терезесінің сол жағында браузердің қосымша терезесі орналасқан, ол арқылы код терезесіндегі хабарламаның құрылымын көруге болады.Сіздің дербес компьютеріңіздегі көрініс осы суреттпен міндетті түрде сәйкес болуы тиісті емес: терезелердің өлшемі және орналасуы олардың жұмыс істеуіне әсер тигізбейді; егер сіз экранда код терезесін көрмесеңіз, бірақ оны көргіңіз келсе, F12 пернесін басыңыз.
Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар интеграцияланған IDE (Integrated Development Environment) ортасында жасалады.Ол компаненттердің программалаушымен қарым-қатынасын ұйымдастырады және әр түрлі басқа элементерінен құрылған бірнеше терезелерден тұрады. IDE интеграцияланған ортасының құралдарын қолдана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін жобалауға, программалық код жасауға және оны басқару элементтерімен байланыстыруға болады.Бұл жағдайда, программа кодын жазу, оны түзету және орныдау сияқты барлық әрекеттер IDE ортасында орындалады.
Delphi-дің интеграцияланған ортасы көпетерезелі болып саналады.Ол төмендегі терезлерден тұрады:
Негізгі терезе (Delphi 7- Project1.dpr);
Объектілер ағашын шолу терезесi (Object Tree View);
Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector);
Форма құрастырушыcының терезесі (Form1.dfm);
Код редакторының терезесі (Unit1.pas);
Код сілтеушісінің терезесі (Exploring Unit.pas).
Дельфиде дайындалатын программа жоба деп аталады. Жоба форма терезінде орындалады (қалыпты жағдайдағы аты- Form1).
Жоба құру үшін формаға Компоненттер палитрасынан түрлі компоненттер орналастырылады. Компоненттер палитрасы негізгі терезеде негізгі мәзірдің оң жақ төменгі бөлігінде орналасқан. Компонент- қосымша формасы жасалатын құрастыру блогы болып табылады. Барлық компонент әрбіреуі жеке парақта орналасқан топтарға бөлінген, ал әрбір компонент шартбелгімен берілген.
Компонент палитрасы келесі парақтардан тұрады:
Standard - стандарт компоненттер;
Additional- қосымша компоненттер;
Win32- Windows-тың 32 разрядты инсерфейсі;
System- жүйелік функцияларды қосу;
Data Access- деректер қоймасындағы ақпаратпен жұмыс;
Data Сontrols- деректерді басқару элементін жасау т.с.с.
Программадан объект қасиеті мен әдістеріне қатынау қалай жүзеге асыратынын қарастырайық. Объект қасиетін көрсету келесі форматта жүзеге асырылады: объект атауы.қасиет атауы .
Объект атауынан кейін бос орынсыз нүкте белгісі қойылады да, төмен қарай ашылатын тізімнен қажетті қасиет атауы таңдалады.
Мысалы: Label1. Caption:='Delphi тілі';
Кейде объект қасиетінің өзі объект болуы мүмкін. Онда бұл қасиетке сілтеу арасына нүкте қойылған объектілер тізбекшесі арқылы көрсетіледі.
Мысалы: Label1.Font.Color:=clRed; Нәтижеде Label1 объектісіндегі жазу түсі қызыл болады.
Қосымша интерфейсін жасау кезінде әрбір компонент үшін екі операция орындалады:
1. Компоненттер палитрасынан компонентті формаға орналастыру.
2. Қойылған компоненттің қасиетін орнату.
Компонент қасиеті экранның сол жақ төменгі бөлігінде орналасқан Объект бақылаушысының терезесі арқылы өзгертіледі. Ол екі астарлы беттен тұрады: Properties (Қасиеттер) және Events (Оқиғалар).
Қасиет (сипаттама, параметр) - объектілердің түрлі мүмкіндіктерін сипаттап, ағымдық күйін анықтайтын атрибуттар.
Әр компоненттің қалыпты жағдайда берілген аты және қасиет мәндері болады. Оны қалауымызша өзгертуге болады.
Мысалы: Формаға Standard парағынан батырма (Button) және жазба (Label) компонентін әкеліп орналастырсақ, олардың аттары және тақырыптары қалыпты жағдайда Form1, Button1, Label1 болады. (1-сурет). Компонент тақырыптарын Caption қасиеті арқылы өзгертуге болады. (2- сурет).
Сурет - 3,4. Label, Button компоненттері бар Delphi формасы
Компонент қасиеттерінің негізгілерін қарастырайық:
Name қасиеті (Tcomponent Name типті) компонент атын көрсетеді. Әр жаңа типке автоматты түрде оның аты және нөмірі меншіктеледі. Мысалы: Form1, Form2, Button1, Edit2, Label1 т.с.с.
Caption қасиеті (Tcaption типті) компоненттің тақырып жолынан тұрады. Ол символдық (String) типті болады. Мысалы: Button1. Caption:='Батырманы шерт'; Form1.Caption:='Калькулятор';
Text қасиеті (Tcaption типті) компонентке байланысты жолдан тұрады. Бұл қасиет мәні компонент мазмұны болып табылады. Мысалы: Edit1.text:='Студент'; Memo1.Text:='Блокнот';
Enabled қасиеті (Boolean типті) компонент белсенділігін анықтайды. Егер қасиет мәні true (ақиқат) болса, онда компонент белсенді, ал false (жалған) болса, онда компонент белсенді емес. Мысалы: Edit1.Enabled:=false; Button1.Enabled:=false; болса Edit1- дегі мәтінді өзгерту және Button1 батырмасын шерту мүмкін емес.
Color қасиеті (Tcolor типті) компонент фонының түсін анықтайды.
Оның мәндері: clRed (қызыл), clAqua (ашық- көгілдір), clBlue (көк), clGreen (жасыл), clYellow (сары), clWhite (ашық), clFuchcia (күлгін) т.б.
Мысалы:
Edit1.Color:=clLime;
Edit1.Font.Color:=clMaroon; {компоненттің фон түсі ашық жасыл, қаріп түсі қоңыр (каштан) түспен боялады}
Visible қасиеті (Boolean типті) компоненттің көрінуін басқарады. Егер қасиет мәні true болса, онда компонент экранда көрінеді, керісінше жағдайда көрінбейді.
Мысалы: Edit1.Visible:=false; Button1.Visible:=true;
Font қасиеті (TFont типті) компоненттегі мәтін қарпін анықтайды. TFont класы қаріп параметрін басқаруды жүзеге асыратын келесі қасиеттерден тұрады.
Name (TFontName типті) - қаріп атын анықтайды. Мысалы: Label1.Font.Name:='Arial'; Edit1.Font.Name:='KZ Decor';
Size (Integer типті) - қаріп өлшемін пунктпен береді.
Height (Integer типті) - қаріп өлшемін пикселмен береді. Мысалы: Label1.Font.Size:=18; Color (TСolor типті) - мәтін түсін береді. Мысалы: Label1.Font.Color:=clRed;
Style (TFontStyle типті) - қаріп стилін орнатады және төмендегі мәндерді қабылдайды.
fsItalic-көлбеу қаріп (курсив)
fsBold- жартылай қою қаріп (жирный)
fsUnderline- асты сызылған (подчеркнутый)
fsStrikeOut- үсті сызылған (перечеркнутый)
Мысалы: Label1.Font.Style:=[fsBold];
Edit1.Font.Style:=[fsBold, fsItalic];
Негізгі терезе
Негізгі терезеде Delphi-дің негзігі мәзірі, пиктографиялық батырмалар және компоненттер палитрасы орналасқан.Негізгі мәзірде Delphi функцияларын іске қосу бұйрықтарының жиынтығы бар[14].
Delphi-мен алғаш танысу үшін пиктографиялық батырмалармен жұмыс жасайық.Негізгі терезенің барлық элементтері терезенің сол жағындағы арнайы панельде орналасқан басқару батырмалары болып табылады.
Кез келген панельді (негізгі мәзірден басқа) терезеден алып тастауға болады(көрінбейтін режим).Панельдің орналасуы тінтуір арқылы жылжытып реттейміз.Ол үшін тышқанның сол жақ батырмасын батырманың үстіне әкеліп, басып тұрып, қажетті жерге жылжытамыз.Төменде стандартты түрде орналаспаған панельмен негізгі терезенің көрінісі[15].
Пиктографиялық батырмалар
Пиктографиялық батырмалар негізгі мәзірде орналасқан және опцияларға жедел ұсыныс жасауға мүмкіндік береді.Қызмет бөлімі бойынша олар төрт топқа бөлінеді.Әр топ жеке панельде орналасады.Төменгі кестеге пиктографиялық батырмалар арқылы іске асырылатын бұйымдардың мінездемелері көрсетілген[16].
Пиктографиялық батырмалардың сирек қолданылатындарын алып тастап немесе жиі қолданылатын қосу арқылы өзгертуге болады.Батырмалардың құрамын өзгерту үшін, кез келген батырмаға оң жақ тінтуір батырмасымен шертіңіз және қосымша мәзірінің ішінен Customize(Модифицировать-Жаңарту) опциясын таңдаңыз-сол сәтте экранда терезенің элементтерін реттейтін қосымша сұхбат терезесі ашылады.
Егер топ атауының ішінен сол жағында орналасқан жалауша белгісін алып тастасақ (Toolbar панелі), осыған сәйкес панель терезеден өшіріледі.Батырманы өшіру үшін, оны тінтуірдің сол жақ батырмасын жібермей басып тұрып батырманы негізгі терезе шекарасының сыртына жылжытып шығарыңыз[17].
Компоненттер палитрасы
Компоненттер палитрасы- Delphi-дің негізгі байлығы.Ол негізгі терезенің оң жағында орналасқан және оның ішінде қажетті компонентті табуға арналған бөлімшелер бар.
Компоненттер арқылы программаның каркасы жасақталады, яғни экрандағы сыртқы көрінісі: терезелер, батырмалар, таңдамалы тізімдер және т.б. компоненттер палитрасы, батырмалар панелі сияқты реттеледі.Ол үшін тінтуір оң жағымен кез келген пиктограмманы шертіп және Properties(Свойства -Қасиеттер) опциясын таңдаған кезде арнайы редактор терезесі ашылады[18].
Форманың терезесі болашақ программаның Windows-терезесі ретінде бейнеленеді.Алғашқы кезде терезе бос болады.Нақты айтатын болсақ, форманың терезесі Windows-қа лайықты стандартты интерфейс элементтерінен тұрады-жүйелік мәзір, шақыру батырмалары, тақырып жолы, координаталық нүктелермен толтырылған жұмыс аймағы (формада орналасқан компоненттерді реттеу үшін).
Обьектілер инспекторы терзесі
Формада орналасатын кез келген компонент белгілі бір параметрлермен сипатталады: орналасумен, өлшемімен, түсімен және т.б. Программист осы параметрлердің бір бөлігін, мысалы, компоненттің орналасу мен өлшемін форма терезесінде өзгерте алады.Обьектілер терезесі параметрлерді өзгертуге арналған[19].
Бұл терезе Properties (Қасиеті - Свойства) және Events (Оқиға-События) атты екі парақтан тұрады. Properties парағы компонетерге қажетті қасиетті орнатуға арналған, ал Events парағы компонеттің әр түрлі жағдайға байланысты әрекетін анықтайды.Обьектілер инспекторы терзесінің әр парағы екі бағанды кесте ретінде бейнеленеді.Сол жақ бағанында- қасиет пен оқиға атауы беріледі, оң жақ бағанында-қасиеттің нақты мәні немесе осы оқиғаны өңдейтін программаның шағын франменттінің атауы беріледі.Кестенің жолдары тінтуір батырмасының шертілуі арқылы таңдалады және қарапайым немесе күрделі қасиеттермен бейнеленеді[20].
Қарапайым қасиетке, бірлік мәні мен белгіленетін сан, символдар, True(Ақиқат-Истина) немесе False(Жалған-Ложь) мәндері және т.б. жатады.
Мысалы, Caption(Тақырып-Заголовок) қасиеті символдар жазбасы арқылы беріледі, Height(Биіктіг-Высота) және Width(Ені-Ширина) сандар арқылы беріледі, Enabled(Жеткіліктілік-Доступность) қасиеті True және False мәндерімен анықталады.Яғни, обьектінің қасиетіне - обьектінің қалып күйі, анықтаушы түрі және мінездемесі жатады[21].
Күрделі қасиеттер бірлік мәндерімен анықталады.Ондай қасиеттерінің сол жағында + белгісі көресетіледі.Қасиеттің атауына (кестенің сол жақ бағаны) тінтуір батырмасымен шерткенде, құрамына күрделі қасиеттері бар тізім ашылады.Тізімді жабу үшін, қайтадан тінтуір батырмасымен шерту қажет.Обьектілер инспекторы терезесінің жоғарғы жағында, формада орналасқан компоненттерін көрсететін, ашылмалы тізім орналасқан.Форманың өзі компонент болғандықтан, оның атауыда осы тізімде орналасады.(Form1).
Программа кодының терезесі программа текстін жазуға және оны реттеуге арналған.Текст арнайы тәртіппен құрастырылады және программа жұмысының алгоритмін сипаттайды.
Текст жазу тәртібінің қосындысын, программалау тілі деп атайды.Delphi жүйесінде OBJECT PASCAL программалау тілі қолданылады, бұл Borland корпорациясының Паскаль тілінің кеңейтілген және жаңартылған версиясы.
Delphi ортасында жұмыс істейтін программист үшін бұл тілді білу міндетті шарттардың бірі болып табылады.Алғашқы кезде бос форманың Windows-терезе ретінде жұмыс жасауын қамтамасыз ету үшін программа кодының терезесі минималды тексттен тұрады[22].
Жұмыс барысында программист болашақ программаның қажеттілігіне байланысты программа кодының терезесіне қосымша мәліметтер енгізеді.Қарапайым программаны құру үшін программа кодын өзгерту қажет болады, сондықтан төменде код терезесімен жұмыс істеудің негізгі әдістерін қарастырамыз.
Код терезесінің жоғарғы жағында келесі жазбалар болады:
unit Unit1;
interface
uses
Windows.Massages.SusUtils.Classes.G raphics,
Controls,Forms,Dialogs;
type
TForm1=Class(TForm)
private
(Private declarations)
public
(Public declarations)
end;
var
Form1:TForm1;
implementiatione
($R*.DFM)
еnd.
Жаңа форманы құрастырған кезде, бұл жазбаларды Delphi автоматты түрде код терезесіне орналастырады.Код терезесінің ішіне жаңа жазба орнату үшін тінтуір пернесімен шертіп курсорды қажетті жерге орналастырыңыз,содан кейін пернелік тақта арқылы текстті енгізіңіз. Әдетте программа кодының текстті бірнеше жолға орналасады.
Келесі жолға көшу үшін Enter батырмасын қолданыңыз.Егер жазбаны енгізу кезінде қате жіберсеніз,қате жазылған символды Backspace батырмасы арқылы өшіріңіз.
Егер терезеде код жазбалары көп болса,әдетте код терезесімен біреуге кодттын Навигаторы іске қосылады,ол қажетті элементтерді іздеуге көмектеседі.
Шағын пограммаларды құрған кезде,код Навигаторы терезесін жауып қоюға болады.Жабылған терезені қайта ашу үшін тінтуірдің оң жақ пернесімен код терезесіне шертіп,ViewCode Explore опцисын тандаңыз. Бұл терезе қосымша панельде орналасқан және оның басқарушы батырмасы рамканың жоғарғы жағында бейнеленеді[23].
3 ТАРАУ. ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ МАЗМҰНЫНА СӘЙКЕС SCRATCH БАҒДАРЛАМАСЫНА АРНАЛҒАН ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ
3.1 Жаңартылған білім мазмұны
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде 2016 - 2017оқу жылынан бастап жаңартылған білім беру мазмұнына көшу сатысы басталып, оқушыларды кең ауқымды дағдыларға үйретуге, функционалдық сауат-тылықтарын арттыруға, адами құндылықтарын дамытуға көңіл бөліне бастады[24].
Жаңартылған білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты - оқушыларды сындарлы оқытуға үйрету, әлемдік білім кеңістігіне қол жеткізу, инновациялық білім негіздерін терең меңгерту. Тәуелсіздігіміздің тұғырлы болуына, еліміздің дамуына, жеріміздің көркеюіне өз үлестерін қосып жүрген белді азаматтардың барлығы да ауыл мектептерінен білім алып, ауылда тәрбиеленгендер. Қоғамның дамуына байланысты ауылдарымыз да күннен-күнге жаңарып, жақсарып жатыр. Соның бірі - ауыл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
І ТАРАУ.
ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ ТАРИХЫ
1.1.
Электрондық оқулықтың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.2.
Электронды оқулықтың тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
8
1.3.
Электронды оқулықтың қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
10
ІІ ТАРАУ.
DELPHI - ДЕ ҚОЛДАНБАЛЫ ПРОГРАММА ЖАСАУ НЕГІЗДЕРІ. DELPHI ПРОГРАММАЛАУ ТІЛІНІҢ ИНТЕГРАЦИЯЛАНҒАН ОРТАСЫ
2.1.
Delphi-туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
2.2.
Delphi-дің меню жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
13
2.3.
Delphi-дің additional парағының компаненттері ... ... ... ... ... .. ... ...
19
ІІІ ТАРАУ. ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ МАЗМҰНЫНА СӘЙКЕС SCRATCH БАҒДАРЛАМАСЫНА АРНАЛҒАН ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ
3.1
Жаңартылған білім мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
3.2
Scratch программалау ортасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
38
3.3
Информатика пәні бойынша электрондық оқулығын Borland Delphi 7 және Front Page бағдарламасында жасау ... ... ... ... ...
49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ...
54
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Дипломдық жобаның өзектілігі: қазіргі уақытта дамыған заманның ақпараттандыру кезеңінде оның барлық мүшелері олардың қоғамдық жағдайына қарамастан өзінің қызмет барысында алдында тұрған міндеттерді шешу ақпарат пен білімді пайдаланады. Кітаптар, патенттар, журналдар, есептер, идеялар шоғырланған білім, тәжірибе, жалпы қоғамның барлық танымдық талабының қоры техникалық деңгейде күнделікті өндірістік, ғылыми, жалпы білімдік және басқа да қызмет түрлерінде әрдайым көбейіп отырады. Ақпарат құндылығы мен ақпараттық қызмет көрсетудің салмағы қазіргі қоғам өмірінде жедел түрде өсуде. Бұл ақпараттандыру процесі кезінде материалдық құндылығы болмаса да басты рөл деуге негіз береді.
Дипломдық жобаның мақсаты: Қандай да бір істі бастағанда оның белгілі бір көздеген мақсаты болады.Менің дипломдық жобамның мақсаты мектеп оқушыларына немесе белгілі бір салада жұмыс жасайтын мамандарға арнап интерактивті байланыстарды қамтамасыз ету.
Дипломдық жобаның міндеттері:
oo Мектеп оқушыларына және мұғалімдерге арналған Информатика пәнінен электрондық оқулық құру;
oo Электронды оқулық жасауға арналған программамен танысу;
oo Borland Delphi 7 және MS FrontPage бағдарламалау орталарында информатика пәнінен Scratch бағдарламасына арналған электрондық оқулық құру.
Дипломдық жобаны зерттеудің нысаны және зерттеу пәні: Borland Delphi 7 бағдарламасында Инфоматика пәнінен Scratch бағдарламасына арналған электрондық оқулықты жүзеге асыру.
Дипломдық жобаның зерттеу әдістері: Осы талаптарды ескере отырып электронды оқулықты құрыстыру.
Дипломдық жобаны зерттеудің ғылыми болжамы: Программалау құралдарын өз шығармашылығында пайдалану және оны қоғамда маңызды қолданыс тапқан мақсатта ұсыну жобаның жаңашылдығы болса, оны меңгеру аса зор уақыт пен шыдамдылықты талап ететін күрделі еңбектің бір түрі болып табылады. Borland Delphi 7 бағдарламасында кодтар жазу, құрал- саймандар панелін пайдалану, қасиеттер панелімен жұмыс жасау өз нәтижесін береді және одан программалаушы дайын жоба ала алады.
Дипломдық жобаның практикалық маңызы: Сабақ беру барысында мұғалімдерге электронды оқулықпен жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Электрондық оқулық оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын оятып, мұғалімдердің жұмысын жеңілдету үшін жасалған.
Дипломдық жобаның ғылыми жаңалығы: Мектеп оқушыларына жаңартылған білім мазмұнына сәйкес информатика пәнінен Scratch бағдарламасын тиімді және тез арада меңгеруі. Сонымен бірге бағдарламаның өте қолайлы және түсініктілігі, барлық дәрістердің, практикалық, видеосабақтардың қол астында болуы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімінде мен зерттеудің өзектілігі мен мақсатына, міндетіне, зерттеудің нысаны және зерттеу пәніне, зерттеу әдістеріне, зерттеудің ғылыми болжамына, практикалық маңызына, жобаның ғылыми жаңалығына тоқталып кететін болсам, бірінші бөлімінде электронды оқулық жайлы түсінікті, электрондық оқулықтың құрылымына жалпы шолу жасалынып, олардың негізгі мүмкіндіктерімен қолданыс салалары қарастырылған.
Дипломдық жобаның екінші бөлімінде Borland Delphi - де қолданбалы программа жасау негіздері, жобаның жасалу үрдісі тізбектей баяндалған, Delphi программалау тілінің интеграцияланған ортасы қарастырылған.
Дипломдық жобаның үшінші бөлімінде жаңартылған білім мазмұнына сәйкес SCRATCH бағдарламасы толықтай зерттеліп, оның шығу тарихы және онда орындалатын мультфильмдер, анимациялар жайлы дәрістер, практикалық тапсырмалар, бейнесабақтар зерттеліп электронды оқулыққа енгізілді.
І ТАРАУ. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ
1.1 Электрондық оқулықтың құрылымы
Электронды оқулық дегеніміз - мультимедиалық оқулық, сондықтан электронды оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс. Электронды оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, оқушының өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің жанында жазуы болады.Оқулықтың сапалылығы тақырыптық мазмұнның баяндалуымен анықталады. Егер аталған оқулық бойынша үйренушi сынақ немесе емтихан тапсыратын болса, онда оның мазмұндық материалы келесi үш түрде өрнектелетiн болады:
1. материалдың мәтiн, сурет, график, кескiн, кесте және т.б. түрлерде баяндалуы. Ол оның дәстүрлi оқулықтан ерекшелiгiн көрсетедi;
2. материалдың кескiн түрiнде баяндалуы - оқулық мазмұнының графиктiк-мәтiндiк түрде бейнеленуi. Онда оқу материалының негiзгi идеясын айқындайтын үзiндiлерiн оқушының меңгеруiне ыңғайлы етiп, графиктiк түрде бейнелеу;
3. өзiндiк тексерудiң (өзiндiк бақылаудың) тестiлiк жүйесi. Онда оқу материалын қаншалықты деңгейде меңгергенiн айқындайтын сұрақтар мен тапсырмалар берiледi.
Материалдың мұндай түрде бейнеленуi оқушының есте сақтау қабiлетiнiң дамуына және өткен материалды ұмытпай, оны дамытуына игi әсерiн тигiзедi[1].
Ал ендi электрондық оқулықтың құрылымдық элементтерiне жан-жақты тоқталайық:
сыртқы бетi;
титульдық экран;
мазмұны;
оқу материалының толық баяндалуы (кескiндер, кестелер, графиктер, бейнелер);
оқу материалының қысқаша мазмұны (кескiн курс түрiнде берiлуi);
қосымша әдебиеттер (оның тiзiмiн ғана емес, мәтiндердi де енгiзу қажет);
өзiндiк бiлiмдi тексеру жүйесi;
өзiндiк бақылау жүйесi;
мәтiндiк үзiндiлердi iздеу функциясы;
авторлар тiзiмi;
терминдiк сөздер;
оқулықтың элементтерiн басқару бойынша анықтамалық жүйе;
оқулықпен жұмысты басқару жүйесi.
Әрбiр құрылымдық элементке жеке-жеке тоқталып, сипаттама берейiк:
Сыртқы бетi түрлi-түстi бояулармен боялып, эстетикалық тұрғыдан әдемi безендiрiлуi қажет. Ол үшiн графиктiк қойылымдар мен түстер қолданылады. Оқулықты көрмеге қою мақсатында анимациялық құбылыс-тармен безендiрiлуi қажет.
Титульдық экран. Онда оқулықтың атауы, жоғарғы бiлiм мекемелерi (мысалы, Қазақстан Республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi), авторлық құқық, оқулықтан лицензиядан өткен белгiсi, баспаға тапсырылған күнi, оқулық авторларының мекемелерi туралы ақпараттар жазылады.
Мазмұны. Ол оқулықтың негiзгi құрылымдық элементтерiнiң қатарына енедi. Оқулық мазмұнының негiзгi құрылымдық бөлiктерiн шағын түрде үйренушiнiң оқуына жеңiл болатындай етiп көрсету қажет.
Электрондық оқулықты жақтаушылар мынадай мәселелер қойылады: неден бастау керек? электрондық оқулықтың типi қалай таңдалады? оны құрудың негiзгi мақсаты қандай? оқулықтың бөлiмдерiн үйренушi-нi ынталандыру бағытында қалай таңдап алуға болады? оқулықтың сценарийiн қалай жазуға болады? оның құрылымдық мазмұнын қалай құруға болады? электрондық оқулықпен оқытуда үйренушiнiң қызметiн қалай ұйымдастыруға болады? оқытудың нәтижелерiн қалай бақылауға бола-ды? электрондық оқулықты құруды қалай сипаттауға болады және т.б[3].
Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар:
1. жан-жақтылығы;
2. ізгiлiктiлiк. Онда кез келген орындаушы өзiне қажеттi бiлiмдi ала алады;
3. бейiмдiлiгi. Ұсынылып отырған оқу материалы барлық орындаушылар үшiн бiрмәндi болуы керек. Бiрақ оқу материалы әр түрлi формада берiлуi мүмкiн;
4. модульдiк. Кез келген электрондық оқулықты дәстүрлi оқулықтар негiзiнде құрылымын жасақтау;
5. экономикалық тиiмдiлiгi. Аталған оқулыққа сұраныс көп болуы қажет және сәйкес түсетiн пайданы да қарастыру қажет;
6. тұтынушыға бағдарлау.
Электрондық оқулықтың құрамы:
+ пән туралы қысқаша ақпарат;
+ жұмыс бағдарламалары;
+ электрондық оқулықпен және оның бөлiктерiмен жұмыс жасау туралы әдiстемелiк нұсқаулар;
+ ұсынылатын бiлiм беру бағдарламалары;
+ теориялық материалдар (лекция конспектiлерi);
+ теориялық материалдарға негiзделген оқу құралы;
+ практикалық жұмыстарды орындауға негiзделген әдiстемелiк құрал;
+ практикалық жұмыс пен бақылау жұмыстарының тапсырмаларының тiзiмi;
+ бақылау тапсырмалары;
+ лабораториялық жұмыстардың әдiстемелiк нұсқалары;
+ бiлiмдi бағалау критерийлерiн айқындайтын тапсырмалар.
1.2 Электронды оқулықтың тиімділігі
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі - деп, атап көрсетті.
Ертеңгі күнімізге аттамас бұрын бүгінгі ұстаздың кім екендігіне баға беріп көрейік. Бүгінгі мұғалім ата-ана, бала бағбаны, қоғам қайраткері. Мұғалім - оқытушы, мұғалім - ұстаз, мұғалім - оқулық авторы, мұғалім - технолог, мұғалім-жаңалықты дәріптеуші, таратушы.
Қазіргі мектептің даму болашағы қоғамның даму үрдісімен үнемі өсіп отыратын ақпарат көлемінің әр түрлі тегімен анықталады.Оқушыларға білім беруде жаңа оқыту технологияларын қолдану, инновациялық бағытта жұмыс жасау заман талабына сай талап етілуде[4].
Қазіргі кезді электрондық WEB оқулықтың қандай екендігі туралы біртұтас ой жоқ. Электрондық оқулық дегеніміз - мультимедиялық оқулық.
Электрондық оқулық пен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту процесін үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту. Білім берудің кез келген саласында электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен жұмыс істеуге жағдай жасайды.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес, сондықтан электронды оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуы тиіс. Электрондық оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді[5].
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық жұмыстар орындайды. Әрбір оқушы таңдалған тақырып бойынша тапсырмалар орындап, тестілер шешіп, карталар және схемалармен жұмыс жасауға дағдыланады.Мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент болып табылады. Бейнеклиптер уақыт масштабын өзгертуге және көріністерді тез және жәй түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық оқулық таңдап алынған хабарды көшіруге мүмкіншілік туғызады. Электронды оқулықтың ең қажет мүмкіндігі аудиохабарлар. Мысалы: құстардың дауыстарына қарай қандай құс екенін ажырата білу, жүрек қағысын байқау[6].
Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видеокөріністер, дыбыс және музыка тыңдатып көрсетуге болады. Бұл, әрине мұғалімнің тақтаға жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді, әрі әсерлі. Меңгерілуі қиын сабақтарды компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа тақырыпқа деген баланың құштарлығы оянады деп ойлаймын.Осы Электрондық оқулықтарды қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген қызығушылығының күрт артқандығы байқалады. Сондай ақ мұғалімдерге де өзіне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан ала алады. Электронды оқулық - бұл дидактикалық әдiс-тәсiлдер мен ақпараттық технологияны қолдануға негiзделген түбегейлi жүйе. Электронды оқулықпен оқыту, мұғалімнің оқушымен жеке жұмыс iстегенiндей болады. Дәстүрлi оқытуда кейбiр оқушылар түсiнбей қалған материалды мұғалімнен қайталап сұрай беруге кейде қысылады, сол себептi жаңа тақырыпты дұрыс қабылдай алмауына әкеп соғады. Ал электронды оқулықпен жеке жұмыс iстеуiнiң арқасында сол тақырыпты бiрнеше қайталап оқуына, тыңдауына, тiптi түсiнбеген сөздi бөлiп анықтама бөлiмiнен қарауға, сол сөздiң түсiндiрмесiн бiлуiне, оның грамматикалық жасалу жолдарын бiлуiне көптен-көп көмегiн тигiзедi.
Электрондық оқулықтар оқушының бiлiм сапасын бақылау жүйесiн өзгертуге мүмкiндiк жасайды. Дәстүрлi оқытуда әр оқушы оқытушы тарапынан бақылау өте жиi болмай қалуы да кездеседi, ал электронды оқулықтың көмегiмен оқыту үрдiсiнiң әр кезеңдерін бақылай алады. Тiптi кейде тапсырманың дұрыс орындалуын ғана қадағалап қоймай, қате орындаған жағдайда оқулықтың тарауына, керектi тақырыбына немесе қажет ақпаратқа сiлтемелер берiп отырады. Бұл оқушы үшiн, бiрiншiден үлкен көмек, жеңiлдiктер туғызса, екiншiден, сол материалды автоматты түрде бақылап, әдiл бағасын беруге, оқушыға қажетiне қарай кеңес беруге, сол жайында барынша мәлiмет алуға мүмкiндiк жасайды.Сонымен қатар оқушы грамматикалық анықтамаларды оқи отырып бiлiмiн тереңдете алады. Мiне, осындай мүмкiндiктердiң барлығы оқудың мотивациясын күшейтедi, оқушылардың тiлге деген қызығушылығын арттырады, оқуға деген белсендiлiгiн арттырады, оқытудың дәстүрлi ұйымдастыру формасынан шығып, оқытуды даралауды күшейтуге көп көмегiн тигiзедi. Электронды оқулықта берiлген мәтiндiк материалдар белгiлi бiр қатынас жағдаяттарында қолданылатын сөйлемдердi құрайды. Сұхбаттар көлемi жағынан шағын және жеңiл жатталады. Сұхбаттық жағдаяттар қазақ тiлiнде бiр-бiрiне сұрақтар қойып және жауап қайтара алуға үйретедi. Сонымен қатар берiлген тақырып төңiрегiндегi сөйлемдер мен әңгiмелердi микрофонның көмегiмен компьютерге басып, өздерi тыңдап, өзiн-өзi тексеруге, дұрыс сөйлеуге көмектеседi[7].
Мысалға, электронды оқулықтағы бiр тақырыпқа тоқталатын болсақ, алғашында сол тақырып бойынша мәтiн берiлген.
1. Осы мәтiндi оқушы тыңдайды, оқиды, сонан соң барып тақырыптық сөздiктерге көңiл аударады.
2. Жаңа сөздердiң аудармасын iздеп тауып алғаннан кейiн, сол сөздер-мен басқа жағдаяттарда қолдануға болатын сөйлемдер құрастырады.
3. Осы құрастырған сөйлемдерiн қолдана отырып жағдаяттар ойластырады.
4. Өздерi ойластырған жағдаяттарды қолдана отырып сұхбат құрасты-рады.
5. Сұхбаттарды бiрiншi жақтан құрастырғаннан кейiн, оны үшiншi жаққа аударып айтып бередi.
6. Берiлген тақырып көлемiнде түрлi жаттығулар мен тапсырмалар орындайды.
Электронды оқулықтар оқушылардың
oo бiлiм деңгейiн тереңдетуге;
oo ауызекi тiлде сөйлей бiлу дағдыларын қалыптастыруға;
oo өз бетiнше iздену қабiлетiн қалыптастыруға;
oo ойларын дамытуға;
oo оқушылардың сөздiк қорының молаюына;
oo тiлдi үйренуге деген ынтасы мен қызығушылығының артуына;
oo сабақта өзiн еркiн ұстап, өз мүмкiншiлiгiн кеңiнен пайдалана алуына;
oo өз iсiне талдау жасай алуға көптен-көп көмегiн тигiзедi.
1.3 Электронды оқулықтың қасиеттері
Электронды оқулықтың негізгі қасиеттері:
oo жинақтылық;
oo жүйелілік;
oo эстетикалық көркемділігі;
oo жылдамдылығы және т.б.
Электронды оқулықтың құрылымы:
1. материалдың мәтін, сурет, график, кескін, кесте және т.б. түрде баяндалуы. Ол оның дәстүрлі оқулықтан ерекшелігін көрсетеді.
2. материалдың кескін түрінде баяндалуы-оқулық мазмұнының графиктік-мәтіндік түрде бейнеленуі. Онда оқу материалының негізгі идеясын айқындайтын үзінділерін оқушының меңгеруіне ыңғайлы етіп, графиктік түрде бейнелеу.
3. өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік жүйесі. Онда оқу материалын қаншалықты деңгейде меңгергенін айқындайтын сұратар мен тапсырмалар беріледі.
Электронды оқулықтың құрылымдық элементтері:
Сыртқы беті;
Титулдық экран;
Мазмұны;
Аннотация;
Оқу материалының толық баяндалуы;
Оқу материалының қысқаша мазмұны;
Қосымша әдебиеттер;
Өзіндік білімді тексеру жүйесі;
Авторлар тізімі;
Терминдік сөздер;
Оқулықтың элементтерін басқару бойынша анықтамалық жүйе;
Оқулықпен жұмысты басқару жүйесі[8].
ІІ ТАРАУ. DELPHI - ДЕ ҚОЛДАНБАЛЫ ПРОГРАММА ЖАСАУ НЕГІЗДЕРІ. DELPHI ПРОГРАММАЛАУ ТІЛІНІҢ ИНТЕГРАЦИЯЛАНҒАН ОРТАСЫ
2.1 Delphi - туралы жалпы түсінік
Delphi - бұл Object Pascal сияқты керемет программалау тілі . Pascal тілі 1990 жылы шықты, ол сол кезде жетінші сериясын шығаруда болды. Сол кезде визуалды программалау және программа құру, сонымен бірге тез Windows жүйесі тарады. Сондықтан жетінші сериядан соң программистерге Pascal-дың сегізінші сериясын шығарған жоқ, бірақ Delphi дікі бірінші шығарды. Проект осы атпен 1993 жылы шықты, ал 1995 жылы сатуға Borland Delphi-дің бірінші версиясы шығарылды.
Неге осы атпен проект шыққан екен. Бәрі жай Егер сіз Оракулмен сөйлескіңіз келсе, онда Делфиге барыныз деген. Бұл, әрине, мәліметтер базасына баруға көмек, ол Oracle және Грецияда Дельфи деген қала бар, онда мифологиялық Оракул болған[9].
Неге Delphi де программа құру өте қолайлы? Delphi-ді басқа программалау жүйелерімен салыстырайық - Visual Basic және C++.
Егер Delphi-ді, мысалы C++ салыстырсақ, онда біздің көретініміз Delphi-да программа жазу тез және ыңғайлы.
Delphi-ді Visual Basic-пен салыстырсақ, онда көретініміз Visual Basic-те жазылған программалар аз орын алады, бірақ оның жұмыс істеуіне қосымша файлдар (DLL кітапханасы) қажет. Сол үшін жай программаның өзі 2 Мбайт орын алады.
1995 жылы шыққан Borland Delphi 1.0 революция болды, Pascal-дың жетінші версиясынан кейін шықты. Егер оны Delphi-дің алдынғы версияларымен салыстырсақ, онда Delphi 1 мүмкіндіктері бүгінгі күнде өте ыңғайсыз.
Borland компаниясы жылдан жылға Delphi-дің жаңа версиясын шығаруда. Windows 95 жаңа операциялық жүйесінің пайда болуында Delphi 2 шығарылды, онда оның мүмкіндіктері және стандартты жаңа операциялық жүйесі ескерілді[10].
Delphi-дің бірінші версиясы екінші версиядан айырмашылығы 32 разрядты және жаңа компонеттерді қолдайды, олар Windows 95 стилінде орындалады. Егер программист барлық қазіргі заманғы технологияларды және жаңа компоненттерді қолданғысы келсе, Delphi дің соңғы версияларын пайдалана білуі керек.
1997 жылы Delphi-дің үшінші версиясы шығарылды. Delphi 3 бағдарламасы сол кезде кең дамып келе жатқан Интернет желісіне және клиент - серверлік технологиясына бағытталған. Delphi 3 - те мәліметтер базасында жаңа драйверлер және SQL шығарылды.
Delphi 4 - те динамикалық массивтер енгізілді, ол өте ыңғайлы , жақсартылған программа отладкасын, жаңа компонеттер және CORBA қолдайды.
Delphi 5 2000 жылы шығарылды, мәліметтер базасын және көп тілді қолдады. HTML беттерін құру үшін Internet Express жүйесі құрылды. Delphi 6 2001 жылы жарыққа шықты, өзімен бірге көптеген жаңа компонеттер алып келді, ол Интернетпен өте тығыз интегралданды.
Delphi 7 өзін программалық қамтамасыздандырумен ортасымен әзірлейді. Delphi жетінші версиясында Windows XP толығымен шықты. Delphi 2 сияқты жаңа компонеттер Windows 95 стилінде қосылды, алты жыл өткеннен кейін жаңа компонеттер жаңа операциялық жүйе стилінде құруға рұқсат береді.
Delphi 8 NET Framework формасында құруға қолданылады.
Delphi 9 және Borland Developer Studio 3.0. Бұл нұсқада бұрынғы Delphi 8-дан жойылған Win32-дегі қосымшаларды өңдеу мүмкіндігі болды, бірақ VCL кітапханасы қайтарылған болса, CLX жүйеден алынған болатын.
Delphi 2006 (Delphi 10, Borland Developer Studio 4.0) 2005 жылдың желтоқсанында шығарылды. Бір IDE C #, Delphi.NET, Delphi Win32 және C ++ жобаларын дамытуға қолдау көрсетті.
Delphi 2007 (IDE CodeGear RAD Studio 5.0 бөлігі ретінде Delphi 11) 2007 жылдың қыркүйегінде шығарылды. Бұл Delphi-дің Unicode емес соңғы нұсқасы[11].
2.2 Delphi бағдарламасының меню жолы
Менюдің Файл (File) пункті командаларын қарастырайық. Бұл пунктте Құру (Создать), Ашу(Открыть), Жобаны ашу (Открыть проект), Таңдау (Выбрать), Сақтау (Сохранить) және т.б. командалар қарастырылған. Толығырақ сипаттама алу үшін Кесте1-де берілген.
Кесте 1.Менюдің Файл (File) пункті командалары.
Меню командалары
Сипаттамасы
Создать(New)
Құралатын обьектінің типін (қосымша, форма, модуль)таңдауға арналған меню.
Открыть...(Open)
Құрылған проект, форма, модуль, редактордағы текстік файлды жүктеу үшін ашуға арналған диологты терезені бейнелейді.Егер модуль форманы сипаттаса, онда бұл форма экранда пайда болады.
Открыть проект ... (Open Poject)
Құрылған проктті жүктеу үшін диологты терезені көрсетеді.(.bpr или.bpk)
Выбрать (Repeon)
Соңғы жабылған проекттер мен модульдердің тізімінен тұратын ішкі менюді көрсетеді.
Сохранить (Save)
Редактрленген файлды оның ағымды атымен сақтайды.
Сохранить как ... (Save As)
Проект файлындағы өзгертулерді енгізіп ағымды файлды жаңа атпен сақтайды.
Сохранить прект как...(Save Project As)
Ағымдағы проектті жаңа атпен сақтайды.
Сохранить все (Save All)
Барлық ашылған файл, проект пен модульдерді сақтау.
Закрыть (Close)
Ағымды проект және онымен байланысты модульдер мен формаларды жабады.
Закрыть все (Close All)
Барлық ашылған файлдарды жабады.
Использывать модуль (Use Unit)
Таңдалған модульді белсенді модульдің сипаттамасына қосады.
Печать (Print)
Белсенді файлды баспаға береді.
Выход(Exit)
Проектті жабады және ортаны жабады.
Менюдің басқа пунктерін қарастырайық.Правка (Edit) пункті Отменить (Undo) және Вернуть (Redo) командаларынан тұрады, олар редактормен жұмыс істеу кезінде жасалған қате әрекеттердің салдарын қоюға өте пайдалы.Мысалы, егер қажет текст фрагменті кездейсоқ өірілген жағдайда[12].
Отменить (Undo) командасын орнату үшін редактор менюіндегі Сервис Опции редактора (Options Environment) пунктін қалай қолдануға болатындағын түсінідреді. Отменить (Undo) командасының мүмкін санын шектеуге болады. Вырезать (Cut), Копировать (Copy), Вставить (Paste) және Удалить (Delete) командаларының қызметі Windows-тың басқа қосымшаларындағы осы командалардың қызметімен бірдей, бірақ Delphi-де оларды тек текстке емес, визуалды компонентке де пайдалануға болады.
Сделать верхним (Bring To Front), Сделать нижним (Send to Back), Выровнять (Align) және Размер (Size) командалары 1 сабақта талқыланған.Қалған 4 пункт формалардың сыртқы түрін жылдам безендіруге көмектеседі.
Поиск менюінде программаны орындау кезінде қатені табуға көмектесетін Find Error(қатені іздеу) командасы бар.Қате туралы хабарда оның адресі (орны)көрсетілген жағдайда сіз менюдің Search Find Error пунктін таңдап, сол адресті енгізуіңізге болады.Егер мүмкіндік болса, Delphi ортасы программада қате жіберілген орынға сізді апарады.
Менюдің Вид (View)пункті командаларын қарастырып, сипаттама берейік Кесте 2.
Кесте 2.Менюдің Вид (View) пунктінің құрамы.
Меню командалары
Сипаттамасы
Менеджер проектов
(Project Manager)
Проектілердің менеджерін көрсету.
Инспетор обьектов
(Object Inspektor)
Обьектілер инмпекторын көрсету.Онда өзгертуге болатын белсенді компоненттердің қасиеттерін бейнелейді.
Дерево обьектов(Object Tree View)
Сіздің формаңызға, модульге және т.б. орналастырған визуалды не визуалды емес компоненттердің сатылы ағаш тәріздес тізімін көрсету.
Список дел (To do List)
Жасалаған іс-әрекеттер тізімі.
Панель выравнивание
(Alignment Palette)
Формадағы обьектілерді әртүрлі параметрлер бойынша түзету.
Обозрователь (Browser)
Программадағы обьектілер сатысын, бастапқы текстегі идентификаторды іздеу және т.б. көру құралдарын шақыру.
Обзор кода
(Code Explorer)
Сіздің модуліңізде сипатталған барлық типтерді, қасиеттерді, әдістерді, глобалды айнымалыларды көресететін ағаш тәріздес диаграмманы ұсынады.
Список компонентов
(Component List)
Компоненттер палитрасының альтернативасы. Тышқан болмаған жағдайда компоненттер аты бойынша іздеуде пайдаланады.
Список окон
(Window List)
Delphi ортасында ашылған терезелер тізімі.
ФормаМодуль
(Toggle FormUnit)
Формадан оған сәйкес модульге өту, тізімнен модульді немесе форманы таңдау
Список модулей
(Unite)
Проектідегі модульдер тізімі
Список форм
(Forms)
Проектідегі формалар тізімі
Менюдің Project (Проект) пунктінде проектіні компиляциялауға немесе құруға болады.Егер Compile немесе Run таңдаса, онда Delphi соңғы компиляциядан кейін тек өзгертілген модульге ғана қайта компиляция жасайды.Бір жағынан Build all бастапқы текстке қол жету мүмкіндігі бар модульдердің барлығын қайта компиляциялайды. Проверить синтаксис (Syntax Check) командасы DCU файлын жаңартпай, текпрограмма кодының дұрыстығын тексереді.
Ең төмендегі Информация (Information) пункті программа туралы мына ақпаратты береді: берілгендер, ағын және код сегменттерінің өлшемі, локальды динамикалық жадының өлшемі және компиляцияланған жолдардың саны.
Выполнить (Run)пунктін программаны компиляциялауға және жүктеуге және де командалық жолдың параметрлерін программаға беру үшін қолданады.
Сурет - 1 . Standard парағы
Кесте 3. STANDARD парағының құрамына келесі компоненттер кіреді:
Frame
Жиектері бар форма тәрізді аумақ, басқа компоненттердің контейнері ретінде қолданылады
MainMenu
Негізгі меню жүйесі.
PopurMenu
Жанама немесе контекстік меню.
Label
Жазба. Ол компонентке шағын мәтін шығару
мақсатында қолданылады.
Edit
Енгізу қатары. Бір мәтіндік жолды енгізу, көрсету және түзету амалдарын орындауға қолданылады.
Memo
Көпжолды мәтіндік редакторы. Енгізу және шығару амалдарын орныдауға қолданылады.
Button
Нұсқаулық батырма. OnClick оқиғасын өңдеуші үзінді кейбір нұсқауларды орындайды.
CheckBox
Тәуелсіз ауыстырғыш. Бағдарламаны орындау барысында тышқанды басқанда енгізілетін ауыстырғыштың Checked мәні өзгертіледі.
RadioButton
Тәуелді ауыстырғыш. Әдетте ол осындай тағы да бір компонентпен бір топқа біріктіріледі. Тышқанмен сырт еткізгенде алдыңғы таңдалған компоненттің босатылуына себеп болады.
ListBox
Таңдау тізімі. Опциялар варианттарының тізімін ұсынады және таңдалған бір опцияны бақылауға мүмкіндік туғызады.
ComboBox
Қиыстырылған таңдау тізімі. Таңдау тізімінен және мәтін редакторынан туғызады.
ScrollBar
Басқару белдеулері. Windows терезелері сияқты тік және көлденең белдеулерін ұсынады.
GroupBox
Элементтер тобы. Бір мағыналық компоненттерді біріктіру.
RadioGroup
Тәуелді ауыстырғыштар тобы. Бір-бірімен байланысқан бірнеше ауыстырғыштармен жұмыс атқаруға мүмкіндік туғызады.
Panel
Тақташа. Бірнеше компоненттерді біріктіру үшін қолданылады. Ішкі және сыртқы жиектері бар, жаншылған және дөңесті эффектілерін көрсетуге болады.
ActionList
Әрекеттер тізімі. Пайдаланушының бір тектес элементтер тобындағы басқару, элементін таңдау әрекетіне, бағдарламаны сезіндіру амалдарын орындатуға арналаған.
Additional парағының құрамына сұхбаттасу терезелерін орнату үшін қолданылатын келесі компоненттер кіреді.
Сурет - 2. Additional парағы
Төменде Additional парағы компоненттері мен олардың функциялары келтірілген Кесте 3
Кесте 4. Additional парағы компоненттері.
Белгі
Аты
Ақаратын жұмысы
BitBtn
Бетінде суреті және жазуы бар нұсқаулық батырма.
SpeedButton
Пиктограммалық батырма.
MaskEdit
Арнайы мәтіндік редактор. Енгізілетін мәтінді сүзгілеуге мүмкіндік береді.
StringGrid
Жолдар кестесі. Бұл компонент мәтіндік ақпаратты кесте түрінде шығаруға мүмкіндік береді.
DrawGrid
Кез- келген түрдегі мәліметтерден тұратын еркін кесте (тіпті сурет те болуы мүмкін)
Image
Сурет. Бұл компоненттің көмегімен суреттерді,
пиктограммалар мен метафайлдарды шығаруға болады.
Shape
Фигура. Бұл компоненттің көмегімен әр түрлі фигураларды (төртбұрыш, эллипс, шеңбер т.с.с.) формаға орналастыруға болады.
Bevel
Жиек.Терезенің аумағын үш өлшемді қоршаумен немесе белдеулермен жиектеу үшін арналған.
ScrollBox
Орағыш жолақтар тақтасы. Егер тақташадағы орналыстырылған компоненттер ашылған терезеде толығымен көрсетілмесе, онда белдеулер автоматты түрде орнатылады.
CheckListBox
Ұсынылған тізімнен бірнеше опцияларды таңдауға мүмкіндік туғызады (әр опция CheckBox ауыстырғышы-мен қамтылған).
Srlitter
Шекара. Бұл компонент формадағы екі көрінетін компоненттер аралығында орналасады және бағдарламаның орындалу барысында компоненттерді арасындағы шекарасын жылжытуға мүмкіндік туғызады.
StaticText
Статикалық мәтін, Label -ден айырмашылығы - өзіндік Windows терезесімен қамтылған. Сондықтан бұл терезедегі мәтінді жиектеуге болады.
Кесте 4 жалғасы
Chart
Диаграмма.Бұл компонент мәліметтерді графикалық жолмен беруге арналған арнайы тақташаларды құруды жеңілдетеді.
2.3 Delphi- тің additional парағының компаненттері
Delphi ортасы - программистің жұмысын қамтамасыз ететін күрделі механизм. Delphi негізі болып Object Pascal тілі қалыптасқан және ол әр түрлі дәрежедегі ең қарапайым программадан күрделі кәсіби программалары құруға мүмкіндік береді.Delphi ортасы экранда қатарынан орналасқан бірнеше тереземен сипатталады және терезелерді экран бойымен еркін жылжытуға мүмкіндік береді. Delphi-ді қосқан кезде 1-суреттегідей көріністі көресіз(басқа версиялы Delphi-де терезелердің айырмашылығы өте аз). Delphi-дің төрт негізгі терезесі көрсетілген: негізгі терезе (тақырыбы Delphi 6-Project1), форманың терезсі (тақырыбы Form1), обьектілер инспекторының терезесі (Object Inspector)және программа кодының терезесі (Unit 1 pas)[13].
Код терезесінің сол жағында браузердің қосымша терезесі орналасқан, ол арқылы код терезесіндегі хабарламаның құрылымын көруге болады.Сіздің дербес компьютеріңіздегі көрініс осы суреттпен міндетті түрде сәйкес болуы тиісті емес: терезелердің өлшемі және орналасуы олардың жұмыс істеуіне әсер тигізбейді; егер сіз экранда код терезесін көрмесеңіз, бірақ оны көргіңіз келсе, F12 пернесін басыңыз.
Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар интеграцияланған IDE (Integrated Development Environment) ортасында жасалады.Ол компаненттердің программалаушымен қарым-қатынасын ұйымдастырады және әр түрлі басқа элементерінен құрылған бірнеше терезелерден тұрады. IDE интеграцияланған ортасының құралдарын қолдана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін жобалауға, программалық код жасауға және оны басқару элементтерімен байланыстыруға болады.Бұл жағдайда, программа кодын жазу, оны түзету және орныдау сияқты барлық әрекеттер IDE ортасында орындалады.
Delphi-дің интеграцияланған ортасы көпетерезелі болып саналады.Ол төмендегі терезлерден тұрады:
Негізгі терезе (Delphi 7- Project1.dpr);
Объектілер ағашын шолу терезесi (Object Tree View);
Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector);
Форма құрастырушыcының терезесі (Form1.dfm);
Код редакторының терезесі (Unit1.pas);
Код сілтеушісінің терезесі (Exploring Unit.pas).
Дельфиде дайындалатын программа жоба деп аталады. Жоба форма терезінде орындалады (қалыпты жағдайдағы аты- Form1).
Жоба құру үшін формаға Компоненттер палитрасынан түрлі компоненттер орналастырылады. Компоненттер палитрасы негізгі терезеде негізгі мәзірдің оң жақ төменгі бөлігінде орналасқан. Компонент- қосымша формасы жасалатын құрастыру блогы болып табылады. Барлық компонент әрбіреуі жеке парақта орналасқан топтарға бөлінген, ал әрбір компонент шартбелгімен берілген.
Компонент палитрасы келесі парақтардан тұрады:
Standard - стандарт компоненттер;
Additional- қосымша компоненттер;
Win32- Windows-тың 32 разрядты инсерфейсі;
System- жүйелік функцияларды қосу;
Data Access- деректер қоймасындағы ақпаратпен жұмыс;
Data Сontrols- деректерді басқару элементін жасау т.с.с.
Программадан объект қасиеті мен әдістеріне қатынау қалай жүзеге асыратынын қарастырайық. Объект қасиетін көрсету келесі форматта жүзеге асырылады: объект атауы.қасиет атауы .
Объект атауынан кейін бос орынсыз нүкте белгісі қойылады да, төмен қарай ашылатын тізімнен қажетті қасиет атауы таңдалады.
Мысалы: Label1. Caption:='Delphi тілі';
Кейде объект қасиетінің өзі объект болуы мүмкін. Онда бұл қасиетке сілтеу арасына нүкте қойылған объектілер тізбекшесі арқылы көрсетіледі.
Мысалы: Label1.Font.Color:=clRed; Нәтижеде Label1 объектісіндегі жазу түсі қызыл болады.
Қосымша интерфейсін жасау кезінде әрбір компонент үшін екі операция орындалады:
1. Компоненттер палитрасынан компонентті формаға орналастыру.
2. Қойылған компоненттің қасиетін орнату.
Компонент қасиеті экранның сол жақ төменгі бөлігінде орналасқан Объект бақылаушысының терезесі арқылы өзгертіледі. Ол екі астарлы беттен тұрады: Properties (Қасиеттер) және Events (Оқиғалар).
Қасиет (сипаттама, параметр) - объектілердің түрлі мүмкіндіктерін сипаттап, ағымдық күйін анықтайтын атрибуттар.
Әр компоненттің қалыпты жағдайда берілген аты және қасиет мәндері болады. Оны қалауымызша өзгертуге болады.
Мысалы: Формаға Standard парағынан батырма (Button) және жазба (Label) компонентін әкеліп орналастырсақ, олардың аттары және тақырыптары қалыпты жағдайда Form1, Button1, Label1 болады. (1-сурет). Компонент тақырыптарын Caption қасиеті арқылы өзгертуге болады. (2- сурет).
Сурет - 3,4. Label, Button компоненттері бар Delphi формасы
Компонент қасиеттерінің негізгілерін қарастырайық:
Name қасиеті (Tcomponent Name типті) компонент атын көрсетеді. Әр жаңа типке автоматты түрде оның аты және нөмірі меншіктеледі. Мысалы: Form1, Form2, Button1, Edit2, Label1 т.с.с.
Caption қасиеті (Tcaption типті) компоненттің тақырып жолынан тұрады. Ол символдық (String) типті болады. Мысалы: Button1. Caption:='Батырманы шерт'; Form1.Caption:='Калькулятор';
Text қасиеті (Tcaption типті) компонентке байланысты жолдан тұрады. Бұл қасиет мәні компонент мазмұны болып табылады. Мысалы: Edit1.text:='Студент'; Memo1.Text:='Блокнот';
Enabled қасиеті (Boolean типті) компонент белсенділігін анықтайды. Егер қасиет мәні true (ақиқат) болса, онда компонент белсенді, ал false (жалған) болса, онда компонент белсенді емес. Мысалы: Edit1.Enabled:=false; Button1.Enabled:=false; болса Edit1- дегі мәтінді өзгерту және Button1 батырмасын шерту мүмкін емес.
Color қасиеті (Tcolor типті) компонент фонының түсін анықтайды.
Оның мәндері: clRed (қызыл), clAqua (ашық- көгілдір), clBlue (көк), clGreen (жасыл), clYellow (сары), clWhite (ашық), clFuchcia (күлгін) т.б.
Мысалы:
Edit1.Color:=clLime;
Edit1.Font.Color:=clMaroon; {компоненттің фон түсі ашық жасыл, қаріп түсі қоңыр (каштан) түспен боялады}
Visible қасиеті (Boolean типті) компоненттің көрінуін басқарады. Егер қасиет мәні true болса, онда компонент экранда көрінеді, керісінше жағдайда көрінбейді.
Мысалы: Edit1.Visible:=false; Button1.Visible:=true;
Font қасиеті (TFont типті) компоненттегі мәтін қарпін анықтайды. TFont класы қаріп параметрін басқаруды жүзеге асыратын келесі қасиеттерден тұрады.
Name (TFontName типті) - қаріп атын анықтайды. Мысалы: Label1.Font.Name:='Arial'; Edit1.Font.Name:='KZ Decor';
Size (Integer типті) - қаріп өлшемін пунктпен береді.
Height (Integer типті) - қаріп өлшемін пикселмен береді. Мысалы: Label1.Font.Size:=18; Color (TСolor типті) - мәтін түсін береді. Мысалы: Label1.Font.Color:=clRed;
Style (TFontStyle типті) - қаріп стилін орнатады және төмендегі мәндерді қабылдайды.
fsItalic-көлбеу қаріп (курсив)
fsBold- жартылай қою қаріп (жирный)
fsUnderline- асты сызылған (подчеркнутый)
fsStrikeOut- үсті сызылған (перечеркнутый)
Мысалы: Label1.Font.Style:=[fsBold];
Edit1.Font.Style:=[fsBold, fsItalic];
Негізгі терезе
Негізгі терезеде Delphi-дің негзігі мәзірі, пиктографиялық батырмалар және компоненттер палитрасы орналасқан.Негізгі мәзірде Delphi функцияларын іске қосу бұйрықтарының жиынтығы бар[14].
Delphi-мен алғаш танысу үшін пиктографиялық батырмалармен жұмыс жасайық.Негізгі терезенің барлық элементтері терезенің сол жағындағы арнайы панельде орналасқан басқару батырмалары болып табылады.
Кез келген панельді (негізгі мәзірден басқа) терезеден алып тастауға болады(көрінбейтін режим).Панельдің орналасуы тінтуір арқылы жылжытып реттейміз.Ол үшін тышқанның сол жақ батырмасын батырманың үстіне әкеліп, басып тұрып, қажетті жерге жылжытамыз.Төменде стандартты түрде орналаспаған панельмен негізгі терезенің көрінісі[15].
Пиктографиялық батырмалар
Пиктографиялық батырмалар негізгі мәзірде орналасқан және опцияларға жедел ұсыныс жасауға мүмкіндік береді.Қызмет бөлімі бойынша олар төрт топқа бөлінеді.Әр топ жеке панельде орналасады.Төменгі кестеге пиктографиялық батырмалар арқылы іске асырылатын бұйымдардың мінездемелері көрсетілген[16].
Пиктографиялық батырмалардың сирек қолданылатындарын алып тастап немесе жиі қолданылатын қосу арқылы өзгертуге болады.Батырмалардың құрамын өзгерту үшін, кез келген батырмаға оң жақ тінтуір батырмасымен шертіңіз және қосымша мәзірінің ішінен Customize(Модифицировать-Жаңарту) опциясын таңдаңыз-сол сәтте экранда терезенің элементтерін реттейтін қосымша сұхбат терезесі ашылады.
Егер топ атауының ішінен сол жағында орналасқан жалауша белгісін алып тастасақ (Toolbar панелі), осыған сәйкес панель терезеден өшіріледі.Батырманы өшіру үшін, оны тінтуірдің сол жақ батырмасын жібермей басып тұрып батырманы негізгі терезе шекарасының сыртына жылжытып шығарыңыз[17].
Компоненттер палитрасы
Компоненттер палитрасы- Delphi-дің негізгі байлығы.Ол негізгі терезенің оң жағында орналасқан және оның ішінде қажетті компонентті табуға арналған бөлімшелер бар.
Компоненттер арқылы программаның каркасы жасақталады, яғни экрандағы сыртқы көрінісі: терезелер, батырмалар, таңдамалы тізімдер және т.б. компоненттер палитрасы, батырмалар панелі сияқты реттеледі.Ол үшін тінтуір оң жағымен кез келген пиктограмманы шертіп және Properties(Свойства -Қасиеттер) опциясын таңдаған кезде арнайы редактор терезесі ашылады[18].
Форманың терезесі болашақ программаның Windows-терезесі ретінде бейнеленеді.Алғашқы кезде терезе бос болады.Нақты айтатын болсақ, форманың терезесі Windows-қа лайықты стандартты интерфейс элементтерінен тұрады-жүйелік мәзір, шақыру батырмалары, тақырып жолы, координаталық нүктелермен толтырылған жұмыс аймағы (формада орналасқан компоненттерді реттеу үшін).
Обьектілер инспекторы терзесі
Формада орналасатын кез келген компонент белгілі бір параметрлермен сипатталады: орналасумен, өлшемімен, түсімен және т.б. Программист осы параметрлердің бір бөлігін, мысалы, компоненттің орналасу мен өлшемін форма терезесінде өзгерте алады.Обьектілер терезесі параметрлерді өзгертуге арналған[19].
Бұл терезе Properties (Қасиеті - Свойства) және Events (Оқиға-События) атты екі парақтан тұрады. Properties парағы компонетерге қажетті қасиетті орнатуға арналған, ал Events парағы компонеттің әр түрлі жағдайға байланысты әрекетін анықтайды.Обьектілер инспекторы терзесінің әр парағы екі бағанды кесте ретінде бейнеленеді.Сол жақ бағанында- қасиет пен оқиға атауы беріледі, оң жақ бағанында-қасиеттің нақты мәні немесе осы оқиғаны өңдейтін программаның шағын франменттінің атауы беріледі.Кестенің жолдары тінтуір батырмасының шертілуі арқылы таңдалады және қарапайым немесе күрделі қасиеттермен бейнеленеді[20].
Қарапайым қасиетке, бірлік мәні мен белгіленетін сан, символдар, True(Ақиқат-Истина) немесе False(Жалған-Ложь) мәндері және т.б. жатады.
Мысалы, Caption(Тақырып-Заголовок) қасиеті символдар жазбасы арқылы беріледі, Height(Биіктіг-Высота) және Width(Ені-Ширина) сандар арқылы беріледі, Enabled(Жеткіліктілік-Доступность) қасиеті True және False мәндерімен анықталады.Яғни, обьектінің қасиетіне - обьектінің қалып күйі, анықтаушы түрі және мінездемесі жатады[21].
Күрделі қасиеттер бірлік мәндерімен анықталады.Ондай қасиеттерінің сол жағында + белгісі көресетіледі.Қасиеттің атауына (кестенің сол жақ бағаны) тінтуір батырмасымен шерткенде, құрамына күрделі қасиеттері бар тізім ашылады.Тізімді жабу үшін, қайтадан тінтуір батырмасымен шерту қажет.Обьектілер инспекторы терезесінің жоғарғы жағында, формада орналасқан компоненттерін көрсететін, ашылмалы тізім орналасқан.Форманың өзі компонент болғандықтан, оның атауыда осы тізімде орналасады.(Form1).
Программа кодының терезесі программа текстін жазуға және оны реттеуге арналған.Текст арнайы тәртіппен құрастырылады және программа жұмысының алгоритмін сипаттайды.
Текст жазу тәртібінің қосындысын, программалау тілі деп атайды.Delphi жүйесінде OBJECT PASCAL программалау тілі қолданылады, бұл Borland корпорациясының Паскаль тілінің кеңейтілген және жаңартылған версиясы.
Delphi ортасында жұмыс істейтін программист үшін бұл тілді білу міндетті шарттардың бірі болып табылады.Алғашқы кезде бос форманың Windows-терезе ретінде жұмыс жасауын қамтамасыз ету үшін программа кодының терезесі минималды тексттен тұрады[22].
Жұмыс барысында программист болашақ программаның қажеттілігіне байланысты программа кодының терезесіне қосымша мәліметтер енгізеді.Қарапайым программаны құру үшін программа кодын өзгерту қажет болады, сондықтан төменде код терезесімен жұмыс істеудің негізгі әдістерін қарастырамыз.
Код терезесінің жоғарғы жағында келесі жазбалар болады:
unit Unit1;
interface
uses
Windows.Massages.SusUtils.Classes.G raphics,
Controls,Forms,Dialogs;
type
TForm1=Class(TForm)
private
(Private declarations)
public
(Public declarations)
end;
var
Form1:TForm1;
implementiatione
($R*.DFM)
еnd.
Жаңа форманы құрастырған кезде, бұл жазбаларды Delphi автоматты түрде код терезесіне орналастырады.Код терезесінің ішіне жаңа жазба орнату үшін тінтуір пернесімен шертіп курсорды қажетті жерге орналастырыңыз,содан кейін пернелік тақта арқылы текстті енгізіңіз. Әдетте программа кодының текстті бірнеше жолға орналасады.
Келесі жолға көшу үшін Enter батырмасын қолданыңыз.Егер жазбаны енгізу кезінде қате жіберсеніз,қате жазылған символды Backspace батырмасы арқылы өшіріңіз.
Егер терезеде код жазбалары көп болса,әдетте код терезесімен біреуге кодттын Навигаторы іске қосылады,ол қажетті элементтерді іздеуге көмектеседі.
Шағын пограммаларды құрған кезде,код Навигаторы терезесін жауып қоюға болады.Жабылған терезені қайта ашу үшін тінтуірдің оң жақ пернесімен код терезесіне шертіп,ViewCode Explore опцисын тандаңыз. Бұл терезе қосымша панельде орналасқан және оның басқарушы батырмасы рамканың жоғарғы жағында бейнеленеді[23].
3 ТАРАУ. ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ МАЗМҰНЫНА СӘЙКЕС SCRATCH БАҒДАРЛАМАСЫНА АРНАЛҒАН ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚ
3.1 Жаңартылған білім мазмұны
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде 2016 - 2017оқу жылынан бастап жаңартылған білім беру мазмұнына көшу сатысы басталып, оқушыларды кең ауқымды дағдыларға үйретуге, функционалдық сауат-тылықтарын арттыруға, адами құндылықтарын дамытуға көңіл бөліне бастады[24].
Жаңартылған білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты - оқушыларды сындарлы оқытуға үйрету, әлемдік білім кеңістігіне қол жеткізу, инновациялық білім негіздерін терең меңгерту. Тәуелсіздігіміздің тұғырлы болуына, еліміздің дамуына, жеріміздің көркеюіне өз үлестерін қосып жүрген белді азаматтардың барлығы да ауыл мектептерінен білім алып, ауылда тәрбиеленгендер. Қоғамның дамуына байланысты ауылдарымыз да күннен-күнге жаңарып, жақсарып жатыр. Соның бірі - ауыл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz