Бастауыш сыныптарында оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты шетел тілін оқытудың мәселелері
КІРІСПЕ
Елбасымыз Н.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауының Қазақстан-2050 Стратегиясында Қазақстан халқының алдына жоғарғы талап қойды. Бұнда Қазақстан халқы бәсекелестікке қабілетті, көптілді ортаны дамыту керек делінген. Ұлттық тілдің құнарлығын сақтай отырып, басқа тілдерді оқытудың озық тәжірибелерін ала отырып көптілді тұлғаны қалыптастыру. Көптілділік дегеніміз бұл полимәдениеттілік, ал бұл тұлғаны жан-жақты қалыптастырудың негізі болып саналады [1].
Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін "Шетел тілі" пәнінен типтік оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығы 6-қосымша. ҚР Білім және ғылым министрінің 08.04.2016 № 266 бұйрығымен (01.09.2016 бастап 1-сыныптар үшін, 01.09.2017 бастап 2-сыныптар үшін, 01.09.2018 бастап 3-сыныптар үшін, 01.09.2019 бастап 4-сыныптар үшін қолданысқа енгізіледі) [2].
Ғалымдардың зерттеуінше, бала жас кезінде тілді қиналмай әрі еркін меңгереді екен. Сондықтан да орта білім беру жүйесінде басты бағыттардың бірі шет тіліне ерте жастан оқыту болып табылады. Соңғы он жылда ағылшын тілін бастауыш сыныптардан бастап оқыту көптеген мектептерде эксперименттік деңгейде жүргізіліп келді. Биылғы 20142015 оқу жылында барлық мектептерде 1- сыныптан бастап шет тілі енгізілді. Ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мақсаты - оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Қазір ағылшын тілін білу - уақыт талабы. Психология ғылымның бір саласы бола отырып, жас ерекшелік психологиясы ғылыми талдауға ұшырауы мүмкін психологиялық фактіні - бақылау мен эксприментті алудың негізгі екі әдісін пайдаланады. Алайда, психологиялық - педагогикалық зерттеу пәнінің ерекшелігі аталған әдістерді пайдалануда айрықша өзгерістер тудырады. Мәселен, жас ерекшелігі психологиядағы бақылаулар, көбінесе, бала психологиясының дамуын дәлелдейтін фактілерді жүйелі тіркеуді сипатына күнделікті жазу түрінде ие болады. Балалар психологиясы, былайынша айтқанда, ерте сәбилік шақ психологиясы тек бақылауға негізделеді. Соңғы жылдары педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясында психологиялық эксприменттің ролі айтарлықтай өсті. Педагогикалық - психологиялық зерттеуде пайдалануының жиілігі жағынан лабораториялық экспримент баланы зерттеуде жетекші орын алып жүрген табиғи эксприментке ғана жол береді.
Оқу - процесі жағдайында жүргізілген табиғи экспримент оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін жеке адамның қалыптасу ерекшеліктері мен жәке адамдар арасындағы қатынастарды тәжірибенің табиғи жағдайға жақын әлеуметтік ұйымдастырған және арнайы өзгерткен жағдайларында зерттеуге мүмкіндік береді. Педагогикалық - психология үшін табиғи эксприменттің ерекше түрі қалыптастыру эксприменті өте пайдалы болып есептеледі. Бұл жерде сыналушылардың психологиялық іс-әрекетінде болатын өзгерістер зерттеушінің белсенді әсер етуі нәтижесінде бақыланып отырады.[3:9-12]
Педагогикалық - психологиялық мәліметтерді алудың ерекше бір түрі - егіздер әдісі деп аталады. Оның мәні - бір жұмыртқадан өрбіген егіздердің психикалық дамуын бақылаулар мен экспримент жағдайларында салыстырысып көру. Бұл олардың тұқым қуалаушылық қорының бірдейлігін еске ұстай отырып, орта мен тәрбие ықпалынан болатын бір қатар факторлардың әдістерін ажыратуға мүмкіндік береді.
Зерттеуші психиканың қалыптасуының тақ сол сәтті психологиялық ерекшеліктерін білуге тырысқан кезде бала психикасын дамуын көлденең кесу әдісімен де зерттей алады. Бірнеше қайталанатын мұндай кесулер бір қатар сынаушылар жөнінде мағлұмат алуға көмектеседі. Кейде психологтар бір сынаушының өрін оның елеулі өзгерстерді жүйелі тіркей отырып, ұзақ уақыт зерттейді.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының өзіне қабылдау мен эксприменттің онымен қоса олардың өзгеріліп пайдаланған барлық түрлерін қамтитын сан алуан нақтылы зерттеу әдістерін кең қолданылады. Нақты психологиялық әдістердің молдығы мен сан алуандығы қазіргі педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының кұрделі теориялық әрі практикалық мәнді проблемаларын шешуді қамтамассыз етеді.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы психология ғылымның ертеден келе жатқан және тұрақты дәстүрлі бар неғұрлым дамыған саласы. Педагогикалық және жас ерекшелігі проблемаларын ғылымында күрделі еңбектерімен байытқан белгілі психолог - ғылымдар: Б.Г. Ананьев, Л.И. Божович, П.Я.Гальперин, В.В. Давыдов, Л.В.Занков, Г.С.Костюк, н.ф.Тальцина, т.б. нәтижелі зерттеп келеді. Жас ерекшелігі психологиясының концепциясының бірі ақыл - ой әрекеттерінің кезеңмен қалытасу теориясы болады. Ол 50 жылдарда П.Я.Гальпериннің еңбектерінде қалыптасты. Ақыл - ой әрекеттерінің кезеңмен қалатасу теориясының негізгі идеясы мынадан тұрады: білім алу оқушылардың іс - әрекеті процесінде, әрекеттердің белгілі бір жүйесін олардың орындауы жағдайында және соның нәтижесінде жүзеге асырылады. Адам - ой әрекетін табиғаттан даяр күйінде алмайды, ол ойлайды, үйренеді, ойлау операцияларын игереді. Педагогиканың міндеті - осы процесті шебер басқарып білу, тек ойлану іс - әрекетінің нәтижесінде ғана емес оның қалыптасу барысын да бақылап отыру. Бірқатар совет ғылымдарының еңбегінде оқушылардың материалды игеруі олардың танымдық іс - әрекеттерінің құрылымына тәуелді болып келетіндігі, ал оның өзі оқыту әдістерімен анықталатындығы байқалды, яғни оқушылардың білімді игеруі мен ойларының дамуы оқытудың сипатына, оның мазмұны мен әдістеріне тәуелді болатына ашып көрсетілді. Мұғалімнің басшылығымен оқушылар шерілуіге тиісті. Ұғымдардың белгілерімен жаңа типті есептерді шығарудың тәсілдерін өздігінен іздестірген жағдайларда оқытуда неғұрлым жоғары дамытушы нәтиже пайда болады. Адам мен жануарлардың психикасы үздіксіз даму күйінде болады. Алайда жануарлар дүниесі мен мазмұны сапа жағынан ерекшеленеді. Адам мен жануарлардың психикалық функциялары шығуы жағынан да, құрылымы жағынан да теңесе алмайды. Жануарлар псикасының дамуының басты механизмі- биологиялық бекіген тәжірибенің тұқым қуалап берілуі. Соның негізінде жануардың сыртқы ортаға дара функцияларының ерекшелігі сол олар баланың қоғамдық- тарихи тәжірбиені игеру процесі үстінде дамып отырды. Бала адамдар дүниесінде, адам заттары дүниесінде, адамдар қарым-қатынастар дүниесінде өмірге келіп, тіршілік етеді. Оларда қоғамдық тәжірибе қалыптасқан. Баланың дамуы дегеніміз осы тәжірбиені игеру процесі болып саналады. Бұл процесс оқытуда жүзеге асырылады.[4:1-3].
Адамзат тарихында іс- әрекетті жүзеге асыру құралдары ғана дамып қоймай, осы құралдарды, қоғамдық тәжірибені кейінгі ұрпаққа жеткізудің ерекше жолы да қалыптасып, дамып, күрделене түсті. Бұл ерекше жол-оқыту, ол қоғамдық тәжірибені берудің бағытталған және ұйымдастырылған әдісі болып табылады. Оқыту баланың психикалық даму процесінде айқындаушы роль атқарады. Адамның психикалық іс-әрекеті - өте күрделі құрылым. Оның ерекшеліктері алдымен баланың тіршілігі және тәрбиесімен сабақтас. Сөздік-логикалық ес, ұғынымды ойлау, заттық қабылдау және (басқа да жоғары психикалық жолмен қалыптасып), адамға тән жоғары психикалық функциялар биологиялық тұқым қуалаушылық жолмен қалыптасып берілмейді. Бұл олардың тарихи даму процесінде өзгерістерге ұшырап, жетілі түсінуге мүмкіндік береді. Адамның өмірде қалыптасатын күрделі психикалық іс-әрекеті (ойлау, сөйлеу) мен неғұрлым қарапайым табиғи функцияларын (қозу мен тежелу процестерінің арақатынасы мен ерекшелігі) ажырата білу керек. Психикалық іс-әрекет өзіне басқа да көптеген компоненттермен қоса осынау қарапайым функцияларды да қамтиды. Балалардың дамуының оқыту процесіндегі ең басты және анықтаушы жағы білімдерді, іс-әрекет әдістерін күрделенуден тұрады. Қазіргі кезде көптеген психолог-зерттеушілер оқыту мазмұны, яғни балаға берілетін білімдерді және іс-әрекет әдістерін өзгерте отырып, баланың дамуын елеулі өзгертуге болатынын дәлелдеп берді.
Баланың психикалық дамуы оның жеке басының тұтас өзгерісін, яғни жеке адамның жалпы қасиеттерінің дамуын да қамтиды. Даму процесінде балалардың психикалық іс-әрекетінің түрлі қыры өзгереді, сан алуан әрекеттерді барған сайын көбірек орындау іскерлігі, тәсілдері жинақталып, өзгеру болып өтеді, білімі мен ұғымы өзгереді, жаңа мотивтері мен қызығулары қалыптасады. Жасы өскен сайын адамның өз іс-әрекетін жоспарлауы мен оны жүзеге асыра білуі дамиды. Бұл ерекшеліктердің бәрі оқу тапсырмаларын орындаудан, оқу іс-әрекетінен көрініп жатады. Сонымен, іс-әрекеттің психологиялық құрылымының даму процесінде балалардың жалпы мінез-құлқының құрылысы да өзгеріске түседі. Бала дамуының тұтас процесінің үш негізгі жағын бөлуге болады.
1. Оқыту процесінде білім мен іс-әрекет тәсілдерінің дамуы;
2. Игерілген тәсілдерді қолданудың психологиялық механизмдерінің дамуы;
3. Жеке адамның жалпы қасиеттерінің (бағыттылығы, іс-әрекет, сана және ойлаудың психологиялық құрылымы) дамуы. Дамудың көрсетілген бағыттарының әрқайсысы өзіне тән өзгешеліктері мен сипатталып, ақиқат түрде барлығы өзара байланыста болады да, тек барлығы бірге қосылғанда ғана психикалық даму деп аталынатынын жеке адамның өзгеріс процесін құрайды.
Әрбір жас шағы психикалық дамудың ерекше сапалы кезеңі болып табылады және бала-дамуының осы кезеңдегі оның жеке басының өзіндік құрылымының жиынтығы құрастыратын көптеген өзгерістермен сипатталады. Л.С. Высотский жас шағы дамудың белгілі, біршама тұйық кезеңі деп қарады. Бір жас сатысынан екіншісіне өтуде пайда болады және даму барысының өзі қайта құрылып, өзгеріп отырады.[5:3-5].
Жас ерекшеліктері көптеген жағдайлардың жиынтығымен анықтайды. Бұл - әрі балаға оның өмірінің осы кезеңінде қойылатын талаптар жүйесі әрі айналасындағыларымен қарым-қатынастарының мәнісі, әрі ол игеретін білім мен іс-әрекеттер типі, әрі осы білімдерді игеру тәсілдері. Жас шағына ерекшеліктерді анықтайтын жағдайлардың жиынтығына баланың дене дамуының түрлі жақтарының (мыс, сәбилік шақтағы белгілі морфологиялық құрылымдардың организм өзгерістерінің ерекшелігі т.б.) ерекшеліктері де енеді.
Жас кезеңін айналасындағылармен қарым-қатынас жасаудың даму деңгейі бөлімдердің тәсілдерінің, қабілеттердің даму деңгейі арасындағы байланыс анықтайды.
Соңғы кезде педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясында педагогикалық критериилерге негізделген кезеңдерге бөлу жиірек қолданылады.
Мектепке дейінгі шақтың ерте сәбилік, сәбилік, естиярлық және ересектік жас кезеңдерді, бала-бақшадағы топтарға сәйкес (үш жасқа дейін - ерте сәбилік шақ тобы; кішкентайлар тобы - бесінші жыл; ересектер - алтыншы жыл және даярлық тобы - жетінші жыл) бөлінеді. Оқыту мен тәрбиелеудің негізгі кезеңдеріне және олармен байланысты оқушылардың даму ерекшеліктеріне сай мектептік шақ үш кезеңге бөлінеді: төменгі сынып оқушылары (1-3,4 сыныпқа дейін), ортаңғы сынып оқушылары (4-5-тен 7,8 сыныпқа дейін), жоғарғы сынып оқушылары (8-10,11 сыныпқа дейін).[6:2-3]
Зерттеу жұмысының өзектелігі: Қазіргі таңда шетел тілін оқыту бастауыш сыныбынан бастап оқыту енгізілді, оқыту барысында көптеген қиыншылықтармен кездесіп отырымыз, атап айтқанда жаңартылып жатқан, өзгертіліп жатқан, өңделіп жатқан технологияларды қолданамыз, бірақ оқушылардың жас ерекшеліктері ескеріле бермейді, сондықтан осы мәселеге байланысты жас ерекшеліктерін ескере отырып, қандай әдістерді қолдануға болады деген мәселе менің дипломдық жұмысымды таңдауыма себеп болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Шетел тілін оқыту барысында оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып, ойын және АКТ-ның тиімділігін теориялық тұрғыда негіздей отырып, іс-тәжірибе жүзінде дәлелдеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Ғылыми еңбектерге шолу жасай отырып, оларды талдау, сұрыптау, эксперимент жүргізуді ұйымдастыру және оның нәтижесін шығару;
Шетел тілі сабақтарында оқушының бойына тілдерге деген қызығушылығын, оны үйренуге құштарлығын ояту;
Шетел тілі сабақтарында жеке тұлғаның заман талабына сай өмірге икемделуіне бағыттай отырып оның басқа елдің тілін, мәдениетін, тарихын және әдет-ғұрпын танып білуіне ықпал ете білу;
Шетел тілін оқыту барысында оқушының сезімтал, шығармашыл, әлеуметтік, танымдық және тілдік қабілеттерінің дамуына жағдай жасай отырып, оның жалпы дамуына едәуір үлес қосу;
Шетел тілін оқыту үрдісінде бастауыш сынып оқушыларын шетелдік құрдастар әлемімен, әндермен, тақпақтармен, оқулық және ертегі кейіпкерлерімен таныстыра отырып, тілді тез меңгеруге және өздерін еркін сезінуге көмек тигізу;
Шетел тілін оқыту кезінде бастауыш сынып оқушыларына жаңа технологиялар мен әдістемелерді пайдалану;
Оқушылардың танымдық қабілеттерін арттыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту, ойлау дағдыларын қалыптастыру, оқушылардың өз бетімен білім алуына көмектесу;
Зерттеу нысаны: Шетел тілін оқыту барысында оқушылардың жас ерекшелігін ескерек отырып бастауыш сынып оқушыларына ағылшын тілін үйрету.
Зерттеу пәні: Оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып ағылшын тілін оқыту.
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша атақты философтардың, педагогтар-дың еңбектері, ҚР Білім және ғылым министрлігінің мектептерде білім беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары мен оқу-әдістемелік кешендері, педагогтардың ғылыми еңбектері мен мектеп мұғалімдерінің шығармашылық дағдыны дамытудағы озық тәжірибелері.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселелері бойынша педагогикалық-психологиялық әдебиеттерді оқу және талдау, педагогикалық бақылау, ақпараттық технологияларды дұрыс қолдана алуды меңгеру, сауалнама жүргізу, пікір алмасу, педагогикалық іс-тәжірибе.
Зерттеудің теориялық- практикалық маңызы: Шетел тілін оқыту барысындағы оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты шетел тілін үйретудің заманауи әдістемелерін анықтау: ойындар мен диалогты сөйлеу көмегімен тиімді жүзеге асырылу мүмкінліктерін айқындау.
Зерттеу жұмысының болжамы: Егер шетел тілін оқыту барысындағы оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып дұрыс әдістемелермен жаңа технологияларды пайдаланатын болса, онда оқыту процесі соғұрлым тиімді болады
Зерттеудің құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
6.1 Бастауыш сыныптарында оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты шетел тілін оқытудың мәселелері
Тіл дамыту жұмысы - күрделі шығармашылық үрдіс. Шетел тілін оқытуда проблемалардың бірі деп оқулықтарды тілге тиек етіп айтуға болады. Бастауыш сынып оқушыларының тілін (ағылшын) дамытуда басты назар аударатын негізгі нәрсе олардың орындаған жаттығуларының мазмұндылығы, жүйелілігі анықтығы, орфографиялық, орфоэпиялық қатесіздігі. Бұл эмоцияны, сезімталдылықты талап етеді. Бастауыш сынып оқушыларының кейбірі ұялшақ болып, мұғалімнің сұрақтарына толық жауап қайтара алмайды.
Бастауыш сынып оқушыларына шет тілін үйрету мұғалімдердің мойнына үлкен міндет жүктеп отыр. Соның бірі - оқытуды жаңаша ұйымдастыру, сабақта оқушының сөздік қоры молайып, білімін көтеру. Ғылым мен технологияның қарыштап дамуына байланысты оқушылардың ой-өрісінің, ойлау қабілетінің жоғарылап келе жатқаны белгілі. Жаңа инновациялық технологиялар оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне бағыт беріп, өз бетінше қорытынды жасап, жүйелі білім алуына негіз болады. Оқытудың ақпараттық технологияларды дамытушы, тәрбиелеуші мұғалімдердің әдістемелік тәжірбесін жинақтап, шығармашылықпен жүмыс жүргізуіне, оқушыларға екілік қоймай, ұпаймен есептеп, сенім артып, сенімділігін арттыруға негізделеді .
Білім берудің дәстүрі, жалпы мектептің мазмұны бұрынғы кеңес үкіметі жылдарында қалыптасқан, ол елді индустриазациялау міндеттері мен дамыған капиталистік елдердің техникалық деңгейіне қиыншылықпен, жалпы ғылыми - техникалық прогрестің ролімен және ол осы күнге дейін технократиялылығымен анықталады [7:5-8].
Білімді меңгеру әдістері дайын білімдерді хабарлауға негізделеді. Оқыту белгілі бір үлгілермен, индуктивтік логикамен жеке даралықтан жалпылыққа, механикалық есте сақтауға, көзбен көргеннің мазмұнын айқын беру, репродуктивтік еске түсіру, елестету.
Дәстүрлі оқыту технологияларының әдістерін екі келесі топтарға жатқызуға болады:
1. Иллюстративті - түсіндіру әдістері (лекция, баяндау, әңгімелесу, тәжірибелерді көрсету, еңбек операциялары, экскурсиялар және т.б): мұғалім түсіндіреді және оқу материялын көрнекті түрде көрсетеді.
2. Репродуктивтік әдіс: мұғалім білімді, іс - әрекет тәсілдерін, тапсырмаларды шешуді тәжірибелерді елестету үшін тапсырмалар құрастырады; оқып үйренуші оқу материалдарын белсенді еске түсіреді (сұрақтарға жауап береді, есептер шығарады және с.с.), сонымен "білім көшірмелерін қалыптастырады".
Сонымен дәстүрлі оқыту технологиясының артықшылықтарына мыналарды жатқызуға болады: ерекшеліктердің жүйелілігі; оқу материалын логикалық дұрыс бере білу, ұйымдастырудың анықтылығы; мұғалім тұлғасының оқушыларға тұрақты әсерлі эмоция, сезімдік ықпалы, жалпы оқу барысында қаржыны орынды жұмсау. Бұл технологияның нашар жақтары мыналар: біркелкілік, табандық құрылым, сабақ уақытын тиімсіз бөліп тарату, оқушылардың бір - бірімен қатынастардан изоляциялау, оқшаулау, оқушыларда дербестіктің болмауы, енжарлық немесе көзбоярлықтағы белсенділік); оқушылардың сөз іс - әрекетінің нашарлығы; оқушыларға орташа өлшеммен қарау, индивидуальді оқытудың таза болмауы, нашар қайта байланыс. Бұндай сабақтарда материалдан тек қана хабардар болуы қамтамасыз етіледі, ал ең жоғарғы деңгейге жету үй тапсырмасын орындауға қолданылады.
Компьютерлік оқыту формаларын қолданатын қазіргі деңгейдегі дамыған телекоммуникациялар, дистанциондық технологиялар информациялық технологиялар, алдағы жүзжылдықта оқыту процесінің даму негізін құрайды [8:6-12] .
Шетел тiлiнде белсенді оқытудың бастауыш кезеңiндегi схема бойынша моделiн: бiрiншi ауызша сөйлеу, содан кейiн оқуға үйрету деп есептеуге болады.
Белсенді оқу - бұл тiл дамытудың өзiндiк белсенді оқыту түрi, ол жазбаша қатынас формасын қамтиды және қолдануда белгiлi бiр маңызды орын алады.
Белсенді оқу тiл дамытудың белсенді рецептикалық түрiне жатады, себебi ол ақпаратты қабылдау және түсiне бiлу графикалық белгiлерiмен байланысты.
Оқу жоспары мазмұнды жоспар (мәтiн не туралы) және процестiк жоспар (мәтiндi қалай оқу және дыбысталу керек) болып бөлiнедi. Мазмұнды жоспар бойынша оқу әрекетiнiң нәтижесi оқылғанды түсiну болса, процестiк жоспарда - оқу процесiнiң өзi қарастырылады, яғни графема мен фонеманың байланысы, графикалық белгiлердi танып бiлудiң тұтас тiрек-тәсiлдерiн қалыптастыру, iшкi тiлдiк қабiлеттiң қалыптасуы, сыртқы сөйлесудi iштей аудара бiлу, семантикалық және графикалық жинақтардың ара-қатынасы, өзiндiк белсенді оқу қабiлетiн қалыптастыру қарастырылады.
Түсiну, оның дәлдiк, тереңдiк деңгейi барлығы оқушыпың алдына қойған белсенді оқу мақсатына байланысты. Яғни, мәтiн негiзiнен не туралы екендiгiн, оның негiзгi мағынасын егжей-тегжейiне жете түсiну.
Белсенді оқу структурасы оқудың мотивi (түрткi), мақсаты, шарты, нәтижесiнен тұрады. Мотив дегенiмiз - белсенді оқыту мен оқу процесiнiң қажеттiлiгiнен және оған қызығудан белсенді оқу процесiн дұрыс меңгеруге итермелейтiн күш. Мақсат дегенiмiз - алда орындалатын әрекет нәтижесiнiң айқын бейнесi. Ал берiлген жағдайда - тақырып бойынша сұрақтарға оқырмандарды қызықтыратын ақпарат алу. Белсенді оқу әрекетiнiң шартына тiлдiң графикалық жүйесiн (системасын) меңгеру және шығарылған ақпараттарды қабылдау тәсiлдерi жатады. Белсенді оқу әрекетiнiң мақсаты мен мотивi - қиындықтарды жеңiп, белгiлi бiр нәтижеге қол жеткiзу. Ал белсенді оқу процесiндегi нәтиже дегенiмiз ақпаратты нақты әрi терең түсiну және мазмұнын айта бiлу.
Белсенді оқудың ақпараттарды қабылдау құралы ретiнде қолданылуы мектепте осы пәнге деген қызығушылығын арттырып, ынталандыруға жағдай жасайды. Белсенді оқуды үйрену үшiн әңгiмелесушi де, тыңдаушы да талап етiлмейдi. Тек қана кiтап керек. Шетел тiлдерiнде белсенді оқуды үйрету тәрбиелiк, бiлiмдiк және белсенді оқуға берiлген пәндi дамыту мақсатын көздейдi. Бұл мұғалiмге оқушыларды жан-жақты дамыған жеке тұлға ретiнде тарбиелеп шығаруға мүмкiндiк бередi.
Белсенді оқытуда оқудың ерекшелiгi iшкi дамыту мен оқуда пән арқылы (мәтiн) және оқылған мәтiндi түсiну арқылы (iшкi ойды дамыту нәтижесi) көрiнедi. Белсенді оқу тiл дамытудың басқа түрлерiмен де тығыз байланысты. Ол ең алдымен жазумен тығыз байланысты, себебi оқу да, және жазбаша тiл де бiрдей графикалық жүйеде (системада) қолданылады. Шетел тiлдерiн белсенді оқыту барысында осы тiл дамыту түрiн байланыс арқылы ескеру және дамыту керек. Мiне, бұл әсiресе бастауыш кезеңге байланысты .
Белсенді оқу тыңдаумен, анализбен және синтезбен байланысты. Белсенді тыңдау процесi кезiнде тыңдаушылар дыбыстық тiлдi қабылдайды, ал оқушылар жазылғандарды қабылдайды. Белсенді оқу барысында, тыңдау кезiндегi сияқты үлкен мағынаға ие болатын вербальдық деңгейде де және мағыналық деңгейде де болуы мүмкiн.
Белсенді оқу белсенді сөйлеумен де байланысты. Дауыстап оқу бақыланатын сөйлеу деп те аталады. Iштей оқу бiр мезгiлде iшкi тыңдау және iшкi сөйлеудi көрсетедi. Осылай, белсенді оқу тiл дамытудың басқа да түрлерiмен байланысты.
Орта мектепке арналған шетел тiлдерi бағдарламасында белсенді оқуға үйретуде жалпы талап қою, сондай-ақ сыпыптар бойынша талаптар бар. Белсенді оқыту кезеңiнiң соңында оқушылар қоғамдық-саяси, ғылыми-көпшiлiк әдебиеттерден, көркем әдебиеттерден алынған жеңiлдетiлген мәтiндердi оқи бiлуi керек. Белсенді оқудың екi түрiн меңгеру керек:
1) мәтiндi белсенді оқуда оның негiзгi мазмұнын беру, белсенді оқу барысында оқу шапшаңдығы, таныс емес сөздердiң саны және олардың мағынасын түсiну, ана тiлiндегi және ағылшын тiлiнде берiлген контекстегi сөздердiң ұқсастығы ескерiледi.
2) белсенді оқудың екiншi түрi мәтiннен толық ақпаратты шығара оқыту, мұнда мәтiн көлемi және ондағы таныс емес сөздердiң саны ескерiледi.
Бастауыш саты - оқушыда, оның интеллектiсi дамуының iргетасы - белсенді оқу әрекетi қалыптасуының қуатты жүретiн кезеңi, яғни тiл дамытудың бастауыш кезеңiнде белсенді оқу әрекетiнiң негiзi қаланады. Бастауыш кезеңде оқушылар ағылшын тiлiнiң алфавитiн әрiптерiн меңгеру, дыбыстық-әрiптiк сәйкестiктi бiлу, сөздердi оқи бiлу, сөз тiркестерiн бiлу, берiлген мәтiндердi түсiну, құрылған тiлдiк материалдың бағдарламасын меңгеру керек.
Екiншi кезеңдегi белсенді оқуға қойылатын талаптар қиындай түседi. 4-сыпыпта 2%- ға дейiн таныс емес сөздер көбейедi, оқу жылдамдығы дауыстап оқуда минутына 250 баспа белгiлерiнен кем болмайды. Отандық және шетелдiк зерттеулер көрсеткенiндей, тiл дамыту белсенді оқыту түрлерi (сөйлеу, оқу, тыңдау және жазу) бiр-бiрiне жағымды әсер етедi.
Шетел тiлдiк тәжiрибесi де мұны дәлелдейдi. Мектепте эксперименттiк белсенді оқу өткiзiлдi, оған интенсивтi сыпыптан тыс және сыныптық белсенді оқу кiрiстiрiлдi. Сонымен қатар, сыныптық дауыстап оқу жүргiзiлдi. Экспериментке 100 оқушы қатынасты. Бұлардың iшiнде 50-i қарапайым бағдарламамен (оқытудың ауызша әдiсi), ал қалған 50-i эксперименттiк бағдар-ламамен оқытылған.
Осы оқушылармен бірге 1 жыл өткен соң тестiлер өткiзiлдi, сонда тiлдi игеру бойынша тiл дамытудың барлық түрлерiнен, жоғары нәтиженi көрсеткен, осы эксперименттiк топтың оқушылары болып табылды. Ал қарапайым бағдарламамен оқытылған берiлген 50 адам өздерiнiң күнделiктi белсенді оқитын дағдысын сақтағаны, және ең болмағанда бiр бет шетел тiлiндегi мәтiндi дауыстап оқу дағдысын сақтағанын көрсеттi [9:9-11]
Тiл дамытудың белсенді оқыту түрлерiнiң бiр-бiрiне әсер ету дәрежесi бойынша төмендегiдей байланысты анықтауға болады:
1. Белсенді оқу - белсенді тыңдау - белсенді жазу - белсенді сөйлеу;
2.Белсенді тыңдау - белсенді оқу - белсенді сөйлеу - белсенді жазу;
3.Белсенді сөйлеу - белсенді жазу - белсенді тыңдау - белсенді оқу;
4.Белсенді жазу - белсенді сөйлеу - белсенді оқу - белсенді тыңдау.
Тiл дамыту белсенді оқыту түрлерiнiң әсерi күшеюi үшiн, мектепте белсенді оқуға көп уақыт бөлу керек. Бұл әсер тiл дамыту түрлерi механизмi күшiмен түсiндiрiледi: жеделдетiлген және ұзақ уақытты есте сақтау, болжау мүмкiндiгi, ойлау және көңiл аудару. Белсенді оқу барысында осы механизмдердi дамыту арқылы бiз оларды қалыптастыруға ықпал етемiз.
Тiлдiк материалды игеру барысында да бұл дара байланыс ықпал етедi. Лексика мен грамматиканы меңгеру тыңдаудың дәлдiгiн және нақты әрi еркiн тiл дамытуды қамтамасыз етедi. Шындығында мұнда рецептивтi және продуктивтiк меңгерудiң айырмашылығын есепке алу керек: 6iрiншi жағдайда ол тани бiлуге тең, екiншi жағдайда бұл еске түсiру. Сондықтан да оқылған материалдардағы тiлдiк белгiлердi қайталау өте маңызды.
Шетел тiлдерiн белсенді оқыту мазмұны әдiстемедегi бiрден-бiр кординалдық мәселе, сондықтан да ол неге оқыту, ненi үйрету керек? деген сұрақка жауап бередi. Бастауыш кезеңдегi белсенді оқыту бiлудiң мықты негiзiн қалау үшiн қалай оқыту, неге сүйену керек? Белсенді оқытудың мазмұнын анықтауда оқудың лингвистикалық комнонентке сүйенбеуi мүмкiн емес, себебi әрiптер, әрiп тiркестерi, сөздер, сөз тiркестерi, сөйлемдер, мәтiндер лингвистикалық компонентке жатады.
Белсенді оқыту технологиясы қалай оқыту керек деген сұрақ тудырады? Яғни, қандай әдiстемелiк тәсiлдер оқушылардың ағылшын тілін түсіне бiлуiн дамытады, қандай оқу құралдарын қолдану керек және белсенді оқытуды ұйымдастыру қандай болуы керек.
Бiр белсенді оқытуда мәтiндер барлық белсенді оқыту түрлерi үшiн қолданылмайтыны белгiлi. Мәтiндер мақсатқа сай қатаң түрде жинақталған болуы керек. Мысалы: бiрi - белсенді сипаттау үшiн, келесiсi - белсенді талқылау, белсенді әңгiмелеу үшiн. Бұл үшiн арнайы белсенді оқытуды дамыту үшiн және iштей оқуға арналған мәтiндердi жинақтау керек.
Қорыта келгенде, бiз ағылшын тілі сабағында белсенді оқытудың бастауыш кезеңдегi тiл дамыту түрi ретiнде оқуға, айтуға, сөйлеуге, дыбыстауға үйрету теориясын және оның тiл дамытудың басқа түрлерiмен байланысын, бастауыш кезеңдегi ағылшын тілінде белсенді оқытуға үйрету мазмұнын, белсенді оқытуға үйрету технологиясын қарастырдық.
Бұл нәтиже төмендегiдей қорытынды шығарады:
1) тiл дамытудың белсенді оқыту түрі ретiнде белсенді оқу әрекетi негiзiнде тiлдiң коммуникативтiк функциясын меңгерудi өзiне бiрiктiретiн коммуникативтiк бағыттағы принцип жатыр;
2) белсенді оқыту тiл дамытудың басқа түрлерiнен артықшылығы оның ауызша немесе жазбаша сөйлеуге тез меңгерiлуiнде болып табылады, шетел тiлiн белсенді оқыту мотивтерi артады, өйткенi қызықты және керектi ақпарат көздерi мүмкiн бола түседi;
3) шетел тiлдерiнде белсенді оқыту тәрбиелiк, бiлiмдiк және берiлген пәндi белсенді оқыту мақсатына жетудi көздейдi [10:2-3].
Ағылшын тілі сабағында белсенді оқытуға арналған мәтiндердiң танымдық мәнi болуы керек. Бұл бiлiмдiк және тәрбиелiк тапсырмалы белсенді оқыту талаптарына сай. Бұл тiл дамыту түрi сияқты жаңа ақпараттар алатын спецификалық белсенді оқытумен байланысты. Мәтiннiң танымдық бағалануымен мәтiннiң ғылымилығы тығыз байланысты. Мәтiндер оқушылардың жас ерекшелiгiне, қызығушылығына және қабiлеттiлiгiне сай болуы керек. Осы жалпыға бiрдей мәтiндерге койылатын талаптардан басқа, мұғалiм мәтiннiң кейбiр белгiлерiн, оның түсiну процесiне әсерiн бiлуi керек.
Жалпы алғанда бүгінгі білім беру процесінде жаңа технологияларды қолданып, оқушыларды шағын топпен немесе жұппен жұмыстандыру арқылы сабаққа деген қызығушылығын, белсенділігін арттыру болып табылады. Өйткені оқушылармен жұмыстың ауыртпалығы мен қуанышын бірге тартатын адамдар да, оның шығармашылық белсенділіктерін де ашатын кілт ұстаз қолында. Сол себепті қазіргі таңда оқушылармен жұмыста бір мақсатты көздеген жүйе қалыптастыру қажет. Қорыта келе Нашар ұстаз ақиқатты өзі айтып береді, жақсы ұстаз оқушыны ізденуге итермелейді дегендей, оқушының қызығушылығын жоғалтпай, уақытылы танып, дамытып, ұлт мақтанышы боларлықтай қылу ол әрбіреуіміздің міндетіміз. Әр ұстаз қай әдісті таңдаса да оқушының өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі дамытуға, өзін-өзі қорғауға, өзін-өзі тәрбиелеуге, және де жеке бейнесінің қалыптасуына ықпалын тигізіп, өзіндік дамыту және өзіндік орындау құралы ретінде оқушылардың белсенділігін арттыру үшін бар күш жігерін аямай еңбек етеді [11:2-4]
6.2 Оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып бастауыш сыныптарында шетел тілін оқытудың педагогикалық алғышарттары
Ғалымдардың зерттеуінше, бала жас кезінде тілді қиналмай әрі еркін меңгереді екен. Сондықтан да орта білім беру жүйесінде басты бағыттардың бірі шет тіліне ерте жастан оқыту болып табылады. Соңғы он жылда ағылшын тілін бастауыш сыныптардан бастап оқыту көптеген мектептерде эксперименттік деңгейде жүргізіліп келді. Биылғы 20142015 оқу жылында барлық мектептерде 1- сыныптан бастап шет тілі енгізілді. Менің ойымша біздің мұғалімдерге бұл шешім ешқандай қиындық тудырған жоқ, себебі біздің мектепте бастауыш сыныптарда шет тілі факультатив сабақтар түрінде бірнеше жылдар бойы жүргізіліп келді және былтырғы жылы эксперимент ретінде енгізілген болатын. Ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мақсаты - оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Қазір ағылшын тілін білу - уақыт талабы. Неден бастаған жөн деген сұраққа жақсы оқулық керек дер едім. Өйткені дұрыс таңдалған оқу құралы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Қазіргі кезде ағылшын тілінен оқу құралдары өте көп, біздің мектепте Макмиллан баспасының оқулықтары қолданылып келді және қазіргі 1-2 сынып оқушылары Кембридж баспасының оқулықтарын пайдалануда. 1 сыныптар екі топқа бөлініп, аптасына бір сағаттан оқытылады. Оқу-әдістемелік топтамасы ретінде Кембридж баспасының Қазақстан мектептеріне бейімделген "Primary Colours 1" оқулығы алынған. Авторлары Диана Хикс және Эндрю Литлджон. Бұл кітаптардың ерекшелігі сөйлеу мен тыңдау дағдыларын дамытуға арналған оқу кітабы мен дискілер, жазу тапсырмалары бар жұмыс кітабы және әр сабақтың жоспары мен әртүрлі әдіс-тәсілдер көрсетілген мұғалімге арналған кітабы, тақырыпқа сай көрнекіліктері берілген. Тілді үйрену сабақтарында оқушылардың тыңдау, оқу, жазу, сөйлеу дағдыларын дамыту сабақ барысында жүзеге асып отыруы тиіс және жазудан гөрі оқушылардың тыңдап түсінуіне, сөйлеуіне көбірек назар аударылады, өйткені бұл жаста балалардың көбі есту, көру арқылы есте сақтайды. Бастауыш сыныпта ата-аналардың көмегі де өте маңызды. Егер олар бүгін сабақта үйренген сөздерін күнделікті үйде қайталап отырса, келесі сабақта балалар оны ұмытпай еркін қолданатын болады. Бірақ өкінішке орай ата-аналар арасында ағылшын тілін білмейміз, көмектесе алмаймыз деушілер көп. Бұндай жағдайда мен интернетті қолдануға, сөздіктерді пайдалануға ақыл-кеңес беремін.
Сонымен қатар оқушылырдың ағылшын тілінде ауызекі сөйлеу қабілеттерін дамыту бағытында түрлі іс-әрекет ұйымдастыруға болады. Шет тілі пәні бойынша оқушы ереже мен ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөрі, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық білімді шыңдауға болады. Мысалы, жаңа сөз бірліктерін енгізуде міндетті түрде суреттермен көрсету, сөздерді қайталау, жатқа айту сияқты тапсырмаларды орындау арқылы оқушылардың есте сақтауы артып отырады. АКТ құралдарын пайдалану арқылы балалардың сабаққа деген қызығушылықтары артады, сабақта белсенділік танытады. Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың білім - біліктілік, танымдық, коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойын элементтерін қолдану керек. Ұлы педагог В.А.Сухомлинский Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз шығармашылықсыз, толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды дегендей, әр сабақ барысында әр түрлі ойын элементерін пайдаланамын. Ойын әдісі арқылы оқыту олардың, пәнге деген қызығушылығын арттырады, өз ойын, пікірін, көзқарасын білдіруге, екінші бір оқушының жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен кемшіліктерін айта білуге жаттықтырады. Жақсы құрастырылған және де үздік әдіспен ұйымдастырылған ойын практикалық, тәрбиелік және дамытушылық жағынан оқыту тәсілі болып табылады. Ағылшын тілін үйрету барысында көбінесе әндерді, рөлдік ойындарды жиі қолдану - тілдік қарым-қатынас құралы ретінде жаңа сөздер мен сөз тіркестерінен құрап үйренуге, оқушының сөздік қорының көбеюіне ықпал етеді. Ән, өлең тыңдау кезінде таныс лексика оқушы есінде тез жатталады. Шет тілінде ән айтып үйрену барысында оқушы дыбыстарды дұрыс атап үйренеді, сөйлемге дұрыс екпін қояды. Әнмен жұмыс барысында, рөлдерге бөліп оқығанда оқушының көңіл күйі көтеріліп, тілге деген қызығушылығы арта түседі. Қазір қазақстандық мұғалімдердің педагогикалық шеберліктерін арттыруға арналған деңгейлік курстар жүріп жатыр. Сындарлы оқыту ториясына сүйенсек, бүгінгі күні білім дайын күйінде қабылданбай, оқушылар оны өздігімен ізденіп құрастырса, тұлғаның дамитыны, алған білімі ұзақ мерзімде есте сақталатындығы дәлелденіп отыр. Бұл бағдарламаның негізгі қағидаларының бірі: 1) оқытушының негізгі рөлдері: жетекші, ұйымдастырушы, менеджер, 2) сыныпқа кіргеннен бастап жақсы көңіл-күймен сабақты өткізу, т.б. Қазіргі кезеңде пән мұғалімдерінің кеңінен қолданып жүрген тілдік жаттығуларының біріне Warming up жаттығуын кіргізуге болады. Тілдік жаттығудың мақсаты - сабаққа деген бетбұрыс туғызу. Тілдік жаттығу барысындағы мұғалімнің жылы дауысы, сұрақтардың алдын ала ойластырылып тапсырмалардың дұрыс жоспарлануы мұғалім мен оқушының арасындағы жақсы қарым - қатынас туғызып, алдағы сабақтың нәтижесін жоғарлата түседі. Бастауыш сыныптың оқушылары тез шаршап кетеді, сондықтан сергіту сәттерін қолданып отыру, оқушыларға қозғалуға, жүруге мүмкіндік беру, әр тапсырманы 6-7 минутта орындап, тапсырмаларды түрлендіріп отыру қажет. Диалогты сөйлеуде - оқушылар сұрақ - жауап, өтініш айту, нұсқау беру және тағы басқа жұмыстары ретінде қарапайым іс -- әрекеттерді жасай алуы тиіс. Балалар бөлік элементтерден жаңа, тұтас жағдай құрай алуы керек. Оқушылар жалпы арнаулы сұрақтарды қоя алуы, әр - түрлі сұрақтарға жауап бере алуы, өтініш, бір нәрсемен келісетінін немесе келіспейтіндігін білдіре алуы керек. Оқушылардың сөйлеу қарқынын өсіру қажет және әр оқушы сөйлегенде екі репликадан айтуы қажет. Шағын шығарма жазу оқушылардың тек жазу, тілді түсіну, сөйлеу қабілеттерін арттырып қана қоймай әр баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына себеп болады. Бұндай шығармаларды көп уақыт алмай 5 минуттық жазу ретінде өткізу әбден мүмкін. Шығарма тыңдау барысында диалогтағыдай баланың жіберген қателеріне емес, оның идеясына, өмірлік тәжірибесін сипаттай білу қабілетіне көбірек назар аударған жөн[12:5-9]. Жаңа әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың білім сапасын арттыру. Дарынды оқушылармен жұмыс жүргізуге арналған тиімді тәсілдерді пайдалану. Оқыту барысында тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу дағдылары біртіндеп дамиды. Тыңдауға үйрету мүмкіндігінше барлық сабақтарда жүреді, оқушы мұғалімнің, достарының айтқанын тыңдап түсіне алады. Сөйлеу көбіне жұптық, топтық жұмыстар кезінде іске асады. Бағдарлама бойынша 1 сыныпта ауызша кіріспе курсы жүреді, оған ең негізгі деген тақырыптар таңдалып алынды. Мысалы: Жанұя, түр-түс, 1-10 дейінгі сан, жануарлар, ауа-райы, спорт, дене мүшелері ең жиі кезігетін етістіктер, модалды етістік, болу бар болу етістіктерін қолдану. Ал 2 сыныптың бірінші жарты жылдығында өткен сынып материалдарын қайталау болып табылса, екінші жарты жылдықта әріптерді танып, жазуға үйренеді, сөздік қорын кеңейтеді. Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың қызығушылығын ояту -басты мәселе. Шетел тілін меңгеруде көп қиыншылықтар кездеседі. Бұл қиыншылықтарды жеңу үшін пәнге деген ынтасын әуестігін арттыру керек. Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды мынадай жолдармен өткізуге болады:
1. Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану;
2. Сабақты түрлендіріп өткізу;
3. Сабақта оқушылар өздері жасаған суреттер, схемаларды пайдалану;
4.Техникалық құралдарды тиімді қолдану;
5. Сабаққа қатысты бейнетаспаларды, фильмдерді көрсету.
Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың білім- біліктілік, танымдық, коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойын элементтерін қолданудың маңызы зор. Ойын - ақыл-ой мен сезім күшін талап ететін ерекше ұйымдастырылатын сабақтар. Ойын әрқашан шешім қабылдауды ұсынады - қалай істеу, не айту, қалай ұту қажет? Осы мәселелерді шешу тілегі ойнаушылардың ойлау әрекетін арттырады. Ал егер оқушы сонымен қатар шетел тілінде сөйлесе, ол оқытудың бай мүмкіндігін ашады. Балалар ол туралы ойланбайды. Ойын олар үшін ең бастысы - еліктіргіш сабақ. Сонысымен ол оқытушыларды, соның ішінде шет тілдер оқытушыларын қызықтырады. Ойын кезінде барлығы тең. Ол тіпті нашар оқушылардың да қолынан келеді.Тіпті тіл даярлығынан нашар оқушы ойында бастаушы болуы да мүмкін: кей кезде бұл жердегі тапқыштық пен түсінгіштік пәнді білуден де маңызды болады. Теңдік сезімі, қуаныш атмосферасы, тапсырманың қолынан келетіндігін сезіну - сөзінде басқа тіл сөздерін еркін қолдануға бөгет жасайтын балалардың ұялшақтық сезімін жеңуге мүмкіндік береді және оқыту нәтижесіне жағымды әсерін тигізеді. Байқаусыз тіл материалы меңгеріледі - мен басқаларымен бірдей сөйлесе алады екенмін деген ой оқушы жадына келеді. Сонымен бірге ойынды оған тән белгілермен - сөйлеу ықпалының мақсаттылығымен, күтпегендігімен, әсерлілігімен шынайы сөйлеу арқылы араласуға барынша жақындатылған сөйлеу үлгісінің көп қайталанатын пысықтауы үшін мүмкіндік туатын жағдайдағы түрлі-жағдайлы жаттығу ретінде қаралады. [13:8-10]. Ойындар маңызды әдістемелік тапсырмалардың орындалуына мүмкіндік туғызады:
1. Балалардың сөйлеу арқылы араласуына психологиялық дайындығын жасауға;
2. Олардың тіл материалын көп қайталауына табиғи қажеттілікті қамтамасыз етуге;
3. Сөйлеудің жалпы алғанда күтпеген жағдайға дайындығы болып табылатын оқушылардың қажетті сөйлеу үлгісін таңдап алуға жаттықтыруға;
Міндеттері:
1. Ойын әдістемелерін ағылшын тілі сабағында жасөспірімдердің танымдық белсенділігіне ынталандыру құралдары ретінде пайдалану проблемалары жөніндегі әдебиетті зерделеуге;
2. Ойын әдістемелерін топтастыруға әртүрлі көзқарастарды талдауға;
3.Жасөспірімдердің ағылшын тілін үйренудегі ойын әдістемелерін пайдалану ерекшеліктерін атап көрсетуге;
Сабақ үрдісінде оқушыларға ойынның мақсаты мен талаптары, ережесі толық түсінікті болуы өте маңызды рөл атқарады. Ойын әдісі арқылы оқыту олардың, пәнге деген қызығуын арттырамыз, өз ойын, пікірін, көзқарасын білдіруге, екінші бір адамның жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен кемшіліктерін айта білуге жаттығады. Жақсы құрастырылған және де үздік әдіспен ұйымдастырылған ойын практикалық, тәрбиелік және дамытушылық жағынан оқыту тәсілі болып табылады.Ойынға қойылатын әдістемелік талаптар:
1. Ойынның мақсаты нақты болуы керек.
2. Ойын тәртібі әбден түсіндірілуі керек
3. Көрнекіліктер мен материалдар алдын ала таныс болуы керек
4. Оқушылар түгел қамтылуы тиіс. Дұрыс шешім қабылдауға дайын болу керек.
Оқытушы ойынның жүру барысында оқушылардың түгел қатысуын қадағалаумен қатар оларды ойын үстінде дұрыс шешім қабылдай білуге жетелеуі маңызды болып табылады. Жеке тұлғаны қалыптастыру үстінде оқушы қабілетін зерттеудің тиімділігін де пайдаланған абзал. Біздің мақсатымыз - ақыл - ойын, сезімін, білімін, құзыреттілігін еркін үйлесімділікте ұстай білетін, өнегелі мінез қалыптастырып, адамгершілік қағидаларды меңгерген тұлға тәрбиелеу. Бұл ретте білім мен тәрбиені ұштастыра отырып оқушылардың бойында өзіне сын тұрғысында қарау түсінігін қалыптастыруға күш салуымыз қажет. Ол үшін әңгіме, пікірталас, және басқа әдіс- тәсілдерді, сондай- ақ ролдік, іскерлік ойындарды енгізіп отырған жөн.
Ағылшын тілін үйрету барысында музыканың ықпалы зор. Ән тілідік қарым-қатынас құралы ретінде жаңа сөздер мен сөз тіркестері құралып оқушының сөздік қорының көбеюіне ықпал етеді. Ән, өлең тыңдау кезінде таныс лексика оқушы есінде тез жатталады. Шет тілінде ән айтып үйрену барысында оқушы дыбыстарды дұрыс атап үйренеді, сөйлемге дұрыс екпін қояды. Әнмен жұмыс барысында оқушының көңіл күйі көтеріліп, тілге деген қызығушылығы арта түседі. Сабақ барысындағы әндер мұқият жас ерекшелігі ескеріліп таңдап алынуы керек. Сонымен қатар электронды оқулықтардың пайдасы өте зор. Сабақта электронды оқулықтарды пайдалану арқылы оқушының шығармашылық қабілетін арттыруға, ізденісін ұлғайтуға, танымдық көзқарасын қалыптастыруға, өзіндік жұмыстарды тез орындауға машықтануына негіз қаланады.[14:69-78]
Электрондық оқулықта тәжірибелер мен басты кейіпкерлердің өмірі, анықтамалық сөздік, әр тарау бойынша тестік сұрақтар бар. Бұл мәлімет оқушылардың өзіндік ізденісін тудырады және осы бағытта жұмыс істеуге дағдыландырады.
Қазіргі заманғы жаңа ақпараттық технологияны қолдану арқылы оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Елбасымыз Н.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауының Қазақстан-2050 Стратегиясында Қазақстан халқының алдына жоғарғы талап қойды. Бұнда Қазақстан халқы бәсекелестікке қабілетті, көптілді ортаны дамыту керек делінген. Ұлттық тілдің құнарлығын сақтай отырып, басқа тілдерді оқытудың озық тәжірибелерін ала отырып көптілді тұлғаны қалыптастыру. Көптілділік дегеніміз бұл полимәдениеттілік, ал бұл тұлғаны жан-жақты қалыптастырудың негізі болып саналады [1].
Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін "Шетел тілі" пәнінен типтік оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығы 6-қосымша. ҚР Білім және ғылым министрінің 08.04.2016 № 266 бұйрығымен (01.09.2016 бастап 1-сыныптар үшін, 01.09.2017 бастап 2-сыныптар үшін, 01.09.2018 бастап 3-сыныптар үшін, 01.09.2019 бастап 4-сыныптар үшін қолданысқа енгізіледі) [2].
Ғалымдардың зерттеуінше, бала жас кезінде тілді қиналмай әрі еркін меңгереді екен. Сондықтан да орта білім беру жүйесінде басты бағыттардың бірі шет тіліне ерте жастан оқыту болып табылады. Соңғы он жылда ағылшын тілін бастауыш сыныптардан бастап оқыту көптеген мектептерде эксперименттік деңгейде жүргізіліп келді. Биылғы 20142015 оқу жылында барлық мектептерде 1- сыныптан бастап шет тілі енгізілді. Ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мақсаты - оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Қазір ағылшын тілін білу - уақыт талабы. Психология ғылымның бір саласы бола отырып, жас ерекшелік психологиясы ғылыми талдауға ұшырауы мүмкін психологиялық фактіні - бақылау мен эксприментті алудың негізгі екі әдісін пайдаланады. Алайда, психологиялық - педагогикалық зерттеу пәнінің ерекшелігі аталған әдістерді пайдалануда айрықша өзгерістер тудырады. Мәселен, жас ерекшелігі психологиядағы бақылаулар, көбінесе, бала психологиясының дамуын дәлелдейтін фактілерді жүйелі тіркеуді сипатына күнделікті жазу түрінде ие болады. Балалар психологиясы, былайынша айтқанда, ерте сәбилік шақ психологиясы тек бақылауға негізделеді. Соңғы жылдары педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясында психологиялық эксприменттің ролі айтарлықтай өсті. Педагогикалық - психологиялық зерттеуде пайдалануының жиілігі жағынан лабораториялық экспримент баланы зерттеуде жетекші орын алып жүрген табиғи эксприментке ғана жол береді.
Оқу - процесі жағдайында жүргізілген табиғи экспримент оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін жеке адамның қалыптасу ерекшеліктері мен жәке адамдар арасындағы қатынастарды тәжірибенің табиғи жағдайға жақын әлеуметтік ұйымдастырған және арнайы өзгерткен жағдайларында зерттеуге мүмкіндік береді. Педагогикалық - психология үшін табиғи эксприменттің ерекше түрі қалыптастыру эксприменті өте пайдалы болып есептеледі. Бұл жерде сыналушылардың психологиялық іс-әрекетінде болатын өзгерістер зерттеушінің белсенді әсер етуі нәтижесінде бақыланып отырады.[3:9-12]
Педагогикалық - психологиялық мәліметтерді алудың ерекше бір түрі - егіздер әдісі деп аталады. Оның мәні - бір жұмыртқадан өрбіген егіздердің психикалық дамуын бақылаулар мен экспримент жағдайларында салыстырысып көру. Бұл олардың тұқым қуалаушылық қорының бірдейлігін еске ұстай отырып, орта мен тәрбие ықпалынан болатын бір қатар факторлардың әдістерін ажыратуға мүмкіндік береді.
Зерттеуші психиканың қалыптасуының тақ сол сәтті психологиялық ерекшеліктерін білуге тырысқан кезде бала психикасын дамуын көлденең кесу әдісімен де зерттей алады. Бірнеше қайталанатын мұндай кесулер бір қатар сынаушылар жөнінде мағлұмат алуға көмектеседі. Кейде психологтар бір сынаушының өрін оның елеулі өзгерстерді жүйелі тіркей отырып, ұзақ уақыт зерттейді.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының өзіне қабылдау мен эксприменттің онымен қоса олардың өзгеріліп пайдаланған барлық түрлерін қамтитын сан алуан нақтылы зерттеу әдістерін кең қолданылады. Нақты психологиялық әдістердің молдығы мен сан алуандығы қазіргі педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясының кұрделі теориялық әрі практикалық мәнді проблемаларын шешуді қамтамассыз етеді.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы психология ғылымның ертеден келе жатқан және тұрақты дәстүрлі бар неғұрлым дамыған саласы. Педагогикалық және жас ерекшелігі проблемаларын ғылымында күрделі еңбектерімен байытқан белгілі психолог - ғылымдар: Б.Г. Ананьев, Л.И. Божович, П.Я.Гальперин, В.В. Давыдов, Л.В.Занков, Г.С.Костюк, н.ф.Тальцина, т.б. нәтижелі зерттеп келеді. Жас ерекшелігі психологиясының концепциясының бірі ақыл - ой әрекеттерінің кезеңмен қалытасу теориясы болады. Ол 50 жылдарда П.Я.Гальпериннің еңбектерінде қалыптасты. Ақыл - ой әрекеттерінің кезеңмен қалатасу теориясының негізгі идеясы мынадан тұрады: білім алу оқушылардың іс - әрекеті процесінде, әрекеттердің белгілі бір жүйесін олардың орындауы жағдайында және соның нәтижесінде жүзеге асырылады. Адам - ой әрекетін табиғаттан даяр күйінде алмайды, ол ойлайды, үйренеді, ойлау операцияларын игереді. Педагогиканың міндеті - осы процесті шебер басқарып білу, тек ойлану іс - әрекетінің нәтижесінде ғана емес оның қалыптасу барысын да бақылап отыру. Бірқатар совет ғылымдарының еңбегінде оқушылардың материалды игеруі олардың танымдық іс - әрекеттерінің құрылымына тәуелді болып келетіндігі, ал оның өзі оқыту әдістерімен анықталатындығы байқалды, яғни оқушылардың білімді игеруі мен ойларының дамуы оқытудың сипатына, оның мазмұны мен әдістеріне тәуелді болатына ашып көрсетілді. Мұғалімнің басшылығымен оқушылар шерілуіге тиісті. Ұғымдардың белгілерімен жаңа типті есептерді шығарудың тәсілдерін өздігінен іздестірген жағдайларда оқытуда неғұрлым жоғары дамытушы нәтиже пайда болады. Адам мен жануарлардың психикасы үздіксіз даму күйінде болады. Алайда жануарлар дүниесі мен мазмұны сапа жағынан ерекшеленеді. Адам мен жануарлардың психикалық функциялары шығуы жағынан да, құрылымы жағынан да теңесе алмайды. Жануарлар псикасының дамуының басты механизмі- биологиялық бекіген тәжірибенің тұқым қуалап берілуі. Соның негізінде жануардың сыртқы ортаға дара функцияларының ерекшелігі сол олар баланың қоғамдық- тарихи тәжірбиені игеру процесі үстінде дамып отырды. Бала адамдар дүниесінде, адам заттары дүниесінде, адамдар қарым-қатынастар дүниесінде өмірге келіп, тіршілік етеді. Оларда қоғамдық тәжірибе қалыптасқан. Баланың дамуы дегеніміз осы тәжірбиені игеру процесі болып саналады. Бұл процесс оқытуда жүзеге асырылады.[4:1-3].
Адамзат тарихында іс- әрекетті жүзеге асыру құралдары ғана дамып қоймай, осы құралдарды, қоғамдық тәжірибені кейінгі ұрпаққа жеткізудің ерекше жолы да қалыптасып, дамып, күрделене түсті. Бұл ерекше жол-оқыту, ол қоғамдық тәжірибені берудің бағытталған және ұйымдастырылған әдісі болып табылады. Оқыту баланың психикалық даму процесінде айқындаушы роль атқарады. Адамның психикалық іс-әрекеті - өте күрделі құрылым. Оның ерекшеліктері алдымен баланың тіршілігі және тәрбиесімен сабақтас. Сөздік-логикалық ес, ұғынымды ойлау, заттық қабылдау және (басқа да жоғары психикалық жолмен қалыптасып), адамға тән жоғары психикалық функциялар биологиялық тұқым қуалаушылық жолмен қалыптасып берілмейді. Бұл олардың тарихи даму процесінде өзгерістерге ұшырап, жетілі түсінуге мүмкіндік береді. Адамның өмірде қалыптасатын күрделі психикалық іс-әрекеті (ойлау, сөйлеу) мен неғұрлым қарапайым табиғи функцияларын (қозу мен тежелу процестерінің арақатынасы мен ерекшелігі) ажырата білу керек. Психикалық іс-әрекет өзіне басқа да көптеген компоненттермен қоса осынау қарапайым функцияларды да қамтиды. Балалардың дамуының оқыту процесіндегі ең басты және анықтаушы жағы білімдерді, іс-әрекет әдістерін күрделенуден тұрады. Қазіргі кезде көптеген психолог-зерттеушілер оқыту мазмұны, яғни балаға берілетін білімдерді және іс-әрекет әдістерін өзгерте отырып, баланың дамуын елеулі өзгертуге болатынын дәлелдеп берді.
Баланың психикалық дамуы оның жеке басының тұтас өзгерісін, яғни жеке адамның жалпы қасиеттерінің дамуын да қамтиды. Даму процесінде балалардың психикалық іс-әрекетінің түрлі қыры өзгереді, сан алуан әрекеттерді барған сайын көбірек орындау іскерлігі, тәсілдері жинақталып, өзгеру болып өтеді, білімі мен ұғымы өзгереді, жаңа мотивтері мен қызығулары қалыптасады. Жасы өскен сайын адамның өз іс-әрекетін жоспарлауы мен оны жүзеге асыра білуі дамиды. Бұл ерекшеліктердің бәрі оқу тапсырмаларын орындаудан, оқу іс-әрекетінен көрініп жатады. Сонымен, іс-әрекеттің психологиялық құрылымының даму процесінде балалардың жалпы мінез-құлқының құрылысы да өзгеріске түседі. Бала дамуының тұтас процесінің үш негізгі жағын бөлуге болады.
1. Оқыту процесінде білім мен іс-әрекет тәсілдерінің дамуы;
2. Игерілген тәсілдерді қолданудың психологиялық механизмдерінің дамуы;
3. Жеке адамның жалпы қасиеттерінің (бағыттылығы, іс-әрекет, сана және ойлаудың психологиялық құрылымы) дамуы. Дамудың көрсетілген бағыттарының әрқайсысы өзіне тән өзгешеліктері мен сипатталып, ақиқат түрде барлығы өзара байланыста болады да, тек барлығы бірге қосылғанда ғана психикалық даму деп аталынатынын жеке адамның өзгеріс процесін құрайды.
Әрбір жас шағы психикалық дамудың ерекше сапалы кезеңі болып табылады және бала-дамуының осы кезеңдегі оның жеке басының өзіндік құрылымының жиынтығы құрастыратын көптеген өзгерістермен сипатталады. Л.С. Высотский жас шағы дамудың белгілі, біршама тұйық кезеңі деп қарады. Бір жас сатысынан екіншісіне өтуде пайда болады және даму барысының өзі қайта құрылып, өзгеріп отырады.[5:3-5].
Жас ерекшеліктері көптеген жағдайлардың жиынтығымен анықтайды. Бұл - әрі балаға оның өмірінің осы кезеңінде қойылатын талаптар жүйесі әрі айналасындағыларымен қарым-қатынастарының мәнісі, әрі ол игеретін білім мен іс-әрекеттер типі, әрі осы білімдерді игеру тәсілдері. Жас шағына ерекшеліктерді анықтайтын жағдайлардың жиынтығына баланың дене дамуының түрлі жақтарының (мыс, сәбилік шақтағы белгілі морфологиялық құрылымдардың организм өзгерістерінің ерекшелігі т.б.) ерекшеліктері де енеді.
Жас кезеңін айналасындағылармен қарым-қатынас жасаудың даму деңгейі бөлімдердің тәсілдерінің, қабілеттердің даму деңгейі арасындағы байланыс анықтайды.
Соңғы кезде педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясында педагогикалық критериилерге негізделген кезеңдерге бөлу жиірек қолданылады.
Мектепке дейінгі шақтың ерте сәбилік, сәбилік, естиярлық және ересектік жас кезеңдерді, бала-бақшадағы топтарға сәйкес (үш жасқа дейін - ерте сәбилік шақ тобы; кішкентайлар тобы - бесінші жыл; ересектер - алтыншы жыл және даярлық тобы - жетінші жыл) бөлінеді. Оқыту мен тәрбиелеудің негізгі кезеңдеріне және олармен байланысты оқушылардың даму ерекшеліктеріне сай мектептік шақ үш кезеңге бөлінеді: төменгі сынып оқушылары (1-3,4 сыныпқа дейін), ортаңғы сынып оқушылары (4-5-тен 7,8 сыныпқа дейін), жоғарғы сынып оқушылары (8-10,11 сыныпқа дейін).[6:2-3]
Зерттеу жұмысының өзектелігі: Қазіргі таңда шетел тілін оқыту бастауыш сыныбынан бастап оқыту енгізілді, оқыту барысында көптеген қиыншылықтармен кездесіп отырымыз, атап айтқанда жаңартылып жатқан, өзгертіліп жатқан, өңделіп жатқан технологияларды қолданамыз, бірақ оқушылардың жас ерекшеліктері ескеріле бермейді, сондықтан осы мәселеге байланысты жас ерекшеліктерін ескере отырып, қандай әдістерді қолдануға болады деген мәселе менің дипломдық жұмысымды таңдауыма себеп болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Шетел тілін оқыту барысында оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып, ойын және АКТ-ның тиімділігін теориялық тұрғыда негіздей отырып, іс-тәжірибе жүзінде дәлелдеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Ғылыми еңбектерге шолу жасай отырып, оларды талдау, сұрыптау, эксперимент жүргізуді ұйымдастыру және оның нәтижесін шығару;
Шетел тілі сабақтарында оқушының бойына тілдерге деген қызығушылығын, оны үйренуге құштарлығын ояту;
Шетел тілі сабақтарында жеке тұлғаның заман талабына сай өмірге икемделуіне бағыттай отырып оның басқа елдің тілін, мәдениетін, тарихын және әдет-ғұрпын танып білуіне ықпал ете білу;
Шетел тілін оқыту барысында оқушының сезімтал, шығармашыл, әлеуметтік, танымдық және тілдік қабілеттерінің дамуына жағдай жасай отырып, оның жалпы дамуына едәуір үлес қосу;
Шетел тілін оқыту үрдісінде бастауыш сынып оқушыларын шетелдік құрдастар әлемімен, әндермен, тақпақтармен, оқулық және ертегі кейіпкерлерімен таныстыра отырып, тілді тез меңгеруге және өздерін еркін сезінуге көмек тигізу;
Шетел тілін оқыту кезінде бастауыш сынып оқушыларына жаңа технологиялар мен әдістемелерді пайдалану;
Оқушылардың танымдық қабілеттерін арттыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту, ойлау дағдыларын қалыптастыру, оқушылардың өз бетімен білім алуына көмектесу;
Зерттеу нысаны: Шетел тілін оқыту барысында оқушылардың жас ерекшелігін ескерек отырып бастауыш сынып оқушыларына ағылшын тілін үйрету.
Зерттеу пәні: Оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып ағылшын тілін оқыту.
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша атақты философтардың, педагогтар-дың еңбектері, ҚР Білім және ғылым министрлігінің мектептерде білім беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары мен оқу-әдістемелік кешендері, педагогтардың ғылыми еңбектері мен мектеп мұғалімдерінің шығармашылық дағдыны дамытудағы озық тәжірибелері.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселелері бойынша педагогикалық-психологиялық әдебиеттерді оқу және талдау, педагогикалық бақылау, ақпараттық технологияларды дұрыс қолдана алуды меңгеру, сауалнама жүргізу, пікір алмасу, педагогикалық іс-тәжірибе.
Зерттеудің теориялық- практикалық маңызы: Шетел тілін оқыту барысындағы оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты шетел тілін үйретудің заманауи әдістемелерін анықтау: ойындар мен диалогты сөйлеу көмегімен тиімді жүзеге асырылу мүмкінліктерін айқындау.
Зерттеу жұмысының болжамы: Егер шетел тілін оқыту барысындағы оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып дұрыс әдістемелермен жаңа технологияларды пайдаланатын болса, онда оқыту процесі соғұрлым тиімді болады
Зерттеудің құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІН ЕСКЕРЕ ОТЫРЫП ШЕТЕЛ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
6.1 Бастауыш сыныптарында оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты шетел тілін оқытудың мәселелері
Тіл дамыту жұмысы - күрделі шығармашылық үрдіс. Шетел тілін оқытуда проблемалардың бірі деп оқулықтарды тілге тиек етіп айтуға болады. Бастауыш сынып оқушыларының тілін (ағылшын) дамытуда басты назар аударатын негізгі нәрсе олардың орындаған жаттығуларының мазмұндылығы, жүйелілігі анықтығы, орфографиялық, орфоэпиялық қатесіздігі. Бұл эмоцияны, сезімталдылықты талап етеді. Бастауыш сынып оқушыларының кейбірі ұялшақ болып, мұғалімнің сұрақтарына толық жауап қайтара алмайды.
Бастауыш сынып оқушыларына шет тілін үйрету мұғалімдердің мойнына үлкен міндет жүктеп отыр. Соның бірі - оқытуды жаңаша ұйымдастыру, сабақта оқушының сөздік қоры молайып, білімін көтеру. Ғылым мен технологияның қарыштап дамуына байланысты оқушылардың ой-өрісінің, ойлау қабілетінің жоғарылап келе жатқаны белгілі. Жаңа инновациялық технологиялар оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне бағыт беріп, өз бетінше қорытынды жасап, жүйелі білім алуына негіз болады. Оқытудың ақпараттық технологияларды дамытушы, тәрбиелеуші мұғалімдердің әдістемелік тәжірбесін жинақтап, шығармашылықпен жүмыс жүргізуіне, оқушыларға екілік қоймай, ұпаймен есептеп, сенім артып, сенімділігін арттыруға негізделеді .
Білім берудің дәстүрі, жалпы мектептің мазмұны бұрынғы кеңес үкіметі жылдарында қалыптасқан, ол елді индустриазациялау міндеттері мен дамыған капиталистік елдердің техникалық деңгейіне қиыншылықпен, жалпы ғылыми - техникалық прогрестің ролімен және ол осы күнге дейін технократиялылығымен анықталады [7:5-8].
Білімді меңгеру әдістері дайын білімдерді хабарлауға негізделеді. Оқыту белгілі бір үлгілермен, индуктивтік логикамен жеке даралықтан жалпылыққа, механикалық есте сақтауға, көзбен көргеннің мазмұнын айқын беру, репродуктивтік еске түсіру, елестету.
Дәстүрлі оқыту технологияларының әдістерін екі келесі топтарға жатқызуға болады:
1. Иллюстративті - түсіндіру әдістері (лекция, баяндау, әңгімелесу, тәжірибелерді көрсету, еңбек операциялары, экскурсиялар және т.б): мұғалім түсіндіреді және оқу материялын көрнекті түрде көрсетеді.
2. Репродуктивтік әдіс: мұғалім білімді, іс - әрекет тәсілдерін, тапсырмаларды шешуді тәжірибелерді елестету үшін тапсырмалар құрастырады; оқып үйренуші оқу материалдарын белсенді еске түсіреді (сұрақтарға жауап береді, есептер шығарады және с.с.), сонымен "білім көшірмелерін қалыптастырады".
Сонымен дәстүрлі оқыту технологиясының артықшылықтарына мыналарды жатқызуға болады: ерекшеліктердің жүйелілігі; оқу материалын логикалық дұрыс бере білу, ұйымдастырудың анықтылығы; мұғалім тұлғасының оқушыларға тұрақты әсерлі эмоция, сезімдік ықпалы, жалпы оқу барысында қаржыны орынды жұмсау. Бұл технологияның нашар жақтары мыналар: біркелкілік, табандық құрылым, сабақ уақытын тиімсіз бөліп тарату, оқушылардың бір - бірімен қатынастардан изоляциялау, оқшаулау, оқушыларда дербестіктің болмауы, енжарлық немесе көзбоярлықтағы белсенділік); оқушылардың сөз іс - әрекетінің нашарлығы; оқушыларға орташа өлшеммен қарау, индивидуальді оқытудың таза болмауы, нашар қайта байланыс. Бұндай сабақтарда материалдан тек қана хабардар болуы қамтамасыз етіледі, ал ең жоғарғы деңгейге жету үй тапсырмасын орындауға қолданылады.
Компьютерлік оқыту формаларын қолданатын қазіргі деңгейдегі дамыған телекоммуникациялар, дистанциондық технологиялар информациялық технологиялар, алдағы жүзжылдықта оқыту процесінің даму негізін құрайды [8:6-12] .
Шетел тiлiнде белсенді оқытудың бастауыш кезеңiндегi схема бойынша моделiн: бiрiншi ауызша сөйлеу, содан кейiн оқуға үйрету деп есептеуге болады.
Белсенді оқу - бұл тiл дамытудың өзiндiк белсенді оқыту түрi, ол жазбаша қатынас формасын қамтиды және қолдануда белгiлi бiр маңызды орын алады.
Белсенді оқу тiл дамытудың белсенді рецептикалық түрiне жатады, себебi ол ақпаратты қабылдау және түсiне бiлу графикалық белгiлерiмен байланысты.
Оқу жоспары мазмұнды жоспар (мәтiн не туралы) және процестiк жоспар (мәтiндi қалай оқу және дыбысталу керек) болып бөлiнедi. Мазмұнды жоспар бойынша оқу әрекетiнiң нәтижесi оқылғанды түсiну болса, процестiк жоспарда - оқу процесiнiң өзi қарастырылады, яғни графема мен фонеманың байланысы, графикалық белгiлердi танып бiлудiң тұтас тiрек-тәсiлдерiн қалыптастыру, iшкi тiлдiк қабiлеттiң қалыптасуы, сыртқы сөйлесудi iштей аудара бiлу, семантикалық және графикалық жинақтардың ара-қатынасы, өзiндiк белсенді оқу қабiлетiн қалыптастыру қарастырылады.
Түсiну, оның дәлдiк, тереңдiк деңгейi барлығы оқушыпың алдына қойған белсенді оқу мақсатына байланысты. Яғни, мәтiн негiзiнен не туралы екендiгiн, оның негiзгi мағынасын егжей-тегжейiне жете түсiну.
Белсенді оқу структурасы оқудың мотивi (түрткi), мақсаты, шарты, нәтижесiнен тұрады. Мотив дегенiмiз - белсенді оқыту мен оқу процесiнiң қажеттiлiгiнен және оған қызығудан белсенді оқу процесiн дұрыс меңгеруге итермелейтiн күш. Мақсат дегенiмiз - алда орындалатын әрекет нәтижесiнiң айқын бейнесi. Ал берiлген жағдайда - тақырып бойынша сұрақтарға оқырмандарды қызықтыратын ақпарат алу. Белсенді оқу әрекетiнiң шартына тiлдiң графикалық жүйесiн (системасын) меңгеру және шығарылған ақпараттарды қабылдау тәсiлдерi жатады. Белсенді оқу әрекетiнiң мақсаты мен мотивi - қиындықтарды жеңiп, белгiлi бiр нәтижеге қол жеткiзу. Ал белсенді оқу процесiндегi нәтиже дегенiмiз ақпаратты нақты әрi терең түсiну және мазмұнын айта бiлу.
Белсенді оқудың ақпараттарды қабылдау құралы ретiнде қолданылуы мектепте осы пәнге деген қызығушылығын арттырып, ынталандыруға жағдай жасайды. Белсенді оқуды үйрену үшiн әңгiмелесушi де, тыңдаушы да талап етiлмейдi. Тек қана кiтап керек. Шетел тiлдерiнде белсенді оқуды үйрету тәрбиелiк, бiлiмдiк және белсенді оқуға берiлген пәндi дамыту мақсатын көздейдi. Бұл мұғалiмге оқушыларды жан-жақты дамыған жеке тұлға ретiнде тарбиелеп шығаруға мүмкiндiк бередi.
Белсенді оқытуда оқудың ерекшелiгi iшкi дамыту мен оқуда пән арқылы (мәтiн) және оқылған мәтiндi түсiну арқылы (iшкi ойды дамыту нәтижесi) көрiнедi. Белсенді оқу тiл дамытудың басқа түрлерiмен де тығыз байланысты. Ол ең алдымен жазумен тығыз байланысты, себебi оқу да, және жазбаша тiл де бiрдей графикалық жүйеде (системада) қолданылады. Шетел тiлдерiн белсенді оқыту барысында осы тiл дамыту түрiн байланыс арқылы ескеру және дамыту керек. Мiне, бұл әсiресе бастауыш кезеңге байланысты .
Белсенді оқу тыңдаумен, анализбен және синтезбен байланысты. Белсенді тыңдау процесi кезiнде тыңдаушылар дыбыстық тiлдi қабылдайды, ал оқушылар жазылғандарды қабылдайды. Белсенді оқу барысында, тыңдау кезiндегi сияқты үлкен мағынаға ие болатын вербальдық деңгейде де және мағыналық деңгейде де болуы мүмкiн.
Белсенді оқу белсенді сөйлеумен де байланысты. Дауыстап оқу бақыланатын сөйлеу деп те аталады. Iштей оқу бiр мезгiлде iшкi тыңдау және iшкi сөйлеудi көрсетедi. Осылай, белсенді оқу тiл дамытудың басқа да түрлерiмен байланысты.
Орта мектепке арналған шетел тiлдерi бағдарламасында белсенді оқуға үйретуде жалпы талап қою, сондай-ақ сыпыптар бойынша талаптар бар. Белсенді оқыту кезеңiнiң соңында оқушылар қоғамдық-саяси, ғылыми-көпшiлiк әдебиеттерден, көркем әдебиеттерден алынған жеңiлдетiлген мәтiндердi оқи бiлуi керек. Белсенді оқудың екi түрiн меңгеру керек:
1) мәтiндi белсенді оқуда оның негiзгi мазмұнын беру, белсенді оқу барысында оқу шапшаңдығы, таныс емес сөздердiң саны және олардың мағынасын түсiну, ана тiлiндегi және ағылшын тiлiнде берiлген контекстегi сөздердiң ұқсастығы ескерiледi.
2) белсенді оқудың екiншi түрi мәтiннен толық ақпаратты шығара оқыту, мұнда мәтiн көлемi және ондағы таныс емес сөздердiң саны ескерiледi.
Бастауыш саты - оқушыда, оның интеллектiсi дамуының iргетасы - белсенді оқу әрекетi қалыптасуының қуатты жүретiн кезеңi, яғни тiл дамытудың бастауыш кезеңiнде белсенді оқу әрекетiнiң негiзi қаланады. Бастауыш кезеңде оқушылар ағылшын тiлiнiң алфавитiн әрiптерiн меңгеру, дыбыстық-әрiптiк сәйкестiктi бiлу, сөздердi оқи бiлу, сөз тiркестерiн бiлу, берiлген мәтiндердi түсiну, құрылған тiлдiк материалдың бағдарламасын меңгеру керек.
Екiншi кезеңдегi белсенді оқуға қойылатын талаптар қиындай түседi. 4-сыпыпта 2%- ға дейiн таныс емес сөздер көбейедi, оқу жылдамдығы дауыстап оқуда минутына 250 баспа белгiлерiнен кем болмайды. Отандық және шетелдiк зерттеулер көрсеткенiндей, тiл дамыту белсенді оқыту түрлерi (сөйлеу, оқу, тыңдау және жазу) бiр-бiрiне жағымды әсер етедi.
Шетел тiлдiк тәжiрибесi де мұны дәлелдейдi. Мектепте эксперименттiк белсенді оқу өткiзiлдi, оған интенсивтi сыпыптан тыс және сыныптық белсенді оқу кiрiстiрiлдi. Сонымен қатар, сыныптық дауыстап оқу жүргiзiлдi. Экспериментке 100 оқушы қатынасты. Бұлардың iшiнде 50-i қарапайым бағдарламамен (оқытудың ауызша әдiсi), ал қалған 50-i эксперименттiк бағдар-ламамен оқытылған.
Осы оқушылармен бірге 1 жыл өткен соң тестiлер өткiзiлдi, сонда тiлдi игеру бойынша тiл дамытудың барлық түрлерiнен, жоғары нәтиженi көрсеткен, осы эксперименттiк топтың оқушылары болып табылды. Ал қарапайым бағдарламамен оқытылған берiлген 50 адам өздерiнiң күнделiктi белсенді оқитын дағдысын сақтағаны, және ең болмағанда бiр бет шетел тiлiндегi мәтiндi дауыстап оқу дағдысын сақтағанын көрсеттi [9:9-11]
Тiл дамытудың белсенді оқыту түрлерiнiң бiр-бiрiне әсер ету дәрежесi бойынша төмендегiдей байланысты анықтауға болады:
1. Белсенді оқу - белсенді тыңдау - белсенді жазу - белсенді сөйлеу;
2.Белсенді тыңдау - белсенді оқу - белсенді сөйлеу - белсенді жазу;
3.Белсенді сөйлеу - белсенді жазу - белсенді тыңдау - белсенді оқу;
4.Белсенді жазу - белсенді сөйлеу - белсенді оқу - белсенді тыңдау.
Тiл дамыту белсенді оқыту түрлерiнiң әсерi күшеюi үшiн, мектепте белсенді оқуға көп уақыт бөлу керек. Бұл әсер тiл дамыту түрлерi механизмi күшiмен түсiндiрiледi: жеделдетiлген және ұзақ уақытты есте сақтау, болжау мүмкiндiгi, ойлау және көңiл аудару. Белсенді оқу барысында осы механизмдердi дамыту арқылы бiз оларды қалыптастыруға ықпал етемiз.
Тiлдiк материалды игеру барысында да бұл дара байланыс ықпал етедi. Лексика мен грамматиканы меңгеру тыңдаудың дәлдiгiн және нақты әрi еркiн тiл дамытуды қамтамасыз етедi. Шындығында мұнда рецептивтi және продуктивтiк меңгерудiң айырмашылығын есепке алу керек: 6iрiншi жағдайда ол тани бiлуге тең, екiншi жағдайда бұл еске түсiру. Сондықтан да оқылған материалдардағы тiлдiк белгiлердi қайталау өте маңызды.
Шетел тiлдерiн белсенді оқыту мазмұны әдiстемедегi бiрден-бiр кординалдық мәселе, сондықтан да ол неге оқыту, ненi үйрету керек? деген сұрақка жауап бередi. Бастауыш кезеңдегi белсенді оқыту бiлудiң мықты негiзiн қалау үшiн қалай оқыту, неге сүйену керек? Белсенді оқытудың мазмұнын анықтауда оқудың лингвистикалық комнонентке сүйенбеуi мүмкiн емес, себебi әрiптер, әрiп тiркестерi, сөздер, сөз тiркестерi, сөйлемдер, мәтiндер лингвистикалық компонентке жатады.
Белсенді оқыту технологиясы қалай оқыту керек деген сұрақ тудырады? Яғни, қандай әдiстемелiк тәсiлдер оқушылардың ағылшын тілін түсіне бiлуiн дамытады, қандай оқу құралдарын қолдану керек және белсенді оқытуды ұйымдастыру қандай болуы керек.
Бiр белсенді оқытуда мәтiндер барлық белсенді оқыту түрлерi үшiн қолданылмайтыны белгiлi. Мәтiндер мақсатқа сай қатаң түрде жинақталған болуы керек. Мысалы: бiрi - белсенді сипаттау үшiн, келесiсi - белсенді талқылау, белсенді әңгiмелеу үшiн. Бұл үшiн арнайы белсенді оқытуды дамыту үшiн және iштей оқуға арналған мәтiндердi жинақтау керек.
Қорыта келгенде, бiз ағылшын тілі сабағында белсенді оқытудың бастауыш кезеңдегi тiл дамыту түрi ретiнде оқуға, айтуға, сөйлеуге, дыбыстауға үйрету теориясын және оның тiл дамытудың басқа түрлерiмен байланысын, бастауыш кезеңдегi ағылшын тілінде белсенді оқытуға үйрету мазмұнын, белсенді оқытуға үйрету технологиясын қарастырдық.
Бұл нәтиже төмендегiдей қорытынды шығарады:
1) тiл дамытудың белсенді оқыту түрі ретiнде белсенді оқу әрекетi негiзiнде тiлдiң коммуникативтiк функциясын меңгерудi өзiне бiрiктiретiн коммуникативтiк бағыттағы принцип жатыр;
2) белсенді оқыту тiл дамытудың басқа түрлерiнен артықшылығы оның ауызша немесе жазбаша сөйлеуге тез меңгерiлуiнде болып табылады, шетел тiлiн белсенді оқыту мотивтерi артады, өйткенi қызықты және керектi ақпарат көздерi мүмкiн бола түседi;
3) шетел тiлдерiнде белсенді оқыту тәрбиелiк, бiлiмдiк және берiлген пәндi белсенді оқыту мақсатына жетудi көздейдi [10:2-3].
Ағылшын тілі сабағында белсенді оқытуға арналған мәтiндердiң танымдық мәнi болуы керек. Бұл бiлiмдiк және тәрбиелiк тапсырмалы белсенді оқыту талаптарына сай. Бұл тiл дамыту түрi сияқты жаңа ақпараттар алатын спецификалық белсенді оқытумен байланысты. Мәтiннiң танымдық бағалануымен мәтiннiң ғылымилығы тығыз байланысты. Мәтiндер оқушылардың жас ерекшелiгiне, қызығушылығына және қабiлеттiлiгiне сай болуы керек. Осы жалпыға бiрдей мәтiндерге койылатын талаптардан басқа, мұғалiм мәтiннiң кейбiр белгiлерiн, оның түсiну процесiне әсерiн бiлуi керек.
Жалпы алғанда бүгінгі білім беру процесінде жаңа технологияларды қолданып, оқушыларды шағын топпен немесе жұппен жұмыстандыру арқылы сабаққа деген қызығушылығын, белсенділігін арттыру болып табылады. Өйткені оқушылармен жұмыстың ауыртпалығы мен қуанышын бірге тартатын адамдар да, оның шығармашылық белсенділіктерін де ашатын кілт ұстаз қолында. Сол себепті қазіргі таңда оқушылармен жұмыста бір мақсатты көздеген жүйе қалыптастыру қажет. Қорыта келе Нашар ұстаз ақиқатты өзі айтып береді, жақсы ұстаз оқушыны ізденуге итермелейді дегендей, оқушының қызығушылығын жоғалтпай, уақытылы танып, дамытып, ұлт мақтанышы боларлықтай қылу ол әрбіреуіміздің міндетіміз. Әр ұстаз қай әдісті таңдаса да оқушының өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі дамытуға, өзін-өзі қорғауға, өзін-өзі тәрбиелеуге, және де жеке бейнесінің қалыптасуына ықпалын тигізіп, өзіндік дамыту және өзіндік орындау құралы ретінде оқушылардың белсенділігін арттыру үшін бар күш жігерін аямай еңбек етеді [11:2-4]
6.2 Оқушылардың жас ерекшелігін ескере отырып бастауыш сыныптарында шетел тілін оқытудың педагогикалық алғышарттары
Ғалымдардың зерттеуінше, бала жас кезінде тілді қиналмай әрі еркін меңгереді екен. Сондықтан да орта білім беру жүйесінде басты бағыттардың бірі шет тіліне ерте жастан оқыту болып табылады. Соңғы он жылда ағылшын тілін бастауыш сыныптардан бастап оқыту көптеген мектептерде эксперименттік деңгейде жүргізіліп келді. Биылғы 20142015 оқу жылында барлық мектептерде 1- сыныптан бастап шет тілі енгізілді. Менің ойымша біздің мұғалімдерге бұл шешім ешқандай қиындық тудырған жоқ, себебі біздің мектепте бастауыш сыныптарда шет тілі факультатив сабақтар түрінде бірнеше жылдар бойы жүргізіліп келді және былтырғы жылы эксперимент ретінде енгізілген болатын. Ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мақсаты - оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың коммуникативті даму біліктілігін арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал әлемдік тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Қазір ағылшын тілін білу - уақыт талабы. Неден бастаған жөн деген сұраққа жақсы оқулық керек дер едім. Өйткені дұрыс таңдалған оқу құралы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Қазіргі кезде ағылшын тілінен оқу құралдары өте көп, біздің мектепте Макмиллан баспасының оқулықтары қолданылып келді және қазіргі 1-2 сынып оқушылары Кембридж баспасының оқулықтарын пайдалануда. 1 сыныптар екі топқа бөлініп, аптасына бір сағаттан оқытылады. Оқу-әдістемелік топтамасы ретінде Кембридж баспасының Қазақстан мектептеріне бейімделген "Primary Colours 1" оқулығы алынған. Авторлары Диана Хикс және Эндрю Литлджон. Бұл кітаптардың ерекшелігі сөйлеу мен тыңдау дағдыларын дамытуға арналған оқу кітабы мен дискілер, жазу тапсырмалары бар жұмыс кітабы және әр сабақтың жоспары мен әртүрлі әдіс-тәсілдер көрсетілген мұғалімге арналған кітабы, тақырыпқа сай көрнекіліктері берілген. Тілді үйрену сабақтарында оқушылардың тыңдау, оқу, жазу, сөйлеу дағдыларын дамыту сабақ барысында жүзеге асып отыруы тиіс және жазудан гөрі оқушылардың тыңдап түсінуіне, сөйлеуіне көбірек назар аударылады, өйткені бұл жаста балалардың көбі есту, көру арқылы есте сақтайды. Бастауыш сыныпта ата-аналардың көмегі де өте маңызды. Егер олар бүгін сабақта үйренген сөздерін күнделікті үйде қайталап отырса, келесі сабақта балалар оны ұмытпай еркін қолданатын болады. Бірақ өкінішке орай ата-аналар арасында ағылшын тілін білмейміз, көмектесе алмаймыз деушілер көп. Бұндай жағдайда мен интернетті қолдануға, сөздіктерді пайдалануға ақыл-кеңес беремін.
Сонымен қатар оқушылырдың ағылшын тілінде ауызекі сөйлеу қабілеттерін дамыту бағытында түрлі іс-әрекет ұйымдастыруға болады. Шет тілі пәні бойынша оқушы ереже мен ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөрі, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық білімді шыңдауға болады. Мысалы, жаңа сөз бірліктерін енгізуде міндетті түрде суреттермен көрсету, сөздерді қайталау, жатқа айту сияқты тапсырмаларды орындау арқылы оқушылардың есте сақтауы артып отырады. АКТ құралдарын пайдалану арқылы балалардың сабаққа деген қызығушылықтары артады, сабақта белсенділік танытады. Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың білім - біліктілік, танымдық, коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойын элементтерін қолдану керек. Ұлы педагог В.А.Сухомлинский Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз шығармашылықсыз, толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды дегендей, әр сабақ барысында әр түрлі ойын элементерін пайдаланамын. Ойын әдісі арқылы оқыту олардың, пәнге деген қызығушылығын арттырады, өз ойын, пікірін, көзқарасын білдіруге, екінші бір оқушының жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен кемшіліктерін айта білуге жаттықтырады. Жақсы құрастырылған және де үздік әдіспен ұйымдастырылған ойын практикалық, тәрбиелік және дамытушылық жағынан оқыту тәсілі болып табылады. Ағылшын тілін үйрету барысында көбінесе әндерді, рөлдік ойындарды жиі қолдану - тілдік қарым-қатынас құралы ретінде жаңа сөздер мен сөз тіркестерінен құрап үйренуге, оқушының сөздік қорының көбеюіне ықпал етеді. Ән, өлең тыңдау кезінде таныс лексика оқушы есінде тез жатталады. Шет тілінде ән айтып үйрену барысында оқушы дыбыстарды дұрыс атап үйренеді, сөйлемге дұрыс екпін қояды. Әнмен жұмыс барысында, рөлдерге бөліп оқығанда оқушының көңіл күйі көтеріліп, тілге деген қызығушылығы арта түседі. Қазір қазақстандық мұғалімдердің педагогикалық шеберліктерін арттыруға арналған деңгейлік курстар жүріп жатыр. Сындарлы оқыту ториясына сүйенсек, бүгінгі күні білім дайын күйінде қабылданбай, оқушылар оны өздігімен ізденіп құрастырса, тұлғаның дамитыны, алған білімі ұзақ мерзімде есте сақталатындығы дәлелденіп отыр. Бұл бағдарламаның негізгі қағидаларының бірі: 1) оқытушының негізгі рөлдері: жетекші, ұйымдастырушы, менеджер, 2) сыныпқа кіргеннен бастап жақсы көңіл-күймен сабақты өткізу, т.б. Қазіргі кезеңде пән мұғалімдерінің кеңінен қолданып жүрген тілдік жаттығуларының біріне Warming up жаттығуын кіргізуге болады. Тілдік жаттығудың мақсаты - сабаққа деген бетбұрыс туғызу. Тілдік жаттығу барысындағы мұғалімнің жылы дауысы, сұрақтардың алдын ала ойластырылып тапсырмалардың дұрыс жоспарлануы мұғалім мен оқушының арасындағы жақсы қарым - қатынас туғызып, алдағы сабақтың нәтижесін жоғарлата түседі. Бастауыш сыныптың оқушылары тез шаршап кетеді, сондықтан сергіту сәттерін қолданып отыру, оқушыларға қозғалуға, жүруге мүмкіндік беру, әр тапсырманы 6-7 минутта орындап, тапсырмаларды түрлендіріп отыру қажет. Диалогты сөйлеуде - оқушылар сұрақ - жауап, өтініш айту, нұсқау беру және тағы басқа жұмыстары ретінде қарапайым іс -- әрекеттерді жасай алуы тиіс. Балалар бөлік элементтерден жаңа, тұтас жағдай құрай алуы керек. Оқушылар жалпы арнаулы сұрақтарды қоя алуы, әр - түрлі сұрақтарға жауап бере алуы, өтініш, бір нәрсемен келісетінін немесе келіспейтіндігін білдіре алуы керек. Оқушылардың сөйлеу қарқынын өсіру қажет және әр оқушы сөйлегенде екі репликадан айтуы қажет. Шағын шығарма жазу оқушылардың тек жазу, тілді түсіну, сөйлеу қабілеттерін арттырып қана қоймай әр баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына себеп болады. Бұндай шығармаларды көп уақыт алмай 5 минуттық жазу ретінде өткізу әбден мүмкін. Шығарма тыңдау барысында диалогтағыдай баланың жіберген қателеріне емес, оның идеясына, өмірлік тәжірибесін сипаттай білу қабілетіне көбірек назар аударған жөн[12:5-9]. Жаңа әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың білім сапасын арттыру. Дарынды оқушылармен жұмыс жүргізуге арналған тиімді тәсілдерді пайдалану. Оқыту барысында тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу дағдылары біртіндеп дамиды. Тыңдауға үйрету мүмкіндігінше барлық сабақтарда жүреді, оқушы мұғалімнің, достарының айтқанын тыңдап түсіне алады. Сөйлеу көбіне жұптық, топтық жұмыстар кезінде іске асады. Бағдарлама бойынша 1 сыныпта ауызша кіріспе курсы жүреді, оған ең негізгі деген тақырыптар таңдалып алынды. Мысалы: Жанұя, түр-түс, 1-10 дейінгі сан, жануарлар, ауа-райы, спорт, дене мүшелері ең жиі кезігетін етістіктер, модалды етістік, болу бар болу етістіктерін қолдану. Ал 2 сыныптың бірінші жарты жылдығында өткен сынып материалдарын қайталау болып табылса, екінші жарты жылдықта әріптерді танып, жазуға үйренеді, сөздік қорын кеңейтеді. Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың қызығушылығын ояту -басты мәселе. Шетел тілін меңгеруде көп қиыншылықтар кездеседі. Бұл қиыншылықтарды жеңу үшін пәнге деген ынтасын әуестігін арттыру керек. Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды мынадай жолдармен өткізуге болады:
1. Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану;
2. Сабақты түрлендіріп өткізу;
3. Сабақта оқушылар өздері жасаған суреттер, схемаларды пайдалану;
4.Техникалық құралдарды тиімді қолдану;
5. Сабаққа қатысты бейнетаспаларды, фильмдерді көрсету.
Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың білім- біліктілік, танымдық, коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойын элементтерін қолданудың маңызы зор. Ойын - ақыл-ой мен сезім күшін талап ететін ерекше ұйымдастырылатын сабақтар. Ойын әрқашан шешім қабылдауды ұсынады - қалай істеу, не айту, қалай ұту қажет? Осы мәселелерді шешу тілегі ойнаушылардың ойлау әрекетін арттырады. Ал егер оқушы сонымен қатар шетел тілінде сөйлесе, ол оқытудың бай мүмкіндігін ашады. Балалар ол туралы ойланбайды. Ойын олар үшін ең бастысы - еліктіргіш сабақ. Сонысымен ол оқытушыларды, соның ішінде шет тілдер оқытушыларын қызықтырады. Ойын кезінде барлығы тең. Ол тіпті нашар оқушылардың да қолынан келеді.Тіпті тіл даярлығынан нашар оқушы ойында бастаушы болуы да мүмкін: кей кезде бұл жердегі тапқыштық пен түсінгіштік пәнді білуден де маңызды болады. Теңдік сезімі, қуаныш атмосферасы, тапсырманың қолынан келетіндігін сезіну - сөзінде басқа тіл сөздерін еркін қолдануға бөгет жасайтын балалардың ұялшақтық сезімін жеңуге мүмкіндік береді және оқыту нәтижесіне жағымды әсерін тигізеді. Байқаусыз тіл материалы меңгеріледі - мен басқаларымен бірдей сөйлесе алады екенмін деген ой оқушы жадына келеді. Сонымен бірге ойынды оған тән белгілермен - сөйлеу ықпалының мақсаттылығымен, күтпегендігімен, әсерлілігімен шынайы сөйлеу арқылы араласуға барынша жақындатылған сөйлеу үлгісінің көп қайталанатын пысықтауы үшін мүмкіндік туатын жағдайдағы түрлі-жағдайлы жаттығу ретінде қаралады. [13:8-10]. Ойындар маңызды әдістемелік тапсырмалардың орындалуына мүмкіндік туғызады:
1. Балалардың сөйлеу арқылы араласуына психологиялық дайындығын жасауға;
2. Олардың тіл материалын көп қайталауына табиғи қажеттілікті қамтамасыз етуге;
3. Сөйлеудің жалпы алғанда күтпеген жағдайға дайындығы болып табылатын оқушылардың қажетті сөйлеу үлгісін таңдап алуға жаттықтыруға;
Міндеттері:
1. Ойын әдістемелерін ағылшын тілі сабағында жасөспірімдердің танымдық белсенділігіне ынталандыру құралдары ретінде пайдалану проблемалары жөніндегі әдебиетті зерделеуге;
2. Ойын әдістемелерін топтастыруға әртүрлі көзқарастарды талдауға;
3.Жасөспірімдердің ағылшын тілін үйренудегі ойын әдістемелерін пайдалану ерекшеліктерін атап көрсетуге;
Сабақ үрдісінде оқушыларға ойынның мақсаты мен талаптары, ережесі толық түсінікті болуы өте маңызды рөл атқарады. Ойын әдісі арқылы оқыту олардың, пәнге деген қызығуын арттырамыз, өз ойын, пікірін, көзқарасын білдіруге, екінші бір адамның жауабын тыңдап, оны толықтыруға, жетістіктері мен кемшіліктерін айта білуге жаттығады. Жақсы құрастырылған және де үздік әдіспен ұйымдастырылған ойын практикалық, тәрбиелік және дамытушылық жағынан оқыту тәсілі болып табылады.Ойынға қойылатын әдістемелік талаптар:
1. Ойынның мақсаты нақты болуы керек.
2. Ойын тәртібі әбден түсіндірілуі керек
3. Көрнекіліктер мен материалдар алдын ала таныс болуы керек
4. Оқушылар түгел қамтылуы тиіс. Дұрыс шешім қабылдауға дайын болу керек.
Оқытушы ойынның жүру барысында оқушылардың түгел қатысуын қадағалаумен қатар оларды ойын үстінде дұрыс шешім қабылдай білуге жетелеуі маңызды болып табылады. Жеке тұлғаны қалыптастыру үстінде оқушы қабілетін зерттеудің тиімділігін де пайдаланған абзал. Біздің мақсатымыз - ақыл - ойын, сезімін, білімін, құзыреттілігін еркін үйлесімділікте ұстай білетін, өнегелі мінез қалыптастырып, адамгершілік қағидаларды меңгерген тұлға тәрбиелеу. Бұл ретте білім мен тәрбиені ұштастыра отырып оқушылардың бойында өзіне сын тұрғысында қарау түсінігін қалыптастыруға күш салуымыз қажет. Ол үшін әңгіме, пікірталас, және басқа әдіс- тәсілдерді, сондай- ақ ролдік, іскерлік ойындарды енгізіп отырған жөн.
Ағылшын тілін үйрету барысында музыканың ықпалы зор. Ән тілідік қарым-қатынас құралы ретінде жаңа сөздер мен сөз тіркестері құралып оқушының сөздік қорының көбеюіне ықпал етеді. Ән, өлең тыңдау кезінде таныс лексика оқушы есінде тез жатталады. Шет тілінде ән айтып үйрену барысында оқушы дыбыстарды дұрыс атап үйренеді, сөйлемге дұрыс екпін қояды. Әнмен жұмыс барысында оқушының көңіл күйі көтеріліп, тілге деген қызығушылығы арта түседі. Сабақ барысындағы әндер мұқият жас ерекшелігі ескеріліп таңдап алынуы керек. Сонымен қатар электронды оқулықтардың пайдасы өте зор. Сабақта электронды оқулықтарды пайдалану арқылы оқушының шығармашылық қабілетін арттыруға, ізденісін ұлғайтуға, танымдық көзқарасын қалыптастыруға, өзіндік жұмыстарды тез орындауға машықтануына негіз қаланады.[14:69-78]
Электрондық оқулықта тәжірибелер мен басты кейіпкерлердің өмірі, анықтамалық сөздік, әр тарау бойынша тестік сұрақтар бар. Бұл мәлімет оқушылардың өзіндік ізденісін тудырады және осы бағытта жұмыс істеуге дағдыландырады.
Қазіргі заманғы жаңа ақпараттық технологияны қолдану арқылы оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz