Мұхтар Әуезовтың Абай жолы роман - эпопеясы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясының әлемнің 116 тіліне аударылғаны белгілі. Бар әлемнің қызығушылығын тудырып отырған шығарма қазіргі таңда үлкен сұранысқа ие. Туған-туыс арасындағы алауыздық, байлар мен кедейлер арасындағы қарым қатынасты, алғашқы махаббатты сипаттайтын бұл шығармаға әлем халқы жоғары баға беріп, жылы қабылдады.

Абай жолы - М. Әуезовты әлемге әйгілі еткен роман-эпопея. Абай жолы - қазақ әдебиетінің көркем прозасын классикалық стиль деңгейіне дейін көтеріп, әлем әдебиетіне биік эстетикалық талғам, көркемдік қуат берген үздік туынды. Мұхтар Әуезов өз роман-эпопеясында көшпелі қазақ халқын, оның ұлттық салт- дәстүрін түрлі қырынан энциклопедиялық деңгейде жан-жақты ашып көрсеткен. Қазақтың данасы ұлы Абайдың ойшыл образын, мәңгілік ер тұлғасын сөз өнерінде өаса бір даралықпен сомдаған.

“Абай” трагедиясында шығарманың жанрлық ерекшелігіне байланысты ақын өмірінің соңғы кезеңі, яғни, ұлы Абай бейнеленген. Бұл трагедияда Абай халқының қамқоршысы, халық мүддесін қорғайтын күрескер, өнер-білімді насихаттаушы ағартушы ретінде сомдалған. Бұл трагедияға дейін де Мұхтар Әуезов Абай жайында роман жазуға бел байлаған. 1937 жылы жазылған “Татьянаның қырдағы әні” атты шығарма үзіндісі болашақ романның тарауы ретінде жоспарланған болатын. “Татьянаның қырдағы әні” оқырман қауым тарапынан жылы қабылданды. Көп ұзамай жазушы жоспардағы ойын жүзеге асыруға тікелей кірісті. Алғашқыда жазушы романға “Телғара” деген ат бермек болды. Автордың алғашқы жоспары бойынша роман үш кітаптан құралуы тиісті болатын. Алайда, жұмыс барысында шығарманың шеңбері кеңейе түсті. Мұхтар Әуезов алғашқыда екі кітаптан құралған “Абай”, онан кейін осы кітаптың жалғасы болып табылатын “Абай жолы” (екі кітаптан тұратын) романын жазды. Бірінші кітабы 1942 жылы, екіншісі 1947 жылы, ал үшіншісі болса 1952 жылы, төртінші томы 1956 жылы жарыққа шықты.

Алғашқы екі кітаптан тұратын “Абай” романы үшін жазушыға КСРО Мемлекеттік сыйлығы (1949) беріліп, төрт томдық Абай жолы роман-эпопеясы жарық көргеннен кейін ол Лениндік сыйлықтың лауреаты (1959) атанды. Абай өмір сүрген заманы, өмірі мен ақындығы, қайраткерлік, ұстаздық өнегесі жайында ауқымды көркем шығарма жазуға М. Әуезов үлкен дайындықпен келді. Бұл жазушының дүниетанымы, ойшылдығы тереңдеп, кемеліне жеткен, суреткерлік шеберлігі шыңдалып әбден жетілген сәт еді. Әрине, бүтін бір тарихи дәуірді, бүтін бір халықтың ұлттық өмір-салтын, дәстүрін толып жатқан қым-қиғаш оқиғаларды, сан алуан кейіпкерлер бейнесін, іс-әрекетін, бір-бірімен қарым-қатынасын ұлы ақын, ойшыл, ұстаз Абайдың өмір жолымен ұштастыра бейнелеу үшін мүлде жаңа, тың көркемдік шешімдер тауып, ұлттық көркем прозада зор жаңашылдық таныту қажет еді. Бұл жоспардың бәрі өмір шындығына терең бойлап, тарихи шындықты қазіргі заманның талғам-танымына үйлестіре отырып, жалпы адамзаттық түбегейлі мүдделермен сабақтастырғанда ғана іске асатынын жазушы жақсы сезінді. Ұлы ақын, ойшыл Абайды жазушы басты кейіпкер ете отырып, айналасына топтасқан көптеген қаһармандармен (бұлардың ішінде аса ірі тұлғалар көп) тығыз қарым-қатынас барысында жан-жақты аша түседі. Абай барлық оқиғалардың дәл ортасында жүреді. Бір қарағанда Абайға мүлде қатысы жоқ оқиға, сурет-көріністер, сол болып жатқан оқиғаға қатысты Абайдың көзқарасы, пікірі не оның тікелей араласуы арқылы жап-жаңа мазмұн, мағынаға ие болып, жарқырап шыға келеді. Сөйтіп, бас кейіпкердің тұлғасы толыға түседі де, оның мінезінің сипаттары айқындалып, ашыла түседі. Оқиғалар мен эпизодтардың көптігіне қарамастан шығарма сюжет құрылысының қарапайымдылығымен, шынайлығымен, композициясының шымырлығымен көзге түседі.

«Абай жолында» қазақ қоғамының сан түрлі топтары кең қамтылып, алуан қырлы тұтас галерея жасалған. Аса мол өмірлік материалды, әдеби, этнографиялық мұраларды алғырлықпен игеріп, көркемдік әр берген Абай жолы романда көшпелі қазақ халқының этнографиялық діни, жалпы мәдени-танымдық дәстүрлері: жайлауға көшу, құдалыққа бару мен той жасау үрдісі, кісі өлімі мен аза тұту, болыс сайлауы, дауға билік айту, ас беру, жұт, аң аулау мен табиғат көріністері - бәрі бар. Оқиғалар мен фактілерді баяндау үстінде жазушы өмірлік талас-тартысты барынша ашып көрсетуге, оның әлеуметтік мән-мағынасын, мазмұнын күшейтуге тырысады. Белгілі фактілердің шеңберімен шектелмей, қажет жағдайда бүкіл баяндаудың барлық желісін бір түйінге келтіру үшін, басты мәселелерді бір арнаға түсіріп, түйістіру үшін оқиға барысын өзгертіп, өзінше қиыстырып, жаңғыртады. Романдағы жарым-жартылай немесе түгелдей ойдан шығарылған көптеген кейіпкерлердің тағдырлары өмірде болғандай кескін-кейіпке ие болып, жалпы тарихи даму бағытымен байланысты, біртұтас көркемдік ойдың өзегімен тығыз ұштасып жатады. Тарихи оқиғалар мен фактілердің бәрі роман-эпопеяның бүкіл мазмұнымен тығыз ұштасып, шығарманың көркемдік өміріне орайлас мән-мағынасы басқаша ашыла түседі. Әуезов халық тұрмысын-тіршілігі мен салт-санасын, оның жекелеген өкілдерінің дүниеге деген көзқарастары мен түсінігін суреттей отырып, ұлттық қасиет-ерекшеліктерге жалпы адамзаттық сипат дарытады, ұлттық сонымен қатар жалпы адамзаттық белгілердің бірлігін көре біледі, ал қоғамның тарихи дамуынан біздің дәуірімізге дейін өз маңызын сақтаған прогресшіл бағыттарды бөліп ала біледі. Жазушы Абай дәуірін көркем суреттеуде тарихи процестер мен құбылыстар мәніне терең енуі арқылы ғыл. зерделілік пен көркемдік танымды шеберлікпен ұштастырады.

“Абай жолы” жай ғана тарихи әрі әдеби шығарма емес, сонымен қатар көркемдік ойдың көрігінен өтіп бейнеленген өмір шындығы, халықтың тағдыры, өткені мен болашағы жайындағы терең толғаныс. Қоғамдық мәселелер жайында толғайтын жазушы өз дарынына орай - ойшыл, тарихи жанрда жазып жатса - тарихшы, сан алуан адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасын, мінезін-құлқын, іс-әрекетін терең әрі айқын ашып көрсете алса - психолог. Сондықтан біз эпопеяда өмір философиясы мен поэзиясы сондай-ақ тарихи шындық ұштасқан дейміз. Аристотель айтқандай, көркем әдебиет, поэзия болған оқиғаны ғана баяндамайды, сонымен қатар болатынды, болуы мүмкін жайларды да кеңінен қамтиды, сол арқылы өмір шындығының философиялық мәні арта түседі. Мысалы романдағы Құнанбай бейнесі шынайын өмірде болған Құнанбайға қарағанда жағымды жақтары аздау, ал жағымсыз мінез-құлықтары басымырақ болса, осы себеппен жазушы кеңес дәуіріндегі қисық саясаттың ыңғайымен кеткен деген үзілді-кесілді пікір шығаруға бола ма? Әрине, Құнанбай бейнесінің жағымды сипаттары молырақ болса, эпопеяның алғашқы екі кітабына айтылатын сыни көзқарастың да көбірек болатынын жазушы жақсы білді. Бірақ мәселе тек осылай шешіле қоймайтыны да айдан анық. Жазушы көркем шығарманың байқалмайтын өз заңдылықтары мен мүмкіндіктері бар екенін түсініп, соны толық пайдалануға бар күшін салды. Яғни, жазушы кейіпкердің өмірде болған адамның жай көшірмесі ғана болмай типті тұлға дәрежесіне көретіліп суреттелуін ұтымдырақ көрді. Осы тұрғыдан алғанда, мысалы Дәрменді Абайдың ең жақын, өте дарынды бір ақын шәкіртін бейнелеп көрсету мақсатында ойдан шығарылған, жинақталып жасалған бейне дейміз. Өмірде болған нақтылы біреуді прототип етіп алса, оның өзі елге аты мәлім белгілі тұлға болса, ол жазушының ойын еркін өрбіту мүмкіндігін шектеп, қолбайлау болмас па еді? Осыған орай үлкен шындықты жеке кейіпкерлердің әрбір іс-қимылынан іздемей, эпопеядағы солзаман келбетінен, сан түрлі адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасынан, басты кейіпкер Абай тұлғасынан, оның ой толғаныстарынан, терең сезімге толы табиғат суреттерінен, жазушының концептуалды, түйінді идеяларынан, солардан туындайтын тарих тағылымынан тану қажеттігі туады. “Абай жолы” эпопеясының танымдық мәні туралы айтқанда Абай заманын, сол ортаны, Абайдың ақындық, азаматтық тұлғасын, өнерпаздық жолын танытуы арқылы қазақ әдебиеттану, соның ішінде абайтанудың өзінің одан әрі өрістеп, дамуына әсер-ықпалы да аса зор болды дейміз. Эпопеяның кең мағынасында тарих, этнография секілді ғылымдар тұрғысынан қарағанда да танымдық мәні аса күшті екенін кезінде академик Қ. Сәтбаев атап көрсеткен болатын. Ал жалпы халықтық мүдделер тұрғысынан келгенде, біз “Абай жолы” эпопеясының ұлттық әдебиетіміз бен мәдениетімізді, ана тілімізді өркендетудегі орасан зор рөлін баса айтуымыз қажет. Эпопея дүние жүзі халықтарының 116 тіліне аударылған. 200 томдық “Әлем әдебиеті кітапханасы” топтамасында 2 том болып басылды. [10]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.