Өлшеу құралдарын калибрлеу
Кіріспе
Метрология-өлшеу туралы, олардың бірлігін қамтамасыз ету әдістері мен құралдары және қажетті дәлдікке қол жеткізу тәсілдері туралы ғылым.
Метрология теориялық проблемалармен (теориялық метрология), сондай-ақ практика міндеттерімен (практикалық метрология) байланысты мәселелердің кең ауқымын зерттейді. Метрологияның негізгі бөлімдеріне: Өлшеудің жалпы теориясы, физикалық шамалар бірліктері және олардың жүйелері, физикалық шамаларды өлшеу әдістері мен құралдары, өлшеу дәлдігін бағалау әдістері, эталондау әдістері жатады. Метрологияның теориялық ережелері негізінде өлшеудің барлық жақтарын регламенттейтін практикалық ұсыныстар негізделеді және стандартталады (заңнамалық метрология).
Физикалық шама-көптеген объектілер үшін сапалық тұрғыдан ортақ қасиет, бірақ сандық жағынан әр адам үшін жеке. Мысалы, физикалық шамалар-ұзындығы, электр тогы, кернеуі, индуктивтілігі. Нақты объектіні сипаттайтын физикалық шаманың сандық мазмұны физикалық шаманың өлшемі (шаманың өлшемі) деп аталады.
ӨҚ әзірлейтін, өндіретін немесе қолданатын ұйымдар үшін олардың өнімдерінің сапасын қамтамасыз ету аспектілерінің бірі тұтынушылар үшін қажетті дәлдікпен орнатылған ӨҚ метрологиялық сипаттамалары туралы деректердің болуы болып табылады.
Өлшеулер ақпаратты алу тәсілі бойынша, өлшеу процесінде өлшенетін шаманың өзгеру сипаты бойынша, өлшеу ақпаратының саны бойынша, негізгі бірліктерге қатысты ажыратылады.
Өлшеу құралдарын калибрлеу- бұл мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жатпайтын өлшеу құралдарының жарамдылығы мен нақты мәнін анықтап, растау мақсатында жүргізілетін операциялар кешені.
Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру - өлшеу құралдарының тағайындалған техникалық талаптарға сәйкестігін анықтау және растау мақсатында жүргізілетін операциялардың жиынтығы болып табылады.
Өлшеу құралдарына бастапқы, мерзімдік, кезектен тыс, инспекциялық және сараптамалық салыстырып тексерулер жүргізіледі.
Өлшеу құралы (ӨҚ) - бұл өлшеуге арналған, нормаланған метрологиялық сипаттамалары бар, физикалық шаманың (ФШ) бірлігін жаңғыртатын және немесе сақтайтын, өлшемі белгілі уақыт аралығы ішінде өзгеріссіз (белгіленген қателік шегінде) қабылданатын техникалық құрал. Метрологиялық сипаттамалар деп белгілі дәлдікпен белгілі диапазонда өлшеу үшін олардың жарамдылығын бағалауға мүмкіндік беретін ӨҚ сипаттамаларын айтады. ӨҚ -бұл метрологиялық қамтамасыз етудің техникалық негізі.
Өлшеу құралдарының жіктелуі:
* әмбебап дәрежелері бойынша (әмбебап, әмбебап емес, арнайы);
* өлшемдерді бағалау түрі бойынша (рұқсат етілген (шекті), өлшеу, құрама);
* мақсаты бойынша (бақылау, сынақ, болжамдау);
* өлшенетін шамалар бойынша (механикалық, акустикалық, электрлік, пневматикалық);
* РМГ бойынша 29-99 (шаралар, өлшеу түрлендіргіштері, өлшеу қондырғылары, өлшеу аспаптары, өлшеу жүйелері);
* объектімен байланысы бойынша (сыртқы, ішкі және сыртқы);
* жұмыс режимі бойынша (динамикалық, статикалық);
* пайдалану сипаты бойынша (зертханалық, техникалық);
* тіркеу сигналының түрі бойынша (көрсетуші, тіркеуші);
* шығыс сигналының түрі бойынша (аналогты, сандық, аналогты-сандық);
* автоматтандыру дәрежесі бойынша (автоматтандырылмаған, автоматтандырылған, автоматты);
* сигналдың түрлендіру түрі бойынша (тура әрекет, салыстыру, аралық, ауқымды);
* ақпаратты қабылдау түрі бойынша (бір арналы, көп арналы);
* шкаланың түрі бойынша (біркелкі шкаламен, біркелкі емес шкаламен, шкаланың ішінде нөлдік белгімен, шетіне немесе шкаладан тыс нөлдік белгімен);
* салыстырып тексеру схемасы бойынша (жұмысшы, үлгілік, жұмысшы эталондары).
Өлшеу құралдарының қателіктері - ол өлшеу көрсеткіштері мен өлшенетін физикалық шаманың нақты мәндері арасындағы ауытқуды айтады.
Әсер ету сипаты бойынша қателіктер кездейсоқ, жүйелі, прогрестенуші және дөрекі (қате жіберу) болып бөлінеді.
Қателіктерді өрнектеу тәсілдері бойынша оларды абсолютті, қатысты және келтірілген деп бөледі.
Пайда болу орнына байланысты қателіктерді аспапты, әдістемелі және субъективті деп ажыратады.
Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығы акционерлік қоғамы (ҰССО АҚ) - стандарттау, метрология және өнімдерді, қызметтерді сетрификаттау, менеджмент жүйелері мен тұтынушылардың талаптары мен олардың сұранысын барынша алдын ала қамтамасыз ету саласында кешендік қызмет көрсету бойынша қазақстандық нарықтағы жалғыз кәсіпорын.
1999 жылдың 14 маусымында Республика өңірлерінде республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде Қазақстандық стандарттау, метрология және сертификаттау орталығы бірыңғай республикалық мемлекеттік кәсіпорны Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 14 маусымдағы № 743 қаулысына сәйкес шаруашылық жүргізу құқығында ҰССО ААҚ болды. Ал жеті жылдан кейін 2006 жылы ААҚ Ұлттық сараптама және сертификаттау орталығы ҰССО АҚ болып қайта құрылды.
Бүгінгі күні Атырау филиалы стандарттау, метрология, сертификаттау, тауардың шыққан жерлерін сараптау, басқару жүйелері саласында қызмет көрсететін жетекші кәсіпорын болып табылады. Филиалда жоғары білікті мамандар, өндірістік нысандар, тиісті жабдықтар, құжатталған сапа менеджменті жүйесі, жұмыс пен қызметтердің ұсынылатын түрлерінің орындалуын қамтамасыз ету үшін қажетті жеткілікті материалдық және қаржылық ресурстар бар. Заманауи сынақ зертханаларының болуы азық-түлік өнімдерінің, парфюмерлік және косметикалық құралдардың, құрылыс материалдарының сертификаттау сынақтарын жүргізуге мүмкіндік береді.
І Метрология облысындағы негізгі терминдер және анықтамалар
1.1 Метрология және оның түрлері
Метрология ( грек тілінен метро- өлшем , логос- ілім) - өлшеу туралы, өлшеу бірлігі және керекті дәлдікке жету тәсілдері туралы ғылым болып табылады.
Метрологияның жалпы мәселелері:
* Өлщеудің жалпы теориясы;
* Физикалық шамалар бірліктерін ұйымдастыру;
* Физикалық шамалар жүйелерінің бірліктерін ұйымдастыру;
* Өлшеу құралдары мен әдістері;
* Өлшеу дәлдігін анықтау әдістері;
* Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету;
* Эталондар мен өлшеу құралдарының үлгілерін әзірлеу және т.б. жатады.
Метрологияның негізгі функциялары:
* Өнім массасы, ұзындығы, қуаты, шығындалуы, көлемі, энергиясы бойынша есепке алу мақсатында өлшеу;
* Өнім сапасын сынау мен бақылау, қоршаған ортаның жай- күйін бақылау жүргізген кездегі физикалық шамаларды, параметрлерді, процесс сипаттамаларын, заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерін өлшеу;
* Технологиялық процесстерді реттеу, транспорттардың қозғалу қауіпсіздігін, байланыстың сапасын және сенімділігін қамтамасыздандыру мақсатында өлшеу.
Метрологияның үш түрі бар: теориялық, заңнамалық және қолданбалы.
Теориялық метрология- метрологияның негізгі түсініктері мен анықтамаларын құру, физикалық тұрақтыларды әзірлеу, жаңа өлшеу түрлерін жасаумен айналысатын метрология бөлімі.
Заңнамалық метрология- елімізде қолданылатын өлшеу құралдары, әдістері және зертханаларға қатысты мемлекеттік талаптарды белгілейтін метрология бөлімі болып табылады. Заңнамалық метрология мемлекеттік басқару органдардың және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметі, бекітілетін заңдар мен заңнама ережелері арқылы метрологиялық қызметті мемлекеттік реттеу құралы болып табылады. Заңнамалық метрологияға құралдарды сынау, олардың түрлерін бекіту, өлшеу құралдарын салыстырып тексеру мен калибрлеу, оларды сертификаттау, мемлекеттік қадағалау мен бақылау кіреді.
Қолданбалы метрология- теориялық және заңнамалық метрологияны әр түрлі салаларда тәжірибе жүзінде қолдану.
Тәжірибелік қызметте өлшеулер қай салада болмасын жүргізіледі. Кез-келген болжау, жоспарлау, талдау, бақылау, реттеуді жүргізуүшін шикізат, дайын өнім сапасы мен көлемі туралы ақпарат, технологиялық операциялардың, бүкіл өндірістік циклдың жүруі туралы ақпарат керек. Бұл ақпараттар әр түрлі физикалық шамаларды, параметрлер мен көрсеткіштерді өлшеу арқылы алынады.
1.2 Физикалық шама түсінігі, жіктелуі
Физикалық шама деп сапа жағынан көптеген физикалық объектілерге ортақ, сан жағынан әр объект үшін жеке болып табылатын физикалық нысанның сипаттамасы.
Физикалық шаманы өлшеу- оны өлшем бірлік ретінде алынған бірдей басқа бір шамамен салыстыру. Физикалық шамаларды арнайы құралдардың көмегімен есептейді. Ең қарапайым аспаптардың бірі- сызғыш. Сызғыштың көмегімен қашықтық пен денелердің сызықтық мөлшерін(ұзындығын, енін, биіктігін) өлшейді.
Шамаларды талдау оларды екі түрге бөлуге мүмкіндік береді: нақты және идеал (1.2.1-сурет).
Бағаланатын
Өлшенетін
Физикалық емес
Физикалық
Математикалық
Идеал
Нақты
Шамалар
1.2.1-сурет. Шамалардың жіктелуі
Идеал шамалар негізінен математикаға жатады және нақты ұғымдардың жалпылануы (үлгісі) болып табылады. Олар сол немесе басқа тәсілмен есептеледі.
Нақты шамалар өз кезегінде физикалық және физикалық емес болып бөлінеді. Физикалық шама жалпы жағдайда табиғи (физика, химия) және техникалық ғылымдарда зерделенетін материалдық объектілерге (процестерге, құбылыстарға) тән шама ретінде анықталуы мүмкін. Қоғамдық (физикалық емес) ғылымдарды -- философия, әлеуметтану, экономика және т. б. тән шамаларды физикалық емес шамаларға жатқызуға болады.
Құбылыстардың түрлері бойынша физикалық шамалар келесі топтарға бөлінеді:
* қоғамдық, яғни заттардың, материалдар мен олардан жасалған бұйымдардың физикалық және физикалық-химиялық қасиеттерін сипаттайтын. Бұл топқа масса, тығыздық, электр кедергісі, сыйымдылық, индуктивтілік және т.б. жатады. Оларды өлшеу үшін өлшеуіш ақпарат сигналы қалыптасатын қосалқы энергия көзін пайдалану қажет. Бұл ретте пассивті ФШ активті болып түрлендіріледі, олар өлшенеді;
* энергетикалық, яғни энергияны түрлендіру, беру және пайдалану процестерінің энергетикалық сипаттамаларын сипаттайтын шамалар. Оларға ток, кернеу, қуат, энергия жатады. Бұл шамалар активті деп аталады. Олар қосалқы энергия көздерін пайдаланбай өлшеуіш ақпарат сигналдарына түрлендірілуі мүмкін;
* процестің уақыт ағынын сипаттайтын, бұл топқа әртүрлі спектралды сипаттамалар, корреляциялық функциялар және т. б. жатады.
Физикалық процестердің әртүрлі топтарына тиістілігі бойынша ФШ кеңістіктік-уақыттық, механикалық, жылулық, электрлік және магниттік, акустикалық, жарықтық, физика-химиялық, иондаушы сәулелер, атом және ядролық физика болып бөлінеді.
1.3 Өлшеу түрлері
Өлшеулер ақпаратты алу тәсілі бойынша, өлшеу процесінде өлшенетін шаманың өзгеру сипаты бойынша, өлшеу ақпаратының саны бойынша, негізгі бірліктерге қатысты ажыратылады.
Ақпаратты алу тәсілі бойынша өлшеулер тікелей, жанама, жиынтық және бірлескен болып бөлінеді.
Тікелей өлшеу- физикалық шаманы оның түпкі өлшемімен тікелей салыстыру. Мысалы, заттың ұзындығын сызғышпен анықтақтаған кезде оны түпкі шаманың өлшемімен (ұзындық мәнінің сандық өрнегі) салыстыру жүргізіледі.
Жанама өлшеулердің тікелей өлшеуден айырмашылығы шаманың ізделінетін мәні белгілі бір тәуелділікпен осындай шамаларды тікелей өлшеу нәтижелері бойынша орнатылады. Осылайша, егер ток күшін амперметрмен өлшесе, ал кернеуді вольтметрмен өлшесе, онда барлық үш шаманың белгілі функционалды өзара байланысы бойынша электр тізбегінің қуатын есептеуге болады.
Жиынтық өлшеулер бірнеше біртекті шамаларды бір мезгілде ізделіп отырған өлшеу нәтижелерін теңдеулер жүйесі арқылы өлшеу. Теңдеулер жүйесінің шешімі іздестірілетін шаманы есептеуге мүмкіндік береді.
Бірлескен өлшеулер - олардың арасындағы тәуелділікті анықтау үшін екі немесе одан көп біртекті емес физикалық шамаларды өлшеу.
Жиынтық және бірлескен өлшеулер электротехника саласындағы әртүрлі параметрлер мен сипаттамаларды өлшеуде жиі қолданылады.
Өлшеу процесінде өлшенетін шаманың өзгеру сипаты бойынша статистикалық, динамикалық және статикалық өлшеулер болады.
Статистикалық өлшеулер кездейсоқ процестердің, дыбыстық сигналдардың, шу және т.б. деңгей сипаттамаларын анықтаумен байланысты.
Статикалық өлшеулер өлшенетін шама іс жүзінде тұрақты болған кезде орын алады.
Динамикалық өлшеулер өлшеу процесінде қандай да бір өзгерістерге ұшырайтын шамалармен байланысты болып келеді.
Идеалды түрдегі статикалық және динамикалық өлшеулер тәжірибеде сирек кездеседі.
Өлшеу ақпаратының саны бойынша бір ретті және бірнеше ретті өлшемдерді ажыратады.
Бір ретті өлшеулер-бұл бір шаманы бір өлшеу, яғни өлшеу саны өлшенетін шамалардың санына тең. Өлшеудің мұндай түрін практикалық қолдану әрдайым үлкен қателіктерге әлеліп соғады, сондықтан кемінде үш рет өлшеу жүргізіп, соңғы нәтижені орташа арифметикалық мән алынады.
Бірнеше ретті өлшеулер өлшенетін шамалар санынан өлшеу санының артық болуымен сипатталады. Әдетте бұл жағдайда өлшем саны кем дегенде үштен көп болады. Көп мәрте өлшеулердің артықшылығы- кездейсоқ факторлардың өлшеу қателігіне әсерінің айтарлықтай төмендеуінде.
Негізгі өлшем бірліктеріне қатысты абсолюттік және салыстырмалы болып бөлінеді.
Абсолюттік өлшеулер деп бір (кейде бірнеше) негізгі шаманы және физикалық константаны тікелей өлшеуді айтады. Мысалы, Эйнштейннің белгілі формуласында Е=mс2 масса (m) -- тікелей өлшенетін негізгі физикалық шама, ал жарық жылдамдығы (с) - физикалық константа.
Салыстырмалы өлшеулер - шаманың бірлік ретінде қолданып отырған аттас шамаға қатынасын өлшеу немесе шаманың бастапқы ретінде алынған аттас шамаға қатысты өзгеруін өлшеу. Мұндай өлшеулерге мысал ретінде салыстырмалы ылғалдылық, салыстырмалы ұзындық өлшемдерін жатқызуға болады.
ІІ Өлшеу құралдарын калибрлеу және салыстырып тексеруді ұйымдастыру және оларды жүргізу тәртібі
2.1 Өлшеу құралдарын калибрлеу
Өлшеу құралдарын калибрлеу- бұл мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жатпайтын өлшеу құралдарының жарамдылығы мен нақты мәнін анықтап, растау мақсатында жүргізілетін операциялар кешені. Өлшеу құралдарының жарамдылығы дегеніміз оның метрологиялық сипаттамасының техникалық талаптарға сай болуын айтады. Жарамдылық туралы қорытындыны калибрлеуші зертхана жасақтайды.
Салыстырып тексеруге жатпайтын өлшеу құралдары өндірісте шығарылған кезде, жөндегенде, импортпен әкелінгенде калибрленеді.
Калибрлеу біздің елімізде бұрынғы кезде болған өлшем құралдарын ведомстволық салыстырып тексеру және метрологиялық аттестаттау орнына қолданылады. Калибрлеудің мемлекеттік метрологиялық қызмет органы жүргізетін салыстырып тексеруден айырмашылығы оны кез-келген метрологиялық қызмет(жеке тұлға) жүзеге асыра алады. Калибрлеу-ерікті операция болып табылады.Оны кәсіпорынның өз метрологиялық қызметі орындай алады. Бұл калибрлеудің салыстырып тексеруден тағы бір айырмашылығы болып табылады.
Өлшеу құралдарын калибрлеу ҚР СТ ИСОХЭК 17025 талаптарына сәйкес аттестатталған заңды тұлғалардың мемлекеттік метрологиялық қызметтерімен белгіленген тәртіпте жүргізіледі.
Өлшеу құралдарын калибрлеу қорытындысы өлшеу құралдарына басылатын калибрлеу белгісімен немесе метрологиялық сипаттамалардың шынайы мәндері міндетті түрде көрсетілетін калибрлеу сертификатымен, сонымен қатар қолдану құжаттарындағы жазумен куәландырылады.
Өлшеу құралдарын калибрлеу кезінде мынадай міндеттер жүзеге асырылады:
* Калибрленетін өлшеу құралдарына талаптар белгіленеді;
* Калибрлеу құралдары және әдістері орнатылады;
* Өлшеу құралдары ҚР мемлекеттік эталондарына сәйкес калибрленеді;
* Калибрлеу нәтижелері бойынша өлшеу құралдарын қолдану мүмкіндігі туралы шешім қабылданады.
Калибрлеу зертханаларында:
* Сапаны басқару процедуралары болуы қажет;
* Калибрлеудің барлық типтерінде өлшеу белгісіздігін бағалау процедуралары болуы және қолдануы керек;
* Калибрлеу мен өлшеу нәтижелерінің бірдейлігін қамтамасыздандыру;
* Өлшеу құралдарын және өлшеу нәтижелерін салыстыруға қатысу.
2.2 Өлшеу құралдарын калибрлеу жүргізу тәртібі, калибрлеу әдістемесі
Калибрлеу жұмыстарының жүргізілуіне келесі нұсқаулар мүмкін болады:
* Кәсіпорын өз бетімен өзінде калибрлеу жұмыстарын ұйымдастырып, ешқандай жүйеде аккредиттелмейді;
* Өнімнің бәсекелестігін арттыруға қызығушылығы бар кәсіпорын калибрлеуді аккредиттелген ұйымның атымен жүргізу құқығына өз елінің калибрлеу жүйесінде аккредиттеледі;
* Кәсіпорын сауда негізінде калибрлеу жұмысының орындалу мақсатымен аккредиттеледі;
* Өлшеу құралдарын тексеру құқығына аккредиттелген кәсіпорын, бір уақытта сол өлшем түріне калибрлеу жұмысын жүргізу құқығын аккредиттеу аттестатын алады;
* Мемлекеттік метрологиялық қызмет көрсететін метрологиялық институттары мен органдары бір мезгілде аккредиттеу органы және калибрлеу ұйымы ретінде калибрлеу жүйесінде тіркеледі.
Өндірістен шығару кезінде калибрленген өлшеу құралдарын қолдануға және жай-күйіне жауапкершілікті дайындаушы өз мойнына алады, пайдалану кезінде жауапкершілік пайдаланушыға артылады.
Калибрлеуге жататын өлшеу құралдарының тізімі оларды қолдану саласындағы өлшеу құралдарын пайдаланушылармен және дайындаушылармен анықталады.
Өлшеу құралдарын калибрлеу заңды тұлғалар бөлімшелерінде метрологиялық қызметпен калибрлеу кестесімен бекітілген мерзімде қабылданады. Калибрлеу кестесі заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен дайындалады, өлшеу құралдарымын иелерімен және пайдаланушыларымен келісіледі және заңды тұлғаның басшысымен бекітіледі.
Басқа жеке және заңды тұлғаларға жататын өлшеу құралдары калибрлеуге, калибрлеу жұмыстарын жүргізуге келісім шартта белгіленген мерзімде қабылданады.
Өлшеу құралдарын калибрлеудің аралық интервалы метрологиялық сипаттамаларға, қолдану саласына, өлшеу құралдарын қолдану мерзімі шарттарының тұрақтылығына байланысты өлшеу құралдарын пайдаланушылардың келісімі бойынша калибрлеу зертханасымен бекітіледі.
Калибрлеу туралы қолданыстағы сертификаты бар өлшеу құралдары пайдаланушының қалауы бойынша қайтадан калибрлеуден өткізуге болады.
Калибрлеу зертханаларындағы өлшеу құралдарын калибрлеуді сәйкес курстарды бітіргені туралы құаттармен расталған кәсіби дайындығы бар тұлғалармен жүргізіледі.
Өлшеу құралдар калибрлеу Халықаралық бірліктер жүйесіндегі шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарымен немесе мемлекеттік эталондар болмаған кезде шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарына теңдес эталондардың көмегімен және калибрлеу әдістемелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Калибрлеу әдістемесі заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен- өлшеу құралдарын дайындаушылармен немесе пайдаланушылармен немесе олардың тапсырысы бойынша басқа заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен дайындалады. Тапсырыс бойынша дайындалған әдістемелер тапсырыс берушімен келісіледі және әзірлеуді дайындаушы- заңды тұлғаның басшысымен бекітіледі.
Заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен- осы өлшеу құралдарын дайындаушымен немесе қолданушымен әзірленетін калибрлеу әдістемесі заңды тұлғаның басшысымен бекітіледі.
Калибрлеу әдістемесінде мынадай ақпараттар болуы тиіс:
* Теңестіру;
* Тарату саласы;
* Калибрлеуге жататын өлшеу құралдарын сипаттау;
* Параметрлер және сандың көрсеткіштер және анықтауға жататын сипаттамалар шегі;
* Калибрлеу кезінде қолданылатын метрологиялық және техникалық сипаттамаларға қойылатын талаптарды қоса,эталондық, өлшеу және қосымша жабдықтар;
* Қоршаған ортаға қажетті шарттар және керекті тұрақтандыру кезеңі;
* Процедураларды сипаттау, оның ішінде: айналым, тасымалдау, өлшеу құралдарын сақтау және дайындау, калибрлеу әдістері, әзірлеу жұмыстары, дұрыс істеуін тексеру, бақылауды және өлшеу нәтижелерін тіркеу әдісі, қауіпсіздік шаралары;
* Эталон байлансының сипаттамасы (керек болған жағдайда көрсету);
* Сәйкестікті бекітугебекітпеуге өлшеу құралдарына қойылатын критерийлер жәненемесе талаптар;
* Тіркелетін деректер, талдау әдісі мен ұсыну пішіні;
* Өлшеу белгісіздігін бағалау процедурасы;
* Калибрлеуді жүзеге асыратын тұлғаларға қойылатын талаптар;
* Калибрлеу қорытындыларын рәсімдеу.
Калибрлеу қорытындысы бойынша керек болған жағдайда калибрлеу хаттамасы толтырылады, оған калибрлеуші қолын қояды.
Калибрлеу хаттамаларының мазмұны ҚР СТ ИСОХЭК 17025 талаптарына сай болуы қажет.
Егер калибрлеу қорытындысы бойынша өлшеу құралдары қолданысқа жарамды болса, онда өлшеу құралдарына 3.2.1 т. сәйкес калибрлеу белгісі қойылады және ҚР СТ ИСОХЭК 17025 талаптарына сай калибрлеу туралы сертификат беріледі.
Калибрлеу туралы сертификаттың ұсылынған үлгісі қосымша А-да көрсетілген.
Шеттен келген заңды және жеке тұлғалармен калибрленетін өлшеу құралдарына калибрлеу сертификатын рәсімдеу міндетті болып табылады.
Калибрлеу нәтижелері бойынша пайдалануға жарамсыз өлшеу құралдарын, оларды қайта қалпына келтіру немесе есептен шығару жұмыстарын жүргізу үшін айналымнан алып тастау қажет.
Шеттен келген заңды және жеке тұлғаларға калибрлеуге берілген өлшеу құралдарының жарамсыздығы анықталған жағдайда, тапсырыс берушіге міндетті түрде калибрлеу туралы хаттама беріледі, оған орындаушыдан басқа, сонымен қатар калибрлеу зертханасының басшысы қол қояды.
2.3 Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру. Өлшеу құралына салыстырып тексеру жүргізудің ұйымдастырылуы және тәртібі
Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру - бұл белгіленген техникалық талаптарға өлшеу құралдарының сәйкестігін анықтау және бекіту мақсатында Мемлекеттік метрологиялық қызмет органдары немесе соған өкілетті өзге органдар немесе ұйымдар орындайтын операциялардың жиынтығы. Мемлекеттік метрологиялық бақылауға және қадағалауға жататын өлшеу құралы өндірісте жасап шығарғанда немесе жөндеу өткізілген кезде, импорт бойынша әкелінген кезде және пайдаланган кезде тексеруге тартылады. Тексерілген өлшеу құралдарын ған жалдауға, сатуға және беруге рұқсат етіледі.
Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру - өлшеу құралдарының тағайындалған техникалық талаптарға сәйкестігін анықтау және растау мақсатында жүргізілетін операциялардың жиынтығы болып табылады.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеруді өлшем құралдарын белгіленген техникалық талаптарға сәйкестігін анықтау және растау және де олардың қолдануға жарамдылығын бекіту мақсатында жүргізеді.
Салыстырып тексеру нәтижесі бойынша өлшеу құралдары пайдалануға жарамды немесе жарамсыз дап танылады.
Салыстырып тексеру аралық интервалының ішінде өлшем құралдарының қолдануға жарамды екендігі, салыстырып тексерудегі нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жасалғандығы, берілген өлшем құралдарының метрологиялық және техникалық талаптарға сәйкестігі расталып, салыстырып тексерулері жарамды деп танылады.
Салыстырып тексеру кезінде салыстырып тексеруге қолданылатын эталондар Қазақстан Республикасының шама бірлігінің эталондарына бағынышты болуы керек.
Кейбір өлшем түрлеріне мемлекеттік эталондар болмаған жағдайда, республикадағы шама бірлігін ең жоғарғы дәлдікпен қайталайтын, бастапқы эталондармен өлшенген салыстырып тексеру құралдарына шама бірлігінің өлшемін беруге болады немесе олардың салыстырып тексеруі, ҚРСТ 2.40 сәйкес жүргізілуі тиіс.
Салыстырып тексеруге мемлекеттік метрологиялық қадағалау саласында қолданылатын, өндірістен немесе жөндеуден шыққан, типі бекітілгеннен кейін пайдаланылатын және шеттен әкелінетін немесе метрологиялық аттаестатталған және Қазақстан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесінің тізілімінде (Бұдан әрі - ҚРМӨЖ) тіркелген өлшем құралдары кіреді.
Қазақстан Республикасының аймағында 1998 жылғы 31 желтоқсанға дейін өндірілген немесе енгізілген және бекітілген салыстырып тексеру әдістемесі бар өлшем құралдары бар сынаулар, метрологиялық аттестаттаулар және ҚР МӨЖ тізіліміне енгізу бойынша қосымша шараларсыз Қазақстан Республикасының аймағында салыстырып тексереді.
Өлшем құралдарының тізімі мен салыстырып тексеру кезеңділігі, сондай - ақ, оны жүргізу тәртібін уәкілетті орган белгілейді.
Салыстырып тексеруге жатпайтын өлшем құралдары калибрленеді.
Шама бірліктеріндегі физикалық шама мәндерін бағалауға арналмаған, тек өзгеруін бақылау үшін нормаланған дәлдікпен қолданылатын техникалық құралдар индикаторларға жатады және салыстырып тексеруге жатпайды.
Индикаторларға өткізу тәртібі және олардың дұрыстығын бақылау ҚР СТ 2.8 сәйкес жүргізіледі.
Индикатор ретінде қолданылатын өлшем құралдарына анық түрде басылған И белгісі басылады.
Оқу (көрсету) мақсатындағы өлшем құралдары салыстырып тексеруге жатпайды.
Оқу (көрсету) мақсатындағы өлшем құралдарының дұрыстығын бақылау, оқу процесіндегі бекітілген пайдалану ережелеріне, талаптарына сәйкес жүргізіледі. Оқу (көрсету) мақсатындағы өлшем құралдарына анық түрде бастырылған Убелгісі басылады.
Салыстырып тексеруге жатпайтын өлшем құралдары иесінің өтініші бойынша салыстырылып тексерілуі мүмкін.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеру мемлекеттік метрологиялық қызметпен іске асырылады, сондай - ақ, ҚР СТ ИСО\МЭК 17025 талаптарына сәйкес акккредиттелген заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен іске асырылады.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеруді мемлекеттік метрологиялық қызметтің салыстырып тексерушілері немесе ҚР СТ 2.63сәйкес әзірленген өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемесіне сәйкес аккредиттелген заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері жүргізеді.
Салыстырып тексерушілерді аттестаттау белгіленген тәртіпте жүргізіледі.
Өтініш берушінің өтініші бойынша салыстырып тексеру нәтижелері талаптарына сәйкес келісім - шарт негізінде өлшемдердің белгісіздік бағасымен ұсынылады.
Салыстырып тексеруді рәсімдеу тәртібі салыстырып тексеру әдістемесіне сәйкес іске асырылады.
Салыстырып тексерудің оң нәтижелері өлшем құралдарына және \немесе пайдалану құжаттамаларына басылатын салыстырып тексеру таңбасымен және \немесе нысан бойынша салыстырып тексеру туралы сертификатпен расталады.
Егер өлшем құралдары салыстырып тексеру нәтижесі бойынша қолдануға жарамсыз болып танылса, онда қолданыстағы салыстырып тексерудің басылған таңбасы өшіріледі және (немесе) сәйкес қолдануға жарамсыздығы туралы хабарлама жазылып беріледі.
Салыстырып тексеру туралы сертификатты, уәкілетті органмен бекітілген тәртіп бойынша, мамандандырылған бағдарламалық қамсыздандыру арқылы толтырылады.
Егер нақты өлшем құралдарына салыстырып тексеру әдістемелерімен салыстырып тексеру туралы сертификат беру қарастырылмаса, онда мамандандырылған бағдарламалық қамтамасыздандыру арқылы осы өлшем құралдарын салыстырып тексеру туралы сертификаттың электронды түрі рәсімделуге тиісті.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеру бойынша жұмыстарға төлем жүргізу келісім - шарт негізінде жүргізіледі.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеру жұмыстарының бағасын белгілеу кезінде ҚР ст 2.48 сәйкес талаптар мен нормалар қолданылуы мүмкін.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеру құқығын алу үшін аккредиттелген заңды тұлғалар салыстырып тексерілетін өлшем құралдары туралы деректерге электронды есеп жүргізуді және оларды белгіленген тәртіпте мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталыққа беруді жүзеге асырады.
Өлшеу құралдары Мемлекеттік метрологиялық қызмет органдарының талап етуі бойынша, тексеруге консервацияға қойылған қалыпта беріліп, техникалық сипаттамалары, пайдалану жөніндегі нұсқаулар, соңғы тексеру туралы куәлік қоса берілуі тиіс.
Көптеген жағдайларда салыстырып тексеру кезінде хаттама толтырылады. Хаттаманың формасы салыстырып тексеру бойынша нормативтік құжатта беріледі.
Салыстырып тексеру аяқталып, хаттамаға талдау жүргізілгеннен кейін өлшеу құралының пайдалануға жарамдығы немесе жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады және осы туралы хаттамаға тиісті жазу енгізіледі.
Салыстырып тексеру хаттамасы заңды күші бар негізгі құжат болып табылады, сондықтан оны мұқият толтыру қажет.
Егер реттегіш тораптарға ешкім соқтыртпайтындай керек болса, өлшеу құралына номерленген пломба немесе салыстырып тексеру таңбасының суреті бар номерленген қағаздар (наклейка) ілінеді. Бұл жағдайда өлшеу құралының механизмін таңбаны бұзбай ашу мүмкін емес болып табылады.
Өлшеу құралына таңба қоюмен бірге, салыстырып тексеру нәтижелері оң болған жағдайда бекітілген үлгі бойынша салыстырып тексеру туралы сертификат беріледі. Сертификатта өлшеу құралының қандай нормативтік құжаттың талаптарына сәйкестігі туралы ақпарат беріледі немесе өлшеу құралының көрсетулеріне енгізілетін сілтемелер көрсетіледі.
Салыстырып тексеру нәтижелері теріс болған жағдайда өлшеу құралы қолдануға жарамсыз екендігі туралы хабарлама жазылады.
2.4 Салыстырып тексеру әдістемелері
Салыстырып тексеру әдістемелері мына түрде дайындалады:
-Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарты;
-пайдалану құжаттамасының немесе пайдалану құжаттамасының бөлімдерінің (мысалы, пайдалану бойынша нұсқаулар) құрамындағы жеке құжаттар(мысалы, салыстырып тексеру бойынша нұсқаулар).
Салыстырып тексеру әдістемелері Қазақстан Республикасында өлшем құралдарын айналымға шығару және өндіріске дайындау кезінде дайындалады.
Салыстырып тексеру әдістемелері өлшем құралдарын дайындаушы кәсіпорындармен (дайындаушылармен) және осы стандарт талаптарына сәйкес тиісті өлшем саласында мамандандырылған кәсіпорындармен дайындалады.
Өлшем құралдарын дайындаушылар немесе олардың өтінімі бойынша тиісті өлшем саласында мамандандырылған кәсіпорындар келісімді негізде қолда бар салыстырып тексеру базасына байланысты қолданыстағы салыстырып тексеру әдістемелерін қайта қарай алады
Мемлекеттік стандарттар түрінде дайындалатын салыстырып тексеру әдістемелері ҚР СТ 1.2 сәйкес дайындалады, бекітіледі және тіркеледі.
Пайдалану құжаттамасының немесе пайдалану құжаттамасының бөлімдерінің құрамындағы жеке құжаттар түрінде дайындалатын салыстырып тексеру әдістемелері салыстырып тексеру әдістемелерін дайындаушымен бекітіледі. Салыстырып тексеру әдістемелері сынамалаудан кейін мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталықпен келісуге және Қазақстан Республикасы өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің тізімінде (ҚР МӨЖ тізімі) тіркеуге жатады.
Салыстырып тексеру әдістемелерін сынамалауды мемлекеттік метрологиялық орталық өлшем құрылдарының түрін бекіту мақсатындағы сынақтарды және метрологиялық аттестаттауды жургізу кезінде іске асырады.
Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі Мемлекеттік Кеңес шеңберінде дайындалған салыстырып тексеру әдістемелері қолдануға ҚР МӨЖ тізімінде есепті тіркеу өтусіз жіберіледі.
ТМД елдерінде дайындалған салыстырып тексеру әдістемелері қолдануға ҚР МӨЖ тізімінде есепті тіркеуден өткеннен кейін жіберіледі.
Есепті тіркеу түрін бекіту және бекітілген түрге сәйкестік мақсатындағы сынақтар нәтижелерін тану, метрологиялық аттестаттау қатысушы - мемлекеттерде жүргізілетін өлшем құралдарын салыстырып тексеру процедураларын жүргізу кезінде, сондай ақ республикада жүргізілетін өлшем құралдарын сынау және метрологиялық аттестаттау кезінде іске асырылады.
Салыстырып тексеру әдістемелерін құруды, баяндауды, рәсімдеуді және мазмұнын ҚР СТ 1.5 талаптарын ескере отырып іске асырады.
Салыстырып тексеру әдістемелері кіріспе бөлімнен және келесі бөлімдерден тұрады:
* салыстырып тексеру операциялары;
* салыстырып тексеру құралдары;
* қауіпсіздік талаптары;
* салыстырып тексеру шарттары;
* салыстырып тексеруге дайындық;
* салыстырып тексеруді жүргізу;
* өлшемдер нәтижелерін өңдеу;
* салыстырып тексеру нәтижелерін рәсімдеу.
Кіріспе бөлімде салыстырып тексеру әдістемелерің мақсатын белгілейді, сондай ақ стандарттау обьектін және салыстырып тексеру әдістемесінін тиісті мемлекетаралық құжаттарға және халықаралық ұйымдардың құжаттарына сәйкестік дәрежесін нақтылайды.
Кіріспе бөлімде салыстырып тексеру арасындағы аралық көрсетілуі қажет.
Салыстырып тексеру операциялары бөлімі салыстырып тексеру кезінде жүргізілетін операциялар тізімінен тұрады.
Алғашқы және мерзімді салыстырып тексерулердің бірдей көлемдері кезінде операцияларды тізім түрінде келтіреді.
Бөлімде салыстырып тексеру операцияларын жүргізу уақытының нормалары туралы мәліметтерді көрсетуі мүмкін.
Салыстырып тексеру құралдары бөлімі негізгі және көмекші салыстырып тексеру құралдары, заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандартты үлгілері, осы құралдардың негізгі техникалық сипаттамалары және метрологиялық немесе техникалық талаптарды регламенттейтін нормативті құжаттардың белгіленуі және атауы көрсетілетін жабдықтар мен материалдар тізімінен тұрады.
Бөлімге тізімде келтірілмеген, бірақ талап етілетін дәлдікпен салыстырып тексерілетін өлшем құралдарының метрологиялық сипаттамаларын анықтауды (бақылауды) қамтамасыз ететін құралдарды қолдану мүмкіндігі туралы көрсетулерді енізеді.
Салыстырып тексерушілердің біліктілігіне қойылатын талаптар бөлімі салыстырып тексеру жүргізуге рұқсат етілген тұлғалардың біліктілік деңгейі туралы (кәсібі, білімі, лауазымы, практикалық тәжірибесі, салыстырып тексеру қызметі бойынша жұмыс стажы және т.б.)мәліметтерден тұрады.
Қауіпсіздік талаптары бөлімі салыстырып тексеруді жүргізу кезінде еңбек қауіпсіздігін, өндірістік санитарияны, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ететін талаптардан тұрады.
Бөлімге салыстырып тексеруді жүргізу процесін еңбектің зиянды немесе аса зиянды шарттарына жатқызу қажеттілігі туралы көрсетулерді енгізеді.
Салыстырып тексерушілердің біліктілігіне қойылатын талаптар және қауіпсіздік талаптары бөлімдері салыстырып тексеруді жүргізу үшін салыстырып тексеруші танысуы қажет құжаттар тізімімен толықтырыла алады, бұл тізімде құжаттардың белгіленуі және атауы көрсетілуі қажет.
Салыстырып тексеру шарттары бөлімі ГОСТ 8.395 сәйкес номиналды мәндерден ( номиналды салалардың шектерінен) ауытқу шектерінің мүмкіндік мәндерін және номиналды мәндерді көрсету арқылы салыстырылып тексерілетін өлшем құралдарының метрлогиялық сипаттамаларына ықпал ететін, салыстырып тексеру кезінде қамтамасыз етуі қажет физикалық шамалардың тізімінен тұрады.
Салыстырып тексеруге дайындық бөлімі салыстырып тексеру алдында жүргізілетін жұмыстардың, және оларды орындау тәсілдері тізімінен тұрады.
Салыстырып тексеруді жүргізу бөлімі мына бөлімшелерден тұрады:
* сыртқы тексеру;
* сынамалау;
* метрологиялық сипаттамаларды анықтау (бақылау).
Сыртқы тексеру бөлімшесі жиынтықтық, сыртқы түрі және бақылау құралдары бөлімінде салыстырылып тексерілетін өлшем құралдарына қойылатын талаптар тізімінен тұрады.
Сынамалау бөлімшесі салыстырылып тексерілетін өлшем құралының қызметін, сондай ақ оның жекелеген бөліктері мен элементтерінің өзара байланысын тексеру үшін өлшем құралдарын пайдаланумен немесе пайдаланусыз өткізуі қажет операциялардың тізімінен және суреттелуінен тұрады.
Метрологиялық сипаттамаларды анықтау бөлімшесі Салыстырып тексеру операциялары бөлімінде көрсетілген операцияларды суреттеуден тұрады және салыстырып тексерілетін өлшем құралдарының метрологиялық сипаттамаларын анықтау әдістерін белгілейді.
Әрбір операцияның суреттелуін Салыстырып тексеру операциялары бөлімінде көрсетілген рет бойынша жеке тармаққа шығарады.
Тармақ соңында анықталатын (бақыланатын) метрологиялық сипаттаманың мүмкіндік мәнін көрсетеді.
Операциялардың суреттелуі салыстырып тексерудің атауынан және әдісінен, қосу сұлбасынан, сызбалардан, операцияларды жүргізу тәртібі туралы көрсетулерден, формулалардан графиктерден, оған кіретін белгіленулердің түсініктемелері бар кестелерден , есептеудің шекті мүмкіндік қателігі туралы көрсетулерден, хаттамада бекітілген мән беретін цифрлардың саны бойынша ұсыныстардан, өлшемдер санынан, салыстырып тексеру жүргізілетін нүктелер санынан және т.б. тұрады
Өлшемдер нәтижелерін өңдеу бөлімін салыстырып тексеру әдістемесіне өлшемдер нәтижелерін өңдеудің күрделі тәсілдері бар болған жағдайда қосады.
Егер өлшемдер нәтижелерін өңдеудің тәсілдері сол немесе жоғарырақ санаттың нормативті құжатында анықталған болса, Бөлімде осы құжатқа сілтеме келтіріледі, мысалы: Өлшемдер нәтижелерін өңдеу-ГОСТ 8.207.
Салыстырып тексеру нәтижелерін рәсімдеу бөлімі өлшем құралдарын салыстырып тексеру нәтижелерін рәсімдеуге қойылатын талаптардан тұрады.
Салыстырып тексеру нәтижелерін рәсімдеу өлшемдер нәтижелерін хаттамада жазу арқылы жасалады, қажет жағдайда, оның нысаны салыстырып тексеру әдістемесіне қосымшада келтіріледі.
Бөлім салыстырып тексеру нәтижелері ҚР СТ 2.4 сәйкес рәсімделеді деген көрсеткіштен тұруы және рәсімдеу тәсілдерін көрсетуі (салыстырып тексеру туралы сертификат, салыстырып тексеру таңбаларын басу( өзі жабысатын лейбл, пластикалық пломба) ҚР СТ 2.20 сәйкес пайдалану құжаттамасына жазу енгізу) қажет.
Қосымшалармен мыналарды рәсімдейді:
* ЭЕМ өлшемдер нәтижелерін өңдеу бағдарламасы;
* салыстырып тексеру қателігін есептеу әдістемесі;
* бақылаушы ерітінділер мен аттестатталған қоспаларды дайындау әдістемесі;
* салыстырып тексеру хаттамасының нысаны немесе салыстырып тексеру нәтижелерін жазу;
* өлшем құралдарын салыстырып тексеру нәтижелерін сертификатта жазудың мазмұны және тәртібі (өлшемдер нәтижелерін жазу үшін сертификатқа қосымшаның нысаны онда келтірілген мәліметтердің көлемін көрсету арқылы);
* өлшемдер нәтижелерін өңдеу бойынша есептердің мысалдары, есептеу шамаларының кестелері, шама тәуелділігінің графиктері және басқа есептеу деректері;
* терминдерді түсіндіру;
* салыстырып тексеру әдістемелерінің параметрлеріне (өлшем құралының шекті мүмкін қателігіне, өлшем құралының жарамдығы туралы шешім қабылданатын бақылаушы жіберуге, салыстырып тексерілетін нүктелердің санына және т.б.) қойылатын талаптарды ғылыми - техникалық;
* көмекші қондырғыларды және салыстырып тексеру құралдарын техникалық суреттеулер;
* салыстырып тексерілетін өлшем құралдары, жұмысшы эталондар және көмекші салыстырып тексеру құралдары туралы қажетті қосымша мәліметтер;
* салыстырып тексеру таңбаларын басу тәсілдерінің қосымша ерекше көрсетулері;
* салыстырып тексеру және салыстырып тексеру жұмыстарының өнімділігін жоғарылату мысалы, есептеу техникасын қолдану бойынша көрсетулер кезінде қателіктерді жоюға икемдейтін басқа талаптар.
2.5 Салыстырып тексеру түрлері және оларды жүргізу тәртібі
Өлшеу құралдарына бастапқы, мерзімдік, кезектен тыс, инспекциялық және сараптамалық салыстырып тексерулер жүргізіледі.
Бастапқы салыстырып тексеру
Бастапқы салыстырып тексеруге Қазақстан Республикасының аймағында өндірілетін немесе Қазақстан Республикасының аймағына әкелінетін, ҚР СТ 2.21 сәйкес типті бекіту мақсатында және бекітілген типке сәйкестікке сынаудан немесе ҚР СТ 2.30 сәйкес метрологиялық аттестаттаудан өткен және ҚР МӨЖ тізіліміне енгізілген, сондай - ақ, жөндеуден шығарылған өлшеу құралдары жатады.
Қазақстан Республикасының аймағына әкелінетін өлшеу құралдары Қазақстан Республикасында бастапқы салыстырып тексеруден өтуге тиістіемес. Егер басқа елдерде жүргізілген салыстырып тексеру нәтижелері ҚР СТ 2.40 халықаралық келісімдерді іске асыру мақсатында әзірленген нормативтік құжаттарда белгіленген тәртіп бойынша халықаралық келісімдерге сәйкес уәкілетті органмен танылады.
Өлшеу құралдарының әр бірлігі бастапқы салыстырып тексеруден өтуге тиіс.
Кейбір жағдайларда, салыстырып тексерудің әдістемесінде көрсетілген өлшеу құралын таңдап алып салыстырып тексеруге болады. Таңдап салыстырып тексеру ГОСТ 18242 және ГОСТ 20736 талаптарының нұсқауы бойынша жүргізілуі керек.
Таңдап салыстырып тексерудің оң нәтижесі салыстырылып тексерілетін партияның барлық бірлігіне таралады.
Бастапқы салыстырып тексеруді мына жағдайларда жүргізеді:
* өлшеу құралдарын дайындау орнында;
* өлшеу құралдарына жөндеу жүргізу орнында;
* өлшеу құралдарын пайдалану орнында;
* өлшеу құралдарын өндіру орнында біршама және жартылай өлшеу құралдарын қолдану орнында біршама.
Салыстырып тексеру орнын салыстырып тексеруді жүргізетін мемлекеттік метрологиялық қызметтің бөлімшесі және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері бекітеді.
Өндірістен және жөндеуден шыққан өлшеу құралдарын бастапқы салыстырып тексеруден өткізу үшін, олар алдымен техникалық бақылау міндеті жүктелген бөлімшенің қабылдауында болуы керек.
Жылжымалы бригада өлшеу құралына жөндеу жүргізу кезінде өлшеу құралын алғашқы салыстырып тексерудіңтехникалық міндеті жүктелген бөлімшенің алдын - ала қабылдауынсыз - ақ, өлшеу құралына жөндеу жүргізген тұлға салыстырып тексеруге жіберуіне болады.
Бастапқы салыстырып тексеруді өлшеу құралын өндіретін және заңды тұлғалардың ұйымдастыруы бойынша бақылау - салыстырып тексеру пунктінде (БСП) жүргізуге болады.
Мерзімдік салыстырып тексеру
Мерзімдік салыстырып тексеруге қолданыстағы және сақтауда тұрған өлшеу құралдары жатады, олар белгілі бір салыстырып тексерудің аралық интервалдары арқылы жүргізіледі және салыстырып тексерудің аралық кезеңінде қолдануға жарамдылығын қамтамасыз етуді есепке ала отырып бекітіледі.
Ұзақ сақтауда тұрған өлшеу құралдарының сақталған мерзімі салыстырып тексеру аралық интервал мерзімінен асатын болса, онда оларды мерзімдік салыстырып тексеру жүргізбеуге болады.
Өлшеу құралдарын ұзақ мерзімге сақтауға беру, өлшеу құралының бумаланған, консервіленген түрі және оларды сақтау жағдайы мен соңғы салыстырып тексеру мерзімі көрсетілген акт бойынша құжат толтыру керек.
Мұндай өлшеу құралдарын салыстырып тексеруден өткізу оларды пайдалану алдында жүргізіледі.
Өлшеу құралдарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Метрология-өлшеу туралы, олардың бірлігін қамтамасыз ету әдістері мен құралдары және қажетті дәлдікке қол жеткізу тәсілдері туралы ғылым.
Метрология теориялық проблемалармен (теориялық метрология), сондай-ақ практика міндеттерімен (практикалық метрология) байланысты мәселелердің кең ауқымын зерттейді. Метрологияның негізгі бөлімдеріне: Өлшеудің жалпы теориясы, физикалық шамалар бірліктері және олардың жүйелері, физикалық шамаларды өлшеу әдістері мен құралдары, өлшеу дәлдігін бағалау әдістері, эталондау әдістері жатады. Метрологияның теориялық ережелері негізінде өлшеудің барлық жақтарын регламенттейтін практикалық ұсыныстар негізделеді және стандартталады (заңнамалық метрология).
Физикалық шама-көптеген объектілер үшін сапалық тұрғыдан ортақ қасиет, бірақ сандық жағынан әр адам үшін жеке. Мысалы, физикалық шамалар-ұзындығы, электр тогы, кернеуі, индуктивтілігі. Нақты объектіні сипаттайтын физикалық шаманың сандық мазмұны физикалық шаманың өлшемі (шаманың өлшемі) деп аталады.
ӨҚ әзірлейтін, өндіретін немесе қолданатын ұйымдар үшін олардың өнімдерінің сапасын қамтамасыз ету аспектілерінің бірі тұтынушылар үшін қажетті дәлдікпен орнатылған ӨҚ метрологиялық сипаттамалары туралы деректердің болуы болып табылады.
Өлшеулер ақпаратты алу тәсілі бойынша, өлшеу процесінде өлшенетін шаманың өзгеру сипаты бойынша, өлшеу ақпаратының саны бойынша, негізгі бірліктерге қатысты ажыратылады.
Өлшеу құралдарын калибрлеу- бұл мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жатпайтын өлшеу құралдарының жарамдылығы мен нақты мәнін анықтап, растау мақсатында жүргізілетін операциялар кешені.
Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру - өлшеу құралдарының тағайындалған техникалық талаптарға сәйкестігін анықтау және растау мақсатында жүргізілетін операциялардың жиынтығы болып табылады.
Өлшеу құралдарына бастапқы, мерзімдік, кезектен тыс, инспекциялық және сараптамалық салыстырып тексерулер жүргізіледі.
Өлшеу құралы (ӨҚ) - бұл өлшеуге арналған, нормаланған метрологиялық сипаттамалары бар, физикалық шаманың (ФШ) бірлігін жаңғыртатын және немесе сақтайтын, өлшемі белгілі уақыт аралығы ішінде өзгеріссіз (белгіленген қателік шегінде) қабылданатын техникалық құрал. Метрологиялық сипаттамалар деп белгілі дәлдікпен белгілі диапазонда өлшеу үшін олардың жарамдылығын бағалауға мүмкіндік беретін ӨҚ сипаттамаларын айтады. ӨҚ -бұл метрологиялық қамтамасыз етудің техникалық негізі.
Өлшеу құралдарының жіктелуі:
* әмбебап дәрежелері бойынша (әмбебап, әмбебап емес, арнайы);
* өлшемдерді бағалау түрі бойынша (рұқсат етілген (шекті), өлшеу, құрама);
* мақсаты бойынша (бақылау, сынақ, болжамдау);
* өлшенетін шамалар бойынша (механикалық, акустикалық, электрлік, пневматикалық);
* РМГ бойынша 29-99 (шаралар, өлшеу түрлендіргіштері, өлшеу қондырғылары, өлшеу аспаптары, өлшеу жүйелері);
* объектімен байланысы бойынша (сыртқы, ішкі және сыртқы);
* жұмыс режимі бойынша (динамикалық, статикалық);
* пайдалану сипаты бойынша (зертханалық, техникалық);
* тіркеу сигналының түрі бойынша (көрсетуші, тіркеуші);
* шығыс сигналының түрі бойынша (аналогты, сандық, аналогты-сандық);
* автоматтандыру дәрежесі бойынша (автоматтандырылмаған, автоматтандырылған, автоматты);
* сигналдың түрлендіру түрі бойынша (тура әрекет, салыстыру, аралық, ауқымды);
* ақпаратты қабылдау түрі бойынша (бір арналы, көп арналы);
* шкаланың түрі бойынша (біркелкі шкаламен, біркелкі емес шкаламен, шкаланың ішінде нөлдік белгімен, шетіне немесе шкаладан тыс нөлдік белгімен);
* салыстырып тексеру схемасы бойынша (жұмысшы, үлгілік, жұмысшы эталондары).
Өлшеу құралдарының қателіктері - ол өлшеу көрсеткіштері мен өлшенетін физикалық шаманың нақты мәндері арасындағы ауытқуды айтады.
Әсер ету сипаты бойынша қателіктер кездейсоқ, жүйелі, прогрестенуші және дөрекі (қате жіберу) болып бөлінеді.
Қателіктерді өрнектеу тәсілдері бойынша оларды абсолютті, қатысты және келтірілген деп бөледі.
Пайда болу орнына байланысты қателіктерді аспапты, әдістемелі және субъективті деп ажыратады.
Ұлттық сараптау және сертификаттау орталығы акционерлік қоғамы (ҰССО АҚ) - стандарттау, метрология және өнімдерді, қызметтерді сетрификаттау, менеджмент жүйелері мен тұтынушылардың талаптары мен олардың сұранысын барынша алдын ала қамтамасыз ету саласында кешендік қызмет көрсету бойынша қазақстандық нарықтағы жалғыз кәсіпорын.
1999 жылдың 14 маусымында Республика өңірлерінде республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде Қазақстандық стандарттау, метрология және сертификаттау орталығы бірыңғай республикалық мемлекеттік кәсіпорны Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 14 маусымдағы № 743 қаулысына сәйкес шаруашылық жүргізу құқығында ҰССО ААҚ болды. Ал жеті жылдан кейін 2006 жылы ААҚ Ұлттық сараптама және сертификаттау орталығы ҰССО АҚ болып қайта құрылды.
Бүгінгі күні Атырау филиалы стандарттау, метрология, сертификаттау, тауардың шыққан жерлерін сараптау, басқару жүйелері саласында қызмет көрсететін жетекші кәсіпорын болып табылады. Филиалда жоғары білікті мамандар, өндірістік нысандар, тиісті жабдықтар, құжатталған сапа менеджменті жүйесі, жұмыс пен қызметтердің ұсынылатын түрлерінің орындалуын қамтамасыз ету үшін қажетті жеткілікті материалдық және қаржылық ресурстар бар. Заманауи сынақ зертханаларының болуы азық-түлік өнімдерінің, парфюмерлік және косметикалық құралдардың, құрылыс материалдарының сертификаттау сынақтарын жүргізуге мүмкіндік береді.
І Метрология облысындағы негізгі терминдер және анықтамалар
1.1 Метрология және оның түрлері
Метрология ( грек тілінен метро- өлшем , логос- ілім) - өлшеу туралы, өлшеу бірлігі және керекті дәлдікке жету тәсілдері туралы ғылым болып табылады.
Метрологияның жалпы мәселелері:
* Өлщеудің жалпы теориясы;
* Физикалық шамалар бірліктерін ұйымдастыру;
* Физикалық шамалар жүйелерінің бірліктерін ұйымдастыру;
* Өлшеу құралдары мен әдістері;
* Өлшеу дәлдігін анықтау әдістері;
* Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету;
* Эталондар мен өлшеу құралдарының үлгілерін әзірлеу және т.б. жатады.
Метрологияның негізгі функциялары:
* Өнім массасы, ұзындығы, қуаты, шығындалуы, көлемі, энергиясы бойынша есепке алу мақсатында өлшеу;
* Өнім сапасын сынау мен бақылау, қоршаған ортаның жай- күйін бақылау жүргізген кездегі физикалық шамаларды, параметрлерді, процесс сипаттамаларын, заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерін өлшеу;
* Технологиялық процесстерді реттеу, транспорттардың қозғалу қауіпсіздігін, байланыстың сапасын және сенімділігін қамтамасыздандыру мақсатында өлшеу.
Метрологияның үш түрі бар: теориялық, заңнамалық және қолданбалы.
Теориялық метрология- метрологияның негізгі түсініктері мен анықтамаларын құру, физикалық тұрақтыларды әзірлеу, жаңа өлшеу түрлерін жасаумен айналысатын метрология бөлімі.
Заңнамалық метрология- елімізде қолданылатын өлшеу құралдары, әдістері және зертханаларға қатысты мемлекеттік талаптарды белгілейтін метрология бөлімі болып табылады. Заңнамалық метрология мемлекеттік басқару органдардың және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметі, бекітілетін заңдар мен заңнама ережелері арқылы метрологиялық қызметті мемлекеттік реттеу құралы болып табылады. Заңнамалық метрологияға құралдарды сынау, олардың түрлерін бекіту, өлшеу құралдарын салыстырып тексеру мен калибрлеу, оларды сертификаттау, мемлекеттік қадағалау мен бақылау кіреді.
Қолданбалы метрология- теориялық және заңнамалық метрологияны әр түрлі салаларда тәжірибе жүзінде қолдану.
Тәжірибелік қызметте өлшеулер қай салада болмасын жүргізіледі. Кез-келген болжау, жоспарлау, талдау, бақылау, реттеуді жүргізуүшін шикізат, дайын өнім сапасы мен көлемі туралы ақпарат, технологиялық операциялардың, бүкіл өндірістік циклдың жүруі туралы ақпарат керек. Бұл ақпараттар әр түрлі физикалық шамаларды, параметрлер мен көрсеткіштерді өлшеу арқылы алынады.
1.2 Физикалық шама түсінігі, жіктелуі
Физикалық шама деп сапа жағынан көптеген физикалық объектілерге ортақ, сан жағынан әр объект үшін жеке болып табылатын физикалық нысанның сипаттамасы.
Физикалық шаманы өлшеу- оны өлшем бірлік ретінде алынған бірдей басқа бір шамамен салыстыру. Физикалық шамаларды арнайы құралдардың көмегімен есептейді. Ең қарапайым аспаптардың бірі- сызғыш. Сызғыштың көмегімен қашықтық пен денелердің сызықтық мөлшерін(ұзындығын, енін, биіктігін) өлшейді.
Шамаларды талдау оларды екі түрге бөлуге мүмкіндік береді: нақты және идеал (1.2.1-сурет).
Бағаланатын
Өлшенетін
Физикалық емес
Физикалық
Математикалық
Идеал
Нақты
Шамалар
1.2.1-сурет. Шамалардың жіктелуі
Идеал шамалар негізінен математикаға жатады және нақты ұғымдардың жалпылануы (үлгісі) болып табылады. Олар сол немесе басқа тәсілмен есептеледі.
Нақты шамалар өз кезегінде физикалық және физикалық емес болып бөлінеді. Физикалық шама жалпы жағдайда табиғи (физика, химия) және техникалық ғылымдарда зерделенетін материалдық объектілерге (процестерге, құбылыстарға) тән шама ретінде анықталуы мүмкін. Қоғамдық (физикалық емес) ғылымдарды -- философия, әлеуметтану, экономика және т. б. тән шамаларды физикалық емес шамаларға жатқызуға болады.
Құбылыстардың түрлері бойынша физикалық шамалар келесі топтарға бөлінеді:
* қоғамдық, яғни заттардың, материалдар мен олардан жасалған бұйымдардың физикалық және физикалық-химиялық қасиеттерін сипаттайтын. Бұл топқа масса, тығыздық, электр кедергісі, сыйымдылық, индуктивтілік және т.б. жатады. Оларды өлшеу үшін өлшеуіш ақпарат сигналы қалыптасатын қосалқы энергия көзін пайдалану қажет. Бұл ретте пассивті ФШ активті болып түрлендіріледі, олар өлшенеді;
* энергетикалық, яғни энергияны түрлендіру, беру және пайдалану процестерінің энергетикалық сипаттамаларын сипаттайтын шамалар. Оларға ток, кернеу, қуат, энергия жатады. Бұл шамалар активті деп аталады. Олар қосалқы энергия көздерін пайдаланбай өлшеуіш ақпарат сигналдарына түрлендірілуі мүмкін;
* процестің уақыт ағынын сипаттайтын, бұл топқа әртүрлі спектралды сипаттамалар, корреляциялық функциялар және т. б. жатады.
Физикалық процестердің әртүрлі топтарына тиістілігі бойынша ФШ кеңістіктік-уақыттық, механикалық, жылулық, электрлік және магниттік, акустикалық, жарықтық, физика-химиялық, иондаушы сәулелер, атом және ядролық физика болып бөлінеді.
1.3 Өлшеу түрлері
Өлшеулер ақпаратты алу тәсілі бойынша, өлшеу процесінде өлшенетін шаманың өзгеру сипаты бойынша, өлшеу ақпаратының саны бойынша, негізгі бірліктерге қатысты ажыратылады.
Ақпаратты алу тәсілі бойынша өлшеулер тікелей, жанама, жиынтық және бірлескен болып бөлінеді.
Тікелей өлшеу- физикалық шаманы оның түпкі өлшемімен тікелей салыстыру. Мысалы, заттың ұзындығын сызғышпен анықтақтаған кезде оны түпкі шаманың өлшемімен (ұзындық мәнінің сандық өрнегі) салыстыру жүргізіледі.
Жанама өлшеулердің тікелей өлшеуден айырмашылығы шаманың ізделінетін мәні белгілі бір тәуелділікпен осындай шамаларды тікелей өлшеу нәтижелері бойынша орнатылады. Осылайша, егер ток күшін амперметрмен өлшесе, ал кернеуді вольтметрмен өлшесе, онда барлық үш шаманың белгілі функционалды өзара байланысы бойынша электр тізбегінің қуатын есептеуге болады.
Жиынтық өлшеулер бірнеше біртекті шамаларды бір мезгілде ізделіп отырған өлшеу нәтижелерін теңдеулер жүйесі арқылы өлшеу. Теңдеулер жүйесінің шешімі іздестірілетін шаманы есептеуге мүмкіндік береді.
Бірлескен өлшеулер - олардың арасындағы тәуелділікті анықтау үшін екі немесе одан көп біртекті емес физикалық шамаларды өлшеу.
Жиынтық және бірлескен өлшеулер электротехника саласындағы әртүрлі параметрлер мен сипаттамаларды өлшеуде жиі қолданылады.
Өлшеу процесінде өлшенетін шаманың өзгеру сипаты бойынша статистикалық, динамикалық және статикалық өлшеулер болады.
Статистикалық өлшеулер кездейсоқ процестердің, дыбыстық сигналдардың, шу және т.б. деңгей сипаттамаларын анықтаумен байланысты.
Статикалық өлшеулер өлшенетін шама іс жүзінде тұрақты болған кезде орын алады.
Динамикалық өлшеулер өлшеу процесінде қандай да бір өзгерістерге ұшырайтын шамалармен байланысты болып келеді.
Идеалды түрдегі статикалық және динамикалық өлшеулер тәжірибеде сирек кездеседі.
Өлшеу ақпаратының саны бойынша бір ретті және бірнеше ретті өлшемдерді ажыратады.
Бір ретті өлшеулер-бұл бір шаманы бір өлшеу, яғни өлшеу саны өлшенетін шамалардың санына тең. Өлшеудің мұндай түрін практикалық қолдану әрдайым үлкен қателіктерге әлеліп соғады, сондықтан кемінде үш рет өлшеу жүргізіп, соңғы нәтижені орташа арифметикалық мән алынады.
Бірнеше ретті өлшеулер өлшенетін шамалар санынан өлшеу санының артық болуымен сипатталады. Әдетте бұл жағдайда өлшем саны кем дегенде үштен көп болады. Көп мәрте өлшеулердің артықшылығы- кездейсоқ факторлардың өлшеу қателігіне әсерінің айтарлықтай төмендеуінде.
Негізгі өлшем бірліктеріне қатысты абсолюттік және салыстырмалы болып бөлінеді.
Абсолюттік өлшеулер деп бір (кейде бірнеше) негізгі шаманы және физикалық константаны тікелей өлшеуді айтады. Мысалы, Эйнштейннің белгілі формуласында Е=mс2 масса (m) -- тікелей өлшенетін негізгі физикалық шама, ал жарық жылдамдығы (с) - физикалық константа.
Салыстырмалы өлшеулер - шаманың бірлік ретінде қолданып отырған аттас шамаға қатынасын өлшеу немесе шаманың бастапқы ретінде алынған аттас шамаға қатысты өзгеруін өлшеу. Мұндай өлшеулерге мысал ретінде салыстырмалы ылғалдылық, салыстырмалы ұзындық өлшемдерін жатқызуға болады.
ІІ Өлшеу құралдарын калибрлеу және салыстырып тексеруді ұйымдастыру және оларды жүргізу тәртібі
2.1 Өлшеу құралдарын калибрлеу
Өлшеу құралдарын калибрлеу- бұл мемлекеттік метрологиялық қадағалауға жатпайтын өлшеу құралдарының жарамдылығы мен нақты мәнін анықтап, растау мақсатында жүргізілетін операциялар кешені. Өлшеу құралдарының жарамдылығы дегеніміз оның метрологиялық сипаттамасының техникалық талаптарға сай болуын айтады. Жарамдылық туралы қорытындыны калибрлеуші зертхана жасақтайды.
Салыстырып тексеруге жатпайтын өлшеу құралдары өндірісте шығарылған кезде, жөндегенде, импортпен әкелінгенде калибрленеді.
Калибрлеу біздің елімізде бұрынғы кезде болған өлшем құралдарын ведомстволық салыстырып тексеру және метрологиялық аттестаттау орнына қолданылады. Калибрлеудің мемлекеттік метрологиялық қызмет органы жүргізетін салыстырып тексеруден айырмашылығы оны кез-келген метрологиялық қызмет(жеке тұлға) жүзеге асыра алады. Калибрлеу-ерікті операция болып табылады.Оны кәсіпорынның өз метрологиялық қызметі орындай алады. Бұл калибрлеудің салыстырып тексеруден тағы бір айырмашылығы болып табылады.
Өлшеу құралдарын калибрлеу ҚР СТ ИСОХЭК 17025 талаптарына сәйкес аттестатталған заңды тұлғалардың мемлекеттік метрологиялық қызметтерімен белгіленген тәртіпте жүргізіледі.
Өлшеу құралдарын калибрлеу қорытындысы өлшеу құралдарына басылатын калибрлеу белгісімен немесе метрологиялық сипаттамалардың шынайы мәндері міндетті түрде көрсетілетін калибрлеу сертификатымен, сонымен қатар қолдану құжаттарындағы жазумен куәландырылады.
Өлшеу құралдарын калибрлеу кезінде мынадай міндеттер жүзеге асырылады:
* Калибрленетін өлшеу құралдарына талаптар белгіленеді;
* Калибрлеу құралдары және әдістері орнатылады;
* Өлшеу құралдары ҚР мемлекеттік эталондарына сәйкес калибрленеді;
* Калибрлеу нәтижелері бойынша өлшеу құралдарын қолдану мүмкіндігі туралы шешім қабылданады.
Калибрлеу зертханаларында:
* Сапаны басқару процедуралары болуы қажет;
* Калибрлеудің барлық типтерінде өлшеу белгісіздігін бағалау процедуралары болуы және қолдануы керек;
* Калибрлеу мен өлшеу нәтижелерінің бірдейлігін қамтамасыздандыру;
* Өлшеу құралдарын және өлшеу нәтижелерін салыстыруға қатысу.
2.2 Өлшеу құралдарын калибрлеу жүргізу тәртібі, калибрлеу әдістемесі
Калибрлеу жұмыстарының жүргізілуіне келесі нұсқаулар мүмкін болады:
* Кәсіпорын өз бетімен өзінде калибрлеу жұмыстарын ұйымдастырып, ешқандай жүйеде аккредиттелмейді;
* Өнімнің бәсекелестігін арттыруға қызығушылығы бар кәсіпорын калибрлеуді аккредиттелген ұйымның атымен жүргізу құқығына өз елінің калибрлеу жүйесінде аккредиттеледі;
* Кәсіпорын сауда негізінде калибрлеу жұмысының орындалу мақсатымен аккредиттеледі;
* Өлшеу құралдарын тексеру құқығына аккредиттелген кәсіпорын, бір уақытта сол өлшем түріне калибрлеу жұмысын жүргізу құқығын аккредиттеу аттестатын алады;
* Мемлекеттік метрологиялық қызмет көрсететін метрологиялық институттары мен органдары бір мезгілде аккредиттеу органы және калибрлеу ұйымы ретінде калибрлеу жүйесінде тіркеледі.
Өндірістен шығару кезінде калибрленген өлшеу құралдарын қолдануға және жай-күйіне жауапкершілікті дайындаушы өз мойнына алады, пайдалану кезінде жауапкершілік пайдаланушыға артылады.
Калибрлеуге жататын өлшеу құралдарының тізімі оларды қолдану саласындағы өлшеу құралдарын пайдаланушылармен және дайындаушылармен анықталады.
Өлшеу құралдарын калибрлеу заңды тұлғалар бөлімшелерінде метрологиялық қызметпен калибрлеу кестесімен бекітілген мерзімде қабылданады. Калибрлеу кестесі заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен дайындалады, өлшеу құралдарымын иелерімен және пайдаланушыларымен келісіледі және заңды тұлғаның басшысымен бекітіледі.
Басқа жеке және заңды тұлғаларға жататын өлшеу құралдары калибрлеуге, калибрлеу жұмыстарын жүргізуге келісім шартта белгіленген мерзімде қабылданады.
Өлшеу құралдарын калибрлеудің аралық интервалы метрологиялық сипаттамаларға, қолдану саласына, өлшеу құралдарын қолдану мерзімі шарттарының тұрақтылығына байланысты өлшеу құралдарын пайдаланушылардың келісімі бойынша калибрлеу зертханасымен бекітіледі.
Калибрлеу туралы қолданыстағы сертификаты бар өлшеу құралдары пайдаланушының қалауы бойынша қайтадан калибрлеуден өткізуге болады.
Калибрлеу зертханаларындағы өлшеу құралдарын калибрлеуді сәйкес курстарды бітіргені туралы құаттармен расталған кәсіби дайындығы бар тұлғалармен жүргізіледі.
Өлшеу құралдар калибрлеу Халықаралық бірліктер жүйесіндегі шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарымен немесе мемлекеттік эталондар болмаған кезде шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарына теңдес эталондардың көмегімен және калибрлеу әдістемелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Калибрлеу әдістемесі заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен- өлшеу құралдарын дайындаушылармен немесе пайдаланушылармен немесе олардың тапсырысы бойынша басқа заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен дайындалады. Тапсырыс бойынша дайындалған әдістемелер тапсырыс берушімен келісіледі және әзірлеуді дайындаушы- заңды тұлғаның басшысымен бекітіледі.
Заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен- осы өлшеу құралдарын дайындаушымен немесе қолданушымен әзірленетін калибрлеу әдістемесі заңды тұлғаның басшысымен бекітіледі.
Калибрлеу әдістемесінде мынадай ақпараттар болуы тиіс:
* Теңестіру;
* Тарату саласы;
* Калибрлеуге жататын өлшеу құралдарын сипаттау;
* Параметрлер және сандың көрсеткіштер және анықтауға жататын сипаттамалар шегі;
* Калибрлеу кезінде қолданылатын метрологиялық және техникалық сипаттамаларға қойылатын талаптарды қоса,эталондық, өлшеу және қосымша жабдықтар;
* Қоршаған ортаға қажетті шарттар және керекті тұрақтандыру кезеңі;
* Процедураларды сипаттау, оның ішінде: айналым, тасымалдау, өлшеу құралдарын сақтау және дайындау, калибрлеу әдістері, әзірлеу жұмыстары, дұрыс істеуін тексеру, бақылауды және өлшеу нәтижелерін тіркеу әдісі, қауіпсіздік шаралары;
* Эталон байлансының сипаттамасы (керек болған жағдайда көрсету);
* Сәйкестікті бекітугебекітпеуге өлшеу құралдарына қойылатын критерийлер жәненемесе талаптар;
* Тіркелетін деректер, талдау әдісі мен ұсыну пішіні;
* Өлшеу белгісіздігін бағалау процедурасы;
* Калибрлеуді жүзеге асыратын тұлғаларға қойылатын талаптар;
* Калибрлеу қорытындыларын рәсімдеу.
Калибрлеу қорытындысы бойынша керек болған жағдайда калибрлеу хаттамасы толтырылады, оған калибрлеуші қолын қояды.
Калибрлеу хаттамаларының мазмұны ҚР СТ ИСОХЭК 17025 талаптарына сай болуы қажет.
Егер калибрлеу қорытындысы бойынша өлшеу құралдары қолданысқа жарамды болса, онда өлшеу құралдарына 3.2.1 т. сәйкес калибрлеу белгісі қойылады және ҚР СТ ИСОХЭК 17025 талаптарына сай калибрлеу туралы сертификат беріледі.
Калибрлеу туралы сертификаттың ұсылынған үлгісі қосымша А-да көрсетілген.
Шеттен келген заңды және жеке тұлғалармен калибрленетін өлшеу құралдарына калибрлеу сертификатын рәсімдеу міндетті болып табылады.
Калибрлеу нәтижелері бойынша пайдалануға жарамсыз өлшеу құралдарын, оларды қайта қалпына келтіру немесе есептен шығару жұмыстарын жүргізу үшін айналымнан алып тастау қажет.
Шеттен келген заңды және жеке тұлғаларға калибрлеуге берілген өлшеу құралдарының жарамсыздығы анықталған жағдайда, тапсырыс берушіге міндетті түрде калибрлеу туралы хаттама беріледі, оған орындаушыдан басқа, сонымен қатар калибрлеу зертханасының басшысы қол қояды.
2.3 Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру. Өлшеу құралына салыстырып тексеру жүргізудің ұйымдастырылуы және тәртібі
Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру - бұл белгіленген техникалық талаптарға өлшеу құралдарының сәйкестігін анықтау және бекіту мақсатында Мемлекеттік метрологиялық қызмет органдары немесе соған өкілетті өзге органдар немесе ұйымдар орындайтын операциялардың жиынтығы. Мемлекеттік метрологиялық бақылауға және қадағалауға жататын өлшеу құралы өндірісте жасап шығарғанда немесе жөндеу өткізілген кезде, импорт бойынша әкелінген кезде және пайдаланган кезде тексеруге тартылады. Тексерілген өлшеу құралдарын ған жалдауға, сатуға және беруге рұқсат етіледі.
Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру - өлшеу құралдарының тағайындалған техникалық талаптарға сәйкестігін анықтау және растау мақсатында жүргізілетін операциялардың жиынтығы болып табылады.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеруді өлшем құралдарын белгіленген техникалық талаптарға сәйкестігін анықтау және растау және де олардың қолдануға жарамдылығын бекіту мақсатында жүргізеді.
Салыстырып тексеру нәтижесі бойынша өлшеу құралдары пайдалануға жарамды немесе жарамсыз дап танылады.
Салыстырып тексеру аралық интервалының ішінде өлшем құралдарының қолдануға жарамды екендігі, салыстырып тексерудегі нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жасалғандығы, берілген өлшем құралдарының метрологиялық және техникалық талаптарға сәйкестігі расталып, салыстырып тексерулері жарамды деп танылады.
Салыстырып тексеру кезінде салыстырып тексеруге қолданылатын эталондар Қазақстан Республикасының шама бірлігінің эталондарына бағынышты болуы керек.
Кейбір өлшем түрлеріне мемлекеттік эталондар болмаған жағдайда, республикадағы шама бірлігін ең жоғарғы дәлдікпен қайталайтын, бастапқы эталондармен өлшенген салыстырып тексеру құралдарына шама бірлігінің өлшемін беруге болады немесе олардың салыстырып тексеруі, ҚРСТ 2.40 сәйкес жүргізілуі тиіс.
Салыстырып тексеруге мемлекеттік метрологиялық қадағалау саласында қолданылатын, өндірістен немесе жөндеуден шыққан, типі бекітілгеннен кейін пайдаланылатын және шеттен әкелінетін немесе метрологиялық аттаестатталған және Қазақстан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесінің тізілімінде (Бұдан әрі - ҚРМӨЖ) тіркелген өлшем құралдары кіреді.
Қазақстан Республикасының аймағында 1998 жылғы 31 желтоқсанға дейін өндірілген немесе енгізілген және бекітілген салыстырып тексеру әдістемесі бар өлшем құралдары бар сынаулар, метрологиялық аттестаттаулар және ҚР МӨЖ тізіліміне енгізу бойынша қосымша шараларсыз Қазақстан Республикасының аймағында салыстырып тексереді.
Өлшем құралдарының тізімі мен салыстырып тексеру кезеңділігі, сондай - ақ, оны жүргізу тәртібін уәкілетті орган белгілейді.
Салыстырып тексеруге жатпайтын өлшем құралдары калибрленеді.
Шама бірліктеріндегі физикалық шама мәндерін бағалауға арналмаған, тек өзгеруін бақылау үшін нормаланған дәлдікпен қолданылатын техникалық құралдар индикаторларға жатады және салыстырып тексеруге жатпайды.
Индикаторларға өткізу тәртібі және олардың дұрыстығын бақылау ҚР СТ 2.8 сәйкес жүргізіледі.
Индикатор ретінде қолданылатын өлшем құралдарына анық түрде басылған И белгісі басылады.
Оқу (көрсету) мақсатындағы өлшем құралдары салыстырып тексеруге жатпайды.
Оқу (көрсету) мақсатындағы өлшем құралдарының дұрыстығын бақылау, оқу процесіндегі бекітілген пайдалану ережелеріне, талаптарына сәйкес жүргізіледі. Оқу (көрсету) мақсатындағы өлшем құралдарына анық түрде бастырылған Убелгісі басылады.
Салыстырып тексеруге жатпайтын өлшем құралдары иесінің өтініші бойынша салыстырылып тексерілуі мүмкін.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеру мемлекеттік метрологиялық қызметпен іске асырылады, сондай - ақ, ҚР СТ ИСО\МЭК 17025 талаптарына сәйкес акккредиттелген заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен іске асырылады.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеруді мемлекеттік метрологиялық қызметтің салыстырып тексерушілері немесе ҚР СТ 2.63сәйкес әзірленген өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемесіне сәйкес аккредиттелген заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері жүргізеді.
Салыстырып тексерушілерді аттестаттау белгіленген тәртіпте жүргізіледі.
Өтініш берушінің өтініші бойынша салыстырып тексеру нәтижелері талаптарына сәйкес келісім - шарт негізінде өлшемдердің белгісіздік бағасымен ұсынылады.
Салыстырып тексеруді рәсімдеу тәртібі салыстырып тексеру әдістемесіне сәйкес іске асырылады.
Салыстырып тексерудің оң нәтижелері өлшем құралдарына және \немесе пайдалану құжаттамаларына басылатын салыстырып тексеру таңбасымен және \немесе нысан бойынша салыстырып тексеру туралы сертификатпен расталады.
Егер өлшем құралдары салыстырып тексеру нәтижесі бойынша қолдануға жарамсыз болып танылса, онда қолданыстағы салыстырып тексерудің басылған таңбасы өшіріледі және (немесе) сәйкес қолдануға жарамсыздығы туралы хабарлама жазылып беріледі.
Салыстырып тексеру туралы сертификатты, уәкілетті органмен бекітілген тәртіп бойынша, мамандандырылған бағдарламалық қамсыздандыру арқылы толтырылады.
Егер нақты өлшем құралдарына салыстырып тексеру әдістемелерімен салыстырып тексеру туралы сертификат беру қарастырылмаса, онда мамандандырылған бағдарламалық қамтамасыздандыру арқылы осы өлшем құралдарын салыстырып тексеру туралы сертификаттың электронды түрі рәсімделуге тиісті.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеру бойынша жұмыстарға төлем жүргізу келісім - шарт негізінде жүргізіледі.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеру жұмыстарының бағасын белгілеу кезінде ҚР ст 2.48 сәйкес талаптар мен нормалар қолданылуы мүмкін.
Өлшем құралдарын салыстырып тексеру құқығын алу үшін аккредиттелген заңды тұлғалар салыстырып тексерілетін өлшем құралдары туралы деректерге электронды есеп жүргізуді және оларды белгіленген тәртіпте мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталыққа беруді жүзеге асырады.
Өлшеу құралдары Мемлекеттік метрологиялық қызмет органдарының талап етуі бойынша, тексеруге консервацияға қойылған қалыпта беріліп, техникалық сипаттамалары, пайдалану жөніндегі нұсқаулар, соңғы тексеру туралы куәлік қоса берілуі тиіс.
Көптеген жағдайларда салыстырып тексеру кезінде хаттама толтырылады. Хаттаманың формасы салыстырып тексеру бойынша нормативтік құжатта беріледі.
Салыстырып тексеру аяқталып, хаттамаға талдау жүргізілгеннен кейін өлшеу құралының пайдалануға жарамдығы немесе жарамсыздығы туралы қорытынды шығарылады және осы туралы хаттамаға тиісті жазу енгізіледі.
Салыстырып тексеру хаттамасы заңды күші бар негізгі құжат болып табылады, сондықтан оны мұқият толтыру қажет.
Егер реттегіш тораптарға ешкім соқтыртпайтындай керек болса, өлшеу құралына номерленген пломба немесе салыстырып тексеру таңбасының суреті бар номерленген қағаздар (наклейка) ілінеді. Бұл жағдайда өлшеу құралының механизмін таңбаны бұзбай ашу мүмкін емес болып табылады.
Өлшеу құралына таңба қоюмен бірге, салыстырып тексеру нәтижелері оң болған жағдайда бекітілген үлгі бойынша салыстырып тексеру туралы сертификат беріледі. Сертификатта өлшеу құралының қандай нормативтік құжаттың талаптарына сәйкестігі туралы ақпарат беріледі немесе өлшеу құралының көрсетулеріне енгізілетін сілтемелер көрсетіледі.
Салыстырып тексеру нәтижелері теріс болған жағдайда өлшеу құралы қолдануға жарамсыз екендігі туралы хабарлама жазылады.
2.4 Салыстырып тексеру әдістемелері
Салыстырып тексеру әдістемелері мына түрде дайындалады:
-Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарты;
-пайдалану құжаттамасының немесе пайдалану құжаттамасының бөлімдерінің (мысалы, пайдалану бойынша нұсқаулар) құрамындағы жеке құжаттар(мысалы, салыстырып тексеру бойынша нұсқаулар).
Салыстырып тексеру әдістемелері Қазақстан Республикасында өлшем құралдарын айналымға шығару және өндіріске дайындау кезінде дайындалады.
Салыстырып тексеру әдістемелері өлшем құралдарын дайындаушы кәсіпорындармен (дайындаушылармен) және осы стандарт талаптарына сәйкес тиісті өлшем саласында мамандандырылған кәсіпорындармен дайындалады.
Өлшем құралдарын дайындаушылар немесе олардың өтінімі бойынша тиісті өлшем саласында мамандандырылған кәсіпорындар келісімді негізде қолда бар салыстырып тексеру базасына байланысты қолданыстағы салыстырып тексеру әдістемелерін қайта қарай алады
Мемлекеттік стандарттар түрінде дайындалатын салыстырып тексеру әдістемелері ҚР СТ 1.2 сәйкес дайындалады, бекітіледі және тіркеледі.
Пайдалану құжаттамасының немесе пайдалану құжаттамасының бөлімдерінің құрамындағы жеке құжаттар түрінде дайындалатын салыстырып тексеру әдістемелері салыстырып тексеру әдістемелерін дайындаушымен бекітіледі. Салыстырып тексеру әдістемелері сынамалаудан кейін мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталықпен келісуге және Қазақстан Республикасы өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің тізімінде (ҚР МӨЖ тізімі) тіркеуге жатады.
Салыстырып тексеру әдістемелерін сынамалауды мемлекеттік метрологиялық орталық өлшем құрылдарының түрін бекіту мақсатындағы сынақтарды және метрологиялық аттестаттауды жургізу кезінде іске асырады.
Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі Мемлекеттік Кеңес шеңберінде дайындалған салыстырып тексеру әдістемелері қолдануға ҚР МӨЖ тізімінде есепті тіркеу өтусіз жіберіледі.
ТМД елдерінде дайындалған салыстырып тексеру әдістемелері қолдануға ҚР МӨЖ тізімінде есепті тіркеуден өткеннен кейін жіберіледі.
Есепті тіркеу түрін бекіту және бекітілген түрге сәйкестік мақсатындағы сынақтар нәтижелерін тану, метрологиялық аттестаттау қатысушы - мемлекеттерде жүргізілетін өлшем құралдарын салыстырып тексеру процедураларын жүргізу кезінде, сондай ақ республикада жүргізілетін өлшем құралдарын сынау және метрологиялық аттестаттау кезінде іске асырылады.
Салыстырып тексеру әдістемелерін құруды, баяндауды, рәсімдеуді және мазмұнын ҚР СТ 1.5 талаптарын ескере отырып іске асырады.
Салыстырып тексеру әдістемелері кіріспе бөлімнен және келесі бөлімдерден тұрады:
* салыстырып тексеру операциялары;
* салыстырып тексеру құралдары;
* қауіпсіздік талаптары;
* салыстырып тексеру шарттары;
* салыстырып тексеруге дайындық;
* салыстырып тексеруді жүргізу;
* өлшемдер нәтижелерін өңдеу;
* салыстырып тексеру нәтижелерін рәсімдеу.
Кіріспе бөлімде салыстырып тексеру әдістемелерің мақсатын белгілейді, сондай ақ стандарттау обьектін және салыстырып тексеру әдістемесінін тиісті мемлекетаралық құжаттарға және халықаралық ұйымдардың құжаттарына сәйкестік дәрежесін нақтылайды.
Кіріспе бөлімде салыстырып тексеру арасындағы аралық көрсетілуі қажет.
Салыстырып тексеру операциялары бөлімі салыстырып тексеру кезінде жүргізілетін операциялар тізімінен тұрады.
Алғашқы және мерзімді салыстырып тексерулердің бірдей көлемдері кезінде операцияларды тізім түрінде келтіреді.
Бөлімде салыстырып тексеру операцияларын жүргізу уақытының нормалары туралы мәліметтерді көрсетуі мүмкін.
Салыстырып тексеру құралдары бөлімі негізгі және көмекші салыстырып тексеру құралдары, заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандартты үлгілері, осы құралдардың негізгі техникалық сипаттамалары және метрологиялық немесе техникалық талаптарды регламенттейтін нормативті құжаттардың белгіленуі және атауы көрсетілетін жабдықтар мен материалдар тізімінен тұрады.
Бөлімге тізімде келтірілмеген, бірақ талап етілетін дәлдікпен салыстырып тексерілетін өлшем құралдарының метрологиялық сипаттамаларын анықтауды (бақылауды) қамтамасыз ететін құралдарды қолдану мүмкіндігі туралы көрсетулерді енізеді.
Салыстырып тексерушілердің біліктілігіне қойылатын талаптар бөлімі салыстырып тексеру жүргізуге рұқсат етілген тұлғалардың біліктілік деңгейі туралы (кәсібі, білімі, лауазымы, практикалық тәжірибесі, салыстырып тексеру қызметі бойынша жұмыс стажы және т.б.)мәліметтерден тұрады.
Қауіпсіздік талаптары бөлімі салыстырып тексеруді жүргізу кезінде еңбек қауіпсіздігін, өндірістік санитарияны, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ететін талаптардан тұрады.
Бөлімге салыстырып тексеруді жүргізу процесін еңбектің зиянды немесе аса зиянды шарттарына жатқызу қажеттілігі туралы көрсетулерді енгізеді.
Салыстырып тексерушілердің біліктілігіне қойылатын талаптар және қауіпсіздік талаптары бөлімдері салыстырып тексеруді жүргізу үшін салыстырып тексеруші танысуы қажет құжаттар тізімімен толықтырыла алады, бұл тізімде құжаттардың белгіленуі және атауы көрсетілуі қажет.
Салыстырып тексеру шарттары бөлімі ГОСТ 8.395 сәйкес номиналды мәндерден ( номиналды салалардың шектерінен) ауытқу шектерінің мүмкіндік мәндерін және номиналды мәндерді көрсету арқылы салыстырылып тексерілетін өлшем құралдарының метрлогиялық сипаттамаларына ықпал ететін, салыстырып тексеру кезінде қамтамасыз етуі қажет физикалық шамалардың тізімінен тұрады.
Салыстырып тексеруге дайындық бөлімі салыстырып тексеру алдында жүргізілетін жұмыстардың, және оларды орындау тәсілдері тізімінен тұрады.
Салыстырып тексеруді жүргізу бөлімі мына бөлімшелерден тұрады:
* сыртқы тексеру;
* сынамалау;
* метрологиялық сипаттамаларды анықтау (бақылау).
Сыртқы тексеру бөлімшесі жиынтықтық, сыртқы түрі және бақылау құралдары бөлімінде салыстырылып тексерілетін өлшем құралдарына қойылатын талаптар тізімінен тұрады.
Сынамалау бөлімшесі салыстырылып тексерілетін өлшем құралының қызметін, сондай ақ оның жекелеген бөліктері мен элементтерінің өзара байланысын тексеру үшін өлшем құралдарын пайдаланумен немесе пайдаланусыз өткізуі қажет операциялардың тізімінен және суреттелуінен тұрады.
Метрологиялық сипаттамаларды анықтау бөлімшесі Салыстырып тексеру операциялары бөлімінде көрсетілген операцияларды суреттеуден тұрады және салыстырып тексерілетін өлшем құралдарының метрологиялық сипаттамаларын анықтау әдістерін белгілейді.
Әрбір операцияның суреттелуін Салыстырып тексеру операциялары бөлімінде көрсетілген рет бойынша жеке тармаққа шығарады.
Тармақ соңында анықталатын (бақыланатын) метрологиялық сипаттаманың мүмкіндік мәнін көрсетеді.
Операциялардың суреттелуі салыстырып тексерудің атауынан және әдісінен, қосу сұлбасынан, сызбалардан, операцияларды жүргізу тәртібі туралы көрсетулерден, формулалардан графиктерден, оған кіретін белгіленулердің түсініктемелері бар кестелерден , есептеудің шекті мүмкіндік қателігі туралы көрсетулерден, хаттамада бекітілген мән беретін цифрлардың саны бойынша ұсыныстардан, өлшемдер санынан, салыстырып тексеру жүргізілетін нүктелер санынан және т.б. тұрады
Өлшемдер нәтижелерін өңдеу бөлімін салыстырып тексеру әдістемесіне өлшемдер нәтижелерін өңдеудің күрделі тәсілдері бар болған жағдайда қосады.
Егер өлшемдер нәтижелерін өңдеудің тәсілдері сол немесе жоғарырақ санаттың нормативті құжатында анықталған болса, Бөлімде осы құжатқа сілтеме келтіріледі, мысалы: Өлшемдер нәтижелерін өңдеу-ГОСТ 8.207.
Салыстырып тексеру нәтижелерін рәсімдеу бөлімі өлшем құралдарын салыстырып тексеру нәтижелерін рәсімдеуге қойылатын талаптардан тұрады.
Салыстырып тексеру нәтижелерін рәсімдеу өлшемдер нәтижелерін хаттамада жазу арқылы жасалады, қажет жағдайда, оның нысаны салыстырып тексеру әдістемесіне қосымшада келтіріледі.
Бөлім салыстырып тексеру нәтижелері ҚР СТ 2.4 сәйкес рәсімделеді деген көрсеткіштен тұруы және рәсімдеу тәсілдерін көрсетуі (салыстырып тексеру туралы сертификат, салыстырып тексеру таңбаларын басу( өзі жабысатын лейбл, пластикалық пломба) ҚР СТ 2.20 сәйкес пайдалану құжаттамасына жазу енгізу) қажет.
Қосымшалармен мыналарды рәсімдейді:
* ЭЕМ өлшемдер нәтижелерін өңдеу бағдарламасы;
* салыстырып тексеру қателігін есептеу әдістемесі;
* бақылаушы ерітінділер мен аттестатталған қоспаларды дайындау әдістемесі;
* салыстырып тексеру хаттамасының нысаны немесе салыстырып тексеру нәтижелерін жазу;
* өлшем құралдарын салыстырып тексеру нәтижелерін сертификатта жазудың мазмұны және тәртібі (өлшемдер нәтижелерін жазу үшін сертификатқа қосымшаның нысаны онда келтірілген мәліметтердің көлемін көрсету арқылы);
* өлшемдер нәтижелерін өңдеу бойынша есептердің мысалдары, есептеу шамаларының кестелері, шама тәуелділігінің графиктері және басқа есептеу деректері;
* терминдерді түсіндіру;
* салыстырып тексеру әдістемелерінің параметрлеріне (өлшем құралының шекті мүмкін қателігіне, өлшем құралының жарамдығы туралы шешім қабылданатын бақылаушы жіберуге, салыстырып тексерілетін нүктелердің санына және т.б.) қойылатын талаптарды ғылыми - техникалық;
* көмекші қондырғыларды және салыстырып тексеру құралдарын техникалық суреттеулер;
* салыстырып тексерілетін өлшем құралдары, жұмысшы эталондар және көмекші салыстырып тексеру құралдары туралы қажетті қосымша мәліметтер;
* салыстырып тексеру таңбаларын басу тәсілдерінің қосымша ерекше көрсетулері;
* салыстырып тексеру және салыстырып тексеру жұмыстарының өнімділігін жоғарылату мысалы, есептеу техникасын қолдану бойынша көрсетулер кезінде қателіктерді жоюға икемдейтін басқа талаптар.
2.5 Салыстырып тексеру түрлері және оларды жүргізу тәртібі
Өлшеу құралдарына бастапқы, мерзімдік, кезектен тыс, инспекциялық және сараптамалық салыстырып тексерулер жүргізіледі.
Бастапқы салыстырып тексеру
Бастапқы салыстырып тексеруге Қазақстан Республикасының аймағында өндірілетін немесе Қазақстан Республикасының аймағына әкелінетін, ҚР СТ 2.21 сәйкес типті бекіту мақсатында және бекітілген типке сәйкестікке сынаудан немесе ҚР СТ 2.30 сәйкес метрологиялық аттестаттаудан өткен және ҚР МӨЖ тізіліміне енгізілген, сондай - ақ, жөндеуден шығарылған өлшеу құралдары жатады.
Қазақстан Республикасының аймағына әкелінетін өлшеу құралдары Қазақстан Республикасында бастапқы салыстырып тексеруден өтуге тиістіемес. Егер басқа елдерде жүргізілген салыстырып тексеру нәтижелері ҚР СТ 2.40 халықаралық келісімдерді іске асыру мақсатында әзірленген нормативтік құжаттарда белгіленген тәртіп бойынша халықаралық келісімдерге сәйкес уәкілетті органмен танылады.
Өлшеу құралдарының әр бірлігі бастапқы салыстырып тексеруден өтуге тиіс.
Кейбір жағдайларда, салыстырып тексерудің әдістемесінде көрсетілген өлшеу құралын таңдап алып салыстырып тексеруге болады. Таңдап салыстырып тексеру ГОСТ 18242 және ГОСТ 20736 талаптарының нұсқауы бойынша жүргізілуі керек.
Таңдап салыстырып тексерудің оң нәтижесі салыстырылып тексерілетін партияның барлық бірлігіне таралады.
Бастапқы салыстырып тексеруді мына жағдайларда жүргізеді:
* өлшеу құралдарын дайындау орнында;
* өлшеу құралдарына жөндеу жүргізу орнында;
* өлшеу құралдарын пайдалану орнында;
* өлшеу құралдарын өндіру орнында біршама және жартылай өлшеу құралдарын қолдану орнында біршама.
Салыстырып тексеру орнын салыстырып тексеруді жүргізетін мемлекеттік метрологиялық қызметтің бөлімшесі және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері бекітеді.
Өндірістен және жөндеуден шыққан өлшеу құралдарын бастапқы салыстырып тексеруден өткізу үшін, олар алдымен техникалық бақылау міндеті жүктелген бөлімшенің қабылдауында болуы керек.
Жылжымалы бригада өлшеу құралына жөндеу жүргізу кезінде өлшеу құралын алғашқы салыстырып тексерудіңтехникалық міндеті жүктелген бөлімшенің алдын - ала қабылдауынсыз - ақ, өлшеу құралына жөндеу жүргізген тұлға салыстырып тексеруге жіберуіне болады.
Бастапқы салыстырып тексеруді өлшеу құралын өндіретін және заңды тұлғалардың ұйымдастыруы бойынша бақылау - салыстырып тексеру пунктінде (БСП) жүргізуге болады.
Мерзімдік салыстырып тексеру
Мерзімдік салыстырып тексеруге қолданыстағы және сақтауда тұрған өлшеу құралдары жатады, олар белгілі бір салыстырып тексерудің аралық интервалдары арқылы жүргізіледі және салыстырып тексерудің аралық кезеңінде қолдануға жарамдылығын қамтамасыз етуді есепке ала отырып бекітіледі.
Ұзақ сақтауда тұрған өлшеу құралдарының сақталған мерзімі салыстырып тексеру аралық интервал мерзімінен асатын болса, онда оларды мерзімдік салыстырып тексеру жүргізбеуге болады.
Өлшеу құралдарын ұзақ мерзімге сақтауға беру, өлшеу құралының бумаланған, консервіленген түрі және оларды сақтау жағдайы мен соңғы салыстырып тексеру мерзімі көрсетілген акт бойынша құжат толтыру керек.
Мұндай өлшеу құралдарын салыстырып тексеруден өткізу оларды пайдалану алдында жүргізіледі.
Өлшеу құралдарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz