Квоталық және кездейсоқ зерттеу әдістері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

№ 3 Лекция. Квоталық және кездейсоқ зерттеу әдістері
Лекция мазмұны:
1. Социологиялық зерттеудің іріктеуін құрау.
2. Іріктеу жиынтығы

Іріктеу жиынтығын есептеу. Біздің ойымызша, ең алдымен қарастырылатын мәселе бойынша негізгі ұғымдық аппаратын анықтап алу қажет.
Жиынтық- оларға қатысты қорытындылар жасағымыз келетін адамдардың, ұйымдардың, бізді қызықтыратын оқиғалардың кез келген тобы.
Іріктеу - талдау үшін белгіленген жағдайлар (объектілер) жиынтығының кез келген тобы.
Жалпы жиынтық - талдаудың соңғы нәтижелері жобаланатын зерттеудің бүкіл объектісі. Іріктеудің негізделгендігі жалпы жиынтық туралы толық ақпаратқа ие болуды білдіреді. Олар статистикалық жинақтар, әр түрлі облыстық бөлімшелердің (жұмыспен қамту орталығы) мәліметтері болуы мүмкін. Қоғамдық пікір мониторингінің жалпы жиынтығын республиканың барлық кәмелетке толған халқы құрайды.
Мысал:
"N" қаласында 100 мың адам тұрады. Зерттеудің жалпы жиынтығын анықтау үшін қалалықтардың жалпы санынан 18 жастан кіші адам санын алып тастау қажет. Алынған сан аталмыш зерттеудің жалпы жиынтығы болып табылады. Есеп мына формула бойынша жүргізіледі:,N = B - C, мұнда N - жалпы жиынтық, B- халықтың жалпы саны, ал C - 18 жасқа дейінгі халық. Сонда, мынаны аламыз: 100 000 - 35 000 = 65000. Сонымен, жалпы жиынтық 65 000 адам құрайды.
Іріктеу жиынтығы - дәлме-дәл ереже бойынша таңдап алынған жалпы жиынтық элементтерінің белгілі бір саны. Зерттеу кезінде ол жалпы жиынтықтың ықшам үлгісін білдіреді, яғни іріктеу жиынтығының құрылымы зерттелетін негізгі сапалы сипаттамалар мен бақылау белгілері бойынша жалпы жиынтық құрылымына сәйкес келуі тиіс.
Іріктеу көлемі зерттеудің талдамалық міндеттерімен, ал оның репрезентативтілігі - бағдарламаның мақсатымен анықталады.
Іріктеу көлемі - бұл респонденттердің белгіленген жалпы саны. Зерттеу іріктеуі репрезентативтілік принципіне сәйкес болуы тиіс.
Сипатты есептеу
Іріктеудің сипаттылығы - бұл зерттелетін құрамның көрсетілген өлшемдерінің (белгілерінің) жалпы жиынтықтағы пропорцияға сәйкестілігі.
Мысалы, іріктеу жиынтығының көлемі мына формуламен анықталады: V=N*0,001; мұнда V - іріктеу көлемі, N- жалпы жиынтық, ал жалпы жиынтықтағы зерттелетін белгінің үлесі - 0,001-ге тең. Сонда, 65 000*0,001=65 болады. Сонымен,зерттеудің іріктеу жиынтығы 65 адам құрайды.
Іріктеу саны зерттелетін объектінің біркелкілігі немесе әр тектілігі деңгейіне байланысты. Мәселен, біздің қарастырып отырған мысалымызда зерттелетін объект ("N" қаласының кәмелетке толған халқы) айтарлықтай біркелкі (бір үлкен емес елді мекенде тұру) және зерттеу мақсаты (халықтың қалалық билік органдарының қызметіне көзқарасын анықтау) іріктеудің аз көлемімен (65 адам) шектелуге мүмкіндік береді. Зерттеу көп мақсатты болған жағдайда, іріктеу ұлғаюы мүмкін. Сонда зерттелетін белгінің үлесі 0,002-ге дейін ұлғаяды (мысалы, 65 000*0,002 =130).
Қоғамдық пікірдің көп мақсатты мониторингі түрінде қарқынды социологиялық зерттеуді ұйымдастыру және жүргізу кезінде (мысалы, әлеуметтік-экономикалық проблемалар немесе қоғамдық-саяси жағдай зерттеледі) зерттелетін объект (республиканың кәмелетке толған халқы) айтарлықтай әр текті болады (14 облыс, Астана және Алматы қалалары), сондықтан іріктеу жиынтығының көлемі едәуір - 2000 адам болады. Осы жағдайда іріктеу жиынтығының өсуі мақсатқа лайықты емес, өйткені ол қайталанған респонденттердің себебіне айналуы мүмкін. Ал қайталанбайтын квоталық іріктеуді пайдалануда оған жол берілмейді.
Аймақтарда сұрау жүргізу кезінде сұхбат алушының іріктеу жиынтығын бұзуы республика бойынша сұраудың жалпы қорытындыларында көрініс береді.
Қоғамдық пікір мониторингін ұйымдастыру үшін қайталанбайтын іріктеудің квоталық және кездейсоқ деген екі негізгі әдістерінің бірін пайдаланған жөн.
Квоталық және кездейсоқ зерттеу әдістері
Квоталық іріктеу әдісі респонденттердің іріктеп таңдалуы (жынысы, ұлты, жасы, білімі, әлеуметтік-кәсіби мәртебесі) жүретін бірнеше белгілер (мысалы, бес белгі) бойынша анықтауды қажет етеді. Бұл әдіс зерттеу басталғанға дейін жалпы жиынтық элементтерінің бақылау белгілері туралы статистикалық мәліметтер болған жағдайда қолданылады. Қайсы бір бақылау белгілері туралы мәліметтер квота ретінде, ал олардың жеке сандық мағыналары - квота өлшемдері ретінде алға шығады.
Квоталық іріктеу кезінде респонденттер сұхбат алушымен квота өлшемдерінің сақталуымен мақсатты түрде іріктеп таңдалады.
Мысал:
N қаласы халқының билік органына көзқарасын тексеру бойынша зерттеуде іріктеу және жалпы жиынтық құрылымдарының 5 белгісі: жынысы, жасы, білім деңгейі, ұлты, әлеуметтік-кәсіби жағдайы бойынша сәйкес болуы белгіленеді. Осы белгілер бойынша қала халқының жалпы жиынтықтағы бөлінуі белгілі (статистикалық мәліметтер негізінде) және пайызбен көрсетілген.
Іріктеу жиынтығы элементтерінің қажетті белгілер бойынша бөлінуінің құрылымы оның пайыздық тұрғыдағы жалпы жиынтық элементтерінің бөлінуіқұрылымына тепе-тең, мөлшерлес болатындай құрылуы тиіс.
Қоғамдық пікір мониторингін іріктеу өте күрделі, екі сатылы құрылымдыбілдіреді, онда 1-ші сатысыбойынша іріктеудің аумақтық принципі есепке алынады (1-кестені қараңыз):

1-кесте

( рн
Облыстар атауы
Барлық халықтың саны (мың адам)
Іріктеу жиынтығы
1.
Ақмола
836,2

2.
Ақтөбе
682,5

3.
Алматы
1558,5

4.
Атырау
440,2

5.
Шығыс Қазақстан
1531,0

6.
Жамбыл
988,8

7.
Батыс Қазақстан
616,8

8.
Қарағанды
1410,2

9.
Қостанай
1017,7

10.
Қызылорда
596,2

11.
Маңғыстау
314,6

12.
Павлодар
806,9

13.
Солтүстік Қазақстан
725,9

14.
Оңтүстік Қазақстан
1978,3

15.
Алматы қаласы
1129,3

16.
Астана қаласы
319,3

Барлығы

2-ші сатысы бойынша - квоталық принцип,этникалық және кәсіби өлшемдер негізінде. Іріктеудің мұндай құрылымы репрезентативтіліктің аумақтық принципін, сол сияқты республиканың жалпы жиынтығының репрезентативтілігін қамтамасыз етіп, іріктеу жиынтығын орнықтыруға мүмкіндік береді.
Мысал түрінде ұлты деген белгі бойынша N қаласының социологтары жүргізген іріктеу есебін қарастырайық (2-кестені қараңыз).

2-кесте

Негізгі этникалық топтар
Жалпы жиынтық
Іріктеу жиынтығы
1. қазақтар
53,0% (34450 адам)
53,0% (34 адам)
2. орыстар
30,0% (19500)
30,0% (20 адам)
3. басқалар
17% (11050)
17% (11 адам)
Барлығы
100% (65000)
100% (65 адам)

Есеп (n*p)100 формуласы бойынша жүргізіледі, мұнда n- іріктеу жиынтығы, p - пайызбен көрсетілген халық үлесі (статистикалық мәліметтер бойынша). Бөлшектік мағына болған кездегі ондықтар 5-тен кіші болса - 0-ге дейін, 5-тен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.