Алматы облысының физикалық - географиялық сипаттамасы географиялық орны

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Алматы облысының физикалық-географиялық сипаттамасы географиялық орны.

Алматы облысы 1932 жылы 10 наурызда құрылды.Оның аумағы 1997 жылғы 22 сәуірдегі Талдықорған облысының қосылуына байланысты есе өсті және аумағы 224 мың шаршы километрді құрады.Облыс халқы 1,7 млн. -ды құрайды (Алматы қаласын қоспағанда). Алматы облысы Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. 73°51 және 83°30' шығыс бойлық пен 42°15 және 47°20' ендікте жатқан облыс шығысында Қытай Халық Республикасымен оңтүстігінде Қырғызстан мен, оңтүстік-батысында - Жамбыл облысы мен және солтүстік- шығысында - Шығыс Қазақстан облысымен шектеседі. Алматы облысы шығыстан батысқа дейін 700 шақырым, оңтүстіктен солтүстікке дейін 500 шақырымға созылып жатқан табиғи жағдайы әр түрлі болып келетін үлкен аймақ. Жерінің көлемі облыстар ішінде бесінші орында. Облыс аумағында 16 әкімшілік-аумақтық бөлініс - Ақсу,Алакөл, Балқаш, Еңбекшіқазақ, Ескелді, Жамбыл, Қарасай, Кербұлақ,Көксу Панфилов, Райымбек, Сарқант, Талғар, Үйғыр, Іле аудандары және облыстық бағыныстағы үш қала (Қапшагай, Талдықорған,Текелі) және аудандық бағыныстағы жеті қала - Есік, Жаркент,Қаскелен, Сарқант, Талғар, Үшарал, Үштөбе, сондай-ақ 13 кент бар.Облыс орталығы Талдықорған қаласы болып табылады.

Геологиялық құрылымы және геоморфологиялық жағдайы
Жер бедері. Облыстың жер бедері өте күрделі келеді.Оның Балқаш көліне ұласатын солтүстік бөлігі - көлбеу жазық. Бұл өңір негізінен антропогеннің аллювилік және эолдық шөгінділерінен түзілген. Бсым бөлігін Сарыесік-Атырау, Тауқұм, Қорғанқұм шағылы алып жатыр. Балқаш маңы жазығының Іле аңғарына ұласатын атырабы көне құрғақ арналармен тарамдалған. Облыстың көп жерін оңтүстігінде Тянь-Шань тауының солтүстік сілемдері Іле Алатауы, Күнгей Алатауы, шығысында Кетмен жотасы мен жалғасын табатын Терскей алатауы, сонымен қатар, шығысында Жоңғар Алатауы алып жатыр. Ал солтүстік жағы Оңтүстік Балқаш маңының сорлар мен сортандардан, тақырлардан және құмдардан тұратын шөлді жазығымен жалғасады. Бұндай географиялық орналасу облыс жерінің жер бедерінің, климатының, топырақ жамылғысының және өсімдік жамылғысының әр түрлілігінің дәлелі болып табы тады. Облыс аумағында мұздықтардан шөлге дейінгі ландшафтының барлық түрі кездеседі. Физикалық-географиялық орналасуының тағы бір ерекшелігі - ол облыстың солтүстік шетінде батыс бөлігінің суы) тұщы ,ал шығыс бөлігінің суы ащы болып келетін Балқаш көлінің орналасуы. Алматы облысының климаты шұғыл континентті, оның себебі мұхит пен теңізден алшақ орналасқандығы. Жер беті және жер асты сулары бірқалыпты әрналаспаған. Ірі өзендерге Іле, Шарын, Шелек, Түрген, Есік, Талғар, Қаскелең, Үкен Алматинка және Кіші Алматинка, Лепсі, Ақсу, Қаратал, Тентек және тағы басқа. Ipi көл су аттары: Балхаш, Алакөл, Сасықкөл, Жалаңашкөл, Үлкен Алматы көлі, Таншағай, Бартоғай, Күрті. Табиғи рекреациялық ресурстар - бұл табиғи экожүйелер, табиғи құбылыстар, рекреациялық қызметтің ыңғайлы қасиеттк және кейбір уақыттары демалыс шараларын ұйымдастыру мақсатында және де адамдардың денсаулығын нығайту мақсатында Антропогендік рекреациялық ресурстарға тарихи-мәдени нысандар (мұражай, ескерткіштер, естелік орындар және тағы басқалары) және құбылыстар (этнографиялық, саяси, өндірістер және тағы басқалары) тән. Геологиялық және тектоникалық құрылымы. Облыстаға таулар Тянь- Шань тау жүйесінен бой түзеген және кембрийге дейінгі кристалды тақтатасты тау жыныстары қабаттарынан түзілген. Сондай-ақ мұнда конгломераттар, туфтар, әктастар, граниттер және тағы басқа полеозой жыныстары қердеседі. Тау етегі және аймақтың биіктігі орташа өңірлері плейстоцен мен антропогендік шөгінділерден түзілген. Облыстағы таулардың алғашқы қалыптаса бастау кезеңі герцин қатпаллығымен тығыз байланысты. Одан кейінгі кезеңдерде бұл таулар бірте-бірте мүжіліп, адырлы жазық қалыптасқан. Плейстоцен кезеңінің басында альпілік орогенез кезінде пенепленге айналған өңір тектоникалық процестер нәтижесінде кәдімгі тауларды түзілген. Іле Алатауының осындай морфологиялық құрылымы оның солтүстік жоталарынан ағып түсетін меридиан бағытында жатқан өзен аңғарларының бағытын анықтайды. Іле Алатауының құрылымына солтүстік және солтүстік-батыс ауа масса тары қатты әсерін тигізеді. Іле Алатауы ежелгі шөгінді, атпа жыныстардан, құмтастан, гранит пен гнейстен түзілген. Іле Алатауының солтүстік, яғни ауданға кіретін бөлігі көлбеу көптеген өзендер мен күшті тілімденген. Тянь-Шанның басқа бөліктеріндегі сияқты Іле Алатауында да күшті жер сілкінісі болады. Өте күшті жер сілкіну 1911 жылы болды. Сонымен қатар палеозой дәуіріндегі каледон, герцин тау жасалуынан кейін кайнозой дәуірінің альпілік тау жасалу кезінде қайта көтерілген. Альпілік тау түзілісі жер қыртысында жарылу туғызып, бұрыннан бар қатпарлы аймақтардың бірі төмендеп, екіншісі көтеріліп, оларда қатпарлы-жақпарлы биік таулы жүйелер қайта қалыптасқан. Бұған Тянь-Шань тауының солтүстік бөлігі 1ле Алатауы мысал бола алады. Еңбекшіқазақ ауданының территориясындағы ұзақ уақыт геологиялық өзгерістердің нәтижесінде қазіргі жер бедерінің пішіндері пайда болды: оған Талғар ауданына қарасты - Іле Алатауы мен Іле Балқаш жазығының біраз бөлігі кіреді. Ine Алатауының тау жасалу процесі аяқталмаған. Үштік көзіңнің аяғына қарай қуатты тектоникалық қозғалыстар жиі болып тұрады. Бұл процестің қорытындысында жергілікті полеозойлық фундамент көлденең немесе түзу бағыттағы жеке блоктар мен блоктар жүйесіне бөлінеді. Блоктар жүйесінің торы таудың әр түрлі биіктігінде болып тұрды. Тау жоталарының фронталды бөлігімен вертикальды сатылы құрылым осы процестердің нәтижесінде пайда болды. Тау жотасының ұзаққа созылған көтерілу процесі кезінде, шұғыл суытатын циклдармен алмасып келетін жылы және ылғалды кезеңдердің бірнеше рет қайталануы үштік кезеңнің аяғында басталған төрт рет болған мұз басу продесіне себепші болды. Бірінші реттік мұз басу жер бедерінің беткі қабатын ғана қамтиды. Екінші реттік мұз басу жер бедерін жартылай ғана басты. Қалған үшінші реттік пен төртінші реттік мұз басу кезеңі ұзаққа созылды. Мұз басу дәуірі аккумуляция процесінің зор көрінісімен сипатталады. Мұз басу дәуірі аралық мұз басу дәуіріне бөлінген. Аралық мұз басу кезінде мұз басу процесі тоқталып, эрозиялық процестердің үлкен масштабтағы дамуы жүрді. Бірақ мұз басудың тоқтау процесі бірқалыпты жүрмеді. Кейбір уақыттарда мұз басу процесі шұғыл тоқтады, ал басқа кезеңдерде тұрақты сақталынып тұрды. Мұз ерігеннен кейін артынан қуатты мореналар қалдырып ＿ отырды. Ең соңында бұл мореналар жуылып, эрозиялық процестердің арқасында түгелімен жойылды. Соңғы рет болған мұз басу дәуірінің ғана мореналары сақталды. Бұл мореналармен 2600-2700 м биіктікте орналасқан ежелгі мұз басу цирктері мен аңғарлардың табаны толды. Облыс территориясына жиі және айтарлықтай жер сілкіністерін болдыратын интенсивті неотектоникалық қозғалыстар тән. Tay жизнь өтарынын құрамы, олардың өзара әсері және жазықтардағы таралу ерекшелігі ежелгі дәуірден алуан түрлі. Жазық жерлерде негізінен құрамында сары топырақты және құмды шөгінділер басын кайнозойлық кезеңнің қалдықтары кездеседі. Тауларда тау жоталарының осьтік бөлігінің перифириялығынан оның петрографиялық фоныңың өзгерістері болып тұрады. Төменгі тау белдеулеріндегі жер бедерінің түзілуінде сары топырақтар, палеогендік, неогендік шөгінділер және метоморфтық жыныстар басты роль атқарады. Төменгі тау жоталары мен биік тау жоталарында да магмалык және метаморфтық жыныстар басты позиция алып отыр. Жарлы тау массивтерінің құлауынан тұнба жыныстардың құрамы өзгеріп тұрады. Тұнба жыныстардың әсерінен тектоникалық қозғалыстар жиі болады. Төменгі тау жоталарында сары топырақтан басқа таулы аллювий, проллювий, көшкінді жыныстар және қыратты-баурайлы шөгінділердің кен спектрі кездеседі. Төменгі тау жоталарында коллювиалды шөгінділер, ежелгі мореналық жиналған жыныстар, қар-көшкінінің тасымалдаған тас-құмдары, құлама массивтер, жиі кездеседі. Биік таулы ＿ жоталарда мореналар, флювиогляциалды шөгінділер, тасты глетчерлер, тас-құм жыныстары, құрымдар кең тараған. Қазаншұңқырлардың да шөгінделері кездеседі. Тау баурайларындағы шөгінділер негізінен шөгінді шлейфтерден құралған. Климаты мен жер беті және жер асты сулары. Табиғаты. Алматы облысының аумағы солтүстігінде Балқаш көлі арқылы Сарыарқаның оңтүстік сілемдері мен (Шолақ, Қызыл-саяқ, Қос келіншек, Қызылтас, Табақкеңтатар, Қараүңгір, т.б.). солтүстік-шығысында Тарбағатай жотасы мен, Барлық Майлы таулары мен (Алакөл қазаншұңқыры мен бөлінген), шығысында Жетісу (Жоңғар) қақпасы, Борохоро, Боротола жоталары арқылы Қытаймен, Алатаулары аралығында Іле ойысы (аңғары) жатыр. Облыстың оңтүстік- батысы мен батысында Шу, Іле аласа таулары және Жусандала, Қопа, Бозой, Қараой үстіртті жазықтары жайғасқан. Тарбағатай жотасы мен Жетісу Алатауы аралығын ауқымды Алакөл ойысы алып жатыр. Бұның батысындағы Балқаш көліне, оңтүстік-шығыс жағы Жетісу қақпасына жазық жағалау жалғасады, оңтүстік-шығысында солтүстік Тянь-Шанның Кетпен (Ұзынқара) жотасы мен және Күнгей Алатауы мен, оңтүстігінде Іле, Теріскей Алатауларымен және оңтүстік-батысында Шу-Іле тауларының жол және Кіндіктас тауларымен, батысында Жусандала үстірті арқылы Шу-Іле тауларының Айтау, т. б. аласа таулар мен тауаралық аңғарлар шектеседі. Солтүстік- батысында Балқаш көлі арқылы Бетпақдаланың қиыршықтасты шөлді- шөлейтті өшріне ұласады. бедері. Облыстың жер бедері өте күрделі келеді. Оның Балқаш көліне ұласатын солтүстік бөлігі - көлбеу жазық. Бұл өңір негізінен антропогеннің аллювийлік және эолдық шөгінділерінен түзілген. Басым бө- лігін Сарыесік-атырау, Таукұм, Қорғанқұм шағылы алып жатыр. Балқаш маңы жазығының Іле аңғарына ұласатын атырабы көне құрғақ арналармен тарамдалған. Облыстың оңтүстік және оңтүстік-шығыс бөлігі таулы келеді. Солтүстік-шығыста Жетісу Алатауы мен Барлық тауларының аралығында Жетісу (Жоңғар) кақпасы орналасқан. Облысаың шығысын Жетісу Алатауының сілемдері көмкерген. Олар тауаралық наймандар мен қазаншұңқырлар арқылы бөлінген. Осы тұста Жетісу Алатауының ең биік шоқысы - Бесбасқан орналасқан. Тау сілемдерінде 1300-ден астам мұздық бар, олардың жалпы аумағы 1, 3 мың км'-ге жуық. Жетісу Алатауының кейбір сілемдері (Қолдытау, Алтынемел, Малайсары, Тышқантау, Текелі, Сайқын, т.б.) өз маңындағы жазық өңірге сұғына еніп жатыр. Облыстың оңтүстік және оңтүстік-шығысы Солтүстік Тянь Шань сілемдерінің Іле, Күнгей, Теріскей Алатаулары, Кетпен (Үзынқара) жотасынан құра Шығыстағы ірі тау массивтерінің бірі -Жетісу Алатауы. Оның ұзындығы 450 км., ені 100-200 км. Шығыс бөлігі Қытай жеріне өтеді. Көксу, Боротола (Бұратала) өзенінің аңғарлары тау жүйесін екі жотаға біледі. Солтүстік Жетісу жотасы доғаша иіліп, сыртын оңтүстікке береді. Оның шығыс бөлігі биік әрі мұздықты келеді. Батысында аласа шағын жоталарға тармақталып барып, Балқаш маңы жазығына беткейі бірте-бірте сатыланып, аласарада тауалды жазығына айналады. Мұнда көптеген шағын тау массивтері (Күнгей, Суықтау, Тастау, Шыбынды т.б.) жатыр. Бұлар өзара тауаралық ойыстармен бөлінеді. Оңтүстік Жетісу жотасы негізінен ірі Тоқсанбай, Мұзтау, Бежінтау, Тышқантау жоталарынанқұралады Ең биік шыңы - Бесбақан тауы (4464 м). Солтүстік Жетісу жотасы құрамындағы Көкжота тауында. Жетісу Алатауының солтүстік беткейінен Тентек, Лепсі, Басқан, Ақсу, оңтүстік беткейден Көксу, Боратола (Бұратала), Қора, Үсік (Өсек), т. б. өзендердің аңғарлары басталады. Оңтүстік беткейдегі өзендердің суы тұщы, тасуы күшті. Жетісу Алатауының оңтүстік етегі Іле ойысы мен (алабы мен) шектеседі. Ойыстың батыс бөлігін Қараой және Итжон үстірттері қамтиды: бұларды Іле өзеніндегі Қапшағай шатқалы бөледі. Іле аңғарының Қазақстан жеріндегі ұзындығы шамамен 250 км, енді жері 50-55 км, негізінен қалың борпылдақ шөгінділерге толған, сол жағалауында құмды, кұм төбешікті жер бедері қалыптасқан. Қапшағай бөгенінің салынуына байланысты Іле аңғарының біраз бөлігі су астында қалды. Оңтүстік-шығыста Тянь-Шань жүйесіне жататын ірі тау жоталары (Қазақстанның ең биік тау жотасы Хан Тәңірі шыңы (6995) осында) жатыр. Бұл массив жоталары өте күрделі тілімденген әрі өтуге қиын. Хан Тәңірі шыны бүкіл Тянь-Шандағы мұзданудың негізгі торабы, ірі мұздықтар да осында шоғырланған. Облыс жеріне Тянь-Шань тау жүйесінің Күнгей және Теріскей Алатау жоталарының шығыс, солтүстік-шығыс бөлігінің біраз сілемдері кіреді. Солтүстігінде Текес және Кетпен тауаралық ойысы жатыр, оны солтүстігінен Кетпен (Ұзынқара) жотасы тұйықтаған. Биік жері - 3632 м (Аспантау т.). Мұнда мұздық жоқ, тау бастары жатық, оңтүстік беткейі тік құлама, солтүстігі көлбеу. Тянь-Шанның солтүстік бөлігіндегі биік тау жотасы - Іле Алатауы; ең биік жері - - Талғар шыңы (4951 м). Жота батыстан шығысқа қарай 350 км-ге созылады. Шығысында орографиялық біртұтастығын жоға. тып, тауаралық Жалаңаш, Сөгеті ойыстары арқылы тармақталып кетеді. Солтүстік бөлі індегі Қараш тауы Түрген өзенінің сыртында Бақай және Сөгеті, одан әрі Бұғыты тауына жалғасады. Орта сілемі Сарытау, Торайғыржоталарынан, оңтүстігінде далалық таулы үстіртінен құралған. Батысында Іле Алатауы аласа Жеті жол, Кіндіктас тауларына ұштасады да, одан солтүстік-батыста аласа таулы, төбешікті Шу-Іле сілемі бөлініп шығып, Балқаштың батыс жағалауына дейін созылады. Іле Алатауының оңтүстік беткейі терең шатқалдармен және каньондармен тілімденген. Мұнда сел тасқыны, қар көшкіні сияқты құбылыстар жиі болады; ірі мұзтау торабы (393 мұздық бар, олардың жалпы ауданы 469.7 км2, мұзының көлемі 27,7 км2) орналасқан .
Климаты және гидрографиясы.
Облыс аумағының климаты тым континентті. Себебі ол үлкен материктің кіндігінде орналасқан әрі оңтүстік жағы таулар мен қоршалған. Климаттың континенттігі жыл бойында, сондай-ақ, тәулік ішінде температураның күрт ауытқуынан, бұлттылықтың және жауын-шашынның аз-дығынан байқалады. Жыл маусымының климатында үлкен айырмашылық бар. Қысқа, ылғалды әрі жылы көктем шапшан түрде ыстық жазға ауысады. Күзде температура кенет өзгеріп, үсік жүреді, жаңбыр аралас қар жауады. Қыс едәуір салқын әрі құбылмалы болады. Жаз айларында облыс жеріне Іле аңғарымен және Жетісу қақпасы арқылы келегін оңтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс жылы aya массаларының сері зор. Осы жылы ауа массалары тауалды жазықтарын және тау бөктерлерін күшті қыздырады. Жаз мезгіліне ашық және ала бұлтты ауа райы тән. Температура тез жоғарылап, булану күшенеді. Үш айда жылдық жауын-шашынның 15-20%-і түседі. Жаздың ерекшелігі тау алды жазықтары мен бөктерлерінің өзгешелігінен айқын көрінеді. Биіктеген сайын температура төмендеп, ылғал молаяды, жауын-шашынның ғүсімі артады. Тауалды жазықтарға қарағанда тау беткейлері мен бөктерлерінде жазғы ыстық онша сезілмейді. Қыста облыс аумағы солтүстік-шығыстан есетін ауа массаларының әсеріне ұшырайды. Олар Батыс Сібір ж солтүстік билігіне келгенде жергілікті ауа массасын күрт суытады. Салқын ауа енгенде клондық әрекетті күшейтеді. Бастапқыда бұл құбылыс биік таулы аудандарда байқалып, кейін тау бөктерлеріне көшеді. Aya массаларының бұл қозғалысы ауа райын өзгертіп, бұлт қоюланады, жауын- шашын күшейіп, қарлы бұрқасын пайда болады. Ауа райының қалыптасуына оңтүстік-батыстан келетін жыл ауа массаларының да ықпалы зор. Олардың ағыны салқын ауа массаларына қауышқан кезде ауа райы құбылып, қыс ортасында жылымық түседі. Жылымықтың аязды сәттермен алмасып келуінен жер бетін көктайғақ каптайды. Температура мен жауын-шашын режимдеріне сүйеніп, облыстың аумағын үш: жазық, тау алды және таулы климаттық белдеуді бөлуге болады. Еліміздің басқа тауларына (Алтайдан басқа) қарағанда Жетісу және 1ле Алатауларында ылғал мол. Өзен торының жиілігі жоғары (0,4-1,8 кмкм ). Балқаш көлі алабының артериясы Текес пен Күнгестің қосылуынан іле өзені құралған. Бұл өзендер Тянь-Шанның шығыс аймағынан ағып шығады. Іле өзенінің ұзындығы (Текес пен қоса есептегенде) 1439 км (Қазақстан жерінде 802 км), алабының ауданы 140000 км2. Іленің аңғары кең. Арнасының ені 150 м-ден 300 м-ге дейін ауытқып отырады. Қапшағай қаласы маңында өзенге ірі Қапшағай СЭС-і және Қапшағай бөгені салынған (Қапшағай бөгенінің төменгі сағасында Іле өзені Оңтүстік Балқаш маңының құмдарына сіңеді). Балқашқа құяр жерде өзен кең атырау түзіп, көптеген тармақтарға бөлініп ағады. Төменгі сағасындағы арнасының ені 500-1000 м-ге дейін жетеді. Іленің ірі салалары - Шарын мен Шілік өзенінен кеме жүзе алады, бірақ та атырау бөлігінде көптеген тармақтарға бөлінуіне байланысты кеменің өтуі қиындайды. Мол сулы кезеңнің ұзақтығы 1-3 жылдан аспайды. Мұндай маусымдарда ағын мөлшері қалыптағыдан 3-5 есе артық болады. Жетісу Алатауында жайылмаларының орташа ендіктері 2500 м-ден артатын өзендердің суы мол (650-950 мм немесе 1 км -ге 20-30 лсек) келеді. Іле Алатауының орталық бөлігіндегі Есік, Талғар, Қаскелен, Кіші және Үлкен Алматы өзенінің де суы мол болады. Іле Алатауы, Жетісу Алатауы өзендеріндегі ағыс жылдамдығының ерекшелігінен және қыс маусымдарында жиі-жиі болып тұратын жылылық әсерінен мүз режимдері тұрақты болмайды. Іле сияқты ірі өзендер өң бойына тұтас қатып, оның ұзақтығы ағыс бойымен төмен қарай артады. Солтүстікке қарай ағатын таулы аудандар өзендеріне қысқы сең буу құбылысы тән. Кейогр өзендердің температуралық режимі бастауларында (мұздық маңында) 0°С-тан таудан ағып шығар бөлігінде 10-15°С-қа дейін өзгереді, ал жазық бөліктеріндегі өзендердің орташа жылдық температурасы 12-14°С-қа дейін және одан да артуы мүмкін. Таулы аудандар өзеңдері температурасының маусымдық өзгерістері суының мөлшеріне, толығу көздеріне, су жиналатын алаптардың орташа оиіктіктеріне тікелей байланысты. Қар және мұздық суымен толығатын өзендердің ағысы тым артқан жағдайда су температурасы төмеңдейді, ал қар және жаңбыр суымен толығатын өзендер температурасы бір қалыпты жоғарылайды. Таулы аудандар өзендерінің лайлылығы ағыс бойымен төмен қарай (аласа таулардың шөлейт белдеулеріндегі жағаларды шаю есебінен) артады. Лепсі Ақсу, Ділік өзендерінің жоғарғы сағасында лайлылық 50-100 тм2 болса, Лепсінің төменгі сағасында және Іле Алатауынан ағып шығатын Іленің сол жақ салаларындағы оның мөлшері 500-100 гм2-ге жетеді. Облыстың биік таулы аудандарында лай тасаындары жиі-жиі байқалады, Ол оңтүстік және оңтүстік-шығыс аудандарда, әсіресе, Іле, Үлкен және Кіші Алматы өзендерінің алаптарында және Жетісу Алатауында жиі болады. Лай тасқындарының тузілу ошақтары көн- және қазіргі мореналар мен флювиогляциалдық шөгінділер жайғасқан альпі белдеулерінде, ал кейбір жағдайларда беткейлік мореналық қабаттардан, делювийлік және аллювийлік шөгінділерден құралған аласа таулардан да байқалада. Тасқындарының сулы-тасты, лайлы-тасты және лайлы түрлері бар. Әсіресе, лайлы-тасты тасқындары жиі байқалады. Мұндай тасқындар су және ұсақ түйіршіктерден басқа көп мөлшерде қиыршық тас, дөңбек тас және көлемі 30 м -ге дейінгі жартас сынықтарын ағызады. 1921 жылы 8-9 шілдеде Кіші Алматы өзені мен жүрген лай таскыны тау алдына шамамен 3250000 м2- лік су топанын алып келді (өзеннің орташа жылдамдық ағынынан 100 еседен артық ). Лай тасқынның қаупі тым жоғары өзендеңдің ортасына қарқынын бәсеңдету және толық тежеу мақсатында гидротехникалық құрылыстар (сүзгіш бөгеттер, дамбалар. шұңқырлар, т.б.) салынды. Облыстың солтүстігіндегі Балкаш, Алакөл және Сасықкөл маңында, әсіресе, дала мен шөлейтті дала зонасының солтүстік бөлігінде, сондай-ақ ірі өзен жайылмаларында құмға сіңіп жоғалып кететін тұйық өзендер жиірек орналасқан Қазақстандағы Бұқтырма бөлгеннен кейінгі екінші ірі бөген - Іле анғарында салынған Қапшағай бөгені. Су 1970 жылдан жинала бастады. Ауданы 1850 км, көлемі 28,14 км2, ұзындығы 180 км, ендірек бөлігі 22 км. Орташа тереңдігі 15,2 м, ең терең жері 45 м. Бөген деңгейі ағыска байланысты 4 м-ге ауытқып отырады. Қапшағай бөгенінің энергетикалық және ирригациялық маңызы өте зор. Сонымен қатар ол Алматы қаласы тұрғындарының демалыс орны. Облыс жерінің орографиялық, климаттық, геологиялық, гидрологиялық жағдайларының әр түрлілігі жер асты суларының қалыптасуына, таралуына, қорының жиналуы пайдалану жолдары және генетикалық типтеріне әсер етеді. Жайғасу жағдайлары мен су сыйыстырушы жыныстардың сипатына қарай жер асты сулары жарықшактық, жарықшақты-пластик, пластик типтерге ажыратылады. Жарықшақты типтегі жер асты сулары облыстың оңтүстігі мен шығысындағы таулы аудандарда кездеседі. Бұл сулар кембрийге дейінгі және палеозойдың түрлі құрамдық интрузиялық, эффузивтік, жанартаутектік, метаморфтық жыныстарынан орын алған. Бұл жыныстардың суы тайыз дан шығады, көбіне бұлақтар түрінде кездеседі, минералдылығы 0,1-0.5 гл (кейде (0,7-1,0 гл). Жыныстарының су сыйымдылығы төмен, өнімі (дебиті) аз және су көздерінің өнімі, әдетте, 1-2 лсек шамасында. Тектоникалық жыныстар зоналарының бойында, петрографиялық құрамы мен генезисі әр түрлі тау жыныстарының жоталарында, уатылу зоналарында орналасқан бұлақтардың, тайыз ұңғымалардың өнімі ғана 5-7 (кейде 10-15) лсек-қа дейін жетеді Жаңбыр, қар суларының шамасына байланысты бір жылдың не бірнеше жыл маусымдары ішінде су өнімі күрт ауытқып отырады. Жер асты суларының бұл типі облыстың оңтүстігі мен шығысындағы биік таулы өңірде жер бетіне ағып шығып, көптеген жылғалар мен тау өзендерін толықтырады. Жер асты минералды және термал сулардың өндірісте пайдалануға жарамды тұздықтардың коры мол. Минералды ши балалы жер асты сулары әр түрлі ауруларды емдеу үшін аса тиімді. Соңғы жылдары шипасы күшті радиоактивтік, көмірсутектік, темірлі, азотты, сілтілі, т, б. типті жер асты минералды сулары табылды.
Алматы Облысының гидрологиясыҚазақстанның оңтүстік-шығысында орналасқан, жер көлемі 104,7 мыңьшаршы километр. Облые территориясында 9392 көл бар, олардың жалпыькөлемі 575 шаршы километр, су қоры 0,5 млрд. текше метр. Облыста көлеміь100 гектардан асатын 49 көл бар, олардың көлемі 197 шаршы километр, ондаь0,2 млрд. текше метр су жиналады. Көлдер облыс территориясының 0,54%ьалып жатыр. Облыстағы көлдердің саны республика көлдерінің 19,5 %ькөлемі жағынан 1,3% құрайды. Бұл көлдердің жыл сайын шамамен 6-15 млн.ьтекше метр суы халық шаруашылығы қажетіне пайдаланады.ьБалқаш көлі - Қазақстандағы ең ірі экожүйелердің бірі. Көл Балқаш - Алакөл ойысында орналасқан. Көлемі - 501мың км1, ұзындығы - 605 км, ені - 9-74 км аралығында. Ол ең терең жері - 26 м. Бұл көлдің 1970 жылдарындағы сипаты болса, қазір мүлдем басқаша. Жетісу өзендерінің ішінде Іле, Қаратал,Ақсу және өзендерін Балқашқа құяды. Балқаш өңірі - әрі жылы, әрі күн сәулесі көп түсетін табиғаты жағынан Қазақстандағы тартымды жерлердің бірі. Шөлді болып келетін қуаң дала Балқаш көлінен нәр алады. Бұл аймақ өзінің әсем көрінісімен, ерекше өсімдіктер және жануарлар дүниесімен белгілі.
XX ғасырдың 50-жылдарына дейін бұл жерде хайуанаттар қожасы жолбарыс болған. Өтуге болмайтын шытырман тоғайдың арасынан жабайы шошқаны да кездестіруге болады. Іле өзенінің атырауын секемшіл елік, сайғақ пен қарақүйрық, түлкі мен борсық мекендейді. өңірін әр түрлі құстар мекендейді. Көлдің шеткері ызғылт және бұйра бірқазан құстар ұя салып бакландармен түпкірлерінде бірге үлкен сап түзеп көлде жүзіп жүреді. Бұл аймақтың өсімдіктері әсіресе елсіз даладағы шабын виктор мен батпақты жерлердегі өсімдіктер өзара үйлесімдік тауып далаға ерекше нәр беріп тұрады. Олар: сексеуіл, жыңғыл, жусан, қарандыз, мия, түйетікен және сасыр. Сонымен қатар талды ормандары тораңғы және жыңғылды шағын тоғайлармен ұштасып жатады. Сулы жерлердің бәрінде де қамыс, жөке, құрақтар өседі. Осы ну тоғайлы, қоғалы жерлер көптеген сүтқоректілердің, құстардың, тіршілік алаңы сияқты. Балқаш өңірінде сасыр, жусандар мен араласа өскен қызғалдақ пен бәйшешекте даланы ерекше сәнге бөлеп тұрады. Осы көріністерге асқақтықпен 1000 метрлік биіктіктен қарап Бектауата тау алабы созылып жатыр. Балқаш көлі - Каспий теңізі мен Арал теңізінен кейінгі ірі көлемді және ағынсыз су қоймасы. Көлдің ұзындығы - 614 шықырым, ені - 3,5-нан 44 шақырымға дейін жетеді. Ең герең жері 26 метрге дейін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.