Криминологияның айрықша пәні - заңдылықтар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Криминологияны ғылым ретінде қарау.
Егер сөзбе-сөз ретінде ұғынсақ, криминология дегеніміз қылмыскерлік жайында ілім: Crimen-қылмыс, logos-ілім. Бірақ криминология ғылымының нақты мазмұны едәуір күрделі әрі көп аспек тілі. Ол жекеленген қылмыстардың ғана емес, жаппай қылмыстық әрекет ретінде қылмыскерліктің де заңдылығын зерттейді, адам неге қылмыс жасайды? Өз проблемаларын шешу үшін көптеген адамдар неге қылмыс жолына түседі? Ондайға жол бермеу үшін не істеу керек?-деген сұрақтарға жауап береді.
Кез-келген басқа ғылым сияқты криминологияда заңдылықты зерттейді. Криминологияның айрықша пәні- заңдылықтар: а) қылмыскерліктің барлық көріністері; ә) қылмыскерліктің детерминациялары мен себептілігі; б) қылмыскерліктің әртүрлі ықпалға ұшырайтындығы.
Қылмыскерлердің әр түрлі көрініс табуы мыналарды қамтиды: қылмыс немесе жеке қылмыстық әрекет; қылмыскерліктің әр түрлі негіздер бойынша бөлініп алынатын жекеленген түрлері (экономикалық, мемлекеттік, кәмелетке толмағандардың, әйелдердің және т.б.); мемлекеттің белгілі бір аймағындағы, мемлекеттегі адамзат қоғамының әр түрлі кезеңіндегі қылмыскерлік.
Осы айтылғандарды мынадай тұжырым жасауға болады: қылмыскерлік-адамзат тарихында бұрын және қазіргі бар қоғамдардың да ажырамас бөлігі.
Криминология қылмыскерлікті орын мен уақыттың нақты жағдайында зерттейді. Криминология қоғамға, адамға, бір жағынан , қылмыскерлік арқылы, қылмыстық әрекет арқылы қарайлды. Тек қылмыскерлік оның себептері мен онымен күрес-криминологияға негізге керектілер осы. Қылмыскерліктен бастау алып оның себептерінің, онымен күресті ұйымлдастырудың, оның алдын алу талдамасына тереңдеген сайын қоғам мен табиғатта бар басқа да кең әр түрлі проблемаларға шығады. Философ, керісінше, қылмыскерлікті көптеген құбылыстардың бірі ретінде, барлық басқалардың өзара байланысы, өзара әркеттестігі контексінде қарайды. Философтар қылмыскерлікке табиғат пен қоғамның жалпы заңдылықтарын зерттеуге байланысты талдама жасайды.
Нақты өмірде қылмыскерлік пен басқа келеңсіз әлеуметтік ауытқулар (алкоголизм, маскүнемдік, наркомания, көдеңкелі экономия және т.б.) арасындағы шекараны дәл анықтау қиын. Оларды оқшаулап қарау салыстырмалы, жасанды болып шығады.
Қолданыстағы заң қылмыскерліктің шекарасын. көрсетеді, бірақ криминологиялық зерттеулердің шекарасы адан біршама кен. Қоғам мен заң өзгергенде қылмыс және қылмыс емес деген ұғымдар да өзгереді Криминолог белгілі бір іс-әрекеттерді риминалға жатқызу (оларды заң бойынша қылмыс деп тану) және криминалға жатқызу (тиісті іс-әркетттерді заң бойынша қылмыстар қатарынан, яғни қылмыстық жазаланатындар қатарынан алып тастау) туралы мәселеге өз үлесін қосады. Қылмыс жасайтын адамдарды зерттей келе криминологтар мынаны байқады: ұдайы құбылып отыртын жағдайда олардың қоғамға қауіпті әрекеттері өз нысаның өзгертеді екен, ал бұл нысанның өзгеруінен сол әрекет өзінің қоғамға қауіптілік келтіретін жаңа шындыққа сәйкестігін осы криминологтар қамтамасыз етеді. Қылмыстық құқық саласындағы мамандарда құбылмалы кезде қоғамға қауіпті әрекет нысанының өзгеретіндігі жайында толықтай деректер болмайды.
Сонымен криминолог қылмыскерлік пен келеңсіз әлеуметтік ауытқулардың өзге нысандарының өзара байланысындағы, олардың қоғамға қауіпті әркетке айналуындағы заңдылықты зерттейді.
Профессор Г.М. Минковский бейнелеп айтқандай, криминологтердің назар аударатын объектілері қалайда фондық құбылыстар болуға тиіс. Бірақ криминологтпр олпрды толық көлемде емес, тек олардың қылмыскерлікпен байланысын ғана зерттейді.
Қылмыскерлік детерминациясы және себептілігі-бұл, жалпы алғанда, қылмыскерліктің қоғамда туындау процесі (әлеуметтік детерминация) және сол процесті тудыратындарды, себептік байланыстарды бөліп алу (себептілік).
Қылмыскерлік детерминациясы мен себептілігі, жалп, қоғамдағы, мемлекеттегі, аймақтағы қылмыскерліктің, белгілі бір әлеуметтік топ өкілдерінің қылмыскерліктің, белгілі бір әлеуметтік топ өкілдерінің қылмыскерлігінің, қылмыскерліктің кейбір түрлерінің, жеке қылмыстық әрекетінің қандай да бір кезеңде дамуын зерттейді.
Бұл ретте тек қоғамның қылмыскерлікке ғана емес, сонымен қатр қылмыскерліктің қоғам өмірінің әр түрлі жақтарына ықпал ет процесі де талданады.
Қылмыскерліктің әр түрлі ықпалға ұшырау заңдылығын талдағанда алдыда қылмыскерлікпен күрестің неғұрлым тиімді жолдарын іздестіру мақсаты тұрады.
Қылмыскерлікпен күрес-күрделі, көп аспектілі қызмет, ол қылмыскерліктің өзіне және оның себептеріне жағдай ға ықпал етуді қамтиды. Бұл қызмет қылмыскерлікпен күресті жалпы ұйымдастыруды да, қылмыскерліктің алдын алуын да, құқық қорғау қызметін де қамтиды. Егер алғашқы екі мәселе, негізініен, криминологтардыңназарын аударатын басты объектілер болып келсе , ал құқық қорғау қызметі-оның жүйелгін қамтамасыз ету және криминологиялық келісім тұрғысынан алынады. Құқық қорғау қызметінің кейбір бағыттарын қылмыстық процесс, жедел-іздестендіру қызметі бойынша мамандар және басқалар анықтайды.
Криминолог-жан-жақты экономикалық, саяси, әлеуметтік, құқықтық және басқа да ұсыныстар бере алатн әмбебап маман емес. Қоғам өмірінің экономикалық саяси және басқа да салаларын, құқықтың әр түрлі салаларындағы мәселелерді тереңірек талдаған сайын ол алғашында басқа мамандармен ынтымақтастықта болады, кейіннен эстафета таяғын олардың қолына ұстатады, содан кейін барып олар қылмыскерлікті тудыратын себептер мен жағдайлары нақты жолдарын анықтайды.
Бұл ретте криминологте оның өзіне ғана тәне зерттеу саласы болаы: тікелей қылмыскерлік туындайтын әр түрлі әлеуметтік құбылыстар мен процестердегі (әлеуметтік, саяси және басқа) өзара байланыстықты бөліп алу. Ол өзі алған нәтижелер жайында экономистерді, саясаткерлерді, социологтерді, құқық қорғағашы және басқа мемлекеттк органдарды, жұртшылықты хабардар етеді. Бірақ криминолог, енді болды, бұдан былай жұмыссыздық та, кедейлікте болмайды, қылмыскердің ешқайсысы жазасыз қалмайды деп қол қусырып отыруға тиіс емес. Ол жұмыссыз азаматтардың қандай бөлігі кедейлік сатысының ең төменгі баспалдағында тұрғандығын, сол себепті олардың қылмыс жасайтындығын ашып көрсетуі тиіс. Бірақ онадай адамдардың ішінде қылмыс жасамайтындар да бар. Тиісінше, кейбір тұрақты теріс құбылыстарды тез жою жөнінде мәселе көтермесе де, криминолог өз ақпаратымен олардың криминологендік әрекеттерін бейтараптандыруға, оң факторлармен өзара қатынасын қамтамасыз етуге көмектесе алады (қарттарға, мүгедекттерге экономикалық көмек; еңбекке жарамды адамдарды жұмысқа орналастыру; қылмыспен келген табысты жуып-шаюға жол бермеу және т.б.).
Сонымен қатар криминолог қылмыскерді азайтуға ықпалын тигізетін құбылыстарды назарға алады-ол тек криминогендік ғана емес (қылмыскерлікті туындататын), сонымен қатар антикриминогендік (туындайға тоқсауыл болатын) мән-жайларға да баса көңіл аударады.
Оның антикримогендік процестер жайындағы ақпаратты қылмыскерлікпен күресте батымды шара қабылдауға көмектеседі.
Сонымен біріншіден криминология өмірдегі барлық жағдайға жан-жақты ұсыныс беретін әмбебап ғылым емес, екіншіден, қылмыскерлікпен күрес проблемасын орын мен уақыттың нақты жағдайларында шеше отырып ол өз бағытын ұстанады.
Криминологиялық тұжырымдар әлуметтік қайта өзгеру процесцінде қолданысқа алынады, солай болуға тиіс те, бірақ криминолог пен революционерді, криминолог пен билік басындағылардың жауын ажырата білу керек.
Криминолог іс жүзінде әрқашан қоғамға оның денесіндегі сыздауықты, әлеуметтік басқаруағы қателіктерді көрсететін сыншы рөлін атқарады, себебі қылмыскерлік оң жетістіктердін жақсы өмірден туындамайды. Ал, оның ұсынысы болмаса қылмыскерліктің тасасына тұрған, кейде қоғамға қылмыскерлік арқылы қарағанда ғана көрінетін теріс құбылыстардан арылу мүмкін емес.
Криминолгиялық құбылыстарды ескеру-қоғамдық қатынастарды құрбансызжәне астан-кестен төңкеріссіз, ғылымға сүйеніп қайта құру жолындағы маңызды қадам.
Әлеуметтік жетістіктерді емес, қателіктерді ғана көрсеткені үшін криминологті айыптау пациенттің келессі түр-түсін, инабаттылығын, жақсы қасиеттерін сөз етпей, оның ауруы жайында, оны емдеудің жолын айтқан дәрігерді айыптағанмен бірдей.
Мұны айтып отырған себебіміз КСРО кезінде криминологиялық зерттеулерге отыз жылдан аса уақыт тыйым салынаған еді. Ол тыйым қылмыскерлік пен қылмыскерді зерттеу жөніндегі мемлекеттік институт қайта ұйымдастырылып, Орталық статистика басқармасының моральдық статистика бөлімі таратылған 30жылдардан басынан Қылмыскерліктің себептерін зерттеу және оның алдын алу шараларын қарастыру жөніндегі бүкілодақтық институт құрылған 1963 жылға дейін созлды. Бұл кезеңде қылмыскерлік проблемалары бойынша, бірақ қылмыстық құқық, криминалистика және басқа пәндер шеңберінде жекеленген ғылыми зерттеулер жүргізілді. Іс жүзінде әңгіме күрделі де бүтіндей ерекше құбылыс болып табылатын қылмыскерлік жайында емес, жемкеленген қылмыстармен күрес жайында ғана еді.
КСРО құрамында болған мемлекеттердегі социолизмнің ыдырауы қылмыскерліктің себептеріне, әсіресе, наркобизнес, жөзекшелік, валюталық операциялармен жасалатын қылмыстардың себептеріне жаңаша көзқарасты талап етті.
ТМД елдерінде алғашқы Криминологиялық ассоциация 1991 жылы құрылды. Қазақстан республикасында да Криминологиялық Ассоциация 2000 жылы құрылып, аталған ұйымның қылмыстықтың алдын алу журналы 2001 жылдан бастап жылына екі рет жарық көрес бастады. Алғашқы Қазақстанның Криминологиялық ассоциясының төреғасы болып заң ғылымдарының докторы, профессор И.И.Рогов сайланды.
Криминолгияның ғылым ретінде мазмұны- бұл дегеніміз: қылмыскерлікті, оның өзгерістерін, аймақтық және әлеуметтік-топты ерекшеліктерін зерттеу және бағалауу; тиісті қылмыскерліктің детерминация және себептілік процестерін, оның өзгерістері мен айырмашылықтарын зерттеу және криминологиялық зерттеулердің метеодологиясы мен әдістемесіне қатысты ұсыныстар дайндау.
Криминолгия пәнінің анықтамасымен салысырып қарасақ, мұнда, біріншіден, қылмыскерлкті, оның детерминеция және себептілік процестердін, екіншіден, қылмыскерлікпен күрес жөнінде криминолгиялық зерттеулерің методологиясы әдіснамасы мен әдістемесі бойынша ұыныс дайындауды көресту өзінше жаңалық болып табылады
Кез-келген ғылымның методологиясы мен әдістемесі маңыды рөл атқарады, себебі олар әрқашанда зерттеу объектісіне байланыстырады және оның нәтижелерінің сенімділігін, растығын анықтайды. Зерттеу әдістемелері мен әдістерінің өзіндік ерекшеліктері осы әдістері ді игерген мамандардың, сондай-ақ арнаулы зерттеу мекемелерін ұйымдастырудың қажет екендігін талап етеді.
Криминология бойынша 60 жылдары шыққан алғашқы оқулықтарды оның пәні мен мазмұнын қарастырға қылмыскердің жеке басы сөз болмайды. Қылмыскерлдің тұлғасын жалпы анықтаудың теория жүзінде бас тарту дегеніміз жеке дараны әлеуметтік айналдыру бас тарту деген сөз, олойлап қарасаңыз криминологиялық теорияны әдістемелік негізінен айырылды -деп У.С.Жекебаев дұрыс айтқан болатын. Кейін қылмыскерлікпен, оның себептерімен, қылмыскерліктің алдын алу шараларымен қатар оның себептерімен, қылмыскерліктің алдын алу шараларымен қатар ол жайында сөз қозғала бастады. Ондағы мақсат-криминолгтердің оған өзінше бөлек назар аударуы керек екендігін, қоғамдық қатынастарды зерттеу қылмыскердің жеке басын зерттеуді алмастыра алмайтындығын, ал қылмыскерлікке және оның себептеріне ықпал ету-адамның салтын сауықтыру және белгілі бір жеке мінез-құлықты түзету екендігін көрсету еді. Криминология пәнін, оның мазмұнын анықтаудағы мұндай көзқарас өзін ақтады, себебі ол, мысалы, қылмыскердің жеке басын криминологиялық зерттеудің дамуына ссептігін тигізді. Осы күні зерттеулер нәтижелерінің маңыздылығы даусыз, енді криминолгияның пәні мен мазмұнын анықтауда қылмыскердің жеке басын криминологияның пәні мен мазмұнын анықтауда қылмыскердің жеке басын қылмыскерліктен бөлек, оның себептері ен алдын алу шараларынан бөлек сөз етуге болмайды. Қвылмыскердің жеке басын криминология пәнінде бөліп алудың жасандылық сипаты бар, ол жайында алда сөз болады.

Қылмыстардың себептері, олар үшін жауапкершілік принциптері туралы көптеген негізге алынатын идеялар адмзат тарихының бастапқы кездерінде-ақ пайда болған.
Криминология тарихы, өзінше дербес ғылым ретінде 19 ғасырдан басталады, жаратылысық-ғылыми әдістерді қолдану аясы кеңіді. Олар қоғамдық ғылымдарға да ене бастады.
19 ғасырдың 1-жартысында криминологияның дербес ғылым ретінде қалыптастуына зерттеулердің мына төр түрі айқын әсерін тигізді: 1) антропологиялық; 2)статистикалық; 3)әлеуметтік-экономикалық, социологиялық және т.б., олар арқылы қылмыскерлік факторларына және оларға ықпал ету тетіктеріне талдау жасалды; 4)әлеуметтік-құқықтық.
Антропологиялық зерттеулердің негізін қалаушы френолог Галь болатын. Ол қылмыс жасайтын адамдарды үш категорияға бөлді, қылмыскерлерді биологиялық топтастырудың басын бастады. Кейін туа келе қылмыскер деген идеяны бұрынғы түрме дәрігері, сот-медицинасының итальяндық профессоры Цезарь (немесе Чезаре) Ломброзо тамаша негіздеді. Қылмыскер болып туады-деді ол өзінің алғашқы еңбегінде.Кейін ол туа қылмыскер болу типтердің біреуі ғана, ал өсе келе өмір ықпалымен қылмыскер болатын басқалар да бар екенін мойындады. Ламброзоның бұл жұмысы күшті дау туғызды: бір авторлар оны қолдады, басқалары оның идесын қолдамады, өздерінше зерттеулер жүргізді, 19 ғасырдың соңы-20 ғасырдың басында қылмыстық антропология жөнінде көбісі Ломброзо тееориясын сынады.
Ломброзо болса қылмыскерлерді және қылмыс жасау себептерін зерттеу ауқымын кеңейтіп, айтысты жалғастырды. Ол өзінің кейінгі жұмыстарында сыртқы ортаның қылмыскерлікке ықпал ететін әртүрлі факторларына назар аударды, туа қылмыскер болатындық туралы теориясынан бас тартпаса да біртіндеп әлеуметтік факторларға көңіл бөле бастады.
Ломбозоның идеясын оның шәкірттері-белгілі итальян ғалымдары Рафаэль Гарофало мен Энрико Ферри дамытты, олар қылмыскерліктің әлеуметтік факторларына аса назар аударды. Ферридің пікірінше, антропологиялық мектептің айрықшылығы сонда, ол органикалық және психикалық келбеттері, мұралыған өзгеше екендігін мойындады. Қылмыскерлерді адамзат тұқымының ерекше бір түрі деп санады. Тиісінше, жазаны, қоғамның осы адамзат тұқымының бір түрініен қорғанысы ретінде қарады.
Бұл бағытты жақтаушылар Францияда және басқа да елдерде болды. Ресейде П.Н.Тарановскийдің , Д.А.Чжидің жұмыстары, біршама Д.Дрильдің және басқа авторлардың жұмыстары антропологиялық бағытқа жақын болды.
Айтулы криминологиялық жұмысардың бірі-Қылмыскерліктің экономикалық факторынының авторы Ван-кан кейіндері былай деп жазды: Ламброзоның еңбегі сонда, ол криминология саласындағы ойды оятты, жүйе құрды, тапқыр және батыл гипотеза жасады, ал нәзік талдамалар мен түйінді тұжырымдарды ол өз шәкірттеріне қалдырды.
Ресейде А.Хвостов, Францияда А.Герри, Бельгияда Э.Дюкпетью қылмыскерлік жайында жинақталған деректерге арнаулы статистикалық зерттеулер жүргізді. Олардың қылмыскерліктегі заңдылықты зерттеу үшін қаншалықты маңызды еендігін бельгиялық математик А.Кетле айқын көрсете білді. 1836 жылы А.Кетленыің Адам және оның қабілетінің амуы немесе қоғамдық физика тәжірибесі атты шығармасы жарық көрді, онда автор былай деп жазды: Қылмысқа қатысты нәрселердің бәрінде сандар соншалықты тұрақты қайталанады, ол жағдайда назар аудармасқа болмайды. Қылмыстардың белгілі бір түрлерінің жыл сайын ұдайы қайталанып тұратындығы және олар үшін берілетін жаза түрлерінің де сол пропорцияда болатындығы қылмыстық соттың бізге беріп отырған қызықты статистикалық мәліметтері. Мен олардың өзімнің әр түрлі шығармаларымда бетке ұстадым, әрқашан қайталаудан жалықпадым:таңғаларлық дәлдікпен төлем жасап тұратын бюджет бар, ол-зындан, түрме, эшафот бюджеті; солбюджеттің азаюын ойластыруымыз керек.
Мұндай зерттеулерді басқа авторлар да жалғастырды олардың кқөмегімен, біріншіден, қылмысты немесе қылмыстарды зерттеуден статистикалық заңдылығы бар жаппай әлеуметтік құбылыс болып табылатын қылмыскерлікті зерттеуге қадам жасалды, екіншіден, қылмыскерлік туралы сатистикалық мәліметтердегі өзгерістер мен қоғамдағы өзгерістер арасындағы өзара байланыс көсетілген.
Ал, әлеуметтік-экономикалық, социологиялық зерттеулерді алатын болсақ, көптеген авторлар (Ферри, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.