Автокөлікті бағалаудың қағидаттары
Кіріспе
ҚР Азаматтық кодексінің 117 - бабына сәйкес бекітілген: Жылжымайтын заттарға жатпайтын мүлік, оның ішінде ақша мен бағалы қағаздар жылжитын мүлік болып табылады. Заң құжаттарында көрсетілгеннен басқа реттерде жылжитын мүлікке құқыққа тіркеу талап етілмейді. Сонымен ҚР АК жылжитын мүлікке анық және толық анықтама бермейді; осыған байланысты мемлекеттік тіркеуге жататын әуе және теңіз кемелері, ішкі суда жүзу кемесі, өзен - теңіз жүзу кемесі, ғарыштық обьектілер де жылжымайтын заттарға теңестіріледі . Қазақстан Республикасының жол жүру ережесіне сәйкес көлік құралы болып жолмен адамдарды, жүк пен құрал - жабдықтарды алып жүретін құрылғы табылады. Көлік құралының құрамына механикалық көлік құралдары, тіркемелер, мопедтер, аспалы қозғалтқышы бар велосипедтер және осыған ұқсас сипаттағы басқа да көлік құралдары кіреді. Механикалық көлік құралдары құрамына автокөлік құралдары, мотокөлік құралдары, троллейбустар, трамвайлар, әртүрлі тракторлар, өзі жүретін көлік құралдары. Мем СТ 25 478-91 сәйкес автокөлік құралдарына жүк және жеңіл автомобильдер, автобустар және автопоездар
Жылжымaйтын мүлiк объектiсiн бaғaлaу үрдici мeншiк иeлeрiмeн жәнe бacшылaрмeн кeлiccөз жүргiзудeн бacтaлaды. Бaғaлaушы oбъeктiдe бoлғaн кeзiнде бaғaлaнaтын oбъeктiгe тeксeру жүргiзiп, жaғдaйы турaлы кeңeйтiлгeн aқпaрaт жинaуы тиiс.
Тeксeру жүргiзу aлдындa oбъeкт бoйыншa қaжeттi тeхникaлық құжaттaрмeн тaнысып, эксплуaтaциясынa жaуaпты техникaлық қызмeт көрсeту өкiлдeрiмeн сұхбaт жүргiзу кeрeк.
Техникaлық құжaттaрмeн тaнысу кeзiндe, жoбaдa бoлғaн өзгeрiстeр, қaйтa жөндeулeр бoлды мa, aғымды жәнe күрдeлi жөндeу өткiзгeн күнi, oбъeктiдe aпaт бoлды мa, aпaт сaлдaрын жoю үшiн қaндaй шaрaлaрдың жүзeгe aсырылғaнын aнықтaу кeрeк. Oбъeктiнi oның тeхникaлық жaғдaйынa жaуaпты өкiлдeрiмeн бiргe қaрaу кeрeк.
Бaғaлaу әдiсi-жылжымaйтын мүлiктiң нaрықтық, кaдaстрлық жәнe бaсқa дa құнын aнықтaудa қoлдaнылaтын зaңдық, қaржылық-экoнoмикaлық әрeкeттeрдің жиынтығы бoлып тaбылaды.
Жылжымaйтын мүлiк oбъeктiсiн бaғaлaу кeзiндe жaлпы бeлгiлeнгeн нoрмaғa сәйкeс нeгiзгi үш әдiс қoлдaнылды:
1. Сaтулaрды сaлыстыру әдiс;
2. Тaбыстық әдiс;
3. Шығындық әдiс
Сaтулaрды сaлыстыру әдiсi дaмығaн жeр нaрығы бaр eлдeрдe кeң қoлдaнылaды болып табылады. Ол бaғaлaу жүргiзу сәтiне ұқсaс сaтылғaн жeр учaскeлeрiнiң мәлiмeттeрiн сaлыстыру жәнe сәйкeстeндiругe нeгiздeрiнe нeгiздeлгeн. Мұндa нaрық жaғдaйлaры aғымды сaту бaғaлaры aрқылы бeлгiлeнeдi, бiрaқтa сұрaныс пeн ұсыныстың нaрықтық бaғaлaрын eскeрiп бaғaлaу жүргiзугe болaды. Міне, қораптың барлығын алу үшін жасай алатын бірнеше нәрселер бар, содан кейін оң жақ көрсеткі түймешігін басыңыз. Сoнымeн бiргe кeлiсiмдeрдiң бaғacынa eрeкшe әсeрлeрдi дe eскeру мaңызды болып тaбылaды:
- Нeсиe кeлiсімнiң шaртын oрындaмaғaн жaғдaйда кeпiлдiктi aлып қoю қaупi;
- Жылдaм сaту нeмeсe сaтып aлу мұқтaждығы;
- Жергiлiктi eрeжeлeрдiң өзгeруi.
Көбінece сoнымeн қaтaр oблыстық жәнe жeргiлiктi бacқaру oргaндaрымeн
Тaбыcтылық көрсeткiштeрiн көбiнeсe бiр нaрықтa қaжeт сaлыстыру бaсқaсы жoқ бoлғaндa eрeкшeлeнeтiн нaрықтa сaлыстыру үшiн қoлдaнылaды.
Кoмпьютeрлiк тaлдaу жүргiзу мәлiмeттeр бaғасы мен сату саны болуы жобаланады. Олар объектілердің максималды саны бoйыншa жинaқтaлaды. Тaлдaудa мaңызды бoлып тaбылaтын пaрaмeтрлeр тaлдaнaды. Мәлiмeттeр бaзaсының қaлыптaсуынaн кeйiн жәнe мaңызды фaктoрлaрдaн aуыспaлылaры құрылғaннaн кeйiн үлгi түрi тaлдaнaды. Кeлeсi дeңгeйдe үлгi идeнтификaциялaнaды, мұндa бiрнeшe әдiстeр қoлдaнылaды:
1.Сaтудың жүп тaлдaуы;
2.Көптi рeгрeссивтi тaлдaуы;
3.Адaптивтi бaғa тaлдaуы.
Сaтудың сaлыстырмaлы әдiсiнiң құрaмa бөлiгi бoлып тoптaстыруғa болaтын түзeтулeр aнықтaмaсы бoлып тaбылaды, oны үш түргe тoптaстыруғa болaды:
-ғимaрaт сипaттaмaлaрынa түзeту;
-oрнaлaсу oрнынa түзeту;
-келiсiм тaлaптaрынa түзeту.
Бұл этaптa фaкторлaрдaн тәуeлдi oбъeкт құнының мaтeмaтикaлық мaғынaсын aлaмыз (aуыспaлы жaғымeн көрсeтiлгeн). Нәтeжиe aприoрлы бoлып тaбылмaйды (әсiрeсe түзeтудiң сaндық мaғынaсындa ) жәнe критикaлық әдiстi тaлaп eтeдi.
Жылжымaйтын мүлiктiң нaрықтық құнын eсeптeу үшiн сaтулaрды сaлыстыру әдiсi. Мүліктің әділ құнын түзету үшін активтерді қадағалау әдісі. Мүліктің әділ құнын түзету үшін активтерді қадағалау әдісі. Мүліктің әділ құнын түзету үшін активтерді қадағалау әдісі.
Сaтулaрды сaлыстыру әдiсi сoңғы уaқыттa сaтылғaн oбъeктiнiң бaғaсын салыстыруға негізделген. Қолтаңбаларды жазу әдісі ағымдағы шоттың ағымдағы бағасын салыстыруға негізделген.
Сaтулaрды сaлыстыру әдiсiнiң принциптeрi:
1.Сұрaныс жәнe ұсыныс;
2.Алмaстыру принципi;
3.Прoпoрциoнaлдық;
4.Тәуeлдiлiк принципi
Тaбыстық әдiс бaғaлaу құнының тaбыс үрдiсiн көрсeтeдi, жылжымайтын мүлiктiң бaғaсы aғымдық тaзa тaбыстың бaғaсынa тiкeлeй бaйлaнысты бoлaды. Бaсқa сөзбeн aйтқaндa, жылжымaйтын мүлiктi қaзiргi бағaмeн aлып, oсы oбъeктiдeн бoлaшaқтa тaбыс aлуғa ( мысaлғa, жaлға бeру) құқығы бaр бoлып тaбылaды. Алайда, сатуға меншік құқығының иесі жоғалып кетті және жұмысқа орналасу құқығы толықтай бас тартылуы керек.
Тaбыстық кaпитaлизaция әдiсiн қoлдaнудa мүлiкпeн мeңгeрудeн бaғaлaу тaбыстың aғымды құны бaғaлaнaды. Тaбыстық aғымдaр жәнe қaйтa сaтудaн пaйдa болғaн aғымдық жaлпы құнғa кaпитaлизaциялaнaды.
1. Автокөлікті бағалаудың әдістемелік негіздері
1. 1. Автокөлік құралдары құнының түрлері, бағалау мақсаттары
ҚР Бағалау қызметі туралы Заңына сәйкес бағалау мақсаты үшін құнның негізгі түрі нарықтық құн болып табылады . Автокөлік құралдарын бағалауда, бағалау қызметі туралы заң талаптарына жауап беретін құнның негізгі түрлерінің аты мен анықтамалары төменде көрсетілген :
Автокөлік құралының нарықтық құны - автокөлік құралының бәсеке жағдайында ашық нарықта өткізілуі мүмкін ықтимал баға, мұнда мәміле жақтары ойланып, шешім қабылдайды, барлық қажетті ақпарат ашық болады, ал мәміле бағасының көлеміне қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді.
Шектеулі нарықтағы автокөлік құралының құны - автокөлік құралының ашық нарықта сатылуы мумкін емес немесе қосымша шығынды талап ететін құны. Ол конструктивті немесе экалогиялық қауіпсіздік, арнайы функционалды бағыттағы және т.б. критерийлер бойынша қабылданған заңдарға сәйкес автокөлік құралдарын эксплутатциялау шектелген немесе мүмкін болмайтын кезде бағалау процесінде қолданылады.
Автокөлік құралының белгілі бір жағдайда және оны қолдану мақсатына байланысты құны - автокөлік құралының белгілі бір жағдайға және оны қолдану мақсатына байланысты анықталатын құны. Жаппай эксплуатацияланатын автокөлік құралдарынан елеулі айырмашылығы бар, пайдалану шарттары мен мақсаттары ерекше автокөлік құралдарын бағалауға арналған. Негізінен раритеттік автокөлік құралдарын бағалауға қолданады.
Автокөлік құралының бағалау құны - есептік (анықталатын) көрсеткіш. Автокөлік құралын бағалауда әр түрлі кезеңдердегі құнның түрлері анықталады:
♦ автокөлік құралын өндіріске дайындап, игеру - жобалық (потенциалды, инвестициялық) құн;
♦ автокөлік құралын эксплуатациялау - бастапқы (толық бірінші) құны, бастапқы баланстық құны, қалпына келтіру құны, баланстық құны, қайта өңдеу
құны, ауыстыру құны, қалдық құны, нарықтық құны, кедендік құны, сақтандыру құны, жөндеу бойынша құны (қалпына келтіру бойынша), жойылу құны;
♦ эксплуатациядан шығып қалу - утилизациялық құн.
Жобалық (потенциалды, инвестициялық) құн - автокөлік құралдарының болжамды нарықтық құны, ол бизнес-жоспарды игеру, инвестициялық және өндірістік жобаны қабылдауда, автокөлік құралын шығару бойынша жаңа өндірістік қуаттылықты ойлап табудың технико-экономикалық құжаттарында көрсетіледі.
Бастапқы (толық бірінші) құн - автокөлік құралдарын кәсіпорынға қабылдау құны, яғни ол автокөлік құралының сатып алу мерзіміндегі нақты шығындардың жиынтығымен анықталады.
Бастапқы баланстық құн - кәсіпорын балансына тіркегендегі автокөлік құралының бастапқы құны, ол есептік бухгалтерлік құжаттарда көрсетіледі.Эксплуатациядағы автокөлік құралының негізгі қорды келесі қайта бағалау мерзімі немесе оны қайта жабдықтауды ресми тіркеу мерзімі келгенге дейін, бастапқы құны ескеріледі.
Қалпына келтіру құны - алдын ала сатып алынған автокөлік құралының қазіргі жағдайда бағалар мен тарифтердің өзгеруін ескергендегі, қайта өндіру құны немесе ауыстыру құны. Негізгі қорды қайта бағалағанда, толық қалпына келтіру құны анықталады, яғни алдын ала өндірілген автокөлік құралының қайта бағалау уақытына бағалар деңгейін (тозуды қоспағанда) ескергендегі бастапқы құны. Жалпы жағдайда негізгі қордың толық қалпына келтіру құны шығындардың толық құнын анықтайды, бұл шығындарды оны иемденетін ұым өтейді, оған автокөлікті ұқсас жаңа, нарықтық бағалары және тарифтері бойынша объектіге ауыстырудың мүмкін шығындары, тасымалдау, объектіні орнату (монтажы), шетел объектілері үшін кедендік төлемдер және т.б. кіреді.
Баланстық құн - бухгалтерлік есепте көрсетілген автокөлік құралының құны, ол не бастапқы баланстық құнға, не автокөлік құралының қалпына келтіру құнына тең.
Қайта өңдеу құны - автокөлік құралының бүгінгі күнгі сатылып жатқан немесе өндіріліп жатқан нақты көшірмесінің құны.
Ауыстыру құны - ұқсас функционалды және конструктивті сипаттамалары бар, бағаланып жатқан автокөлік құралы аналогының құны.
Қалдық құн - бастапқы баланстық құннан немесе толық қалпына келтіру құнынан қалдық құнын анықтау мерзіміндегі жинақталған тозу сомасын алып тастағанға тең.
Жойылу құны - автокөлік құралының ұқсас автокөлік құралдары тұрақты қызмет көрсету уақыты аяқталғандағы, аталған автокөлікті пайдаланудан шығарып тастау қажет болғандағы құны.
Утилизациялық құн - автокөлік құралының оның агрегаттарының, тораптарының, бөлшектер жүйесі мен эксплуатациялық материалдарының, оған олардың утилизациялау шығындары қосылады, нарықтық құнына тең құн.
Кедендік құн - автокөлік құралдарын шығарған мемлекеттегі нарықтық құны, оған кіргізілген кедендік территорияға дейін әкелу шығындары (тасымалдау құны, тиеу шығындары, түсіру, қайта тиеу, сақтандыру сомасы), сонымен қатар сатып алушының комиссиондық және брокерлік сыйақыларға кеткен шығындар кіреді, оған тек автокөлік құралын сатып алуға байланысты комиссиондық сыйақыларкірмейді. Автокөлік құралдарының кедендік құнын бағалау кедендік төлемдер мен айыпқұлдарды, сонымен қатар көлемі автокөлік құралдарының кедендік құнына байланысты болатын басқа да төлемдерді есептеу үшін жүргізіледі.
Сақтандыру құны - автокөлік құралының сақтандыру шартына отыру уақытындағы нарықтық құны. Шарттың осы түрінің негізгі талабы болып табылады.
Автокөлік құралының конструкциясына өзгерістер енгізу құны - автокөлік құралының конструкциясына өзгерістер енгізу құны, оған еңбек және материалдық шығындар, құжаттық шығындар, салықтар және басқа да міндетті төлемдер, сонымен қатар табыс.
Автокөлік құралының конструктивті элементтерінің (қосалқы бөлшектерінің) құны - автокөлік құралының конструктивті элементтерінің (қосалқы бөлшектерінің) бәсеке жағдайында ашық нарықта сатып алынуы мүмкін ең ықтимал бағасы, мұндай жағдайда мәміле жақтары ақылмен, барлық қажетті ақпаратты ала отырып қызмет істейді, және мәмілесіне бағасына қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді.
Автокөлік құралын жөндеуге арналған материалдарының құны - автокөлік құралын жөндеуге арналған материалдардың бір өлшем бірлігінің ең ықтимал бағасы, яғни ол бәсеке жағдайында ашық нарықта сатып алынуы мүмкін, ал мәміле жақтары ақылмен, барлық қажетті ақпаратты ала отырып қызмет істейді және мәміле бағасына қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді. Автокөлік құралдарын жөндеу бойынша қызмет көрсетулердің еңбек сиымдылығының бір өлшем бірлігінің ең ықтимал бағасы, яғни ол бәсеке жағдайында ашық нарыққа осы бағамен шығарылуы мүмкін, ал мәміле жақтары ақылмен, барлық қажетті ақпаратты ала отырып қызмет істейді және мәміле бағасына қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді. Жаңа немесе ұсталған автокөлік құралдарын бағалауға байланысты нарықтық құн автокөлік құралдарының бірінші немесе екінші нарықтағы құнына бөлінуі мүмкін . Бірінші нарықтағы құн - бірінші рет сатуға шығарылған автокөлік құралдарының нарықтық құны. Екінші нарықтағы құн - мемлекеттік тіркеуден өткен және сатуға ұсынылған, ұсталған автокөлік құралының нарықтық құны.
Автокөлік құралдары конструктивті күрделі құрылым екенін ескеріп, оны бағалауды 2 кезеңде жүргізу қажет .
Бірінші кезең - автокөлік құралының техникалық құрамын айқындап алу. Техникалық құрамы - бұл автокөлік құралының, буындары мен бөлшектерінің техникалық жағдайының қозғалыс және эксплуатация қауіпсіздігі шарттарына, талаптарына сәйкестігін анықтау. Бұл кезеңде автокөлік құралының функционалдық іс-әрекетін орындау мүмкіндігі айқындалады, яғни жолаушылар мен жүкті тасымалдауды жүзеге асыру. Егер автокөлік құралының функционалдық мүмкіндіктері қауіпсіздік және эксплуатация талаптарына сәйкес болса, онда ол зерттеудің екінші кезеңіне өтеді.
Екінші кезеңде экономикалық құрамы айқындалады. Экономикалық құрамы - бұл автокөлік құралының тауарлық (сандық және сапалық) қасиеттерін және бағалаудың жалпы әдістері негізінде оның құнын, объектінің өзгерген қасиеттерінің оның тұтыну құнына әсерін анықтау.
Бірінші және екінші кезеңдерде орындалатын іс-әрекеттер автокөлік құралдарын бағалау қызметінің жалпы мақсаттары болып табылады. Автокөлік құралдарын бағалауда жалпы мәселелерді шешумен қатар, жеке моменттерін де анықтап алу керек:
◊ ұсынылған автокөлік құралының сипаттамасы (моделі, шығарылған жылы, техникалық жағдайы және т.б.);
◊ ұсынылған автокөлік құралының қандай да бұзылған бөлшегінің сипаты;
◊ ұсынылған автокөлік құралының бұзылу көлемі;
◊ амортизациялық тозу көлемі;
◊ лакобояулық жабынның сипаттамасы (компоненттер жағдайы);
◊ қалпына келтіруге, жөндеуге қажетті қосалқы бөлшектер;
◊ қандай да қосалқы бөлшектердің құны;
◊ автокөлік құралын жөндеуге қолданылатын материалдардың құны;
◊ қалпына келтіру шығындарының құны;
◊ жөндеу нәтижесінде автокөлік құралының тауарлық түрінің жоғалу құны;
◊ ұсынылған автокөлік құралының жойылу құны;
◊ ұсынылған автокөлік құралын жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарының көлемі және сипаты;
◊ жөндеудің техникалық-экономикалық жөндігі;
◊ нормативті (амортизациялық) тозуды ескергендегі, автокөлік құралының толық қалпына келтіру құны;
◊ сақтау, тасымалдау, эксплуатациялау және т.б. процесі негізнде, автокөлік құралының жағдайы мен қасиеттерінің өзгеруі нәтижесінде арзандату көлемі.
Автокөлік құралдарын бағалау қызметінің объектісі жеке және заңды тұлғалар мүліктік жауапкершілікке ие болатын, автокөлік құралдарының тұтыну қасиеттері болып табылады . Бұл мәселені шешуге автокөлік құралдарын бағалау әдістемесі келтіріледі, ол ғылыми рекомендацияларға сәйкес, халықаралық тәжірибемен қатар, қазақстандық нарықта жылжымалы және жылжымайтын мүлікке баға белгілеу ерекшеліктерін ескеріп жасалынған.
Автокөлікті бағалаудың мақсаты- бағалау қызметінің негізгі мақсаты жылжымайтын мүлікті, машиналар мен жабдықтарды, көлік құралдарын иемденуі бойынша, билік жүргізуге және пайдалануға, жеке тұлғалар, заңды тұлғалар және мемлекет араларында құқықтық қатынастардың туындауында байланысты жылжымайтын мүлік обьектілердің машиналар мен жабдықтардың, көлік құралдарының құнын анықтау болып табылады.
Машиналар мен жабдықтарды, көлік құралдарын бағалаудағы сұраныс келесі жағдайларда туындайды:
1) көлік құралдары тобы бойынша негізгі қорларды қайта бағалау;
2) экспорттау және импорттау барысында кедендік құнын анықтау;
3) жекешелендіру;
4) сатып алу-сату, соның ішінде аукционды;
5) кепілді рәсімдеу;
6) жалға беру және лизингтік операциялар;
7) жарғылық капиталына салымдар ретінде рәсімдеу;
8) акционер салымдарын қоғамнан шығу барысында бөлу;
9) жоғалу, жою немесе зақымдану жағдайларынан сақтандыру;
10) зақымдану кезінде зиян құнын бағалау;
11) иелердің азаматтық жауапкершілігін сақтандыру;
12) сыйға беру (салық салу мақсаттары үшін);
13) мұрагерлік (салық салу мақсаттары үшін);
14) сот тәртібі бойынша мүліктерді бөлісу;
15) айырбастау шарты және бартерлік мәмілелер;
16) мүліктерді тәркілеу;
17) есептен шығару және қосымша пайдалану.
Құн түрін бағалау мақсаты мен ахуалына байланысты таңдалады. Бағалау мақсаты мен дәлелдері бағалау объектісін таңдауына ықпал етеді, бағалау әдістерінде қолданады, бағалау құнының түрін анықтау және анықталу әдістері.Осыған байланысты әр бір бірдей құрылғылар жиыны бағалау мақсатына байланысты әр түрлі бағалануы мүмкін және жалпы жиынның құны да әр түрлі болады.
Дүние жүзілік тәжірибеде келесідей бағалау мақсаты мен құн кезеңдері ұсынады:
+ Меншік құқықтарын беру - дәйекті нарықтық құн;
+ Қаржыландыру (несие беру мақсатымен және т.б.) - дәйекті нарықтық құнын тоқталмай пайдалануы (бұл құн көбінесе өте жоғары нәтиже береді), дәйекті нарықтық құнның ауысуы, ликвидацияны ретке салу құны, тездетілген ликвидациялық құн;
+ Табыс салығы - пайдалануда дәйекті нарықтық құн, қондырылған құрылғылар дәйекті нарықтық құны, ауыстырудағы дәйекті нарықтық құн;
+ Мүлік салығы - көбінесе батыс заңдары дәйекті нарықтық құнды қолдануға бет бұрған, себебі бұл құн кезеңдері ең жоғары көрсеткішті көрсетеді;
+ Сақтандыру - физикалық тозудан толық қайта өндіру немесе ауыстыру құнын алып тастау. Кейбір мемлекеттерде - тоқталмай пайдаланудың дәйекті нарықтық құны, ауыстырудағы дәйекті нарықтық құн;
+ Лизинг - қаржэылықтағыдай көп нұсқалық есептеулер болуы мүмкін;
+ Серіктестікті бұзу (мысалы, ажырау) - қолдануда дәйекті нарықтық құн, ауыстырудағы дәйекті нарықтық құн;
+ Сату бағасын үлесу - 99% жағдайда дәйекті нарықтық құнды пайдалану;
+ Ставка мен тарифтерді анықтау - кәсіпорын коммуналды қызметтерде қолданылады (электр-энергие, жылу және телефон желісі), көбінесе толық қайта өндіру құны, толық ауыстыру құны немесе ары қарайпайдаланудағы дәйекті нарықтық құн.
Жалпы ережеде алғанда, бағалаушы керекті құн кезеңін және бағалау мақсатын теңестіруі міндетті. Ол ликвидациялық құнды анықтауға тікелей қатысы болып келеді. Бұл жағдайда тапсырыс беруші нақта ликвидациялық құнды анықтауын талап ете алады және бағалаушы оны орындауы тиіс.
Бағалау объектісінің мақсаты мен дәлелдеріне байланысты мынадай болуы мүмкін:
+ Жекеше, бір ғана машина немесе құрылғылар, нарықтық құн, салыстыру құны, ликвидациялық құн, жалға беру құрылғылар құны, утилизациялық құн анықтаған жағдайда;
+ Көптеген шартпен бір бірі тәуелсіз бірлік машиналар мен құрылғылар, қалпына келтіру құны анықталған жағдайда;
+ Машина және құрылғылар комплексін өндіріс - техникалық ақпаратпен тіркеу, комплекстік бөлек элементтерімен және олардың арасында, бір жағынан оны қоршаған инженер - техникалық инфраструктурамен, ал екіншіден нарықтық құн анықталған кезде, ликвидациялық құн, инвестициялық құн.
1.2 Автокөлікті бағалаудың қағидаттары
Машиналар мен жабдықтарды бағалаған кезде әр түрлі қағидаттарды пайдаланады. Бағалаудың төрт қағидат топтары бар:
- сатып алушы - инвестордың мақсатына негізделген;
- өндіріспен байланысты;
- нарық айналасымен байланысты;
- неғұрлым тиімді пайдалану.
Арнайы объектіні бағалаған кезде жоғарыда келтірілген қағидаттардың бірнешеуі пайдалануы мүмкін.
Сатып алушы - инвестордың мақсатына негізделген қағидаттар:
Пайдалылық қағидаты - бұл объектіні иеленушінің қажеттілігін қанағаттандыру қабілеті. Пайдалылық - бұл потенциалды иеленушіге объектінің табыс әкелу қабілеті.
Алмастыру қағидаты - бұл сатып алушының пайдалылығы және сапасы бірдей объектінің біреуіне көп төлемеуіне негізделген. Бұл қағидат бағалаудың үш амалында да қолданылады.
Күту қағидаты - бұл құнның болашақта түсетін табысқа байланысты құрылуы. Бұл сатып алушы - инвестордың логикасын анықтайтын маңызды принцип болып табылады. Қазіргі уақыттағы объектіге салынған ақша, болашақта ақталатын табыс ретінде қайтарылуы керек. Бұл қағидатқа бағалаудағы табыс амалы негізделген.
Өндіріспен байланысты қағидаттар:
Салым қағидаты - жеке компоненттің құны объект құнына салынған салым арқылы өлшенеді.
Баланстанған қағидат - объектіден түсетін табыс максималды болуы үшін, барлық өндіріс факторлары қатынаста болуы қажет.
Нарық айналасымен байланысты қағидаттар:
Сәйкестілік қағидаты - объектінің құны нарықтың талаптарына сәйкес құрылады.
Сұраныс және ұсыныс қағидаты - объектінің бағасы сұраныс жоғарлаған уақытта өседі, ал ұсыныс жоғарлаған уақытта төмендейді.
Бәсекелестік қағидаты - бірнеше сатушылардың арасында болатын бақталастық. Бәсекелестік - максималды табыс пен экономиканың дамуының негізі.
Өзгеріс қағидаты - объектінің құны уақыт өткен сайын және экономикалық факторлардың әсерінен өзгеріп тұрады.
Барынша тиімді пайдалану қағидаты:
Белгілі бір уақытта объектіге жоғары таза табысты қамтамасыз ететін нұсқауды пайдалану. Физикалық мүмкін, жеткілікті дәлелденген және қаржылық жүзеге асыру мүмкіндігі бар және объектінің құнын жоғарлататын нұсқауды пайдалану. Бұл қағидат жан - жақты болып келген және бағалау қызметіне жататын барлық қағидаттарды байланыстырады.
Кәсіпорынның мүліктік кешен құнын бағалау кезіндегі қажет негізгі экономикалық ортақ қағидаларын қарастырайық. Олар мыналармен байланысты және 3 топ қағидалар жүйелеріне келтіруге болады:
иесінің мүлік туралы көзқарасымен;
нарықтық ортамен;
мүлікті эксплуатациялаумен.
Иесінің мүлкі туралы көзқарасымен байланысты қағидалар. Бұл топ мынандай қағидаларға ие болып табылады: пайдалылық, орын басу, күту.
Пайдалылық қағидасы. Меншік объектілерінің иемденуге қабілеті жоқ болса, онда олардың құны болмауы мүмкін. Сондықтан потенциалды меншіктенушіге пайдалы болған кезде ғана мүліктің кешеннің құны болады. Қағиданың анықталуы: пайдалылық - берілген уақыт периодтарында және берілген жерде меншік объектісі иесінің қателіктерін қанағаттандыру қабілеті болып табылады.
Орын басу қағидасы. Иесінің қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын және табыс әкеле алатын барлық меншік объектілері, өзінің әр түрлілігіне қарамастан, бір- бірімен байланысты болып табылады. Меншік объектісі үшін оны қалпына келтіруге кететін шығындардың сомасынан көп ешкім төлемейді. Бұл мүлікті қалпына келтірудің өзіндік құнынан артық емес. Егер екі меншік объектілерінің қабілеті бірдей болса, онда біз баға төменін аламыз. Қағидалардың анықталуы: меншіктің максималды құны ең төмен бағамен немесе құнмен анықталады. Сөйтіп орнын басу құны бағаланатын мүлік құнының жоғарғы шегін анықтауға мүмкіндік береді.
Күту қағидасы. Инвестор объектіге қаражатты салып, ол меншік объектілерінен келешекте табыс күтеді. Бағаланатын құн - келешектегі барлық табыстардың ағымдағы құны. Қағиданың анықталуы: күту - келешектегі меншікті иелік етуден түсетін табыстардың ағымдағы құнының орнатылуы.
Нарықтық ортамен байланысты қағидалар дегеніміз - бұл сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік, бәсеке, құнның өзгеруі болып табылады.
Сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік қағидасы. Мүлікке деген бағаның өзгеруі сұраныс пен ұсыныс шамаларының өзгеруіне тәуелді.
Негізгі заңдылықтар бұлар:
Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс ұлғайса, онда бағалар төмендейді;
Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс төмендесе, онда бағалар көтеріледі;
Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс өссе, онда бағалар өседі;
Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс төмендесе, онда бағалар төмендейді.
Егер нарықта сұраныс пен ұсыныс арасында сәйкестік орнатылса, бағалар тұрақты болады. Қағиданың анықталуы: ұсыныс - құрамындағы белгілі баға бойынша тауарлар саны, сұраныс - белгілі баға бойынша қажетті тауарлар саны. Сұраныс пен ұсыныс арасындағы өзара іс - қимыл құнын анықтайды. Нарықта сұраныс пен ұсыныс арасындағы келісу болған жағдайда, бағалар тұрақты болады. Анықтау анықтамасы: жеткізу - белгілі бір бағамен тауарлардың саны, сұраныс - белгілі бір бағаға қажетті тауарлар саны. Сұраныс пен ұсыныс арасындағы өзара әрекеттің құнын айқындайды.
Бәсеке қағидасы. Жал шарты немесе мүлікті сатып алу не сату мәмілелерін жасайтын жалгер мен жал берушілер, сатушылар мен сатып алушылар арасында, жылжымайтын мүлік нарықтарында бәсеке пайда болады. әрбір объекті бәсекеде болады. Пайда бәсекені туғызады, ал артық пайда күйреген бәсекені ынталандыру тенденциясы бар болып табылады. Бәсекенің болмауы монополиялық жағдайды туғызады. Қағданың анықталуы: нарықтағы пайда, өндіріс факторларын өтеу үшін қажетті деңгейден асып кетсе, онда ерілген нарықта таза табыстардың орташа деңгейінің төмендеуіне алып келетін бәеке өрлей бастайды.
Құнның өзгеру қағидасы. Мүлік объектілері әр уақытта өзгерістерге ұшырайды. Жерді пайдалану мақсаты мемлекет пен жекеше сектордың әсерінен өзгереді және олар тозады, техника, технология және шикізат базасы өзгереді. Экономикалық шарттар жаңа мүмкіндіктерді туғызады, ақша массасының көлемі мен пайыздық ставкалары толқиды. Адамдардың талғамы мен ынталары өзгереді. Объектінің орналасу ортасы өсу, түсу, тоқырау мен жаңару фазаларынан өтеді. Барлық бұл өзгерістер берілген жердегі мүлік объектілерінің пайдалылық дәрежесіне әсер етуі мүмкін. Халықтың дәмі мен ұмтылысы өзгереді. Объектінің орналасуы өсім, құлау, тоқырау және жаңару кезеңінде. Барлық осы өзгерістер сайттағы мүліктің пайдасына әсер етуі мүмкін. Қағиданың анықталуы: мүлік объектілерінің құны көбінесе тұрақты болып қалмайды, ол уақыт ағымымен өзгеріп тұрады. Мүліктің мәні тұрақты түрде өзгеретінін анықтаңыз, ол уақыттың ішінде өзгереді.
Эксплуатациядағы мүлікпен байланысты қағидасы - берілген топ мынандай факторлар қағидасын ұсынады: өндірістік, қалдық өнімділік, салымдық, баластандырылған, неғұрлым тиімді пайдалану.
Өндіріс факторларының қағидасы. Мүліктік кешен өндірістік жүйе болып табылады. Оның табыстылығы төрт фактормен анықталады: менеджментпен, еңбекпен, капиталмен және жермен. Таза табыс - осы барлық төрт фактордың нәтижесі болып табылады. Сондықтан табысты бағалау негізінде барық жүйелердің құны анықталады. Мүліктік кешенді бағалау үшін барлық жүйелердің табысын құрудағы әрбір фактордың үлесін білу қажет.
Қалдық өнімділіктің қағидасы. Жердің құнын бағалау негізінде оның қалдық өнімділігі жатыр.экономикалық қызметтің кез келген түрі келесідей факторлардың болуын қажет етеді: менеджмент, еңбек, капитал және жер. әрбір фактор берілген қызметпен жасалатын таза табыстардан төленуі тиіс. Сөйтіп, қалдық өнімділігі, еңбек және капитал эксплуатациясына және менеджменттің шығындары өтелгеннен кейін, жер теліміне қосылғн таза табыспен анықталады.
Салым қағидасы - кез келген бір жаңа факторларды ендіру нәтижесінде шаруашылық объект құнының өсім сомасы болып табылады. Салымның анықталуы: шаруашылық объектілерінің құнының ұлғаймалы немесе төмен сомасы. Сөйтіп, мүліктік кешенге қосымша активтерді қосу тиімді болады, егер олар мүліктік кешеннің нарықтық бағасынан жоғары болса. Мүліктік кешенге кез келген қосылған элементтер өтеледі, егер мүліктік кешен құнының өсімі, бұл элементтерді алуға кеткен шығындардан жоғары болған жағдайда. Мүліктік кешенге қосылған кез-келген мүлік мүліктің құнының мәнінен асатын болса, өтемақы төленеді.
Баланстандырылған қағидасы. Өндіріс факторлары экономикалық баланстандырылған болса, онда меншік объектісінің құны максималды болады немесе сақталады.меншік объектілерінің құны төрт элементтердің баланстандырылуына тәуелді: рентаға, еңбекке, капиталға, басқару координациясына. Ең жоғарғы табысты қамтамасыз ететін әрбір меншшік объектісі үшін теоретикалық тепе-теңдік нүктесі бар. Қағиданың анықталуы: кез келген меншік объектісіне өндірістің әр түрлі факторларының оптималды сомасы сәйкес келеді. Әрбір меншік үшін теориялық тепе-теңдік нүктесі бар, ол максималды табысты қамтамасыз етеді. Өлшемді анықтау: кез келген мүліктің өндірісінің әр түрлі факторларының сомасы тең. Әрбір меншік үшін теориялық тепе-теңдік нүктесі бар, ол максималды табысты қамтамасыз етеді. Қағиданың анықталуы: кез келген меншік объектісіне өндірістің әр түрлі факторларының оптималды сомасы сәйкес келеді. Әрбір меншік үшін теориялық тепе-теңдік нүктесі бар, ол максималды табысты қамтамасыз етеді. Өлшемді анықтау: кез келген мүліктің өндірісінің әр түрлі факторларының сомасы тең. Әрбір меншік үшін теориялық тепе-теңдік нүктесі бар, ол максималды табысты қамтамасыз етеді. Өлшемді анықтау: кез келген мүліктің өндірісінің әр түрлі факторларының сомасы тең.Олардың бір - біріне сай болуы арқылы мүліктің максималды құны пайда болады. Сөйтіп, әр түрлі мінездеме бойынша, мүліктік кешенді құрайтын үлестер бір - бірімен келісуі керек. Мүліктік кешен кез келген бір элементті қосу, берілген принципті бұзу, оның құнының өсуіне алып келмейді.
Неғұрлым тиімді пайдалану қағидасы - барлық қарастырылған үш қағиданың синтезі мүмкін болатын варианттардың ішінен жеткілікті негізделген мүліктік кешеннің функционалды мүмкіндіктерін неғұрлым толығымен орындайтын және объектінің ең жоғарғы құнына алып келетін, мүліктік кешен неғұрлым тиімді пайдалану варианты таңдалады. Құнды бағалау үшін осы вариант қолданылады.
1.3.Автокөлікті бағалау ерекшеліктері
Машиналар мен құрылғылар бағалау объектісі ретінде оларды басқа мүлік түрлерінен ажырататын бір қатар ерекшеліктермен сипатталады, бәрінен бұрын ғимарат пен құрылыстан, және де олар бағалау үрдісін қиындатады. Олардың кейбіреуін қарастырайық.
1) берілген аймақта жалпылама технико - экономикалық көрсеткіштер жоқ, мысалы, 1 кв. метр аудан, 1 куб. метр көлем, 1 м. Толық ұзындық немесе осындай ғимарат құрылысының бағалауда кең қолданылатындар берілетін құрылғылар және олардың бағалануын жеңілдететіндер. Машиналар мен құрылғыларды бағалауда үлесті салмақ құнын қолдану ыңғайлы болса, онда тек кейбір жағдайларда ғана.
2) машиналар мен құрылғылар номенклатурасы, олардың функционалдық, конструктивтік және де құндық параметрлері динамикасы және радикалды өзгереді. Мұндай жағдай орта құнды бағалау мен орта индексті бағалау мақсатындағы қолдану мүмкіндігі мен шекараларды төмендетеді.
3) машиналар мен құрылғылардың нақты сол түрін жасай анда - санда кездеседі, бірақ ол көп жағдайда қайта жасау құны сияқты қайта құру құнын тікелей анықтауды мүмкін емес етеді. Ол мұндай жағдайда кеңейеді, яғни қайта жаңару құны сияқты емес, ауыстыру құны сияқты немесе анықтаудың жаңа ғана белніленген шектеулерін ескеріп индекстік әдіспен анықталады.
4) машиналар мен құрылғылар үшін әсіресе актуалды, анықтауда әсіресе қиынырық және өзінің салдары бойынша мәні бар проблема болып физикалық және функционалдық жарамсыздық проблемасы табылады. Шынымен, машиналар мен құрылғыларға қарағанда ғимараттар мен құрылыстар көп қызмет етеді, мұнда буындарының ауысуы сиректеу және меншік иелері үшін өте аз экономикалық жоғалтумен жүреді, және де қозғалмалы ескірген объектілерді эксплуатацияның өзгерген шарттарына оңай келтіруге болады.
5) машиналар мен құрылғылардың бағалау құнын анықтауда, әсіресе техниканың ауыр түрлерін, олардың комплект дәрежесінің техникалық стандарттар шарттары немесе басқа нормативті техникалық құжаттар талабына сәйкес өзгертулерді еңгізуді ескеру қажет.
Сонымен ҚР МК 478- ші тауар жиынтылығы бабына сай.
1.Сатушы сатыпалушыға тауарды жинақтылық туралы сату-сатып алу келісімінің шарттарына сәйкес беруі керек. 2.Сату - сатып алу келісімінде тауар жинақтылығы анықталмаса, онда сатушы сатып алушыны жинақтылығы жұмыс айналымы тауарды беруі керек.
Байқайтынымыз, жинақтылық шарты бұзылса, онда тауарды бағалау құны төмендейді. Сонымен қатар бағалау құрылғысының жинақсыздығымен байланысты оның толық немесе бөлікті жұмыс қабілеттілігін ерекшелеу қажет. Сонымен, принтердің жоқтығы компьютердің жұмыс қабілеттілігін қалтырады, бірақ оның бағалау құнын төмендетеді. Әзіл мысал ретінде екі аяқ киімді қарастырайық, оның біреуі жоғалса, онда екіншісінің бағалау құның нөлге төмендетеді, екуі бірге жинақталып қанша тұрса да. Ауыр техника құнымен тағы бір проблеме - бұл техниканы тек жалпы бір жүйе ненмесе бір инвентарлы бірлік ретінде ғана емес, оны құрайтын негізгі түйіндері мен агрегаттары, бойынша да бағалау қажеттігі мен мүмкіндігі. Мұнда төменде қарастырылатын әртүрлі әдістемелік бағыттар болуы мүмкін.
6) машиналар мен құрылғыларды бағалауда кепілдік және жөндеуге қамтамасыз ету жүйесінің болуы немесе болмауын ескеру қажет және бағалау объектісінің қолданушы күшімен жөңдеу жағдайындағы жөңдеуге жарамдылық дәрежесін де ескеру қажет. Сонымен қатар ол жөңдеудің техникалық мүмкіндігі мен қиындығы технологисымен ғана емес, қосымша бөліктерінің қажетті жиынтығын алу мүмкіндігі мен де анықталады. Осылайша өндірістен алынған машиналар мен құрылғылар үшін оларға қосымша құрылғылар шығаруда тоқтатылады.
7) машиналар мен құрылғылардыңтауар өткізу желісінің барлық агенттерінің алдында нарықта тауардың таралуы мен жойылуы мәселесі қатаң тұрады. Сондықтан олар әрқашан өзіндік құнға, алу немесе қалған баланстық құнға бағыттанбайды.
8) жоғарыдағы мәселені шешуде әсіресе активті, әсіресе массивті сатушыларда машина бірлігі құнында жарнама және маркетинг шығындарының үлесі жеткілікті үлкен шамаға жетеді, мысалы, дефицитті өнімді бағалауда. Осы уақытта бағалаушымен объект аналогтардың сату құнының элементерін анықтауда әрқашан мүмкін емес, ол бағалау үрдісін қиындатады.
9) машиналар мен құрылғылар құнын салыстырмалы бағытқа қатысты әдістермен бағалауда не бағаналатын объектін өзі, не объект - аналог бар өмірлік цикл стадиясын ескеру қажет. Сонымен қатар өмірлік цикл деп - нарықта тауардың нақты моделінің пайда болу уақытынан сол тауардың жаңа моделімен ауыстыруға дейінгі уақыт аралығын түсінеміз. Әрбір өмірлік цикл этапына өзінің құндық саясаты сәйкес келеді.
10) машиналар мен құрылғылар құнын бағалау әсіресе қарапайым бағалау әдісімен (шығын және салыстырмалы бағыт) әрекетті машина паркі құрамына сәйкес импорттық құрылғының жоғары үлесті салмағын қиындатады, осылайша әсіресе бүгінгі Қазақстандық машиналар нарығында: отандық және импорттық машиналар техникалық дәрежесі мен сапа деңгейі бойынша ғана емес, мақсаты бойынша да сәйкес келеді.
11) Монопльдық, бір қатар жағдайларда импортерлер ережелері құнның себепсіз көтерілуіне әкеледі.
Осылайша, мұндай аймақта оқиға активті қолданудың жаңа түріне өту сай қозғалмалы мүлікті бағалау аймағына қарағанда принциптік басқа болады. Барлық өндіріс объектісі оны бар аймақтан тыс қолдану кезінде жоғары құнға ие болатындай да жағдайлар болады. Осылайша бұл құрылғы болады.Бұл меншік түрін бағалау деректер іздеу мен оларды анализдеу логикалық үрдісімен жүреді. Машиналар мен құрылғылардың бағалаудың бірінші қадамы - меншікті мұқият қарау. Бұл меншіктің физикалық күйін идентификациялау мен белгі соғу мақсаты үшін қажет. Жарамсыздықты анықтау үшін информация мен деректер объекті инспекциялау үрдісінде алынады. Машиналар мен құрылғы бірлігі әдетте қандай да бір мақсатпен сатып алынады. Токарлы, фрезерлік, шлифовалдық, аралу сваноктары металдық бөлшектерден материал алу үшін қолданылады. Механикалық және гидравликалық баспасөз жалға беру станоктары металды формалау үшін қолданады. Ленталық кесу және кесу станоктарв, және де механикалық қайшылар осындай металл кесу үшін қолданылады.
Стандартты машиналардан басқа машиналар мен құрылғыларды бағалаушыға кейде арнайы қайта құруды кейбір орнатуларымен жұмыс істеуге ауа компрессорлары, химия өнеркәсібінің технологиялық колонналары, тау құрылғылары, және де әртүрлі жүк түсіру және көлік құралдары.
Мұндай экзотикалық, бірақ практикада тиімді жұмыстар, лазерлер, компьютерлер және цифорлық индикациялар сияқты, құрылғылар өте жиі кездеседі, және біздің өміріміздің әдепкі бөлігіне айналады. Өнеркәсәптің кейбір салалары-пластмасс, цемент өндірісі және ағаш өңдеу өнеркәсібінің өздерінің машиналар мен құрылғылардың спецификалық жиынтығы болады. Негізгі қордың активті бөлігі деп аталатын, машиналар мен құрылғылар кез келген мекеменің, технологиялық негізін құрайды және оның мүлік жиынтығының маңызды бөлігі болып табылады. Бірақ машиналар мен құрылғыларды бағалаудың нақты мақсаттары мен мотивтерінің көп түрлігі үш әртүрлі қиылыспайтын класстарға немесе мақсатты орнатуларға келтірілуі мүмкін:
Мүліктің басқа түрлерінен тәуелсіз машиналар мен құрылғылар бағасы. Бұл баға жеке инвентарлв бірлікпен немесе таратумен. Мысалы, арендаға беру, сату - сатып алу мақсаты мен машиналар мен құрылғылардың жеке түрлерінің нарық құнын анықтауда лизинг, залог және т.б.
Негізгі қорларды бағалау этаптарының бірі ретінде машиналар мен құрылғылардың бағасы.
Жалпы мекемені бағалау этаптарының бірі ретінде машиналар мен құрылғылардың бағасы.
Бірінші жағдайға қарағанда екінші жағдай мен үшінші жағдайда қарастырылатын мекеменің машиналары мен құрылғылардың барлық жиынтығының толық құны туралы айтылады. Орта және үлкен мекемелерде машиналар мен құрылғылар паркі жүздеген және мыңдаған бірлікпен есептеледі, Мұндай бағалау өте көлемді, қазіргі компьютерлік технологияларды қолданусыз оны жүргізу аз эффект береді, ал дәл сол мезетте қолдану мүмкін емес те. Екінші және үшінші жағдайларда машиналар мен құрылғыларды бағалау объектісі ретінде шектеулер қою проблемасы туады, бір жағынан, ал екінші жағынан ғимараттар мен құрылыстар құрылғыны бағалау мақсаты үшін келесі түрлер бойынша топтау ұсынылады:
- негізгі технологиялық;
- көмекші;
- автокөліктік;
- офистік - байланыстың компьютерлік техникасы;
- көбейту иехникасы;
- өндірістік және шаруашылық инвентарь.
Мұндай топтау бағалау үрдісін жеңілдетеді, осылайша негізгі технологиялық және көмекші құрылғыларды бағалау әдісі әртүрлі болуы мүмкін; автокөліктік және офистік құрылғылар, өндірістік және шаруашылық инвентарьлар ереже бойынша белгілі нарықтық стандартталған , бізде немесе шетелде шығарылатын құрылғылар, стандартталмаған құрылғылар, оның ішінде өз өндірісіміздің арнайы құрылғысы.
Жеке топтарға моральді ескірген машиналар мен құрылғылар, өндірістен шығуы, екінші сату нарығында немесе реформаға дейінгі көтерме құн прейскуранттарында және номенклатуралық каталогтарда ізделінуі керек аналогтарды белгілеу мақсатты. Бағалау құны қолдану шарттарымен байланысты емес орнату құрылғысын және тәуелді импорттық құрылғыны жеке қарастыру мақсатты. Соңында, бағалау үрдісінде қарастырылатын мекеменің барлық машиналар паркінің жалпы құн шамасына үлесін қосатын құрылғыға үлкен дәрежеде шоғырлануға мүмкіндік беретін кезекті баланстық құн шамасы бойынша.
Машиналар мен құрылғыларды бағалаудың практикада ең жақсы және ең эффективті қолданылуы активтерді бағалау түрі сияқты анықталады, ол берілген уақыт аралығында үлкен таза кіріс әкеледі, не заңдық рұқсат етілген қолдану, ол үлкен кезекті құнға әкеледі. Машиналар мен құрылғылардың кез келген өндіріс жиынтығы немесе тобы қандай бір функцияны орындауға жобаланған екенін ұмытпаған жөн, олар сондай жармсыздық факторларымен бекітілп, активтерді қолданудың жаңа түріне өткен сияқты, сондай дәрежеде функционалдық, технологиялық ескіру ешқашан бекітілмейді. Жеке активтердің немесе барлық өндірістің ең жақсы, ең эффективті қолданылуы оның қазіргі қолданылуынан ерекшеленуі мүмкін екенін ескерген өте маңызды. Сонымен, бағаланушы активтердің ең жақсы және ең эффективті қолдану мақсатында анализ жүргізілуі керек. Кез келген машиналар мен өндіріс жолының ең жақсы және эффективті жиі қолданылуы болып құрылғы жобаланып, құрылуы табылады. Сонда да, бұл әрқашанда емес. Қолданудың кез келген түрлерінің арасында таңдау жасай отырып басқа қолдану түріне экономикалық өтуге ерекше көңіл аударған жөн. Басқаша айтқанда, құрылғыны алумен қоса басқа қолдану үшін және құрылған жаңа құрылғы құрылысының шығынынан кіші болады. Машиналар мен құрылғылардың кез келген өндіріс жиынтығы немесе тобы қандай бір функцияны орындауға жобаланған екенін ұмытпаған жөн, олар сондай жармсыздық факторларымен бекітілп, активтерді қолданудың жаңа түріне өткен сияқты, сондай дәрежеде функционалдық, технологиялық ескіру ешқашан бекітілмейді. Машиналар мен құрылғыларды бағалауда біз көптеген бағаланатын объектілермен кездесеміз. Бір жағдайларда нақты атауы болып ауыстырудың толық құны табылады, ал басқа жағдайларда - өндірістің толық құны болады. Бағалауда екі терминді қолдану ауыр болады.
Машиналар мен құрылғылардың көптеген бағалаушылары осы терминдерді өзара байланыстыра қолданады немесе құрылғылар тізімі үшін алады және бағалау үшін басқа негіз қолданылған позицияларды арнайы көрсетеді. Мысалы, ескі механикалық калькулятор үшін оның толық өндіру құны емес ауыстырудың толық құны қолданылуы мүмкін. Практикада бағалаушылардың кейбіреулері ауыстырудың толық құнын қолданса, енді біреулері өндірудің толық құнын қолданады. Тәжірибелі бағалаушылар мұндай жағдайлармен таныс, оларды ойша есептей алады, және де өздерінің клиенттеріне есеп бергенде түсініспеушілік болмас үшін түсіндіре де алады.
1.4 Автокөлікті бағалау принциптері
Машиналар мен құралдар - жылжымайтын мүлікке жатпайтын материалды меншік объектілері. Олар жиі жылжымалы мүлікке жатқызылады, және белгілі әрекеттерді орындайтын бөлек объект немесе жүйенің бөлігі ретінде әрекет етуі мүмкін.
Машиналар мен құралдарды бағалау кезінде келесі пранциптер қолданылады:
:: Пайдалылық - берілген уақыт аралығында және берілген жерде активтің тұтынушының қажеттіліктерін қанағаттандыру қасиеті.
:: Орнын басу - сатып алушы меншік объектісіне басқа осындай объектіге беретін сомадан артық бермейді.
:: Алдын-ала көру - құн келешекте түсетін пайданы күтуден құралады.
:: Салым - жеке бөліктің құны оның бүкіл меншік объектісіне салған салымымен өлшенеді.
:: Тепе-теңділік - өндірістің барлық факторлары объектіден түскен табыс максималды болатындай қатынаста болу керек.
:: Сәйкестілік - объектінің құны оның сипаттамалары нарық талаптарына сай болғанда құралады және сақталынады.
:: Ұсыныс және сұраныс - меншік құны сұраныс өскенде өседі және ұсыныс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚР Азаматтық кодексінің 117 - бабына сәйкес бекітілген: Жылжымайтын заттарға жатпайтын мүлік, оның ішінде ақша мен бағалы қағаздар жылжитын мүлік болып табылады. Заң құжаттарында көрсетілгеннен басқа реттерде жылжитын мүлікке құқыққа тіркеу талап етілмейді. Сонымен ҚР АК жылжитын мүлікке анық және толық анықтама бермейді; осыған байланысты мемлекеттік тіркеуге жататын әуе және теңіз кемелері, ішкі суда жүзу кемесі, өзен - теңіз жүзу кемесі, ғарыштық обьектілер де жылжымайтын заттарға теңестіріледі . Қазақстан Республикасының жол жүру ережесіне сәйкес көлік құралы болып жолмен адамдарды, жүк пен құрал - жабдықтарды алып жүретін құрылғы табылады. Көлік құралының құрамына механикалық көлік құралдары, тіркемелер, мопедтер, аспалы қозғалтқышы бар велосипедтер және осыған ұқсас сипаттағы басқа да көлік құралдары кіреді. Механикалық көлік құралдары құрамына автокөлік құралдары, мотокөлік құралдары, троллейбустар, трамвайлар, әртүрлі тракторлар, өзі жүретін көлік құралдары. Мем СТ 25 478-91 сәйкес автокөлік құралдарына жүк және жеңіл автомобильдер, автобустар және автопоездар
Жылжымaйтын мүлiк объектiсiн бaғaлaу үрдici мeншiк иeлeрiмeн жәнe бacшылaрмeн кeлiccөз жүргiзудeн бacтaлaды. Бaғaлaушы oбъeктiдe бoлғaн кeзiнде бaғaлaнaтын oбъeктiгe тeксeру жүргiзiп, жaғдaйы турaлы кeңeйтiлгeн aқпaрaт жинaуы тиiс.
Тeксeру жүргiзу aлдындa oбъeкт бoйыншa қaжeттi тeхникaлық құжaттaрмeн тaнысып, эксплуaтaциясынa жaуaпты техникaлық қызмeт көрсeту өкiлдeрiмeн сұхбaт жүргiзу кeрeк.
Техникaлық құжaттaрмeн тaнысу кeзiндe, жoбaдa бoлғaн өзгeрiстeр, қaйтa жөндeулeр бoлды мa, aғымды жәнe күрдeлi жөндeу өткiзгeн күнi, oбъeктiдe aпaт бoлды мa, aпaт сaлдaрын жoю үшiн қaндaй шaрaлaрдың жүзeгe aсырылғaнын aнықтaу кeрeк. Oбъeктiнi oның тeхникaлық жaғдaйынa жaуaпты өкiлдeрiмeн бiргe қaрaу кeрeк.
Бaғaлaу әдiсi-жылжымaйтын мүлiктiң нaрықтық, кaдaстрлық жәнe бaсқa дa құнын aнықтaудa қoлдaнылaтын зaңдық, қaржылық-экoнoмикaлық әрeкeттeрдің жиынтығы бoлып тaбылaды.
Жылжымaйтын мүлiк oбъeктiсiн бaғaлaу кeзiндe жaлпы бeлгiлeнгeн нoрмaғa сәйкeс нeгiзгi үш әдiс қoлдaнылды:
1. Сaтулaрды сaлыстыру әдiс;
2. Тaбыстық әдiс;
3. Шығындық әдiс
Сaтулaрды сaлыстыру әдiсi дaмығaн жeр нaрығы бaр eлдeрдe кeң қoлдaнылaды болып табылады. Ол бaғaлaу жүргiзу сәтiне ұқсaс сaтылғaн жeр учaскeлeрiнiң мәлiмeттeрiн сaлыстыру жәнe сәйкeстeндiругe нeгiздeрiнe нeгiздeлгeн. Мұндa нaрық жaғдaйлaры aғымды сaту бaғaлaры aрқылы бeлгiлeнeдi, бiрaқтa сұрaныс пeн ұсыныстың нaрықтық бaғaлaрын eскeрiп бaғaлaу жүргiзугe болaды. Міне, қораптың барлығын алу үшін жасай алатын бірнеше нәрселер бар, содан кейін оң жақ көрсеткі түймешігін басыңыз. Сoнымeн бiргe кeлiсiмдeрдiң бaғacынa eрeкшe әсeрлeрдi дe eскeру мaңызды болып тaбылaды:
- Нeсиe кeлiсімнiң шaртын oрындaмaғaн жaғдaйда кeпiлдiктi aлып қoю қaупi;
- Жылдaм сaту нeмeсe сaтып aлу мұқтaждығы;
- Жергiлiктi eрeжeлeрдiң өзгeруi.
Көбінece сoнымeн қaтaр oблыстық жәнe жeргiлiктi бacқaру oргaндaрымeн
Тaбыcтылық көрсeткiштeрiн көбiнeсe бiр нaрықтa қaжeт сaлыстыру бaсқaсы жoқ бoлғaндa eрeкшeлeнeтiн нaрықтa сaлыстыру үшiн қoлдaнылaды.
Кoмпьютeрлiк тaлдaу жүргiзу мәлiмeттeр бaғасы мен сату саны болуы жобаланады. Олар объектілердің максималды саны бoйыншa жинaқтaлaды. Тaлдaудa мaңызды бoлып тaбылaтын пaрaмeтрлeр тaлдaнaды. Мәлiмeттeр бaзaсының қaлыптaсуынaн кeйiн жәнe мaңызды фaктoрлaрдaн aуыспaлылaры құрылғaннaн кeйiн үлгi түрi тaлдaнaды. Кeлeсi дeңгeйдe үлгi идeнтификaциялaнaды, мұндa бiрнeшe әдiстeр қoлдaнылaды:
1.Сaтудың жүп тaлдaуы;
2.Көптi рeгрeссивтi тaлдaуы;
3.Адaптивтi бaғa тaлдaуы.
Сaтудың сaлыстырмaлы әдiсiнiң құрaмa бөлiгi бoлып тoптaстыруғa болaтын түзeтулeр aнықтaмaсы бoлып тaбылaды, oны үш түргe тoптaстыруғa болaды:
-ғимaрaт сипaттaмaлaрынa түзeту;
-oрнaлaсу oрнынa түзeту;
-келiсiм тaлaптaрынa түзeту.
Бұл этaптa фaкторлaрдaн тәуeлдi oбъeкт құнының мaтeмaтикaлық мaғынaсын aлaмыз (aуыспaлы жaғымeн көрсeтiлгeн). Нәтeжиe aприoрлы бoлып тaбылмaйды (әсiрeсe түзeтудiң сaндық мaғынaсындa ) жәнe критикaлық әдiстi тaлaп eтeдi.
Жылжымaйтын мүлiктiң нaрықтық құнын eсeптeу үшiн сaтулaрды сaлыстыру әдiсi. Мүліктің әділ құнын түзету үшін активтерді қадағалау әдісі. Мүліктің әділ құнын түзету үшін активтерді қадағалау әдісі. Мүліктің әділ құнын түзету үшін активтерді қадағалау әдісі.
Сaтулaрды сaлыстыру әдiсi сoңғы уaқыттa сaтылғaн oбъeктiнiң бaғaсын салыстыруға негізделген. Қолтаңбаларды жазу әдісі ағымдағы шоттың ағымдағы бағасын салыстыруға негізделген.
Сaтулaрды сaлыстыру әдiсiнiң принциптeрi:
1.Сұрaныс жәнe ұсыныс;
2.Алмaстыру принципi;
3.Прoпoрциoнaлдық;
4.Тәуeлдiлiк принципi
Тaбыстық әдiс бaғaлaу құнының тaбыс үрдiсiн көрсeтeдi, жылжымайтын мүлiктiң бaғaсы aғымдық тaзa тaбыстың бaғaсынa тiкeлeй бaйлaнысты бoлaды. Бaсқa сөзбeн aйтқaндa, жылжымaйтын мүлiктi қaзiргi бағaмeн aлып, oсы oбъeктiдeн бoлaшaқтa тaбыс aлуғa ( мысaлғa, жaлға бeру) құқығы бaр бoлып тaбылaды. Алайда, сатуға меншік құқығының иесі жоғалып кетті және жұмысқа орналасу құқығы толықтай бас тартылуы керек.
Тaбыстық кaпитaлизaция әдiсiн қoлдaнудa мүлiкпeн мeңгeрудeн бaғaлaу тaбыстың aғымды құны бaғaлaнaды. Тaбыстық aғымдaр жәнe қaйтa сaтудaн пaйдa болғaн aғымдық жaлпы құнғa кaпитaлизaциялaнaды.
1. Автокөлікті бағалаудың әдістемелік негіздері
1. 1. Автокөлік құралдары құнының түрлері, бағалау мақсаттары
ҚР Бағалау қызметі туралы Заңына сәйкес бағалау мақсаты үшін құнның негізгі түрі нарықтық құн болып табылады . Автокөлік құралдарын бағалауда, бағалау қызметі туралы заң талаптарына жауап беретін құнның негізгі түрлерінің аты мен анықтамалары төменде көрсетілген :
Автокөлік құралының нарықтық құны - автокөлік құралының бәсеке жағдайында ашық нарықта өткізілуі мүмкін ықтимал баға, мұнда мәміле жақтары ойланып, шешім қабылдайды, барлық қажетті ақпарат ашық болады, ал мәміле бағасының көлеміне қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді.
Шектеулі нарықтағы автокөлік құралының құны - автокөлік құралының ашық нарықта сатылуы мумкін емес немесе қосымша шығынды талап ететін құны. Ол конструктивті немесе экалогиялық қауіпсіздік, арнайы функционалды бағыттағы және т.б. критерийлер бойынша қабылданған заңдарға сәйкес автокөлік құралдарын эксплутатциялау шектелген немесе мүмкін болмайтын кезде бағалау процесінде қолданылады.
Автокөлік құралының белгілі бір жағдайда және оны қолдану мақсатына байланысты құны - автокөлік құралының белгілі бір жағдайға және оны қолдану мақсатына байланысты анықталатын құны. Жаппай эксплуатацияланатын автокөлік құралдарынан елеулі айырмашылығы бар, пайдалану шарттары мен мақсаттары ерекше автокөлік құралдарын бағалауға арналған. Негізінен раритеттік автокөлік құралдарын бағалауға қолданады.
Автокөлік құралының бағалау құны - есептік (анықталатын) көрсеткіш. Автокөлік құралын бағалауда әр түрлі кезеңдердегі құнның түрлері анықталады:
♦ автокөлік құралын өндіріске дайындап, игеру - жобалық (потенциалды, инвестициялық) құн;
♦ автокөлік құралын эксплуатациялау - бастапқы (толық бірінші) құны, бастапқы баланстық құны, қалпына келтіру құны, баланстық құны, қайта өңдеу
құны, ауыстыру құны, қалдық құны, нарықтық құны, кедендік құны, сақтандыру құны, жөндеу бойынша құны (қалпына келтіру бойынша), жойылу құны;
♦ эксплуатациядан шығып қалу - утилизациялық құн.
Жобалық (потенциалды, инвестициялық) құн - автокөлік құралдарының болжамды нарықтық құны, ол бизнес-жоспарды игеру, инвестициялық және өндірістік жобаны қабылдауда, автокөлік құралын шығару бойынша жаңа өндірістік қуаттылықты ойлап табудың технико-экономикалық құжаттарында көрсетіледі.
Бастапқы (толық бірінші) құн - автокөлік құралдарын кәсіпорынға қабылдау құны, яғни ол автокөлік құралының сатып алу мерзіміндегі нақты шығындардың жиынтығымен анықталады.
Бастапқы баланстық құн - кәсіпорын балансына тіркегендегі автокөлік құралының бастапқы құны, ол есептік бухгалтерлік құжаттарда көрсетіледі.Эксплуатациядағы автокөлік құралының негізгі қорды келесі қайта бағалау мерзімі немесе оны қайта жабдықтауды ресми тіркеу мерзімі келгенге дейін, бастапқы құны ескеріледі.
Қалпына келтіру құны - алдын ала сатып алынған автокөлік құралының қазіргі жағдайда бағалар мен тарифтердің өзгеруін ескергендегі, қайта өндіру құны немесе ауыстыру құны. Негізгі қорды қайта бағалағанда, толық қалпына келтіру құны анықталады, яғни алдын ала өндірілген автокөлік құралының қайта бағалау уақытына бағалар деңгейін (тозуды қоспағанда) ескергендегі бастапқы құны. Жалпы жағдайда негізгі қордың толық қалпына келтіру құны шығындардың толық құнын анықтайды, бұл шығындарды оны иемденетін ұым өтейді, оған автокөлікті ұқсас жаңа, нарықтық бағалары және тарифтері бойынша объектіге ауыстырудың мүмкін шығындары, тасымалдау, объектіні орнату (монтажы), шетел объектілері үшін кедендік төлемдер және т.б. кіреді.
Баланстық құн - бухгалтерлік есепте көрсетілген автокөлік құралының құны, ол не бастапқы баланстық құнға, не автокөлік құралының қалпына келтіру құнына тең.
Қайта өңдеу құны - автокөлік құралының бүгінгі күнгі сатылып жатқан немесе өндіріліп жатқан нақты көшірмесінің құны.
Ауыстыру құны - ұқсас функционалды және конструктивті сипаттамалары бар, бағаланып жатқан автокөлік құралы аналогының құны.
Қалдық құн - бастапқы баланстық құннан немесе толық қалпына келтіру құнынан қалдық құнын анықтау мерзіміндегі жинақталған тозу сомасын алып тастағанға тең.
Жойылу құны - автокөлік құралының ұқсас автокөлік құралдары тұрақты қызмет көрсету уақыты аяқталғандағы, аталған автокөлікті пайдаланудан шығарып тастау қажет болғандағы құны.
Утилизациялық құн - автокөлік құралының оның агрегаттарының, тораптарының, бөлшектер жүйесі мен эксплуатациялық материалдарының, оған олардың утилизациялау шығындары қосылады, нарықтық құнына тең құн.
Кедендік құн - автокөлік құралдарын шығарған мемлекеттегі нарықтық құны, оған кіргізілген кедендік территорияға дейін әкелу шығындары (тасымалдау құны, тиеу шығындары, түсіру, қайта тиеу, сақтандыру сомасы), сонымен қатар сатып алушының комиссиондық және брокерлік сыйақыларға кеткен шығындар кіреді, оған тек автокөлік құралын сатып алуға байланысты комиссиондық сыйақыларкірмейді. Автокөлік құралдарының кедендік құнын бағалау кедендік төлемдер мен айыпқұлдарды, сонымен қатар көлемі автокөлік құралдарының кедендік құнына байланысты болатын басқа да төлемдерді есептеу үшін жүргізіледі.
Сақтандыру құны - автокөлік құралының сақтандыру шартына отыру уақытындағы нарықтық құны. Шарттың осы түрінің негізгі талабы болып табылады.
Автокөлік құралының конструкциясына өзгерістер енгізу құны - автокөлік құралының конструкциясына өзгерістер енгізу құны, оған еңбек және материалдық шығындар, құжаттық шығындар, салықтар және басқа да міндетті төлемдер, сонымен қатар табыс.
Автокөлік құралының конструктивті элементтерінің (қосалқы бөлшектерінің) құны - автокөлік құралының конструктивті элементтерінің (қосалқы бөлшектерінің) бәсеке жағдайында ашық нарықта сатып алынуы мүмкін ең ықтимал бағасы, мұндай жағдайда мәміле жақтары ақылмен, барлық қажетті ақпаратты ала отырып қызмет істейді, және мәмілесіне бағасына қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді.
Автокөлік құралын жөндеуге арналған материалдарының құны - автокөлік құралын жөндеуге арналған материалдардың бір өлшем бірлігінің ең ықтимал бағасы, яғни ол бәсеке жағдайында ашық нарықта сатып алынуы мүмкін, ал мәміле жақтары ақылмен, барлық қажетті ақпаратты ала отырып қызмет істейді және мәміле бағасына қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді. Автокөлік құралдарын жөндеу бойынша қызмет көрсетулердің еңбек сиымдылығының бір өлшем бірлігінің ең ықтимал бағасы, яғни ол бәсеке жағдайында ашық нарыққа осы бағамен шығарылуы мүмкін, ал мәміле жақтары ақылмен, барлық қажетті ақпаратты ала отырып қызмет істейді және мәміле бағасына қандай да кенеттен болатын жағдайлар әсер етпейді. Жаңа немесе ұсталған автокөлік құралдарын бағалауға байланысты нарықтық құн автокөлік құралдарының бірінші немесе екінші нарықтағы құнына бөлінуі мүмкін . Бірінші нарықтағы құн - бірінші рет сатуға шығарылған автокөлік құралдарының нарықтық құны. Екінші нарықтағы құн - мемлекеттік тіркеуден өткен және сатуға ұсынылған, ұсталған автокөлік құралының нарықтық құны.
Автокөлік құралдары конструктивті күрделі құрылым екенін ескеріп, оны бағалауды 2 кезеңде жүргізу қажет .
Бірінші кезең - автокөлік құралының техникалық құрамын айқындап алу. Техникалық құрамы - бұл автокөлік құралының, буындары мен бөлшектерінің техникалық жағдайының қозғалыс және эксплуатация қауіпсіздігі шарттарына, талаптарына сәйкестігін анықтау. Бұл кезеңде автокөлік құралының функционалдық іс-әрекетін орындау мүмкіндігі айқындалады, яғни жолаушылар мен жүкті тасымалдауды жүзеге асыру. Егер автокөлік құралының функционалдық мүмкіндіктері қауіпсіздік және эксплуатация талаптарына сәйкес болса, онда ол зерттеудің екінші кезеңіне өтеді.
Екінші кезеңде экономикалық құрамы айқындалады. Экономикалық құрамы - бұл автокөлік құралының тауарлық (сандық және сапалық) қасиеттерін және бағалаудың жалпы әдістері негізінде оның құнын, объектінің өзгерген қасиеттерінің оның тұтыну құнына әсерін анықтау.
Бірінші және екінші кезеңдерде орындалатын іс-әрекеттер автокөлік құралдарын бағалау қызметінің жалпы мақсаттары болып табылады. Автокөлік құралдарын бағалауда жалпы мәселелерді шешумен қатар, жеке моменттерін де анықтап алу керек:
◊ ұсынылған автокөлік құралының сипаттамасы (моделі, шығарылған жылы, техникалық жағдайы және т.б.);
◊ ұсынылған автокөлік құралының қандай да бұзылған бөлшегінің сипаты;
◊ ұсынылған автокөлік құралының бұзылу көлемі;
◊ амортизациялық тозу көлемі;
◊ лакобояулық жабынның сипаттамасы (компоненттер жағдайы);
◊ қалпына келтіруге, жөндеуге қажетті қосалқы бөлшектер;
◊ қандай да қосалқы бөлшектердің құны;
◊ автокөлік құралын жөндеуге қолданылатын материалдардың құны;
◊ қалпына келтіру шығындарының құны;
◊ жөндеу нәтижесінде автокөлік құралының тауарлық түрінің жоғалу құны;
◊ ұсынылған автокөлік құралының жойылу құны;
◊ ұсынылған автокөлік құралын жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарының көлемі және сипаты;
◊ жөндеудің техникалық-экономикалық жөндігі;
◊ нормативті (амортизациялық) тозуды ескергендегі, автокөлік құралының толық қалпына келтіру құны;
◊ сақтау, тасымалдау, эксплуатациялау және т.б. процесі негізнде, автокөлік құралының жағдайы мен қасиеттерінің өзгеруі нәтижесінде арзандату көлемі.
Автокөлік құралдарын бағалау қызметінің объектісі жеке және заңды тұлғалар мүліктік жауапкершілікке ие болатын, автокөлік құралдарының тұтыну қасиеттері болып табылады . Бұл мәселені шешуге автокөлік құралдарын бағалау әдістемесі келтіріледі, ол ғылыми рекомендацияларға сәйкес, халықаралық тәжірибемен қатар, қазақстандық нарықта жылжымалы және жылжымайтын мүлікке баға белгілеу ерекшеліктерін ескеріп жасалынған.
Автокөлікті бағалаудың мақсаты- бағалау қызметінің негізгі мақсаты жылжымайтын мүлікті, машиналар мен жабдықтарды, көлік құралдарын иемденуі бойынша, билік жүргізуге және пайдалануға, жеке тұлғалар, заңды тұлғалар және мемлекет араларында құқықтық қатынастардың туындауында байланысты жылжымайтын мүлік обьектілердің машиналар мен жабдықтардың, көлік құралдарының құнын анықтау болып табылады.
Машиналар мен жабдықтарды, көлік құралдарын бағалаудағы сұраныс келесі жағдайларда туындайды:
1) көлік құралдары тобы бойынша негізгі қорларды қайта бағалау;
2) экспорттау және импорттау барысында кедендік құнын анықтау;
3) жекешелендіру;
4) сатып алу-сату, соның ішінде аукционды;
5) кепілді рәсімдеу;
6) жалға беру және лизингтік операциялар;
7) жарғылық капиталына салымдар ретінде рәсімдеу;
8) акционер салымдарын қоғамнан шығу барысында бөлу;
9) жоғалу, жою немесе зақымдану жағдайларынан сақтандыру;
10) зақымдану кезінде зиян құнын бағалау;
11) иелердің азаматтық жауапкершілігін сақтандыру;
12) сыйға беру (салық салу мақсаттары үшін);
13) мұрагерлік (салық салу мақсаттары үшін);
14) сот тәртібі бойынша мүліктерді бөлісу;
15) айырбастау шарты және бартерлік мәмілелер;
16) мүліктерді тәркілеу;
17) есептен шығару және қосымша пайдалану.
Құн түрін бағалау мақсаты мен ахуалына байланысты таңдалады. Бағалау мақсаты мен дәлелдері бағалау объектісін таңдауына ықпал етеді, бағалау әдістерінде қолданады, бағалау құнының түрін анықтау және анықталу әдістері.Осыған байланысты әр бір бірдей құрылғылар жиыны бағалау мақсатына байланысты әр түрлі бағалануы мүмкін және жалпы жиынның құны да әр түрлі болады.
Дүние жүзілік тәжірибеде келесідей бағалау мақсаты мен құн кезеңдері ұсынады:
+ Меншік құқықтарын беру - дәйекті нарықтық құн;
+ Қаржыландыру (несие беру мақсатымен және т.б.) - дәйекті нарықтық құнын тоқталмай пайдалануы (бұл құн көбінесе өте жоғары нәтиже береді), дәйекті нарықтық құнның ауысуы, ликвидацияны ретке салу құны, тездетілген ликвидациялық құн;
+ Табыс салығы - пайдалануда дәйекті нарықтық құн, қондырылған құрылғылар дәйекті нарықтық құны, ауыстырудағы дәйекті нарықтық құн;
+ Мүлік салығы - көбінесе батыс заңдары дәйекті нарықтық құнды қолдануға бет бұрған, себебі бұл құн кезеңдері ең жоғары көрсеткішті көрсетеді;
+ Сақтандыру - физикалық тозудан толық қайта өндіру немесе ауыстыру құнын алып тастау. Кейбір мемлекеттерде - тоқталмай пайдаланудың дәйекті нарықтық құны, ауыстырудағы дәйекті нарықтық құн;
+ Лизинг - қаржэылықтағыдай көп нұсқалық есептеулер болуы мүмкін;
+ Серіктестікті бұзу (мысалы, ажырау) - қолдануда дәйекті нарықтық құн, ауыстырудағы дәйекті нарықтық құн;
+ Сату бағасын үлесу - 99% жағдайда дәйекті нарықтық құнды пайдалану;
+ Ставка мен тарифтерді анықтау - кәсіпорын коммуналды қызметтерде қолданылады (электр-энергие, жылу және телефон желісі), көбінесе толық қайта өндіру құны, толық ауыстыру құны немесе ары қарайпайдаланудағы дәйекті нарықтық құн.
Жалпы ережеде алғанда, бағалаушы керекті құн кезеңін және бағалау мақсатын теңестіруі міндетті. Ол ликвидациялық құнды анықтауға тікелей қатысы болып келеді. Бұл жағдайда тапсырыс беруші нақта ликвидациялық құнды анықтауын талап ете алады және бағалаушы оны орындауы тиіс.
Бағалау объектісінің мақсаты мен дәлелдеріне байланысты мынадай болуы мүмкін:
+ Жекеше, бір ғана машина немесе құрылғылар, нарықтық құн, салыстыру құны, ликвидациялық құн, жалға беру құрылғылар құны, утилизациялық құн анықтаған жағдайда;
+ Көптеген шартпен бір бірі тәуелсіз бірлік машиналар мен құрылғылар, қалпына келтіру құны анықталған жағдайда;
+ Машина және құрылғылар комплексін өндіріс - техникалық ақпаратпен тіркеу, комплекстік бөлек элементтерімен және олардың арасында, бір жағынан оны қоршаған инженер - техникалық инфраструктурамен, ал екіншіден нарықтық құн анықталған кезде, ликвидациялық құн, инвестициялық құн.
1.2 Автокөлікті бағалаудың қағидаттары
Машиналар мен жабдықтарды бағалаған кезде әр түрлі қағидаттарды пайдаланады. Бағалаудың төрт қағидат топтары бар:
- сатып алушы - инвестордың мақсатына негізделген;
- өндіріспен байланысты;
- нарық айналасымен байланысты;
- неғұрлым тиімді пайдалану.
Арнайы объектіні бағалаған кезде жоғарыда келтірілген қағидаттардың бірнешеуі пайдалануы мүмкін.
Сатып алушы - инвестордың мақсатына негізделген қағидаттар:
Пайдалылық қағидаты - бұл объектіні иеленушінің қажеттілігін қанағаттандыру қабілеті. Пайдалылық - бұл потенциалды иеленушіге объектінің табыс әкелу қабілеті.
Алмастыру қағидаты - бұл сатып алушының пайдалылығы және сапасы бірдей объектінің біреуіне көп төлемеуіне негізделген. Бұл қағидат бағалаудың үш амалында да қолданылады.
Күту қағидаты - бұл құнның болашақта түсетін табысқа байланысты құрылуы. Бұл сатып алушы - инвестордың логикасын анықтайтын маңызды принцип болып табылады. Қазіргі уақыттағы объектіге салынған ақша, болашақта ақталатын табыс ретінде қайтарылуы керек. Бұл қағидатқа бағалаудағы табыс амалы негізделген.
Өндіріспен байланысты қағидаттар:
Салым қағидаты - жеке компоненттің құны объект құнына салынған салым арқылы өлшенеді.
Баланстанған қағидат - объектіден түсетін табыс максималды болуы үшін, барлық өндіріс факторлары қатынаста болуы қажет.
Нарық айналасымен байланысты қағидаттар:
Сәйкестілік қағидаты - объектінің құны нарықтың талаптарына сәйкес құрылады.
Сұраныс және ұсыныс қағидаты - объектінің бағасы сұраныс жоғарлаған уақытта өседі, ал ұсыныс жоғарлаған уақытта төмендейді.
Бәсекелестік қағидаты - бірнеше сатушылардың арасында болатын бақталастық. Бәсекелестік - максималды табыс пен экономиканың дамуының негізі.
Өзгеріс қағидаты - объектінің құны уақыт өткен сайын және экономикалық факторлардың әсерінен өзгеріп тұрады.
Барынша тиімді пайдалану қағидаты:
Белгілі бір уақытта объектіге жоғары таза табысты қамтамасыз ететін нұсқауды пайдалану. Физикалық мүмкін, жеткілікті дәлелденген және қаржылық жүзеге асыру мүмкіндігі бар және объектінің құнын жоғарлататын нұсқауды пайдалану. Бұл қағидат жан - жақты болып келген және бағалау қызметіне жататын барлық қағидаттарды байланыстырады.
Кәсіпорынның мүліктік кешен құнын бағалау кезіндегі қажет негізгі экономикалық ортақ қағидаларын қарастырайық. Олар мыналармен байланысты және 3 топ қағидалар жүйелеріне келтіруге болады:
иесінің мүлік туралы көзқарасымен;
нарықтық ортамен;
мүлікті эксплуатациялаумен.
Иесінің мүлкі туралы көзқарасымен байланысты қағидалар. Бұл топ мынандай қағидаларға ие болып табылады: пайдалылық, орын басу, күту.
Пайдалылық қағидасы. Меншік объектілерінің иемденуге қабілеті жоқ болса, онда олардың құны болмауы мүмкін. Сондықтан потенциалды меншіктенушіге пайдалы болған кезде ғана мүліктің кешеннің құны болады. Қағиданың анықталуы: пайдалылық - берілген уақыт периодтарында және берілген жерде меншік объектісі иесінің қателіктерін қанағаттандыру қабілеті болып табылады.
Орын басу қағидасы. Иесінің қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын және табыс әкеле алатын барлық меншік объектілері, өзінің әр түрлілігіне қарамастан, бір- бірімен байланысты болып табылады. Меншік объектісі үшін оны қалпына келтіруге кететін шығындардың сомасынан көп ешкім төлемейді. Бұл мүлікті қалпына келтірудің өзіндік құнынан артық емес. Егер екі меншік объектілерінің қабілеті бірдей болса, онда біз баға төменін аламыз. Қағидалардың анықталуы: меншіктің максималды құны ең төмен бағамен немесе құнмен анықталады. Сөйтіп орнын басу құны бағаланатын мүлік құнының жоғарғы шегін анықтауға мүмкіндік береді.
Күту қағидасы. Инвестор объектіге қаражатты салып, ол меншік объектілерінен келешекте табыс күтеді. Бағаланатын құн - келешектегі барлық табыстардың ағымдағы құны. Қағиданың анықталуы: күту - келешектегі меншікті иелік етуден түсетін табыстардың ағымдағы құнының орнатылуы.
Нарықтық ортамен байланысты қағидалар дегеніміз - бұл сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік, бәсеке, құнның өзгеруі болып табылады.
Сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік қағидасы. Мүлікке деген бағаның өзгеруі сұраныс пен ұсыныс шамаларының өзгеруіне тәуелді.
Негізгі заңдылықтар бұлар:
Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс ұлғайса, онда бағалар төмендейді;
Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс төмендесе, онда бағалар көтеріледі;
Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс өссе, онда бағалар өседі;
Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс төмендесе, онда бағалар төмендейді.
Егер нарықта сұраныс пен ұсыныс арасында сәйкестік орнатылса, бағалар тұрақты болады. Қағиданың анықталуы: ұсыныс - құрамындағы белгілі баға бойынша тауарлар саны, сұраныс - белгілі баға бойынша қажетті тауарлар саны. Сұраныс пен ұсыныс арасындағы өзара іс - қимыл құнын анықтайды. Нарықта сұраныс пен ұсыныс арасындағы келісу болған жағдайда, бағалар тұрақты болады. Анықтау анықтамасы: жеткізу - белгілі бір бағамен тауарлардың саны, сұраныс - белгілі бір бағаға қажетті тауарлар саны. Сұраныс пен ұсыныс арасындағы өзара әрекеттің құнын айқындайды.
Бәсеке қағидасы. Жал шарты немесе мүлікті сатып алу не сату мәмілелерін жасайтын жалгер мен жал берушілер, сатушылар мен сатып алушылар арасында, жылжымайтын мүлік нарықтарында бәсеке пайда болады. әрбір объекті бәсекеде болады. Пайда бәсекені туғызады, ал артық пайда күйреген бәсекені ынталандыру тенденциясы бар болып табылады. Бәсекенің болмауы монополиялық жағдайды туғызады. Қағданың анықталуы: нарықтағы пайда, өндіріс факторларын өтеу үшін қажетті деңгейден асып кетсе, онда ерілген нарықта таза табыстардың орташа деңгейінің төмендеуіне алып келетін бәеке өрлей бастайды.
Құнның өзгеру қағидасы. Мүлік объектілері әр уақытта өзгерістерге ұшырайды. Жерді пайдалану мақсаты мемлекет пен жекеше сектордың әсерінен өзгереді және олар тозады, техника, технология және шикізат базасы өзгереді. Экономикалық шарттар жаңа мүмкіндіктерді туғызады, ақша массасының көлемі мен пайыздық ставкалары толқиды. Адамдардың талғамы мен ынталары өзгереді. Объектінің орналасу ортасы өсу, түсу, тоқырау мен жаңару фазаларынан өтеді. Барлық бұл өзгерістер берілген жердегі мүлік объектілерінің пайдалылық дәрежесіне әсер етуі мүмкін. Халықтың дәмі мен ұмтылысы өзгереді. Объектінің орналасуы өсім, құлау, тоқырау және жаңару кезеңінде. Барлық осы өзгерістер сайттағы мүліктің пайдасына әсер етуі мүмкін. Қағиданың анықталуы: мүлік объектілерінің құны көбінесе тұрақты болып қалмайды, ол уақыт ағымымен өзгеріп тұрады. Мүліктің мәні тұрақты түрде өзгеретінін анықтаңыз, ол уақыттың ішінде өзгереді.
Эксплуатациядағы мүлікпен байланысты қағидасы - берілген топ мынандай факторлар қағидасын ұсынады: өндірістік, қалдық өнімділік, салымдық, баластандырылған, неғұрлым тиімді пайдалану.
Өндіріс факторларының қағидасы. Мүліктік кешен өндірістік жүйе болып табылады. Оның табыстылығы төрт фактормен анықталады: менеджментпен, еңбекпен, капиталмен және жермен. Таза табыс - осы барлық төрт фактордың нәтижесі болып табылады. Сондықтан табысты бағалау негізінде барық жүйелердің құны анықталады. Мүліктік кешенді бағалау үшін барлық жүйелердің табысын құрудағы әрбір фактордың үлесін білу қажет.
Қалдық өнімділіктің қағидасы. Жердің құнын бағалау негізінде оның қалдық өнімділігі жатыр.экономикалық қызметтің кез келген түрі келесідей факторлардың болуын қажет етеді: менеджмент, еңбек, капитал және жер. әрбір фактор берілген қызметпен жасалатын таза табыстардан төленуі тиіс. Сөйтіп, қалдық өнімділігі, еңбек және капитал эксплуатациясына және менеджменттің шығындары өтелгеннен кейін, жер теліміне қосылғн таза табыспен анықталады.
Салым қағидасы - кез келген бір жаңа факторларды ендіру нәтижесінде шаруашылық объект құнының өсім сомасы болып табылады. Салымның анықталуы: шаруашылық объектілерінің құнының ұлғаймалы немесе төмен сомасы. Сөйтіп, мүліктік кешенге қосымша активтерді қосу тиімді болады, егер олар мүліктік кешеннің нарықтық бағасынан жоғары болса. Мүліктік кешенге кез келген қосылған элементтер өтеледі, егер мүліктік кешен құнының өсімі, бұл элементтерді алуға кеткен шығындардан жоғары болған жағдайда. Мүліктік кешенге қосылған кез-келген мүлік мүліктің құнының мәнінен асатын болса, өтемақы төленеді.
Баланстандырылған қағидасы. Өндіріс факторлары экономикалық баланстандырылған болса, онда меншік объектісінің құны максималды болады немесе сақталады.меншік объектілерінің құны төрт элементтердің баланстандырылуына тәуелді: рентаға, еңбекке, капиталға, басқару координациясына. Ең жоғарғы табысты қамтамасыз ететін әрбір меншшік объектісі үшін теоретикалық тепе-теңдік нүктесі бар. Қағиданың анықталуы: кез келген меншік объектісіне өндірістің әр түрлі факторларының оптималды сомасы сәйкес келеді. Әрбір меншік үшін теориялық тепе-теңдік нүктесі бар, ол максималды табысты қамтамасыз етеді. Өлшемді анықтау: кез келген мүліктің өндірісінің әр түрлі факторларының сомасы тең. Әрбір меншік үшін теориялық тепе-теңдік нүктесі бар, ол максималды табысты қамтамасыз етеді. Қағиданың анықталуы: кез келген меншік объектісіне өндірістің әр түрлі факторларының оптималды сомасы сәйкес келеді. Әрбір меншік үшін теориялық тепе-теңдік нүктесі бар, ол максималды табысты қамтамасыз етеді. Өлшемді анықтау: кез келген мүліктің өндірісінің әр түрлі факторларының сомасы тең. Әрбір меншік үшін теориялық тепе-теңдік нүктесі бар, ол максималды табысты қамтамасыз етеді. Өлшемді анықтау: кез келген мүліктің өндірісінің әр түрлі факторларының сомасы тең.Олардың бір - біріне сай болуы арқылы мүліктің максималды құны пайда болады. Сөйтіп, әр түрлі мінездеме бойынша, мүліктік кешенді құрайтын үлестер бір - бірімен келісуі керек. Мүліктік кешен кез келген бір элементті қосу, берілген принципті бұзу, оның құнының өсуіне алып келмейді.
Неғұрлым тиімді пайдалану қағидасы - барлық қарастырылған үш қағиданың синтезі мүмкін болатын варианттардың ішінен жеткілікті негізделген мүліктік кешеннің функционалды мүмкіндіктерін неғұрлым толығымен орындайтын және объектінің ең жоғарғы құнына алып келетін, мүліктік кешен неғұрлым тиімді пайдалану варианты таңдалады. Құнды бағалау үшін осы вариант қолданылады.
1.3.Автокөлікті бағалау ерекшеліктері
Машиналар мен құрылғылар бағалау объектісі ретінде оларды басқа мүлік түрлерінен ажырататын бір қатар ерекшеліктермен сипатталады, бәрінен бұрын ғимарат пен құрылыстан, және де олар бағалау үрдісін қиындатады. Олардың кейбіреуін қарастырайық.
1) берілген аймақта жалпылама технико - экономикалық көрсеткіштер жоқ, мысалы, 1 кв. метр аудан, 1 куб. метр көлем, 1 м. Толық ұзындық немесе осындай ғимарат құрылысының бағалауда кең қолданылатындар берілетін құрылғылар және олардың бағалануын жеңілдететіндер. Машиналар мен құрылғыларды бағалауда үлесті салмақ құнын қолдану ыңғайлы болса, онда тек кейбір жағдайларда ғана.
2) машиналар мен құрылғылар номенклатурасы, олардың функционалдық, конструктивтік және де құндық параметрлері динамикасы және радикалды өзгереді. Мұндай жағдай орта құнды бағалау мен орта индексті бағалау мақсатындағы қолдану мүмкіндігі мен шекараларды төмендетеді.
3) машиналар мен құрылғылардың нақты сол түрін жасай анда - санда кездеседі, бірақ ол көп жағдайда қайта жасау құны сияқты қайта құру құнын тікелей анықтауды мүмкін емес етеді. Ол мұндай жағдайда кеңейеді, яғни қайта жаңару құны сияқты емес, ауыстыру құны сияқты немесе анықтаудың жаңа ғана белніленген шектеулерін ескеріп индекстік әдіспен анықталады.
4) машиналар мен құрылғылар үшін әсіресе актуалды, анықтауда әсіресе қиынырық және өзінің салдары бойынша мәні бар проблема болып физикалық және функционалдық жарамсыздық проблемасы табылады. Шынымен, машиналар мен құрылғыларға қарағанда ғимараттар мен құрылыстар көп қызмет етеді, мұнда буындарының ауысуы сиректеу және меншік иелері үшін өте аз экономикалық жоғалтумен жүреді, және де қозғалмалы ескірген объектілерді эксплуатацияның өзгерген шарттарына оңай келтіруге болады.
5) машиналар мен құрылғылардың бағалау құнын анықтауда, әсіресе техниканың ауыр түрлерін, олардың комплект дәрежесінің техникалық стандарттар шарттары немесе басқа нормативті техникалық құжаттар талабына сәйкес өзгертулерді еңгізуді ескеру қажет.
Сонымен ҚР МК 478- ші тауар жиынтылығы бабына сай.
1.Сатушы сатыпалушыға тауарды жинақтылық туралы сату-сатып алу келісімінің шарттарына сәйкес беруі керек. 2.Сату - сатып алу келісімінде тауар жинақтылығы анықталмаса, онда сатушы сатып алушыны жинақтылығы жұмыс айналымы тауарды беруі керек.
Байқайтынымыз, жинақтылық шарты бұзылса, онда тауарды бағалау құны төмендейді. Сонымен қатар бағалау құрылғысының жинақсыздығымен байланысты оның толық немесе бөлікті жұмыс қабілеттілігін ерекшелеу қажет. Сонымен, принтердің жоқтығы компьютердің жұмыс қабілеттілігін қалтырады, бірақ оның бағалау құнын төмендетеді. Әзіл мысал ретінде екі аяқ киімді қарастырайық, оның біреуі жоғалса, онда екіншісінің бағалау құның нөлге төмендетеді, екуі бірге жинақталып қанша тұрса да. Ауыр техника құнымен тағы бір проблеме - бұл техниканы тек жалпы бір жүйе ненмесе бір инвентарлы бірлік ретінде ғана емес, оны құрайтын негізгі түйіндері мен агрегаттары, бойынша да бағалау қажеттігі мен мүмкіндігі. Мұнда төменде қарастырылатын әртүрлі әдістемелік бағыттар болуы мүмкін.
6) машиналар мен құрылғыларды бағалауда кепілдік және жөндеуге қамтамасыз ету жүйесінің болуы немесе болмауын ескеру қажет және бағалау объектісінің қолданушы күшімен жөңдеу жағдайындағы жөңдеуге жарамдылық дәрежесін де ескеру қажет. Сонымен қатар ол жөңдеудің техникалық мүмкіндігі мен қиындығы технологисымен ғана емес, қосымша бөліктерінің қажетті жиынтығын алу мүмкіндігі мен де анықталады. Осылайша өндірістен алынған машиналар мен құрылғылар үшін оларға қосымша құрылғылар шығаруда тоқтатылады.
7) машиналар мен құрылғылардыңтауар өткізу желісінің барлық агенттерінің алдында нарықта тауардың таралуы мен жойылуы мәселесі қатаң тұрады. Сондықтан олар әрқашан өзіндік құнға, алу немесе қалған баланстық құнға бағыттанбайды.
8) жоғарыдағы мәселені шешуде әсіресе активті, әсіресе массивті сатушыларда машина бірлігі құнында жарнама және маркетинг шығындарының үлесі жеткілікті үлкен шамаға жетеді, мысалы, дефицитті өнімді бағалауда. Осы уақытта бағалаушымен объект аналогтардың сату құнының элементерін анықтауда әрқашан мүмкін емес, ол бағалау үрдісін қиындатады.
9) машиналар мен құрылғылар құнын салыстырмалы бағытқа қатысты әдістермен бағалауда не бағаналатын объектін өзі, не объект - аналог бар өмірлік цикл стадиясын ескеру қажет. Сонымен қатар өмірлік цикл деп - нарықта тауардың нақты моделінің пайда болу уақытынан сол тауардың жаңа моделімен ауыстыруға дейінгі уақыт аралығын түсінеміз. Әрбір өмірлік цикл этапына өзінің құндық саясаты сәйкес келеді.
10) машиналар мен құрылғылар құнын бағалау әсіресе қарапайым бағалау әдісімен (шығын және салыстырмалы бағыт) әрекетті машина паркі құрамына сәйкес импорттық құрылғының жоғары үлесті салмағын қиындатады, осылайша әсіресе бүгінгі Қазақстандық машиналар нарығында: отандық және импорттық машиналар техникалық дәрежесі мен сапа деңгейі бойынша ғана емес, мақсаты бойынша да сәйкес келеді.
11) Монопльдық, бір қатар жағдайларда импортерлер ережелері құнның себепсіз көтерілуіне әкеледі.
Осылайша, мұндай аймақта оқиға активті қолданудың жаңа түріне өту сай қозғалмалы мүлікті бағалау аймағына қарағанда принциптік басқа болады. Барлық өндіріс объектісі оны бар аймақтан тыс қолдану кезінде жоғары құнға ие болатындай да жағдайлар болады. Осылайша бұл құрылғы болады.Бұл меншік түрін бағалау деректер іздеу мен оларды анализдеу логикалық үрдісімен жүреді. Машиналар мен құрылғылардың бағалаудың бірінші қадамы - меншікті мұқият қарау. Бұл меншіктің физикалық күйін идентификациялау мен белгі соғу мақсаты үшін қажет. Жарамсыздықты анықтау үшін информация мен деректер объекті инспекциялау үрдісінде алынады. Машиналар мен құрылғы бірлігі әдетте қандай да бір мақсатпен сатып алынады. Токарлы, фрезерлік, шлифовалдық, аралу сваноктары металдық бөлшектерден материал алу үшін қолданылады. Механикалық және гидравликалық баспасөз жалға беру станоктары металды формалау үшін қолданады. Ленталық кесу және кесу станоктарв, және де механикалық қайшылар осындай металл кесу үшін қолданылады.
Стандартты машиналардан басқа машиналар мен құрылғыларды бағалаушыға кейде арнайы қайта құруды кейбір орнатуларымен жұмыс істеуге ауа компрессорлары, химия өнеркәсібінің технологиялық колонналары, тау құрылғылары, және де әртүрлі жүк түсіру және көлік құралдары.
Мұндай экзотикалық, бірақ практикада тиімді жұмыстар, лазерлер, компьютерлер және цифорлық индикациялар сияқты, құрылғылар өте жиі кездеседі, және біздің өміріміздің әдепкі бөлігіне айналады. Өнеркәсәптің кейбір салалары-пластмасс, цемент өндірісі және ағаш өңдеу өнеркәсібінің өздерінің машиналар мен құрылғылардың спецификалық жиынтығы болады. Негізгі қордың активті бөлігі деп аталатын, машиналар мен құрылғылар кез келген мекеменің, технологиялық негізін құрайды және оның мүлік жиынтығының маңызды бөлігі болып табылады. Бірақ машиналар мен құрылғыларды бағалаудың нақты мақсаттары мен мотивтерінің көп түрлігі үш әртүрлі қиылыспайтын класстарға немесе мақсатты орнатуларға келтірілуі мүмкін:
Мүліктің басқа түрлерінен тәуелсіз машиналар мен құрылғылар бағасы. Бұл баға жеке инвентарлв бірлікпен немесе таратумен. Мысалы, арендаға беру, сату - сатып алу мақсаты мен машиналар мен құрылғылардың жеке түрлерінің нарық құнын анықтауда лизинг, залог және т.б.
Негізгі қорларды бағалау этаптарының бірі ретінде машиналар мен құрылғылардың бағасы.
Жалпы мекемені бағалау этаптарының бірі ретінде машиналар мен құрылғылардың бағасы.
Бірінші жағдайға қарағанда екінші жағдай мен үшінші жағдайда қарастырылатын мекеменің машиналары мен құрылғылардың барлық жиынтығының толық құны туралы айтылады. Орта және үлкен мекемелерде машиналар мен құрылғылар паркі жүздеген және мыңдаған бірлікпен есептеледі, Мұндай бағалау өте көлемді, қазіргі компьютерлік технологияларды қолданусыз оны жүргізу аз эффект береді, ал дәл сол мезетте қолдану мүмкін емес те. Екінші және үшінші жағдайларда машиналар мен құрылғыларды бағалау объектісі ретінде шектеулер қою проблемасы туады, бір жағынан, ал екінші жағынан ғимараттар мен құрылыстар құрылғыны бағалау мақсаты үшін келесі түрлер бойынша топтау ұсынылады:
- негізгі технологиялық;
- көмекші;
- автокөліктік;
- офистік - байланыстың компьютерлік техникасы;
- көбейту иехникасы;
- өндірістік және шаруашылық инвентарь.
Мұндай топтау бағалау үрдісін жеңілдетеді, осылайша негізгі технологиялық және көмекші құрылғыларды бағалау әдісі әртүрлі болуы мүмкін; автокөліктік және офистік құрылғылар, өндірістік және шаруашылық инвентарьлар ереже бойынша белгілі нарықтық стандартталған , бізде немесе шетелде шығарылатын құрылғылар, стандартталмаған құрылғылар, оның ішінде өз өндірісіміздің арнайы құрылғысы.
Жеке топтарға моральді ескірген машиналар мен құрылғылар, өндірістен шығуы, екінші сату нарығында немесе реформаға дейінгі көтерме құн прейскуранттарында және номенклатуралық каталогтарда ізделінуі керек аналогтарды белгілеу мақсатты. Бағалау құны қолдану шарттарымен байланысты емес орнату құрылғысын және тәуелді импорттық құрылғыны жеке қарастыру мақсатты. Соңында, бағалау үрдісінде қарастырылатын мекеменің барлық машиналар паркінің жалпы құн шамасына үлесін қосатын құрылғыға үлкен дәрежеде шоғырлануға мүмкіндік беретін кезекті баланстық құн шамасы бойынша.
Машиналар мен құрылғыларды бағалаудың практикада ең жақсы және ең эффективті қолданылуы активтерді бағалау түрі сияқты анықталады, ол берілген уақыт аралығында үлкен таза кіріс әкеледі, не заңдық рұқсат етілген қолдану, ол үлкен кезекті құнға әкеледі. Машиналар мен құрылғылардың кез келген өндіріс жиынтығы немесе тобы қандай бір функцияны орындауға жобаланған екенін ұмытпаған жөн, олар сондай жармсыздық факторларымен бекітілп, активтерді қолданудың жаңа түріне өткен сияқты, сондай дәрежеде функционалдық, технологиялық ескіру ешқашан бекітілмейді. Жеке активтердің немесе барлық өндірістің ең жақсы, ең эффективті қолданылуы оның қазіргі қолданылуынан ерекшеленуі мүмкін екенін ескерген өте маңызды. Сонымен, бағаланушы активтердің ең жақсы және ең эффективті қолдану мақсатында анализ жүргізілуі керек. Кез келген машиналар мен өндіріс жолының ең жақсы және эффективті жиі қолданылуы болып құрылғы жобаланып, құрылуы табылады. Сонда да, бұл әрқашанда емес. Қолданудың кез келген түрлерінің арасында таңдау жасай отырып басқа қолдану түріне экономикалық өтуге ерекше көңіл аударған жөн. Басқаша айтқанда, құрылғыны алумен қоса басқа қолдану үшін және құрылған жаңа құрылғы құрылысының шығынынан кіші болады. Машиналар мен құрылғылардың кез келген өндіріс жиынтығы немесе тобы қандай бір функцияны орындауға жобаланған екенін ұмытпаған жөн, олар сондай жармсыздық факторларымен бекітілп, активтерді қолданудың жаңа түріне өткен сияқты, сондай дәрежеде функционалдық, технологиялық ескіру ешқашан бекітілмейді. Машиналар мен құрылғыларды бағалауда біз көптеген бағаланатын объектілермен кездесеміз. Бір жағдайларда нақты атауы болып ауыстырудың толық құны табылады, ал басқа жағдайларда - өндірістің толық құны болады. Бағалауда екі терминді қолдану ауыр болады.
Машиналар мен құрылғылардың көптеген бағалаушылары осы терминдерді өзара байланыстыра қолданады немесе құрылғылар тізімі үшін алады және бағалау үшін басқа негіз қолданылған позицияларды арнайы көрсетеді. Мысалы, ескі механикалық калькулятор үшін оның толық өндіру құны емес ауыстырудың толық құны қолданылуы мүмкін. Практикада бағалаушылардың кейбіреулері ауыстырудың толық құнын қолданса, енді біреулері өндірудің толық құнын қолданады. Тәжірибелі бағалаушылар мұндай жағдайлармен таныс, оларды ойша есептей алады, және де өздерінің клиенттеріне есеп бергенде түсініспеушілік болмас үшін түсіндіре де алады.
1.4 Автокөлікті бағалау принциптері
Машиналар мен құралдар - жылжымайтын мүлікке жатпайтын материалды меншік объектілері. Олар жиі жылжымалы мүлікке жатқызылады, және белгілі әрекеттерді орындайтын бөлек объект немесе жүйенің бөлігі ретінде әрекет етуі мүмкін.
Машиналар мен құралдарды бағалау кезінде келесі пранциптер қолданылады:
:: Пайдалылық - берілген уақыт аралығында және берілген жерде активтің тұтынушының қажеттіліктерін қанағаттандыру қасиеті.
:: Орнын басу - сатып алушы меншік объектісіне басқа осындай объектіге беретін сомадан артық бермейді.
:: Алдын-ала көру - құн келешекте түсетін пайданы күтуден құралады.
:: Салым - жеке бөліктің құны оның бүкіл меншік объектісіне салған салымымен өлшенеді.
:: Тепе-теңділік - өндірістің барлық факторлары объектіден түскен табыс максималды болатындай қатынаста болу керек.
:: Сәйкестілік - объектінің құны оның сипаттамалары нарық талаптарына сай болғанда құралады және сақталынады.
:: Ұсыныс және сұраныс - меншік құны сұраныс өскенде өседі және ұсыныс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz